Deniz Kaplumbağası Yuvalama Kumsallarında Güvenli Çalışma Koşullarının Geliştirilmesi: Akyatan Örneği

Transkript

1 Deniz Kaplumbağası Yuvalama Kumsallarında Güvenli Çalışma Koşullarının Geliştirilmesi: Akyatan Örneği Mehmet Hakkı Bilgitekin( 1 ), Ayşe Oruç( 2 ), Doğan Kazım Bıyıklı( 3 ), Bilal Emiroğlu( 4 ) 1 Kocaeli Üniversitesi, İzmit MYO, İş Sağlığı ve Güvenliği Programı, Kocaeli, Türkiye 2 WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), İstanbul, Türkiye 3 Bağımsız Danışman, Afet ve Acil Durum Yönetimi Uzmanı, Londra, İngiltere 4 İstanbul Teknik Üniversitesi, Acil Durum ve Afet Yönetimi Yüksek Lisans Programı, İstanbul, Türkiye Özet: Deniz kaplumbağası yuvalama kumsallarında araştırma, izleme ve koruma çalışmaları, alan ekipleri tarafından gerçekleştirilir. Bu çalışmalar 1988 yılından bu yana ülkemizde gelişerek devam etmektedir. Alan ekiplerinde görev alan kişi sayısı ortalama 4-12 arasında değişmektedir. Ekip sayısı; kumsalın yapısına, uzunluğuna, yapılan araştırma ve koruma çalışmalarının kapsamına ve diğer koşullarına göre belirlenir. Gece ve gündüz ekipleri tarafından yürütülen çalışmalar sırasında, toplanan verilerin uluslararası düzeyde güncel ve güvenilir metotlarla toplanması önemlidir. Aynı zamanda alanda çalışan ekiplerin güvenli çalışma koşullarının sağlanmasına yönelik temel prensiplerin geliştirilmesi hassasiyetle ele alınması gereken bir diğer konudur. Saha çalışmalarında, çeşitli tehlikelere karşı gerekebilecek, acil durum planlaması ile iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının değerlendirilmesi, daha sonraki alan çalışmalarında kullanılmak üzere düzenlenmesi gerekmektedir. Bu bildiri ile Akyatan Kumsalı örnek olarak ele alınmakta; alan ekiplerinin güvenli çalışma koşullarının geliştirilmesine yönelik temel prensipler ve alan çalışması yürütülen diğer kumsallarda da uygulanabilecek öneriler sunulmaktadır. Anahtar Sözcükler: Deniz Kaplumbağası, Güvenli Çalışma Koşulları, Acil Durum Planlaması, İş Sağlığı ve Güvenliği Deniz Kaplumbağası Yuvalama Kumsallarında Güvenli Çalışma Koşullarının Geliştirilmesi: Akyatan Örneği 1 Giriş Nesli tehlike altında olan deniz kaplumbağalarının korunmasına yönelik ulusal ölçekte yapılan çalışmalar 1980 li yılların sonlarına doğru yoğunluk kazanmıştır yılında yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı sonrasında deniz kaplumbağalarının korunmasına ilişkin çeşitli tedbirler alınmaya başlanmıştır. Bakanlar Kurulu kararının çevre ile ilgili tedbirler bölümünün 26. maddesinde Deniz Kaplumbağalarının yumurta bıraktıkları 17 önemli yuva bölgesinin koruma altına alınması ile, deniz kaplumbağaları popülasyonlarının ve çevredeki zararlı etkilerin uzun süreli kontrolünü sağlayacak bir program başlatılacaktır. hükmü çerçevesinde yerel ve ulusal ölçekte bu tedbirler alınmaya başlanmıştır. 1 Deniz kaplumbağalarının korunması amacıyla 1989 yılında deniz kaplumbağaları çalışmaları ile ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurulmuş ve Tarım, Orman ve Köyişleri Bakanlığı nın koordinatörlüğünde yürütülen çalışmalarla, konu ile ilgili araştırma ve bilimsel yayınlar derlenerek koruma tedbirleri geliştirilmiştir. Bu tedbirlerin uygulanmasını izlemek amacıyla Şubat l990 da Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın koordinatörlüğünde Deniz Kaplumbağaları İzleme-Değerlendirme Komisyonu kurulmuş ve 1991 yılında Çevre Bakanlığı nın kurulması ile birlikte koordinatörlüğü Çevre Bakanlığı üstlenmiştir. Komisyon, periyodik aralıklarla 1

