KPSS. anayasa. Editör: Erdem CÖMERT. Pegem Pegem. Pegem Pegem. Pegem. Pegem. Pegem

Transkript

1 anayasa Editör: Erdem CÖMERT Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem Pegem

2 Editör: Erdem CÖMERT Vatandaşlık ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 12. Baskı Proje-Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Kılıç Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş. (Ankara ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: YAYINEVİ adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: (pbx) belgeç: gsm: e-ileti: DAĞITIM sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: belgeç: gsm: e-ileti: YAZIŞMA P.K yenişehir-ankara internet:

3 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı () Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Temel Yurttaşlık Bilgisi ve Güncel Bilgiler kapsamındaki 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Hukukun Temel Kavramları, Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılığı, Anayasa Hukukuna Giriş Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi, 1982 Anayasasının Temel İlkeleri, Yasama, Yürütme, Yargı, Temel Hak ve Hürriyetler, İdare Hukuku ve Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Kitaba ayrıca 1982 Anayasası nın en güncel metni ve yapılan anayasa değişiklikleri eklenmiştir. Her ünitenin sonunda, boşluk doldurma ve doğru/yanlış alıştırmaları, bulmaca, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; kitabın sonunda ise, Temel Yurttaşlık Bilgisi ve Güncel Bilgiler in tamamını kapsayan 5 deneme sınavına yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, de ve meslek hayatınızda başarılar. Erdem CÖMERT

4

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Hukukun Temel Kavramları Hukukun Tanımı... 3 Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar... 5 Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku)... 6 Yardımcı Kaynaklar... 6 Hukuk Kurallarının Yaptırımları... 7 Hukukun Sistematiği Kamu Hukuku Dalları Anayasa Hukuku İdare Hukuku Ceza Hukuku Ceza ve Ehliyet Vergi Hukuku Devletler Genel (Umumi) Hukuku Yargılama Hukuku İcra ve İflas Hukuku Özel Hukuk Dalları Medeni Hukuk Medeni Hukukta Hak Kavramı Hakkın Tanımı ve Türleri Hakkın Kazanılması Hakkın Türleri Hakkın Korunması A) Kişiler Hukuku Gerçek Kişiler Gerçek Kişiliğin Başlangıcı Gerçek Kişilerde Fiil Ehliyeti Gerçek Kişilerde Hak Ehliyeti Gerçek Kişiliği Sona Ermesi Kişiliğin Korunması Tüzel Kişiler Tüzel Kişiliğin Başlangıcı Tüzel Kişilerde Fiil Ehliyeti Tüzel Kişiliğin Çeşitleri Kamu Hukuku Tüzel Kişileri Özel Hukuk Tüzel Kişileri Türk Medeni Kanununda Tüzel Kişilikle İlgili Hükümler Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi v

6 Tüzel Kişiliğin Sona Ermesinin Sonuçları...31 Derneklerde Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi...31 B) Aile Hukuku...32 C) Miras Hukuku...32 D) Eşya Hukuku...32 E) Borçlar Hukuku...33 Borç İlişkisinin Unsurları...33 Edimin Konusu...33 Edimin Türleri...33 Borcun Doğması...34 Borç İlişkisinin Özellikleri...36 Eksik Borçlar...36 Borç İlişkisinde İrade Bozukluğu Yaratan Sebepler...36 Borçların Sona Ermesi...38 Takas...38 Mahsup...38 Zamanaşımı Ticaret Hukuku Devletler Özel Hukuku...40 İş Hukuku...40 Boşluk Doldurma...42 Doğru / Yanlış...44 Bulmaca...45 Cevaplı Test...46 Çıkmış Sorular BÖLÜM Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılılğı Devlet...57 Devlet Kavramı Devletin Unsurları...57 Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar...58 Yapılarına Göre Devlet Şekilleri...58 Devlet Başkanının Göreve Geliş Usulüne Göre Devlet Şekilleri...59 Kuvvetler Ayrılığı...59 Kuvvetler Birliği...60 Boşluk Doldurma...62 Doğru / Yanlış...64 Bulmaca...65 Cevaplı Test...66 Çıkmış Sorular...68 vi

7 3. BÖLÜM Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi Anayasa...73 Anayasa Kavramına İlişkin Ayrımlar...73 Yazılı Anayasa - Yazısız Anayasa Ayrımı...73 Maddi Anlamda Anayasa - Şeklî Anlamda Anayasa Ayrımı...73 Anayasacılık Hareketleri ve Anayasanın Üstünlüğü Sorunu...74 Kurucu İktidar...75 Aslî Kurucu İktidar...75 Tâlî Kurucu İktidar...75 Türk Anayasa Tarihi...76 Kanun-u Esasî (1876)...79 Şeklî Unsurlar...79 Devletin Nitelikleri...79 Hükümet Sistemi...79 Temel Hak ve Hürriyetler...80 Kanun-u Esasî de 1909 Değişiklikleri (İkinci Meşrutiyet) Teşkilât-ı Esasiye Kanunu...80 Şeklî Unsurlar...80 Devletin Nitelikleri...80 Hükümet Sistemi...80 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu nda 29 Ekim 1923 Tarihli Değişiklikler Anayasası...81 Şeklî Unsurlar...81 Devletin Nitelikleri...81 Hükümet Sistemi...81 Temel Hak ve Hürriyetler Anayasası nda Çoğunlukçu Demokrasi Sorunu Anayasası...81 Şeklî Unsurlar...81 Devletin Nitelikleri...82 Hükümet Sistemi...82 Temel Hak ve Hürriyetler...82 Çoğunlukçu Demokrasi den Çoğulcu Demokrasi ye Anayasa Değişiklikleri Anayasası Anayasasının Temel Özellikleri...84 Türk Tarihindeki Referandumlar...85 Boşluk Doldurma...86 Doğru / Yanlış...88 Bulmaca...89 Cevaplı Test...90 Çıkmış Sorular...93 vii

