XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya

Transkript

1 XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya YETİŞKİN ÖĞRENENLERİN GÜDÜSEL YÖNELİMLERİ ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞTIRMA ( MUĞLA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS ÖĞRENCİLERİ ÖRNEĞİ ) Doç. Dr. Ahmet DUMAN Muğla Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü aduman@mu.edu.tr Özet Bu çalışmanın amacı, Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans öğrencilerinin güdüsel yönelimlerinin saptanması ve karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. Güdüsel yönelim (motivational orientation), yetişkinlerin her hangi bir öğrenme etkinliğine katılma nedenleri ve güdülerini ifade eder. Başka bir deyişle güdüsel yönelim, öğrenme etkinliğine katılma davranışı arkasında yatan nedenler/ güdülerdir. Bu araştırmanın bulguları, eğitim-öğretim yılı güz döneminde Fen ve Sosyal Bilimler Enstitülerine kaydolan 83 Sosyal Bilimler Enstitüsü ve 59 Fen Bilimleri Enstitüsü olmak üzere toplam 142 yüksek lisans öğrencisine uygulanan anket sonucunda elde edilmiştir. Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrencileri arasında öğrenme yönelimlilik en baskın güdüsel yönelimdir. Öğrencilerin %55.9 u öğrenme yönelimli, %40.7 si amaç yönelimli, ve sadece %3.4 ü etkinlik yönelimlidir. Fen Bilimleri öğrencileri açısından ise durum farklıdır: Fen Bilimleri öğrencileri arasında amaç yönelimlilik %60.9 ile ilk sıradadır. Öğrenme yönelimli olanların oranı %37, etkinlik yönelimli olanların ise oranı %2.2 dir. Güdüsel yönelimle, cinsiyet, yaş, medeni durum ve iş arasında.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Sosyal bilimler enstitüsü öğrencileri, öğrenme yönelimlilik açısından Fen Bilimleri öğrencilerinden anlamlı bir şekilde farklıdır. Abstract Main aim of this study is to determine and analyse compatively motivational orientations of the Mugla University, Graduate Schools of Science and Social Science students. Motivational orientation refers to participation reasons and motives for any adult learning programme or acticity. In other words, it refers to any motives or reasons behind the participation behavior for any learning activities or programmes. This paper seeks to analyse motivational orientations and interests of adult learners for studying MA in the academic year in Mugla University, Graduate School of Science ans Social Science. This paper is based on the empirical study which is carried out in the academic year with the 83 Social Science and 59 Science MA students of Mugla University. By this study, it is concluded that (a) %55.9 of the social science students was learning oriented; %40.7 of them was goal-oriented and %3.4 of them was activityoriented. (b) %55.9 of the science students was goal-oriented; %37 of them was learning-oriented, and %2.2 of them was activity-oriented. (c) there was no significant relation between the motivational orientations and sex, age,marital status and job. (d) There is a significant relation between the Science and Social Science M.A. students in terms of being learning-oriented. Anahtar Sözcükler Güdü, güdüsel yönelim, yetişkin eğitimi, yetişkinlerin güdüsel yönelimleri. Giriş Yetişkinlerin her hangi bir öğrenme ya da eğitim etkinliğine niçin katıldığı, katılmasına neden olan güdüsel yönelimlerin neler olduğu pek çok araştırmanın konusu olmuştur ve olmaya da devam edecektir.yetişkinlerin her hangi bir öğrenme etkinliğine katılma nedenleriyle ilgili yapılan araştırmalar yetişkin eğitimi disiplini içerisinde oldukça yaygındır. İlgili alanyazında bu konuda yapılmış pek çok araştırmaya rastlamak olanaklıdır. Örneğin: Columbia Üniversitesinden Roger Boshier, yetişkinlerin öğrenme etkinliklerine katılmasıyla ilgili yapılmış 145 yüksek lisans ve doktora