2 toplantılar ve yerinde inceleme çalışmaları yapmış, deniz kaplumbağalarını ve yuvalama alanlarını tehdit eden faktörleri tespit ederek, korumaya yönelik tedbirler geliştirmiştir yılında Deniz Kaplumbağaları İzleme-Değerlendirme Komisyon toplantısında yuvalama alanlarının korunması için alınan kararlar Çevre Bakanlığı genelgesi olarak ilgili mercilere uygulanması yönünde talimatlarla iletilmiş, genelge 2009 yılında güncellenerek ilgili kurumlara iletilmiştir. 3 Deniz kaplumbağalarının korunmasına yönelik tedbirler geliştirilirken, yuvalama kumsallarında görevli ve gönüllü olarak gece ve gündüz alanda çalışan ekiplerin güvenli çalışma koşullarının sağlanmasına yönelik bir çalışma henüz yapılmamıştır. Saha çalışmalarında, çeşitli tehlikelere karşı gerekebilecek, acil durum planlaması ile iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının değerlendirilmesi, daha sonraki alan çalışmalarında kullanılmak üzere düzenlenmesi önemle ele alınması gereken bir konudur. Bu çalışmada, Akyatan Kumsalı örnek alınarak, önce çalışılan alan ve iş koşulları tanıtılmış, iş güvenliği kavramları üzerinde durulmuş ve yuvalama kumsallarında muhtemel tehlikeler ve genel tedbirler irdelenmiştir. Aynı zamanda çalışmada alan ekibine yönelik alanda güvenli çalışma eğitimleri üzerinde durulmuş, Akyatan çalışma alanı için risk sınıflandırması yapılarak, çalışma alanı için önerilerde bulunulmuştur Akyatan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Adana nın Karataş ilçesi sınırlarında yer alan Akyatan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 1987 yılında Yaban Hayatı Koruma ve Üretme Sahası ilan edilmiştir. Bu statü 2005 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Yaban Hayatı Geliştirme Sahası na dönüştürülmüştür. 4 Alan, aynı zamanda Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından alınan tarihli 2738 sayılı kararla 1. Derecede Doğal Sit Alanı ilan edilmiştir hektarlık bir alanı kaplayan Akyatan Yaban Hayatı Geliştirme Sahası nda, Akyatan Gölü ile Akdeniz arasında yer yer genişliği 3-4 km, uzunluğu 22 km'yi bulan Türkiye'nin en büyük kumulları yer almaktadır. Bu kumullar, dünya çapında nesli tehlike altında olan yeşil deniz kaplumbağasının (C. mydas) Akdeniz deki en önemli yuvalama kumsallarındandır. Kumullarla sınır oluşturan Akyatan Ormanı (2.018 ha.) yılları arasında kumul ağaçlandırma projesiyle oluşturulmuştur. Yaban Hayatı Koruma ve Geliştirme Alanları nda alanın kaynak değerlerine zarar verebilecek tüm faaliyetler yasaktır. Eğitim, bilimsel ve koruma amaçlı faaliyetlerle, doğa fotoğrafçılığı, kontrollü günübirlik gezilere izin verilmektedir. 5 Korunan alana en yakın yerleşim olan Kapıköyü, Adana ya 49 km ve kendine en yakın yerleşim olan İnnaplıhöyük köyüne 4 km uzaklıktadır. 75 haneli ve yaklaşık 320 nüfuslu köyün temel geçim kaynağı tarımdır. Lagün kıyısından ağaçlandırma alanı sınırına kadar olan tarım alanlarında ağırlıklı olarak karpuz ve yerfıstığı yetiştirilmekte; kısmen hayvancılık da yapılmaktadır. Lagün çevresi ile tarla ve orman alanlarına toprak yollarla ulaşılmaktadır. Lagün ile deniz arasındaki geniş kumullarda, çalılık alanlarda ve ormanda, yaban domuzu (Sus scrofa) ve çakal (Canis aureus) yaygın olarak görülür. Lagün kıyılarında ve eski nehir kollarının oluşturduğu küçük göllerin bulunduğu yerlerde, kuyruk süren (Herpetes ichneumon) yaygın olarak görülür. Ayrıca saz kedisi (Felis chaus), porsuk (Meles meles), oklu kirpi (Hystrix indica), sivri fare (Crocidura suovales), çöl sıçanı (Meriones tristrami) ve tilki (Vulpes vulpes) alanda yaşayan diğer yaban türleri arasındadır. 6 2

3 Akyatan Lagünü, ülkemizin uluslararası öneme sahip sulak alanlarındandır. Özellikle, şiddetli soğukların Anadolu ya egemen olduğu dönemlerde, Anadolu yaylasındaki göllerin donmasıyla alandaki su kuşu sayısı büyük oranda artmakta; lagün, kışlama alanı görevi üstlenmektedir. Gölün sazlık kıyıları böcekler açısından da son derece zengindir yılında Ramsar Alanı (No: 943) ilan edilmiştir. Akyatan Gölü, aynı zamanda Önemli Kuş Alanı dır (ÖKA No: 77). 