8 4. BÖLÜM 1982 Anayasası nın Temel İlkeleri 1982 Anayasası na Giriş ve Anayasanın Temel İlkeleri Başlangıç Metni I. Devletin şekli II. Cumhuriyetin nitelikleri III. Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti IV. Değiştirilemeyecek hükümler Anayasasının Temel İlkeleri Laik Devlet Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet Demokratik Devlet Siyasi Partiler Hukuku Siyasi Partilerin Amaçlarına İlişkin Yasaklar Siyasi Partilerin Örgütlenme ve Çalışmalarına İlişkin Yasaklar Siyasi Partilerin Mali Denetimi Siyasi Partilerin Kapatılması İnsan Haklarına Saygılı Devlet Normlar Hiyerarşisi Hukuk Devleti Kanunî Hakim Güvencesi Ceza Sorumluluğu İlkeleri Sosyal Devlet Sosyal Devletin Uygulama Yöntemleri Eşitlik İlkesi Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Yasama Yasama Organı Yasama Fonksiyonu Yasama Fonksiyonunun Genelliği ve Asli (İlk-El) liği Yasama İşlemleri a) Kanunlar Özel Usullere Tabi Kanunlar b) Parlamento Kararları İçtüzük viii

9 TBMM Kuruluş ve Seçimler TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü Yasama Sorumsuzluğu (Mutlak Dokunulmazlık) Yasama Dokunulmazlığı (Nisbi Dokunulmazlık) TBMM Üyeliği nin Düşürülmesi TBMM İç Yapı ve Çalışma Düzeni Başkanlık Divanı Siyasi Parti Grupları Meclisin Toplanması ve Tatili Toplantı ve Karar Yeter Sayısı TBMM Görev ve Yetkileri TBMM Bilgi Edinme ve Denetim Yolları Soru Genel Görüşme Meclis Araştırması Meclis Soruşturması Gensoru Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Yürütme Yürütme Yürütme Fonksiyonunun Niteliği Kanun Hükmünde Kararnameler Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Tüzük Yönetmelik Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı Seçimi Cumhurbaşkanı nın Tarafsızlığı Cumhurbaşkanı nın Sorumsuzluğu Cumhurbaşkanı nın Görev ve Yetkileri Yasama ile İlgili Olanlar Yürütme İle İlgili Olanlar Yargı İle İlgili Olanlar Cumhurbaşkanlığı Örgütü Bakanlar Kurulu Bakanlar Kurulu nun Yapısı Bakanların Sorumluluğu Geçici Bakanlar Kurulu ix

10 Olağanüstü Yönetim Usulleri Olağanüstü Hal Olağanüstü Halde Görev ve Yetki Sıkıyönetim Sıkıyönetimde Görev ve Yetki Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Yargı Yargı Yargı Organı Mahkemelerin Bağımsızlığı Hakimlik Teminatı Devlet Güvenlik Mahkemeleri Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Yüksek Mahkemeler Anayasa Mahkemesi Kuruluşu Anayasa Mahkemesi nin Görevleri Anayasa Yargısı Anayasaya Uygunluk Denetimi Denetime Tabi Normlar ve İşlemler Denetim Yolları Anayasa Mahkemesi nin Çalışma ve Yargılama Usulü Anayasa Mahkemesi nin Kararları Yargıtay Danıştay Askeri Yargıtay Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Uyuşmazlık Mahkemesi Sayıştay Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular x

11 8. BÖLÜM Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hak ve Hürriyetler Temel Hakların Türleri Kişinin Hak ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları) Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları) Siyasi Haklar ve Ödevler (Katılma Hakları) Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM İdare Hukuku İdare Hukuku İdare (Kamu Yönetimi) A. Merkezden Yönetim İlkesi B. Yerinden Yönetim İlkesi C. Türkiye nin İdari Yapısı D. Merkezi İdarenin Taşra Teşkilatı a. İl Genel İdaresi b. İlçe İdaresi c. Bucak İdaresi Yerel Yönetim Organları a. İl Özel İdaresi Yönetimi b. Belediye Yönetimi c. Büyükşehir Belediye Yönetimi d. Köyler Kamu Kuruluşları Radyo Televizyon Üst Kurulu Sermaye Piyasası Kurulu İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Milli İstihbarat Teşkilatı Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Hazine Müsteşarlığı Rekabet Kurumu Kamu İhale Kurumu Devlet Planlama Teşkilatı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Danıştay xi