2 çalışmasına dayalı olarak bir Eğitime Katılma Ölçeği (Education Participation Scale) geliştirmiştir (Boshier 2003). Bu noktada, yetişkinleri öğrenme etkinliğine katılmaya iten güdüler ve güdüsel yönelimlerin nasıl saptanacağından önce, güdü, güdüsel yönelim kavramları ve güdüsel yönelimin bilinmesinin yararları üzerinde kısaca durmakta yarar görülmüştür. Güdü (motive) kavramı psikoloji alanında, üzerinde çok tartışılan bir konudur. Hareket etme anlamına gelen Latince movere sözcüğünden türetilen güdü kavramı, genel olarak her hangi bir davranışın başlatılması ve yönlendirilmesinde rol oynayan güçleri ifade eder (D Silva 1997). Başka bir deyişle, davranışın başlaması, devam etmesi, yönlendirilmesi ve durdurulması meydana gelirken, organizmada var olan öznel tepki türlerine güdü denir. Galbraith e göre(1991) güdüleme, doğrudan ölçülemeyen, değişen bir varsayıma dayalı yapıdır. Yetişkin öğrenenin güdülenmesini etkileyen başlıca altı faktör vardır: Tutum, gereksinme, uyarım, etkileme, yeterlik ve pekiştirmedir. Güdü kavramıyla ilgili tartışmaların çeşitliliğini göstermesi açısından, güdüleme kuramlarının çokluğu dikkat çekicidir. Bu kuramların bazılarının adlarını sayacak olursak; Maslow un Gereksinimler Hiyerarşisi Kuramı, Alderfer in Varoluş, İlgililik ve Gelişme Kuramı, Herzberg in iki faktör Kuramı, McClelland ın Başarı Gereksinimi Kuramı ve Bilişsel Kuramlar belli başlı güdüleme kuramları olarak ele alınabilir(d Silva 1997). Güdüleme yetişkinlerin öğrenmesinde çok önemlidir. Çünkü yetişkinler neyi, niçin ve nasıl öğrenmesi gerektiği konusunda derinlemesine bilgiye gereksinim duyarlar. Yetişkin bu bilgilere ulaşamaz ise ya da bu bilgiler yetişkinin beklentileriyle örtüşmez ise yetişkinin öğrenme güdüsü hızla düşer ve öğrenmeye olan ilgisi azalır. Çünkü yetişkin kendi kararlarından kendisinin sorumlu olduğunu düşünür, geçmiş öğrenme yaşantıları ve deneyimlerine sahiptir. Yetişkinler aynı zamanda gerçekçi ve problem odaklı bir yönelime sahiptirler. Bunun için titizlikle hazırlanacak bir güdüleme planına gereksinim duyulur. Sözü edilen güdüleme planı öğretim planına muhakkak eşlik etmelidir (Abell 2000). E-posta: aduman@mu.edu.tr Güdüsel yönelim (motivational orientation), yetişkinlerin her hangi bir öğrenme etkinliğine katılma nedenleri ve güdülerini ifade eder. Başka bir deyişle güdüsel yönelim, öğrenme etkinliğine katılma davranışı arkasında yadan güdülerdir. Houle un 1961 yılında yaptığı araştırma bu konuyla ilgili olarak yapılmış ilk araştırmadır. Bu araştırmada Houle un çıkış noktası, katılma eylemi değil, katılandır. Çünkü tek tek insanların eylemlerine bakarak insanlar hakkında karar vermek zordur ancak aynı eylemleri gerçekleştiren insanlara bakarak, eylemler hakkında karar verilebilir (Houle 1961, Ayhan 1990). Houle, yetişkin öğrencilerle yaptığı derinlemesine görüşmeler sonucunda üç tür güdüsel yönelime sahip yetişkin öğrenen sınıflaması yapmıştır. Bunlar, amaç yönelimli (goal oriented), etkinlik yönelimli (acticvity oriented) ve öğrenme yönelimli (learning oriented) yetişkin öğrenenlerdir. Bu güdüsel yönelime sahip yetişkin öğrenenlerin tipolojisi ise şöyle betimlenebilir: Amaç yönelimli yetişkinler, eğitim ve öğrenme etkinliklerine net olarak belirlenmiş belirli amaçları gerçekleştirmek için katılırlar. Amaç yönelimli olan bireyler her dönemde bir gereksinmenin anlaşılması ya da bir ilginin ortaya çıkmasıyla eğitim ve öğrenmeye yönelirler. Öğrenme, bu tür yetişkinlerin yaşamlarında hep yinelemeli olarak dönülen bir anlama sahip olsa da bu tür yetişkinler genellikle sürekli bir öğrenme eğilimi taşımazlar. Gereksinme ya da bir ilgi ortaya çıkınca, amaç yönelimli yetişkin bir kursa katılarak, kitap okuyarak, geziye çıkarak ya da bir grubun üyesi olarak o gereksinimi karşılama yoluna gider. Amaç yönelimli yetişkinler genellikle mesleki bir amaçla (mesleki ilerleme), yasal zorunlulukları yerine getirme, bireysel, toplumsal ya da dinsel bir amaçla eğitim ve öğrenme etkinliğine katılırlar.

