Komisyon KPSS VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Transkript

1

2 Komisyon KPSS VATANDAŞLIK KONU ANLATIMLI ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 27. Baskı: Ağustos 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Kezban Öztürk Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Adaylar; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yer tutan Temel Yurttaşlık Bilgisi ve Güncel Bilgiler kapsamındaki 15 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Hukukun Temel Kavramları, Devlet Biçimleri Demokrasi ve Kuvvetler Ayrılığı, Anayasa Hukukuna Giriş Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi, 1982 Anayasasının Temel İlkeleri, Temel Hak ve Hürriyetler, Yasama, Yürütme, Yargı, İdare Hukuku bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim, şekil, şemalarla somutlaştırılmasına, kavram haritaları, tablolar, grafik ve etkinliklerle akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Kitaba ayrıca 1982 Anayasası nın en güncel metni ve yapılan anayasa değişiklikleri eklenmiştir. Her ünitenin sonunda, boşluk doldurma ve doğru/yanlış alıştırmaları, bulmaca, cevaplı testler ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerimize teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Hukukun Temel Kavramları I. SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR...4 II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI...4 A. Müeyyide (Yaptırım)...4 B. Maddi Yaptırım Türleri...5 III. HUKUKUN KAYNAKLARI...7 A. Yazılı Kaynaklar (Asli Kaynaklar)...7 B. Yazısız Kaynaklar (Tali Kaynaklar)...7 C. Yardımcı Kaynaklar...7 IV. HUKUK KURALLARININ TÜRLERI...8 A. Emredici Hukuk Kuralları...8 B. Yedek (Emredici Olmayan) Hukuk Kuralları...8 C. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları...8 V. HUKUKUN TÜRLERI...8 A. Pozitif (Yürürlükteki) Hukuk...8 B. Mevzu Hukuk...8 C. Tabii Hukuk...8 D. Tarihi Hukuk...8 VI. HUKUKUN TEMEL GÖREVLERI...8 VII. HUKUKUN SISTEMATIĞI...9 VII. KAMU HUKUKU DALLARI...10 A. Anayasa Hukuku...10 B. İdare Hukuku...10 C. Yargılama (Usul) Hukuku D. Ceza Hukuku E. Vergi Hukuku F. İcra ve İflas Hukuku...13 G. Devletler Genel (Umumi) Hukuku...13 IX. ÖZEL HUKUK DALLARI...13 A. Medeni Hukuk...13 B. Borçlar Hukuku...20 C. Ticaret Hukuku...23 D. Devletler Özel (Hususi) Hukuku...23 Boşluk Doldurma...24 Doğru / Yanlış...25 Bulmaca...26 Cevaplı Test...27 Çıkmış Sorular...31

5 vi 2. BÖLÜM Devlet Biçimleri ve Hükûmet Sistemleri I. DEVLET...39 A. Devlet Kavramı...39 B. Devletin Kurucu Unsurları...39 C. Devlet Kavramına İlişkin Ayrımlar...39 II. HÜKÛMET SİSTEMLERİ...40 A. Kuvvetler Birliği Sistemleri...40 B. Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri...41 Boşluk Doldurma...42 Doğru / Yanlış...43 Bulmaca...44 Cevaplı Test...45 Çıkmış Sorular BÖLÜM Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi I. ANAYASA...51 A. Anayasa Kavramına İlişkin Ayrımlar Yazılı Anayasa - Yazısız Anayasa Ayrımı Yumuşak Anayasa - Sert Anayasa Ayrımı Çerçeve Anayasa - Kazuistik Anayasa Maddi Anlamda Anayasa - Şeklî Anlamda Anayasa Ayrımı Normlar Hiyerarşisi...51 B. Anayasacılık Hareketleri ve Anayasanın Üstünlüğü Sorunu...52 C. Siyasi İktidar Kurucu İktidar Kurulmuş İktidar...53 D. Türk Anayasa Tarihi Kanun-i Esasî (1876) Teşkilât-ı Esasiye Kanunu Anayasası Anayasası Anayasası...58 Boşluk Doldurma...60 Doğru / Yanlış...61 Bulmaca...62 Cevaplı Test...63 Çıkmış Sorular...66