12 12. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Denetleme Kurulu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Devlet Personel Başkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreteliği Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Özelleştirme Yüksek Kurulu Sosyal Güvenlik Kurumu Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Türkiye İstatistik Kurumu Yüksek Ögretim Kurumu Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Özet Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar Uluslararası Kuruluşlar ve Güncel Olaylar Uluslararası Örgüt ve Kuruluşlar A. Milletler Cemiyeti B. Birleşmiş Milletler C. Uluslararası Af Örgütü D. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü E. G F. D G. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı H. Avrupa Birliği K. Avrupa Konseyi L. Avrupa İşbirliği ve Güvenlik Teşkilatı M. Batı Avrupa Birliği N. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgüt O. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü P. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Bölgesi R. İslam Konferansı Örgütü xii

13 S. Bağımsız Devletler Topluluğu T. Hem AB Hem de Nato Üyesi Olan Ülkeler U. Türkiye nin Üye Olduğu Uluslararası Kuruluşlar V. Türkiye nin Kurucu Olduğu Uluslararası Kuruluşlar Kpss Güncel Bilgiler Vize Kalkan Ülkeler Unesco nun Dünya Mirası Listesindeki Doğal ve Kültürel Varlıklarımız Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular BÖLÜM 1982 Anayasası Tam Metni Ek Anayasasında 2007 Değişiklikleri Ek Anayasasında 2010 Değişiklikleri Deneme Deneme Deneme Deneme Deneme Bulmaca Çözümleri xiii

14 HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI HUKUKUN TANIMI KAMU HUKUKU DALLARI ÖZEL HUKUK DALLARI GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU "Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir." sokrates 1

