ENERJİ SEKTÖRÜMÜZÜN POZİTİF GÖRÜNÜMÜ

Transkript

1 ENERJİ SEKTÖRÜMÜZÜN POZİTİF GÖRÜNÜMÜ Önce, bir haber aktaralım. Anadolu Ajansı nın Ocak 2015 tarihli haberi, Türkiye nin enerji ithalatı 2014 yılında bir önceki yıla göre yüzde 1,8 azalarak 54 milyar 906 milyon 87 bin dolar oldu başlığını taşıyor. Haberin devamı şöyle: Türkiye nin 2014 yılı enerji faturası belli oldu. Türkiye nin enerji ithalatı 2014 yılında bir önceki yıla göre yüzde 1,8 azalarak 54 milyar 906 milyon 87 bin dolar oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinden yapılan hesaplamalara göre, Türkiye geçen yıl toplam 242 milyar 223 milyon 959 bin dolarlık ithalat gerçekleştirirken, bunun 54 milyar 906 milyon 87 bin dolarlık bölümünü enerji ithalatı olarak özetlenen, 27 nci fasıl olarak adlandırılan mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasında elde edilen ürünler, bitümlü maddeler, mineral mumlar oluşturdu. Türkiye de 2013 yılında 55 milyar 917 milyon dolar olan enerji ithalatı, geçen yıl 1 milyar dolar (yüzde 1,8) azalışla 54 milyar 906 milyon 87 bin dolara geriledi. Enerji ithalatı 21,2 milyar dolarla 2005 yılında son 10 yılın en düşük seviyesinde gerçekleşirken, 2012 yılında ise 60,1 milyar dolarla en yüksek düzeye çıktı. Söz konusu dönemde Türkiye enerji ithalatına toplamı 425,4 milyar dolar ödedi. Bu haber tabii ki sevindirici ve sektöre pozitif bakışın da bir örneği. Şimdi de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın Stratejik Planı na bakalım. Özetle, Türkiye nin enerji alanındaki Stratejik Planı nda yer alan bazı yenilikler, hedefler, uygulamalar ve beklentiler şöyle: - Doğal gaz depolama kapasitesinin uzun vadede yıllık tüketimin yüzde 20 sini karşılayabilmesini sağlamak amacıyla gerekli yatırımlar başlatılacak. Depolama kapasitesi, plan dönemi sonuna kadar yıllık tüketimin en az yüzde 10 unu karşılayacak düzeye çıkarılacak. - Yerli kömürden üretilen elektrik enerjisi miktarı dönem sonunda yıllık 60 milyar kwh düzeyine ulaştırılacak. Mevcut yerli kömür kaynaklarının elektrik enerjisi üretim yatırımlarına dönüştürülmesi ve yeni kaynakların araştırılması sağlanacak. - Yenilenebilir enerji kaynaklarının birincil enerji ve elektrik enerjisi arzı içindeki payı artırılacak. Bu amaçla su, güneş, rüzgâr, jeotermal ve biyoyakıta dayalı yatırımlara önem verilmesi bekleniyor. - Nükleer enerji, elektrik enerjisi üretim portföyüne dahil edilecek. Bu konuda ilk adım, Akkuyu Nükleer Santrali. Sinop ve yeri henüz belirlenmeyen ikinci ve üçüncü nükleer santraller de bunu izleyecek. - Yurt içi ve yurt dışı ham petrol üretimimizin tüketimi karşılama oranının yüzde 13.6 ya çıkarılması sağlanacak. Bu amaçla yeni arama ve üretim faaliyetlerinin hızlandırılması çalışmaları artarak sürecek. - Konvansiyonel olmayan yöntemlerle elde edilebilecek hidrokarbon potansiyelinin (kaya gazı, ikincil üretim vb.) 104 ENDÜSTRİ OTOMASYON