3 Etkinlik yönelimli yetişkinler, genellikle etkinliğin içeriği ya da etkinliğin önceden duyurulmuş amaçlarıyla pek bir ilişkisi olmayan bir anlam buldukları ya da o etkinliğe öyle bir anlam yükledikleri için o eğitim ve öğrenme etkinliğine katılırlar. Yani etkinlik yönelimli yetişkinler etkinliğin içeriğini değil de herhangi bir nedenle o etkinlik nedeniyle oluşacak öğrenme ortamını kendileri için anlamlı bulurlar ve öğrenme etkinliğini bunun için katılırlar. Etkinlik yönelimli yetişkinlerin peşinde oldukları şey toplumsal ilişkidir. Onlar için önemli olan o etkinliğe katıldıkları zaman başkaları ile tanışmak ve sahip olacakları yeni insan ilişkileri, kuracakları yeni dostluklardır. Bu tür yetişkinler günlük yaşamın sıkıntılarından uzaklaşmak, yeni arkadaşlar edinerek mesleki ve bireysel olarak yeni toplumsallaşmalara olanak sağlamak için etkinliklere katılırlar. Kendi başlarına çalışma yeterlikleri geliştirmek için de öğrenme etkinliklerine katılırlar. Öğrenme yönelimli yetişkinler, yalnızca öğrenme arzusu ve aşkıyla bilginin peşindedirler. Amaç ve etkinlik yönelimli bireylerden farklı olarak öğrenme yönelimli yetişkinlerin büyük çoğunluğu kendilerini bildi bileli sürekli bir öğrenme ortamı içinde olmuşlardır. Öğrenme artık onlar için gerçek bir yaşam biçimi olmuştur. Bunun için gerçek bir yaşamboyu öğrenen olarak kabul edilebilirler. Okumayı çok severler. Katıldıkları gezilere, gruplara, sınıflara, kurslara hep bir eğitsel amaç için katılırlar. İzledikleri ve dinledikleri TV ve radyo programları, genellikle eğitsel amacı olan ciddi programlardır. Öğrenme yönelimli yetişkinler için bir eğitim ve öğrenme etkinliğine katılma nedeni güçlü öğrenme ve bilme isteği, eğitimsel hazırlık, bilişsel ve zihinsel bir etkinlikte bulunma isteğidir (Knowles 1996:44-45, Duman 2000: ). Houle un bu araştırmasından sonra, yetişkinlerin öğrenme etkinliklerine katılma nedenlerini sınıflandırmaya yönelik araştırmaların ivme kazanmasının yanı sıra, katılmama nedenlerine yönelik araştırmalar da artış göstermiştir. Sheffield (1964) tarafından yapılan araştırmada Bireysel Amaç Yönelimi, Toplumsal Amaç Yönelimi, Etkinlik Gereksinimi Yönelimi, Etkinlik İsteği Yönelimi ve Öğrenme Yönelimi şeklinde 5 güdüsel yönelim saptanırken, Burgess (1971) tarafından yapılan araştırmada ise Bilme İsteği, Bireysel Bir Amaca Ulaşma İsteği, Toplumsal Bir Amaca Ulaşma İsteği, Dinsel Bir Amaca Ulaşma İsteği, Toplumsal Bir Etkinlikte Yer Alma İsteği, Kaçma İsteği ve Resmi Gereklilikleri Yerine Getirme İsteği şeklinde 7 güdüsel yönelim saptanmıştır (Akt.Ayhan 1990:320:21). Türkiye de de yetişkin eğitimi alanının gelişmesine koşut olarak katılma ile ilgili araştırmalar yüksek lisans veya doktora tezi olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu tür araştırmalar için (Bknz. Carpenter 1970, Malkoç 1983, Tekin 1988, Ayhan 1988, Ural 1993). Ancak, yetişkinlerin her hangi bir öğrenme etkinliğine katılma nedenleri ve güdüsel yönelimleri, öğrenme etkinliğinin türüne, yerine ve zamanına göre anlamlı değişmeler göstermektedir. Yetişkinlerin güdüsel yönelimlerinin bilinmesi, onların nasıl öğrendiği, niçin öğrendiği ve ne zaman, neyi öğrendiği konularında program düzenleyicilere, öğrenenin tutumu, gereksinmesi, uyarımı, etkilenmesi, yeterliği ve pekiştirme konularında çok önemli ipuçları sağlar. Bu ip uçlarına dayalı olarak geliştirilecek güdüleme planına göre öğretim planının geliştirilmesi öğrenmeyi daha etkili ve kalıcı hale getirecektir. Bunlara ek olarak, yetişkinlerin güdüsel yönelimlerinin bilinmesiyle yukarıda sözü edilen 6 konuyu kapsayan bir güdüsel stratejiler seti geliştirilebilecek böylece yetişkinin başarılı ve etkin bir şekilde öğrenmesi sağlanabilecektir (Galbraith 1991). Tüm bu nedenlerden dolayı, yetişkinlerin güdüsel yönelimlerini belirleyecek araçların geliştirilmesi ve bu araçların uluslararası verilerlerle karşılaştırılarak yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanılması, yetişkin eğitimi displininin gelişimi ve meslekleşmesinde önemli rol oynayacaktır. Amaç Bu araştırmanın amacı, Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olan öğrencilerin, programa katılma nedenleri ve güdüsel yönelimlerinin Houle un Yetişkin Öğrenenler tipolojisine dayalı olarak saptanmasıdır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır: Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olan öğrencilerin demografik özellikleri nelerdir?

