DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE YER ALAN GÜMRÜKLER DÜZEYİNDE ORMAN ÜRÜNLERİ SANAYİİNİN İTHALAT VE İHRACAT DURUMUNUN İNCELENMESİ

Transkript

1 Kafkas Üniversitesi rtvin Orman Fakültesi Dergisi (2002) : 1 (1016) DOĞU KRDENİZ ÖLGESİNDE YER LN GÜMRÜKLER DÜZEYİNDE ORMN ÜRÜNLERİ SNYİİNİN İTHLT VE İHRT DURUMUNUN İNELENMESİ Kadri emil KYÜZ Hicabi INDIK Hasan SERİN İlker KYÜZ KTÜ Orman Fakültesi, Orman Endüstri Mühendisliği ölümü, TRZON Geliş Tarihi: Özet: Doğu Karadeniz ölgesinde dış ticaret çok eski tarihlere dayanmaktadır yılında kurulan Karadeniz Ekonomik İşbirliği ölgesi, ve ölgeleri Doğu Karadeniz den yapılacak dış ticarette yeni ufuklar açmıştır. u çalışmada; yılları arasında Doğu Karadeniz ölgesi nde, orman ürünleri sanayinde yapılan ihracatithalat tutarları gümrük müdürlüklerine bağlı olarak incelenmiştir. Yıllara ve ürün gruplarına bağlı olarak yapılan inceleme sonucunda, en yüksek ithalat ve ihracat düzeylerinin 1998 yılında gerçekleştiği belirlenmiştir. nahtar Kelimeler: Doğu Karadeniz ölgesi, Orman Ürünleri Sanayi, İhracatİthalat INVESTIGTION OF EXPORTS ND IMPORTS TOTL PRIES OF FOREST PRODUT INDUSTRY IN THE EST LK SE REGION bstract: It is known that foreign trade in the East lack Sea Region have been done for a long time. The lack Sea Economic ooperation, and Free Zone were founded in Therefore, foreign trade was given to newformed opportunities. In this paper, exports and imports total prices of forest product industry, The East lack Sea Region between 1997 and 1999 years, were investigated according the data obtained from The ustoms Manager. It was determined that maximum exports and imports levels, related to years and product groups, were realized in Key Words: The East lack Sea Region, Forest Product Industry, ExportsImports 1. GİRİŞ ölgesel kalkınmada en önemli itici güç olan imalat sanayi; oluşturmuş olduğu üretim gücü sayesinde etkin büyüme zemini oluşturmaktadır. Üretim ve istihdam potansiyeli yanında ithalat yoluyla bölgesel olarak mevcut olmayan ürünlerin iç piyasaya taşınması ve gerekli dönüşümlerin yapılarak tüketime uygun hale getirilmesi görevini de yerine getirmektedir. yrıca imalat sanayi üretilen ürünlerin ihracatı yoluyla bölge ve ülke ekonomisine katkı sağlayan bir yapıdadır. İmalat sanayi içerisinde yer alan sektörlerin, bölge ve ülke ekonomisinde oluşturmuş olduğu etkinlik düzeyleri üretim ve ithalatihracat potansiyeli ile paralel konumdadır. Doğu Karadeniz ölgesi, işsizlik, eğitim ve sağlık göstergeleri bakımından Türkiye ortalamasının altında yer almaktadır (1). ncak Sarp Sınır Kapısı nın açılması ve Sovyetler irliği nin dağılmasıyla doğu bloğunda oluşan değişimler ekonomik yönden bir gelişim fırsatı ortaya çıkartmıştır. u fırsat içerisinde ön plana çıkabilecek sektörler; gıda, dokuma ve ulaşım araçları sanayisi olarak görülmektedir. Doğu Karadeniz ölgesi nde işyeri ve istihdam düzeyleri bakımından önemli ağırlığı olan orman ürünleri sanayi işletmeleri ise yeterli düzeyde üretim, ihracat ve ithalat gerçekleştirememektedir. u bölgeden yapılan dış ticaretin en çok hangi ülkelere gerçekleştirildiği ve hangi ürünler bazında olduğunu 4 maddede toplayabilmek mümkündür (2).

