YARATICI DÜŞÜNME TEKNİKLERİNDEN ALTI DÜŞÜNME ŞAPKASI VE NİTELİK SIRALAMA TEKNİKLERİNİN FEN DERSLERİNDE UYGULANMASINA YÖNELİK ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİ

Transkript

1 1 XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya YARATICI DÜŞÜNME TEKNİKLERİNDEN ALTI DÜŞÜNME ŞAPKASI VE NİTELİK SIRALAMA TEKNİKLERİNİN FEN DERSLERİNDE UYGULANMASINA YÖNELİK ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİ Özlem KORAY Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Ereğli Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü Kdz.Ereğli/ZONGULDAK Özet Bu araştırmada, ilköğretim öğrencilerinin çeşitli fen konularına uygulanan altı düşünme şapkası ve nitelik sıralama teknikleri ile ilgili görüşlerinin tespiti amaçlanmıştır. Veri toplama aracı olarak yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış, ayrıca öğrencilerin görüşleri açık uçlu olarak yoklanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; ilköğretim 6, 7 ve 8. sınıf düzeyindeki öğrenciler, büyük oranda her iki teknik hakkında olumlu görüşler öne sürmüşlerdir.uygulama sürecine ilişkin olarak öğretmen adaylarının görüşleri de öğrenci görüşlerini destekler niteliktedir. Anahtar kelimeler: Yaratıcı düşünme, Altı düşünme şapkası, Nitelik sıralama, fen eğitimi. Abstarct The purpose of the study was to detect opinions of the students about which six thinking hats and attribute listing techniques related into practise science course. Research data collected from constructed interview form and open-ended guestions. The results of the study were suggested that the primary students (6.,7.and 8.class) had pozitive opinion abaut each of the techniques.in addition,the opinions of the preservice teachers who puts into practice and observe supported opinions of the students. Key words:creative thinking, Six thinking hats, Attribute listing,science education. 1. GİRİŞ Son yıllarda eğitim sisteminde yapılan reformlarla öğretmen merkezli yaklaşımların yerini öğrenci merkezli yaklaşımlar almış, öğrencilerin aktif bir şekilde kendi öğrenmelerini gerçekleştirdikleri yöntem ve teknikler ile öğrenmenin, daha kalıcı ve anlamlı olduğu bir çok araştırma tarafından tespit edilmiştir (Yaman,

2 2 2003). Özellikle öğrenci fikirlerinin ön plana çıkarılmasını ve çeşitli tartışma ortamlarıyla bu fikirlerin geliştirilmesini amaçlayan, sonuç olarak; orjinal bir ürün ortaya koyma sürecini vurgulayan yaratıcı düşünmeye dayalı öğrenme, eğitim programlarında temel felsefe olarak kabul görmüştür (MEB,2000). Önceleri sadece sanat, mimarlık, reklamcılık gibi alanlarda kendini gösterebilen yaratıcılık, bugün, bilimsel ve teknolojik gelişmenin anahtar kavramı olarak ele alınmaktadır. Yaratıcılık ya da yaratıcı düşünme; bilinenin, alışılmış ve kalıplaşmış olanın tam karşıtı olan bir davranış biçimi, düşünme süreci yada yeni bir ürün ortaya koyma becerisidir. Aynı zamanda yaratıcılık, eski fikirlere yeni kimlikler verme ve bilinenlerden yeni sentezler yapma faaliyetleri olarak da tanımlanabilir (Bessis; 1973:25). Yaratıcılık sadece zeki insanların ya da sanatla uğraşan kişilerin gösterebildiği bir yetenek değil, az ya da çok her insanda belli oranlarda bulunan bir özelliktir. Bireylerin yaratıcı gelişimleri, gerek örgün (formal), gerekse yaygın (informal) eğitimle sağlanabilir ve ayrıca bilim, sanat, iş sektörü ve mühendislik gibi çok faklı alanlarda yaratıcılık eğitimi uygulanabilir (Conner, 1998; Ihsen, 1998).Yaratıcılık potansiyelini geliştirmeye yönelik olarak hazırlanan ve hemen hemen her alanda uygulanan programlarla, yaratıcılıklarını kullanma ve işleme olanağı verildiğinde, insanların, bireysel gelişimlerinde ve ürün ortaya koyma becerilerinde mükemmel sonuçlar ortaya çıktığı görülmüştür. (Atkıncı,2001; Dinç,2000). Bu araştırmada, yaratıcı düşünme tekniklerinden "altı düşünme şapkası ve nitelik sıralama" tekniklerinin, çeşitli fen konularına uygulanmaları ile ilgili olarak ilköğretim öğrencilerinin görüşlerinin tespiti amaçlanmıştır Altı Düşünme Şapkası Altı düşünme şapkası ya da altı şapkalı düşünme tekniği, Edward de Bono tarafından üretilen, düşünce ve önerilerin belirli bir düzen içinde sunulması ve sistematikleştirilmesi için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemin ana teması, tanımlanmış rol oynama olanağı sunmasıdır. Bireyin kendini savunma iç güdüsü, düşünmeyi kısıtlayan ana engel olduğundan; şapkalar çekinmeden, başka bir durumda düşünülüp söylenemeyecek şeylerin düşünülmesini ve söylenmesini sağlar. Ayrıca altı şapkalı düşünme, bireyin, dikkatini düzenli bir şekilde bir