4 Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olan öğrencilerin üç temel güdüsel yönelime göre dağılımı nasıldır? Birden fazla güdüsel yönelime sahip olanlar var mıdır? Nasıl? Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olan öğrencilerin güdüsel yönelimleriyle yaş, cinsiyet, yapılan iş ve medeni durum arasında anlamlı ilişkiler var mıdır? Muğla Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans öğrencilerinin güdüsel yönelimleriyle ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans öğrencilerinin güdüsel yönelimleri arasında anlamlı farklılıklar var mıdır? Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek lisans öğrencilerinin güdüsel yönelimleri saptandıktan sonra, güdüsel yönelimlerle cinsiyet, yaş, medeni durum ve yapılan iş arasında ilişki olup olmadığı da test edilmiştir. Bu araştırmayla, Houle un Yetişkin Öğrenenler Tipolojisine dayalı olarak geliştirilen 40 güdüsel ilgiden (katılma nedeni) oluşan, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış olan anketin, Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrencilerinin güdüsel yönelimlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi amacıyla Türkiye de ilk kez kullanılmıştır. Böylece, yetişkin öğrenenlerin güdüsel yönelimleri karşılaştırmalı olarak incelenmiş, bu çalışmayla ilgili yetişkin eğitimi alanyazınına anlamlı bir katkı yapılması umut edilmektedir. Yöntem Houle un Yetişkin Öğrenenler tipolojisine dayalı olarak geliştirilen ve daha önce geçerlik-güvenirlik çalışması yapılan Yetişkin Öğrenenlerin Güdüsel Yönelimleri Anketi uygulanmıştır. Hiç Uygun Değil, Az Uygun, Çok Uygun ve Tamamen Uygun şeklinde dörtlü bir derecelendirme ölçeği şeklinde tasarlanan anket, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans öğrencilerinden sonra Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrencileri için de kullanılmış olmaktadır. Bu araştırmanın evreni, Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olan öğrencilerin tamamıdır. Evrenden örneklem alma yoluna gidilmemiş olup öğrencilerin tamamına anket uygulanması hedeflenmiştir. Sonuç olarak 83 sosyal bilimler enstitüsü ve 59 fen bilimleri olmak üzere toplam 142 yüksek lisans öğrencisine anket uygulanmıştır. Ancak tüm uyarılara karşın anketi eksik dolduran 24 sosyal bilimler enstitüsü öğrencisi ve 13 fen bilimleri enstitüsü öğrencisinin anketi değerlendirme dışı bırakılmıştır. Anketler, SPSS paket programıyla çözümlenmiştir. Çözümleme yordamsal ve betimsel istatistik işlemlerden MANOVA ve ANOVA, Medyan, aritmetik ortalama, standart sapma, frekans ve yüzde kullanılarak yapılmıştır. Bulgular ve Yorum Demografik Özellikler Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olan ve araştırmaya katılan yüksek lisans öğrencilerinin demografik özellikler açısından incelenmesi sonucunda elde edilen bulgular şunlardır: Ankete geçerli yanıt veren 80 Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrencisinin 37 si erkek, 43 ü kadın; 58 Fen Bilimleri Enstitüsü öğrencisinin 31 i erkek, 27 si kadındır. Kadınlar Sosyal Bilimler Enstitüsünde %53.8 ile çoğunluğu oluştururken, Fen Bilimleri Enstitüsünde %46.6 ile azınlığı oluşturmuşlardır. Buradan hareketle, Fen Bilimleri alanında yüksek lisans yapmanın erkekler arasından daha yaygın olduğu, buna karşın Sosyal Bilimler alanında yüksek lisans yapmanın ise kadınlar arasında daha yaygın olduğu sonucu çıkarılabilir

5 Yaş grubu açısından bakıldığı zaman, Sosyal Bilimler öğrencilerin %64.6 sı, Fen Bilimleri öğrencilerinin %76.3 ü 25 yaş ve altı grubu oluşturmaktadır yaş arası Sosyal Bilimler öğrencilerinin oranı %24.4 iken Fen Bilimleri öğrencileri arasında bu oran %16.9 dur yaş arası Sosyal Bilimler öğrencilerinin oranı %11 iken Fen Bilimleri öğrencileri arasında bu oran %6.8 dir. Hem Sosyal hem de Fen Bilimleri öğrencilerinden 36 yaş ve üzeri olan hiç kimse yoktur. Bu sonuca göre, Muğla Üniversitesi, yüksek lisans programlarına devam eden öğrencilerin çoğunluğu 25 yaş ve altıdır. Diğer yandan, yaş yükseldikçe yüksek lisans programlarına katılım oranının düştüğü de ileri sürülebilir. Buradan hareketle, üniversiteyi bitirdikten sonra yaşama atılmış orta yaş yetişkinlerin yüksek lisans programlarına devam edebilmelerini sağlayıcı düzenlemeler yapılması gerektiği önerilebilir. Medeni durum açısından bakıldığı zaman, araştırmaya katılan Sosyal Bilimler öğrencilerinin