2 Doğu Karadeniz ölgesinde Yer lan ler Düzeyinde Orman Ürünleri Sanayiinin İthalat Ve İhracat Durumunun İncelenmesi nadolu dan ihraç olunan yerli ürünler (hububat, pamuk, sebze, meyve, canlı hayvan, gümüş, bakır, Kırım ve Rusya dan ithal edilen mallar (kürk gibi), sya dan getirilip vrupa ya sevk edilen mallar (ipek, ve baharat ürünleri), vrupa dan getirilip nadolu ve sya ya sevk edilen mallar (cam eşya, kağıt, kumaş) Uzun yıllar dış ticaret fazlası veren Doğu Karadeniz ölgesi nde 1990 lı yıllardan sonra bu fazlanın azalma eğilimine girdiği görülmüştür. Fazlanın en çok olduğu il Ordu, en az olduğu il ise dir (3). Doğu Karadeniz ölgesi orman ürünleri sanayi bakımından imalat sanayi içerisinde yaklaşık %25 düzeyinde bir işyeri potansiyeline sahiptir (4). u potansiyelin yurtiçi ve yurtdışı piyasalarda ne düzeyde etkin olduğu araştırılması gereken bir konudur. Özellikle küçük ve hatta mikro ölçeğe sahip işletmelerin büyük bir çoğunluğunun oluşturduğu orman ürünleri sanayi sektöründe dış piyasalar düzeyinde işlem yapabilecek firma sayısı sınırlıdır. Çalışmada; gümrük müdürlükleri kapsamında orman ürünlerinin ne düzeyde ithalatihracat ağırlığına sahip olduğu araştırılmıştır. 2. MTERYL VE YÖNTEM Çalışma alanını, Doğu Karadeniz ölgesi nin 7 ili oluşturmaktadır (rtvin,,, Giresun, Ordu, Gümüşhane, ayburt). Kıyı şeridinde bulunan ilk beş il bünyesinde yer alan 11 adet gümrük müdürlüğü ( ve serbest ölgesi, Ordu, Ünye, Fatsa,,, Giresun, Hopa, Sarp lüğü ve Hava Limanı lüğü) kayıtları incelenmiş ve üç yıllık bir periyot içerisinde (1997, 1998, 1999) bölgesel bazda tüm sektörel grupların ithalat ve ihracat verileri analiz edilmiştir. 9 farklı sektörel grup içerisinde yer alan orman ürünleri sanayi 3 farklı alt grup altında; : Kağıt ve Karton, kağıt hamuru, kağıt veya kartondan eşya, : ğaç ve ahşap eşya, odun kömürü, : Odun ve diğer lifli selülozik maddelerin hamurları, kağıt veya karton döküntü, kırpıntı ve hurdaları olarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Elde edilen veriler çapraz tablolar yardımıyla sunulmuştur. 3. ULGULR Yapılan çalışmalar sonucunda, 1997 yılında elde edilen ithalatihracat değerlerinin gümrük müdürlüklerine göre nasıl bir dağılım gösterdiği Tablo 1 de verilmektedir. Elde edilen veriler öncelikli olarak gümrük müdürlükleri kapsamında analize tabi tutulmuş ve yıllara bağlı olarak oluşan değişimler sergilenmiştir. 11 adet gümrük müdürlüğünden 9 adeti yıllar içerisinde değişken bir yapıda olmakla beraber, ithalat yapan bir konumdadır. ölgesi ve Havalimanı gümrük müdürlükleri 1997, 1998 ve 1999 yıllarında orman ürünleri sanayi düzeyinde ithalat gerçekleştirmemiştir. müdürlükleri kapsamında ihracat değerlerinin incelenmesi sonucunda, Sarp lüğü bünyesinde orman ürünleri sanayi alanında herhangi bir işlem yapılmadığı görülmektedir (Tablo 1) yılına ait veriler incelendiğinde toplam milyon TL lik bir ihracatın gerçekleştirilmiş olduğu ve bunun yaklaşık %36 lık kısmının ( milyon TL) Ordu lüğü nden yapıldığı belirlenmiştir. Ordu lüğünü ve 11

3 K.. KYÜZ, H. INDIK, H. SERİN, İ. KYÜZ lükleri izlemektedir. Ürün gurubu bazında ise ürün grubu ilk sırada bulunmaktadır yılında bütün ürün gruplarının yaklaşık %18 ini oluşturan orman ürünleri sanayi ithalat değeri 1998 yılında %10 değerine gerilemiş durumdadır yılında toplam olarak gerçekleşen milyon TL lik ithalatın yaklaşık %32 lik kısmı Ordu lüğü kapsamından yapılmıştır. u yıl ürün gurubu bazında ürün grubu milyon TL ile ön plana çıkmaktadır (6). Tablo yılındaki ithalat ihracat değerlerinin gümrük müdürlüklerine göre dağılımı ler ölgesi ölgesi Ordu. Ünye Fatsa Giresun Hava Lim. Güm Müd. Hopa. Sarp Gen. (++) İTHLT Top. Değ. Değer İçin % payı $ 152 0, ,07 0,05 7,03 22,25 1,198 16,95 24,79 12,30 10,39 15,57 ölge tüm ür. top öl. gen. içinde or. ür payı % ,17 60,05 7,67 21,27 1,60 18,30 27,59 11,78 10,46 14,72 ölge tüm ürün top: öl. gen. içinde or. ür. payı % İHRT Top. Değ. Değer İçin % payı $ 1, , ,70 1,32 0,86 0,06 2 0,002 0,15 1,19 0, ölge ür. top öl. gen. içinde or. ür payı %1 1,88 1,79 1,40 0,27 0,82 0,05 2,19 0,14 1,14 0,001 ölge tüm ür. top öl. gen. içinde or. ür payı %1 Orman ürünleri sanayi, 1997 ve 1998 yılında yaklaşık %1 düzeyinde bir ihracat payına sahip durumdadır. ölge genelinde yapılan orman ürünleri ihracatı milyon TL olup bunun yaklaşık %35 lik kısmını Hopa lüğü gerçekleştirmiştir. ölge genelinde en fazla ihraç edilen ürün gurubu ürün grubudur. 12

