Arazide uygulamalı meslek içi eğitim semineri

Transkript

1 Arazide uygulamalı meslek içi eğitim semineri

2 Ips typographus (L.) Sekiz diģli büyük ladin kabuk böceği

3 Ips typographus ergini

4 Ips typographus un morfolojisi

5 Ips typographus un doğu ladininde zararı Dünyanın en önemli orman zararlıları olarak kabul edilen kabuk böceklerinden biri olan Ips typographus (L.) (Coleoptera: Curculionidae, Scolytinae) Ġskandinavya nın tümünde, Avrupa da ve Rusya dan Japonya ya kadar yayılıģ gösteren Norveç ladininin çok önemli bir zararlısıdır. Bu böcek, Avrupa ladin ormanlarının en yıkıcı ve Avrasya da ladinin en önemli zararlılarından biridir. Ġki yüzyıllı aģkın süredir meydana gelen periyodik salgınları Avrupa da felaket boyutunda orman kayıplarına neden olmuģtur. Ülkemizdeki esas varlığı 1984 yılında Artvin de yapılan bir tespitle ortaya çıkan I. typographus, çok önceden Trabzon-Maçka da bulunmuģtur. Devam eden çalıģmalarda, bu böceğin Artvin merkez, ġavģat, Borçka, ve Murgul ladin ormanlarında etkin zararlar yaptığı belirlenmiģtir. I. typographus, Artvin de yayılıģ gösterdiği ladin ormanlarında 1990 lı yılından itibaren yer yer önemli salgınlar geliģtirmiģ ve 2007 yılına kadar büyük orman kayıplarına neden olmuģtur.

6 Fırtına devrik ve kırıkları, üreme materyalleri

7 GeniĢ Salgın alanları

8 Ips typographus ile mücadelede I. typographus ile mücadelede, belli bir noktada ilk istila edilen ağaçların, istilacı böceklerin faaliyetleri bu ağaçların ekonomik olarak değerlendirilmesinde önemli bir etkiye sahip olmadan önce kesilmesi, saldırı halindeki böceklerin tuzak ağaçları veya feromon tuzakları ile kitle halinde yakalanması temel yaklaģımlardır. I. typographus un, yılları arasında populasyon artıģı yaptığı sahalara, mücadele amaçlı hektarlık alana adet feromon tuzağı asılarak, yaklaģık adet ergini tuzaklara çekilerek imha edilmiģtir. I. typographus un mücadelesinde, agregasyon feromonu içeren preperatların bulunduğu tuzakların kullanılması, temel stratejiler arasındadır. Tuzaklar böcek popülasyonunun izlenmesi için geniģ ölçekte kullanılabilmektedir. Feromon tuzaklarına dayalı izleme, böcek popülasyon yoğunluğuna bağlı olarak yıldan yıla değiģebilen, yakalanan böceklerin sayısı ve uçuģ dönemleri ile ilgili bilgiler verebilmektedir. Bu çeģit izleme programlarında popülasyonların örneklenmesinin öncelikli amacı, popülasyonu kritik bir eģiğin altında veya üstünde olmasına göre sınıflandırmaktır. Feromona tepki veren doğal düģmanları yakalayabilme dezavantajına sahip olsalar da, feromon destekli tuzaklar büyük oranda türe özgü olduklarından temiz örneklemeler sağlamaktadır.

9 Feromon Tuzakları

10 Ips typographus un zarar düzeyinin tespiti Ips typographus un etkin olarak zararını sürdürdüğü Artvin Orman Bölge Müdürlüğü Doğu Ladini, Picea orientalis (L.) Link in doğal yayılıģ alanında, yıllarında bir araģtırma yürütülmüģ ve I. typographus un zarar verdiği ormanlarda, 30x10m boyutlarında 41 deneme alanında gerçekleģtirilmiģtir. Deneme alanlarında çok sayıda böcek barındırabileceği ve dolayısıyla kuruyabileceği gözlemlenen, her biri ayrı alanda toplam 33 ağaç kesilmiģtir. Kesilen ağaçların gövdeleri 2 5m boylarında seksiyonlara ayrılmıģtır. Her bir seksiyondan alınan 30 60cm uzunluğundaki gövde örneklerindeki I. typographus bireyleri toplanıp sayılmıģtır ve bu ağaçlarda zarar yapan toplam böcek miktarları hesaplanmıģtır. Deneme alanlarında, kesilen ağaçlarla yaklaģık aynı veya yakın düzeyde zarar gören ve aynı miktarlarda böcek barındırdığı kabul edilen ve bu nedenle de kurumaya baģlayan veya yakın bir gelecekte kuruyabilecek olan ağaçlar belirlenmiģtir.

11 Ips typographus salgını sonucu birbirini izleyen kesimlerle açılan alanlar (Šumava ormanları, Çek Cumhuriyeti)

12 Ips typographus un saldırı yoğunluğu ÇalıĢmaların yürütüldüğü Artvin ormanlarında 2005 yılında TaĢlıca Orman ĠĢletme ġefliği ormanlarında 239 no.lu ve 2006 yılında 84 ile 238 no.lu bölmelerde hektara 4 adet olacak biçimde 10 ar adet tuzak yerleģtirilmiģtir ve toplu yakalama sonuçları değerlendirilmiģtir. Mayıs ayının ilk haftasında ormana yerleģtirilen tuzaklar gün aralıklarla kontrol edilmiģ ve yakalanan böcek miktarları kaydedilmiģtir. Deneme alanlarında toplam ladin ağaçlarının %31,19 u I. typographus saldırısına uğramıģtır. ÇalıĢmanın yürütüldüğü yıllarında zarar gören ağaçların oranı sırasıyla %51.81, %29.64, %25, %29.55 ve %16.67 dir. Toplam ladinlerin %16.11 i ve zarar gören ladinlerin %51.64 ü çok yoğun saldırıya hedef olmuģtur (Tablo 1 ve Tablo 2).