sadece %18.1 i evliyken, bu oran Fen Bilimleri öğrencilerinde %13.1 e düşmektedir. Yüksek lisans öğrencileri arasında evlilik oranının bu denli düşük olmasının nedenlerinden birisi, yaş grubunun genç olması gösterilebilir. İş durumu açısından bakıldığı zaman, araştırmaya katılan Sosyal Bilimler öğrencilerinin %42 sinin işsiz, %46.9 unun devlet memuru, %11 inin ise diğer seçeneğini işaretlediğini, buna karşın Fen Bilimleri öğrencilerinin %49.1 inin işsiz, %36.8 inin devlet memuru, %14 ünün ise diğer seçeneğini işaretlediği görülmektedir. Buna göre, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans öğrencilerinin ağırlıklı olarak devlet memuru olduğu, buna karşın Fen Bilimleri öğrencilerinin ise ağırlıklı olarak işsiz olduğu söylenebilir. İşsizlik açısından değerlendirme yapılacak olursa, Fen Bilimleri öğrencileri arasında işsizlik oranın daha yüksek olduğu söylenebilir. Öğrencilerin Güdüsel Yönelimlere Göre Dağılımı Tablo 1, her bir güdüsel yönelimin medyan bölme puanlarına göre durumunu göstermektedir. Buna göre, öğrenme yönelimlik 3.14 ile en yüksek medyan puanına sahipken, amaç yönelimliliğin medyan puanı 3.14, etkinlik yönelimliğin puanı ise 2.31 dir. Bu medyan puanının altında olan kişilerin bahsedilen güdüsel yönelim alanında başat olmadığı, medyan puanının üstünde olan kişilerin ise başat olduğu kabul edilerek, bu sonuca göre gruplandırma yapılmıştır. Güdüsel Yönelimlerinin Tablo 1 Medyan Bölme Puanlarına Göre Durumu Güdüsel Yönelimler Amaç Etkinlik Öğrenme Tablo 2 Medyan Bölme Puanları Açısından Enstitülere Göre Öğrencilerin En Başat Olduğu Güdüsel Yönelimlerin Dağılımı Güdüsel Yönelimler Enstitüler Amaç Etkinlik Öğrenme Toplam f % f % f % Sosyal Bilimler Fen Bilimleri

6 TOPLAM Tablo 2, üç güdüsel yönelimin Medyan Bölme puanları açısından durumunu göstermektedir. Tablo 2 ye göre, Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrencileri arasında öğrenme yönelimlilik en baskın güdüsel yönelimdir. Öğrencilerin %55.9 u güdüsel yönelimli, %40.7 si amaç yönelimli, ve sadece %3.4 ü etkinlik yönelimdir. Fen Bilimleri öğrencileri açısından ise durum farklıdır: Fen Bilimleri öğrencileri arasında amaç yönelimlilik %60.9 ile ilk sıradadır. Öğrenme yönelimli olanların oranı %37, etkinlik yönelimli olanların ise oranı %2.2 dir. Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitülerinin öğrencilerinin ortalaması alındığında ise amaç yönelimlilik %49.5 ile ilk sıradadır. Öğrenme yönelimli olanların oranı %47.6 etkinlik yönelimli olanların ise oranı %2.9 dur. Başka bir deyişle, anketi tam olarak dolduran 59 sosyal bilimler enstitüsü yüksek lisans öğrencisinin 33 ünde öğrenme yönelimlilik, 24 ünde amaç yönelimlilik, 2 s,nde ise etkinlik yönelimliliğin en baskın güdülenme yönelimi olduğu, buna karşın anketi tam olarak dolduran 46 fen bilimleri enstitüsü yüksek lisans öğrencisinin 28 inde amaç yönelimlilik,17 sinde öğrenme yönelimlilik, 1 inde ise etkinlik yönelimliliğin en baskın güdülenme yönelimi olduğu saptanmıştır. Yukarıda sözü edilen durum Pay Grafiği ile Çizelge 1 ve Çizelge 2 ile daha net bir şekilde görülebilmektedir. Buradan hareketle, Fen Bilimleri öğrencileri arasında amaç yönelimlilik baskın iken, Sosyal Bilimler öğrencileri arasında ise öğrenme yönelimlilik baskındır. Fen ve Sosyal Bilimler alanlarından yetişkinlere öğrenme etkinlikleri planlanırken bu nokta dikaket alınarak gerekli hazırlıklar yapılmalıdır.

7 Tablo 3, medyan bölme puanları göre fen ve sosyal bilimler enstitüsü öğrencilerinin başat olduğu güdüsel yönelimlerin dağılımını göstermektedir. Ayrıntılı bir inceleme sonucunda, Tablo 1 de verilen medyan değerlerine göre o değerin üzerinde puana sahip olan öğrenciler tek tek saptanmıştır.bu saptama yapılırken, anketi tam olarak dolduran 59 sosyal bilimler ve 46 fen bilimleri öğrencisi değerlendirme kapsamına alınmış, anketi eksik yanıtlayan 24 sosyal ve 13 fen bilimleri enstitüsü değerlendirme dışı bırakılmıştır. Üç güdüsel yönelim olduğuna göre sekiz farklı durum ortaya çıkmaktadır. Bunlar sadece amaç, etkinlik ve öğrenme yönelimli olanlar, üç güdüsel yönelimi de başat olanlar, hiç bir güdüsel yönelimi başat olmayanlar, amaç-etkinlik, amaç-öğrenme veya etkinliköğrenme yönelimleri başat olanlar. Tablo 3 e göre, hiç bir yönelim açısından başat olmayan fen bilimleri enstitüsü öğrencisi sayısı 16 yani toplam fen bilimleri