15 BÖLÜM KAVRAMLARI SÖZLÜĞÜ Alacaklı: Bir borç ilişkisinde karşı tarafı, bir şeyi yapmaya, vermeye ya da bir şeyi yapmaktan kaçınmaya zorlamaya hakkı olan kişi Aslen Kazanma: Bir hakkın, kimseye ait olmayan bir hakkı kendi fiiliyle elde etmesi. Ayırt Etme Gücü: Akla uygun biçimde davranma yeteneği. Ayni Hak: Eşya üzerinde doğrudan doğruya mutlak egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülebilen hak. Bilimsel Görüş: Hukuk bilginlerinin hukuki sorunlarda ileri sürdükleri görüş, düşünce ve kanaatlar. Birlikte Ölüm Karinesi: Birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğünün ispat edilememesi durumunda hepsinin aynı anda ölmüş sayılması. Borç ilişkisi: İki taraf arasında doğan ve bunlardan birinin diğerine karşı bir edimi yükümlediği ilişki. İki taraf arasında tek taraflı veya karşılıklı yükümlülükleri kapsayan hukuki bir bağ Borçlu: Alacaklıya karşı bir edimde bulunma yükümlülüğü altında olan kişi. Borçlunun Temerrüdü (Direnimi): Halen ifası mümkün olan muaccel bir borcun alacaklının ihtarına karşın borçlu tarafından zamanında ifa edilmemesi Cebri icra: Borcunu yerine getirmeyen kimseyi borcunu yerine getirmeye zorlama biçiminde bir yaptırım. Cenin: Kendisine gebe kalınmış ve doğumu beklenilen çocuk. Ceza: Kanunun suç isleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırım Cürüm: Toplum düzenini ağır biçimde sarsan suçlar. Def i: Davalının borcunu, özel bir nedenden dolayı yerine getirmekten kaçınmasına olanak veren hak. Dernek: Kazanç paylaşmak dışında bir amaçla en az yedi gerçek kişi ile kurulan kişi topluluğu niteliğinde özel hukuk tüzel kişileridir. Devren Kazanma: Bir hakkın, sahibi bulunan kişiden elde edilmesi. Dürüst Davranma: Bir hak sahibinin hakkını kullanırken veya bir borçlunun borcunu yerine getirirken iyi ve doğru hareket etmesi, yani dürüst, namuslu, aklı başında, davranışının sonucunu bilen, orta zekalı her insanın benzer olaylarda izleyecek olduğu yolda hareket etmesi. Edim: Borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu borcun konusu. Borçlunun yerine getirmekle yükümlü bulunduğu davranış biçimi. Ergin Olmak: Bir kimsenin kanunun belirttiği belli bir yaş sınırını aşması. Fesih (Dağıtma): Bir tüzel kişiliğin bir kararla sona erdirilmesi. Fikri Hak: Bir kimse tarafından yaratılan yapıt üzerindeki düşünsel hak. Fiil Ehliyeti: Bir kişinin kendi fiil ve işlemleriyle kendi lehine haklar, aleyhine borçlar yaratabilme gücü, yeteneği. Gaip: Yok olan kişi (kaybolmuş kimse). Hak: Hukuken korunan yarar. Hak Ehliyeti: Hak ve borç sahibi olabilme yeteneği. Haksız Fiil: Hukuk düzeninin hoş görmediği, zarar verici eylemler. Bir kimsenin, hukuk kurallarına aykırı ve zarar verici davranışı. Hukuki Fiil: Hukuki sonuç doğuran ve insan iradesi ile gerçekleşen davranış. Hukuki işlem: Bir hukuki sonuç oluşturmak için irade açıklamasında bulunmak. Bir veya birden fazla kimsenin hukuki bir sonuca yöneltilmiş irade açıklaması. Hukuki Olay: Hukuk düzeninin kendilerine bir sonuç bağladığı olaylar. Hukuki sonuç doğuran ve insan iradesi dışında gerçekleşen olay. Hükümsüzlük: Bir hukuki işlemin, kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması veya kanuna aykırı olarak yapılması halinde hukuki sonuç doğurmaması. İcaba Davet: Bir sözleşmenin oluşabilmesi için, açıklanan irade beyanının sadece konuyu görüşme amacıyla yapılması. İcap: Bir sözleşmenin meydana gelebilmesi için zaman bakımından önce yapılan irade açıklaması. İfa: Borçlanılan edimin yerine getirilmesi. İlliyet Bağı: Bir sebep ile ortaya çıkan sonuç arasındaki ilişki. İnfisah (Dağılma): Bir tüzel kişiliğin herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden sona ermesi. İyiniyet: Bir hakkın kazanılmasında, buna ait engeli bilmemek. Karine: Bilinen bir durumdan bilinmeyen bir durumun varlığını çıkarma. Kast: Hukuk düzeninin izin vermediği bir fiili bilerek, isteyerek işlemek iradesi. Kısıtlılık: Bir kimsenin medeni hakları kullanma yetkisinin mahkemece kaldırılması. Kişi: Haklara ve borçlara sahip olabilen varlıklar. Kişilik Hakları: Bir kişinin maddi (bedensel), manevi ve iktisadi bütünlüğü ve varlıkları üzerindeki mutlak haklar. Kişisel Edim: Bizzat borçlu tarafından yerine getirilmesi gereken edim. Maddi Edim: Doğrudan doğruya borçlunun malvarlığı ile yerine getirilebilen, bizzat borçlu tarafından yerine getirilmesi