MÜZİK BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN BENLİK İMGELERİ VE DENETİM ODAKLARININ İNCELENMESİ

Transkript

1 MÜZİK BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN BENLİK İMGELERİ VE DENETİM ODAKLARININ İNCELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Nihan YAĞIŞAN Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Dr. Özgül Bike YÜCALAN Selçuk Üniversitesi, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü doktora öğrencisi Özet Bu çalışmanın amacı müzik bölümünde okuyan öğrencilerin benlik imgesi ve denetim odakları arasındaki ilişkileri saptamaktır. Araştırma öğretim yılında Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi müzik öğretmenliğinde okuyan 132 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Offer Benlik İmgesi ve Rotter Denetim Odağı ölçeklerinin uygulandığı araştırma verilerinin çözümlenmesinde Pearson korelasyon tekniği, t ve F test teknikleri kullanılmıştır. İstatistiksel analizler sonucu öğrencilerin benlik imgeleri ve denetim odakları arasında anlamlı ilişkiler bulunmuş, adı geçen bu iki değişkenin cinsiyet ve sınıf düzeylerine göre farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Müzik Eğitimi, Benlik İmgesi, Denetim Odağı. AN EXAMINATION OF SELF İMAGE AND LOCUS OF CONTROL Of STUDENTS İN MUSIC DEPARMENTS Abstract The aim of this study is to set the relationships between self-image and locus of control of students in the Music Teaching Department. The research has been conducted on 132 students attending Music Teaching Department at Selçuk University, Faculty of Education. In analyzing the data received from the application of Offer Self-Image Questionnaire and Rotter's Locus of Control Scale, Pearson correlation technique, t and F test techniques have been used. As a result of the statistical analysis, significant correlations have been found between students self-image and locus of control; and it was found that these two variables differ according to gender and class levels. Key Words: Music Education, Self Image, Focus of Control.

2 1. GİRİŞ Benlik imgesi üzerinde son 50 yıldır çalışılmasına rağmen uzmanlar ve eğitimciler benlik imgesinin gelişimi ve doğası üzerine tartışmaya devam etmektedirler. Birey gelişim sürecinde, ilgilerini, yeteneklerini en önemlisi de kendi kişiliğini tanımaya çalışmaktadır. Bir kimsenin çeşitli kişilik özelliklerine ne derecede sahip olduğunu yada kişinin kendisini algılama biçimi olarak tanımlayabileceğimiz "benlik" kavramının insan hayatında çok büyük yeri vardır 1,2. Allport'a göre benlik tasarımı; bireyin kendini oluşturma gücü, bireyin kendine özgü olan bu benim, bunu ben yapabilirim dediği yönüdür 3. Bir başka tanıma göre, bireyin kişiliğine ilişkin kanıları ve bireyin kendi kişiliği hakkında görüş tarzı olarak ifade edilmektedir. Bireyin ne olduğu ve çevresince nasıl tanındığı hakkında bilinçliliği olarak da tanımlanmaktadır 4. Benlik imgesi ise; bireyin kendi benliğini algılayış ve anlamlandırma biçimidir. Gençlik çağı çalkantılı ve sorunlu bir çağdır. Gençlik insan hayatının önemli evrelerinden biri olup çocuklukta, erişkinlik arasında yer alan bedensel ve psikolojik gelişme dönemidir. Bu dönemde genç, heyecanlı atak, hevesli, sabırsız ve düzensizliklere karşıdır. Bu duygu ve düşünceler gencin benlik düzeyine yansımaktadır. Ayrıca gencin benlik tasarımına etki eden sosyolojik hadiseler vardır. Bunlar arasında toplumsallaşma, özdeşleşme ve kimliğin belirsizliği, özerklik ve sorumluluk, farklı davranış biçimleri, çağın getirmiş olduğu toplumsal ve kültürel değişme gibi konular sayılabilir 5. Super, benliğin, bireyin davranışlarının belirleyicisi olduğu görüşünden hareket ederek, gençlerin meslek seçimi davranışının da, benlik kavramı tarafından belirlendiği yani meslek seçerken kişinin benliğine uygun düşen etkinlikleri içeren mesleklere yöneldiklerini ileri sürmektedirler. Bordin ise meslek seçimi konusunda, bir kimse kendisi hakkındaki değerlendirmelerine uygun olduğu ya da olmadığı hakkındaki inancına göre ya bir mesleğe yönelir yada reddeder fikrindedir 6. İdeal olan ise benlik tasarımına uygun bir mesleğin seçimidir. Birey meslek seçiminde oluşmuş benlik kavramı ile ideal benliğin kaynaşmasından hareket eder. Bu kay- 1 Bıyıklı, L., Bedensel Özürlü Çocukların Benlik Kavramı (Aile Kabul Düzeyi Açısından), Ankara: A.Ü.E.B.F. 1989, s Yalom, I.D., Momma and the Meaning of Life. Harper Collins..New York: Tan, H., Psikolojik Yardım İlişkiler "Danışma ve Psikoterapi", İstanbul: ME.B.Y, 1986, s Barış, A.D., Müzik eğitimi alan ve almayan lise öğrencilerinin benlik tasarımı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. (yayımlanmamıs yüksek lisans tezi) Gazi Üniversitesi. Ankara: Aksu, T., "Gençlik ve Sosyal Bunalımlar" Selçuk Üniversitesi Milli Gençlik Kongresi Tebliğleri: Konya: 6-8 Kasım-1986, s Kuzgun, Y., Ana-Baba Tutumlarının Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi,

3 naşmanın ürünü olan meslek bireyin ilgilerini yeteneklerine, ihtiyaçlarına sosyal beklentilerine en önemlisi de kendi kendine gerçekleştirmeye yol açıyorsa tercih edilir. Psikolojide birey hakkında nitelemede en sık kullanılan kavramlardan birisi de, denetim odağı (locus of contol) dır. Ergenlerin denetim odağı ve benlik imgelerinin bilinmesi, onların içinde bulundukları psikolojik ve sosyolojik yapıyı daha sağlıklı ve objektif bir şekilde gözlemleyip değerlendirmeyi, bu sayede ortaya çıkan problemlere daha etkili ve kalıcı çözümler getirebilmeyi sağlar. Rotter tarafından toplumsal öğrenme kuramı içerisinde tanımlanan Denetim Odağı kuramına görgül araştırmalar sonucu pek çok durumda işlerlikte olan bir kişilik boyutu olarak ölçülüp, değerlendirebileceği kanıtlanmış ve böylece kavram çerçevesinde giderek özgün bir kuram oluşturulmuştur 7. Seligman ve Martin 8 denetim odağını; bireylerin karşılaştıkları olaylara yaptığı yüklemeler yani neden bulma olarak tanımlamıştır. Bu yüklemeler genellenerek sonraki davranışlarına yansır. Birey, davranış ile sonuç arasındaki ilişki ile ilgili yüklemeleri iç ve dış etmenlerden birine yapar ve bu yüklemeler farklı sonuçlar ortaya çıkarır. Genelde bir davranışın sonucu için çevre ve kişinin kendisi olmak üzere iki kaynak vardır. Davranışlar etkili kişisel ve çevresel özelliklerin bir ürünüdür. Etkili kişisel özellikler güç, yetenek, istek ve çabalarla belirlenir. Etkili çevresel özellikler ise zorluk ve şans etkenlerini içerir. Davranışın nedenlerinin kişisel ve çevresel etmenlere bağlı olarak algılanması kişilerde farklı davranış şekillerine yol açar. Denetim odağı; kişinin, iyi yada kötü kendisini etkileyen olayları yetenek, özellik ve davranışların sonuçları yada şans, kader, talih ve güçlü başkaları gibi kendisi dışındaki güçlerin işi olarak algılaması eğilimidir şeklinde tanımlanabilir 9. Rotter denetim odağını içsel ve dışsal olmak üzere iki boyutta ele almıştır. İçsel ve dışsal denetim odaklarının işleyişi birbirinden farklıdır. İçsel denetim odağı; ortaya konan performansın, bireyin kendi kabiliyet ve davranışından kaynaklandığını ifade etmektedir. Dışsal denetim odağı ise; performansı talih, şans, kader gibi bir dizi dış kuvvetlerle ifade etmektedir 10. İç denetimli olanlar dış denetimli olanlardan pek çok açıdan farklılaşmaktadır. Araştırmalar, dıştan denetimlilerle karşılaştırıldığında içten denetimlilerin entelektüel ve akademik etkinliklerde daha fazla zaman harcadıklarını kendilerini daha etkili, güvenli ve bağımsız kişiler ola- 7 Aksoy- Cerit, A., Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Öz Saygı ve Denetim Odağını Etkileyen Bazı Değişkenlerin İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Seligman, W.H., Martin,E.P. Helplessness on Depression. Development and Death. Freman and Company. San Fransisko:1979,30. 9 Dönmez, A., Denetim Odağı: Temel Araştırma Alanları.A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi: 1987, 19,1-2: Rotter, J. B. Generalized Expectancies for internal versus external control of reinforcements. Psychological Monographs, 80,

4 rak algıladıklarını ve kendilerini daha olumlu değerlendirdiklerini 11 göstermektedir. İç denetimli olanlar daha bağımsız, daha başarılı, politik açıdan daha aktif ve daha fazla kişisel güce sahip olma eğilimindedir. Dış denetimli olan bireyler daha yüksek ve daha fazla yetersizlik hissetmekte, daha fazla anksiyeteli ve depresif olmakta, daha az güç ve esneklik göstermektedir 12. Görüldüğü gibi, kişilerin denetim odağına ilişkin beklentileri içinde bulundukları şartların bir işlevi olarak değişmek eğilimindedir. Dıştan içe doğru bir değişme genellikle kişisel yeterlilik ve etkililik duygularını güçlendiren şartların ve olayların bir işlevi olarak görülmektedir. Bu araştırmanın yürütüldüğü örneklem eğitim fakültesi müzik bölümü öğrencileridir. Bu öğrencilerin demografik özellikleri ve kendi alanlarıyla ilgili birtakım faktörlerin benlik imgesi ve denetim odağı ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Müzik eğitimi Benlik imgesi Denetim odağı Çağdaş eğitimde bireylerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel tüm yönleriyle bir bütün olarak yetişmesi gerekmektedir. Bu nedenle bütün bu özellikleri içinde barındıran güzel sanatlar eğitiminin bilim ve teknik eğitimlerinin içinde önemli bir yeri vardır. Bu noktada genel anlamda sanat eğitimini tanımlamak gerekirse; Sanat eğitimi temelde sanatsal etkinlik ve etkileşimler yoluyla bireyin yaratma güdüsünü doyurmaya, estetik gereksinimlerini karşılamaya, beğeni duygusunu geliştirmeye ve içinde yaşadığı gerçekliğe daha duyarlı olmasını sağlamaya yöneliktir. Bu bakımdan sanat eğitimi, bireyin bilişsel ve devinişsel yönlerinin yanında, özellikle duyuşsal yönünün gelişmesinde çok önemli rol oynar 13. Sanat eğitimi sürecinde engellemelerden kurtulan birey, baskı altında tuttuğu duygularını açığa vurarak kendini ifade etme fırsatı bulur. Böylece çok yönlü düşünebilen, düşündüklerini rahatça aktarabilen, başkalarının düşüncelerini olduğu gibi benimsemeyen bir kişilik geliştirir. Müzik eğitimi ise çeşitli kollara ayrılan sanat eğitiminin başlıca ve en önemli dallarından birini oluşturur bireyler üzerindeki fiziksel, zihinsel ve psikolojik etkileriyle kişilik gelişimine önemli katkılar sağlar. Müzik Eğitimi temelde bir müziksel davranış değişikliği oluşturma sürecidir. Müzik eğitimi yoluyla bireyin çevresi, özellikle de müziksel çevresindeki uyumun daha sağlıklı ve verimli olması beklenir Dönmez,A., Denetim Odağı: Temel Araştırma Alanları. A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1987, 19, 1-2: Yalom, I. D., Momma and the Meaning of Life. Harper Collins. New York: Uçan, A., Müzik Eğitimi, Temel Kavramlar-İlkeler-Yaklaşımlar, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara. 1997, 14,27. Uçan, A., 1997, a.g.e. 246

5 Müzik eğitiminin alt boyutlarına geçmeden önce müziğin insan yaşamındaki işlevleri ve birey üzerindeki etkilerinden söz etmek gerekirse: Müzik, insan yaşamının her evresinde yer alan bir olgudur. Müziğin insan yaşamındaki önemi, onun insan yaşamındaki değişik boyutlarındaki çok yönlü işlevlerinden kaynaklanır. Bunlar bireysel, toplumsal, kültürel, ekonomik ve eğitimsel olmak üzere beş kümede toplanabilir. Bu işlevler arasında müziğin bireysel (biyopsişik) işlevi; bireyin dengeli ve sorumlu, sağlıklı ve başarılı, duyarlı ve mutlu olması için bilişsel, duyuşsal ve devinişsel yapıları üzerinde olumlu izler bırakan müziksel uyarılma ve tepkide bulunma biçimlerini kapsar 15. Alapınar a göre ise müziğin psikolojik etkisi, insan davranışlarında değişiklik yapan, duyguları kavrayan etkileyen yönüdür. Müziğin özellikle çocuklar üzerindeki etkisi ve eğitimsel işlevi yadsınamaz. Doğumundan başlayarak bütün çocuklarda müzik sanatına yönelik eğilimler gelişir. İşte eğitimsel çabalarda bu eğilimi geliştirmeyi amaçlar. Müzik diğer sanatlara oranla çocuğun doğasında olması bakımından ona daha yakındır, onu etkileme, duyarlığını kavrama gücü de daha etkindir. Gençlik dönemi ise çocukluktan getirilen yeteneklerin gençlikte daha hızlı yön bulabileceği bir çağdır. Çocuklukta fark edilmiş birçok yetenek, ergenlik ve ilk gençlik çağında ortaya çıkabilir. Bu bağlamda, bu dönemde gencin alacağı sanat eğitimi ona daha yaratıcı bir şekilde düşünmeyi öğretme ve kişilik gelişimi açısından önemlidir 16. Müzik eğitimcileri, okulda müzikle içten bağ kurabilen bir öğrencinin okul başarısının arttığı gibi, yaşamının diğer alanlarında da bu ilginin olumlu etkileri altında kendini gerçekleştirdiğini vurgulamaktadır. Aynı şekilde bilim adamları da müzikle uğraşmanın özellikle de enstrüman çalmanın çocuklara kendi kimliklerini tanımaları konusunda yardımcı olduğunu, daha pozitif bir kişilik, kendine güven, düşünme ve dinleme alışkanlığı ile yaratıcılık ve kendini ifade edebilme yeteneğini geliştirdiğini belirtmektedirler 17. Müzik eğitiminin ana boyutlarından biri olan mesleki müzik eğitimi; müziğin belli bir dalını meslek olarak seçen, seçmek isteyen belli düzeyde yetenekli olanlara yönelik olup, mesleğin gerektirdiği müziksel bilgi, beceri ve kültürü kazandırmayı amaçlar 18. Mesleki müzik eğitimi bir anlamda müziğin eğitim alanı olarak kullanıldığı bölümdür. Bu araştırmanın da çerçevesini oluşturan mesleki müzik eğitimi ile öğrencinin mesleki anlamda donanık olmasının sağlanması yanında, bireyler üzerinde müziğin kişilik gelişimindeki etkilerini daha net görmek mümkün olacaktır. Zira bu öğrenciler mesleki kazanımlarını iç içe oldukları müzik eğitimi ile sağlamaktadır Uçan, A.,1997, a.g.e. Barış, A.D., 2002, a.g.e. Öztürk, F. G., Uluslar Arası Avrupa da ve Türk Cumhuriyetleri nde Müzik Kültürü ve Eğitimi Kongresi, Ankara, Kasım 2002, Uçan, A., Sanat Eğitiminin Niteliği Üç Ana Türü ve Bazı Temel Sorunları, Orkestra Aylık Müzik Dergisi, 207,

6 Dolayısıyla yaşamlarına dahil ettikleri ve meslek edindikleri bu alanın, kişilik gelişimlerine katkısını göz ardı edemeyiz. Çünkü, kişinin psikolojik gereksinimlerini karşılamanın önemli bir parçası olan müzik eğitimi, bireye bu ihtiyaçlarını karşılama olanağı verdiği gibi, kendini özgürce ifade etme, yeteneklerinin farkına varma, kişiliğini sınama ve geliştirme gibi imkanlar da sağlar. Elbetteki bireylerin kişilikleri/benlikleri üzerinde meslek dallarının etkisi yanında pek çok faktörün de etkisi yadsınamaz. Ancak Uçan a göre 19, müzik eğitiminin kendini ifade etme, yaratıcılık, duygu ve düşünceleri rahat bir şekilde ifade etme, kendine saygı gibi özgüvenini artırıcı özellikler taşıması, ayrıca bireyin kendini kanıtlamasına, kendini gerçekleştirmesine ve böylece kendisine daha sağlıklı, mutlu bir yaşam kurmasına olanak sağlaması yukarıdaki olumlu görüşleri destekler niteliktedir. Dr. Wilson da aynı şekilde 17 Mart 1989 da California Müzik Eğitimcileri Birliği kongresindeki konuşmasında, müzik sayesinde insanların kendi psikolojik gelişimlerine aktif olarak katılabildiklerini ve aynı zamanda müzikle ilgileri sırasında insanların kendilerini keşfedebileceklerini ve iletişim kurabileceklerini söylemiştir 20. Denetim odağı ve benlik üzerine ülkemizde de pek çok araştırma yapılmasına rağmen, özellikle müzik bölümlerinde eğitim gören öğrencilerin denetim odağı ve benlik imgesi arasındaki ilişkiyi ortaya koyabilecek bir araştırmaya rastlanmamıştır. Böyle bir çalışmanın yapılması müzik eğitimi alanında araştırma eksikliklerinin giderilmesine katkıda bulunacağı gibi, bu gibi kavramların güzel sanatlar gibi farklı alanlarda incelenmesini ve diğer alanlarla karşılaştırılmasını mümkün kılabilir. Amaç Bu araştırma, müzik eğitimi bölümünde okuyan öğrencilerin benlik imgeleri ve denetim odaklarının cinsiyet ve sınıf düzeyi açısından incelenmesi ve aralarındaki ilişkilerin saptanması amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla aşağıdaki sorulara cevaplar aranmıştır. 1. Müzik bölümü öğrencilerinin genel olarak benlik imgesi ve denetim odağı profilleri nasıl bir dağılım göstermektedir? 2. Müzik bölümü öğrencilerinin benlik imgeleri ile denetim odakları arasında anlamlı ilişki var mıdır? 3. Müzik bölümünde okuyan kız ve erkek öğrencilerin benlik imgesi ve denetim odakları arasında anlamlı bir fark var mıdır? 4. Müzik bölümü öğrencilerinin sınıf düzeylerine göre benlik imgesi ve denetim odağı dağılımları nasıldır? Uçan, A., 1997, a.g.e. Öztürk, F. G. 2002, a.g.e. 248

7 2. YÖNTEM Müzik bölümü öğrencilerinin bazı değişkenler açısından benlik imgesi ve denetim odaklarını analiz etmeyi amaçlayan bu çalışmada karşılaştırmalı ilişkisel tarama yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde araştırma sürecine müdahale edilmeden değişkenler arasında karşılaştırmalar yapılmakta, problem olarak dikkate alınan değişkenler arası ilişki düzeyleri saptanmaya çalışılmaktadır 21. Araştırmanın verileri, öğretim yılı bahar döneminde, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğt. Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim dalında öğrenim gören öğrenciler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırma grubuna adı geçen anabilim dalında öğrenim gören tüm sınıf ve öğrenciler dahil edilmiştir. Araştırma grubunun %73 ü kız, %58 i erkektir. Veri toplama araçları Araştırmanın değişkenlerine ilişkin toplanmasında Offer Benlik İmgesi Ölçeği ve Rotter Denetim Odağı Ölçeği kullanılmıştır. A- Offer Benlik İmgesi Ölçeği: Daha çok ergenlerin benlik imgelerini ölçmek için kullanılan ve yüksek bir geçerlilik ve tutarlılığa sahip bu test, farklı konular üzerinde kişinin tutumunu ve hislerini açığa çıkarmaya yarayan negatif ve pozitif maddelerden oluşur. Her madde için;1, Bana çok uygun ve 6, Bana hiç uygun değil arasında değişen 6 seçenek yer almaktadır 22. Bu ölçek 99 sorudan ve 11 alt ölçekten oluşmaktadır. Ölçeğin alt boyutları ve bunların özellikleri sırasıyla şu şekildedir: 1. Aile İlişkileri: Ergenin ailesine ilişkin duyguları ile ilgilidir. Bu alt ölçek aynı zamanda bireyin yaşadığı evin duygusal atmosferi hakkında bilgi verir. 2. Dürtü Kontrolü: Bu gruptaki sorular bireyin iç ve dış çevredeki baskılara karşı direnmede, egosunun ne ölçüde güçlü olduğunu çıkarmayı amaçlamaktadır. 3. Cinsel tutumlar: Bu alt ölçek bireyin cinsel konulardaki duyguları, tutumları ve davranışları ele alınmakta, karşı cinsle ilişkileri hakkında bilgi edinilmektedir. 4. Bireysel Değerler: Bu alt ölçekteki sorular, bireyin davranışlarında, kendi mi yoksa başkalarını mı merkeze aldığı ile ilişkilidir. 5. Başetme Gücü: Bu alt ölçekte, bireyin, çevreye ne kadar başarılı bir şekilde uyum sağladığı, kararlılığı ve özgüveni ele alınmaktadır Öztürk, F. G. 2002, a.g.e. Offer, D.,et.al., M. The Offer Self-Image Questionnaire: A Manual. Chicago: 1989, Michael Reese Hospital and Medical Center. 249

8 6. Beden İmgesi: Bireyin kendi bedenine karşı olumlu ve olumsuz duyguları ele alınmaktadır. 7. Duygusal Düzey: Bireyin ruhsal yapısı içindeki duygusal uyumu ölçülmektedir. 8. Çevre Uyumu: Bireyin baş etme yeteneği hakkında ne hissettiği ile ilgilidir. 9. Meslek ve Eğitim Hedefleri: Bu alt ölçekteki sorular, bireyin mesleğe hazırlığını, gelecekle ilgili planlarını ve genel olarak çalışma ve iş konusundaki tutumlarını ölçmektir. 10. Sosyal İlişkiler: Bireyin arkadaşlarının niteliği ve yaşıt gruplarıyla ilişkileri hakkında bilgi vermektedir. 11. Ruh Sağlığı: Bu ölçek, bireyin açık psikolojik belirtilerinin olup olmadığını gösterir. Farklı örneklemlerle ilgili yapılan yapı geçerliği çalışmalarında ölçeğin alt ölçekleri arasındaki korelasyonun.26 ile.61 arasında değiştiği gözlenmiştir. Ölçeğin, bireysel değerler alt ölçeği dışındaki boyutları yeterli iç tutarlılığa (güvenirliğe) sahiptir. B- Rotter Denetim Odağı Ölçeği (RİDKOÖ): Rotter 23. tarafından geliştirilen bu ölçek 29 maddeden oluşmakta ve kişinin iyi yada kötü, kendisini etkileyen olayları kendi yetenek, özellik ve davranışlarının sonuçları (içsellik) yada şans, kader, talih ve güçlü başkaları gibi kendisi dışındaki güçlerin işi olarak algılaması (dışsallık) boyutu üzerindeki konumunu saptamayı amaçlayan ve yetişkinler için kendini değerlendirme türü bir envanterdir. Ölçekteki her madde zorlanık (forced choice) cevaplama türünde ikişer seçeneği kapsamaktadır. Uygulama sonucunda elde edilen denetim odağı puanlarının yüksek olması dış denetim odağı inancına, puanların düşük olması ise iç denetim odağı inancına sahip olunduğunu göstermektedir. Rotter Denetim Odağı (RİDKOÖ) Ölçeğinin Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması: Rotter tarafından geliştirilen ve geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan ölçek Türkiye de geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmadan bir çok araştırmacı tarafından kullanılmıştır. RİDKOÖ bu çalışmadaki test- tekrar test güvenilir kat sayısı r=.83 tür. Ölçeğin KR-20 tekniği ile hesaplanan güvenirlik kat sayısı 68, Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı ise, 70 olarak bulunmuştur Rotter.J. B., Generalized Expectancies for internal versus external control of reinforcements. Psychological Monographs, 1966, 80, Dağ, İ., Rotter ın İç-Dış Kontrol Odağı Ölçeğinin Üniversite Öğrencileri İçin Güvenirliği ve Geçerliği. Psikoloji Dergisi.7,26:10-15,Aralık

9 Veri Analiz Teknikleri: Araştırma verilerinin analizinde, Bağımsız t Testi ; Varyans Analizi ; Tukey Testi ve Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Katsayısı tekniklerinden yararlanılmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde verilerin çözümlenmesiyle elde edilen bulgular ve bunlara ilişkin yorumlar yer almaktadır. Tablo 1. Müzik Bölümü Öğrencilerinin Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Profilleri N Ortalama Ağr. Ort S. Sapma Aile ilişkileri ,64 2, ,37 Dürtü kontrolü ,29 3, ,59 Cinsel tutumlar ,14 2, ,73 Bireysel değerler ,11 2, ,77 Baş etme gücü ,97 2,194 3,53 Beden imgesi ,88 2,485 6,16 Duygusal düzey ,55 2, ,79 Çevre uyumu ,88 2, ,63 Meslek ve Eğitim hedefleri ,93 2, ,72 Sosyal ilişkiler ,44 2, ,53 Ruh sağlığı ,65 2,665 7,18 Denetim Odağı ,26 11,26 3,46 Tablo 1 de müzik bölümü öğrencilerinin Benlik İmgesi ve Denetim Odağı profilleri görülmektedir. Araştırma örnekleminin adı geçen ölçeklerdeki ağırlık ortalaması araştırmanın yöntem bölümünde ifade edilen aralık kriterine göre karşılaştırılarak yorumlanmıştır. Benlik İmgesi ölçeğinin tüm boyutlarında öğrenciler kısmen olumlu ve olumlu bir eğilim göstermektedir. Boyutlara ayrıntılı bakıldığında dürtü kontrolü, cinsel tutumlar, duygusal düzey alanlarında kısmen olumlu bir benlik algısı, aile ilişkileri, bireysel değerler, baş etme gücü, beden imgesi, çevre uyumu, meslek ve eğitim hedefleri, sosyal ilişkiler ve ruh sağlığı boyutlarında ise olumlu bir benlik imgesi dağılımı ortaya çıkmıştır. Denetim Odağı açısından elde edilen puanların düşük olması genel olarak öğrencilerin içsel denetim odaklı bir yapıya sahip olduklarını göstermektedir. 251

10 Tablo 2. Müzik Bölümü Öğrencilerinin Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Arasındaki İlişkiler Aile ilişkileri 0,168 0,053 Dürtü kontrolü 0,172* 0,048 Cinsel tutumlar 0,076 0,383 Bireysel değerler 0,01 0,909 Baş etme gücü 0,304* 0,000 Beden imgesi 0,078 0,374 Duygusal düzey 0,242* 0,005 Çevre uyumu 0,316* 0,000 Meslek ve Eğitim hedefleri 0,056 0,523 Sosyal ilişkiler 0,271* 0,002 Ruh sağlığı 0,146 0,094 *P<0,05 r p Öğrencilerin denetim odağı ölçeğinden aldıkları puanlar ile benlik imgesi ölçeğinin 10 boyutundan aldıkları puanlar arasındaki ilişkiler Pearson Korelasyon Katsayısı ile test edilmiştir. Benlik İmgesi ölçeğinde yüksek puanlar uyum konusunda bir yetersizliği, Denetim Odağında ise; yüksek puanlar dışsal denetimi ifade etmektedir. Bu açıdan bakıldığında dış denetim odağı yüksek olan öğrenciler dürtü kontrolü, baş etme gücü, duygusal düzey, çevre uyumu ve sosyal ilişkiler açısından sorunlar yaşamaktadır (bu boyutlardaki benlik imgesiyle anlamlı ilişki göstermiştir.) Buna karşın diğer boyutlarda anlamlı ilişki bulunamamıştır. 252

11 Tablo 3. Müzik Bölümü Öğrencilerinin Cinsiyetlerine Göre Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Düzeylerinin Karşılaştırılması Cinsiyet A3 N Ortalama S.Sapma t p Aile ilişkileri Kız 73 37,95 10,33 0,383 0,703 Erkek 58 37,24 10,61 Dürtü kontrolü Kız 73 21,99 5,46 1,691 0,093 Erkek 58 20,33 5,73 Cinsel tutumlar Kız 73 28,97 6 6,137* 0,000 Erkek 58 22,53 5,92 Bireysel değerler Kız 73 14,58 5,41-1,178 0,241 Erkek 58 15,78 6,24 Başetme gücü Kız 73 11,14 3,62 0,635 0,526 Erkek 58 10,74 3,44 Beden imgesi Kız 73 19,79 6,06-0,172 0,864 Erkek 58 19,98 6,41 Duygusal düzey Kız 73 25,4 7,32-0,374 0,709 Erkek 58 25,91 8,47 Çevre uyumu Kız 73 26,66 7,05-0,366 0,715 Erkek 58 27,09 6,15 Meslek ve Eğitim hedefleri Kız 73 14,66 4,42-0,638 0,525 Erkek 58 15,19 5,12 Sosyal ilişkiler Kız 73 21,3 6,74-0,411 0,682 Erkek 58 21,78 6,34 Ruh sağlığı Kız 73 27,18 6,7 0,918 0,36 Erkek 58 26,02 7,77 Denetim Odağı Kız 73 11,42 3,48 0,642 0,522 *P<0,05 Erkek 58 11,03 3,42 253

12 Müzik bölümü kız ve erkek öğrencilerinin Denetim Odağı ve Benlik İmgesi ölçeğinden elde etmiş oldukları puanlar arasındaki karşılaştırmalar bağımsız t testi tekniğiyle gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucu sadece benlik imgesinin cinsel tutumlar alt ölçeğinde anlamlı farklılık bulunmuş, diğer boyutlarda ve ölçek puanlarında ise anlamlı farklılık bulunamamıştır. Cinsel tutumlar boyutunda kız öğrencilerin ortalaması; 28,97±6, erkeklerinki 22,53 ± 5,92 puanlar arasında hesaplanan 6,137 lik t değeri bu boyutta kız öğrencilerin erkeklere kıyasla cinsel tutumlar konusunda benlik imgesi açısından sorunlar yaşadığını göstermektedir. Tablo 4. Müzik Bölümü Öğrencilerinin Sınıf Düzeylerine Göre Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Düzeylerinin Karşılaştırılması Aile İlişkileri Dürtü kontrolü Cinsel tutumlar Bireysel değerler Başetme gücü Beden imgesi Duygusal düzey Çevre uyumu KT Sd KO F p Arası 1322, ,933 4,418* 0,005 Grup içi 12875, ,813 Toplam 14198, Arası 106, ,594 1,143 0,334 Grup içi 4018, ,15 Toplam 4125, Arası 67, ,547 0,492 0,688 Grup içi 5911, ,829 Toplam 5979, Arası 263, ,943 2,748* 0,046 Grup içi 4128, ,005 Toplam 4392, Arası 58, ,568 1,588 0,195 Grup içi 1589, ,319 Toplam 1647, Arası 104, ,934 0,919 0,434 Grup içi 4901, ,994 Toplam 5006, Arası 106, ,457 0,579 0,63 Grup içi 7906, ,291 Toplam 8012, Arası 91, ,375 0,687 0,

13 Meslek ve Eğitim hedefleri Sosyal ilişkiler Ruh sağlığı Denetim Odağı *P<0,05 Grup içi 5702, ,209 Toplam 5794, Arası 368, ,708 6,163* 0,001 Grup içi 2568, ,909 Toplam 2936, Arası 299, ,754 2,415 0,069 Grup içi 5327, ,298 Toplam 5626, Arası 266, ,746 1,752 0,16 Grup içi 6534, ,652 Toplam 6800, Arası 83, ,7 2,391 0,072 Grup içi 1494, ,587 Toplam 1577, Öğrencilerin benlik imgesi ve denetim odağı ölçümlerinin sınıf düzeylerine göre karşılaştırılmaları F testi ile gerçekleştirilmiştir. Benlik imgesi ölçeğinin Aile İlişkileri, Bireysel Değerler, Meslek ve Eğitim Hedefleri boyutlarında hesaplanan F değerleri anlamlı bir fark ortaya koymuştur. (p<0,05). Buna karşın Benlik İmgesinin diğer boyutları ile Denetim Odağı ölçeğinde manidar farklılık bulunamamıştır. Farkın kaynağını ortaya koymak amacıyla Tukey testi uygulanmıştır (Bkz. Tablo 5) 255

14 Tablo 5. Müzik Bölümü Öğrencilerinin Sınıf Düzeylerine Göre Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Puanları Üzerinde Gerçekleştirilen Tukey Testi Sonuçları (I) SıN (J) SıN Ort.Fark p Aile İlişkileri 1 2-6,85* 0, ,93 0, ,02 0, ,78* 0, ,87* 0, ,9 1 (I) SıN (J) SıN Ort.Fark p Meslek ve Eğitim Hedefleri 1 2-4,13* 0, ,85 0, , ,28* 0, ,25* 0, ,97 0,811 (I) SıN (J) SıN Ort.Fark p Bireysel Değerler 1 2-2,82 0,181 P<0, ,18 0, ,09 0, , ,91* 0, ,91 0,912 Aile ilişkileri ve Meslek ve Eğitim Hedefleri konusunda 2. sınıf öğrencilerinin Benlik imgeleri diğer sınıflara göre olumsuz ve düşüktür. Bireysel Değerler boyutunda ise, sadece 2. ve 4. sınıf öğrencileri arasında farklılık vardır. Yine bu boyutta 2. ve 4. sınıf öğrencileri düşük benlik imgesine sahiptir. 256

15 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu araştırmada müzik bölümündeki öğrencilerin benlik imgeleri ve denetim odakları cinsiyet ve sınıf düzeyi açısından incelenmiştir. Araştırma bulgularına dayalı olarak öğrencilerin benlik imgelerinin genel olarak olumlu bir dağılım gösterdiği, denetim odaklarının ise içsel yönelimli olduğu görülmüştür. Araştırmalar içsel denetimi yüksek kişilerin kendilerini daha etkili, güvenli ve bağımsız kişiler olarak algıladıklarını ve kendilerini daha olumlu değerlendirdiklerini göstermektedir. Kuzgun un 25. yapmış olduğu araştırmada, iç denetime sahip bireylerin dış çevreye mümkün olduğu kadar az bağımlı, kendine yetebilen ve kendini gerçekleştirmeye yönelik, duygularından haberdar olan ve kabul edebilen benliğe saygı duyan ve uzlaştırıcı görüş sahibi oldukları ortaya konulmuştur. Cengiz. (1996) tarafından güzel sanatlar liseleri ile normal liseler arasında yapılan bir araştırmada da; sanat eğitimi alan öğrencilerin çoğunlukla içten denetimli oldukları saptanmıştır 26. Literatür bulguları ile paralellik gösteren bu araştırma sonuçlarına göre denilebilir ki; müzik bölümü öğrencilerinin çoğunun içsel denetim odaklı yapıya sahip olmaları, müziğin kişilik özelliklerine olumlu yöndeki yansımalarını desteklemektedir. Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Arasındaki İlişkiler Araştırma sonuçlarına göre, öğrencilerin dışsal denetim odaklı puanlarının fazlalığı ile benlik imgesinin birkaç boyutunun paralellik göstermesi, denetim odağının pek çok faktörden etkilendiği gerçeğini bir kez daha desteklemektedir. Bu çalışmada ortaya konan en önemli bulgulardan biri; içsel denetimli öğrencilerin daha olumlu bir benlik imgesine sahip olduğu, buna karşın dışsal denetimlilerin ise benlik imgesinin bazı boyutlarında sorunlar yaşadığıdır. Bu alandaki literatürlere bakıldığında, Karahan tarafından liselerde yapılan bir araştırmada; okul içi sosyal, kültürel ve sportif faaliyetlere katılan öğrencilerin kendini kabul düzeyleri diğer öğrencilere oranla daha yüksek çıkmıştır. Benzer bir araştırmada Müzik eğitiminin öğrencilerin benlik tasarımı üzerindeki etkileri isimli çalışmada müzik eğitimi ile benlik tasarımı düzeyinin arttığı, çocukların ve gençlerin duygusal ve sosyal gelişimde ölçülebilir olumlu sonuçların ortaya çıktığı tespit edilmiştir 27. Bu çalışma ile de müzik eğitiminin bireyin kendini algılayışındaki olumlu etkisi bir kez daha desteklenmiştir Kuzgun, Y., Ana-Baba Tutumlarının Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara:Hacettepe Üniversitesi, Barış, A. D., Müzik eğitimi alan ve almayan lise öğrencilerinin benlik tasarımı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Barış, 2002, a.g.e. 257

16 Cinsiyet Değişkenine Göre Denetim Odağı ve Benlik İmgesi Bu çalışmada kız ve erkek öğrencilerin sadece cinsel tutumlar konusundaki benlik imgelerinde farklılık bulunmuştur. Araştırma sonuçlarına göre kız öğrenciler bu konuda daha fazla sorunlar yaşamaktadır. Diğer taraftan öğrencilerin denetim odakları cinsiyete göre farklılık göstermemiştir. Bu konudaki araştırmalara bakıldığında cinsiyetin benlik imgesi ve denetim odağı üzerinde farklı etkilere sahip olduğu görülmektedir. Jensen, Olsen ve Hughes (1990) yaptıkları araştırma sonucunda, kadınların erkeklerden daha dışsal olduklarını, sosyal statü düştükçe ve yaş ilerledikçe dışsallığın yükseldiğini ortaya koymuşlardır 28. Cengiz (1996) tarafından güzel sanatlar liseleri ile normal liseler arasında yapılan bir araştırmada ise; sanat eğitimi alan kız öğrencilerin kendini gerçekleştirme düzeylerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. Başka bir çalışmada, güzel sanatlar lisesi ile normal lise öğrencilerinin benlik tasarımına ilişkin araştırmada; müzik eğitimi almanın öğrencilerin benlik tasarımı düzeyinde lise dönemimde olumlu yönde etkisinin olduğunu saptamıştır. Aynı araştırmada cinsiyetin her iki grupta da benlik tasarımı üzerinde anlamlı bir farklılığa neden olmadığını saptanmıştır 29. Ergenlerin (14-18) yaş ve cinsiyet ile benlik imgesi arasında bir ilişki olup olmadığına yönelik Jamaika da yapılan, Offer Benlik İmgesi nin kullanıldığı bir çalışmada; yaş ve cinsiyetin benlik imgesi üzerinde etkisi olduğu yönünde anlamlı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Cinsiyet; sadece benlik imgesinin bir alt boyutu olan ahlak kurallarında önemli olurken, Yaş farklılıkları; sosyal ilişkiler, ahlak kuralları, cinsel yeterlilikler, çevresel uyum, mesleki ve eğitimsel hedefler, ruh sağlığını kapsayan 6 boyutta anlamlı sonuçlar vermiştir. Bazı araştırmalar (e.g., Martinez & Dukes, 1987; Cate & Sugawara, 1986) erkeklerde benlik imgesinin daha yüksek olduğunu gösterirken, bazı araştırmalar (e.g., Turner & Turner, 1982), kadınlarda bu oranın daha yüksek olduğundan söz etmektedir 30. O nedenle cinsiyetin benlik imgesi üzerindeki etkisi tam olarak netlik kazanmamıştır. Görüldüğü gibi, kişilerin denetim odağına ilişkin beklentileri, içinde bulundukları şartların bir işlevi olarak değişme eğilimindedir. Cinsiyet, sosyal statü, yaş gibi pek çok faktörden etkilenmektedir. O nedenle bu sonuçları belli bir faktöre bağlamak objektif olmayacaktır. Bu araştırmada da müzik bölümünde okuyan erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre benlik imgelerinin yüksek olması başta toplumsal değerlerin etkisi olmak üzere pek çok faktöre göre değişebilmektedir. Bu noktada cinsel tutumlar konusundaki benlik imgesinin değişik yaş gruplarındaki kız ve erkek öğrenciler üzerindeki etkisine yönelik araştırmalar yapılması faydalı olacaktır Akt: Buluş, 1996, a.g.e. Barış, 2002, a.g.e. Smith, E., Gender and Age Variations in the SElf-İmage of Jamaican Adolescents, Adolescence, Fall:1995, 30:

17 Sınıf Değişkenine Göre Benlik İmgesi ve Denetim Odağı Bu araştırmada sınıf düzeyi açısından benlik imgesinin sadece üç boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur. Benlik imgesinin aile ilişkileri ve meslek ve eğitim hedefleri boyutunda 2.sınıflar sorun yaşarken, 4. sınıflar bireysel değerler boyutunda sorunlar yaşamaktadır. Yapılan araştırmalarda bu konuyla ilgili farklı sonuçlar elde edilmiştir. Köksal (2000) tarafından yapılan bir çalışmada, müzik eğitimi alma, cinsiyet ve sınıf düzeyi değişkenlerine göre ergenlerin empatik becerileri ve uyum düzeyleri incelenmiştir. Müzik eğitimi alıp almamanın, cinsiyetin ve sınıf düzeyinin ergenlerinin empatik beceri puanları üzerinde istatistiksel açıdan önemli bir farklılığa neden olmadığı bulunmuştur 31. Virginia Üniversitesi Psikoloji bölümünde yapılan benzer bir araştırmada da akademik düzeye göre öğrenciler arasındaki benlik imgesi farklılıklarına bakılmıştır. 1. sınıf, son sınıf ve mezun öğrenciler arasında yapılan araştırmada, öğrencilerin benlik imgesi 1. sınıftan son sınıftakilere ve mezun olanlara doğru lineer bir artış göstermiştir. Yazarlara göre bu durumun değerlendirmesi, akademik ilerlemeyle birlikte bireylerin gerçek benlik düzeyleri ile ideal benlikleri arasındaki uyumsuzlukların azalması yönündedir 32. Bachman and O'Malley (1977) daha geç dönem olarak kabul edilen lise öğrencilerinin daha genç ergenlere göre daha pozitif bir benlik imgesine sahip olduklarını göstermiştir. Daha sonraki çalışmalarda (Offer, Ostrov, Howard, & Atkinson, 1988) bu görüşü destekleyerek ileri yas ergenlerde kendine güven kavramının genç ergenler göre daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur 33. Simmons, Rosenberg ve Rosenberg, daha çok ergenlik öncesi ve sonrası özellikle yaşa, cinsiyete ve sosyal statüye göre değişkenlik gösteren benlik imgesindeki kararsızlıkların/değişimlerin bir nedeninin de psikolojik bozukluklar olduğunu iddia etmiştir 34. Bu araştırmanın yaş değişkeninde elde edilen sonuçlar ile literatürdeki ilgili araştırmalar arasında farklı sonuçlar görülmektedir. Benlik imgesi ve denetim odağının bireyin içsel ve dışsal pek çok faktörden etkilendiği gerçeğinden hareketle bu sonuçların çok yönlü olarak ele alınması faydalı olacaktır. SONUÇ Bu araştırma müzik eğitimi bölümünde okuyan öğrencilerin benlik imgeleri ve denetim odaklarının cinsiyet ve sınıf düzeyi açısından incelenmesi ve arala Barış, 2002, a.g.e. Bailey, K G., and SCOTT, W., Self-image and congruence in freshmen, seniors, and graduate students, Journal of Genetic Psychology, 1976:Dec, Smith, E., a.g.e. Protinsky, H., Self-image Changes in Pre-Adolescents and Adolescents, Adolescence, 1980: Winter, 15:60, 259

18 rındaki ilişkilerin saptanması amacıyla yapılmıştır. Bu konuda özellikle sanat bölümlerine yönelik ülkemizde yeterli sayıda çalışmanın olmaması bu araştırmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Benlik imgesi ve müzik eğitimi arasındaki bağlantıyı net şekilde ortaya koyan çok fazla araştırma ve kanıt olmamasına rağmen, müziğin insan yaşamındaki ve kişilik üzerindeki etkilerinden yola çıkarak, bireyin benlik imgesinin çoğu değişkenine ve denetim odağına etkisi olacağı varsayılmaktadır. Müziğin ve müzik eğitiminin, özellikle de bu değişkenlerin bütününü içine alan kendine güveni olumlu yönde etkilediği ve daha çok bu eğitimi mesleki boyutta alan öğrencilerin diğer öğrencilere göre çok daha yüksek bir benlik algısına sahip olduğu yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur. Zira bir anlamda kendini temsil, kendini tanımlama, kendini anlama, kendini önemseme ve kendini değerlendirme terimleriyle ifade edilen benlik imgesi ve denetim odağı müzik ile ilişkilendirildiğinde, genel ve mesleki alanlardaki müzik eğitiminin ilke ve amaçları ile paralellik göstermektedir. O nedenle bu kavramları ve etki alanlarını iç içe düşünmenin ve bu alanlarda yapılacak disiplinler arası çalışmaların birbirlerinin gelişimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Öneriler Profesyonel/mesleki anlamdaki müzik eğitimi programlarında, bu eğitim daha çok bireysel olarak verilmektedir. Bu noktada da bireyin yeteneği, algısı gibi bu alana yatkınlığı yanında, bu eğitimi etkileyen en önemli faktör olarak kişiliği ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda eğitimcinin öğrenciyi kişilik özelliklerini tanıması verilen eğitimin amacına ulaşmasını sağlayacaktır. Böyle bir yaklaşım performansı da etkileyecektir. Başka bir açıdan değerlendirmek gerekirse; öğrencinin kişilik profillerindeki eksiklikler, alan eğitimindeki farklı uygulamaların gündeme gelip geliştirilmesini de sağlayacaktır. Bu, bireyin kişilik gelişimine katkı yanında, müzik eğitiminin de farklı boyutlarda değerlendirilip gelişmesini sağlayacaktır. Bu noktada, özellikle müzik bölümü gibi bireysel eğitimlerin verildiği sanat kurumlarında öğrencilerin kişilik profillerini tanımaya yönelik analizlerin uzmanlar eşliğinde sık sık yapılmasının ve eğitim sisteminin ona göre şekillendirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Bu araştırmada müzik bölümü öğrencilerinin benlik imgeleri ve denetim odakları cinsiyet ve sınıf düzeyi açısından incelenmiştir. Bu araştırmada kullanılan değişkenler farklı yöntem ve modeller kullanılarak başka araştırmalarda tekrarlanabilir. Böylece araştırma sonuçlarının geçerliği sınanmış olur. Yada müzik bölümü öğrencilerinin benlik imgesi ve denetim odakları örneğin; çevresel faktörler, ailenin sosyo-ekonomik düzeyi vb.gibi- cinsiyet ve sınıf düzeyi dışındaki değişkenlere göre başka araştırmalarda incelenebilir. Ayrıca bu araştırma sonuçları farklı bölümlerde öğrenim gören öğrencilere uygulanacak benzer araştırmalarla karşılaştırılabilir. 260

19 KAYNAKÇA Aksu, T., "Gençlik ve Sosyal Bunalımlar" Selçuk Üniversitesi Milli Gençlik Kongresi Tebliğleri (Konya: 6-8 Kasım-1986), s. 46. Aksoy- Cerit, A., Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Öz Saygı ve Denetim Odağını Etkileyen Bazı Değişkenlerin İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara:1992. Bailey, K.G., and SCOTT, W., Self-image and congruence in freshmen, seniors, and graduate students, Journal of Genetic Psychology, :Dec Barış, A.D., Müzik eğitimi alan ve almayan lise öğrencilerinin benlik tasarımı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Buluş, M., Ergen Öğrencilerde Denetim Odağı Yalnızlık Düzeyi İlişkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir:1996. Bıyıklı, L., Bedensel Özürlü Çocukların Benlik Kavramı (Aile Kabul Düzeyi Açısından), Ankara: A.Ü.E.B.F. 1989, s. 10 Crendall, V.C. and Katkovsky, W., Children s Beliefs in Their Control of Reinforcements İn İntellectual Acedemic Achievement Behaviors, Child Development, 36,91, Dağ, İ., Rotter ın İç-Dış Kontrol Odağı Ölçeğinin Üniversite Öğrencileri İçin Güvenirliği ve Geçerliği. Psikoloji Dergisi.7, 26:10-15, Aralık Dönmez, A., Denetim Odağı: Temel Araştırma Alanları. A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,19,1-2: ,1987. Kuzgun, Y., Ana-Baba Tutumlarının Kendini Gerçekleştirme Düzeyine Etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara:Hacettepe Üniversitesi, Offer, D., Ostrov, E., & Howard, K. L., & Dolan, M. The Offer Self-Image Questionnaire: A Manual. Chicago: Michael Reese Hospital and Medical Center Öztürk, F. G., Uluslar Arası Avrupa da ve Türk Cumhuriyetleri nde Müzik Kültürü Ve Eğitimi Kongresi, (13-16 Kasım 2002), Ankara. Protinsky, H., Self-image Changes in Pre-Adolescents and Adolescents, Adolescence, 15: : Winter Rotter, J.B., Generalized Expectancies for internal versus external control of reinforcements. Psychological Monographs, 80,

20 Seligman,W.H., Martin, E.P., Helplessness on Depression. Development and Death. Freman and Company. San Fransisko:1979,30. Smith, D.E., Gender and Age Variations in the Self-İmage of Jamaican Adolescents, Adolescence, 30:119. Fall:1995 Tan, H., Psikolojik Yardım İlişkiler, Danışma ve Psikoterapi, İstanbul: M.E.B.Yayınevi, s Uçan, A., Sanat Eğitiminin Niteliği Üç Ana Türü ve Bazı Temel Sorunları, Orkestra Aylık Müzik Dergisi, 1992, 207, Uçan, A., Müzik Eğitimi, Temel Kavramlar-İlkeler-Yaklaşımlar, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, 14,27. Ankara Yalom, I.D. Momma and the Meaning of Life. New York: Harper Collins,