13 Floemde ana yol açan diģileri ve yumurtaları

14 Larva yolları, pupa odacıkları

15 Ips typographus un pupaları

16 Olgunluk yiyimi yapan genç erginleri

17 Yeni ağaçlara uçan olgun ergini

18 Ağaç kabuğunu delen olgun ergini

19 Tablo 1. Kesilen ağaçlarda sayılan ve hesaplanan Ips typographus miktarları Yıl Zarar Yoğun Kesilen Seksiyonlarda Toplam ladin ağacı gören toplam ağaçlar zarar gören ağaçlar ağaç sayısı Sayılan böcek miktarları Hesaplanan ortalama böcek miktarı Toplam

20 Tuzak baģına yakalanan I. typographus ergini miktarları YaklaĢık 7.5 ha lık bir alanda hektara 4 adet olmak üzere toplam 30 adet Tryphreon Ipstyp ticari markalı feromon preperatları yerleģtirilen feromon tuzakları kullanılmıģtır. Bu tuzaklarda toplam adet I. typographus ergini yakalanmıģtır (Tablo 3). Tuzak baģına yakalanan I. typographus ergini miktarı ortalama 6600 adettir. I. typographus un salgın alanlarında, feromon tuzakları ile yapılan yakalama denemelerinde, hektara asılan 4 adet feromon tuzağı ile aynı bölmeler için hesaplanan aynı generasyona ait toplam böcek miktarlarının sırasıyla yaklaģık %2.45, %1.55 ve %2.23 ünün yakalanabileceği tespit edilmiģtir. Bu alanlarda tuzak sayısı en yüksek teorik değer olan 9 tuzak/ha a çıkarılması durumunda aynı bölmelerde toplam I. typographus bireylerinin sırasıyla %5.51, %4.48 ve %5.01 inin tuzaklarda yakalanabileceği görülmektedir.

21 Tuzak baģına ortalama yakalama verimi Salgın alanlarında toplam ladin ağaçlarının %31.19 u I. typographus saldırısına uğramıģtır. Toplam ladinlerin %16.11 i ve zarar gören ladinlerin %51.64 ü yoğun saldırıya hedef olmuģtur. I. typographus Artvin ladin ormanlarında kitlesel artıģ yaptığı sahalarda ağaç ölümlerine, popülasyon artıģı yaptığı sahalarda ise meģçere ölümlerine neden olmuģtur. Kabuk böceği istilasını azaltmak için ölü veya istilaya uğramıģ ağaçların böceklerin ilk uçuģundan önce ormandan çıkartılması gerekir. Artvin ormanlarında, I. typographus un, yılları arasında popülasyon patlaması yaptığı sahalarda, hektarlık alana mücadele amaçlı adet feromon tuzağı asılarak, yaklaģık adet ergini bu tuzaklara çekilerek imha edilmiģtir. Tuzak baģına ortalama yakalama verimi 3030 adet olmuģtur.

22 Tablo 2. Aynı alanlarda hesaplanan ve tuzaklara yakalanan Ips typographus miktarları. Yakalanan ortalama Hesaplanan birey Yakalanan Yıllar Bölme No Yakalanan toplam ergin miktarı ergin miktarı (ha/adet) miktarları (ha/adet) erginlerin toplam bireylere oranı (%)

23 feromon tuzaklarının yakalama verimi ÇalıĢmaların yürütüldüğü Artvin ormanlarında yaklaģık 7.5 ha lık bir alanda feromon tuzakları kullanılarak toplam adet ve tuzak baģına ortalama 6600 I. typographus ergini yakalanmıģtır. Bu feromon tuzakları ile aynı bölmeler için hesaplanan aynı generasyona ait toplam böcek miktarlarının sırasıyla yaklaģık %2.45, %1.55 ve %2.23 ünün yakalanabildiği tespit edilmiģtir. Bu alanlarda tuzak sayısı en yüksek teorik değer olan 9 tuzak/ha a çıkarılması durumunda aynı bölmelerde toplam I. typographus bireylerinin sırasıyla %5.51, %4.48 ve %5.01 inin tuzaklarda yakalanabileceği görülmüģtür.

24 tuzak ağacı kunumundaki ağaçların kesilmesi Artvin ladin ormanlarında mekanik mücadele kapsamında yıllarında, özellikle I. typograpus un çok Ģiddetli salgını sonucu ha alanda kuruyan ya kurumakta olan m 3 ladin ağacı kesilmiģtir. Bu mekanik mücadelede, büyük miktarlarda böcek bulunduran, hektarda ağaç tuzak ağacı olarak değerlendirmekte ve böcek geliģimine bağlı olarak uygun zamanlarda kesilerek orman dıģına çıkarılıp kabukları soyulmaktadır. Böylece, büyük miktarlarda ağaçların eģ zamanlı olarak kesilmesi ve bulundurdukları çok sayıda böceğin yok edilmesi, sağlıklı ağaçlara olan yeni saldırıların yoğunluğunda ve bu saldırıların baģarısında önemli azalmalara neden olmuģtur.

25 Tuzak Ağacı Konumundaki Ağaçların önemi Bu sonuçlara göre feromon tuzaklarının epidemi koģullarında I. typographus un (benzer Ģekilde Ips sexdentatusun) popülasyonunu azaltmada çok sınırlı bir etkiye sahip olduğu görülmektedir. Bu nedenle çok sayıda böcek bulundurabilecek Tuzak Ağacı Konumundaki Ağaçların süresi içinde belirlenip kesilmesi ve kabuklarının soyularak barındırdıkları çok sayıda böceğin yok edilmesi sağlıklı ağaçlara olan yeni saldırı ve bu saldırıların baģarısında çok önemli azalmalara neden olduğu ve toplu saldırı stratejisine sahip kabuk böceklerinin salgınlarının önlenmesinde yaģamsal öneme sahip olduğu görülmüģtür.

26 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTINAE)

27 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTINAE) DÜNYADAKĠ YAYILIġI * Avrupa dan Sibirya nın batısına kadar olan alanda, Gürcistan da, Kafkasya da, Türkiye de varlığı tespit edilmiģtir. * Son yıllarda Japonya, Cin, Kore ve Amerika da da bulunduğu belirtilmektedir. * Türkiye de Artvin, Giresun ve Trabzon da tespit edilmiģtir. * Bu böceğin Avrupa da ortaya çıktıktan sonra Norveç, Ġsviçre, Almanya da yayılıģ gösterip, Sibirya ya oradan da Gürcistan a ve daha sonra da Türkiye ye geldiği sanılmaktadır.