6 Lagündeki yaşam ortamlarının çeşitliliği, kumul bitki örtüsü, ağaçlandırma alanı bitki örtüsü, sazlıkkamışlık, tuzcul bitki örtüsü, tatlısu bitki örtüsü gibi farklı ekolojik istekleri olan bitki türlerinin gelişmesine olanak sağlamaktadır Alanda Yürütülen Çalışmalar Adana İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ve WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) arasında 2007 yılında imzalanan 5 yıllık İşbirliği Protokolü kapsamında yapılan alan çalışmaları sırasında, deniz kaplumbağası yuvaları, çakallara karşı kumun altına yerleştirilen kafeslerle koruma altına alınmaktadır. 6 Akyatan Kumsalı nın özel nitelikleri gereği korunan bir alan olması nedeniyle, kumsalda gözlenen insan etkisi oldukça azdır. Alanda deniz kaplumbağalarına yönelik en büyük sorunlar; doğal predasyon, denizden kumsala gelen çöplerin yoğunluğu, kaçak olarak alana giren balıkçıların kumsalda gelişigüzel bıraktıkları eski ağlar ve misinalar, zaman zaman Karataş ve Adana dan kamp kurmaya ve/veya balık tutmaya gelenlerin kumsalda ışık yakmaları ve yine alana kaçak olarak giren insanların kumsala araçla girişleridir. Araştırma bölgesindeki deniz kaplumbağası alan çalışmaları, 01 Haziran tarihinde başlayıp 15 Eylül tarihinde sona ermektedir. 6 2 Materyal ve Metod Bu çalışma kapsamında, WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) arşivinde yer alan yılları arasındaki Deniz Kaplumbağası Komisyonu toplantı tutanakları ve genel kararların yer aldığı resmi yazışmalar gözden geçirilmiş; ele alınan konular ve toplantı sonuçlarında alınan kararlar arasında, alanda çalışan ekiplerin güvenli çalışma koşullarının geliştirilmesine yönelik bir maddeye rastlanmamıştır. Bu sebeple konuya dikkat çekmek üzere bir çalışma yürütülmesinin gerektiği değerlendirilmiştir. Daha ayrıntılı bir bilimsel araştırmanın uygun koşullar sağlandığında yapılmasına karar verilerek, alan gözlem amacıyla Haziran 2009 da ziyaret edilmiştir. Bu ziyarette alandaki çalışma koşulları, çevresel koşullar, tehlike unsurları ve halihazırda alınan tedbirler incelenmiştir. Ayrıca WWF Türkiye Proje Sorumlusu, ekip lideri ve yerel alan sorumlusu ile görüşülmüştür. Yapılan görüşmeler ve alan gözlemleri sonucu risklerin değerlendirilmesinde aşağıdaki denklem ve yöntem kullanılmıştır. Risk değerlendirmesi için kullanılan denklem: Risk = Tehlikenin Olma Olasılığı x Tehlikenin Şiddeti (vereceği hasar) dır. 3

4 Kantitatif bir analiz amacıyla, her tehlike için, karşılaşma sıklığı ile ifade edilebilen Olasılık Değeri aşağıdaki şekilde kullanılmıştır: (Bu katsayılar değişken olup farklı çalışmalarda farklı katsayılar kullanılabilir) 1=(On yılda bir kez) 2=(Yılda bir kez) 3=(Ayda bir kez) 4=(Haftada bir kez) 5=(Günde bir kezden fazla) Tehlike sebebiyle ortaya çıkacak olayın şiddeti, görülecek zararın büyüklüğünü etkilemektedir. Şiddet düzeyi, risk değerinin hesaplanması yada risk matrislerinin oluşturulması amacıyla ihmal edilebilir den, felâket boyutuna kadar derecelendirilebilmektedir. Potansiyel zarara da subjektif bir değer verilerek aşağıdaki şekilde kategorize edilmiştir: 1=(Projenin işleyişine engel olmayan, çalışanlarda rahatsızlık yaratmayan tehlike) 2=(Projenin işleyişine engel olmayan, çalışanlarda minör rahatsızlık oluşturan tehlike) 3=(Projenin işleyişine kısmen engel olan veya çalışanlarda major rahatsızlık oluşturabilecek tehlike) 4=(Projenin işleyişine engel oluşturan veya çalışanlarda sağlık sorunlarına yol açabilecek tehlike) 5=(Projenin sonlanmasına neden olacak veya proje çalışanlarında ölüm ya da kalıcı sağlık sorunları ile sakatlığa yol açabilecek tehlike) Bu çalışmada Akyatan Kumsalı için aynı değerler kullanılmıştır. Risk düzeyinin görselleştirilebilmesi ve kolaylıkla anlaşılabilmesi için, belirlenen olasılık ve şiddet değerlerine göre, bir risk matrisi oluşturulmuştur. Risk değerlendirmesi sonucunda, tehlikelere karşı tespit edilen risk kategorisine göre önlem alınır. Bu çalışmada risk kategorileri aşağıdaki puanlamaya göre değerlendirilmiştir. 1-4 puan: Düşük risk düzeyi 5-10 puan: Orta risk düzeyi puan: Ciddi risk düzeyi puan: Yüksek risk düzeyi Bu durumda, Yüksek düzeydeki riskler, acil ilgi gerektiren tehlike türlerine işaret etmektedir; Ciddi riskler üst seviyede yönetim ilgisini, Orta düzey yönetim sorumluluğunu gerektirmektedir, Düşük düzeydeki risklerin rutin prosedürler ile yönetilmesi mümkündür. 7 3 Bulgular 3.1. Alan Kampındaki Çalışma Koşulları ve Güvenlik İş güvenliğini etkileyen olayların ve kazaların nedenleri incelendiğinde çoğunlukla basit bir etkenle karşılaşılmakta ve büyük olayların genellikle küçük hatalardan kaynaklandığı görülmektedir. Zarar 4