zorunlu olmayan edim. Maddi Tazminat Davası: Kişilik haklarına hukuka aykırı saldırıda bulunulan kimsenin, bu saldırıdan dolayı uğrarmış. olduğu maddi zararlarının giderilmesi için açtığı dava. Maddi Yaptırım: Hukuk kurallarına uyulmadığında karşılaşılacak tepki. Mal Topluluğu: Belli bir amacın gerçekleştirilmesi için kişilerin bir araya gelmeleriyle oluşturulmuş, bağımsız varlığa sahip topluluklar. Manevi Tazminat Davası: Kişilik haklarına hukuka aykırı saldırıda bulunulan kişinin bu yüzden duymuş olduğu üzüntü ve utancı gidermek için açtığı dava. Manevi Yaptırım: Hukuk kuralları dışındaki diğer sosyal kurallara uyulmadığında karşılaşılacak tepki. Meşru Müdafaa: Bir kimsenin, kendisine veya başkasına ya da mallarına yönelen, halen var olan haksız saldırıdan doğacak zararı önlemek için yapmak zorunda kaldığı eylem. Mevzuat: Yasa, tüzük, yönetmelik ve diğer hukuk kaynaklarının tümü. Miras (Tereke): Miras bırakanın mal varlığının toplamı. Mutlak Butlan: Bir hukuki işlemin kamu düzenine, ahlaka aykırı olması veya esaslı koşullara sahip bulunmaması. Mutlak Hak: Sahibine maddi ve maddi olmayan bütün mallar ile kişiler üzerinde en geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen hak. Muvazaa: Tarafların, üçüncü kişileri aldatmak amacıyla, gerçek iradelerine uymayan bir işlem yapmaları fakat görünürdeki bu işlemin geçerli olmayacağı konusunda anlaşmaları. Mücbir Sebep: Zorlayıcı neden. Önceden göz önüne alınmasına ve bunun sonucu olarak ortadan kaldırılmasına olanak bulunmayan ve bir dış etkiden ileri gelen olay. Nisbi Hak: Belirli kişilere karşı ileri sürülebilen hak. Olumlu Edim: Bir şeyin yapılmasına veya verilmesine ilişkin edim. Olumsuz Edim: Bir şeyin yapılmamasına ilişkin edim. Ölüm: Gerçek kişiliği sona erdiren hukuki bir olay. Ölüm Karinesi: Bir kimsenin ölümüne kesin gözle bakılacak bir durumda kaybolması halinde ölmüş sayılması ve o yerin en büyük mülkiye amirinin emriyle kütüğüne ölüm kaydının düşülmesi. Örf ve Adet: Topluluk içerisinde kök salmış olup, uyulması gerekli gelenekler. Sebepsiz Zenginleşme: Hukuken geçerli bir sebep olmaksızın, bir kimsenin diğer bir kimsenin zararına zenginleşmesi. Sınırlı Ehliyetli: Tam ehliyetli olup, bazı sebeplerden dolayı ehliyet belli konularda kısıtlanmış olan kişi. Sınırlı Ehliyetsiz: Ayırt etme gücü bulunan ancak, ergin olmayan ya da kısıtlı bulunan kişi. Sınırlı Sorumluluk: Borçlunun, malvarlığındaki belirli malları ile veya belirli bir miktar oranında bütün malları ile sorumlu olması. Sınırsız Sorumluluk: Borçlunun tüm malvarlığı ile sorumlu olması. Tacir: Bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kimse. Tahsis (özgüleme) Prensibi: Tüzel kişilerin fiil ehliyetlerinin amaçları ile sınırlandırılması. Takas: Bir borcun, bir karşı alacağa feda edilmesi suretiyle sona erdirilmesi. Tam Ehliyetli: Fiil ehliyetinin bütün koşullarına sahip olan kişi. Tam Ehliyetsiz: Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişi. Tazminat: Hukuka aykırı olarak başkalarına verilen zararların ödettirilmesi biçimindeki yaptırım. Telif Hakki: Yazar hakkı. Tespit Davası: Bir saldırı sonucunda kişilik hakları zedelenmiş olan kimselere, sona ermesine rağmen etkisini devam ettirdiği takdirde, bu saldırının hukuka aykırılığını tespit ettirmek üzere açılacak dava. Tüzel Kişi: Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları. Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık halinde örgütlenmiş, hak ve fiil ehliyetine sahip kişi ve mal toplulukları. Vakıf: Başlı başına bir varlığı bulunmak üzere bir malın belli bir amaca özgülenmesi. Vekalet Sözleşmesi: Vekilin, vekalet verene ait bir işin yönetimi veya bir hizmetin görülmesi konusunda vekalet veren ile yaptığı sözleşmedir. Velayet: Çocuklar üzerinde ana ve babanın kanundan doğan hakları. Velayet Hakkı: Ergin olmayan çocuklar üzerinde ana ve babaya tanınmış olan mutlak hak. Vesayet: Velayet altında bulunmayan küçük ve kısıtlıların çıkarlarını korumak üzere mahkemece yasal temsilci atanması. Zamanaşımı: Kanun tarafından belirlenmiş şartlar altında belli bir süre içinde alacaklının hareketsiz kalması sonucu alacağının ifasını isteme yetkisinin sona ermesi. Zaruret Hali: Kendisini veya başkasını bilerek sebebiyet vermediği zarardan ya da derhal ortaya çıkabilecek bir tehlikeden kurtarmak için başkasının mallarına zarar verme.