28 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTINAE) Tanımı: Erginleri, 4,2-5,5 mm. uzunluğunda ve koyu kahverengi rengindedir. Üzerinde uzun kıllar vardır. Erginlerin kesik olan sağrılarının her iki kenarında dörder adet diş bulunur. Bu dişlerden üstten üçüncüsü diğerlerine oranla büyük, uzun ve uç kısmı üçgen şeklinde, 1. diş ise kalınlaşmış yapıdadır. Sağrı mat ve belirgin olmayan noktalıdır. Zarar yaptığı bitkiler: Avrupa da Picea abies te ülkemizde Picea orientalis te zarar yapmaktadır. Bunun yanında Picea jezoensis, Picea obovata, Çamlardan Pinus cembra, P. strobus, P. nigra da, Larix türlerinde, Pseudotsuga da ve Abies alba da zarar yaptığı da bilinmektedir. Esas itibariyle sekonder zararlı bir böcektir. Üremek için fizyolojik olarak zayıf düşmüş, ölmekte olan yada ölmüş ağaçları ve 70 yaşından fazla olan yaşlı ağaçları tercih etmektedir. Bunların yanısıra kar ve tepe kırmasına, fungus yada Dendroctonus micans zararına ve uzun zaman devam eden kuraklık periyoduna uğramış ağaçlar böceğin epidemi oluşturması için uygun ortamları oluşturmaktadır.

29 Ips typographus Larva, Pupa ve Ergini Ips typographus (L.) (Coleoptera:Scolytidae)

30 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTINAE) un Biyolojisi Ġklim koģullarına göre yılda 1-3 generasyonu vardır. Uçma zamanı, iklim koģullarına bağlı olarak Mart sonu ile Eylül ayı arasında olmaktadır. Erkek böcek, kuluçka ağacında açtığı çiftleģme odasına gelen 1-4 diģi böcekle çiftleģmekte, ÇiftleĢtiği diģi böcek sayısına göre kabuk altında kambiyumdaki ana yollarındaki kol sayısı değiģmektedir. Bir diģi adet yumurta koyabilmektedir. Ortalama 80 yumurta koyduğu ve 1:1 cinsiyet oranına sahip olduğu varsayıldığında 3.generasyon sonunda alanda adet ergin böcek kendisine yeni konukçular arıyor olacaktır. Laboratuar koģullarında ortalama 30 günde, doğada ise günde generasyonunu tamamlamaktadır. KıĢı genellikle ergin safhasında, kabuk ve ölü örtü içinde geçirmektedir.

31 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTINAE) un Zararı Ips typographus genellikle çeģitli etmenler tarafından zayıf düģmüģ (Rüzgar, Don, Diğer Böcekler gibi) kalın kabuklu 70 yaģ ve üzeri ağaçlara bulaģarak ölümlerine neden olmaktadır. Avrupa da yapılan çalıģmalarda bu böceğin Ophiostoma (Ceratocystis) polonium fungusunu da taģıdığı belirlenmiģtir. Artvin, Ladin Ormanları için en tehlikeli böcek türü olarak kabul edilmektedir. Son yedi yıl içinde, yaklaģık bir buçuk milyon metreküp ladin ağacının ölümüne neden olmuģtur.

32 Ips typographus (Zararı)

33 yıllarında Artvin de uzun süren bir yaz kuraklığı sonucu su stresi yüzünden ağaçların büyük bir bölümünde zayıflama görülmüģtür. Ayrıca yörede Dendroctanus micans zararının da hasıl olması ağaçları zayıflatan diğer bir etken olarak görülmüģtür. Bir diğer önemli faktörde özellikle yüksek kısımlarda ormanda bakım çalıģmalarının yapılmaması sonucu ağaçlar yeterince geliģememekte ve zayıf düģmektedir. Özellikle Artvin BAġ ATĠLA da meydana gelen kurumalar bu faktörden kaynaklanmaktadır. Bu 3 faktörün etkisi sonucu 1998 yılından buyana yoğun bir Ģekilde alanda görülmeye baģlayan Ips typographus la yapılan mücadele yöntemleri yetersiz kalmaktadır. Avrupa ülkeleri bu zararlı böcek türü ile yaklaģık 30 yıldan beri feromon tuzakları kullanarak aktif olarak mücadele yapmaktadır. Ülkemizde ise feromonla mücadele 6 yıldır yapılmaktadır. Sadece feromonla yapılan mücadele yeterli olmamaktadır. Mücadelenin diğer mücadele yöntemleriyle de desteklenmesi gerekmektedir. BaĢta mekanik mücadele olmak üzere, biyolojik mücadeleye de gereken önem verilmelidir. Ormanlarda bakım çalıģmaları ihmal edilmeden sürdürülmelidir.

34 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTIDAE) un Mücadelesi Ülkemizde ilk kez 1984 yılında Artvin de tespit edilen I.typographus la dünyada uygulanan BİYOTEKNİK mücadele yöntemleri ile mücadele edilmeye çalışılmaktadır. Feromon kullanılarak yapılan mücadelede amaç böceğin zararını ekonomik zarar eşiğinin altına indirmektir. Feromonların algılanmasında uzaklık, ışık, sıcaklık, rüzgar ve nispi rutubet etkili olmaktadır. Bunların yanı sıra, feromonun konsantrasyonu da etkileme uzaklığını değiştiren önemli bir kriterdir. Asılan preparatların etkileme süresi ortalama 7-8 hafta olmaktadır. Yapılan incelemelerde Ips typographus un 50m ile 45km mesafelere uçabildiği tespit edilmiştir. Feromonla Mücadele Feromon tuzakları böceğin uçma zamanından bir hafta önce, böcekli sahalardaki ağaçlardan en az 10 m. uzaklıklara, böcek yoğunluğuna göre hektara 1-4 adet olmak üzere (birbirlerine m mesafe ile asılırsa, fakat alanlarımızın engebeli oluşundan dolayı bu mesafe duruma göre değişmektedir) ve yerden 1-2 m. yüksekliğe asılmalı; en az 7-10 günde bir düşen böcekler toplanarak imha edilmelidir. Yoğun uçma dönemlerinden önce, ilk asılmadan 7-8 afta sonra feromonlar değiştirilmelidir. Mücadele yapılan alandaki yatık ve dikili durumda böcek barındıran hasta ağaçlar, böcekler uçmadan önce, ya orman dışına çıkarılmalı veya mümkünse yerinde, mekanik yollarla böceklerin imhası sağlanmalıdır.örneğin Artvin de, bu böceğin sayısını azaltarak, ormanlarımıza verdiği büyük boyuttaki zararının önüne geçebilmek için, tespit edildiği alanlara 1998 yılından bu yana feromon tuzağı asılarak Biyoteknik Mücadeleye devam edilmektedir.