2 ortaya çıkarılması sağlanacak. - Doğal gaz ithalatında yeni kaynak ülkeler ve güzergâhlar ilave edilerek kaynak ülke ve güzergâh dağılımının dengelenmesi sağlanacak. - Plan dönemi sonuna kadar doğal gaz kaynaklı elektrik enerjisi üretiminin toplam üretim içindeki payının yüzde 38 e indirilmesi sağlanacak. Şu anda doğalgazın elektrik üretimindeki payı yüzde arasında seyrediyor. *Nükleer enerjiye ilişkin gerekli mevzuat ve kurumsal altyapı çalışmaları tamamlanarak gerekli plan ve programlar oluşturulacak. - Nükleer santrallerde yerli yakıt olarak kullanılmak üzere uranyum ve toryum kaynaklarının aranması ve geliştirilmesi sağlanacak. Bu hedef, Türkiye nin elektrik üretim portföyüne ekleyeceği nükleer santrallerde de yerlileşmeyi hedeflediğni göstermesi açısından önemli yılından itibaren elektrik enerjisinde puant talebin ortalama talebe oranının düşürülmesini teminen serbest piyasa bazlı talep tarafı katılımı mekanizması hayata geçirilecek. - Özelleştirme planı ile uyumlu bir şekilde, 2019 yılı sonuna kadar kamu sorumluluğundaki elektrik enerjisi üretim santrallerinde ihtiyaç duyulan bakım, onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon çalışmaları tamamlanması sağlanacak. - Elektrik enerjisi dağıtımında kayıp kaçak oranının plan dönemi sonuna kadar yüzde 10 a düşürülmesi sağlanacak. Türkiye de kayıp kaçak oranı halen yüzde 15 ile Avrupa ortalamasının üzerinde. Özellikle Van gölü ve Dicle Elektrik Dağıtım bölgelerinde bu oran yüzde lerde. - Yerinde üretimin yaygınlaştırılması ve 2019 yılı sonuna kadar toplamda tüketimin en az MW lık kısmının yerinde üretimden karşılanması sağlanacak. - Tüm madencilik işlemlerinin e-devlet projesi kapsamında elektronik ortamda yürütülmesi sağlanacak. Bu konu, yerli kömür kaynaklarının değerlendirilmesi hedefine ulaşılması açısından da önem taşıyor. - Uluslararası enterkonneksiyon kapasitesinin 2019 yılı sonuna kadar 2 katına çıkarılması sağlanacak. Türkiye nin halen Yunanistan, Bulgaristan, Gürcistan, İran, Irak ve Suriye ile elektrik bağlantısı var. En çok ticaret Avrupa komşularıyla yapılıyor ancak kullanılan kapasite düşük, ticaret imkânları sınırlı. - Yabancı ülkelerde hayata geçirilmesi hedeflenen Enerji ve Tabii Kaynaklar Ataşeliği uygulamasıyla gelişmelerin yakından takip edilmesi ve iletişim kanallarının en üst düzeyde açık tutulması sağlanacak. Bu konu, Türkiye nin son yıllarda büyük önem verdiği enerji diplomasisi çalışmalarını kurumsal bir boyuta taşınması anlamına geliyor. - Türkiye deki imalat sanayii altyapısı göz önünde bulundurularak, enerji yatırımlarında kullanılan ekipmanlardaki yerli katkı kullanım oranları arttırılacak. Yerlileştirilecek ekipmanlara yönelik envanter ve ihtiyaç analizi yapılacak ve yerlileştirmeye ilişkin yol haritası belirlenecek. - Elektrik enerjisi üretim özelleştirmelerinin açıklanacak plana uygun şekilde tamamlanması takip edilecek. EPİAŞ ın da kurulmasıyla birlikte enerji piyasaları daha şeffaf, güvenilir ve izlenebilir hale getirilecek. - Enerji ve doğal kaynaklar sektöründeki yatırımları teşvik etmek amacıyla alternatif finansman modelleri geliştirilecek. Enerji dışı doğal kaynaklara yönelik arama faaliyetlerinin arttırılması sağlanacak. ENDÜSTRİ OTOMASYON 105