5 görme nedenlerinin çoğunluğunda insan faktörü ne bağlı bir hataya rastlanılmakta; hatalar kişi ile sınırlı kalmayıp, kişinin görevlendirildiği iş sebebiyle de açığa çıkabilmektedir. Bu sebeple, insanlara verilen görevlerin de analizi gerekmektedir. İş Güvenlik Analizi, bir çalışma ortamındaki pozisyonlara ait görevleri ve bu görevler sebebiyle karşılaşılabilecek tehlikeleri inceleyen bir metodolojidir. 7 Bu metodolojide, görev belli bir amaç doğrultusunda yürütülen iş faaliyetlerini, pozisyon ise organizasyonda bir kişiye verilen sorumluluk ve görevleri ifade etmektedir. İş güvenlik analizi, çalışma ortamındaki her bir işin niteliği, çalışan için ek bir tehlike oluşturup oluşturmadığı, işin yapılacağı çevre ve çalışma koşulları hakkında bilgi toplanması, toplanan verilerin sistematik şekilde incelenmesi, değerlendirilmesi ve söz konusu tehlikelere karşı kontrol tedbirlerinin belirlendiği süreçtir. 7 İş güvenlik analizinde, işin en önemli yönleri ortaya çıkarılarak iş tanımlanır ve çözümlenir. Bu analiz sonunda, çalışanların görev ve sorumlulukları, çalışanın işini yaparken ne gibi tehlikelerle karşılaşabileceği, bu iş için hangi kişilik ve eğitsel/ zihinsel/ fiziksel özelliklere sahip olması gerektiği tespit edilir. 7 Haziran 2009 da yapılan alan çalışması ve proje koordinasyon ekibi ile yapılan görüşmeler sonucunda aşağıdaki koşullar belirlenmiştir: çalışma döneminde kamptaki çalışma ekibi ortalama kişiden oluşmuştur. Alan çalışmaları sabah saat 05:00 civarında başlayıp, iş yoğunluğuna göre saat 11:00-12:30 a kadar devam etmiştir. Temmuz ayında, gece vakitlerinde sıcaklık ölçerlerin yuvalara yerleştirilmesi amacıyla alan çalışması yapılmıştır. Kumsalda GSM bazlı mobil telefonlarla iletişim kurulması mümkün olmamıştır. Proje Ekibi tarafından, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ile yapılan işbirliği protokolü kapsamında kullanma izni alınan Doğa Koruma ve Milli Parklar Şubesi ne ait 3 adet telsizin ve Adana Orman Bölge Müdürlüğü nün uygun bir telsiz kanalının güvenlik amaçlı kullanıldığı, sabit kamp binası yakınında bulunan yangın gözlem istasyonunda Adana Merkez ile telsiz bağlantısının bulunduğu görülmüştür. Kamp alanına yaklaşık 50 m uzaklıkta bulunan yangın kulesinde dönüşümlü olarak 3 personelin görev yaptığı tespit edilmiştir. Kamp alanında çalışma ekibinin kullanımına tahsis edilmiş ufak bir bina, bir tuvalet, küçük bir mutfak, küçük bir depo odası, çatıda çardak, dışarıda ayrı bir duş, elektrik bağlantısı ve buzdolabının mevcut olduğu görülmüştür. Yeraltı suyunun çıkartılması için jeneratörden sağlanan elektrik kullanılmaktadır. Bu su sadece temizlik amaçlı kullanılmakta olup, içme suyu satın alınan damacanalar vasıtasıyla sağlanmaktadır. Kamp alanı aynı zamanda yaban hayatı sahası içinde bulunduğu için, zaman zaman engerek yılanı görüldüğü, yaban domuzu ve çakalların kamp çadırlarının çok yakınına kadar gelebildiği proje ekibi tarafından ifade edilmiştir. Adana İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından tahsis edilen ve kamp ekibinin ulaşım vasıtası olarak kullandığı Toyota marka 1987 model araç, 2009 sezonu sonunda eskime ve yıpranma nedeniyle kullanım dışı kaldığı, ihtiyaç halinde Akyatan da kullanılmak üzere araç temin edildiği ancak şu anda alanda kullanılacak bir vasıtanın olmadığı WWF proje sorumlusu tarafından ifade edilmiştir. 9 5

