Ünite MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ

Transkript

1 Ünite 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ

2 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ OSMANLI BORÇLARI a) Borçlanmaya doğru gidiş : Osmanlı gelirlerinin giderleri karşılayamaması üzerine ilk dış borçlanma düşüncesi 18. yüzyıl sonlarında I. Abdülhamit döneminde ortaya atılmış ancak gerçekleşmemişti. III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde de borçlanma fikri yeniden gündeme gelmiş ise de Avrupalılardan borç alma gibi bir olay geçmişte görülmediği için hemen vazgeçilmiş, Müslüman devletlerden borç alma fikri ön plana çıkmıştı. Ne var ki Cezayir, Tunus ve Fas gibi yerlerin mali durumları kötü olduğundan buralardan da borç alınamamıştı. İlk borçlanma girişimi 1850 de görülmüştü. Sadrazam Mustafa Reşit Paşa bu konuda bir İngiliz ve bir Fransız Bankası ile anlaşma yapmış ise de O nun sadrazamlıktan uzaklaştırılmasından sonra Padişah Abdülmecit Ben bu devleti Selefimden (kendinden önceki Padişah) nasıl buldum ise halefime (kendinden sonraki Padişah) öyle vereceğim. Eğer bu borçlanma bozulmazsa tahttan ayrılırım diyerek borçlanmaya karşı çıkmış, böylece borçlanma gerçekleşmemişti. b) İlk borçlanma: Kırım Savaşı nda mali durumun çok kötüleşmesi üzerine Padişah I. Abdülmecit, savaş masraflarını karşılamak amacıyla 1854 yılında İngiliz ve Fransız kuruluşlarından 3 MİLLİ MÜCADELE NİN HAZIRLIK DÖNEMİ OSMANLI DEVLETİ VE I. DÜNYA SAVAŞI 1. XX. Yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti nin Durumu : 19. Yüzyıl, Osmanlı Devleti nin siyasi, askeri, sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda önemli değişikler yaşadığı, tarihçiler tarafından en uzun yüzyıl diye nitelendirilen bir dönem olmuştu. Bu dönemde: 1) a) 1789 Fransız İhtilali ile dünyaya yayılan Milliyetçilik akımından olumsuz etkilenmiş, başta Ruslar olmak üzere Avrupalı devletlerin kışkırtmaları ile Balkanlarda bağımsızlık isteği ile isyanlar başlamış ve yaygınlaşmış Osmanlı Devleti ni çok uzun süre uğraştıran bir sorun olmuştu. Osmanlı Rus Savaşları sonunda imzalanan 1829 Edirne Antlaşması ile Yunanistan bağımsızlığını kazanırken Osmanlı-Rus Savaşı (93 harbi) sonunda imzalanan Berlin Antlaşması ile Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olmuşlardı. Bulgaristan ve Arnavutluk üzerinde ki etkinlik azalmış bunlarda bağımsızlıklarını elde etmek için fırsat kollar hale gelmişlerdi. b) Balkanlarda Osmanlı siyasi gücünün giderek azalması bu topraklarda yaşayan Türk-Müslüman halkın ya azınlık durumuna düşmelerine ya da bu toprakları terk ederek Anadolu topraklarına göç etmelerine yol açmıştı. Sınırlar daralırken göçlerle, Osmanlı nüfusunda büyük bir artış ortaya çıkmış bu da ekonomik ve sosyal düzenin bozulmasına yol açmıştı. 2) 19. yüzyıla kadar Osmanlı Devleti için önemli bir tehlike oluşturmayan Rusya, Fransa ve İngiltere bu dönemde Osmanlı topraklarına göz diken, yayılmacı politika izleyen devletler olmuşlardı. Sıcak denizlere inme politikası güden Ruslar, Balkanlarda ve Kafkaslarda Osmanlı Devleti ni zor durumlara düşürürken, Rusların Akdeniz e inmesini çıkarlarına aykırı gören Fransızlar 1830 da Cezayir i 1881 de Tunus u, İngilizler ise 1882 de Mısır ı işgal etmişlerdi. 3. a) Karlofça Antlaşması (1699) ile başlayan toprak kayıplarının 18. ve 19. yüzyıllarda giderek artması üzerine Osmanlı devlet adamları Toprak kayıplarını önlemek, İmparatorluğun bütünlüğünü korumak amacı ile arayışlara yönelmişlerdi.18. yüzyılda Islahatlarını Avrupalılaşmak, Avrupa nın bilim ve tekniğine yönelmek temelleri üzerine kurmakla birlikte ağırlıklı Askeri alanda yapılan ıslahatlar toprak kayıplarını önlemeye yetmemiş, 19. yüzyılda askeri çabaların yanında yönetim, eğitim, haklar sistemi ve ekonomik alanlarda da ıslahata yönelmek zorunda kalmışlardı. b) II. Mahmut un yönetim alanında başlattığı yenilikler, I. Abdülmecit döneminde ilan edilen 1839 Tanzimat (Gülhane Hattı Hümayunu) ve 1856 Islahat Fermanları ile daha da genişletilmişti. Avrupalı devletlerin çeşitli bahanelerle (özellikle azınlıkların haklarını koruma ) iç işlerine karışmalarını önlemek istemişlerse de bu fermanlardaki ilkelere uyulmadığı gerekçeleriyle daha fazla iç işlerine karışmışlardı. Yönetim alanındaki bu çabalar da imparatorluğun toprak kayıplarını önleyememişti. c) Genç Osmanlılar (ön Türkler) adı verilen aydınlar, çareyi Rejim değişikliğinde görmüşlerdi da II. Abdülhamit in, Kanun-i Esasi yi ilan etmesi ile Mutlakiyet ten Meşrutiyet e geçilmesini sağlamışlardı. Kısa süren I. Meşrutiyet dönemi ve arkasından gelen ve 30 yıl süren II. Abdülhamit in İstibdat dönemi de toprak kayıplarını önlemeye, İmparatorluğun bütünlüğünü korumaya çare olamamıştı. Kanuni Esasi nin Türklerin ilk anayasası olduğunu 30

3 4. a) Kanuni Sultan Süleyman ın 1535 de Fransızlara tanıdığı Kapitülasyon adı verilen ayrıcalıkların zamanla diğer devletlere de tanınması, Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemişti. b) 17. yüzyıldan itibaren yapılan savaşların ya çok uzun sürmesi veya bir çoğunun başarısızlıkla sonuçlanması savaş masraflarının büyük ölçüde artmasına neden olmuştu. c) Tımar sisteminin bozulması, bir yandan tarımsal etkinliği olumsuz etkilerken diğer yandan hazineye yük getirmeyen Tımarlı Sipahi denilen askerlerin yerini maaşlı Kapıkulu (Yeniçeriler) askerler doldurmaya başlamış bu da önemli mali sıkıntılara yol açmıştı. d) 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde savaş masraflarını ve diğer harcamaları karşılayamaz hale gelmişler ilk kez 1854 yılında İngiltere den ( Kırım Savaşı sırasında) borç almak (dış istikraz) zorunda kalmışlardı. Zamanla borçlanma daha da artmış, alınan borçlar savaş masrafları ve lüks yatırımlara yöneldiğinden borçlar ve faizleri ödenemez hale gelmişti. II. Abdülhamit 1881 de Muharrem (Mahrem) Kararnamesi ile Osmanlı maliyesini alacaklı devletlerin denetimine terk eden Duyun-u Umumiye Teşkilatı nın (Genel Borçlar İdaresi) kurulmasını kabul etmişti. Osmanlıların en önemli gelir kaynakları borçlarına karşılık olarak bu teşkilata bırakılmıştı. açılmaya başlanmıştı. Ancak bu durum farklı değerlere, farklı dünya görüşlerine sahip kişilerin yetişmesine ve fikir çatışmalarına yol açmaktaydı. Azınlıkların ve Kapitülasyon ayrıcalığı tanınan devletlerin kendilerine ait eğitim kurumları eğitim-öğretim birliğinin bozulmasına, görüş ayrılıklarının artmasına neden olmuştu.( Türk ulusu bu karmaşadan 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat Kanunu nu Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi kabul ederek kurtulmuştur.) Osmanlı Devleti, bu koşullar altında XX. yüzyıla girmiş, XX. yüzyıl başlarındaki olaylar Osmanlı Devleti nin çöküşünü hızlandırıcı bir şekilde gelişmişti. II. MEŞRUTİYET (24 Temmuz 1908) 23 Aralık 1876 da ilan edilen I. Meşrutiyet 14 Şubat 1878 de sona ermişti. Bundan sonra 30 yıl II. Abdülhamit in İstibdat Devri diye anılan devir yaşanmıştı. İngilizler ile Ruslar arasında yapılan Reval Görüşmeleri İttihat ve Tekakki Cemiyeti ileri gelenlerini harekete geçirmişti. İttihat Terakkicilerin baskıları sonucu II. Abdülhamit, Kanun-i Esasi yi uygulamaya koyarak 1908 de II. Meşrutiyeti ilan etmişti. Ne var ki II. Meşrutiyet Dönemi huzurlu bir dönem olmamıştı. 24 Temmuz 1908 den 21 Aralık 1918 yılına kadar süren II. Meşrutiyet Devri nin başlıca olayları; 1) 31 Mart İsyanı (13 Nisan 1909) : milyon İngiliz Lirası (330 milyon kuruş) alarak ilk borçlanmayı gerçekleştirmişti. 2. borçlanma 1855 yılında 5 milyon İngiliz Lirası (545 milyon kuruş) olarak gerçekleşmişti. Bundan sonra dış borçlanmaya hız verilmiş, devlet hızla iflasa doğru sürüklenmeye başlamıştı. c) Duyunu Umumiye Teşkilatının (Genel Borçlar İdaresi) Kurulması ( 1881 ): Osmanlı Rus Savaşı nın (93 Harbi) felaketle sonuçlanması alacaklı devletleri telaşlandırmış, Berlin Antlaşması sırasında borçlar konusu ele alınmış, 6 dolaysız verginin 1880 yılına kadar ödenmesi kararlaştırılmıştı. Bu anlaşma Duyunu Umumiye İdaresinin kurulmasına doğru atılmış ilk adım olmuştu yılında alacaklıların temsilcileri İstanbul a davet edilerek onlarla bir anlaşma yapılmıştı. 20 Kasım 1881 de Mahrem ( Muharrem) Kararnamesi adı ile tarihe geçen bu anlaşma ile: Bir İngiliz delegesi (İngiliz, Hollandalı ve Belçikalı alacaklıları), bir Fransız, bir Alman, bir İtal- ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Türk Ulusunun bu borçları Lozan Antlaşması nda yeniden yapılandırdığını ve 1954 yılında borçlardan tamamen yan, bir Avusturya Macaristan, bir Osmanlı delegesi bağlı oldukları devletlerin alacaklarını, bunlardan başka bir temsilci de kurtulduğunu Galata Bankerlerini temsil et- 5. Eğitim alanında bir yandan geleneksel eğitim kurumları devam ederken diğer yandan batının etkisi ile yaygın olmasa da sivil ve askeri Rüştiyeler (Orta Okul), İdadiler (Lise), Kız ve Erkek Öğretmen Okulları, Güzel Sanatlar Okulu vb çağdaş eğitim kurumları II. Abdülhamit V. Mehmet (Reşat) (34. padişah) (35. padişah) Meşrutiyet in ilanından kısa bir süre sonra Meşrutiyet karşıtları 31 Mart İsyanı adı ile mekle 7 (yedi) kişiden oluşan bir konseyin kurulması kabul edilmişti. Konsey kendi memurlarını (memurların %2 si yabancı, diğerleri yerli idi. Yerli Hıristiyanların sayısı %7 kadar olacaktı) dilediği gibi tayin etmekte serbest tarihe geçen ayaklanmayı çıkarmışlardı. 31