6 vii 4. BÖLÜM 1982 Anayasası nın Temel İlkeleri I ANAYASASI'NA GİRİŞ VE ANAYASANIN TEMEL İLKELERİ...69 A. Başlangıç Metni...69 B. Başlangıçta Belirtilen İlkeler...69 C. Değiştirilemeyecek Hükümler...69 D Anayasasının Temel İlkeleri Laik Devlet Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet Demokratik Devlet İnsan Haklarına Saygılı Devlet Hukuk Devleti Sosyal Devlet...75 Boşluk Doldurma...77 Doğru / Yanlış...78 Bulmaca...79 Cevaplı Test...80 Çıkmış Sorular BÖLÜM Temel Hak ve Hürriyetler I. TEMEL HAKLARIN TÜRLERİ...95 A. Kişinin Hak ve Ödevleri (Negatif Statü Hakları)...95 Kişinin Hakları ve Ödevleri Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı Zorla çalıştırma yasağı Kişi hürriyeti ve güvenliği Özel hayatın gizliliği ve korunması Yerleşme ve seyahat hürriyeti Din ve vicdan hürriyeti Düşünce ve kanaat hürriyeti Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti Bilim ve sanat hürriyeti Basın ve yayımla ilgili hükümler Toplantı hak ve hürriyetleri Mülkiyet hakkı Hakların korunması ile ilgili hükümler İspat hakkı Temel hak ve hürriyetlerin korunması...98

7 viii B. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler (Pozitif Statü Hakları - İsteme Hakları) Ailenin korunması ve çocuk hakları Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi Kamu yararı Çalışma ve sözleşme hürriyeti Çalışma ile ilgili hükümler Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt Ücrette adalet sağlanması Sağlık, çevre ve konut Gençlik ve spor Sosyal güvenlik hakları Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması Sanatın ve sanatçının korunması Devletin iktisadî ve sosyal ödevlerinin sınırları C. Siyasî Haklar ve Ödevler (Aktif Statü - Katılma Hakları) Türk vatandaşlığı Seçme, seçilme ve siyasî faaliyette bulunma hakları Siyasî partilerle ilgili hükümler Kamu hizmetlerine girme hakkı Vatan hizmeti Vergi ödevi Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı II. TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER A. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği B. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması C. Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması D. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması E. Yabancıların durumu Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular

8 ix 6. BÖLÜM Yasama I. YASAMA ORGANI A. Yasama Fonksiyonu B. Yasama Yetkisinin Özellikleri Yasama yetkisinin genelliği Yasama yetkisinin ilk elliği (Asliliği) Yasama yetkisinin devredilmezliği C. Yasama İşlemleri Kanunlar Parlamento Kararları D. TBMM Kuruluş ve Seçimleri TBMM nin Kuruluşu Seçimler E. TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü Milletvekili Seçilme Yeterliliği Milletin Temsili Parlamenter Muafiyetler Milletvekilliğinin Sona Ermesi TBMM Üyeliğiyle Bağdaşmayan İşler F. TBMM İç Yapı ve Çalışma Düzeni Başkanlık Divanı Siyasi Parti Grupları Komisyonlar Meclisin Toplanması ve Tatili Danışma Kurulu Toplantı ve Karar Yeter Sayısı G. TBMM nin Görev ve Yetkileri Genel Yetkiler Milletlerarası Antlaşmalara İlişkin Hükümler Savaş Hâli İlanı ve Silahlı Kuvvetlerin Kullanılmasına İzin Verme Yetkisi H. TBMM Bilgi Edinme ve Denetim Yolları (Hükûmetin Denetlenmesi) Soru Genel Görüşme Meclis Araştırması Meclis Soruşturması Gensoru Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular...135