3 3 noktadan diğerine yönlendirerek belirli bir konuyu altı farklı noktadan ele almasına imkan tanır(de Bono, 2002; Erginer, 2000). Altı düşünme şapkasının her biri farklı renktedir: Beyaz, kırmızı, siyah, sarı, yeşil, mavi. Şapkaların renkli olmasının sebebi; renklerin birtakım şeyleri bireyin hayalinde canlandırabilmesini kolaylaştırıyor olmasındandır. Altı değişik şapkanın oluşturduğu sembolik yapı, bir kişiden (kendimiz dahil) olaya farklı bir açıdan bakmasını istemek için, kolayca kullanılabilecek, uygun bir yöntem sunmaktadır. Ayrıca, bu yöntemle, kişinin olumlu ya da olumsuz düşünmesi, yaratıcı olması ya da duygusal bir tepki vermesi istenebilir. Renkler, her şapkanın işlevi ile bağlantılıdır (Erginer, 2000). Şapkaların renklerine göre işlevleri şöyle özetlenebilir ( De Bono, 2002; Erginer, 2000; Starko,2001:190): Beyaz şapka: Beyaz, tarafsız ve objektiftir. Net bilgiler ve sayısal ispatlar sunar. Beyaz şapka düşünmesi, olgu ve rakamların tarafsız ve objektif bir şekilde ortaya konmasını istemenin kolay bir yoludur. Beyaz şapka takan birey, sorulara olgulara dayanan cevaplar verir ve yorumlardan kaçınır. Kırmızı şapka: Kırmızı öfke, tutku ve duyguyu çağrıştırır. Kırmızı şapka, duygusal bir bakış açısı verir, duygusal fikirler öne sürer. Buna göre; tarafsız ve objektif bilginin karşıtıdır. Düşüncelerini savunurken, gerekçe ya da temel gösterme gereksinimi yoktur. Duygular ve sezgilerle hareket ettiğinden, düşünmenin akılcı olmayan yönleriyle ilgilidir. Siyah şapka: Siyah renk, karamsar ve olumsuzdur. Siyah şapka düşünmesi de kötümserliği taşır ve mantıklı olumsuzluğu yansıtır. Negatif düşünceler üretir. Siyah şapka bir şeyin neden işe yaramayacağını ortaya koyar. Olaylara yada konuya eleştirel yargı ve karamsar bir bakış açısı getirir. Sarı şapka: Sarı, güneş gibi aydınlık ve olumludur Tavır olarak sarı şapka, siyah şapkanın tam tersidir. Siyah şapka olumsuz değerlendirmelerle, sarı şapka ise olumlu değerlendirmelerle ilgilenir. Sarı şapkada olumlu düşünme, iyimserlik, faydalara odaklanma, yapıcı düşünme hakimdir. Konu hakkında avantaj yaratılır. Yeşil şapka: Yeşil, üretkenliğin, gelişmenin rengidir ve küçücük tohumlardan serpilen bitkileri çağrıştırır. Yeşil, bu nedenle, özellikle yaratıcılıkla ilgili olan

4 4 düşünme şapkasını simgeleyecek renk olarak seçilmiştir. Yeşil şapka düşünmesi, özellikle yeni fikirlerle ve yeni bakış açıları ile ilgilidir. Daha iyi bir fikir bulabilmek için eski fikirlerden uzaklaşmayı gerektirir. Aynı zamanda bu düşünme şekli; değişim ve değişim yönünde bilinçli ve yoğun çaba harcamak demektir. Mavi şapka: Mavi serinkanlılığı temsil eder ve aynı zamanda her şeyin üstündeki göğün rengidir. Mavi şapka, düşünme sürecinin düzenlenmesi ve kontrolü ile uğraşır. Ayrıca diğer şapkaların kullanımı ile de ilgilenir. Serinkanlı ve durumu analiz ederek sonuçlar bulmaya çaba gösteren düşüncelere sahiptir. Renklerin tarafsızlığı, şapkaların sıkıntı duyulmadan kullanılmasını sağlar. Düşünme faaliyeti, tasvip edilmeme ya da kınanma tehlikesi olmayan, kuralları tanımlanmış bir oyun haline gelir Nitelik Sıralama Crawford'un 1931' deki orjinal yaratıcılık derslerinin çoğunda nitelik sıralama tekniği kullanılmıştır. Bu tekniğin izlediği prosedürde ürünün belirli niteliklerinin listelenmesi gerekir ve daha sonra her niteliği geliştirmeye yönelik bazı değişiklikler eklenebilir ya da bir objeden diğerine nitelik transferi önerilebilir. Yaratıcı düşünce teknikleri adlı kitabında Crawford yaklaşımını şu şekilde özetlemiştir: "Bir adım ileri gitmek, bir şeyin kalitesini ya da niteliğini değiştirmekle yada başka bir şeye aynı kalite ve niteliğin eklenmesi ile gerçekleştirilir"(mayer, 1992:365,366). Nitelik sıralama tekniğini daha anlaşılır bir hale getirmek için, Davis, şu örneği önermiştir: Sıradan bir parça tebeşirin kullanım alanlarının geliştirilmesi için ne yapılabilir? İlk olarak; objenin önemli nitelikleri listelenmelidir. Örneğin; şekil, ebat, renk, sertlik ve diğer özellikler.. Daha sonra, niteliklerin nasıl değiştirilebileceği düşünülmelidir. Örneğin; beyaz tebeşirden farklı olarak renkli tebeşir kullanımı ya da daha büyük ebattaki tebeşirler gibi. Aynı zamanda, diğer önemli nitelikler -örneğin; tebeşirin tutturulabileceği bir alet gibi- düşünülür (Akt. Mayer, 1992:365,366). Crawford, öğrencilerine nitelik sıralaması yaptırdığı her alıştırmada, muhakkak o şeyin kalitesini artırıcı bir şeylerin veya ondan esinlenerek başka bir ürünün ortaya çıktığını ifade etmektedir. Bu şekliyle nitelik sıralama hem yaratıcı