4 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ olacaktı. Konsey 5000 kişiden oluşan bir kadro oluşturmuştu. Bu kadro kendilerine bırakılan vergileri toplayarak iç ve dış borçları, faizleri ödemeyi gerçekleştirecekti. Böylece 1 Aralık 1928 tarihine kadar sürecek olan Duyunu Umumiye Teşkilatı (Genel Borçlar İdaresi) kurulmuş oldu. d) Borçlar ve karşılığında verilen vergiler: Duyunu Umumiye Teşkilatı kurulduğu sırada ( lira borç, ve lira faiz) toplam Osmanlı borcu Türk lirası idi. Mahrem (Muharrem) Kararnamesi ile bu borç toplam Türk lirasına indirilmişti. Bu borçlara karşılık olmak üzere ise: Tuz, Tütün, İspirto, Balık avı, İpek, Pul ve Damga, Tömbeki, Temettü vergisi fazlası gibi vergileri bırakmak zorunda kalmıştı. Duyunu Umumiye Teşkilatı nın kurulmasından sonra da borçlanmaya devam edilmiş, 1886 dan 1908 e kadar 11 iç ve dış borçlanma yapılarak yaklaşık Osmanlı lirası borç alınmıştır. Görülüyor ki I. Abdülmecit in başlattığı, Abdülaziz in genişlettiği borçlanma II. Abdülhamit döneminde de sürdürülmüştür. Ancak bu borçların bir bölümünün Şark ve Anadolu Şimendiferleri ile Bağdat demiryolu yapımını karşılamaya yönelik olduğu görülmüştür. 1909, 1910 (Soma-Bandırma demiryolu), 1911,1913 (Konya Ovası nı sulama) 1914 ( Savaş borçlanmaları) yıllarında da borçlanmaya devam edilmiştir. Meşrutiyet yanlılarının Selanik te hazırladıkları Mustafa Kemal in Kurmay Subaylığını yaptığı Mahmut Şevket Paşa komutasındaki Hareket Ordusu İstanbul a gelerek isyanı bastırmış isyanla ilgili görülen II. Abdülhamit tahttan indirilerek yerine V.Mehmet (Reşat) tahta çıkarılmıştı. 31 Mart İsyanı nın Osmanlı Tarihi nde rejime karşı ilk isyan olduğunu... 2) Trablusgarp Savaşı ve Uşi Antlaşması ( ) : İtalya, gelişen sanayi için sömürge arayışına girmiş ve Osmanlı Devleti için savunulması zor olan Trablusgarp a (Libya )göz dikmişdi. İngiltere ve Fransa nın onayını aldıktan sonra Trablusgarp taki İtalyanlara ve yabancılara iyi davranılmadığını bahane ederek Trablusgarp ı işgale kalkışmışlardı. Mısır ın İngilizlerin denetiminde olması, donanmasının haliçte çürümeye terk edilmesi nedeniyle Osmanlı Devleti nin karadan ve denizden Trablusgarp a yardım gönderememesi yüzünden Mustafa Kemal, Enver Bey gibi genç yurtsever subaylar gizlice Trablusgarp a giderek halkı teşkilatlandırmışlardı. Derne ve Tobruk ta elde edilen başarılar İtalyanları zor durumlara düşürmüştü. İtalyanlar Osmanlıları barışa zorlamak için bir yandan boğazları kapatmaya, Balkan devletlerini Osmanlılara karşı kışkırtmaya yönelirken diğer yandan Rodos ve 12 Ada yı işgal etmişlerdi. Balkan Savaşları nın başlaması üzerine 2 cephede birden savaşılamayacağını gören Osmanlı Devlet adamları barış istemek zorunda kalmışlar ve İtalya ile Uşi Antlaşması nı yapmışlardı. Bu antlaşmaya göre; 1. Trablusgarp ve Bingazi İtalyanlara bırakılacak, 2. Rodos ve 12 Ada Osmanlılarda kalacak ancak Balkan Savaşları sonuçlanıncaya kadar geçici olarak İtalyanlara bırakılacaktır. (Yunanlıların adaları işgal edebileceğinden çekinildiği için böyle bir karar alınmıştı. İtalyanlar bu karara rağmen adaları 2. Dünya Savaşı nın sonuna kadar ellerinde tutmuşlar, 1947 yılında Paris Antlaşması ile Yunanlılara bırakmışlardı.) Trablusgarp ve Bingazi nin, Osmanlı Devleti nin Kuzey Afrika da kaybettiği son toprak parçası olduğunu, böylece Kuzey Afrika egemenliğinin son bulduğunu 3) Balkan Savaşları ( ): Milliyetçilik akımının etkisi ve Avrupa Devletleri nin, Balkan Devletleri ni kışkırtmaları sonucu Balkan Devletleri nin çoğu 19. yüzyılda bağımsızlıklarını elde etmişlerdi. Yunanistan, Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan 1829 Edirne Antlaşması yla Sırbistan, Karadağ ve Romanya Osmanlı-Rus Savaşı ( 93 Harbi )sonunda imzalanan Berlin Antlaşması yla bağımsızlıklarını elde etmişlerdi. Bulgaristan 1908 de II. Meşrutiyet in ilanı sırasındaki karışıklıklardan yararlanarak bağımsızlığını ilan etmişti. Arnavutluk, görünürde Osmanlı Devleti nin egemenliği altında ise de Osmanlıların hemen hemen hiçbir etkinliği yoktu. Yalnızca Makedonya, Batı Trakya bölgesi kalmıştı. 32

5 Osmanlı Devleti böyle bir ortamda Balkan Savaşları na girmişti. I. Balkan Savaşı ( 1912) : Nedeni : 19. Yüzyılda bağımsızlıklarını elde eden Balkan Devletleri nin Osmanlıları Balkanlardan çıkararak sınırlarını genişletmek istemeleridir. Akdeniz e inme politikası güden Rusya bu amacını Balkan Devletleri ni kullanarak gerçekleştirmek istiyordu. Bunun için önce Sırbistan ile Bulgaristan arasında bir antlaşma imzalatmıştı. Bu antlaşmaya Karadağ ve Yunanistan ın katılması ile Balkan Birliği oluşturmuşlardı. Makedonya da ıslahat yapılması tekliflerinin Osmanlı Devleti tarafından reddedilmesi üzerine Karadağlıların Yeni Pazar a saldırmaları ile I. Balkan Savaşı başlamıştı. c) Subayları arasındaki anlaşmazlıkların sürmesi, d) Haberleşme ve malzeme yetersizlikleri gibi nedenlerle ağır yenilgilere uğramışlardı. Bulgarların Çatalca ya kadar gelmeleri ve İstanbul u tehdit etmeleri üzerine barış istemek zorunda kalınmıştı. Avrupa Devletleri nden özellikle İngiltere nin araya girmesi ile Londra Antlaşması (1913) imzalanmıştı. Buna göre; Edirne ve Kırklareli de dahil Midye-Enez hattının batısındaki tüm topraklar Balkan Devletleri ne bırakılmıştı, Balkan savaşı sürerken Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu durumdan yararlanan Arnavutluk Bağımsızlığını ilan etmiştir. Balkanlarda bağımsızlığına kavuşan son devletin Arnavutluk olduğunu, böylece 14. yüzyılda başlayan Balkan egemenliğinin son bulduğunu e) Borçların ödenmesi : TBMM Hükümeti, Duyunu Umumiye gelir kaynakları da dahil bütün gelir kaynaklarına el koyunca Duyunu Umumi ye ye yapılan ödemeler durdurulmuş oldu. Kurtuluş Savaşını bir kuruş borç almadan zafere ulaştıran TBMM Hükümeti, Lozan da Osmanlı borçları ile karşı karşıya gelmişti. Lozan Antlaşması nda (1923), bu kurumun vergileri denetlemesi görevi sona erdirilmiş, yalnızca, borçların alacaklılara paylaştırılması görevini sürdürmesi kabul edilmişti. Ayrıca alınan borçların bir bölümünün Osmanlı Devleti nden ayrılan devletler arasında paylaştırılması kararlaştırılmıştı. (Örn; Türkiye, Lira, Bulgaristan, Yugoslavya, Suriye, Lübnan, Filistin, Ürdün, ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Irak vb aldıkları toprakların gelir oranlarına göre paylarına düşen Londra görüşmeleri sürerken İttihat Terakki Fırkası Babıali Baskını ile yönetimi ele geçirmiş ve I. Dünya Savaşı sonuna kadar ülke yönetimine egemen olmuşlardı. kısmı ödeyeceklerdi. Suudi Arabistan, Arnavutluk ve Yemen in borçlarını hiç ödemedikleri ileri sürülmüştür.) 1933 yılında borçlar yeniden ele alınmış, Türkiye ye düşen hisse ayrı bir borç haline getirilmiş altın lira olarak tespit Osmanlı Devleti bu savaşlarda; a) Dört cephede birden savaşmaları, b) Savaş başlamadan kısa bir süre önce ordularını terhis etmesi, Yunanların Ege Adaları na yönelik saldırılarına karşı Bahriye Nazırı Rauf Bey (Orbay) Hamidiye zırhlısı ile mücadeleye girişmiş ise de Bozcaada ve Gökçeada (İmroz) dışındaki adaların işgalini önleyememişti. Yunanlara karşı Ege Denizi nde büyük mücadeleler veren Rauf Orbay ın tarihimize Hamidiye kahramanı adı ile geçtiğini edilmişti. Türkiye Cumhuriyeti, Duyunu Umumi ye ye olan borcunun son taksitini, ilk dış borcun alınmasından tam yüz yıl sonra 1954 de ödemek suretiyle Osmanlı borçlarından kurtulmuştu. (E. Ziya Karal Osm. Tar. 3.ve 4.Cilt) 33