35 Ips typographus Ips typographus (L.)(Coleoptera:Scolytidae)

36 IPS TYPOGRAPHUS (L.) (COLEOPTERA : SCOLYTIDAE) un FEROMON ĠLE YAPILACAK MÜCADELEDE BAġARININ KOġULLARI * Zararlı böceğe en uygun feromonu ve feromon tuzağı kullanmak. * Böceğin uçma zamanından bir hafta önce feromon tuzağını, kabuk böcekleri için ağaçtan en az 10 m uzaklığa, tekniğine uygun bir Ģekilde asmak (Hektara 3-4 adet). * 7-10 günde bir tuzakları kontrol etmek; toplanan böceklerden, yırtıcı ve parazitleri ayırıp ormana bırakmak, zararlıları imha etmek. * Feromonları 7-8 haftada bir değiģtirmek. * Böcekler uçmadan önce, sahadaki böcekli ve böcek cezbedecek yatık ve dikili tuzak ağacı konumundaki ağaçları orman dıģına çıkartarak böcekleri imha etmek. * Uçma zamanı bitince tuzakları toplayıp onarmak ve muhafaza etmek. * Mücadeleye gereken önemi vermek. Biyolojik mücadele Dünyada Ģimdiye kadar bu türe karģı aktif olarak yürütülmemiģtir. Ancak bu türün yaklaģık 15 predatör ve 3 parazit türünün varlığı bilinmektedir. Bu türlerin, etki oranlarının az olduğu ve üretiminin çok zor olduğu belirtilmektedir. Bundan dolayı da uygulamaya geçilememiģtir. Ülkemizde yapılan çalıģmalarda Thanasimus formicarius un bu türün önemli bir yırtıcısı olduğu bilinmektedir.

37 Ips typographus zararına maruz kalan ağaçlar alandan çıkarılmalıdır. Ancak orman kapalılığının fazla kırılmasını engellemek için öncelik içinde böcek bulunan ağaçlara verilmeli kurumuģ ağaçlar alanda bir süre daha bırakılmalıdır. Ormanda kesilen Ips typographus lu ağaçların kabukları orman dıģında soyulmalı ve kabuklar soyumdan hemen sonra imha edilmelidir. Bu zararlı tür ile sadece feromonla mücadele yeterli değildir. Bu mücadelenin yanısıra ormanda temiz bir iģletme uygulanmalıdır. Bakım kesimleri esnasında devrik, yıkık, hastalıklı, cılız ağaçlar ormandan çıkartılmalıdır. Unutulmamalıdır ki alanda bırakılan bu tür ağaçlar böcek için kuluçka ağacı görevi görecektir. Kesilen kabuklu ağaçlar baģka bir yere nakledilecekse mutlaka kabukları soyulmuģ olmalıdır. Aksi takdirde böceğin yayılıģını hızlandırmıģ olmaktadır. Ips typographus la mücadelede dikkat edilmesi gereken önemli etkenlerden biride orman ağaçlarına zarar veren diğer böceklerdir. Bunlar içinde en önemlilerinden biri de Dendroctonus micans tır. Bu böcek Ips typographus tan önce alana gelip ağaçlara zarar vermektedir. Zarar gören ağaçlar Ips türlerini çekmektedir

38 On iki diģli çam kabuk böceği Ips sexdentatus

39 On İki Dişli Çam Kabuk Böceği (Ips sexdentatus) 2 generasyon Nisan Haziran - Temmuz 5-9 mm cm 2 cm 3 cm 4 cm 5 cm DOĞU LADĠNĠ

40

41

42 Ips sexdentatus (Boerner) un zarar durumu Ips sexdentatus baģta Çam ve Ladin olmak üzere, göknar ve melezde zarar yapar. Ips typographus tan daha geniģ bir doğal yayılıģ alanına sahiptir. Atlantik'ten Büyük Okyanus kıyılarına kadar, tüm Avrupa ve Ġngiltere'den Sibirya, Transkafkasya ve Japonya'ya kadar geniģ bir alana yayılmıģtır. Kalın kabuklu ağaçları tercih eder. Zararının daha çok ağacın tepe kısmından baģladığı görülür. Ldin ormanlarında ağaçları öbekler halinde kurutmakta ve kapalılığının kırılmasına ve meģcere bünyesinde ciddi yapısal bozulmalara neden olmaktadır.

43 Ips sexdentatus (Boerner) un salgınları Ips sexdentatus Doğu Ladini ormanlarında periyodik olarak tekrarlanan popülasyon artıģlarıyla önemli derecede ekonomik zararlara neden olmaktadır. Bu tür, 1938 yılındaki kitle üremesinde, Trabzon un Santa, Meryemana ve Hamsiköy ormanlarında yaklaģık 2350 ha ladin ormanını tamamen yok etmiģ ve m 3 ağacı öldürmüģtür. Öteden beri bu zararlının mekanik yöntemlerle tuzak ağaçları hazırlanarak veya kimyasal ilaçlardan da yararlanacak Ģekilde savaģı yapılmasına rağmen 1981, 1982 ve 1983 yıllarında yalnız Trabzon Maçka ormanlarındaki zararı sonucu kuruyarak kesilen ağaç miktarı adet dolayında olmuģtur. Ips typographus ta olduğu gibi I. sexdentatus la mekanik ve feromon tuzaklarıyla mücadele edilmektedir. Tuzak Ağacı Konumundaki Ağaçların süresi içinde belirlenip kesilmesi ve kabuklarının soyularak barındırdıkları çok sayıda böceğin yok edilmesi bu böceğin salgınlarının önlenmesinde de yaģamsal öneme sahip olduğu görülmüģtür.

44 Ips sexdentatus için feromon tuzakları ile izleme çalıģmaları Ips sexdentatus un uçuģ periyotlarının izlenmesinde 2006 yılında 75 adet, 2009 yılında 125 adet triphreon ipssex ticari markalı feromon preperatlarının yerleģtirildiği tuzaklar kullanılmıģtır. Bu amaçla huni (funnel) feromon tuzakları, Maçka Orman ĠĢletmesi YeĢiltepe, Maçka ve Çatak bölgelerinde belirlenen orman alanlarına metre aralıklarla homojen bir dağılım sağlayacak Ģekilde yerleģtirilmiģtir. Feromon tuzakları her iki yılda Nisan ayının ortalarında meģcere kenarına 15 20m uzaklıkta, orman içi açıklıklara ve yol kenarlarına yerden 1,5m yükseklikte, iki sırık arasına asılmıģtır. Tuzaklarda kullanılan ilk feromon preperatları tuzakların ormana asıldığı tarihlerde tuzaklara yerleģtirilmiģ ve Haziran ayının ortalarında yenileriyle değiģtirilmiģ ve tuzaklar Eylül ayının ortalarına kadar ormanda tutulmuģtur. Tuzaklar ormana yerleģtirildikleri tarihlerden itibaren düzenli aralıklarla kontrol edilmiģ ve yakalanan böcekler sayılarak kaydedilmiģtir. Ayrıca 2006 da 18, 2009 da 30 adet Triphreon Ipstyp ticari markalı feromon preperatlarının yerleģtirildiği tuzaklar kullanılmıģtır yılında YeĢiltepe Bölgesindeki 31 tuzağa 3 Mayıs ile 24 Ağustos tarihleri arasında yakalanan Thanasimus formicarius erginleri ile aynı dönemde yakalanan I. sexdentatus erginleri birlikte değerlendirilmiģtir.