9 x 7. BÖLÜM Yürütme I. YÜRÜTME II. CUMHURBAŞKANI A. Cumhurbaşkanı Seçimi B. Cumhurbaşkanı nın Tarafsızlığı C. Cumhurbaşkanı nın Sorumsuzluğu D. Cumhurbaşkanına Vekâlet E. Cumhurbaşkanlığı Örgütü III. BAKANLAR KURULU A. Bakanlar Kurulu nun Yapısı B. Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri C. Başbakanın Görevleri D. Bakanların Sorumluluğu E. Geçici Bakanlar Kurulu F. Başbakanın Görevinin Sona Ermesi G. Bakanların Görevinin Sona Ermesi IV. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ A. Kanun Hükmünde Kararnameler B. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi C. Tüzük D. Yönetmelik V. MİLLÎ GÜVENLİK KURULU VI. OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ A. Olağanüstü Hâl B. Sıkıyönetim Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular...162

10 xi 8. BÖLÜM Yargı I. YARGI ORGANI II. MAHKEMELERIN BAĞIMSIZLIĞI III. HÂKIMLIK TEMINATI IV. HAKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU V. ANAYASA YARGISI VE ANAYASA MAHKEMESİ A. Anayasa Mahkemesi Anayasa Yargısı Anayasaya Uygunluk Denetimi Anayasa Mahkemesi nin Çalışma ve Yargılama Usulü Anayasa Mahkemesi nin Kararları VI. ADLI YARGI VE YARGITAY A. Hukuk Yargısı B. Ceza Yargısı C. Bölge Adliye Mahkemeleri D. Yargıtay VII. İDARI YARGI VE DANIŞTAY A. Danıştay VIII. ASKERÎ CEZA YARGISI VE ASKERÎ YARGITAY IX. ASKERÎ İDARI YARGI VE ASKERÎ YÜKSEK İDARE MAHKEMESI X. UYUŞMAZLIK MAHKEMESI XI. SAYIŞTAY Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular...189

11 xii 9. BÖLÜM İdare Hukuku I. İDARE (KAMU YÖNETİMİ) II. İDARE HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ III. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İDARESİNİN GÖREVLERİ IV. İDARİ FONKSİYON V. GENEL İDARE KOLLUK MAKAMLARI VI. KOLLUK FAALİYETLERİ VII. İDARİ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLER VIII. KAMU HİZMETLERİNİN GENEL İLKELERİ A. Süreklilik ve Düzenlilik İlkesi B. Değişkenlik (Uyarlama) İlkesi C. Nesnellik ve Eşitlik İlkesi D. Bedelsizlik İlkesi IX. KAMU MALLARI X. İDARİ İŞLEMLER XI. İDARENİN YETKİLERİ XII. İDARİ MAL EDİNME YÖNTEMLERİ XIII. İDARENİN BÜTÜNLÜĞÜ İLKESİ A. Hiyerarşi B. Vesayet XIV. KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ XV. KAMU HİZMETLERİ XVI. TÜRKİYE NİN İDARİ TEŞKİLAT YAPISI A. Merkezin Başkent Teşkilatı Merkezden Yönetim Yerinden yönetim Merkezden ve Yerinden Yönetimin Yarar ve Sakıncaları Merkezden Yönetim Organları Yerinden Yönetim Organları XVII. KAMU GÖREVLİSİ TÜRLERİ A. Sözleşmeli Personel B. Geçici Personel C. İşçiler D. Memur Boşluk Doldurma Doğru / Yanlış Bulmaca Cevaplı Test Çıkmış Sorular...219

12 xiii 10. BÖLÜM Türkiye Cumhuriyeti Anayasası T.C. Anayasası Madde Dizini Anayasası nda Yapılan Değişiklikler Ek Ekim 2007 Referandumu Tam Metni Halkoyuna Sunulan Tam Metin Ek Eylül 2010 Referandumuyla Yapılan Değişiklikler Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Yapılan Değişiklikler Bulmaca Çözümleri...269