6 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ KAPİTÜLASYONLAR Kanuni Sultan Süleyman 1535 de Fransızlarla yapılan antlaşma ile Osmanlı tarihinde İmtiyazat-ı Mahsusa (Özel ayrıcalıklar) veya Uhud-u Atika diye adlandırılan Fransız tarihinde Kapitülasyon adı ile tanınan ilk ticari hukuki, dini ayrıcalıkları tanımıştı. Osmanlı tarihinde ilk ticari ayrıcalıkların 1479 da Fatih Sultan Mehmet tarafından Venediklilere verildiğini Kanuni; a) Büyük Coğrafya Keşifleri ile önemini yitiren Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak ve Osmanlı ticaretini batıya açmak, b) Fransa yı, Hıristiyan birliğinden kopararak kendi tarafı- II. Balkan Savaşı : Nedeni: Balkan Devletleri nin Osmanlılardan aldıkları toprakları aralarında paylaşamamalarıdır. Bulgaristan ın fazla toprak aldığını ileri süren Sırplar, Karadağlılar ve Yunanlar, Bulgaristan a karşı birleşmişlerdi. Bunlara Bulgaristan dan toprak almak isteyen I. Balkan Savaşı nda yer almayan Romanya da katılmıştı. Yalnız kalan Bulgaristan ağır yenilgilere uğramıştı. Osmanlı Devlet adamları bu durumdan yararlanıp Londra Antlaşması nı çiğneyerek Midye - Enez hattını aşmışlar ve Bulgaristan dan Edirne ve Kırklareli yi geri almışlardı. 2. Atina Antlaşması (14 Kasım 1913): Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında imzalanmıştır. Meriç Nehri sınır kabul edildiği gibi Gökçeada ve Bozcaada dışındaki Ege Adaları ile Girit Yunanistan a bırakılmıştı. 3. Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913): Balkan Devletleri nin kendi aralarında imzaladıkları antlaşmadır. Balkan Savaşları sonunda Bulgaristan ve Yunanistan da kalan Türklerin azınlık statüsüne düştüklerini, antlaşmalarla Türklerin mülk edinmesi, müftülerini kendilerinin seçmesi, İlk ve Orta Okullarda öğrenimlerinin Türkçe olması gibi azınlık hakları benimsenmiş olmakla birlikte Batı Trakya Sorunu nun günümüzde de devam ettiğini I. DÜNYA SAVAŞI ( ) Nedenleri : a) Genel nedenler : 1. Sanayide hızla gelişen devletlerin hammadde ve pazar elde etmek istemeleri, yani sömürge yarışı (Almanya, İngiltere vb) 2. Milliyetçilik akımı (Almanların Cermen, Rusların Slav, İngilizlerin Anglo-Sakson üstün ırk anlayışları, küçük devletlerin bağımsızlık arzuları) na çekmek. Amacı ile ticari, mülki, hukuki ve dini ayrıcalıklar içeren ayrıcalıklar tanımıştı. 3. Silahlanma yarışı : Barış ve huzur istiyorsan savaşa hazır ol I. Dünya Savaşı öncesi Üçlü İttifak (Anlaşma) ve Üçlü İtilaf (Uzlaşma) Devletleri nin ortak parolası ol- Kapitülasyonların, karşılıklı ve muştu. eşitlik ilkesi ne dayalı olması yanında, her iki hükümdarın hayatta kaldıkları sürece yürürlükte olacağı kararlaştırılmıştı. Bununla birlikte Fransızlar her Padişah değiştiğinde bu ayrıcalıklarını yineletirken kapsamını da genişletmişlerdi yılın- Bulgarların barış istemesi üzerine; 1. İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913): Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanmıştı. Edirne ve Kırklareli Osmanlı Devleti ne, Batı Trakya Bulgaristan a bırakılarak Meriç Nehri sınır kabul edilmişti. 4. Bloklaşma : Avrupa devletleri siyasi ve ekonomik çıkarları doğrultusunda; Üçlü İttifak (Anlaşma) (1883) : Almanya, Avusturya Macaristan ve İtalya (İtalya bir süre savaşa girmedi 1915 de İtilaf Devletleri tarafına geçti.) Savaş başladıktan sonra Osmanlı Devleti ve Bulgaristan İttifak Devletleri yanında yer almıştı. 34

7 Üçlü İtilaf (Uzlaşma) (1907) : İngiltere, Fransa ve Rusya dan oluşmuştu. Savaş sırasında taraf değiştiren İtalya ile Belçika, Sırbistan, Yunanistan, Romanya, aponya, Çin, Brezilya ve ABD ile bağımsızlık isteyen Lehler (Polonyalılar), Çekler de bu grupta yer almışlardı. Ancak savaşın sonlarına doğru 1917 Ekim Devrimi nden sonra iktidarı ele geçiren Bolşevikler Rusya yı savaştan tamamen çekmişlerdi. b) Özel nedenler: 1. Başta Almanya ve İtalya olmak üzere bazı Avrupa Devletleri nin siyasi birliklerini ve sanayileşmelerini geç tamamlamaları ve ekonomik alanda hızla kalkınmaları sonucunda sömürge ve pazar paylaşımından pay istemeleri, 2. Fransızların, 1871 Savaşı nda kömür bakımından zengin olan Alsas-Loren Bölgesini Almanlara kaptırması ve burayı geri almak istemeleri, 3. Balkanlara göz diken Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya arasındaki rekabet. İngilizlerin, Almanların doğuya doğru ilerlemesini önlemek için Rusları Balkanlarda serbest bırakması 4. Rusların Akdeniz e, sıcak denizlere inme ile Panslavizm (Ortodoks ve Slavları birleştirme) politikasını uygulamak istemeleri. Bu gibi nedenlere dayalı gerginlikler, Avusturya Macaristan İmparatorluğu veliahtı Ferdinand ın, Saraybosna da Gavrilo Prinsip adlı bir Sırplı tarafından öldürülmesi üzerine savaşa dönüşmüştü. Avusturya nın Sırbistan a savaş açması ile başlayan savaşa diğer Devletleri nde katılması ile önce Avrupa savaşı olarak başlamış, Osmanlı Devleti nin savaşa girmesi ile Asya ve Afrika ya genişlemiş, Çin, Brezilya, ABD nin savaşa girmesi ile de dünya savaşına dönüşmüştü. da imzalanan kapitülasyonların en önemli özelliği ise daima yürürlükte kalacaktır ilkesinin kabul edilmiş olmasıdır Kapitülasyonlarına kadar yalnızca Padişah ve Fransa Krallarını bağlayan antlaşma artık Devletlerarası antlaşmaya dönüşmüştü. Her türlü gelişmesinin engelleyicisi haline gelen Kapitülasyon ayrıcalıkları zamanla, İngiltere, Hollanda, Avusturya- Macaristan, vb Avrupa devletlerine ve ABD ne de tanınmıştı. Atatürk, Lozan a giden heyetimize; Ermeni Yurdu, Ordularımızın sınırlandırılması ve Kapitülasyonlar asla kabul ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ edilemez, gerekirse görüşmeler kesilir talimatını vermiş, bu talimatlar doğrultusunda hareket eden temsilcilerimiz. Lozan Antlaşması nda Türk ulusunun Kapitülasyonlardan kurtulmasını sağlamışlardır. 35

8 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ENVER PAŞA İttihat ve Terakki Cemiyeti nin kurucu önderlerinden olan İsmail Enver Paşa 1881 de İstanbul da doğmuş 1922 de Bolşevik Ruslara karşı yapılan bir çarpışmada Tacikistan da ölmüştür İlkokulu İstanbul da okuyan İsmail Enver, sırası ile Manastır Askeri Rüştiyesi, İstanbul Askeri İdadi, Harp Okulu ve Harp Akademisini derece ile bitirip 1902 de Kurmay Yüzbaşı olarak Selanik teki 3. Ordu da göreve başlamıştır. Manastır ve Üsküp te çeşitli askeri görevlerde bulunduktan sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti nin İhtilal hareketleri içinde yer almıştı. II. Meşrutiyet in ilan edilmesinde önemli rol oynamıştı. Binbaşı rütbesi ile dağa çıkan subaylar arasında en kıdemli olduğu ve önemli işler gerçekleştirdiği için Hürriyet kahramanı olarak kabul edilmişti. II. Meşrutiyet in ilanından sonra, Makedonya Genel Müfettişi ve Berlin Askeri Ateşesi görevine getirilmişti. Bu görevi sırasında Alman kültürü ile tanışan Enver Bey Almanlardan çok etkilenmişti. 31 Mart İsyanı üzerine Hareket Ordusu na katılan Enver Bey isyanın bastırılmasından sonra Berlin e geri dönmüştü. İtalyanların Trablusgarp a saldırmaları üzerine Mustafa Kemal, Fethi Okyar gibi O da Trablusgarp a giderek İtalyanlara karşı Bingazi ve Derne de savaşmıştı. I. Balkan Savaşı nın felaketle sonuçlanması üzerine Babıali baskınına katılarak İttihat ve Terakki Cemiyetinin askeri darbe ile yönetimde etkin olmasını sağlamıştı. II. Balkan Savaşı sırasında Bulgarların durumundan yararlanarak Edirne ye girmesi üzerine Edirne fatihi unvanını almıştı. Kısa süre sonra Ahmet İzzet Paşa nın yerine Harbiye Nazırı olan En- I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti : Nedeni: Trablusgarp ve Balkan Savaşları nda önemli kayıplara uğrayan Osmanlı Devleti nin kaybettiği toprakları geri almak istemesidir. Osmanlılar, Avrupa da savaş başladığı sırada bir yandan tarafsızlığını ilan etmişler, Kapitülasyonları tek taraflı kaldırmışlar, seferberlik ilan etmişler, diğer taraftan da Avrupa siyasetinde yalnız kalmamak için bloklar içinde kendilerine yer bulmak arayışı içine girmişlerdi. Bu amaçla önce İtilaf Devletleri nden İngilizlere başvurmuş iseler de İngilizler: a) Osmanlı topraklarını kendi aralarında paylaşmak niyetinde olmaları, b) Yeni cephelerin açılmasını, çıkarlarına uygun bulmamaları, c) Müttefikleri Rusya ya, boğazlar üzerinden kolayca yardım edebilecekleri, düşüncesiyle Osmanlıların ittifak girişimini reddetmişlerdi. Ancak Osmanlı Devleti nin tarafsız kalmasını sağlamak için de; Toprak bütünlüğü konusunda güvence, Kapitülasyonların kaldırılması, Ekonomik yardım sağlamayı önermişler. Buna karşılık Osmanlılar, Kapitülasyonların kaldırılması, Ege Adaları ve Mısır ın geri verilmesini istemiş iseler de bu isteklerde İngilizler tarafından reddedilmişti Bunun üzerine Osmanlı Devlet adamları, başta Enver Paşa olmak üzere savaşı Almanya nın kazanacağına inanan İttihat Terakki ileri gelenleri Almanya ile görüşmelere başlamışlardı. Almanya; a) Osmanlıların savaşa girmesi, ile yeni cephelerin açılacağı ve savaşın doğuya kayması ile savaş yükünün azalacağı, b) İngilizlerin ve müttefiklerinin, boğazlar üzerinden Rusya ya yardımlarının engelleneceği, c) Osmanlı Padişahının Halife sıfatı ile tüm dünya Müslümanlarını savaşa çağırması ile başta İngilizler olmak üzere İtilaf Devletleri nin, Müslümanların yaşadığı sömürgelerinde zor durumlara düşeceği, d) Savaş deneyimi olan Osmanlı ordusunun iyi donatılması halinde savaşın kazanılmasında önemli rol oynayacakları düşünceleriyle bir an önce yanlarında savaşa katılmasını istemişlerdi. Bu gelişmeler üzerine Osmanlı Devleti ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914 de karşılıklı yardımlaşmayı içeren bir gizli antlaşma imzalanmıştı. (Almanya 1 Ağustos ta Rusya ya savaş ilan etmişti.) Avrupa nın büyük devletlerinin I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı Devleti ile yakından ilgilenmelerinin Osmanlı Devleti nin eopolitik konumu ile ilgili olduğunu Osmanlı Devleti nin savaşa girişi (11 Kasım 1914 ) : Almanya ile yapılan gizli antlaşmaya rağmen Osmanlı Devleti bir süre daha tarafsızlığını korumuştu. Akdeniz de İngilizlerden kaçan Goben ve Breslav adlı iki Alman gemisi Osmanlılara sığınmıştı, Tarafsız görünen Osmanlıların bu gemilere el koyması mürettabatını ülke dışına çıkarmaları gerekirken Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldıklarını ileri sürerek Goben e Yavuz, Breslav a Midilli adlarını vermişlerdi. Enver Paşa nın izni ile Karadeniz e çıkan, Alman Generali Şuson komutasındaki bu gemilerin, Rusların Sivastopol ve Odessa limanlarını bombalaması ile Ruslar Osmanlı Devleti ne savaş ilan etmişler Osmanlı Devleti de İngiltere, Fransa ve Rusya ya savaş ilan etmek suretiyle I. Dünya Savaşı na İttifak Gurubu yanında katılmış oldu. Osmanlı Devleti nin savaşa girmesinden kısa bir süre sonra Şeyhülislam Mustafa Hayri Efendi nin 23 Kasım 1914 de Cihad-ı Mukaddes ilan ederek tüm Müslümanları savaşa çağırdığını, ancak bu çağrının yeteri kadar etkili olmadığını 36

9 CEPHELER Osmanlılar bu genel savaşta; Kafkasya, Çanakkale, Irak, Süveyş Kanalı ( Mısır ) Suriye, Filistin Hicaz ve Yemen Müttefiklerine yardım amacıyla; Makedonya, Galiçya Romanya Kafkas Cephesi: Nedenleri: Rusları, Doğu Anadolu dan ve Kafkaslardan atmak, Orta Asya Müslüman Türkleri ile birleşmek ve Rus esaretinden kurtarmak Rusya ya Asya dan yeni bir cephe açmak, Bakü petrollerine ulaşmak ve Orta Asya üzerinden Hindistan a geçerek İngilizlerin Hindistan daki varlığına son vermek amaçları ile açılmış taarruz cephesidir. Enver Paşa nın bu düşüncelerle yaptığı saldırı, iyi donatılmamış ordunun zorlu kış koşullarında Sarıkamış ta ağır kayıplar vermesine neden olmuş, Ruslar, Bitlis, Muş, Erzurum ve Trabzon u ele geçirmişlerdi. Çanakkale Savaşı ndan sonra Doğu Cephesi Komutanlığı na atanan Mustafa Kemal, Ruslardan Bitlis ve Muş u geri almayı başarmıştı. Çarlık rejimini 1917 Ekim Devrimi ile yıkan Bolşeviklerin Rusya yı savaştan çekmesi ve Osmanlılarla 3 Mart 1918 de Brest-Litowsk Antlaşması nı imzalaması ile bu cephe kapanmıştı. Osmanlı Devleti bu cephede ağır kayıplar vermesine karşın Brest Litovsk Antlaşması ile 1878 Berlin Antlaşması nda kaybettiği Kars, Ardahan ve Batum u geri almakla kazançlı çıkmıştı Ermeni Olayları (Tehcir Kanunu ): Osmanlı ordusu çok zor koşullarda Kafkasya cephesinde Ruslarla savaşırken Rusların kışkırttığı Ermeniler, seferberlik çağırısına uymayıp dağa çıkarak çete faaliyetlerinde bulunmuşlardı. Özellikle Hınçak ve Taşnak Komiteleri nin öncülüğündeki Ermeniler Kayseri, Maraş, Muş, Diyarbakır, Van yörelerinde isyanlar çıkarmışlardı Ruslara casusluk yapmanın yanında Osmanlı ordusunu arkadan vurmuşlar, yolları ve köprüleri imha ederek Rus işgallerini kolaylaştırmışlardı. Rusların işgal ettikleri yerlerde çocuk, kadın yaşlı demeden savunmasız insanlara karşı katliamlar yapmışlardı. Osmanlı Devlet adamları Rus-Ermeni işbirliğini önlemek Ermenilerin bölgedeki saldırılarını engellemek amacı ile; a) 24 Nisan 1915 te Ermeni Komite merkezlerinin kapatılması, belgelerine el konulması ve komite başkanlarının tutuklanması yolunda vilayetlere ve mutasarrıflıklara gönder i l m e k ü z e r e g i z l ib i r g e n e l g e y a y ı m l a n m ı ş t ı. (Ermenilerin soy kırıma dayanak yaptıkları olay bu genelgenin yayımlanması ve tutuklamaların yapılmasıdır 2345 kişi tutuklanmıştı ) b) Büyük tehlike haline gelen Ermenilerin bulundukları yerlerden savaş alanı dışına, Suriye ye göç etmelerine yönelik 27 Mayıs 1915 te Tehcir Kanunu nun (Zorunlu Göç Yasası) çıkarılması gibi önlemlere başvurmak zorunda kalmışlardı. Tehcire uğrayan Ermenilerin, vergilerinin ertelenmesi, diledikleri eşyalarını almaları, can ve mal güvenliklerinin korunması için görevlilerin sağlanması yanında savaş sonunda geri dönmeleri ile ilgili Geri Dönüş Kararnamesi yayımlamışlardı. ver Paşa, Padişah V. Mehmet Reşat ın yeğeni Emine Naciye Sultan ile evlenerek Damad-ı Şehriyar-i oldu. I. Dünya Savaşı öncesi Almanlarla imzalanan gizli antlaşmada ve Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşı na girişinde önemli rol oynamıştı. Ruslara karşı düzenlenen Sarıkamış Harekatı nın komutanlığını üstlenmiş ve Osmanlı Ordusu nun ağır kaybına neden olmuştu. Dahiliye Nazırı na (İçişleri Bakanı) isyancı Ermenilerin bölgeden uzaklaştırması önerisi ile Tehcir Yasası nın çıkışını sağlamıştı. Osmanlı Ordularının Filistin, Suriye Cephesi nde yenilgileri üzerine Talat Paşa Hükümeti nin istifası sonucu Enver Paşa nın Harbiye Nazırlığı da sona ermişti. İngilizlerin, İttihatçıları yakalatma kararı üzerine arkadaşları ile Berlin e oradan da Rusya ya geçmişti. Bu süreçte Divan-ı Harp gıyabında ölüm cezasına çarptırmıştı de Moskova da bulunan TBMM temsilcisi Bekir Sami Beyle görüşerek Anadolu ya gelmek istemiş ise de bu isteği kabul edilmemişti Ekim ayında Orta Asya Türklerini sömürgeci İngilizlere karşı birleştirme ve bir Turan Devleti kurma hayaliyle İttihatçılarla birlikte Batum dan, Buhara ya geçmişti. Ruslara karşı savaşan Basmacıları örgütleyip Basmacı İsyanına destek vermişti. Daha sonra Kızılordu Birlikleriyle savaşa girmiş ve üzerine bir havan topu düşmesiyle ölmüştü Enver Paşa nın cenazesi 4 Ağustos 1996 da Şişli de ki Abide-i Hürriyet Tepesi ndeki Talat Paşa nın yanındaki mezara defnedilmiştir. ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ 37

10 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Şeyhülislam Dürri Zade nin Fetvası ndan Dünya düzeninin nedeni olan İslam Halifesi, yüce Tanrı O nun hilafetini kıyamet gününe kadar sürdürsün, Hazretlerinin yönetimi altında bulunan İslam kentlerinde bazı kişiler aralarında birleşip, kendilerine başkanlar seçerek Padişahın bağlı uyruklarını aldatmalar, yalan ve dolanla kandırmaya, yoldan çıkarmağa; Padişahın yüksek buyrukları olamadan halktan asker toplamağa kalkışıp, görünürde askeri ye- I Dünya Savaşı nda Ana Cepheler dirip giydirmek gibi bahanelerle gerçekte mal toplama amacıyla rının kullarına kıymak suçlar işlemeye ülkenin bazı köyleri ve bölgelerine saldırmak, yıkmak, nice suçsuz kimseleri öldürdükleri, kanlarını döktükleri, Müslümanların başkanı olan Padişahın a) b) c) almaları ve kendi yandaşlarını devletçe gönderilen İngiliz ve Fransızların boğazlar üzerinden Boğazları ve İstanbul u ele geçirerek Osmanlı Devleti ni savaş dışı bırakmak, ni kendi başlarına görevlerinden kesmek, Trakya üzerinden yeni cephe açarak savaşa girmemiş Balkan Devletlerini kendi yanlarında savaşa sokmak, böylece Osmanlı Devleti nin müttefikleri ile bağlantısını kesmek. İngiliz ve Fransızlar bu gibi nedenlerle 18 Mart 1915 te Çanakkale Boğazı na saldır- buyrukların yapılamasını yasak- mışlar, Osmanlı topçularının ve Nusret den ayırmak suretiyle halifelik kayıplara uğramışlardı, Osmanlı Devleti lamak; İstanbul u öbür bölgelerotoritesini kırmak ve zayıflatmak amacıyla yüksek halifelik katına rak kara savaşlarını başlatmışlardı. müttefikleri Rusya ya yardım ulaştırmak, asker memurları, din görevlileri- kenin ulaşım ve iletişim yollarını kuvvetlerle Gelibolu Yarımadası na saldıra- Nedenleri: buyruğunda bulunan bazı sivil, atamaları, hilafet merkezi ile ül- Zellanda dan getirdikleri Anzak adı verilen Çanakkale Cephesi: kırıp dökmek, yerle bir etmek. Padişahın bağlı uyruklarından Boğazı donanmaları ile geçemeyeceklerini anlamaları üzerine Avustralya ve Yeni şımız yaşamını kaybetmişti. na aykırı olarak bir takım vergiler yağmalamak ve bu yoldan Tan- ları gibi nedenlerle birçok Ermeni vatanda- Şeriata ve Padişahın buyruklarıkesip, çeşitli baskılarla malını Devletin aldığı tüm bu önlemlere rağmen hastalık, yaşlılık, uzun yolculuk, Ermeni mallarına göz diken bazı eşkiyaların saldırı- Mustafa Kemal Çanakkale de Mustafa Kemal, Anafartalar, Arıburnu, Conkbayırı ve Seddülbahir de onları ağır yenilgilere uğratmış, bunda da başarılı olamayacaklarını anlayınca 1916 yılı başlarında bölgeden tamamen çekilmişlerdi. Mayın Gemisi nin başarısı karşısında ağır için savunma cephesidir. kötülük etmek suretiyle padişaha uymaktan caymakta devlet-i aliyye nin düzenini, ülkenin iç güvenliğini bozmak için yalanlar yayarak halkı kargaşalığa itmekte ve birbirine düşürmeye 38 Birinci Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti nin en başarılı olduğu cephe : Çanakkale Cephesi

11 Sonuçları: 1. Müttefiklerinden yardım alamayan Rusya nın durumu kötüleşti. (Bundan yararlanan Bolşevikler, Çarlık rejimini yıkarak Rusya yı savaştan çekmişlerdir.) 2. Bulgaristan, Üçlü İttifak Gurubu nda savaşa katılmıştır, 3. Savaşın bir süre daha uzamasına İstanbul un işgalinin gecikmesine yol açmıştır. 4. Her iki tarafda toplam beş yüz bin asker yaşamını kaybetmiştir. 5. Mustafa Kemal, bu savaşlarda kendisini Türk ulusuna tanıtmış ve ulusun güvenini kazanmış, Kurtuluş Savaşı nda liderlik yolu kendisine açılmıştır. 6. I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti nin kesin kazandığı tek cephe savaşıdır. Irak Cephesi: Nedenleri: 1. İngilizlerin sömürge yollarını (Hindistan) güvence altına almak, 2. Irak petrollerine el koymak, (Musul-Abadan) 3. Doğu Anadolu üzerinden Rusya ya yardım ulaştırmak için açtıkları bu cephe Osmanlı için savunma cephesidir. İngilizler, ilk saldırılarında Küt ül Amare denilen yerde yenilmiş iseler de takviye kuvvetleri ile Basra, Bağdat ve Kerkük ü alarak Musul a kadar ilerlemişlerdi. (Musul, Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra 3 Kasım 1918 de işgal edilmişti.) Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra işgal edilen ilk Osmanlı toprağının Musul olduğunu Süveyş (Kanal) Cephesi : Nedeni: 1. İngilizlerin sömürgeleri ile bağlantısını kesmek, 2. İngilizleri Mısır dan atarak eski zengin eyaletine kavuşmak. Kafkas Cephesi nde olduğu gibi bu cephenin açılmasında da Almanların etkisi olduğu ileri sürülmüştür. Süveyş Kanalı üzerine yapılan saldırı (taarruz) başarılı olamamış, Sina Yarımada sı İngilizlerin eline geçmiştir. Suriye Filistin Cephesi: Kanal Harekatı nın başarısız olması üzerine kuzeye doğru ilerleyen İngiliz ve onlara yardım eden Araplarla savaşılmış, başarı sağlanamamış, Filistin üzerinden Suriye ye çekilmek zorunda kalınmıştı. Mustafa Kemal Suriye de 7. Ordu Komutanı olarak atanmış bu ordunun adı daha sonra Yıldırım Orduları Komutanlığı olmuştur. Mustafa Kemal, İngilizlere karşı savaş hazırlıklarını sürdürürken 30 Ekim 1918 de Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanması ile Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı ndan çekilmişti. Bu cephede Arapların, İngilizlerle birleşerek Osmanlılara karşı savaşmalarının Ümmetçilik fikrinin iflas ettiğinin göstergesi olduğunu Tüm Arap yarımadası, Filistin ve Suriye nin elden çıkması ile en fazla toprak kaybının bu cephede yaşandığını Galiçya-Romanya ve Makedonya Cepheleri: çaba göstermekte oldukları açıklanmış ve gerçekleşmiş bulunan adı geçen başkanları ve yandaşları ve onlara bağlı kimseler eşkıya durumunda olup, dağılmaları için gönderilen yüksek buyruklardan sonra yine direnir ve kötülüklerini yürütürlerse adı geçen kimselerin kötülüklerinden ülkeyi arıtmak, zararlarından halkı kurtarmak vacip (dinsel açıdan gerekli) olup Tanrının buyruğuna ve bildirisine aykırı hareket edenlerin katli gerekir ayeti kerimesi gereğince katilleri ve gerekirse kitle halinde öldürülmeleri meşru (şeriata uygun ) ve farz olur mu? Beyan buyrula Yanıtı budur : Gerçeği Tanrı bilir ki, olur. Böylece Padişahın ülkesinde savaş güçleri bulunan Müslümanların adaletli halifemiz ve imamımız Sultan Mehmet Vahdettin Han Hazretlerinin çevresinde toplanıp bunlarla çarpışmak için yapılan çağrı ve buyruklarına koşup adı geçen eşkiyalar ile savaş vacip olur mu? Beyan buyrula; Yanıtı budur: Gerçeği Tanrı bilir ki, olur. Bu suretle halifenin askerlerinden olup da eşkiyaları öldürenler gazi, eşkiyalar tarafından öldürülenler şehit ve şefaat nail olurlar mı? Beyan buyrula; Yanıt budur: Gerçeği Tanrı bilir ki olurlar. ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Hicaz-Yemen Cephesi : (Prof. Dr. Suna Kili, Az sayıda ki Osmanlı kuvvetleri, Kutsal yer- Türk Devrim Tarihi) leri (Mekke - Medine) korumak amacı ile İngilizlerle ve İngilizlerin bağımsızlık vaadi ile kışkırttıkları Araplarla savaşmışlar ancak başarılı olamamışlardı. Galiçya Cephesi 39

12 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Anadolu nun Fetvası Dünyanın düzeninin nedeni olan İslam Halifesi Hazretlerinin halifelik katı ve saltanat yeri olan İstanbul, müminlerin Padişahının varlık nedenine aykırı olarak, İslamların düşmanları olan devletler tarafından işgal edilerek İslam askerleri silahlarından uzaklaştırılıp, bazıları haksız olarak öldürülmüş ve hilafet yerinin korunmasına yarayan tüm silah yuvaları (istihkamlar) kale ve savaş araçları ele geçirilmiş, devlet işlerini yürütmeye ve İslam askerlerini yönetmeye görevli kılınan Babıali (Hükümet) ve Savaş Bakanlığına (Harbiye Nezareti) el konularak, Halifeyi, ulusun gerçek yararlarına önlemler almaktan eylemsel olarak yasaklayan ve sıkıyönetim ilan ve savaş mahkemeleri (divanı harp) kurmak suretiyle İngiliz yasalarını yargılamalarda uygulamak ve ceza kesmek suretiyle halifenin yargılama hakkına karışmak ve yine yüksek halifelik katının amaçlarına aykırı olarak Osmanlı ülkesi parçalarından İzmir ve Adana ve Maraş ve Antep ve Urfa bölgelerinde düşmanlar tarafından saldırılarak Müslüman olmayan uyruklarla birleşip İslam ın kutsal saydığı konuları aşağılar, onur kırar olduklarından açıklandığı gibi saygısızlığa ve tutsaklığa uğramış bulunan İslam halifesinin kurtarılması için elden gelen çabayı göstermek tüm iman sahiplerine farz olur mu? Beyan buyrula Yanıtı budur : Gerçeği Tanrı bilir ki olur. Osmanlı Devleti nin Müttefikleri Almanya, Avusturya Macaristan ve Bulgaristan a yardım etmek, ayrıca Osmanlı Alman demiryolu hattını açık tutmak amacıyla Rusya nın savaştan çekilmesi ile bu cepheler kapanmıştır. I. Dünya Savaşı nın Sona Ermesi: Kara ordusu bakımından güçlü olmakla birlikte denizlere egemen olamayan Almanya, batı cephesini kapatmak için Belçika üzerinden Fransa ya girmiş ise de Marn Hattı nda durdurulmuştu. Bu cephede savaş sürerken Rusya ya saldırmış, başarı sağlamış iseler de; kuvvetlerini ikiye bölmesi, hammadde ve insan kaynakları sınırlı olduğundan savaşın uzaması, Almanların kaynaklarını tüketmesine neden olmuştu. Çarlık rejimini yıkan Bolşeviklerin Rusya yı savaştan çekmesi Almanlara umut vermiş ise de ABD nin, İtilaf Devletleri nin yanında savaşa girmesi durumu değiştirmişti. Uzun süre tarafsız görünen ABD İtilaf Devletleri ne savaş malzemesi satarak onlara önemli ölçüde destek vermişti. İtilaf Devletleri ne yapılan yardımları önlemek amacıyla denizaltı savaşına girişen Almanya, ABD ticaret gemilerine saldırılarda bulunmaya başlamıştı. ABD, ticaret ve yolcu gemilerine saldırıldığını ileri sürerek (2 Nisan 1917) İtilaf devletleri yanında savaşa girmişti. Batı cephesinde ağır yenilgilere uğrayan Almanya savaştan çekilmek zorunda kalmıştı. Avusturya Macaristan İmparatorluğu nda ise karışıklıklar başlamış, Macaristan, Avusturya dan ayrılmış, Çekler, Hırvatlar, ve Slovaklar bağımsızlık istemeye başlamışlardı. Savaşı sürdüremeyeceklerini anlayınca da savaştan çekilmişlerdi. Almanya dan sağladığı desteği kesilen Bulgaristan, uğradığı başarısızlıklar üzerine savaşa devam edemeyerek çekilmek zorunda kalmıştı. Güney cephesinde üst üste başarısızlığa uğrayan, Bulgaristan ın çekilmesi ile İstanbul ve Boğazları tehdit altına giren Osmanlı Devleti, müttefiklerinin savaştan çekilmesi üzerine yardım alamadan tek başına bu savaşı sürdürecek durumda olmadığından barış istemek zorunda kalmış ve 30 Ekim 1918 de Mondros Ateşkes Antlaşması nı imzalayarak savaştan çekilmişti. Antlaşmalar : I. Dünya Savaşı sonunda yenen devletler 1919 da yenilen devletlerle ayrı ayrı antlaşmalar imzalamışlardı. a) Versay (Versailles) Antlaşması (28 Haziran 1919): Almanya ile imzalamışlardır. Almanya, Alsas Loren i Fransa ya bırakmış, ağır toprak kayıplarına uğramış, tüm sömürgelerini kaybetmiş, ağır ekonomik ve askeri yükümlülükler altına girmişti. b) Sen Cermen (Sainte Germain ) Antlaşması (10 Eylül 1919) : Avusturya ile imzalanmıştır. Macaristan ayrılmış ayrıca toprakları üzerinde Çekoslovakya (günümüzde Çek ve Slovakya Cumhuriyetleri olarak ikiye ayrılmışlardır.) ile Yugoslavya (günümüzde Sırbistan, Karadağ, Hırvatistan, Slovenya, Bosna-Hersek, Makedonya ve Kosova olarak ayrılmışlardır.)devletleri kurulmuş ağır ekonomik ve askeri yükümlülükler altına girmişti. c) Nöyyi (Neuilly) Antlaşması (27 Kasım 1919): Bulgaristan ile imzalanmıştır. Topraklarının bir bölümünü Yunanistan ve Yugoslavya ya bırakmış ağır ekonomik ve askeri yükümlülükler altına girmişti. d) Triyanon (Trianon) Antlaşması (6 Haziran 1920) : Macaristan ile imzalanmıştır. Topraklarının bir bölümünü Çekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya ya bırakmış askeri ve ekonomik yükümlülükler altına girmişti. 40

13 e) Mondros Ateşkes (30 Ekim 1918) ve Sevr Antlaşmaları (10 Ağustos 1920): Osmanlı Devleti ile imzalamışlardır. I. Dünya Savaşı nın Sonuçları: 1. Rusya, Almanya, Avusturya-Macaristan, ve Osmanlı İmparatorlukları parçalandı, ağır toprak kayıplarına uğradılar. 2. Müttefiklerinden yardım alamayan Çarlık Rusya nın durumu kötüleşti bundan yararlanan Bolşevikler Çarlık rejimini yıktılar, 3. Devletlerarası sorunların görüşmeler yolu ile çözümünü sağlamak düşüncesiyle Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kuruldu. 4. Avrupa da bir yandan Cumhuriyetler, demokratik yönetimler kurulurken diğer yandan Faşizm, Nazizim ve Komünizm gibi totoliter rejimler ortaya çıkmıştı. 5. Klasik sömürgeciliğin yerini yeni sömürgecilik biçimiyle Manda-Himaye kavramı aldı. 6. Avrupa da Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Litvanya, Letonya, Estonya adlı devletler kuruldu. 7. Avrupa da başlayan savaş,sömürgelerin, aponya, Çin ve ABD nin katılması ile 5 kıtaya yayılmış ve dünya savaşına dönüşmüştü. Böyle büyük bir savaş ilk kez görülmüştü. 8. Bu savaşta ilk kez, Uçaklar, Tanklar, Denizaltılar ve Kimyasal silahlar kullanılmıştı. 9. Türk Ulusu, kendisine dayatılan esaret antlaşması Sevr e karşı çıkmayı bilmiş Ulusal Kurtuluş Savaşı nı kazanarak Sevr i yırtıp devletlerarası eşitlik ilkesine uygun Lozan Antlaşması nı imzalatmayı bilmiştir. I. Dünya Savaşı sonunda yenen devletlerin, karşılıklı görüşmeler yapmayarak hazırladıkları antlaşma koşullarını yenilen devletlere zorla kabul ettirmelerinin barış getirme yerine II. Dünya Savaşı nın oluşumuna neden olduğunu MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ( 30 EKİM 1918 ) Osmanlı Devleti, müttefiklerinin savaştan çekilmeleri, Suriye Filistin cephesinde uğranılan yenilgiler üzerine İttihat Terakki Hükümeti istifa etmiş (İttihatçı önderlerden Enver Paşa, Talat Paşa ve Cemal Paşa ülkeyi terk etmişlerdi) ve yerine Ahmet İzzet Paşa Hükümeti kurulmuştu. Talat Paşa Cemal Paşa Enver Paşa Ahmet İzzet Paşa, Bulgaristan ın savaştan çekilmesi ile Almanya dan yardım alınamayacağı ile Trakya ve İstanbul un tehlikeye düştüğünü görmüş ve İtilaf Devletleri nden ateşkes istemek zorunda kalmıştı. Taraflar arasındaki görüşmeler Limni Adası nın Mondros Limanı nda bulunan Agememnon zırhlısında yapılmıştı. Osmanlı Devleti ni Bahriye Nazırı (Denizcilik Bakanı) Hüseyin Rauf Bey (Orbay), İtilaf Devletleri ni İngiliz Amirali Calthorpe başkanlığındaki heyetler temsil etmişti. 27 Ekim 1918 de başlayan görüşmeler 30 Ekim 1918 de Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanması ile sonuçlanmıştı. Bu suretle yasal haklarını ve halifeliğin elinden alınmış gücünü kurtarmak ve eylemsel olarak saldırıya uğradığı belirtilen bölgeleri düşmandan temizlemek için savaşım içinde bulunan ve savaşan İslam halkı şeriatça eşkıya olur mu? Beyan buyrula: Yanıtı budur: Gerçeği Tanrı bilir ki olmazlar. Bu suretle düşmanlara karşı açılan savaşta ölenler şehit, hayatta kalanlar gazi olurlar mı? Beyan buyrula: Yanıtı budur: Gerçeği Tanrı bilir ki olurlar. Bu suretle savaşan ve dinsel görevini yerine getiren İslam halkına karşı düşman tarafını tutarak İslamlar arasında karışıklık çıkararak silah kullanan Müslümanlar şeriatça günahların en büyüğünü işlemiş, kötülüğe yönelmiş olurlar mı? Beyan buyrula; Yanıtı budur: Tanrı gerçeği bilir ki olurlar. Bu suretle düşman devletlerin zorlamaları ve kandırmalarıyla olaylara ve gerçeklere aykırı olarak çıkarılmış bulunan İstanbul un fetvaları İslam halkı için şeriatça geçerli olurlar mı? Beyan buyrula Yanıtı budur: Tanrı gerçeği bilir ki, olmaz. (Prof. Dr. Suna Kili, Türk Devrim Tarihi) ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ 41

14 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ I. Dünya Savaşı nda Yemen Cephesinde şehit düşen Mehmetçikler anısına; YEMEN TÜRKÜSÜ Havada bulut yok, bu ne dumandır Mahlede ölü yok, bu ne figandır Ana ben ölmedim, bu ne şivandır Ano Yemen dir, gülü çemendir Giden gelmiyor, acep nedendir Kışlanın ardında üç ağaç incir Kolumda kelepçe boynumda zincir Zincirin yerleri ne yaman sancır Ano Yemen dir, gülü çemendir Giden gelmiyor, acep nedendir Kışlanın ardında sıra söğütler Zabitler oturmuş asker öğütler Yemen e gidecek bu koç yiğitler Ano Yemen dir, gülü çemendir Giden gelmiyor, acep nedendir Kışlanın ardında redif sesi var Bakın çantasına acep nesi var Bir çift kundurayla bir de fesi var Ano Yemen dir, gülü çemendir Giden gelmiyor, acep nedendir Kışlanın ardını duman bağladı Analar, babalar kara bağladı Yemen e gidene herkes ağladı Ano Yemen dir, gülü çemendir Giden gelmiyor, acep nedendir Kışlanın ardında bir kırık testi Askerin üstüne sam yeli esti Gelinlik tazeler umudu kesti Ano Yemen dir, gülü çemendir Giden gelmiyor, acep nedendir Mustafa Kemal ve Hamidiye Kahramanı H. Rauf Orbay Mondros, bir ateşkes (silah bırakışması) Antlaşması ndan çok Osmanlı Devleti ni tamamen ortadan kaldırmayı amaçlayan bir antlaşma olarak nitelendirilmiştir. Antlaşma koşullarının bu kadar ağır oluşundaki başlıca etken ise İtilaf Devletleri nin, Osmanlı Devleti ni Gizli antlaşmalarla önceden aralarında paylaşmış olmalarıdır. Mondros Ateşkes Antlaşması Osmanlı Devleti yönünden fiili bir son Türkiye Cumhuriyeti yönünden ise bir başlangıçtır 25 maddeden oluşan Mondros Ateşkes Antlaşması na göre; 1. Boğazlar : İstanbul ve Çanakkale Boğazları İtilaf Devletleri nin denetiminde ve geçişlere serbest olacak, Boğazlar çevresindeki istihkamlar İtilaf Devletleri nce işgal edilecektir. (Anadolu ile Rumeli nin bağını kesmeyi, İstanbul yönetimini kontrol altında tutmayı amaçlamışlardır.) Madde: İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edici bir durum ortaya çıktığı takdirde stratejik yerleri işgal edebileceklerdir. (Bu madde, tüm Osmanlı ülkesini işgale açık bırakan en ağır madde olup gizli antlaşmaları uygulamaya yöneliktir.) Madde : Vilayet-i Sitte de (Doğu Anadolu da ki Erzurum, Van Harput, Sivas Bitlis ve Diyarbakır dan oluşan 6 vilayet) bir kargaşalık çıktığı takdirde İtilaf Devletleri buraları işgal edebileceklerdir. (Bu madde ile ilerde kurmayı planladıkları Ermeni Devleti için zemin hazırlamışlardır.) 4. Diğer Maddeler : Sınırların korunması ve iç güvenliğin sağlanması dışında ordular dağıtılacak, silah ve cephanesi İtilaf Devletleri ne teslim edilecektir, Osmanlı donanması, İtilaf Devletleri ne teslim edilecek, gösterecekleri limanlarda demirli tutulacaktır. Tüm demiryolları ile hükümet haberleşmesi dışındaki tüm haberleşme İtilaf Devletleri nin denetiminde olacaktır. Toros Tünelleri, İtilaf Devletleri nce işgal edilecektir. Kafkasya ve İran daki Osmanlı kuvvetleri savaş öncesi sınırlara döneceklerdir. İtilaf Devletleri, kömür, yağ, mazot gibi Osmanlı kaynaklarından yararlanabileceklerdir. İtilaf Devletleri nin ve Ermenilerin savaş esirleri İtilaf Devletleri ne verilecek Osmanlı esirleri ise geri verilmeyecektir. (Bu madde antlaşmanın eşit koşullar içermediğini açıkça göstermektedir.) İtilaf Devletleri bu maddeler ile işgalleri sırasında Türk halkını direniş gücünden yoksun bırakmayı amaçlamışlardı. Ateşkes Antlaşması nın Osmanlı Üzerindeki Etkileri: Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından hemen sonra 7. maddeyi kullanarak işgallere başlamaları, (3 Kasım 1918 de Musul, 13 Kasım 1918 de Boğazlar ve İstanbul un fiili işgali) ateşkese uymayacaklarını açıkça ortaya koymuştu Padişah ve Hükümeti çaresizlik içinde işgallere seyirci kalmaktan öte gidememişlerdi. Padişah Vahdettin Koşulların çok ağır olmasına karşın kabul edelim. Biz sonra İngilizlerin hoş görüsüne kavuşacağız sözleri ile teselli bulmuştu. Mustafa Kemal, Sadrazam Ahmet İzzet Paşa ya çektiği telgrafta ülkeyi işgale açık bırakan maddeler bulunduğunu bu nedenle ordunun terhis edilmesinin (dağıtılmasının ) doğru olmayacağı uyarısında bulunmuştu. Bu uyarı, Mustafa Kemal in ileri görüşlülüğünün açık bir göstergesidir. Mustafa Kemal bu durumda İstanbul da kalmakla yurdun kurtarılamayacağı gerçeğini görmüştü. Ülkeyi savunmayı her şeyden önemli gören Mustafa Kemal tüm engellemelere ve zorluklara rağmen mücadele azmini kaybetmemiş, ulusumuzu zafere ulaştırmayı başarmıştı. O nu bu zorlu mücadeleye iten başlıca neden kuşkusuz vatanına ve milletine olan sevgisi olmuştur. 42

15 Paylaşım Tasarıları (Gizli Antlaşmalar) : İtilaf Devletleri I. Dünya Savaşı sürerken 1915 ve 1917 yıllarında, aralarında yaptıkları gizli antlaşmalarla Osmanlı Devleti ni şu şekilde paylaşmışlardı. İngiltere, Fransa ve Rusya arasında 1915 de İstanbul Antlaşması yapıldığını İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya arasında 1915 de Londra Antlaşması imzalandığını.. İngiltere, Fransa ve Rusya arasında 1916 yılındaki gizli antlaşmanın Sykes Picot olduğunu İngilizlerin Arapları kışkırtmaya yönelik, 1916 Hicaz Emiri ile yaptıkları antlaşmanın Mc Mahon olduğunu İngiltere, Fransa ve İtalya arasında 1917 St ean de Maurienne adlı gizli antlaşma olduğunu Mızıka çalındı düğün mü sandın Al yeşil bayrağı gelin mi sandın Yemen e gideni gelir mi sandın Tez gel ağam tez gel dayanamirem Uyku gaflet basmış uyanamirem Ağam öldüğüne inanamirem Koyun gelir kuzusunun adı yok Sıralanmış küleklerin sütü yok Ağamsız da bu yerlerin tadı yok ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Tez gel ağam tez gel dayanamirem İNGİLTERE Irak ve Ürdün ile Samsun ve Merzifon u nüfuz bölgesi olarak ayırmışlardı, Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918): Uyku gaflet basmış uyanamirem Ağam öldüğüne inanamirem Ağamı yolladılar Yemen eline FRANSA Suriye ve Lübnan ile Mersin den Mardin e kuzeyde Sivas a uzanan bölgeyi, Çifte tabancalar takmış beline Ayrılmak olur mu taze geline Tez gel ağam tez gel dayanamirem Uyku gaflet basmış uyanamirem Ağam öldüğüne inanamirem. RUSYA İTALYA Boğazlar ve Doğu Anadolu (Çarlık rejimini yıkan Bolşevikler, Rusya yı savaştan çekerken gizli antlaşmaları tanımadıklarını açıklamışlardı. İtilaf Devletleri Rusya nın bu tutumunu kabul etmeyerek Mondros daki kararları almışlardı.) İzmir den Antalya ya uzanan Konya yı da içine alan Güneybatı Anadolu (İngilizler Paris Konferansı nda İzmir ve İç Ege Bölgesi nin İtalyanlardan alınarak Yunanlara verilmesinde etken olmuşlardı.) ABD Başkanı Wilson, I. Dünya Savaşı nın sonlarına doğru, savaşın sonunda kalıcı bir barışın sağlanabilmesi amacı ile uyulmasını önerdiği 14 maddelik bir bildirge yayımlamıştı. Bildirge de; 1. Yenenler, yenilenlerden toprak ve ağır savaş tazminatı istememelidir, 2. Sınırlar milliyetler esasına göre düzenlenmelidir, 3. Devletlerarası sorunların görüşmeler yolu ile çözümünü sağlamak amacıyla uluslar arası bir teşkilat kurulmalıdır. (Milletler Cemiyeti Cemiyet-i Akvam önerilmiştir.) 4. Gizli antlaşmalar tanınmamalı, antlaşmalar karşılıklı görüşmeler yolu ile açık yapılmalıdır. Yılmaz KARAHAN 43

16 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ 9. ORDU MÜFETTİŞLİĞİ YÖNERGESİ 9. Ordu kıtaları Müfettişliğine ait görevler, yalnız askeri olmayıp, müfettişliğin kapsadığı bölge içinde aynı zamanda sivil yönetime ilişkindir. İş bu ortak görevler şunlardır: a) Bölgede iç güvenliğin sağlanması, düzenli hale getirilmesi ve bu düzensizliğin çıkış nedenlerinin saptanması, b) Bölgede ötede, beride dağınık bir halde varlığından söz edilen silah ve cephanenin biran önce toplatılarak uygun depolara konması ve korun- 5. Boğazlar bütün devletlere açık tutulmalıdır, 6. Osmanlı Devleti nde Türklerin çoğunlukta bulundukları yerlerde Türklere kesin egemenlik hakkı tanınmalı, ancak Türk egemenliği altında yaşayan diğer uluslara (azınlıklar) kendi kendilerini yönetme hakkı (Self determinasyon) verilmelidir. (Bu madde bir yandan Türklere egemenlik hakkı tanırken diğer yandan da milliyetler esasına göre bölünmesini içermekteydi.) Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919 ): İtilaf Devletleri Wilson İlkeleri ni çıkarlarına aykırı bulmakla birlikte, ABD gibi güçlü bir devleti karşılarına almamak için ilkeleri benimsemiş gözükmüşlerdi. Savaş sonunda Wilson İlkeleri ni kullanarak görünürde kalıcı barış sağlamak asıl amaçları ise paylaşım tasarılarını yeniden gözden geçirmek amacıyla 18 Ocak 1919 da 32 ülkenin katılımı ile Paris Konferansı nı toplamışlardı. Konferansa yeni paylaşımcı olarak Yunanistan da katıldığı gibi Araplar ve Ermenileri de çağırmışlardı. c) İzmir ve İç Ege dışında Doğu Trakya nın da Yunanlara verilmesi kabul edilmişti, d) Irak, Suriye, Filistin ve Arap Yarımadası nın Milletler Cemiyeti veya atayacağı bir devlet tarafından mandater sistemle yönetilmesi e) Doğu Anadolu da yine Mandater sistemle yönetilecek bir Ermeni Devleti nin kurulması görüşü kabul edilmişti. f) Osmanlı Devleti nin paylaşımında anlaşmaya varamadıklarından Osmanlı Devleti dışındaki diğer yenik devletlerle yapılacak antlaşma koşulları ve imzalanması kabul edilmişti. Paris Barış Konferansı nda İtalya ya ayrılan payların bir bölümünün Yunanlara verilmesi ile Rusya nın savaştan çekilmesinin paylaşım tasarılarında değişikliklere neden olduğunu İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919): ması, c) Çeşitli yerlerde bir takım kurullar olduğu ve bunların asker toplamakta bulunduğu ve el altından ordunun bunları koruduğu ileri sürülüyor. Böyle kurullar var olup da asker topluyor, silah dağıtıyor İzmir in İşgali ve ordu ile de ilişkide bulunuyorlarsa kesin olarak yasaklanması ve bu gibi kurulların kaldırılması. d) Müfettişlik bölgesi Trabzon, Erzurum, Sivas, Van illeriyle Erzincan ve Canik (Samsun) bağımsız Sancaklarını (Liva) içine aldığından Müfettişliğin yukarıda sayılan görevleri yürütmek için vereceği tüm yönergeleri iş bu illerle sancaklar doğrudan doğruya yerine getireceklerdir. Paris Barış Konferansı Görüşmeler sonunda; a) Milletler Cemiyeti nin (Cemiyet-i Akvam) kurulması fikri benimsenmişti. b) İngilizler, Doğu Akdeniz de İtalya gibi güçlü bir devletin varlığını çıkarlarına aykırı görerek İtalya nın payına ayrılmış bulunan İzmir ve İç Ege yöresinin İtalyanlardan alınıp Yunanlara verilmesini sağlamışlardı. (Bu olay İtilaf Devletleri arasında ilk görüş ayrılıklarına ve İtalyanların konferansı terk etmelerine neden olmuştu.) Osmanlı Devleti nin I. Dünya Savaşı ndan yenik çıkması, Yunan Megola İdea sı (Büyük ülkü) için fırsat yaratmıştı. Paris Barış Konferansı nda sahte belgelerle İzmir in işgal hakkını elde eden Yunanlar bu işgali haklı göstermek için Türklerin Rumları katlettiği yolunda propagandalara başlamışlar ve Avrupalıları etkilemişlerdi. 13 Mayıs 1919 da İzmir önlerine gelen donanmaya komuta eden Amiral Calthrope, İzmir Valisi ne Mondros Ateşkes Antlaşması nın 7. maddesi gereğince İzmir in Yunanlılar tarafından işgal edileceğini bildirmiş, Osmanlı Hükümeti de bu işgale karşı konulmaması konusunda İzmir Valisi ni uyarmıştı. 44

17 İşgalin yapılacağını öğrenen halk Reddi İlhak Cemiyeti nin öncülüğünde 14 Mayıs 1919 da Maşatlık ta (Yahudi mezarlığı) işgale karşı çıkılması amacıyla bir miting düzenlemişlerdi. Yunanlar, İtilaf donanmasının desteği ile 15 Mayıs 1919 da, yerli Rumların sevinç gösterileri arasında İzmir e asker çıkarmışlardı. Bu işgale karşı ilk Hasan Tahsin tepki Gazeteci Hasan Tahsin in (asıl adı Osman Nevres) ilk kurşunu olmuştu. Yunanlar Yaşasın Venizelos demediği için Albay Süleyman Fethi Bey i ve daha bir çok masum insanı şehit etmişlerdi. Mustafa Kemal Havza Genelgesi nde bu işgalin yurdun her tarafında protesto edilmesi ve lanetlenmesi gerektiğini vurgulayarak ulusal bilincin uyanmasını sağlamayı amaçlamıştı. Bu işgal; a) İstanbul da ki Hükümetin istifasına, b) Kuvayımilliye nin doğmasına, c) Türk ulusunun büyük tepkisine ve ulusal bilincin uyanmasına neden olmuştu. KUVAYIMİLLİYE HAREKETİ Kuvayi Milliyecilerden Bir Grup Mondros Ateşkes Antlaşması gereğince ordular dağıtılmış, silah ve cephanesine el konulmuş, donanma, İtilaf Devletleri nin denetimine bırakılmıştı. Padişah ve Hükümeti çaresizlik içinde işgallere seyirci kalmışlardı. Bunun üzerine bazı yurtseverler bağımsız yaşama isteğiyle silahlı direniş hareketi başlatmışlardı. Yurtseverlerden oluşan bu kuvvetlere Kuvayımilliye (Milli Kuvvetler) direniş arzusuna Kuvayımilliye ruhu, teşkilatına ise Kuvayımilliye teşkilatı denmiştir. Mondros Ateşkes Antlaşması ndan sonra 7. Maddeye dayanılarak ilk işgal edilen yer Musul dur. Bu işgallere karşı ilk direniş Adana-Dörtyol da başlamış, Urfa, Antep, Maraş ta Fransızlara ve Ermenilere karşı her biri kahramanlık destanı olan direnişler yapılmıştı. Batıda, Ege Bölgesi ndeki direnişler ise e) Müfettişlik sınırına yakın il ve bağımsız iller ( Diyarbakır, Bitlis, Elazığ, Ankara, Kastamonu illeri) ile kolordu komutanlıkları da Müfettişliğin yürüteceği görev sırasında kendi başına yapacağı başvuruları dikkate alacaklardır. f) Müfettişliğin askeri konulara ait makam Savaş ( Harbiye ) bakanlığı olmakla beraber öbür konular için yüksek makamlarla haberleşecek ve işbu haberleşmelerden Savaş Bakanlığı na da haber verecektir. Prof..Dr. Suna Kili Türk Devrim Tarihi ( 1982 ) ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ İzmir in işgali üzerine başlamış, 172. Alay Komutanı Ali Çetinkaya nın Ayvalıkta başlattığı direniş, Bergama, Salihli, Akhisar ve Nazilli ye yayılarak Kurtuluş Savaşı mızın ilk cephesi olan Batı Cephesi kurulmuştu. Batı Anadolu da ki direniş güçleri arasında birliği sağlamak amacı ile Temmuz 1919 da Balıkesir, Ağustos 1919 da bölgesel nitelikli Alaşehir Kongreleri yapılmıştı. Kuvayımilliye nin özellikleri. İlk Kurşun Anıtı Asıl adı Osman Nevres olan Hasan Tahsin in Hukuk-u Beşer (İnsan Hakları) gazetesinin başyazarı ve Yunan işgaline karşı ilk şehidimiz olduğunu 1. Belli bir merkeze ve otoriteye bağlı değillerdi. Düzenli olmayan bu kuvvetler yalnızca kendi liderlerinden emir alır ve uygularlardı, 2. Silah ve cephaneleri başta olmak üzere her türlü ihtiyaçlarını yöre halkının desteği ile sağlarlardı, 45

18 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Notlar 3. Birçoğu askerlik mesleğinden uzak Efelerden, Zeybeklerden, köylülerden ve asker kaçaklarından (Demirci Mehmet Efe, Halil Efe, Kara Fatma, İpsiz Recep vb) oluşmuştu. Kuvayımiiliye Kuvvetleri bu dağınık özelliklerine rağmen; a) İşgalcileri yıpratmak, ilerleyişini yavaşlatmak veya kısmen durdurmak suretiyle, milli mücadelemizin örgütlenmesi ve düzenli ordularımızın kurulması için zaman kazandırmışlardır b) Milli mücadelecilere karşı çıkan ayaklanmaları bastırarak TBMM nin otoritesini sağlamışlardır, c) Kuvayımilliye ruhu diye nitelendirilen, Türk halkının işgallere karşı direnme arzusunu uyandırmışlar, elde ettikleri başarılar ile halkın kendilerine güven duymasını sağlamışlardır. işgaller karşısındaki çaresizliği üzerine Türk halkı kurtuluş çareleri aramaya başlamış, bir kısmı büyük devletlerin himayesini (mandater yönetim) çare görürken, bir kısım halk ise Padişah-Halifenin emirlerine bağlı kalmayı çare olarak görmüş bu doğrultuda cemiyetler kurmuşlardı. Halkın bir bölümü ise işgalcilerin katliamlarına karşı Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (Hakların savunulması) ve Kuvayımilliye adı altında direniş örgütleri kurmaya yönelmişlerdi. Ermeniler ve Rumlar gibi azınlıklar da, İtilaf Devletleri nden gördükleri destek ve Osmanlı Devleti nin içinde bulunduğu durumdan cesaret alarak Anadolu topraklarında kendi devletlerini kurmak amacı ile Cemiyetler kurmuşlardı. A) Azınlıklar Tarafından Kurulan Cemiyetler a) İstanbul da ki Rum Ortodoks Patrikliği ne bağlıdır. Ulusal Mücadelemizin ilk cephesinin Batı da Yunanlara karşı açıldığını Sivas Kongresi nden sonra Temsil Kurulu Başkanı Mustafa Kemal in, Ali Fuat Cebesoy u Batı cephesi Kuvayımilliye Komutanlığı na atamak suretiyle Kuvayımilliye güçlerini Temsil Kurulu na bağladığını Kuvayımilliye güçlerinin yurt savunması ile ilgili görevlerinin, TBMM nin düzenli ordularını kurması ile son bulduğunu Biliyor muydunuz? MEMLEKETİN İÇ DURUMU ve CEMİYETLER Osmanlı Devleti, 20. yüzyıl başlarında girdiği, Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Savaşları ndan ağır yenilgilere uğrayarak çıkmıştı. 4 yıl boyunca süren I. Dünya Savaşı nda birçok cephede birden savaşmış, büyük toprak kayıpları yanında askeri ve ekonomik bakımdan büyük kayıplara uğramıştı. Mondros Ateşkes Antlaşması ile de Mavri Mira (Kara Gün) Etnik-i Eterya b) Amaçları, bir yandan büyük Yunanistan ı kurmak diğer yandan Bizans İmparatorluğu nu yeniden canlandırmaktır. c) Yunan Kızılhaçı, Göçmenler Komisyonu ve Rum Okullarının izcilik kolları bu cemiyete bağlı idi. a) 1814 yılıda Yunan halkının bağımsızlığını sağlamak için kurulan bu cemiyet yeniden faaliyete geçmiş Rumların milli cemiyeti olarak nitelendirilmiş, Mavri Mira gibi Bizans İmparatorluğunu yeniden canlandırmayı amaçlamışlardır. b) Bir yandan Yunan işgallerini desteklerken diğer yandan Doğu Karadeniz de Pontus Devleti nin kurulması için çalışmışlardır. teslimiyeti kabul etmişti. Padişah ve Hükümeti nin 46

19 Rum Pontus Ermeni Hınçak (Çan, Çan sesi) ve Taşnak (Daşnaksutyun) Komiteleri a) Cemiyetin temeli 1904 de Merzifon Amerikan Koleji nde atılmıştır, b) Doğu Karadeniz de Pontus Rum Devleti ni kurmayı amaçlamıştır, c) Amaçlarına ulaşmak için Doğu Anadolu da devlet kurmak isteyen Ermenilerle antlaşma yapmışlardır. a) Hınçak Komitesi Ermeni Patriği Zaven Efendi tarafından Cenevre de 1877 de kurulmuştur. b) Amaçları Doğu Anadolu ve Çukurova da (Kilikya) Ermeni Devleti kurmaktır. c) 1890 da Tiflis te kurulan Taşnak Cemiyeti ve Ermeni İntikam Alayı da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmayı amaçlamışlardı. (Cemiyetlerin amaçları aynı ancak siyasi görüşleri farklıdır.) Azınlık Cemiyetleri Wilson İlkeleri ni kullanarak amaçlarına ulaşmaya çalışmışlardır. İsrail birliğini kurmak amacı ile İstanbul Yahudileri tarafından Gençlik Teşkilatı adı ile Makabi Yahudi Cemiyeti ni güçlendirmek amacı ile cemiyet kurduklarını Birleşmiş Milletler Genel Kurulu nun 9 Aralık 1948 de kabul ettiği sözleşmeye göre Tamamen ya da kısmen yok edilmek istenen ulusal, etnik, ırksal ya da dinsel bir grup üyelerinin fiziki ya da ruhsal bütünlüğüne ya da temel haklarına zarar veren her türlü eylemin soykırım olarak nitelendirildiğini B) Milli Varlığa Düşman Cemiyetler Sulh ve Selameti Osmani- Padişah-Halifenin emirlerine bağlı kalmakla yurdun ye Cemiyeti kurtulacağını düşünenler Merkezi tarafından kurulmuştur İstanbul dadır. Kurtuluşu Halife nin emirlerine Teali İslam ve şeriat kurallarına uyarak Müslümanların Cemiyeti siyasi bir çatı altında toplanmasında gören İngiliz- Merkezi İstanbul dadır. ler tarafından desteklenen bazı müderrisler tarafından kurulmuştur. a) Padişah ve Sadrazam Damat Ferit tarafından İngiliz Muhipleri (Sevenler) Cemiyeti Merkezi desteklenen cemiyet Sait Molla tarafından kurulmuş, İngilizlerce desteklenmiştir.. İstanbul dadır. b) İngiltere nin mandasına girerek kurtulacaklarına ve kalkınacaklarına inanmışlardır. a) ABD nin koruyuculuğunu (Mandasını) kurtuluş çaresi Wilson İlkeleri olarak görenler tara- Cemiyeti fından 1918 de kurulmuştur. Merkezi b) Sivas Kongresi nde de bu İstanbul dadır. görüş taraftar bulmuş ise de Kongreden Tam bağımsızlık kararı çıkmakla etkinliğini yitirmiştir. Wilson ilkeleri ni kullanarak Kürt Teali İngiltere nin desteğiyle Cemiyeti Doğu Anadolu da bağımsız Merkezi İstanbul dadır. bir Kürt Devleti kurma- yı amaçlayanlar tarafından İstanbul da kurulmuştur. Notlar ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ 47

20 ÜNİTE 2 MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Notlar Türkler tarafından kurulan bu cemiyetlerin işgallere karşı direnme ve bağımsızlık ruhu taşımadıkları, teslimiyetçi ve himayeci bir politika izlemeleri nedeniyle Milli varlığa düşman veya zararlı cemiyetler olarak nitelendirildiklerini C) Milli ( Bölgesel Yararlı) Cemiyetler Mondros Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra başlayan işgallere karşı Osmanlı yönetiminin sessiz ve seyirci kalması üzerine işgal tehlikesi ile karşı karşıya bulunan bölgelerde bazı yurtseverler haklarını korumak amacı ile Müdafaa-i Hukuk adı altında cemiyetler kurmuşlardı. Başlangıçta bölgesel (yerel) özellikler gösteren bu cemiyetler Sivas Kongresi nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti Merkezi İstanbul dadır. Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti Merkezi İstanbul dadır. Kilikyalılar Cemiyeti Merkezi İstanbul dadır. Rum Pontus Devleti nin kurulmasını önlemek amacı ile 12 Şubat 1919 da Trabzon da kurulmuştur. Doğu Anadolu da bir Ermeni Devleti nin kurulmasını önlemek amacı ile 4 Aralık 1918 de İstanbul da kurulmuştur. Erzurum Kongresi bu cemiyetin öncülüğünde toplanmıştır. Çukurova yöresinin Ermeni ve Fransızların eline geçmesini önlemek amacı ile İstanbul da kurulmuştur. Cemiyeti adı altında birleştirilerek milli (ulusal) bir nitelik kazanmışlardır. Yurdu savunmakla ilgili görevleri TBMM in açılması ile son bulmuştur. Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Doğu Trakya nın Yunanların Hukuku Milliye eline geçmesini önlemek Cemiyeti Merkezi Edirne dedir. amacı ile 2 Aralık 1918 de Edirne de kurulmuştur. Milli Kongre Cemiyeti Merkezi İstanbul dadır. Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti 29 Kasım 1918 de İstanbul da Darülfünun da bulunan öğretim üyeleri tarafından kurulmuştur. Yayın yolu ile Türklerin haklarını korumayı amaçlamıştır. İşgalleri protesto etmek ve orduya yardım toplamak amacı ile 5 Kasım 1920 de Sivas ta kurulmuştur. İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Merkezi İzmir dedir. İzmir ve yöresinin Yunanların eline geçmesini önlemek amacı ile Aralık 1918 de kurulmuştur. Ayrıca Karakol Cemiyeti, Milli Müdafaa Grubu gibi cemiyetlerde kurulmuştur. Cemiyetlerin ortak özellikleri : Reddi İlhak Cemiyeti Merkezi İstanbul dadır. İzmir in, Yunanlılar tarafından kalıcı işgalini önlemek amacıyla 14 Mayıs 1919 da kurulmuştur. 1. Bulundukları yöreleri savunmak amacı ile kurulmuş bölgesel cemiyetlerdi. 2. Bulundukları yörelerde Türklerin çoğunlukta olduklarını, Türk kültür ve uygarlığının egemen olduğunu, basın-yayın yolu ile dünya kamuoyuna duyurarak işgallerin haksızlığını ortaya koymayı amaçlamışlardı. 48