5 düşünme sürecini açıklayıcı bir teori hem de pratik bir yaratıcı düşünme tekniğidir (Özden, 1997) YÖNTEM 2.1. Çalışma Grubu Araştırma eğitim-öğretim yılı II. döneminde Ankara ilinin çeşitli ilköğretim okullarındaki 6.,7. ve 8. sınıf öğrencilerine, her iki teknik hakkında da teorik ve pratik eğitim almış fen bilgisi öğretmen adayları tarafından uygulanmıştır. Altı düşünme şapkası tekniği hakkında, 97 ilköğretim öğrencisinin görüşüne başvurulurken, nitelik sıralama tekniği, 115 ilköğretim öğrencisi tarafından değerlendirilmiş, böylece toplam 213 öğrenci çalışmaya dahil edilmiştir. Bu öğrencilerden 24 tanesinin, teknikler hakkındaki açık uçlu görüşü alınmıştır. Ayrıca tekniklerin uygulanışı hakkında, uygulamayı yapan ve gözlemci öğretmen adaylarının görüşleri değerlendirilmiştir Veri Toplama Aracı Çalışmada kullanılan veri toplama aracı araştırmacı tarafından hazırlanmış yapılandırılmış görüşme formu şeklindedir. Öğrencilerin kolaylıkla cevaplandırabilmesi göz önünde bulundurularak bu araç likert tipte her iki teknik için hazırlanmıştır. Yapılandırılmış görüşme formlarının her ikisi de 15 madde içermektedir ve formlar 1.Kesinlikle katılıyorum, 2.Katılıyorum, 3.Kararsızım, 4.Katılmıyorum, 5.Kesinlikle katılmıyorum şeklinde düzenlenmiştir. Formun kapsam geçerliliği uzman kanısı alınarak sağlanmıştır. Ayrıca öğrencilerin teknikler hakkındaki görüşleri ve uygulama sürecinde bulunan öğretmen adaylarının, sürece ilişkin görüşleri açık uçlu olarak elde edilmiştir Verilerin Analizi Verilerin analizi aşamasında, yapılandırılmış görüşme formundan elde edilen veriler, SPSS paket istatistik programında yer alan frekans ve yüzde analizleri ile değerlendirilmiştir. İlköğretim öğrencilerinin ve öğretmen adaylarının uygulama sürecine yönelik açık uçlu görüşleri ise; nitel veri analizi yöntemlerinden betimsel analiz ile değerlendirilmiş ve sonuçlar ortaya konmuştur.

6 6 3. BULGU VE YORUMLAR Elde edilen veriler istatistik analizlerine tabi tutulduğunda, aşağıdaki bulgular elde edilmiştir Altı düşünme Şapkası Tekniği ile ilgili Öğrenci Görüşleri Altı düşünme şapkası tekniği ile ilgili olarak yapılandırılmış görüşme formundan elde edilen bulgular Tablo 1 de ifade edilmiştir. Tablo 1. Altı düşünme şapkası tekniği hakkındaki öğrenci görüşleri Madde no f % f % f % f % f % 1.Altı Düşünme Şapkası tekniği ile bu ,3 8 8,5 1 1,1 2 2,1 konuyu daha iyi öğrendim. 2. Altı Düşünme Şapkası tekniği ile fen 58 61, , ,5 4 4,2 3 3,2 dersimiz daha zevkli geçti. 3.Altı Düşünme Şapkası tekniği ile kendimi 37 38, ,6 9 9,3 2 2,1 çok rahat hissettim. 4. Altı Düşünme Şapkası tekniği ile , ,7 6 6,2 6 6,2 fikirlerimi çekinmeden açıklayabildim. 5. Altı Düşünme Şapkası tekniğini 11 11, , , , ,3 kullanmaktansa bu bilgilerin öğretmenimiz tarafından anlatılmasını tercih ederim. 6. Altı Düşünme Şapkası tekniği ile 30 31, , ,9 8 8,3 5 5,2 anlayamadığım soyut olayları, daha somut ve anlaşılır bir şekilde öğrendim. 7. Altı Düşünme Şapkası tekniği ile hem 48 50, , ,6 5 5,3 1 1,1 eğlendim hem de konuyu öğrendim. 8. Altı Düşünme Şapkası tekniği ile çok 54 56, , ,5 3 3,2 4 4,2 farklı fikirlerin üretilebileceğini gördüm. 9. Altı Düşünme Şapkası tekniğinin bir 17 17, , , ,7 8 8,3 problemin çözümünde etkili olabileceğini düşünmedim. 10. Altı Düşünme Şapkası tekniğini 3 3, , ,4 kullanmaktansa bu bilgileri kendim ders kitaplarından çalışarak öğrenmeyi tercih ederim. 11. Altı Düşünme Şapkası tekniği , , , ,5 arkadaşlarımla daha iyi iletişim kurabilirim. 12. Altı Düşünme Şapkası tekniği ile 42 43, , ,6 5 5,2 4 4,2 arkadaşlarımın fikirlerine saygı duymayı öğrendim. 13. Altı Düşünme Şapkası tekniği 40 42, , ,9 6 6,4 7 7,4 öğretmenimizin kullandığı yöntemlerden çok farklıydı. 14. Altı Düşünme Şapkası tekniğini daha 39 40, ,9 5 5, , ,3 önce fen bilgisi derslerimizde kullanmamıştık. 15. Altı Düşünme Şapkası tekniğinin hem fen bilgisi dersimizde hem de diğer derslerimizde kullanılmasını isterdim , , ,6 9 9,3