öğrencilerinin %34.9 unu oluştururken, sosyal bilimler enstitüsü öğrencileri arasında bu sayı 9, bunun oranı ise %15.3 olarak hesaplanmıştır. Tablo 3 Medyan Bölme Puanları Göre Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Öğrencilerinin Başat Olduğu Güdüsel Yönelimler ENSTİTÜ BAŞAT YÖNELİMLER FREKANS YÜZDE Sadece Amaç - - Sadece Öğrenme Sadece Etkinlik SOSYAL Etkinlik Öğrenme Amaç Etkinlik Amaç - Öğrenme Hiçbirisi Hepsi TOPLAM Sadece Amaç Sadece Öğrenme Sadece Etkinlik 6 13 Etkinlik Öğrenme FEN Amaç Etkinlik Amaç - Öğrenme Hiçbirisi Hepsi TOPLAM Diğer yandan, sadece bir güdüsel yönelim açısından başat olan sosyal bilimler enstitüsü öğrencilerinin sayısı 8, oranı %13.6 iken, Fen Bilimleri öğrencileri arasından bu sayı 12, oranı ise 26.1 olarak hesaplanmıştır. Sosyal bilimler enstitüsü öğrencileri arasında sadece amaç yönelimi başat olan hiç bir öğrenci bulunmadığı için tek bir yönelim açısından başat olan fen bilimleri öğrencilerinin oranı, tek bir yönelim açısından başat olan sosyal bilimler öğrencilerine göre oranı yaklaşık iki kat fazla çıkmıştır. Her üç yönelim açısından da başat olan öğrencilerin oranı Sosyal Bilimler öğrencileri arasında %35.6, Fen bilimleri öğrencileri arasında ise sadece %21.7 olarak hesaplanmıştır. Başka bir deyişle, fen bilimleri öğrencileri arasında hiç bir güdüsel yönelimde başat olmayan öğrencilerin oranı %34.8 ile en

8 yüksek iken, sosyal bilimler enstitüsü arasında her üç güdüsel yönelimde de başat olan öğrencilerin oranı %35.6 ile en yüksektir. Birden fazla güdüsel yönelimde başat olma oranları açısından bir karşılaştırma yapılacak olursa, sosyal bilimler öğrencileri arasında birden fazla güdüsel yönelimde başat olma oranı %71.3, fen bilimleri öğrencileri arasında ise birden fazla güdüsel yönelimde başat olma oranı %39 olarak hesaplanmıştır. Bu da, sosyal bilimler öğrencilerinin fen bilimleri öğrencilerine göre güdüsel yönelimler açısından daha fazla çeşitlilik gösterdiği sonucunu çıkarmamızı sağlayabilir. Güdüsel Yönelimlerle Cinsiyet, Yapılan İş, Yaş ve Medeni Durum Arasındaki İlişkiler Güdüsel yönelimlerle cinsiyet, yaş, medeni durum ve iş arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını test etmek için ANOVA kullanılmıştır. Amaç yönelimlilikle cinsiyet, yaş, medeni durum ve iş arasında.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Aynı şekilde etkinlik yönelimlilikle cinsiyet, yaş, medeni durum ve iş arasında.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Yine, öğrenme yönelimlilikle cinsiyet, yaş, medeni durum ve iş arasında.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Sosyal ve fen bilimleri enstitüleri öğrencilerinin güdüsel yönelimleri Arasındaki İlişkiler Sosyal ve fen bilimleri enstitüleri öğrencilerinin güdüsel yönelimleri arasında anlamlı farklılıkların olup olmadığını test etmek için MANOVA kullanılmıştır. MANOVA sonuçları [Wilks Lambda =.87, F (3,101) = 4.99 <.003 ] göstermiştir ki; genel olarak sosyal bilimler ve fen bilimleri enstitüleri öğrencileri arasında anlamlı bir farklılık vardır. Bu farklılığın nereden kaynaklandığını bulmak için takiben her bir güdüsel yönelim için ANOVA uygulanmıştır. ANOVA sonuçları göstermiştir ki; amaç yönelimlilik[ F (1,103) =.94] ve etkinlik yönelimlilik [ F (1,103) =3.23] boyutlarında.05 düzeyinde (p<.05) manidar farklılıklar bulunamamıştır. Öte yandan, Fen bilimleri ve sosyal bilimler enstitüsü öğrencilerinin arasından öğrenme yönelimlilik açısından.05 düzeyinde anlamlı bir fark bulunmuştur [ F (1,103) =14.44, <.0001]. İki grubun öğrenme yönelimi aritmetik ortalamalarına bakıldığında, sosyal bilimler enstitüsü öğrencilerinin öğrenme yönelimi aritmetik ortalamasının (x = 3.22, SD =.50), fen bilimleri enstitüsü öğrencilerinin öğrenme yönelimi aritmetik ortalamasından (x = 2.97, SD =.58) daha yüksek olduğu görülmektedir. Sonuç ve Öneriler Bu araştırma ile ilk kez Türkiye de yetişkinlerin güdüsel yönelimlerini saptamaya yönelik olarak geliştirilmiş, geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış olan Yetişkin Öğrenenlerin Güdüsel Yönelimleri Anketi iki faklı grup için karşılaştırmalı analiz amacıyla kullanılmıştır. Muğla Üniversitesi, Sosyal ve Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Programlarına eğitim-öğretim yılında devam eden yüksek lisans öğrencilerinin cinsiyet açısından durumu şöyledir: Kadınlar Sosyal Bilimler Enstitüsünde %53.8 ile çoğunluğu oluştururken, Fen Bilimleri Enstitüsünde %46.6 ile azınlığı oluşturmuşlardır. Buradan hareketle, Fen Bilimleri alanında yüksek lisans yapmanın erkekler arasından daha yaygın olduğu, buna karşın Sosyal Bilimler alanında yüksek lisans yapmanın ise kadınlar arasında daha yaygın olduğu sonucu çıkarılabilir