45 feromon tuzakları yakalama sonuçları YeĢiltepe, Maçka ve Çatak bölgelerinde 2009 yılında tuzaklara yakalanan toplam böceklerin %59,93 ü 12 tuzaktan elde edilmiģtir. Bu tuzaklarda tuzak baģına ortalama böcek miktarı 2054 ( ), geri kalan tuzaklarda ise 146 dır. Bu iki iģletme Ģefliğinde 2006 ve 2009 yıllarına ait yoğun yakalamalar farkı bölmelerde olmuģtur. Yıllara göre yakalanan ortalama en yüksek böcek miktarları da iģletme Ģefliklerine göre değiģiklik göstermiģtir yılında YeĢiltepe Bölgesinde m yükseltiler arasında 46, 47 ve 48 no.lu tuzakların bulunduğu ve tuzak baģına ortalama 1941,33 (3250, 632 ve 1942) böceğin yakalamıģ olduğu bir bölmede 2010 yılında cm çaplarında küme halinde ladin ağacı I. sexdentatus un çok Ģiddetli saldırısı sonucu kurumuģtur.

46 Asılı bir huni tuzak

47 feromon tuzakları ile izleme sonuçları Bu araģtırmada sağlanan veriler I. sexdentatus un bölge ormanlarında yılda en az 2 generasyonunun olduğunu göstermektedir. Ġki ayrı yükselti basamağında I. sexdentatus un ilk uçuģunun 3 Mayıs tan önce baģladığı görülmüģtür. KıĢlayan erginlerin çiftleģip, bu yıla ait birinci generasyonu baģlatacak ilk yumurtalarını koymak için konukçu ağaçlara saldırılarının Mayıstan önce baģladığı ve bu uçuģ periyodunun her iki yükselti basamağında Haziran ın üçüncü haftasına kadar sürdüğü belirlenmiģtir (ġekil 1ve 2).

48 Tuzak başına ortalama yakalanan böcek mikta ġekil 1. YeĢiltepe ve Maçka Bölglerinde 2006 yılında iki ayrı yükseltideki tuzaklardan kontrol tarihlerinde sağlanan Ips sexdentatus miktarları m 1200m ve üstü Tuzakların kontrol tarihleri

49 Tuzak başına yakalanan böcek miktar ġekil 2. YeĢiltepe ve Maçka Bölglerinde 2009 yılında iki ayrı yükseltideki tuzaklardan kontrol tarihlerinde sağlanan Ips sexdentatus miktarları m 1200m ve üstü Tuzakların kontrol tarihleri

50 Tuzaklara doğal düģmanların yakalanması Feromon tuzaklarının çoğuna I. sexdentatus ile birlikte kabuk böceklerinin predatörü Thanasimus formicarius da yakalanmıģtır. Tuzakların kontrolü sırasında hemen tamamı canlı olan predatörlerin uçması sağlanmıģtır. Toplam 40 tuzağın 31 inden (%77,5) hepsi canlı 207 adet T. formicarius erginleri sağlanmıģtır. Onbir ayrı kontrol tarihinin her birinde bu 31 tuzağın ortalama 9,36 (1-19) sında T. formicarius bulunmuģtur. Tüm yakalama sezonu boyunca bu 31 tuzağa ortalama 293,42 adet I. sexdentatus ve ortalama 6,68 adet T. formicarius ergini yakalanmıģtır. Her bir tuzakta ortalama 43,92 I. sexdentatus ergine karģılık 1 T. formicarius ergini yakalanmıģtır. Ayrıca, sekiz ayrı kontrolde, hiçbir I. sexdentatus ergininin bulunmadığı tuzaklarda 1 ile 6 arasında değiģen sayılarda T. formicarius ergini bulunmuģtur.

51 Thanasimus formicarius ergini

52 Thanasimus formicarius larvası, baģ ve karın yapısı

53 düģük yoğunluklardaki popülasyonların izlenmesi 2006 yılında Tryphreon Ipstyp agregasyon feromonu içeren 5 tuzağa 18 I. typographus ergini yakalanmıģtır yılında aynı feromon preparatını içeren 13 tuzak da dahil olmak üzere bunun dıģında hiç bir tuzağa I. typographus yakalanmamıģtır. I. typographus un yakalandığı alanlardaki I. sexdentatus preparatı bulunan tuzaklara yakalanan böcekler arasında I. typographus bulunamamıģtır. Bu durum kullanılan feromon preparatlarının türlere karģı seçiciliğinin bir göstergesi olabilmektedir. Daha çok düģük yoğunluktaki populasyonların baskılanmasını desteklemek ve populasyon dalgalanmaları ile ilgili veriler elde etmek amaçlarıyla kullanılan feromon tuzakları, uzun yıllar diğer yollarla tespit edilemeyecek kadar çok düģük yoğunluklarda kalan türlerin, örneğin I. typographus un izlenmesine olanak vermiģtir.

54 IPS SEXDENTATUS (BOERNER) (COLEOPTERA : SCOLYTINAE)

55 Ips sexdentatus (Boerner, 1767 ) On iki DiĢli Kabuk Böceği nin Türkiye deki yayılıģı: Ankara, Artvin, Bartın, Bolu, Karabük, Bursa, Denizli, Erzurum, EskiĢehir, Giresun, GümüĢhane, Ġzmit, Kars, Ordu, Manisa, Muğla, Rize, Samsun, Trabzon ve UĢak ta Abies nordmanniana, Abies bornmülleriana, Pinus sylvestris, Pinus nigra, Pinus brutia, Picea orientalis üzerinde tespit edilmiģtir

56 Ips sexdentatus (Boerner, 1767 ) On iki DiĢli Kabuk Böceği nin Dünyadaki YayılıĢı: Kıyılarına kadar tüm Avrupa da, Ġngiltere den Sibirya ya kadar olan alanda, Kore ve Japonya da da yayılıģ göstermektedir.