3 Bu bölümü, Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü sitesinde yer alan, Türkiye nin enerji yatırımları verileriyle bağlayalım. Veriler şöyle: Doğusunda enerji kaynakları açısından ihracatçı, Batısında ise ithalatçı ülkelerle çevrili konumdaki Türkiye, büyüyen ekonomisi, dinamik bir enerji pazarı ve jeostratejik konumu itibariyle Doğu-Batı/Kuzey- Güney Enerji güzergâhlarının kesişim noktasında yer alıyor. Türkiye, mevcut uluslararası boru hatları ile hem ihtiyaçlarını karşılayıp gelir sağlıyor hem de enerji kaynaklarının transferine aracılık ederek stratejik önemini artırıyor Türkiye, dünya hidrokarbon rezervlerinin yüzde 70 inden fazlasına sahip olan Hazar Havzası, Orta Doğu ve Güney Akdeniz ülkelerine komşu konumda bulunuyor. Türkiye, bu önemli avantajını, hem söz konusu kaynaklardan enerji ihtiyacının bir kısmını karşılayarak hem de bu zengin kaynakları dünya pazarlarına ulaştıracak boru hattı projeleri geliştirerek değerlendirmeyi amaçlıyor. Türkiye, hayata geçirilecek uluslararası boru hattı projeleriyle Orta Asya, Hazar ve Orta Doğu bölgelerindeki zengin doğal gaz ve petrol rezervlerini Avrupa nın ana tüketim merkezlerine ulaştıran en önemli enerji köprülerinden biri olacak Son 10 yılda, dünyada doğal gaz ve elektrik talebinin Çin den sonra en fazla arttığı ikinci ülke konumundaki Türkiye, önümüzdeki dönemde ekonomik ve sosyal gelişme hedeflerine bağlı olarak, enerji talebi artışı bakımından dünyanın en dinamik ekonomilerinden biri olmaya devam edecek. Türkiye nin sanayi alanındaki gelişim ivmesi ve teknolojik imkânlardan daha çok yararlanması enerji kaynağı ihtiyacını artırdı. Bu ihtiyaç bağlamında, Türkiye enerjisinin % 33 ü petrolden, %28 i kömürden, %29 u doğalgazdan ve %10 u yenilenebilir kaynaklardan karşılanıyor. Bu durum Türkiye nin kaynak çeşitlendirmesini esas alan enerji politikalarındaki etkinliğini de gösteriyor. Türkiye, enerjide dışa bağımlılığın azaltılması, yerel kaynakların kullanımının azami seviyeye yükseltilmesi ve iklim değişikliğiyle mücadele hedeflerinden yola çıkarak, ulusal enerji arz portföyünde yenilenebilir enerji kaynaklarının payını yükseltme ve enerji sepetine nükleer enerjiyi ekleme yolunda çalışmalarını da sürdürüyor. Yenilenebilir enerji bakımından önemli bir potansiyele sahip olan Türkiye, jeotermal potansiyeli ile dünyada 7 nci, Avrupa da ise 1 inci sırada yer alıyor. Buna ek olarak, hidroelektrik kaynakları, rüzgâr ve güneş enerjisinin geliştirilmesine de öncelik veriliyor e kadar Türkiye nin toplam enerji talebinin yüzde 30 unun yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanması öngörülüyor. Diğer yandan Türkiye, ulusal enerji bileşenine nükleer enerjinin de eklenmesi için hazırlıklarını sürdürüyor. Bu çerçevede, 2030 a kadar Türkiye nin nükleer enerjide 10 bin MW lık kurulu güce ulaşması öngörülüyor. Bu kapsamda, Rusya ile Akkuyu da bir nükleer güç santrali tesisine yönelik Hükümetlerarası Anlaşma 12 Mayıs 2010 da imzalandı. İkinci nükleer santralin Sinop ta inşası planlanmakta olup, ülkemizde 3 üncü bir nükleer santralin kurulması da öngörülüyor. 106 ENDÜSTRİ OTOMASYON