7 7 Tablo 1 de görüldüğü gibi; İlköğretim 6, 7 ve 8. sınıf düzeyindeki öğrenciler, 1. görüş maddesi ile ilgili olarak %50 (kesinlikle katılıyorum) ve %38,3 (katılıyorum) lük oranlarla olumlu görüş bildirmişler ve altı düşünme şapkası tekniği kullanılarak anlatılan konuyu daha iyi öğrendiklerini savunmuşlardır. Benzer şekilde öğrenciler 7. maddede, %50,5 (kesinlikle katılıyorum) ve %31,6 (katılıyorum) lık oranlarla konuyu öğrenirken eğlendiklerini dile getirmişlerdir. Öğrenciler 6. maddede Altı düşünme şapkası tekniği ile anlayamadığım soyut olayları, daha somut ve anlaşılır bir şekilde öğrendim ifadesine %31,3(kesinlikle katılıyorum) ve %33,3 (katılıyorum) gibi yüksek oranlarda katılarak, tekniğin soyut bir takım kavramları somutlaştırmasındaki başarısını vurgulamışlardır. 3. ve 4. madde ile ilgili olarak öğrenciler, uygulama esnasında kendilerini çok rahat hissettiklerini ve fikirlerini çekinmeden açıklayabildiklerini büyük oranda ortaya koymuşlardır. Eğitim ortamında yaratıcı düşünmenin gözlenebilmesi için bireylerin fikirlerini özgürce açıklayabilmeleri açısından, öğrencilerin bu yöndeki görüşleri büyük önem taşımaktadır (3. madde için toplam %70,1 (kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum); 4. madde için %64,9 (kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum)). Öğrencilerin 8. maddede altı düşünme şapkası tekniği ile çok farklı fikirlerin üretilebileceğini belirtmeleri, (%56,8 (kesinlikle katılıyorum)ve %25,3(katılıyorum)) kendi fikirlerini de rahatlıkla açıklayabilmeleri ile bağlantılı olarak değerlendirilebilir. 12. maddede, %43,8 (kesinlikle katılıyorum) ve %32,3 (katılıyorum) lük oranlarla öğrencilerin, tekniğin uygulanışı esnasında arkadaşlarının fikirlerine saygı duyduklarını ifade etmeleri, hiçbir tür yargılamanın olmadığı bir ortamda fikirlerini çekinmeden açıklayabilmelerinin bir sonucu olarak görülebilir. 11. maddede ise; öğrencilerin, %48,9 (kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum) luk bir oranla; birbirlerinin fikirlerine saygı duymaları ile bağlantılı olarak, aralarında daha iyi iletişim kurabileceklerini düşünmeleri dikkat çekici bir noktadır. 5. ve 10. maddelerde öğrencilerin görüşleri farklı noktalardan ele alınmaya çalışılmış ve tekniğin öğretmen anlatımı ve ders kitapları ile karşılaştırılması yapılmıştır. 5. maddede altı düşünme şapkası tekniğini kullanmak yerine, öğretmen tarafından konunun anlatılması ifadesi, öğrenciler tarafından

8 8 %28,7(katılmıyorum) ve %22,3 (kesinlikle katılmıyorum) lük oranlarla red edilmiştir. Ancak bu ifade ile ilgili olarak %24,5 lik bir oranla öğrencilerin kararsız kalması, öğretmenlerine karşı saygısızlık yapmamaları anlamında değerlendirilebilir. 10. madde ile ilgili olarak öğrenciler, konuyu ders kitaplarından çalışarak daha iyi öğrenecekleri fikrine, %67,4 (katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum) lük bir oranla katılmadıklarını ifade etmişlerdir. Öğrencilerin, 2. maddede bu tekniğin kullanılması esnasında fen derslerinin daha zevkli geçtiğini vurgulamaları (%61,1(kesinlikle katılıyorum); %21,1(katılıyorum)), 15. madde ile bağdaşan bir anlam taşımaktadır. 15. madde ile ilgili olarak öğrenciler, bu tekniğin gerek fen derslerinde gerekse diğer derslerde uygulanışı fikrine % 55,7 (kesinlikle katılıyorum); ve 15,5 (katılıyorum) lik, oranlarda katıldıklarını ifade etmişlerdir. 13. maddede öğrencilerin, altı düşünme şapkası tekniğinin, öğretmenlerinin kullandığı diğer yöntemlerden çok farklı olduğunu %42,6 (kesinlikle katılıyorum); ve %27,1(katılıyorum) lik oranlarla ortaya koymaları, 14. maddede de belirtildiği üzere, daha önce bu tekniği fen derslerinde hiç kullanmadıkları yönündeki ifadeleri ile bağdaşmaktadır (%40,2 (kesinlikle katılıyorum); %28,9(katılıyorum)). Öğrencilerin altı düşünme şapkası tekniğini bir problemin çözümünde etkili olup olmayacağı konusundaki fikirleri, %35,4 lük bir oranda kararsız olarak belirlenmiş ve bu karasızlıkları diğer seçeneklerin yüzdeleri göz önünde bulundurularak doğrulanmıştır. Öğrencilerin bu madde ile ilgili kararsızlıkları tekniğin uygulanış durumuna ve öğrencilerin "problem çözme" kavramına yükledikleri anlama göre değişkenlik gösterebilir. Araştırmanın nitel boyutunda; öğrenciler, fen bilgisi dersinizde altı düşünme şapkası tekniğinin uygulanması ile ilgili görüşleriniz nelerdir? sorusunu açık uçlu olarak yanıtlamışlardır. Öğrencilerinin belirttikleri açık uçlu görüşler şu şekilde ifade edilebilir: Öğrenci 1:...yaratıcı fikirleri de gördük, karamsar, duygusal, olumlu, net fikirleri de gördüm. Derslerimiz daha eğlenceli geçerse anlamamız daha kolay olur. Bence bütün dersler böyle olmalı böylece anlamayan arkadaşımız kalmayacak...

9 9 Öğrenci 2:...Fikirlerimi arkadaşlarımla paylaştım. Zevkli ve öğreticiydi. Bu yöntem bence öğretici oyundu. Bazı derslerimiz böyle işlense çok iyi olur... Öğrenci 3:...Altı düşünme şapkası ile arkadaşlarımın fikirlerine saygı duymayı ve kendi fikirlerimi açıkça dile getirmeyi öğrendim. Bu şekilde ders işlemeyi her zaman isterim... Öğrenci 4:... fikirlerimi rahatça ortaya koyabildim konu hakkında daha değişik bilgiler edindim... Öğrenci 5:... Hem kendi hayal gücümüzü geliştirdik. Hemde gerçekleri daha somut bir dille öğrendik. Her dersimiz böyle yapılsa!... Öğrenci 6:... çok eğlenceli ve güzel geçti. Keşke bütün derslerimiz böyle geçse Çünkü böyle daha iyi öğreniyorum. Bence bu yöntem çok zevkli ve güzeldi... Öğrenci 7:...bu yöntem ile herkes kendi düşüncesini özgürce söyleyebilir. Karamsar olan öğrenciler bu yöntem ile fikirlerini daha açık ve net söyleyebilirler. Öğrenci 8:... bu yöntemle daha yeni fikirler öğrendim.bu fikirlerle kendi fikirlerimi birleştirerek daha yeni fikirler ortaya çıkardım... Öğrenci 9:... eğlenerek öğreniyoruz. Kendimi daha rahat hissettim. Bu yöntemle sanki ders değil de oyun oynuyormuşuz gibi geldi... Öğrenci 10:...çok eğlenceli geçiyor. Çünkü çekinmeden fikirlerimizi söylüyoruz. Bu şapka yönteminin özellikle sosyal, Türkçe ve Matematikte de olmasını istiyorum... Öğrenci 11:... Düşüncelerimi belirtebildim ve çok beğendim. Bu şapka ile ders insanlara kendine güven kazandırır... Öğrenci 12:... İçimdeki bilgileri özgürce söyledim ve çok da zevkli geçti. Bu yöntemi sadece fen dersinde değil bütün derslerde kullanmayı tercih ederim... Öğrenci 13:... Çok değişik bir yöntem. İnsanların kafalarını çalıştırmasına yardımcı oluyor. Hayal dünyasını genişletiyor. Ayrıca bu yöntemin bütün derslerde olmasını istemem. Bu yöntem araştırılabilecek konularda yapılmalıdır. Ama ben test çözmeyi tercih ederdim... Yukarıdaki ifadelerde de görüldüğü gibi; öğrenciler altı düşünme şapkası ile ilgili olarak genellikle olumlu yönde görüşler ileri sürmüşler, tekniği, eğlenceli ve aynı zamanda öğretici bir oyun gibi algıladıklarını belirtmişlerdir. Buna ilaveten

10 10 fikirlerini çekinmeden açıklayabildiklerini, farklı fikirler vasıtası ile yeni şeyler öğrenebildiklerini ortaya koymuşlardır. Özet olarak; öğrencilerin açık uçlu olarak belirttikleri görüşler, araştırmanın nicel kısmındaki bulguları destekler niteliktedir Nitelik Sıralama Tekniği ile ilgili Öğrenci Görüşleri Nitelik sıralama tekniği ile ilgili olarak yapılandırılmış görüşme formundan elde edilen bulgular Tablo 2 de ifade edilmiştir. Tablo 2. Nitelik sıralama tekniği hakkındaki öğrenci görüşleri Madde no f % f % f % f % f % 1. Nitelik Sıralama tekniği ile fen dersimiz , ,9 2 1,7 2 1,7 daha zevkli geçti. 2.Nitelik Sıralama tekniği ile kendimi çok 40 34, , ,9 6 5,2 4 3,5 rahat hissettim. 3. Nitelik Sıralama tekniği ile fikirlerimi 34 29, , ,4 7 6,1 çekinmeden açıklayabildim. 4. Nitelik Sıralama tekniğini 16 15, , ,3 kullanmaktansa bu bilgilerin öğretmenimiz tarafından anlatılmasını tercih ederim. 5.Nitelik sıralama tekniği ile hayal 43 38, , , ,5 2 1,8 dünyamın ne kadar geniş olduğunu gördüm. 6. Nitelik Sıralama tekniği ile 30 26, , ,9 11 9,8 2 1,8 anlayamadığım soyut kavramları, daha somut ve anlaşılır bir şekilde öğrendim. 7. Nitelik Sıralama tekniği ile hem 61 54, , , ,5 eğlendim hem de yeni bilgiler öğrendim. 8. Nitelik Sıralama tekniği ile insanların 65 56, , ,2 7 6,1 1 0,9 hayal dünyalarını kullanarak çok farklı fikirler üretebileceğini gördüm. 9. Nitelik Sıralama tekniğinin bir problemin 19 16, , , ,6 çözümünde etkili olabileceğini düşünmedim. 10. Nitelik Sıralama tekniğini bilim 50 44, , ,5 8 7,1 adamlarının yeni buluşlar yapmak için kullanabileceğini düşündüm. 11. Nitelik Sıralama tekniği ile 28 24, , , , ,5 arkadaşlarımla daha iyi iletişim kurabilirim. 12. Nitelik Sıralama tekniği ile 46 41, , ,6 11 9,9 5 4,5 arkadaşlarımın fikirlerine saygı duymayı öğrendim. 13. Nitelik Sıralama tekniği 42 36, , ,2 9 7,9 10 8,8 öğretmenimizin kullandığı yöntemlerden çok farklıydı. 14. Nitelik Sıralama tekniğini daha önce 45 41, , , ,8 fen bilgisi derslerimizde kullanmamıştık. 15. Nitelik Sıralama tekniğinin hem fen bilgisi dersimizde hem de diğer derslerimizde kullanılmasını isterdim , , ,5 7 6,1

11 11 Tablo 2 incelendiğinde; 6,7 ve 8. sınıf öğrencilerinin şu görüşlerde oldukları belirlenmiştir: Öğrenciler 6. madde ile ilgili olarak, "anlayamadıkları soyut kavramları, daha somut ve anlaşılır bir şekilde öğrendiklerini" %26,9 (kesinlikle katılıyorum) ve %35,7 (katılıyorum) oranlarında ifade etmişler, %25,9'u ise, bu madde ile ilgili kararsızlıklarını dile getirmişlerdir. Öğrencilerin bu fikirde olmaları, teknikle ilgili uygulama yetersizliğinden ileri gelebilir. 6. madde ile bağlantılı olarak 7. maddede, öğrenciler "yeni bilgiler öğrendiklerini ve aynı zamanda eğlenebildiklerini" %54,5 (kesinlikle katılıyorum) ve %20,5 (katılıyorum) oranlarında dile getirmişler ve eğlenme ile öğrenmeyi aynı kulvarda değerlendirmişlerdir. Benzer şekilde; öğrencilerin 1. maddede de belirttikleri gibi, dersin zevkli geçtiğini yüksek oranlarda ifade etmeleri, onların eğlenerek öğrenmekten büyük zevk aldıkları anlamına gelebilir (%82,7 (kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum)). 2. ve 3. madde ile ilgili olarak öğrenciler, nitelik sıralama tekniği ile "kendilerini rahat hissettiklerini ve fikirlerini çekinmeden açıklayabildiklerini" toplam %64,7 (kesinlikle katılıyorum);ve %74,3 (katılıyorum) oranlarında ifade etmişlerdir. Fikirlerin özgürce açıklanabildiği bir ortamda, öğrencilerin %41,4 (kesinlikle katılıyorum);ve %31,5 (katılıyorum) 'i "arkadaşlarının fikirlerine saygı duymayı öğrendiklerini" belirtmişler (12. madde) ve böylece arkadaşları ile daha iyi iletişim kurabildiklerini ortaya koymuşlardır (11. madde: %24,6 (kesinlikle katılıyorum);%30,7(katılıyorum)). 5. madde de öğrenciler hayal dünyalarının ne kadar geniş olduğunu bu teknik sayesinde fark ettiklerini %38,7 (kesinlikle katılıyorum) ve %30,6 (katılıyorum) oranlarında ifade etmişler ve 8. madde de bu açıklamalarını destekleyici bir ifade de bulunarak; insanların hayal dünyalarını kullanarak çok farklı fikirler üretebileceklerini (%56,5 (kesinlikle katılıyorum) ve %24,3 (katılıyorum)) ortaya koymuşlardır. 10. madde ile ilgili olarak öğrencilerin, bu tekniği, bilim adamlarının yeni buluşlar yapmak için kullanabileceklerini toplam %71,4 (kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum) lük bir oranla belirtmeleri, bilimsel

12 12 çalışmalarla yaratıcı düşünmeyi uygulama bazında bağdaştırabildikleri anlamına gelebilir. Öğrenciler 4. maddede, nitelik sıralama tekniğinin kullanılması yerine, bilgilerin öğretmenler tarafından anlatılması fikrine toplam %42,3 (katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum) lük bir oranla karşı çıkmışlardır. Ancak %25 lik bir öğrenci grubu, bu madde ile ilgili karasızlıklarını ifade etmişlerdir. 13. madde de öğrencilerin, nitelik sıralama tekniğinin öğretmenlerin kullandığı diğer yöntemlerden farklı olduğunu belirtmeleri, (toplam %70,1 kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum) 14. maddede bu tekniği daha önce fen derslerinde kullanmadıkları yönündeki ifadeleri ile büyük oranda bağdaşmaktadır (toplam %59,6 kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum). Nitelik sıralama tekniğinin fen bilgisi dersi ve diğer derslerde kullanılması ile ilgili olarak öğrenciler, %62,3 (kesinlikle katılıyorum) ve %21,1(katılıyorum) lik oranlarla olumlu görüş bildirmişler (15. madde). Tekniğin, bir problemin çözümünde etkili olup olmayacağı konusundaki öğrenci fikirleri, %25,7 lik bir oranda kararsız olarak belirlenmiş ve bu karasızlıkları diğer seçeneklerin yüzde dağılımları göz önünde bulundurularak doğrulanmıştır. Öğrencilerin bu madde ile ilgili kararsızlıkları, tekniğin uygulanma amacına ve öğrencilerin "problem çözme" ifadesinden çıkardıkları anlama göre değişkenlik gösterebilir. Özellikle öğrenciler, problem çözme kavramından, matematikte olduğu gibi tek çözümlü bir problemin çözümünün yapılması gerektiğini algılayabilirler (2+2 kaçtır gibi). Araştırmanın nitel boyutunda; öğrenciler, fen bilgisi dersinizde nitelik sıralama tekniğinin uygulanması ile ilgili görüşleriniz nelerdir? sorusunu açık uçlu olarak yanıtlamışlardır. Öğrencilerinin belirttikleri açık uçlu görüşler şu şekilde ifade edilebilir: Öğrenci 1:...Güzel fikirlerim olduğunu gördüm. Fikirlerimi rahatça açıklayabildim. Dersimiz güzel geçti.. Öğrenci 2:... Bütün hayal dünyamı dışarı döktüm. Hayallerimin nasıl olduğunu gördüm. Bunların yapılmasını da isterdim...

13 13 Öğrenci 3:...Eğlenceli ve hayal gücü gerektiren bir teknikti. Hem eğlendik, hem öğrendik. Arkadaşlarımızın fikirleriyle birlikte çok şeyde öğrendik. Bu tekniği her öğretmenin kullanması gerektiğini belirtmeliyim... Öğrenci 4:...Dersin böyle yapılması beni rahatlattı. Düşüncelerimi çekinmeden hemen söyledim... Öğrenci 5:..hayal dünyamızı kullandığımız için konuları daha iyi anladım. Hem öğrendim hem de eğlendim... Öğrenci 6:...dersi zevkli buldum. Düşünme, anlama ve hayal etme yeteneğini kazanma şansım oldu... Öğrenci 7:...söylediklerimizi değerlendirdiler... Öğrenci 8:...fikirlerimi rahatça ve açık şekilde söylüyorum, arkadaşlarımın söyledikleri ile kendi fikirlerimi birleştirip hayal dünyamı geliştiriyorum... Öğrenci 9:...bizler eğlenerek öğrenirsek bu öğrenme şeklinin daha yararlı olacağını düşünüyorum... Öğrenci 10:...Bir şeyi tüm özellikleriyle tanıdım. Arkadaşlarımı dinlemeyi ve onların fikirlerine saygılı olmayı öğrendim. Düşündükçe ortaya ne çok fikir çıktığını gördüm. Hayal dünyamın ne kadar geniş olduğunun farkına vardım... Öğrenci 11:...hem hayal gücümüz gelişti. Hem de bu teknik sayesinde konuları daha kolay kavrayabiliyoruz. Ve derste bizim de bir katkımız olduğu için mutluyuz... Öğrencilerin, açık uçlu olarak belirttikleri görüşlerde, nitelik sıralama tekniği hakkında, yüksek düzeyde olumlu görüş öne sürdükleri tespit edilmiştir. Özellikle kendi fikirlerini, hiçbir yargılamanın olmadığı bir ortamda rahatlıkla belirtebildiklerini ifade etmişler ve bundan duydukları memnuniyeti sıkça dile getirmişlerdir. Bu şekilde; hayal dünyalarının da ne kadar geniş olduğunun farkına vardıklarını ifade etmişler ve teknik sayesinde hayal güçlerinin geliştiğini ortaya koymuşlardır. Böylece, öğrencilerin yapılandırılmış görüşme formunda belirtmiş oldukları fikirleri ile açık uçlu olarak beyan ettikleri görüşleri birbirleriyle bağdaşmaktadır.

14 14 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; ilköğretim 6,7 ve 8. sınıf öğrencileri, altı düşünme şapkası ve nitelik sıralama tekniklerinin fen bilgisi derslerinde uygulanması ile ilgili olarak, büyük oranda olumlu görüşler öne sürmüşlerdir. Uygulama sürecini gerçekleştiren ve gözlemci öğretmen adaylarının görüşleri de, öğrencilerin, uygulama esnasında olumlu tutumlar gösterdikleri yönündedir. Öğretmen adaylarının, özellikle, öğrencilerin, uygulama başlangıcında tekniklere yabancı oldukları için çekimser kaldıklarını ve daha sonra sınıfın büyük çoğunluğunun uygulamaya katıldığını ifade etmeleri, öğrencilerin teknikler hakkındaki olumlu tutumlarının bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Yapılan araştırmalar, yaratıcılığın, öğrenmenin önemli bir boyutu olduğunu göstermektedir. Yaratıcı düşünme, bilginin kazanılması için hayatî öneme sahiptir; çünkü yaratıcılığın gelişimine elverişli ortamlar, çocukların öğrenmeye karşı olumlu tutumlar geliştirmelerine yardımcı olur ve öğrenmeyi eğlence haline getiren etkili güdüleyiciler niteliğini taşır (Davaslıgil, 1984). Bu noktada; ilköğretim düzeyinden itibaren, öğrencilerin, yaratıcı düşüncelerini ortaya koyabilecekleri öğrenme ortamlarının sağlanması gerekmektedir. Özellikle, altı düşünme şapkası ve nitelik sıralama tekniklerinin yanı sıra yaratıcı drama, beyin fırtınası, sinektik gibi diğer yaratıcı düşünme tekniklerinin bu ortamlarda kullanılması halinde, öğrencilerin bilgi düzeyindeki öğrenmelerinin yanı sıra yaratıcılık özellikleri de gelişme gösterebilecektir. Yaratıcılık her bireyde eğitimle kazandırılabilecek bir özelliktir. Bu nedenle; eğitim programlarından, öğretim yöntem ve tekniklerine kadar eğitim sisteminin her aşamasında işlenmesi, kullanılması; toplumları, gelecekte refah seviyesine çıkarabilecek nitelikli bireylerin yetişmesine katkıda bulunacaktır. KAYNAKLAR 1. Atkıncı, H.(2001) İlköğretim Birinci Kademe Eğitim Programlarının Yaratıcı Düşünmenin gelişimine Etkisi. Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Anabilim dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

15 15 2. Bessıs, P., Jaquı, H. (1973). Yaratıcılık nedir?. (Çev. Dr. Süheyl Gürbaşkan), İstanbul Reklam Yayınları. 3. Conner, Colin (1998). Can You Teach Creativity? British Educational Research Journal v.24,n.4,p Davaslıgil, Ümit (1994). Yüksek Gizli Güce Sahip Lise Öğrencilerinin Yaratıcılıkları Üzerine Deneysel Bir Araştırma. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı:6, İstanbul,, ss De Bono, Edward (2002). Altı Şapkalı Düşünme Tekniği, Remzi Kitabevi, İstanbul. 6. Dinç, Aslı (2000). Örgütlerde Karar Verme ve Problem Çözme Süreçlerinde Yaratıcı Düşüncenin Yeri ve Önemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). 7. Erginer, Ergin (2000). Öğretimi Planlama Uygulama ve Değerlendirme. Anı Yayıncılık, Ankara. 8. Ihsen, Susanne, Dietrich Brandt (1998). Editorial: Creativity: Hoe to Educate and Train İnnovative Engineers. Europen Journal of Engineering Education. v.23,n.1,p Mayer, Richard E. (1992). Thinking Problem Solving Cognıtıon W.H. Freeman and Company Second Edicition, New York, USA. p MEB (2000). İlköğretim Kurumları Fen Bilgisi Dersi Öğretim Programı, Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı Tebliğler Dergisi, Kasım sayısı Ankara. 11. Özden, Yüksel (1997). Öğrenme ve Öğretme, Birinci Baskı, Pegem Yayıncılık, Ankara. 12. Starko, Alane Jordan (2001) Creativity in the calassroom Schools of Curıous Delight, Second Edicition, Lawrence Erlbaum Associates, London.p Yaman, Süleyman (2003). Fen Eğitiminde Probleme Dayalı Öğrenmenin Öğrenme Ürünlerine Etkisi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).