57 Ips sexdentatus (Boerner, 1767 ) On iki DiĢli Kabuk Böceği nin Tanımı ve Biyolojisi * Erginleri parlak kahverengi renklerde olup üzerlerinde uzun kıllar vardır. * Sağrılarının her iki yanında altıģar adet diģ vardır. * Üsten dördüncü diģ en büyüğü olup ucu düğme Ģeklini almıģtır. * Ġklim koģullarına bağlı olarak iki generasyon yapmaktadır. * Birinci uçma zamanı Nisan, ikinci ise Haziran-Temmuz aylarına rastlamaktadır. * Kalın kabuklu ağaçları tercih eder. * Olgun erkek böcek 1-9 diģi böcek ile çiftleģebilir. * Ana yol kol sayısı diģi böcek sayısı ile bağlantılıdır. * Bir diģi böcek açtığı ana yola arasında yumurta bırakmaktadır. * Ana yol uzunluğu 3-50 cm. uzunluğuna kadar çıkmaktadır. * KıĢı ergin veya larva döneminde devrik ağacın kalın kabuklu kısımlarında, Doğu Ladini'nin diri odunda da ergin olarak geçirir.

58 Ips sexdentatus (Boerner, 1767 ) On iki DiĢli Kabuk Böceği nin Konukçuları: Pinus silvestris, Pinus nigra, Pinus heldreichii, Pinus pinaster, Pinus cembra, Pinus sosonowskyi, Pinus laricio, Pinus brutia, Pinus mugo, Pinus jeffreyi, Pinus muricata, Picea orientalis, Picea abies, Abies alba, Abies nordmanniana, Pseudotsuga menziesii, Larix decidua ve Larix sibirica gibi iğne yapraklı ağaçlarda yaģamaktadır.

59 On iki diģli çam kabuk böceği Ips sexdentatus Larva Pupa Ergin

60 Ips sexdentatus (Boerner, 1767 ) On iki DiĢli Kabuk Böceği nin Zararı : (Zarar Görüntüleri Hatila milli parkı Artvin) * Ips sexdentatus genellikle tahrip olmuģ ve kapalılığı kırılmıģ sahalarda zarar yapmaktadır. * Böcek istilasına uğrayan ağaçlar kısa zamanda ölmektedir. * Böceğin zararı sonucu orman ağaçları toplu bir Ģekilde kuruma göstermektedir.

61 Ips sexdentatus Ips sexdentatus yuvası GiriĢ deliği ve ergin yolu

62 Ips sexdentatus (Boerner, 1767 ) On iki DiĢli Kabuk Böceği nin MÜCADELESĠ Ips sexdentatus la Mekanik, Biyoteknik olarak mücadele yapılmaktadır. Biyoteknik mücadelede: Ips typographus la benzer Ģekilde Feromon tuzakları böceğin uçma zamanından bir hafta önce, böcekli sahalardaki ağaçlardan en az 10 m. uzağa, böcek yoğunluğuna göre hektara 1-4 adet olmak üzere ve yerden 1-2 m. yüksekliğe asılmalı; en az 7-10 günde bir düģen böcekler toplanarak imha edilmelidir. Yoğun uçma dönemlerinden önce 1,5 ayda bir feromonlar değiģtirilmelidir. Mücadele yapılan alandaki yatık ve dikili durumda böcek barındıran hasta ağaçlar, böcekler uçmadan önce, ya orman dıģına çıkarılmalı veya mümkünse yerinde, mekanik yolla böceklerin imhası sağlanmalıdır. Ormanda temiz iģletme uygulanmalı, bakım kesimleri esnasında hastalıklı ve cılız ağaçlar ormandan çıkarılmalıdır.

63 Büyük göknar kabuk böceği Pityokteines curvidens

64 Yatay diģli göknar kabuk böceği Pityokteines spinidens Erginleri 2-3 mm büyüklüğünde olup sarı renkli antenleri hariç, kahverenkli ile siyahımsıdır. Erkeğin sağrısında 5 adet diģ bulunmaktadır. Birinci diģ kanat örtülerinin uzunluğu istikametinde sağrı içine doğru dönüktür. En büyük ikinci diģ kaideden itibaren içeriye doğru çengel Ģeklinde kıvrılmıģtır. Küçük olan 3. ve 4. diģlerin uçları yuvarlaktır. Son 5 inci diģ ise uzun, hafif içe ve yukarıya doğru çengel Ģeklindedir. DiĢinin boyun kalkanının ön kenarında bulunan tüyle belirgin olup, alındakinden daha uzun ve fırça tüylüdür. Uçma zamanı iklim ve hava hallerine bağlı olarak önemli farklılıklar göstermektedir. Doğu Karadeniz Bölge sinde genelde yılda iki generasyon vermektedir. Birinci generasyonun uçma zamanı Nisan, ikinci generasyonun uçma zamanı Temmuz dur. Böcek daha ziyade ağaçların yukarı kısımlarında ve dallarında zararlı olur. Ana yolu yıldızımsı Ģeklinde aģağıya ve yukarıya doğru yay gibi eğik olarak uzanır.

65 Yatay diģli göknar kabuk böceği Pityokteines spinidens * Doğu Karadeniz Bölgesi nde daha çok ladinleri tercih etmekle birlikte göknar ve sarıçamlara da gitmektedir. Dendroctonus micans ve Ips sexdentatus un tasallutuna maruz kalmıģ ladinlerin özellikle ince kabuklu tepe kısımlarında üreyerek kurumalarına neden olmaktadır. * Asıl sekonder olan böceğin Picea orientalis, Abies nordmanniana ve Pinus silvestris te önemli zararları görülür.özellikle saf ladin meģcerelerinde aģırı üremesini önleyecek koruma önlemleri alınmalıdır. Ormanlarda devrik, kırık ve kurumuģ kabuklu ağaçlar uzun süre bırakılmamalıdır. Müsadere edilmiģ ibreli ağaçlar kabuklu olarak orman depolarında bekletilmemelidir.