13 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARI'NDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 1. Hakkın kaybolması tehlikesi mevcutken ve o anda hükûmet güçlerine başvurmanın imkânsız bulunması durumunda bir kimsenin hakkını bizzat kuvvete başvurarak korumasına ne ad verilir? A) Izdırar hali B) Meşru Müdafaa C) Kendi hakkını kendi kuvveti ile koruma D) Zaruret Hâli E) Haklı savunma Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli Deneme Sınavı 9, 46. Soru 5. Aşağıdakilerden hangisi anayasanın siyasi haklar ve ödevler bölümünde yer almaz? A) Seçme ve seçilme hakkı B) Siyasi partiye girme hakkı C) Kamu hizmetlerine girme hakkı D) Dilekçe hakkı E) Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı Vatandaşlık Soru Bankası, Temel Hak ve Hürriyetler, 14. Soru 2. Adli Yargı nın son derece mahkemesi hangisidir? A) Anayasa Mahkemesi B) Yargıtay C) Danıştay D) Uyuşmazlık Mahkemesi E) Bölge Adliye Mahkemeleri Vatandaşlık Yaprak Test Yargı-1, Test 16, 6. Soru Anayasasına göre, aşağıdakilerden hangisi siyasi hak ve ödevler arasında yer alır? A) Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı B) Vergi ödevi C) Dernek kurma hakkı D) Eğitim hakkı E) Sendikal haklar Vatandaşlık Soru Bankası, Temel Hak ve Hürriyetler, 15. Soru 3. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nda Siyasal Haklar arasında yer almamıştır? A) Dilekçe Hakkı B) Vatandaşlık Hakkı C) Düşünce Özgürlüğü D) Siyasal Parti Kurma Hakkı E) Kamu Hizmetine Girme Hakkı 5000 Soru Bankası, Temel Hak ve Hürriyetler-1, 4. Soru 4. Aşağıda sıralanan hak ve ödevlerden hangisi, 1982 Anayasasında siyasi hak ve ödevler arasında gösterilmemiştir? A) Vatan hizmeti B) Seçme ve seçilme hakkı C) Türk Vatandaşlığı D) Yabancı ülkelerde çalışan türk vatandaşları E) Kamu hizmetine girme hakkı Vatandaşlık Soru Bankası, Temel Hak ve Hürriyetler-1, 4. Soru 7. Aktif statü hakları olarak da adlandırılan, kişilerin devlet yönetimine dâhil olma araçları siyasi hak ve ödevlerdir. Aşağıdakilerden hangisi, siyasi hak ve ödevlerden biri değildir? A) Vergi ödevi B) Mal bildirimi C) Sendika kurma hakkı D) Bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı E) Dilekçe hakkı Genel Yetenek Genel Kültür Türkiye Geneli Deneme Sınavı 7, 49. Soru 8. Aşağıdakilerden hangisi milletvekili seçilme yeterlilikleri ile ilgili yanlış bir bilgidir? A) Türk vatandaşı olmak B) Askerlik hizmetini yapmış olmak C) Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymemiş olmak D) En az ilköğretim mezunu olmak E) 25 yaşını doldurmuş olmak Vatandaşlık Çek Kopar Yaprak Test, Test 9, 5. Soru