4 Doğu Karadeniz ölgesinde Yer lan ler Düzeyinde Orman Ürünleri Sanayiinin İthalat Ve İhracat Durumunun İncelenmesi 1998 yılında gümrük müdürlükleri ve yapılan ithalatihracat değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo yılındaki ithalat ihracat değerlerinin gümrük müdürlüklerine göre dağılımı ler ölgesi ölgesi Ordu. Ünye Fatsa Giresun Hava Lim. Güm Müd. Hopa. Sarp Gen. (++) Top. Değ. İçindeki % payı 33,25 10,84 8,29 31,43 13,86 0,007 5,07 14,50 ölge tüm ür. top öl. gen. içinde or. ür payı %10 İTHLT Değer $ ,24 34,75 10,75 0,26 8,24 31,80 13,77 0,007 4,90 14 ölge tüm ürün top: öl. gen. içinde or. Ür. payı % Top. Değ. İçindeki % payı 0, ,12 0,42 0,83 0,19 0, ,03 0,23 0,06 2,69 İHRT Değer $ ölge ür. top öl. gen. içinde or. ür payı %1 0, ,17 0,06 0,46 0,86 0,19 0, ,99 0,22 0,07 0,004 2,56 ölge tüm ür. top öl. gen. içinde or. ür payı % yılı verileri incelendiğinde bölge ithalat değerinin yaklaşık %13 lük kesimini orman ürünleri sanayiinin elinde bulundurduğu belirlenmiştir. müdürlükleri kapsamında en yüksek ithalat değerinin 1999 yılında Sarp lüğü nden gerçekleşmiş olduğu belirlenmiştir. Ürün türü bakımından ise ürün grubu en yüksek ithalat değerini taşımaktadır yılına ait bulgular Tablo 3 te verilmiştir (7). 13

5 K.. KYÜZ, H. INDIK, H. SERİN, İ. KYÜZ Tablo yılındaki ithalat ihracat değerlerinin gümrük müdürlüklerine göre dağılımı ler ölgesi ölgesi Ordu. Ünye Fatsa Giresun Hava Lim. Güm Müd. Hopa. Sarp Gen. (++) İTHLT Top. Değ. Değer İçin % payı $ ,97 14,06 1,98 21,64 3,73 10,72 38,16 13,81 0,29 19,48 ölge tüm ür. top öl. gen. içinde or. ür payı % ,005 13,87 14,27 2,06 20,40 4,08 11,73 38,48 14,20 0,68 0,8 19,70 ölge tüm ürün top: öl. gen. içinde or. ür payı % İHRT Top. Değ. Değer İçin % payı $ 3, ,58 1,06 0,28 0,44 0,81 0,23 4,37 1, ölge ür. top öl. gen. içinde or. ür payı %3 3,68 55,72 1,03 0,30 0,43 0,86 4,86 1,48 ölge tüm ür. top öl. gen. içinde or. ür payı % yılında bölge genelinde yapılan ihracat değerlerinde önceki 2 yıla oranla önemli ölçüde düşüş yaşanmıştır. ihracat değeri içerisinde orman ürünleri sanayisinin payı tüm ürünlere göre nispi olarak daha farklı bir görüntü sergilemekte ve tüm ihracat potansiyeli içindeki payı %3 düzeyine yükselme göstermektedir. ölgesi orman ürünleri sanayi bakımından tüm bölgenin ihracat tutarının yaklaşık %77 lik kısmını elinde bulundurmaktadır. Ürün grubu olarak ürün grubu ilk sırada yer almaktadır. 4. SONUÇ Doğu Karadeniz ölgesi nde 11 gümrük müdürlüğü kapsamında orman ürünleri sanayi alanında yer alan 3 farklı ürün grubu ile ilgili olarak ithalat ve ihracat değerleri analiz edilmiştir. 14