66 Konik diģli göknar kabuk böceği Pityokteines vorontzovi

67 Akdeniz çam kabuk böceği Orthotomicus erosus Erginleri mm büyüklüğünde, koyu kahverengi ile siyahımsıdır. Yan tarafları oldukça dik olarak inen sağılar 4 diģlidir. Erkekte yukarıdan birinci diģ sivrilerek konik olup 1. ile 2. kanat örtüsü Ģeritleri arasında çıkmaktadır. Diğerlerinden çok büyük olan 2. diģ üçgenimsi ve koyu renkli olan uç kısmı küçük bir diģçik oluģturur. Ġkinci geniģ diģin temas çizgisinin 3 üncü diģe olan uzaklığı 1. diģe olan uzaklığa eģittir. Bunu takip eden 3 üncü ve 4 üncü diģler konik Ģeklindedir. DiĢilerde diģler küçülmüģ olup, 2. diģ erkektekine oranla küçük ve üçgen Ģeklindedir. Üçüncü diģ kimi bireylerde siğil Ģeklinde çıkıntı oluģturur. Böcek genellikle zayıf düģmüģ ağaçlarla, ormanda terkedilmiģ veya istif halinde bırakılmıģ ibreli ağaçlara musallat olmaktadır. Müsadere edilmiģ iğne yapraklı ağaçların depolarda kabuklu olarak bırakılması da böceğin üremesine elveriģli ortamlar oluģturmaktadır. Böceğin biyolojisi topografik ve iklim Ģartlarına göre önemli değiģmeler göstermektedir. Ips sexdentatus ile ladinde zarar yaparak, yer yer kurumalara neden olmaktadır. Poligam olan bu böceğin çiftleģme odasında 2-5 adet diģi ile çiftleģtikten sonra her diģi böcek genellikle lifler istikametinde 2 kollu ana yollar açmaktadır. Bazen ana yolun uzunluğu 5-20 cm arasında değiģmektedir. Yumurtalardan çıkan larvalar ana yola dik istikamette uzanmaktadır. Larva yollarının uzunluğu 5-6 cm yi bulmaktadır. Pupa kabuk ile odun arasında oval Ģeklindeki beģikler içerisinde meydana gelir.

68 Akdeniz çam kabuk böceği Orthotomicus erosus

69 Ġki diģli çam kabuk böceği Pityogenes bidentatus * Erginleri mm büyüklüğündedir. Genç erginleri açık kahverenklidirler. Erkekte sağrı üst tarafında aģağıya doğru çengel Ģeklinde eğilmiģ büyük diģlidir. Çengel Ģeklindeki sağrısının sağ ve sol tarafında iki adet siğil Ģeklinde belirsiz çıkıntı bulunmaktadır. * Doğu Karadeniz Bölgesi nde hemen her yerde bulunmaktadır. * Ana yolunu 1 mm geniģliğinde, 1-13 cm uzunluğunda ve 3-7, bazen 12 ye kadar yıldızımsı Ģeklinde açmaktadır. DiĢi tarafından karģılıklı ve aralıklı olarak bırakılan yumurtadan çıkan larvalar ana yola dik ve yılankavi Ģeklindedir. Larva yollarının uzunluğu 1-5 cm dir. Bu yolların sonunda olgun larvalar oduna biraz girmiģ oval Ģeklindeki olukta pupa olmaktadır.

70 Küçük göknar kabuk böceği Cryphalus piceae * Erginleri mm büyüklüğünde mat açık kahverenkli veya siyahımsıdır. Kanat örtüsü üzerinde ikincil seyrek ağarmıģ uzun dik kıllar vardır. Yarım küre Ģeklindeki boyun kalkanının üstünde büyük ve kaba taneler bulunmaktadır. * Bu böcek erken uçan kabuk böceklerindendir. Uçma zamanları iklim ve hava hallerine göre değiģik olmakla birlikte yılda iki generasyon vermektedir. Birinci generasyonunun uçma zamanı Mart, Nisan ve Mayıs baģlarına, ikinci generasyonun uçma zamanı Haziran sonu Temmuz aylarına rastlamaktadır. * Ana böcek, kabuk altında açmıģ olduğu meydanımsı yola yumurtasını bırakmaktadır. Yumurtadan çıkan larvalar ayrı ayrı yollar açmaktadır. Larva yollarının sonunda geniģ bir olukta pupa olurlar. Genç erginler kabukta açtıkları bir uçma deliğinden ağacı delerler. Bir generasyonun süresi 5-9 hafta arasında değiģmektedir. KıĢı ergin döneminde geliģim yerlerinde veya ağacın ince kabuklu tepe kısmında geçirmektedir.

71 Trypodendron lineatum

72 T. lineatum

73 Mantar misellerinden beslenen ambrosoia böcek larvaları

74 Xyleborus dispar Nokta Şeritli Odun Oyucusu mm mm cm 2 cm 3 cm 4 cm 5 cm Yapraklı ağaçların odunlarında Gürgen, Kestane Nisan - Mayıs 1 generasyon Sekonder

75

76

77 LADĠN ORMANLARIMIZDA KABUK BÖCEĞĠ ZARARLARI

78 Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) Doğu Ladini (Picea orientalis (L.) Link.) nin Türkiye deki YayilıĢı * Türkiye sınırları içinde Artvin den baģlayarak batıya doğru Ordu-Melet ırmağına kadar yaklaģık olarak 420 km lik Doğu-Batı yönünde yayılıģ göstermektedir. * DüĢey yayılıģı, sahil kesiminde m arasında, Karadeniz iklimi etkisinin ulaģabildiği Karadeniz ardında ise 800 m, 1000 m ve 1500 m yüksekliklerden baģlayarak 2200 ve 2400 m yüksekliğe kadar çıkabilmektedir. * Böcek zararları ve tercihleri bakımından, Doğu Ladini Doğu Karadeniz ormanlarında bulunan diğer yapraklı türler içinde en hassas türdür.

79 Doğu Karadeniz kayın-ladin ormanları

80 Ladin ormanlarımızda, Dendroctonus micans, mevcut ladin ağaçlarının % 25 ine zarar vermiģ ve bunların da % 43 ünde zararını sürdürmektedir. Ladinlerin % 2.8 i ve toplam ağaçların % 1.9 u kurumuģtur. Ancak, araģtırma alanlarındaki toplam ağaçların % 15 i ve ladinlerin % 20 si kesilmiģtir. Buna göre, D. micans ın, birikimli olarak, ladinlerin % 39 una zarar verdiği ortaya çıkmıģtır. Yaralı ağaçların % 88 i zarar görmüģtür (Alkan- Akıncı ve ark., 2004). D. micans ergin ve larvalarının % 60 ı ağaçların sırasıyla % 0.5 ve % 1 inde sayılmıģtır. Birey sayısı belli alanlarda ve sayılı ağaçlar üzerinde ve büyük oranlarda ağaç gövdelerinin ilk bir-iki metrelik kısımlarında yoğunlaģmaktadır. Bu böcek, öncelikle daha kolay barınma olanağı bulabildiği ve daha uzun süre zarar verebildiği ağaçları seçmektedir (Eroğlu. 1995). Ips typographus ülkemizde Artvin ladin ormanlarında, yayıldığı alanın bin ha lık kısmında kitle üremesini sürdürmekte ve ladin ağaçlarını kurutmaya devam etmektedir. Bu böceğin zararından dolayı yıllarında kuruyup kesilen ağaç miktarı m olarak kayıtlara geçilmiģtir. Deneme alanlarında üzerinde en çok böcek bulunan ağaçlar kesilmiģ ve ağaç baģına ortalama böcek yoğunluğu birey olarak hesaplanmıģtır. Zararın çok yoğun olduğu alanlarda, hektarda yaklaģık 30 dolayında ağacın bu miktarda birey barındırdığı saptanmıģtır. Dolayısıyla, hektardaki ağaç sayısına bağlı olarak,birikimli Ips typographus miktarının beģ yüz bin ile milyon arasında değiģebileceği görülmüģtür (Alkan- Akıncı ve ark., 2004)