4 Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC) - BTC ile, başta Azeri petrolü olmak üzere, Hazar Bölgesi nde üretilecek petrolün emniyetli, ekonomik ve çevresel açıdan uygun bir boru hattı sistemi aracılığıyla Azerbaycan, Gürcistan üzerinden Ceyhan a taşınması ve buradan da tankerlerle dünya pazarlarına ulaştırılması amaçlanıyor da işletmeye alınan ve 1076 km si Türkiye kesimi olmak üzere toplam 1769 km uzunluğunda olan boru hattının kapasitesi yıllık 50 milyon ton. Türkiye-Yunanistan Doğalgaz Boru Hattı (ITG) - Avrupa Birliği INOGATE (Interstate Oil and Gas Transport to Europe) programı kapsamında geliştirilen Güney Avrupa Gaz Ringi nin ilk aşaması olarak Türkiye ve Yunanistan doğalgaz şebekelerinin enterkoneksiyonunu içeren anlaşma 2003 te Enerji kaynakları açısından zayıf bir konumda olan Türkiye, enerji talep eden bölgeler ile kaynak arzı sağlayan coğrafyalar arasındaki stratejik konumundan etkin biçimde yararlanarak bölgesel ve uluslararası enerji politikalarının önemli aktörlerinden biri olmayı amaçlıyor. Bu hedefle Türkiye, hâlihazırda var olan ve proje/inşa aşamasında olan petrol-doğalgaz boru hatlarını birer enerji diplomasisi enstrümanı olarak işlevselleştiriyor. Bu projeler hem Türkiye nin enerji güvenliğine teminat olurken hem de arz sağlayan ve talep eden ülkelerin ihtiyaçlarına karşılık veriyor. Türkiye nin petrol- Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı - Irak ın Kerkük ve diğer üretim sahalarında üretilen ham petrolün Ceyhan (Yumurtalık) Deniz Terminaline ulaştırılması amacıyla inşa edildi inç çapında, 986 km uzunluğundaki ilk hat 1976 yılında işletmeye alındı. İlk boru hattına paralel olan ve inşaat çalışmaları 1985 te başlayan ikinci boru hattı 1987 de tamamlandı. 46 inçlik bu boru hattı ile yıllık taşıma kapasitesi 70,9 milyon tona yükseltildi. doğalgaz boru hatları Ortadoğu ve Hazar Havzasındaki ülkelerin daha çok pazara ulaşması ve Avrupa nın enerji güvenliğini sağlaması açısından önem taşıyor. Türkiye ayrıca bu boru hatları ile işletim, taşımacılık, pazarlama gibi başlıklarda gelir elde edebilmenin yanı sıra uluslararası enerji piyasalarında söz sahibi oluyor. BOTAŞ tarafından uluslararası petrol iletim faaliyetleri, Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı ve Bakü- Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC) ile yerine getiriliyor den beri Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı üzerinden petrol taşımacılığı yapılırken, BTC üzerinden yapılan taşımacılık ise 2006 da başladı. imzalandı Kasım 2007 de iki ülke başbakanlarının da katıldığı açılış töreni ile birlikte Türkiye den Yunanistan a gaz arzına başlandı. Türkiye nin enerji diplomasisindeki yeni hamlesi: TANAP Trans-Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TANAP) Türkiye