9 Yaş grubu açısından bakıldığı zaman, Sosyal Bilimler öğrencilerin %64.6 sı, Fen Bilimleri öğrencilerinin %76.3 ü 25 yaş ve altı grubu oluşturmaktadır. Hem Sosyal hem de Fen Bilimleri öğrencilerinden 36 yaş ve üzeri olan hiç kimse yoktur. Bu sonuca göre, Muğla Üniversitesi, yüksek lisans programlarına devam eden öğrencilerin çoğunluğu 25 yaş ve altıdır. Diğer yandan, yaş yükseldikçe yüksek lisans programlarına katılım oranının düştüğü de ileri sürülebilir. Buradan hareketle, üniversiteyi bitirdikten sonra yaşama atılmış orta yaş yetişkinlerin yüksek lisans programlarına devam edebilmelerini sağlayıcı düzenlemeler yapılması gerektiği önerilebilir. Medeni durum açısından bakıldığı zaman, araştırmaya katılan Sosyal Bilimler öğrencilerinin sadece %18.1 i evliyken, bu oran Fen Bilimleri öğrencilerinde %13.1 e düşmektedir. Yüksek lisans öğrencileri arasında evlilik oranının bu denli düşük olmasının nedenlerinden birisi, yaş grubunun genç olması gösterilebilir. İş durumu açısından bakıldığı zaman, araştırmaya katılan Sosyal Bilimler öğrencilerinin %42 sinin işsiz, %46.9 unun devlet memuru, %11 inin ise diğer seçeneğini işaretlediğini, buna karşın Fen Bilimleri öğrencilerinin %49.1 inin işsiz, %36.8 inin devlet memuru, %14 ünün ise diğer seçeneğini işaretlediği görülmektedir. Buna göre, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans öğrencilerinin ağırlıklı olarak devlet memuru olduğu, işsizlik açısından değerlendirme yapılacak olursa, Fen Bilimleri öğrencileri arasında işsizlik oranın daha yüksek olduğu söylenebilir. Sosyal Bilimler Enstitüsü öğrencileri arasında öğrenme yönelimlilik en baskın güdüsel yönelimdir. Öğrencilerin %55.9 u öğrenme yönelimli, %40.7 si amaç yönelimli, ve sadece %3.4 ü etkinlik yönelimlidir. Fen Bilimleri öğrencileri açısından ise durum farklıdır: Fen Bilimleri öğrencileri arasında amaç yönelimlilik %60.9 ile ilk sıradadır. Öğrenme yönelimli olanların oranı %37, etkinlik yönelimli olanların ise oranı %2.2 dir. Muğla Üniversitesi Fen ve Sosyal Bilimler Enstitülerinin öğrencilerinin ortalaması alındığında ise amaç yönelimlilik %49.5 ile ilk sıradadır. Öğrenme yönelimli olanların oranı %47.6 etkinlik yönelimli olanların ise oranı %2.9 dur. Bu bulgular, daha önce Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Programlarına Eğitim-öğretim yılında kayıtlı olup derslere devam eden ve araştırmaya katılan 86 yüksek lisans öğrencisiyle yapılan araştırma bulgularıyla (Duman 2003) karşılaştırıldığında parelellik göstermektedir. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans öğrencilerinin %62.8 i öğrenme yönelimli, %34.9 u amaç yönelimli, %2.3 ü etkinlik yönelimlidir. Fen Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans öğrencileri arasında amaç yönelimlilik daha ağır basmıştır. Sadece bir güdüsel yönelim açısından başat olan sosyal bilimler enstitüsü öğrencilerinin sayısı 8, oranı %13.6 iken, Fen Bilimleri öğrencileri arasından bu sayı 12, oranı ise 26.1 olarak hesaplanmıştır. Sosyal bilimler enstitüsü öğrencileri arasında sadece amaç yönelimi başat olan hiç bir öğrenci bulunmadığı için tek bir yönelim açısından başat olan fen bilimleri öğrencilerinin oranı, tek bir yönelim açısından başat olan sosyal bilimler öğrencilerine göre yaklaşık iki kat fazla çıkmıştır. Her üç yönelim açısından da başat olan öğrencilerin oranı Sosyal Bilimler öğrencileri arasında %35.6, Fen bilimleri öğrencileri arasında ise sadece %21.7 olarak hesaplanmıştır. Başka bir deyişle, fen bilimleri öğrencileri arasında hiç bir güdüsel yönelimde başat olmayan öğrencilerin oranı %34.8 ile en yüksek iken, sosyal bilimler enstitüsü arasında her üç güdüsel yönelimde de başat olan öğrencilerin oranı %35.6 ile en yüksektir. Bu bulguları daha önce Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans öğrencileriyle yapılan araştırma bulgularıyla karşılaştıracak olursak; her üç yönelimde de başat olan öğrencilerin oranı %26 olarak hesaplanmıştı (Duman 2003) Birden fazla güdüsel yönelimde başat olma oranları açısından bir karşılaştırma yapılacak olursa, sosyal bilimler öğrencileri arasında birden fazla güdüsel yönelimde başat olma oranı %71.3, fen bilimleri öğrencileri arasında ise birden fazla güdüsel yönelimde başat olma oranı %39 olarak