16 1. BÖLÜM HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI HUKUKUN TANIMI Sosyal hayatı düzenleyen, uyulmadığı takdirde maddi müeyyideyle karşılaşacağımız kamu gücüyle desteklenmiş kurallar bütünüdür. Tarihte devlet kavramının oluşmasıyla beraber hukuk kuralları da ortaya çıkmıştır. Binlerce yıllık insanlık tarihinde toplumların oluşturdukları örf - adet, din, ahlak ve görgü gibi toplumsal kuralların bazılarına uyulmasının zorunlu hale getirilmesi ve uyulmaması durumunda devlet tarafından yaptırımlar uygulanması ilk hukuk kurallarını oluşturmuştur. Bir başka deyişle hukuk kurallarının kökenini toplumsal hayatı oluşturan diğer kurallar oluşturur. Örneğin yolda karşılaştığımız birine selam vermek bir görgü kuralıyken asker kişilerin birbirlerini selamlamaları hukuk kuralıdır. Askerlikte astın üstüne selam vermemesinin cezai yaptırımı vardır. 3

17 Sosyal Hayatı Düzenleyen Kuralları DİN KURALLARI Tanrı tarafından konulan bir takım emir ve yasaklardır. Din kurallarını içeriği itibariyle iki türlü incelemek mümkündür. Hukuk, dünyevi kurallarla daha çok ilgilidir. Uhrevi Allah ile kul arasındaki ilişkiyi düzenler. Örn: Namaz Kılmak, Oruç Tutmak Dünyevi İnsanların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Örn: Zekat Vermek, Zina Yapmamak Yaptırımı Günahkar Olma YAPTIRIMI MANEVİDİR AHLAK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle ya da kendi vicdanlarıyla olan ilişkilerini düzenler. Ahlak kuralları uyulması gereken duruma göre ikiye ayrılır. Subjektif Ahlak Kuralları Kişinin kendi vicdanına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenler. Örn: Dürüst Olmak, Yalan Söylememek Objektif Ahlak Kuralları Kişilerin başkalarına nasıl davranmaları gerektiğini düzenler. Örn: Yoksullara yardım etmek Yaptırımı Ayıplanma YAPTIRIMI MANEVİDİR ÖRF-ADET KURALLARI Uzun yıllardan beri sürekli yapılagelen toplumsal davranış kalıplarıdır. Bir davranışın örf - adet kuralı olarak kabul edilebilmesi için uzun zamandan beri tekrar edilmesi, sürekli olması ve geniş bir bölgede uygulanıyor olması gerekir. Örn: Nikah öncesi sözlenmek Yaptırımı Dışlanma YAPTIRIMI MANEVİDİR GÖRGÜ KURALLARI Bir kişinin hangi durumda nasıl davranması gerektiğini düzenleyen kurallarıdır. Görgü kuralları diğer sosyal kurallara göre müeyyidesi en az olan ve hukuk kurallarını en az etkileyen kurallardır. Ama diplomatik teamüllerin kökeni görgü kurallarıdır. Örn: Bir davete temiz kıyafetlerle katılmak vb. Yaptırımı Küçümsenme YAPTIRIMI MANEVİDİR HUKUK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle kurdukları ya da kişiyle toplum arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. Sosyal hayatı düzenleyen diğer kurallarla birebir ilgilidir. Özellikle ahlak kurallarının uygun bulmadığı bir konuyu hukuk kuralları uygun bulmaz. Diğer kurallardan en temel farkı maddi yaptırımlı olmasıdır. Örn: Hırsızlık yapmamak Yaptırımı Ceza, Cebri İcra, Tazminat, Hükümsüzlük, İptal YAPTIRIMI MADDİDİR Kişiler hukuk kurallarına uymak zorundadırlar. Oysa diğer sosyal kurallar manevi yaptırım içerir ve bu nedenle onlara uyma zorunluluğu yoktur. Hukukun Kaynakları Hakim başvurmak Hakim eğer zorunda isterse Yazılı Hukuk Kuralları Yazısız Hukuk Kuralları Yardımcı Kaynaklar Anayasa Kanun Kanun hükmünde kararname Tüzük Yönetmelik mevzu hukuk kanun boşluğu Örf- Adet müsbet hukuk hukuk boşluğu İçtihat (O konuyla ilgili daha önce alınmış hukuksal kararlar(emsal dava)) Bilimsel görüş (Doktrin-Öğreti) 4

18 Hukuk kuralları genel, objektif, soyut, sürekli, maddi yaptırımlı kurallardır. Yazılı hukuk kuralları sıralamasında milletlerarası antlaşmaların durumu: * MADDE 90.(Milletler Arası Antlaşmalar 2004 yılı değişikliği) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Suç ve Ceza kanuna dayanmak zorundadır. Ceza için sadece yazılı hukuk kurallarına, Mevzu Hukuk a bakılır. Örf - Adetten faydalanılamaz. Hakimler ve karar vericiler bir uyuşmazlığı çözümlerken ya da bir dava görüşülürken önem derecesine göre yukarıdaki kaynaklardan yararlanırlar. Önce yazılı kaynaklara bakılmalıdır. Yazılı kaynaklarda olaya uygulanacak bir norm bulunamazsa - buna kanun boşluğu denir - yazısız kaynaklara bakılması zorunludur. Yazısız kaynaklarda da uygulanacak bir norm bulunamaması durumunda - buna da hukuk boşluğu denir - istenirse yardımcı kaynaklara bakılabilir. Ancak yardımcı kaynaklardan yararlanılması zorunlu değildir. Hakim yardımcı kaynaklara bakmadan önce ya da baktıktan sonra hala davada uygulanacak bir norm bulamıyorsa re sen (kendiliğinden) karar verir. Yani hakim, kanun koyucu olsaydı nasıl davranacağını düşünür ve hukuk yaratır. Püf noktası Yazılı kurallarda hüküm bulunmaması kanun boşluğu, yazılı ve yazısız kurallarda hüküm bulunmaması hukuk boşluğudur. Hukuk Kaynaklarıyla İlgili Kavramlar Kanun Boşluğu: Hakimin bir uyuşmazlığın çözümünde uygulayabileceği yazılı hukuk kuralının bulunmayışıdır. Hukuk Boşluğu: Hakimin bir uyuşmazlığın çözümünde uygulayabileceği yazılı ya da yazısız hukuk kuralının bulunmayışıdır. Re sen: Hakimin kendiliğinden karar vermesi Pozitif Hukuk: Müspet hukuk ya da yürürlükteki hukuk olarak da adlandırılır. Belli bir ülkede, belli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı-yazısız hukuk kurallarının bütününe denir. Mevzu Hukuk: Mevzuat olarak da adlandırılır. Bir ülkede yetkili makamlar tarafından konulan ve halen yürürlükte bulunan yazılı hukuk kurallarının tümüne denir. Tabii Hukuk: İdeal hukuk ya da doğal hukuk olarak da adlandırılan olması istenen hukuktur. Akıl yoluyla ulaşılabilecek mutlak adalet düşüncesinin bir ürünüdür. İnsanın sadece insan olmaktan kaynaklanan doğal hakları olduğu anlayışına dayanır. Hammurabi Kanunları Tarihi Hukuk: Şu an yürürlükte bulunmayan hukuka denir. Örneğin:Kanunname-i Ali Osman 5