nin Gürcistan sınırından başlayarak Yunanistan sınırına uzanacak ve başlangıç olarak Azerbaycan ın Şahdeniz Sahasının 2 inci aşamasından üretilecek 16 milyar metreküp doğalgazı taşıyacak. Toplam yatırım değeri 10 milyar doların üzerinde olan TANAP ın, Türkiye yi yakın coğrafyasında enerji politikalarının merkezi yapabilecek bir potansiyele sahip olması öngörülüyor. Nihai olarak 32 milyar metreküp kapasiteye ulaşması planlanan boru hattı, yaklaşık km. uzunluğunda ve 56 inç çapında olacak. TANAP Sisteminin inşasına 2015 yılında başlanması ve Şahdeniz Sahasının 2 inci aşama üretimine paralel olarak 2018 yılı sonunda Türkiye ye ve 2019 yılı içerisinde Avrupa ya gaz arzının başlatılması planlanıyor. Ancak, TANAP ın potansiyeli sadece Azerbaycan ın sağlayacağı doğalgaz ile de sınırlı olmayacak; proje diğer Hazar Havzası ülkelerin bu sistem üzerinden enerji kaynaklarını Batı ülkelerine pazarlayabilmelerine de imkân tanıyabilecek. Türkiye ye doğalgaz arzı sağlayan uluslararası hatlar: 1. Rusya Türkiye Doğalgaz Boru Ham Petrol Taşımacılığı (Milyon Varil) Hattı (Batı Hattı) - Türkiye ye Bulgaristan sınırında Malkoçlar dan giren, Hamitabat, Ambarlı, İstanbul, İzmit, Bursa, Eskişehir güzergâhını takip ederek Ankara ya ulaşan hat 845 km uzunluğunda den itibaren, artan miktarlarda doğalgaz alımına başlandı, 1993 te maksimum miktar olan 6 milyar m3/ yıl a ulaşıldı. Daha sonra hattın kapasitesi 14 Milyar m³/yıla yükseltildi. 2. İran Türkiye Doğalgaz Boru Hattı - Proje ile başta İran olmak üzere doğudaki kaynaklardan alınacak doğalgazın boru hattı ile Türkiye ye taşınması amaçlandı da imzalanan alım-satım anlaşmasına göre, doğalgaz alımı 3 milyar m3 ile başlayıp, yıllar itibarıyla artarak plato periyotta 10 milyar m3/ yıl a ulaşacak. - Yaklaşık 1491 km uzunluğundaki hat, Doğubayazıt tan başlayıp, Erzurum, Sivas ve Kayseri üzerinden Ankara ya uzanıyor. Bir branşman da Kayseri, Konya üzerinden Seydişehir e ulaşıyor. 3. Bakü-Tiflis-Erzurum Doğalgaz Boru Hattı (BTE) - BTE, Azerbaycan ın Hazar Denizi nde bulunan Şah Deniz sahasından üretilen gazı Türkiye ye taşıyan, 690 km uzunluğundaki ve 20 Milyar m3 kapasiteli yılları arasında inşa edilen hat, 2007 ten beri faaliyet gösteriyor. ENDÜSTRİ OTOMASYON 107

5 4. Rusya Türkiye Doğalgaz Boru Hattı (Mavi Akım) de BOTAŞ ve Gazexport arasında imzalanan 25 yıllık Doğalgaz Alım- Satım Anlaşması kapsamında, doğalgaz Rusya dan Karadeniz geçişli bir hat ile Türkiye ye ulaşıyor. - Anlaşmaya göre, doğalgaz sevkiyatı plato periyotta 16 milyar m3/yıl seviyesine ulaşacak. 