14 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARI'NDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 9. Aşağıdakilerden hangisi milletvekili seçilme koşullarıyla ilgili yanlış bir ifadedir? A) Kısıtlı olmamak B) Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak C) En az ortaokul mezunu olmak D) Yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmış olmak E) Taksirli suçlar hariç 1 yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olmak Vatandaşlık Yaprak Test Yasama 3, Test 12, 9. Soru 10. Aşağıdakilerden hangisi milletvekili seçilebilmek için gereken bir koşuldur? A) Sabıkası olmamak B) Devlet memuru olmak C) 18 yaşını doldurmuş olmak D) Aday olduğu il ya da seçim bölgesinde 5 yıldır ikamet ediyor olmak E) Kısıtlı olmamak 3000 Soru Bankası, Yasama 3, 11. Soru 11. Milletvekili seçilme yeterliliği ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giyenler Milletvekili seçilemezler. B) 25 yaşını doldurmak milletvekili seçilme yeterliliği içerisindedir. C) İlköğretimini tamamlamamış olanlar milletvekili seçilemezler. D) Yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar milletvekili seçilemezler. E) Kamu hizmetinden yasaklı olanlar milletvekili seçilemezler. Vatandaşlık Soru Bankası, Yasama 11, 8. Soru 12. Yargıtay üyeleri aşağıdakilerden hangisi tarafından atanır? A) Cumhurbaşkanı B) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu C) Anayasa Mahkemesi D) Adalet Bakanlığı E) Yargıtay Genel Kurulu 3000 Soru Bankası, Yargı 2, 4. Soru Anayasası na göre Yargıtay üyelerinin tümü aşağıdakilerden hangisi tarafından seçilir? A) TBMM Genel Kurulu B) Uyuşmazlık Mahkemesi C) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu D) Anayasa mahkemesi E) Cumhurbaşkanı Vatandaşlık Soru Bankası, Yargı 7, 5. Soru 14. Merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli kurum neresidir? A) Yargıtay B) Danıştay C) Sayıştay D) Yüksek Seçim Kurulu E) Devlet Denetleme Kurulu Vatandaşlık Yaprak Test, Yargı 2, Test 17, 9. Soru 15. Memurluğa girişte ve memurlukta ilerlemede, bilgi ve yeteneğin esas alınmasını ifade eden ilke, aşağıdakilerden hangisidir? A) Kariyer B) Sınıflandırma C) Liyakat D) Serbestlik E) Düzenlilik Vatandaşlık Yaprak Test, İdare 3, Test 21, 3. Soru 16. Aşağıdakilerden hangisi illerin kuruluş biçimidir? A) Bakanlar Kurulu kararı B) İçişleri Bakanlığı kararı C) TBMM Genel Kurulu kararı D) Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi E) Kanun Vatandaşlık Yaprak Test, İdare 1, Test 19, 10. Soru 17. Aşağıdakilerden hangisi Yaşar Kemal in eserleri arasında yer almaz? A) Huzur B) Teneke C) İnce Memed D) Yer Demir Gök Bakır E) Sarı Sıcak KPSS En Güncel Bilgiler ve Sorular, 51. Sayfa, 92. Soru

15 1 PEGEM AKADEMİ HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI HUKUKUN TANIMI KAMU HUKUKU DALLARI ÖZEL HUKUK DALLARI "Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir." SOKRATES

16 1. BÖLÜM HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI HUKUKUN TANIMI Sosyal hayatı düzenleyen, uyulmadığı takdirde maddi yaptırımla karşılaşacağımız kamu gücüyle desteklenmiş kurallar bütünüdür. Tarihte devlet kavramının oluşmasıyla beraber hukuk kuralları da ortaya çıkmıştır. Binlerce yıllık insanlık tarihinde toplumların oluşturdukları örf - âdet, din, ahlak ve görgü gibi toplumsal kuralların bazılarına uyulmasının zorunlu hâle getirilmesi ve uyulmaması durumunda devlet tarafından yaptırımlar uygulanması ilk hukuk kurallarını oluşturmuştur. Bir başka deyişle hukuk kurallarının kökenini toplumsal hayatı oluşturan diğer kurallar oluşturur. Örneğin yolda karşılaştığımız birine selam vermek bir görgü kuralıyken asker kişilerin birbirlerini selamlamaları hukuk kuralıdır. Askerlikte astın üstüne selam vermemesinin cezai yaptırımı vardır.

17 4 I. SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR DİN KURALLARI AHLAK KURALLARI Tanrı tarafından konulan ve uyulması istenen bir takım emir ve yasaklardır. Din kurallarını içeriği itibariyle iki türlü incelemek mümkündür. Hukuk, dünyevi kurallarla daha çok ilgilidir. Kişilerin birbirleriyle ya da kendi vicdanlarıyla olan ilişkilerini düzenler. Ahlak kuralları kendi içinde ikiye ayrılır. Uhrevi Allah ile kul arasındaki ilişkiyi düzenler. Örn: Namaz Kılmak, Oruç Tutmak Subjektif Ahlak Kuralları Kişinin kendi vicdanına karşı nasıl davranması gerektiğini düzenler. Örn: Dürüst olmak, Yalan söylememek Dünyevi İnsanların birbirleriyle olan ilişkilerini düzenler. Örn: Zekat Vermek, Zina Yapmamak Objektif Ahlak Kuralları Kişilerin başkalarına nasıl davranmaları gerektiğini düzenler. Örn: Yoksullara yardım etmek Yaptırımı Günahkâr Olma YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. Yaptırımı Ayıplanma YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. ÖRF-ADET KURALLARI Uzun yıllardan beri sürekli yapılagelen toplumsal davranış kalıplarıdır. Bir davranışın örf - âdet kuralı olarak kabul edilebilmesi için uzun zamandan beri tekrar edilmesi, sürekli olması ve geniş bir bölgede uygulanıyor olması gerekir. Örn: Nikâh öncesi sözlenmek Yaptırımı Dışlanma YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. GÖRGÜ KURALLARI Bir kişinin davranış biçimini düzenleyen kurallarıdır. Görgü kuralları diğer sosyal kurallara göre müeyyidesi en az olan ve hukuk kurallarını en az etkileyen kurallardır. Ama diplomatik teamüllerin kökeni görgü kurallarıdır. Örn: Bir davete temiz kıyafetlerle katılmak vb. Yaptırımı Alay edilme YAPTIRIMI MANEVİ NİTELİKTEDİR. HUKUK KURALLARI Kişilerin birbirleriyle kurdukları ya da kişiyle toplum arasındaki ilişkilerin devlet tarafından düzenlendiği kurallar bütünüdür. Sosyal hayatı düzenleyen diğer kurallarla birebir ilgilidir. Özellikle ahlak kurallarının uygun bulmadığı bir konuyu hukuk kuralları uygun bulmaz. Diğer kurallardan en temel farkı maddi yaptırımlı olmasıdır. Örn: Hırsızlık yapmamak Yaptırımı Ceza, Cebrî İcra, Tazminat, Hükümsüzlük, İptal YAPTIRIMI MADDİ Not - Hukuk Kurallarının Temel Nitelikleri Genellik Süreklilik Soyutluk Kişilik dışı olma Yaptırıma dayalı olma II. HUKUK KURALLARININ YAPTIRIMLARI A. Müeyyide (Yaptırım): Sosyal hayatı düzenleyen normlara aykırı davrandığımızda alacağımız tepkidir. İkiye ayrılır: Manevi Müeyyide: Hukuk kuralları dışındaki kurallara uymadığımızda karşılaştığımız tepkidir. Örn: ayıplama, küçümseme, dışlama, arkasından konuşma, lakap takma, davet etmeme, saygı göstermeme vb. Maddi Müeyyide: Hukuk kurallarına uyulmadığında karşılaştığımız tepkidir. Maddi müdeyyideler kamu gücü tarafından desteklenir.