19 Yazısız Kaynaklar (Örf ve Adet Hukuku) Herhangi bir makam tarafından konulmayan, kendiliğinden oluşan yazısız hukuk kurallarıdır. Bir ört adetin hukukun kaynağı olabilmesi için 3 unsur aranır: 1. Maddi unsur: Devamlılık ve tekrarlamadır. 2. Manevi unsur: Toplumdaki genel inanıştır. 3. Hukuki unsur: Maddi yaptırımdır. Memleketin her yerinde bilinen ve uygulanan kurallar genel örf ve adet hukukunu oluşturur. Yarıcılık (tarımla ilgili) ve ortakçılık (hayvancılıkla ilgili) kurallar tüm ülkede bilinen genel örf ve adet kurallarıdır. Püf noktası Örf-Adet Hukuku hakimin başvurmak zorunda olduğu kaynaklar arasında yer alır. Belli bir yörede uygulanan ya da sadece belli bir meslek grubunda geçerli örf ve adetler özel örf ve adet hukukunu oluşturur. Yardımcı Kaynaklar İçtihatlar: O konuyla ilgili daha önce verilmiş yargı kararlarıdır. Türk hukukunda hakimler içtihatlardan yararlanmak zorunda değildir. Ancak hukuk boşluğu oluşması durumunda isteğe bağlı olarak örnek oluşturacak daha önceki kararlardan faydalanabilirler. Püf noktası Hakim yardımcı kaynaklardan yararlanmak zorunda değildir. Anayasa içtihatları; kanun hükmündedir. Yargıtay ve Danıştay ın içtihatı birleştirme kararları da hakimin başvurmak zorunda olduğu kaynaklar arasında yer alır. Bilimsel Görüş (Doktrin): Hakkında net hüküm bulunmayan tartışmalı konularda hukuk bilim adamlarının ya da önemli hukuksal akımların görüşlerine başvurulması ve buradan hüküm çıkarılmasını sağlar. Normlar Hiyerarşisi: Yazılı hukuk kuralları arasındaki önem sıralamasıdır. Tüm yazılı normlar anayasaya uygun olmak zorundadır. Tüzük ve yönetmelikler de kanunlara uygun olmak zorundadır. Normlar Hiyerarşisi Anayasa Yasalar Tüzükler Yönetmelikler Diğer Düzenleyici İşlemler 6

20 Gereği Düşünüldü Örnek Olay: Hakim olsaydınız ne yapardınız? Rıfkı Bey eşi Nevin Hanım'la beraber reenkarnasyon, düşünce gücü, ruh çağırma gibi metafizik faaliyetlerle oldukça ilgilidirler. Tüm gelirlerini bu konuda seminerlere gitmeye ve ilgili kitapları almaya harcamaktadırlar. Evlerinde son malvarlıkları olarak dedelerinden kalan antika bir vazo kalmıştır. Rıfkı Bey ne kadar ısrar etse de Nevin Hanım vazoyu satmaya ikna olmamaktadır. Rıfkı beyler düzenledikleri bir ruh çağırma seansına arkadaşlarını da davet ederler. Evleri gelen misafirlerle dolup taşmıştır. Dedelerinin ruhunu çağırmaya karar verirler. Seansın en yoğun anında birden dedenin ruhu gelir. Tüm misafirlerin gözü önünde antika vazoyu alır ve Rıfkı Bey'in kafasına indirir. Rıfkı Bey kanlar içinde yerde kalır. Vazo kırılmıştır. Rıfkı Bey kendisine saldıran dedesi hakkında suç duyurusunda bulunur. Ayrıca dedesinin vazonun bedelini tazmin etmesini makamınızdan talep eder. Tüm misafirler olan olaya tanıktır. İcra ve İflas Hukuku hem özel hukukun hem de kamu hukukunun özelliklerini taşımakta olup, Cebri İcra Hukuku - Takip Hukuku diye de adlandırılmaktadır. Soru: Rıfkı Bey in açacağı davada hangi gerekçeyle ne tür bir karar verirsiniz? Yanıt: Şikayetçi olunan kişi yaşamamaktadır. Yaşamayan kişilerin suç işlemeleriyle ilgili kanunlarda hüküm bulunmamaktadır. Ceza hukuku kanuna dayanır. Yani kanunda yazmayan konularda suç ve ceza olmaz. O nedenle suç duyurusu dikkate alınmaz. Yaşamayan kişilerin verdikleri maddi ya da manevi zararlarla ilgili ne yazılı ne yazısız hukuk kaynaklarında bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durumda hukuk boşluğu vardır. Ancak suçlu olduğu iddia edilen kişinin yaşamıyor olması doğa kurallarına da aykırıdır. Dava açma şartları gerçekleşmediğinden dava reddedilir. Hukuk Kurallarının Yaptırımları Müeyyide (Yaptırım): Sosyal hayatı düzenleyen normlara aykırı davrandığımızda alacağımız tepkidir. İkiye ayrılır: a) Manevi Müeyyide: Hukuk kuralları dışındaki sosyal kurallara uymadığımızda karşılaştığımız tepkidir. Örn: ayıplama, küçümseme, dışlama, arkasından konuşma, lakap takma, davet etmeme, saygı göstermeme vb. b) Maddi Müeyyide: Hukuk kurallarına uyulmadığında karşılaştığımız tepkidir. Püf noktası Manevi yaptırımı toplum, maddi yaptırımı hakim veya idari makamlar uygular. Maddi Yaptırım Türleri Müeyyide; herhangi bir kuralın koymuş olduğu emir ve yasaklara uygun hareket etmeme, onun yap dediğini yapmama veya yapma dediğini yapma halinde karşılaşılacak olan tepkidir. Din, görgü ve ahlak kurallarının yaptırımı manevi, hukuk kurallarının yaptırımı maddidir. Hukukun Yaptırımı Ceza Cebri İcra Tazminat İptal Hükümsüzlük Maddi Tazminat Manevi Tazminat Tek Taraflı Bağlamazlık Butlan Yokluk 7

21 A. Ceza: Hukuk kurallarının koymuş olduğu emir ve yasaklara aykırı davranışta bulunan kimselerin karşılaşacakları tepkidir. Ör: müebbet hapis, ağır hapis, hafif hapis, ağır para cezası, hafif para cezası, mesleğin tatili, kamu hizmetlerinden mahrumiyet vb. Disiplin cezaları ise belli statü içinde bulunan kimselere hizmet ve içdüzenle ilgili kurallara aykırı davranışta bulundukları zaman uygulanan cezalardır. Disiplin cezaları (Memurlar) 1. Uyarma 2. Kınama 3. Aylıktan kesme 4. Kademe ilerlemesinin durdurulması 5. Devlet memurluğundan çıkarma Disiplin cezası belli bir statüde olanlara uygulanır. Örneğin işçilere disiplin cezası uygulanamaz. Görevden uzaklaştırma bir disiplin cezası değildir. B. Cebri İcra: Kişilerin yapmakla yükümlü oldukları davranışları yapmamaları durumunda kişilere kamu gücü uygulanarak söz konusu davranışın zorla yaptırılmasıdır. Püf noktası suçun yaptırımı ceza zorla yaptırım cebri icra zarar tazminat Askerlik (yapılmadığında zorla yaptırılır) Vergi Haciz Nafaka (ödenmediğinde zorla alınır) C. Tazminat: Hukuka aykırı olarak başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırımdır. Haksız fiil ve sözleşme hükümlerine aykırılık sonucu karşı tarafa zarar verilmişse maddi veya manevi tazminata hükmedilir. Aynen veya nakden ödeme zorunluluğu gelir. Herkes haksız fiiller sonucu verdiği zararı ödemekle yükümlüdür. Eğer verilen zarar ölçülebilir nitelikte ise maddi tazminat, eğer şeref, haysiyet gibi ölçülemeyen şeylere zarar verilirse manevi tazminat yaptırımı uygulanır. D. Hükümsüzlük: Bir hukuk kuralının emrine uygun hareket etmemek, hukuki muameleyi kanunun aradığı şekilde yapmamak o hukuki muameleyi hükümsüz kılar. Hükümsüzlük bazen yokluk (resmi evlendirme memuru önünde yapılmayan evlilik), bazen mutlak butlan (akıl hastasının yaptığı evlilik), bazen de tek taraflı bağlamazlık (15 yaşındaki ayırt etme gücüne sahip küçüğün yaptığı satış sözleşmesi) şeklinde karşımıza çıkar. 8

22 I. Yokluk: Yapılan bir hukuksal işlemin kurucu (şekil) unsurlarında eksiklik olması durumunda yapılan işlem yok hükmündedir. İmzasız senet İmam nikahı II. Butlan: Bir hukuksal iş ya da işlem şekil unsurlarına uygun olarak yapılmış olsa dahi, içeriğinde yani konusunda hukuka aykırıklar, sakatlıklar olması durumudur. Mutlak Butlan (Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi, Evli birinin evlenmesi) (Tamamı sakat) Nisbi Butlan (Sarhoşluk anındaki evlilik) III. Tek taraflı bağımsızlık: 18 yaşından küçük bir kişiyle, reşit olan kişilerin aralarında yaptıkları sözleşmelerin hükümleri, 18 yaşından küçük kişiyi bağlamaz. Ama karşı tarafı bağlar. Ancak sözleşmeye veli onay verirse her iki tarafı da bağlar. Velisi onay vermezse her iki tarafı da bağlamaz. D. İptal: Hukuk kurallarına aykırı biçimde yapılmış olan "idari işlemin" ortadan kaldırılması için uygulanan müeyyidedir. Ör. Bir öğrencinin hukuka aykırı biçimde sınavlara girmesine engel olunması, bir kamu kurumu yetkilisinin memuru haksız biçimde işten çıkarması, arsasına inşaat yapacak vatandaşa inşaat izninin verilmemesi vb. durumunda dava açılarak hukuka aykırı işlemin ortadan kaldırılması. İptal: Sadece devletin, yani idarenin hukuka aykırı işlemlerine karşı açılan davalar sonucunda verilen kararlardır. İptal yaptırımı sadece devletin idari işlemlerine karşı uygulanır. İptal davaları idari yargıda açılır. Türk yargı sisteminde idari yargı alanında görevli yüksek mahkeme Danıştay'dır. İdare mahkemelerinde açılan iptal davalarının sonuçlarına karşı Danıştay'a temyize gidilir. 9