5. Nabucco Doğalgaz Boru Hattı Projesi - Avrupa doğalgaz açığının bir miktarının Türkiye üzerinden geçecek boru hatları yoluyla karşılanması amacıyla geliştirilen Nabucco Projesiyle boru hattının, Türkiye üzerinden Bulgaristan, Romanya, Macaristan ı izleyerek Avusturya ya ulaşması planlanıyor. Türkiye de ekonomi ve sanayideki gelişime paralel olarak artan enerji ihtiyacını karşılamak için hâlihazırda işletmede olan Yarımca/İzmit, Aliağa/İzmir, Kırıkkale ve Batman illerinde yer alan TÜPRAŞ a ait 4 adet rafinerinin yıllık toplam ham petrol işleme kapasitesi 28,1 milyon ton. Buna ek olarak, İzmir de Aliağa Petkim Tesisleri arazisinde yıllık 10 milyon ton ham petrol işleme kapasitesine sahip Star Rafinerisi nin yapım çalışmaları ise devam ediyor. Türkiye nin sahip olduğu rafineri kapasitesi ticari verilere de yansıyor yılları arasında Türkiye üzerinden petrol ve petrol ürünleri ihracatında büyük bir artış kaydedildi. Yakın coğrafyadaki enerji zengini ülkelerin petrol endüstrisi alanındaki eksiklik, Türkiye nin sahip olduğu rafineri endüstrisi imkânlarının ticari potansiyelini ön plana çıkarıyor de bin ton olan toplam petrol ihracatı 2013 te 6 kat artarak bin tona çıktı. Petrol ürünleri ihracatı çoğunlukla Almanya, İspanya ve Malta ya yapıldı. Aynı dönemde ham petrol ithalatı İran, Irak, Suudi Arabistan, Rusya, Azerbaycan, Kazakistan ve Nijerya dan yapılırken, petrol ürünleri ithalatı ise daha çok Hindistan, İsrail, Bulgaristan, Yunanistan, İtalya ve Rusya dan yapılıyor. Türkiye, bir yandan çeşitli proje ve uygulamalar, Toplam Petrol İhracatı Yıl Toplam Petrol ve Petrol Ürünleri İhracatı (bin ton) Yıl Toplam Petrol İhracatı Toplam Petrol ve Petrol Ürünleri İthalatı (bin ton) Petrol Ürünleri İthalatı (bin ton) ENDÜSTRİ OTOMASYON

6 politika seçenekleri üzerinden küresel enerji diplomasisinin önemli bir aktörü olmaya çalışırken diğer yandan da enerji güvenliğini sağlamak için çaba harcıyor. Türkiye, kaynak çeşitliliğini artırmak için farklı formlarda enerji kaynaklarına da yöneliyor. Türkiye, yılları arasında BOTAŞ üzerinden çoğunlukla Rusya, Cezayir, Nijerya, İran ve Azerbaycan dan doğalgaz ve sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatı yaptı. yapıldı. Aynı dönemde ham petrol ithalatı İran, Irak, Suudi Arabistan, Rusya, Azerbaycan, Kazakistan ve Nijerya dan yapılırken, petrol ürünleri ithalatı ise daha çok Hindistan, İsrail, Bulgaristan, Yunanistan, İtalya ve Rusya dan yapılıyor. Türkiye, bir yandan çeşitli proje ve uygulamalar, politika seçenekleri üzerinden küresel enerji diplomasisinin önemli bir aktörü olmaya çalışırken diğer yandan da enerji güvenliğini sağlamak için çaba harcıyor. Türkiye, kaynak çeşitliliğini artırmak için farklı formlarda enerji kaynaklarına da yöneliyor. Türkiye, yılları arasında BOTAŞ üzerinden çoğunlukla Rusya, Cezayir, Nijerya, İran ve Azerbaycan dan doğalgaz ve sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) ithalatı yaptı ile 2014 Yılları Arasında BOTAŞ ın Doğalgaz ve LNG İthalatı Yıl Miktar(9155 kcal/m 3) İthalatın Gerçekleştirildiği Ülke Rusya, Cezayir, Nijerya Rusya, Cezayir, Nijerya, İran Rusya, Cezayir, Nijerya, İran Rusya, Cezayir, Nijerya, İran Rusya, Cezayir, Nijerya, İran Rusya, Cezayir, Nijerya, İran Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Diğer Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** Rusya, Cezayir, Nijerya, İran, Azerbaycan, Diğer** ENDÜSTRİ OTOMASYON 109