6 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası etrafındaki alanlar özel arazi olup, tarım amaçlı kullanılan bu araziye su içmek gibi çeşitli nedenlere giren yaban hayvanlarının vurulabildiği ifade edilmiştir. Kaçak avlanma amacıyla, zaman zaman denizden ve karadan çalışma alanına girişlerin görüldüğü, bu izinsiz girişlerin Jandarma teşkilatı tarafından takip edildiği ve kamp alanının devriye güvenlik ekiplerince bazen ziyaret edildiği, alan ekibinde görev alanların isimlerinin Tuzla Jandarma Karakolu ve SOS Ambulans firması veri tabanına bildirildiği WWF proje sorumlusu tarafından ifade edilmiştir. 9 Kamp alanında içinde temel malzemeler olan bir ilk yardım kutusu mevcut olduğu, her çalışma dönemi başında bu malzemelerin kontrol edilip yenilendiği görülmüştür. En yakın sağlık ocağı, kamp alanına yaklaşık 25 km uzaklıktaki Tuzla da bulunmaktadır. Ekip Lideri nde, alan çalışmasında görev alan herkesin kan grubu bilgisi ile sağlık problemleri hakkında bilgi bulunan katlımcı bilgi formları bulunmaktadır. Bu alanda sezon boyunca sürekli çalıştırılanlar için İş Yasası ve Sosyal Güvenlik Kanunu gereğince işe giriş işlemleri yapılarak yasal sigorta güvencelerinin sağlandığı, buna ek olarak, sürekli çalışanlara ferdi kaza sigortası yaptırılmak suretiyle, özel sigortalama güvencesi sağlandığı WWF proje sorumlusu tarafından ifade edilmiştir Deniz Kaplumbağası Yuvalama Kumsallarında Muhtemel İş Tehlikeleri ve Genel Tedbirler Muhtemel İş Tehlikeleri Çalışma alanı ve çalışma koşulları ile ilgili veriler, deniz kaplumbağası yuvalama kumsallarında gerçekleştirilen faaliyetlerde çok sayıda tehlike ile karşılaşılabileceğini göstermektedir. Bu tehlikeler arasında hava şartları ve olaylarından, çalışma ortamının fiziksel özelliklerinden, biyolojik etmenlerden, kimyasal madde/ kirlilik tehditlerinden, insan kaynaklı ve kasti olaylardan, psikolojik sebeplerden, yaban hayatından, deniz çevresinin olumsuzluklarından, iletişim problemlerinden, çalışma araçlarından, yerleşim yerlerine uzaklık sebebiyle yaşam zorluklarından, gıda çeşitlerinden veya konaklama türünden kaynaklanabilecek, yangın, şiddetli atmosferik olaylar, deprem gibi çalışma güvenliğini etkileyebilecek, çeşitli unsurlar bulunmaktadır Akyatan Çalışma Alanı İçin Risk Sınıflandırması Her çalışma alanı, kendine özgü tehlikeleri ve risk düzeylerini içermekte ve geliştirilecek risk kontrol tedbirleri için ayrı ve çalışma alanına özgü bir risk değerlendirmesinin yapılmasını gerektirmektedir. Bununla birlikte, bu çalışma kapsamında gerçekleştirilen Akyatan Çalışma Alanı incelemesi dikkate alınarak, muhtemel iş tehlikesi türleri ile risk sınıflandırması aşağıya çıkarılmıştır. Maruziyet Kaynaklı Tehlikeli Durumlar Güneş ve ultraviyole yanıkları Sıcaklık çarpması Sıcaklık yorgunluğu ve stresi Rüzgar Kimyasal, biyolojik, radyoaktif madde ile temas Deniz tuzu Elektrik çarpması Boğulma Beslenme Kaynaklı Tehlikeler Gıda zehirlenmesi Yetersiz/ dengesiz beslenme Dehidratasyon (Su kaybı) Biyolojik ve Kimyasal Tehlikeler Zehirli sürüngen ve böcekler Yabani kara ve deniz hayvanları 6

7 Kişisel temizlik ve hijyen problemleri Bulaşıcı hastalıklar Uzaklık,Mahrumiyet Kaynaklı Tehlikeler Kaybolma İletişim ve ulaştırma problemleri Karanlık ve sis Sosyal ve Psikolojik Olumsuzluklar İzolasyon Ekipte gruplaşmalar ve çatışmalar Çevresel değerlerle uyuşmazlıklar Yorgunluk, dikkat bozuklukları Alkol ve uyuşturucu madde kullanımı Mekanik Tehlikeler Kamp yerleşimi Takılma, kayma, düşme İş aleti kazaları, emniyetli çalışma yüklerinin aşılması Elle çalışma ve kaldırma işleri Uygunsuz pozisyonda çalışma Ulaştırma kazaları Kasıtlı Olaylar ve Diğer Kişilerin Sebep Olabileceği Tehlikeler Avcılar ve silahlı kişiler Cinsel saldırı Saldırgan kişiler Hırsızlık Yangın ve Patlama Tehlikeleri Orman ve çalı yangınları Pişirme araçlarından kaynaklanan patlama ve yangınlar Çadır ve konaklama tesisi yangınları Olağandışı Tabiat Olayları, Yıldırım düşmesi Aşırı yağış, dolu ve sel baskını Deprem Hortum Tablo - Risk Matrisi 7

8 4 Tartışma Akyatan Deniz Kaplumbağası Yuvalama Kumsalı nda ve benzeri alanlarda güvenli çalışma koşullarının sağlanıp sağlanmadığı sorgulanmalıdır. Bu alanlarda çalışma yürütmüş akademik personelin bir bölümüne, 10,11, 12 çalışma ortamının güvenliği için aldıkları tedbirler, halihazırda dikkate alınan güvenlik kriterleri, çalışma alanında iş tehlikesi olarak düşünülen hususlar ve iş tecrübesi ile edinilen kazanımlar hakkındaki soruların cevapları değerlendirilmiştir. Bu sorgulamaya cevap olarak gönderilen bilgiler aşağıdaki şekilde derlenmiştir: Ağrı kesiciler, amonyak, yanık kremi, yara bandı gibi temel ilaçlardan oluşan ilkyardım kiti hazır bulundurulmaktadır. Ekip sorumlusunun temel ilk yardım bilgisine sahip olması sağlanmaktadır. Ekip üyeleri arasında telsizle haberleşme sağlanmaktadır. Ekibin kullanımı için mutlaka bir araç tahsisi yapılmaktadır. En yakın sağlık kuruluşlarının yeri, iletişim bilgileri, nasıl ulaşılacağı tespit edilmekte ve ekip üyelerine duyurulmaktadır. Çalışma alanında tek başına hareket etmeye müsaade edilmemekte, eşli çalışma sistemi uygulanmaktadır. Bir çok yerde yüzmeye izin verilmemektedir. Alkol ve benzeri maddelerin kullanımına izin verilmemektedir. Çalışanların alerjik durumları ve sağlık problemleri sorulmakta ve buna yönelik tedbirler alınmaktadır. Kaplumbağa rehabilitasyon merkezlerinde mutlaka eldiven ve önlük giyilmesi istenmektedir. Yangın tehlikesine karşı, sıklıkla uyarılar yapılmaktadır. Besin zehirlenmesinin önüne geçmek için buzdolaplarındaki yiyecekler haftalık kontrolden geçirilip temizlenmektedir. İlaç, alkol, formaldehit gibi maddeler ayrı, ayrı dolaplarda etiketlenerek saklanmaktadır. Ekip üyelerinin iletişim bilgileri liste haline getirilmekte ve herkesin sürekli yanında taşıması istenmektedir. Herhangi bir acil durumda ekip liderine ve yardımcısına mutlaka haber verilmesi istenmektedir. Çalışanların aşırı sıcakta çalışma ve güneş yanığına karşı kişisel önlem alınması istenmektedir. Kumsalda sandaletsiz, ayakkabısız yürümeye izin verilmemektedir. Alanda çalışmaya başlanmadan önce ekibin karşılaşabilecekleri tehlikeler kendilerine söylenerek, önlem almaları istenmektedir. Örneğin zararlı bitkiler ve akrep, yılan gibi zararlıların nerelerde bulundukları, sokmalara ve ısırmalara karşı pratik tavsiyeler verilmektedir. Kene ve benzeri haşerelere karşı dikkatli olunması, köpeklerle karşılaşıldığında nasıl davranılacağı söylenmektedir. Yukarıda verilen bilgiler, çalışma alanına, alanda sorumlu ekip liderinin bilgi ve deneyimine, risk algısına göre değişiklik göstermektedir. Nitekim, alınan tedbirlerin yeterli olmadığı, her alan için konuyla ilgili standart bir metodoloji uygulanmasının gerektiği, her alan için alana özgü koşulların ayrıca dikkate alınmasının gerektiğine yönelik yaptığımız gözlemi destekler nitelikte bir akademisyenin verdiği bilgiler 12 aşağıda özetlenmiştir: 8

9 Deniz kaplumbağaları araştırma projelerinde iş sağlığı ve güvenliği, acil durum planlamasına yönelik veya çalışanlara yönelik standartların iyileştirilmesi konularında şu ana kadar ciddi bir tedbir alınmamıştır. Arazi çalışmalarında, özellikle arazi şartlarında çadırlarda kalanlara ve yerleşim yerlerinden uzakta bulunanlara yönelik herhangi bir önlem alınmamaktadır. Yukarıda bahsedilen konular aynı zamanda alanlar projelendirilirken göz önüne alınmamaktadır. 5. Sonuç ve Öneriler Çalışma ekibinde görevli personelin sağlığı ile doğal hayatın ve çevrenin korunması, ekip yöneticisi ve ortak çalışma düzeni içindeki tüm şahısların müşterek sorumluluğudur. Muhtemel tehlikelere bağlı olarak, çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinin azaltılması için, çalışma ortamında risk azaltma ve acil durum planlama çalışmaları yapılmalıdır. Bu kapsamda Risk ve Güvenlik Yönetimi anlayışıyla güvenli çalışma kurallarının ortaya konması, personel eğitiminin her aşamasında vurgulanması ve çalışmalarda öncelikli olarak tatbik edilmesi büyük önem taşımaktadır. Alandaki potansiyel tehlikelerin muhtemel etkilerini en aza indirmek üzere, alan çalışmasına başlamadan önce, güvenli çalışma disiplini sağlanmalıdır Alan Sağlık ve Güvenlik Planı (ASGP) İdeal bir Alan Sağlık ve Güvenlik Planı içerisinde, Çalışma alanının tanımlandığı, topoğrafyasının, iletişim ve ulaştırma bilgilerinin, hakim hava şartlarının, çevre ile ilgili malumatın verildiği bilgilendirme bölümü, Her çalışma alanı, görev türü ya da etkinlik için, tehlikelerin tanımı, sağlık ve güvenlik analizi ile, ilgili acil durum prosedürleri, Kullanılacak iş ekipmanı ve koruyucu kişisel malzemelerin tanımları ve özellikleri, Mevcut ilk yardım tedbirleri, Çalışanlarda aranacak yeterlik ve eğitimler yer almalıdır. Çalışma alanı yerleşim planları, riskler ve güvenlikle ilgili temel faktörlerin farkındalığı açısından önemli bir araçtır. Bu yerleşim planları, organizasyon merkezinde, yerel acil müdahale ve güvenlik birimlerinde, çalışma alanında bulunmalıdır. Sahadaki değişiklikler dikkate alınarak güncellenmelidir Karşılıklı Sorumluluklar Her boyuttaki alan çalışmasında görev alanların sağlık ve güvenliğinin sağlanması sorumluluğu, organizasyon yönetimi içinde genel olarak, hiyerarşinin en üst düzeyindeki otoriteye aittir. Bu otorite, çalışma alanındaki güvensiz iş ve işlemleri izlemek ve yönetmekle görevlendirilmiş bir yetki pozisyonunu oluşturmalı, çalışanların güvenlik tedbiri talep etmemeleri halinde dahî, bu sorumluluğu yerine getirmelidir. Organizasyon otoritesinden başlayarak ekip liderine kadar, organizasyon sorumlulukları genel olarak şu konuları kapsamalıdır: Çalışanların sağlığının, alan çalışmasına uygunluklarının (örn. alerjiler) araştırılması, Ekip liderinin çalışmaları ve çalışma şartlarındaki değişiklikleri izleyerek güvenlik koşullarını sürekli geliştirmesi, Güvenlik ve müdahale araçlarının kullanımı için eğitim verilmesi, 9

10 İş ortamındaki güvenliğin artırılması ve iş mevzuatı gereklerinin sağlanması için tedbirler geliştirilmesi, Alan değerlendirme raporu ile alan güvenlik planının hazırlanması, Bununla birlikte, ekip üyeleri de, Tedarik edilen yada önerilen güvenli araçları / kıyafetleri kullanmak, Tanımlanmış prosedürleri izlemek/ ekip liderinin talimatlarına uymak, Herhangi bir güvensiz durumu derhal ekip liderine bildirmek, sorumluluklarını taşımalılar Genel Tedbirler Günlük çalışma ve görev dağılımı, tüm ekip üyelerinin katılımıyla yapılmalı; görev ayrıntıları yazılı hale getirilmeli ve güvenli çalışma koşulları gözden geçirilerek vurgulanmalıdır. Çalışanların aşağıda belirtilen temel kuralları bilerek uygulamaları zorunlu tutulmalıdır: Alanda, alana özgü tehlikelerin belirlenmesi, tehlikelerin oluşturabileceği risklerin değerlendirilmesi, risk kontrol mekanizmalarının titizlikle tespit edilmesi ve takibi, değişen koşullarda bu değerlendirmelerin güncellenmesi gerekmektedir. Çalışma şartlarının sağlık ve güvenlik üzerindeki potansiyel tehlikelerinin değerlendirildiği sağlık ve güvenlik planı incelenerek öngörülen tedbirler öğrenilmelidir. Çalışanlar, biçimsel olarak önceden kararlaştırılmış iletişim prosedür ve formatlarını kullanmalıdır. Ortam ve çalışma şartlarından kaynaklanabilecek tehlikelere ilişkin tüm bilgiler edinilmeli ve dikkate alınmalıdır. Görevler, koruyucu malzemelerin yetersiz kaldığı, eğitim/yeterlilik düzeyinin uyuşmadığı, kişisel kapasitenin aşılmasını gerektiren ya da tanımlı güvenlik düzeylerinin dışında kalan çalışma ortamlarında sürdürülmemelidir. Kamp alanından bireyler yalnız başına ayrılmamalı; ekip çalışanları gideceği yer ve tahmini dönüş saatini kamp alanından ayrılmadan önce bildirmelidir. Çalışmalarda kişisel koruyucu