10 hesaplanmıştır. Bu da, sosyal bilimler öğrencilerinin fen bilimleri öğrencilerine göre güdüsel yönelimler açısından daha fazla çeşitlilik gösterdiği sonucunu çıkarmamızı sağlayabilir. Güdüsel yönelimle, cinsiyet, yaş, medeni durum ve iş arasında.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. Oysa Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü yüksek lisans öğrencileriyle yapılan araştırmada güdüsel yönelimle cinsiyet ve yapılan iş arasında anlamlı bir ilişki test edilmişti (Duman 2003). Sosyal ve fen bilimleri enstitüleri öğrencilerinin güdüsel yönelimleri arasında anlamlı farklılık test edilmiştir [Wilks Lambda =.87, F (3.101) = 4.99 <.003 ]. Bu farklılığın ise öğrenme yönelimlilik konusunda olduğu bulunmuştur..05 düzeyinde anlamlı bir fark bulunmuştur [ F (1.103) =14.44, <.0001]. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Programlarına kayıtlı olup derslere devam eden ve araştırmaya katılan yüksek lisans öğrencilerinin %55.9 unun öğrenme yönelimli, %40.7 si amaç yönelimli, ve sadece %3.4 ü etkinlik yönelimlidir olması, diğer yandan Fen Bilimleri Enstitüsü öğrencilerinin %60.9 unun amaç yönelimli, %37 sinin öğrenme yönelimli ve sadece %2.2 sinin etkinlik yönelimli olması, bize Muğla Üniversitesi, Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüleri yüksek lisans öğrencilerinin nasıl öğrendiği, niçin öğrendiği ve ne zaman, neyi öğrendiği, (a) öğrenenin tutumu, (b)gereksinmesi, (c) uyarımı, (d) etkilenmesi, (e) yeterliği ve (f) pekiştirme konularında çok önemli ipuçları sağlar. Eğer bu ip uçlarına dayalı olarak geliştirilecek güdüleme planına göre öğretim planının geliştirilmesi sağlanırsa, öğrenme daha etkili ve kalıcı hale gelecektir. Bunlara ek olarak, yetişkinlerin güdüsel yönelimlerinin bilinmesiyle yukarıda sözü edilen 6 konuyu kapsayan bir güdüsel stratejiler seti geliştirilebilecek böylece yetişkinin başarılı ve etkin bir şekilde öğrenmesi sağlanabilecektir. Kaynakça Abell, M. (2000) Soldiers as Distance Learners: What Army Trainers Need to Know, (ağustos 2003). Ayhan, S.(1988) Halk Eğitiminde Katılma ve Ankara daki Halk Eğitimi Merkezlerinde Açılan Kurslara Katılanların Demografik Özellikleri, Katılmalarını Güdüleyen Etmenler ve Programa İlişkin Görüşleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi... (1990) Halk Eğitiminde Katılma İle İlgili Araştırmalar, Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 23:1: Boshier, R. (2003) Theses and Dissertations Involving Use of the Education Participation Scale (ağustos 2003). Carpenter, H. F. (1970) Adult Education and the Transformation of Rural Society in Turkey, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Stanford University. D silva, M. L. P. (1997) The Relatıonship Between Rewards And Teachers' Motivational Orientations Towards Professional Development, Unpublished MA Thesis, Malaysiya MalawakUniversity, _0030/(Ağustos2003). Duman, A. (2000) Yetişkinler Eğitimi, Ütopya Yayınevi: Ankara.

11 ...(2003) Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Programlarına Kayıt Olan Öğrencilerin Güdüsel Yönelimleri, 8.Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, 3-5 Aralık 2003, Ankara, Bildiri Özetleri Kitabı Galbraith, M. W. (1991) Adult Learning Methods: A Guide for Effective Instruction, ). Houle, C. O. (1961) The Inquiring Mind, Madison WI: University of Wisconsin Press. Knowles, M. (1996) Yetişkin Öğrenenler: Göz Ardı Edilen Bir Kesim, Çev. S. Ayhan, Ankara Üniversitesi Basımevi. Malkoç, G. (1983) Kadıköy Halk Eğitimi Merkezi Meslek Kurslarını İzleme Araştırması Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi. Sheffield, S. B. (1964) The Orientations of Adult Continuing Learner, The Continuing Learner, Chicago : Center for the Study of Liberal Education for Adults. Tekin, M. (1988) Ankara İlinde Yetişkinleri Örgün Yetişkin Eğitimi Programlarına Katılmaya Güdüleyen Etmenler ve Yetişkinlerin Katılmada Karşılaştıkları Güçlükler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ural, G. (1993) The Reasons for Participating in Adult Education Programs in Turkey Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi.