Prof. Dr. HiisameddiiiERDEM. Konya- 1996

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Prof. Dr. HiisameddiiiERDEM. Konya- 1996"

Özgür Eren
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Prof. Dr. HiisameddiiiERDEM Selcuk Universitesi Ogretim llahiyat Fakiiltesi Uyesi Konya- 1996

2 ' : : 1'I~ i ONSOZ BU KiTABIN BUTUN YA YIN HAKLARI YAZARINA AiTTiR. Hi~BiR $EKiLDE ~OGAL TILAMAZ, KOPY A EDiLEMEZ. Dizgi: OmerFaruk ERDEM Sayfa Duzeni: Husameddiri ERDEM Kapak: Bu kitabin birinci baskisi 1996 yilmda yapilmrsur, Baski ve Cild Sebat Ofset Matbaaclhk Tel: KONYA Kitabi isteme Adresi: S. U. llahiyat Fakiiltesi, KONY A Telf: ( 0-332) ( i~ ) ( 0-332) (ev) Ahlak meselesi otedenbcri hep dikkatimi cekmistir, Gerek Ierdi, gerekse sosyal bir olaym tcmelinde, iyi vcya kotu olarak hep birer ahlakilige rastliyoruz. Ahlak adeta bizi her yanmuzdan kusatrms ve sarrms bir vaziycttedir. Bizim davramslanmrzi buyuk ol~ude sekillendiren, yonlendiren de odur. Boyle bir etken, alnyuz yrl kadar ayakta duran ve U~ kitaya hakim olmus olan Osmanh Devletinde nasil bir fonksiyon icra etmis, ozelliklc de, Sondevirde (XVIII. Asirdan Cumhuriyete kadar olan zaman. diliminde) nasrl ve ne durumda bulunmaktaydi? Bu iki asrr askm bir sure iclnde, ahlak, oncekine gore ne gibi degi ikliklere ugrarrusur? Ve bu degi~ikliklerin cemiyet uzerinde ne gibi tesirleri olmustur? Bu vb. sorulann cevablan klasik bir ahlak sistemi icinde gosterilmeye cahsilnnsur, Konumuzun alamm mtimkiln oldugu kadar dar tutmaya cahsnysak da, Osmanh Devletindeki cozulmenin XVIII. Asirdan itibarcn hrzlandigmm gorulmcsi, baslangic olarak da bu tali hi secmis olmarmz, bizi yaklasik.iki asn askin bir zaman dilimine yayilmaya zorladi Aynca klasik ahl1lk sistemlerinin ihtiva ettigi "Ferdi Ahl.1k", "Adab-i Menaztl" ve'''fezail-i Medlne" gibi konular hayli yekun tutmaktadir, Boyle bir sistem icinde ahlakm sadece "Teorik" veya "Pratik" yaruru ele ahp incelemek, diger yarum ise terk etmek, konumuzda sanki bir eksik tarafm kaldigi intibairn vermektedir. lste bu iki sebepten dolayidrr ki, elimizde olmadan, konumuzun alam oldukca genislemis oldu. Boyle bir alan icinde yer alan ahlakin ozellikle nasil bir ahlak oldugunu, hangi karakterleri tasidignu mumkun oldugu kadar teshis etmeye calisnk. Bu devirdeki ahlakm daha iyi ortaya konulabilmesi icin once, kisaca Osmanh Ahlakmm zemini tes-

3 "' ",;.-; kil eden "islam Ahlakml", daha sonra da Osmanh Ahlakma dogrudan tesir eden Siyasi, ilmi ve Sosyal faktorlerden bahsetmeyi uygun bulduk. Birinci bolumde, Osmanh ahlakcilanrun genel olarak ahlaka yaklasimlanru, ~e~itli tamm denemelerini, ahlakin konu, metod ve gayesinin ne oldugunu, ahlakm bir ilim mi? yoksa bir sanat mi? oldugu tarusmasi, nefsin kuvvetleri meselesi, iyi ve kotii ahlak, ahlak! davrarns, ahlakve ahlak ilminin luzflrnu konulan uzcrindeki ahlakctlann ve~itli goruslerine mukayeseli olarak yer vermeye cahstik. Ikinci bolumde ise iki ana bolumde ele alman ahlakm ilk ana meselesini tcskil eden "Nazari Ahlak" problcmlerine yer verdik. Burada din ile ahlakm munasebeti, ahlakm ge Iisme ve degisme imkam, hayir, ser, niyyetin ahlaktaki rolu, hurriyet ve irade, mes'uliyet, ahlak kanunu ve ahlaki hukum, hak, vazife ve hukuk, vicdan, vicdanm dcgeri vb. gibi konulan ele almaya calisnk. U9ilncil bolumde "Ameli Ahlak?«yer verdik. Onu da "Ferdi Ahlak" ve "Sosyal Ahlak" diye iki kisma ayirdik. Fcrdi ahlak da, ferdin kendi iv diinyasryla olan miinasebetlerindcn dogan ahlakf davraruslar ve ferdin Allah'i He olan munasebetlerinden doganahlfikf davraruslar diye iki ktsma a yirdtk, Birinci kistmda, ferdi, fazilet yonunden yukseltecek hasletlere ve nefsi bozacak kotii seylerin tehlikelerine yer vermeye cahsnk, Dini Ahlakda ise, ferdin yaradanma karst makbul bir kul olabilmesi icin yapmasi gereken iman, sevgi, kulluk, ~iikiir, tevekkiil, kazaya nza, yakarma ve bagi~lama gibi bir takim dini mahiyetli vazifelire yer verdik. Sosyal Ahlakt da, "Aile Ahlakl" ve "To plum Ahlakr" olarak iki ana ktsimda ele aldlk."aile Ahlakr'tnda: aile I r I 050 ve evlilik, kan-kocamn hak ve vazifeleri, cvliligin gayesi, dcvarruv sona ermesi, yakm akraba ve kornsulara karsr vazifelerimizi;"toplum Ahlaki=nda ise, cemiyet icinde yapilarak kisiyi fazilet yonunden yuceltcn veya yapilmasi istenmedigi halde yapilarak insam ahlaken dusuren bir takim davramslara tenias ettik. Dorduncu bolumde de "Devlet Ahlakr'tna yer vcrdik. Devlet Ahlak: da sosyal bir ahlak olmasma ragmen, onu bazi ozelliklerindcn dolayi ayn bir bolumde incelemeyi uygun bulduk. Bu bolumde, "Devlet nedir?", Osmanlr'da XV III. XIX ve XX. Asirda hakim olan devlct sekillcri, devlctin ahlaken luzflmu, halk ve devict iliskilcri, halk vc dcvietin karsihkh vazifcleri, dl~ politika gibi konulara yer vcrdik ve bir sonucla da konumuzu tamamiamaya cahsuk, Osmanhrun sondevrindc ahlaka ve ahlak ilmine 90k oncm vcrilmis, dcvletin vokil~ilndc ahlaksizhgm ve ccmiyetteki cozulmenin de buyuk rolunun oldugunu anlayan vatanpcrvcr insanlar, ahlak kitabi yazma vc yazdirma faaliyctinc girismislerdi, Mubalagasiz diycbiliriz ki en fazla ahlakicscr, Osmanlr'nm bu son doncmindc kalerne almrrusnr, Bunlar arasmda cok cesitli konulan ele alanlar oldugu gibi, okullar icin ders kitabi olarak yazilanlann da oldukca yekiin tuttugu gorulmektedir. Bunlann buyuk bir kismmi istanbul, Ankara ve Konya kutuphanclcrindc incclemeye cahsuk; ancak isimlcrini bildigimiz halde, kutuphanelerde bulamadrgnmz ve smirlt imkanlanmiz yuzunden gorernedigimiz bazt cserler de bulunmaktadir. Aynca, yazma cscrlere de pek muracaat edemedik; sadece birkac tancsine ornek olmasi acismdan bakmayi uygun gorduk. Bu calrsmarmzda, Sondevir Osmanh ahlakctlarmm ele ahp isledikleri ortak konular plarurmzm esas cansuu teskil etti ve bu

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

Benzer belgeler

Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlâk

Ç a n a k k a l e O n s e k i z M a r t Ü n i v e r s i t e s i İ l a h i y a t F a k ü l t e s i D e r g i s i 2 0 1 2 / 1, C i l t 1, S a y ı 1 ( S a y f a 1 3 9-1 4 7 ) Son Devir Osmanlı Düşüncesinde