18 5 B. Maddi Yaptırım Türleri Hukukun Yaptırımı Ceza Cebri İcra Tazminat İptal Hükümsüzlük Maddi Tazminat Manevi Tazminat Tek Taraflı Bağlamazlık Butlan Yokluk 3. Tazminat: Hukuka aykırı olarak başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırımdır. Haksız fiil ve sözleşme hükümlerine aykırılık sonucu karşı tarafa zarar verilmişse maddi veya manevi tazminata hükmedilir. Aynen veya nakden ödeme zorunluluğu gelir. Herkes haksız fiiller sonucu verdiği zararı ödemekle yükümlüdür. Eğer verilen zarar ölçülebilir nitelikte ise maddi tazminat, eğer şeref, haysiyet gibi ölçülemeyen şeylere zarar verilirse manevi tazminat yaptırımı uygulanır. Tazminat 4. İptal: Hukuk kurallarına aykırı biçimde yapılmış olan "idari işlemin" ortadan kaldırılması için uygulanan müeyyidedir. Ör. Bir öğrencinin hukuka aykırı biçimde sınavlara girmesine engel olunması, bir kamu kurumu yetkilisinin memuru haksız biçimde işten çıkarması, arsasına inşaat yapacak vatandaşa inşaat izninin verilmemesi vb. durumunda dava açılarak hukuka aykırı işlemin ortadan kaldırılması. 1. Ceza: Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırım türüdür. Ör: Para cezası, hapis cezası, müebbet hapis, ağırlaştırılmış müebbet hapis vb. Disiplin cezaları ise belli statü içinde bulunan kimselere hizmet ve içdüzenle ilgili kurallara aykırı davranışta bulundukları zaman uygulanan cezalardır. Memurlara verilen uyarma, kınama, aylıktan kesme gibi. 2. Cebri İcra: Kişilerin yapmakla yükümlü oldukları davranışları yapmamaları durumunda kişilere kamu gücü uygulanarak söz konusu davranışın zorla yaptırılmasıdır. Askerlik (yapılmadığında zorla yaptırılır) Vergi Haciz Nafaka (ödenmediğinde zorla alınır) İptal davaları idari yargıda açılır. Türk yargı sisteminde idari yargı alanında görevli yüksek mahkeme Danıştay'dır. İdare mahkemelerinde açılan iptal davalarının sonuçlarına karşı Danıştay'a temyize gidilir. 5. Hükümsüzlük: Bir hukuki işlem hukuk kurallarının öngörüldüğü şekilde yapılmaması ya da kanuna aykırı olarak yapılması hâlinde hukuki sonuç doğurmamasıdır. Çeşitli türleri vardır. Yokluk Butlan Tek taraflı bağlamazlık