81 Ips typographus un mücadelesinde kullanılan feromen tuzaklarının yakalama verimleri, tuzak baģına ortalama adet arasında değiģmektedir. Bu sonuçlara göre uygulamada hektarda 1-3 adet olan feromon tuzağı sayısı en yüksek teorik değer olan 12 adede çıkarılması durumunda bile yakalanabilecek böcek miktarı dolayında olabilecektir. Sonuç olarak, Ips typographus yoğunluğunun yalnız feromon tuzaklarının kullanıldığı mücadele çalıģmaları ile kısa vadede normal düzeye indirilmesinin çok güç olabileceği, dolayısıyla böcek yoğunluğunun feromon tuzaklarıyla baskı altına alınabilecek düzeye indirebilmek için çok sayıda böcek bulunduran ve kısa süre içinde kuruyacak olan belirli ağaçların tuzak ağacı olarak kesilmesi kaçınılmaz olmaktadır. tuzak ağacı

82 Doğu Ladini ormanlarında, artım kaybına neden olan kabuk böcekleri önem sırasına göre; - Ips typographus _ Sekiz diģli büyük ladin kabuk böceği, - Dendroctonus micans _ Dev kabuk böceği, - Ips sexdentatus _ On iki diģli çam kabuk böceği, - Pityokteines spinidens _ Yatay diģli göknar kabuk böceği, - Orthotomicus erosus _ Akdeniz çam kabuk böceği ve - Pityophthorus pityographus türleridir. * Aynı zamanda bu türler yaptıkları zararlarla ormanın bütünlüğünü ve özelliklerini bozmaktadır. Bu ve benzeri türlerin çoğalmalarını önleyici koruma önlemleri alınmalı ve yapılacak savaģ anlayıģında da öncelikle doğal denge kuralları gözetilmelidir. Bu denge kuralları içinde, biyolojik savaģ çalıģmalarında Dendroctonus micans zararlısına karģı Rhizophagus grandis kullanılarak baģarılı sonuçlar alınmaktadır. * Yıllardan beri yapılan kimyasal ve mekanik mücadeleler zararlı böceklerin zaman zaman kitle üremesini engelleyemediği gibi, doğal düģmanı yırtıcı ve parazitlerini de öldürmektedir. Ayrıca kimyasal ilaçların uygulanması, arazi yapısı ve ekonomik Ģartlar nedeniyle zor ve pahalı, oluģturduğu çevre sorunu nedeniyle de sakıncalı görülmektedir. * Ladin ormanlarında böcek zararlılarının önlenmesi için,ağacın fizyolojik isteklerine uygun yerde yetiģtirilmesi, kültür bakımlarının zamanında yapılması, ara konukçularına ağaçlandırma ve fidanlıklarda yer verilmemesi ve orman köylüsünün odun hammadesi üzerindeki bağımlılığının azaltılması ile uygulanılacak koruma ve biyolojik savaģ yöntemlerinin baģarısı daha da yüksek olacaktır.

83 ġimģirin, Buxus sempervirens, yas günleri

84 Doğu Karadeniz Bölgesinde Ladinde zarar yapan Kabuk Böcekleri Ġle Ġlgili Uygulamalı Eğitim

85 Seminer Katılımcıları Eğitime; Orman Zararlılarıyla Mücadele Dairesi BaĢkanı Süleyman Cevahir, Trabzon ve Artvin Orman Bölge Müdürleri Celal Pir, Ömer Naci Kaya, Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı 12. Bölge Müdürü Mustafa Bulut, K.T.Ü Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mahmut Eroğlu, Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Öğretim Üyeleri Yrd. Doç.Dr. Hazan Alkan Akıncı ve Yrd. Doç. Dr. Temel Göktürk, Doğu Karadeniz Ormancılık AraĢtırma Enstitüsü Müdürü, Orman Zararlılarıyla Mücadele Dairesi BaĢkanlığı Daire BaĢkanlığı ġube Müdürleri, Trabzon, Giresun ve Artvin Bölge Müdürlükleri Bölge Müdür Yardımcıları, Orman Zararlılarıyla Mücadele ve Koruma ġube Müdürleri, ĠĢletme Müdürleri ve ĠĢletme ġefleri katıldı.

86 Eğitim semineri arazi düzeni

87 Uygulama için görüģ ve düģünce paylaģımı

88 Uygulama öncesi bilgilendirme

89 Uygulama alanları ve temel konular Maçka ve Pazar Orman ĠĢletme Müdürlüğü ormanlarında 2 gün boyunca Ladin ağaçlarına arız olan Kabuk böceklerinden Ips Sexdentatus, Ips typographus türleri ve Dendroctonus micans ın teģhisi, tespiti, biyolojisi ve mücadelesi konusunda arazide tatbiki uygulama yapıldı. Tatbiki uygulamada mekanikve biyoteknik mücadelenin yanı sıra biyolojik mücadele kapsamında D. Micansın yırtıcısı olan Rhizophagus grandisin ağaçlara veriliģi uygulandı.

90 Bir uygulama alanının tanıtımı

91 Bir ağacın bireysel değerlendirilmesi

92 Bir tatbikat noktasında değerlendirmeler

93 Tatbikat noktalarından biri

94 Uygulama alanına hareketten önce değerlendirmeler

95 Uzaktan gözlemlerle arazi değerlendirmeleri

96 Yol güzergahında değerlendirmeler

97 Eğitim Semineri Değerlendirme Toplantısı

98 Eğitim Semineri Değerlendirme Toplantısı

99 Artvin, ġavģat-karagöl