malzeme ile çalışma şartlarının gerektirdiği kıyafetler kullanılmalıdır. Ekip üyeleri, sert ve kapalı ayakkabı giyme konusunda uyarılmalıdır. Çalışmalarda, eldiven, güneşten koruyucu krem, başı sıcaktan koruyan şapka ya da siperlik, gözlük gibi malzemeler kullanılmalıdır. Çalışma alanına yeterli içme suyu götürülmeli ve çalışma sırasında bol su içilmelidir. Tuz kaybı takviye edilmelidir. Beslenme düzenine ve içeriğine dikkat edilmelidir. Çalışma sırasında, normalin çok üzerindeki seviyelerde bakterilere maruz kalınacağına dikkat edilerek hijyen ve kişisel temizliğe önem verilmelidir. Aşırı sıcak, ıslak ya da rüzgârlı ortamlar gibi uç çalışma şartlarında özel tedbirler uygulanmalıdır. Çalışma sırasında yorgunluk, stres, kızgınlık ve benzeri durumlar yaşanabileceği; çalışma ortamının bu durumların şiddetini artırabileceği hatırlanmalıdır. Çalışan kendi fiziksel sınırlarını zorlayacak işleri yapmaya kalkışmamalı, çalışmasında iş aletlerinden gerektiği şekilde yararlanmalı, yeterince dinlenmeli ve sosyal aktivitelere zaman ayırmalıdır. Çalışma mevkii ve düzeni için verilen talimatlara dikkatle uyulmalı; iş güvenliğini etkileyebilecek durumlar gecikmesizin en seri şekilde ekip liderine bildirilmelidir. Acil durum planı ve talimatları bilinmeli ve uygulanmalıdır. 10

11 5.4. Alan Ekibi Eğitimi Alan ekibinin genel işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimi, sertifikalı temel ilkyardım eğitimi, telsiz kullanma eğitimi, yangın söndürücüsü kullanma eğitimi, kampçılık eğitimi, acil durum planlama eğitimi almasının uygun olacağı düşünülmektedir. Ekip liderlerinin, ayrıca, stresle başa çıkma, temel yaşam desteği, acil durumlara yönelik karar verme bilgi ve becerisine sahip olmaları faydalı olacaktır. Alan ekibinin alanda çalışmaya başlamadan önce eğitime tabi tutulması, eğitimin ölçme ve değerlendirme uygulamalarının yapılması önerilmektedir. Alan sağlık ve güvenlik planının, kontrol formlarının, acil durum planının, güvenlik bilgi formunun, güvenli çalışma kılavuzunun hazırlanması, bu belgelerin çalışanlarca bilindiğinden emin olunması gerekir. Acil durum planlama sisteminin belirli aralıklarla çeşitli düzeydeki tatbikatlar aracılığı ile test edilmesi, olası sorun ve darboğazların belirlenerek daha sonra yapılacak risk değerlendirmelerinde kullanılmak üzere raporlanması önerilmektedir. KAYNAKLAR 1-30 Ekim 1989 tarih ve sayılı Resmi Gazete. 2 -Ekmekçi İ., (2006), Türkiye de Deniz Kaplumbağalarını Koruma Çalışmaları, Birinci Ulusal Deniz Kaplumbağaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 4-5 Aralık 2003, İstanbul, Doğal Hayatı Koruma Vakfı, ISBN Çevre ve Orman Bakanlığı Genelgesi, (2009), 2009/10 Tarih ve Sayı, Ankara. 4 -Bakanlar Kurulu Kararı, (2005), 2005/9453 Tarih ve Sayı, Ankara. 5 -Yaban Hayatı Koruma ve Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ile İlgili Yönetmelik, (2004) 08/11/2004 tarih ve sayılı Resmi Gazete, Ankara. 6 -Yılmaz, C., Türkozan, O. ve Oruç, A., (2008). Tuzla, Akyatan ve Yumurtalık Tabiatı Koruma Alanı Kumsalları Deniz Kaplumbağası (Chelonia mydas ve Caretta caretta) ve Yumuşak Kabuklu Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması, İzlenmesi ve Korunması Çalışması, (Kasım 2008). WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı). ISBN: Özkılıç Ö., (2005), İş Sağlığı, Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Metodolojileri, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Yayını, Ankara. 8 -Bıyıklı K. D., (2009), Haziran-2009 Alan Çalışması Notları, 9 - Ayşe Oruç, (2009). 17 Kasım 2009 Saat 18:30 Görüşme Notları 10 -Doç.Dr. Şükran Yalçın Özdilek (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) tarihinde saat 10:00 da alınan e-posta. 11 -Doç.Dr. Yakup Kaska (Pamukkale Üniversitesi) tarihinde saat 10:00 da alınan e- posta. 12 -Dr. Hakan Durmuş (Dokuz Eylül Üniversitesi) tarihinde saat 10:00 da alınan e- posta. 11