19 Yokluk: Yapılan bir hukuksal işlemin kurucu unsurlarında eksiklik olması durumunda yapılan işlem yok hükmündedir. İmzasız senet İmam nikahı 5.2. Butlan: Bir hukuksal iş ya da işlem şekil unsurlarına uygun olarak yapılmış olsa dahi içeriğinde yani konusunda hukuka aykırıklar, sakatlıklar olması durumudur. Mutlak Butlan (Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi, Evli birinin evlenmesi) (Tamamı sakat) Nisbi Butlan (Sarhoşluk anındaki evlilik) 5.3. Tek taraflı bağlamazlık: 18 yaşından küçük bir kişiyle, reşit olan kişilerin aralarında yaptıkları sözleşmelerin hükümleri, 18 yaşından küçük kişiyi bağlamaz. Ama karşı tarafı bağlar. Ancak sözleşmeye veli onay verirse her iki tarafı da bağlar. Velisi onay vermezse her iki tarafı da bağlamaz. CEZA CEBRİ İCRA TAZMİNAT HÜKÜMSÜZLÜK İPTAL Kanunlara göre suç işleyen kişilere karşı uygulanan yaptırımdır. Süreli Hapis, Müebbet Hapis, Adli Para cezası, Men cezası, Kitap okuma cezası Askeri cezalar: Göz hapsi Disiplin Cezaları: Uyarma Kınama Aylıktan Kesme Geçici İşten Çıkarma Tamamen işten çıkarma Şu kişilere disiplin cezası verilebilir: Memur Asker Öğrenci Dernek, Siyasi Parti, Sendika, Meslek Odası üyesi vs Not: İşçilere, ev hanımlarına, belli statüde bulunmayan kişilere disiplin cezası verilemez. Kişinin hukuk kurallarına göre yapmakla yükümlü olduğu bir şeyi yapmadığında bunun kişiye zorla yaptırılmasıdır. Örn: Kişiler senet imzaladıklarında bunu vadesinde ödemek zorundadırlar. Ödeme-diklerinde alacaklı, icra dairelerine başvurarak haciz yoluyla cebri icra yaptırır. Örn: Kişiler yardım etmediklerinde kötü duruma düşecek yakınlarına nafaka ödemek zorundadırlar. Ödemediklerinde nafakaya hak kazanan kişiler bunu zorla tahsil edebilirler. Örn: Askerlik çağı geldiği hâlde hala askere gitmeyen erkek Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları askere cebri icra yoluyla alınırlar. Kişiler ya da devlet fark etmez herkes başkasına verdiği zararı ödemekle yükümlüdür. Maddi Tazminat: Eğer verilen zarar ölçülebilir nitelikteyse bunun karşılığında ödenen parasal karşılık maddi tazminattır. Örn: Komşunun camını kırdığımızda camın bedelini aynen ya da nakden ödememiz gerekir. Manevi Tazminat Subjektif ve maddi olarak ölçülemeyen zararları karşılamak amacıyla ödediğimiz parasal karşılıktır. Örn: Rakip firmanın sahibinin özel yaşantısı hakkında basına yalan bilgiler vererek onu küçük düşüren diğer firma sahibi, hakimin takdir edeceği bir bedeli karşı tarafa ödemek zorundadır Bir hukuksal işlemin kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması veya kanuna aykırı olarak yapılması durumunda hukuki sonuç doğurmamasıdır. Yokluk: Kanunun şekil şartı koyduğu bir hukuksal işlemin şekil unsurlarına aykırı olarak yapılması durumunda yok kabul edilmesidir. Örn: İmam Nikahı, Tapu memuru önünde yapılmayan arsa satışı Butlan: Bir hukuksal iş ya da işlem kanunun öngördüğü şekil şartlarına uymakla beraber içeriğinin hukuka aykırı olması durumudur. Örn: Ayırt etme gücü olmayan bir kişinin evlenmesi, yabancı uyruklu bir kişinin milletvekili seçilmesi Tek Taraflı Bağlamazlık: Sözleşme yapma ehliyetine sahip olmayan bir küçüğün ya da attığı imzadan sorumluluğu olmayan bir kişiyle reşit olan kişilerin aralarında yaptıkları sözleşmeler sadece reşit olan kişiyi bağlar. Karşı tarafı bağlamaz. Örn: 17 yaşındaki bir çocuğun dershaneyle sözleşme imzalaması. Sadece devletin, yani idarenin hukuka aykırı işlemlerine karşı açılan iptal davaları sonucunda verilen kararlardır. İptal Yaptırımı Uygulanacak Örnek Durumlar: Öğrencinin haksız yere sınava alınmaması Memurun haksız yere işten çıkarılması Belediyenin kamulaştırma kararının imar kanununa aykırı olması Sağlık bakanlığının haksız yere bir ilacın kullanımını yasaklaması kararı İptal davası idari yargıda açılır. Günlük hayatta, senedimi iptal ettirdim, Nişan iptal oldu, sözleşmem yıl sonunda iptal edilecek şeklinde kullandığımız iptal sözcüklerinin iptal yaptırımıyla ilgisi yoktur. Örn: Gece 02:00 de arkadaşının evinden ayrılan Sabahattin, modifiye ettiği ve faça şahin adını taktığı otomobiliyle Eryaman semtinde dolaşmaktadır. Bir kavşağa denk gelir. Kavşağın etrafı boş arazi olduğu ve aydınlatma yeterli olduğu için yolun her yanını görebilmektedir. Yol bomboştur. Ama gittiği yöndeki trafik lambası kırmızı yanıyordur.- Bu ışıkta durana enayi derler. diyerek yoluna devam eden Sabahattin i bir sonraki kavşakta trafik polisleri beklemektedirler. Çünkü önceki kavşakta kamera vardır. Kırmızı ışıkta geçtiği tespit edilmiştir. Kendisine trafik cezası kesilir. YORUM: Bu olayda Sabahattin kimseye ne maddi ne de manevi anlamda zarar vermemiştir. Ödediği para verdiği zararın karşılığı değil, hukuk kurallarını çiğnemenin karşılığıdır.