6 Doğu Karadeniz ölgesinde Yer lan ler Düzeyinde Orman Ürünleri Sanayiinin İthalat Ve İhracat Durumunun İncelenmesi İthalat değerlerinin 3 yıllık analizi sonucunda tüm bölge genelinde yapılan ithalatın ortalama olarak %13,5 inin orman ürünleri sanayi sektörü tarafından gerçekleştirildiği belirlenmiştir yılında oluşan %18 lik pay azalma eğilimine girmiş ve 1999 yılında %13 e gerilemiştir. müdürlükleri kapsamında yapılan analiz sonucunda ithalat değerleri olarak 1997 yılında, 1998 yılında Ordu ve 1999 yılında Sarp lüğü ön plana çıkmaktadır. İhracat verilerinin analizi sonucunda ise; tüm bölge ürün grupları içerisinde orman ürünleri sanayiinin ortalama olarak %1,7 lik bir paya sahip olduğu tespit edilmiştir. İhracat değerlerinde oluşan düşüklüğün nedeni olarak özellikle bölge sanayi yapısının ve sanayisinin ihracat potansiyeli açısından yeterli düzeyde olamamaları gösterilebilir. üyük ölçüde (yaklaşık olarak %99) küçük ve mikro ölçekli işyeri düzeyine sahip olan orman ürünleri sanayi sektörü çoğunlukla bölgesel talebi karşılayabilme amacıyla faaliyet göstermektedir. Diğer bölgelerden ihracat yapabilme amacıyla Doğu Karadeniz ölgesi ne yönelen sanayici orman ürünleri sanayi alanında yok denecek kadar azdır. Yapılan çalışmalar sonucunda 3 yıllık ithalatihracat değerlerinde oluşan değişim Tablo 4 te verilmiştir. Tablo yılları arasında Doğu Karadeniz ölgesi de oluşan ithalat ihracat değişim değerleri Yıllar İthalat Orman Ürünleri Sanayi ölgesel Tüm Sektörel Grup İhracat Orman Ürünleri Sanayi ölgesel Tüm Sektörel Grup Dış Ticaret Orman Ürünleri Sanayi Dengesi ölgesel Tüm Sektörel Grup İhracat potansiyeli; açısından özellikle Orta sya Türk umhuriyetleri önemli bir pazar olarak gözükmektedir. Oluşabilecek işbirliği yardımıyla ihracat ve ithalat düzeyi arttırabilecek ve hem bölge hem de ülke ekonomisi önemli bir kaynağa sahip olabilecektir. u nedenle orman ürünleri sanayiinin özellikle bölge genelinde işyeri ve istihdam bakımından oluşturmuş olduğu potansiyel gücün dış piyasalarda değerlendirilmesi imkanı oluşturulmalıdır. u maksatla sanayiinin gelişimi için gerekli eğitim ve finansal destek öncelikli olarak temin edilmelidir. Doğu Karadeniz ölgesi nde yapılan ihracat ve ithalat, orman ürünleri sanayisinde Şekil 1 de, tüm sektörlerde ise Şekil 2 de gösterilmektedir. Orman ürünleri sanayi alanında yıllar dikkate alındığında bir dış ticaret açığı görülürken, bölgesel bazda önemli oranda bir fazlalık görülmektedir. u nedenle orman ürünleri sanayi alanında oluşturulabilecek yatırımlar, dış ticaret fazlasının daha da artmasını sağlayabilecek ve bölge kalkınmasına önemli ivme kazandırabilecektir. 15

7 K.. KYÜZ, H. INDIK, H. SERİN, İ. KYÜZ ithalat ihracat DT Yıllar ithalat ihracat DTD Yıllar Şekil yılları arasında Doğu Karadeniz ölgesi nde orman ürünleri sanayisinde gerçekleşen ithalat ve ihracat tutarları ( TL) ve dış ticaret dengesi (DTD) Şekil yılları arasında Doğu Karadeniz ölgesi nde tüm sektörlerde gerçekleşen ithalat ve ihracat tutarları ( TL) ve dış ticaret dengesi (DTD) KYNKLR 1. nonim, Doğu Karadeniz lt ölgesi Kalkınma Projesi Sektör nalizi, KTÜ raştırma Fonu, No: ,, DİE, Türkiye Ekonomisi İstatistik ve Yorumlar, nkara, Çelik, K., Doğu Karadeniz lt ölgesinde Dış Ticaret, ölgesel Kalkınma Sempozyumu 94, 1315 Ekim 1994,. 4. kyüz, K.,., Doğu Karadeniz ölgesi nde Yer lan Küçük ve Orta Ölçekli Orman Ürünleri Sanayi İşletmelerinin Yapısal nalizi, KTÜ Fen ilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Mart 2000,. 5. DİE, Dış Ticaret İstatistikleri, DİE Yayın No: 2212, ISSN: , nkara, DİE, Dış Ticaret İstatistikleri, DİE Yayın No: 2310, ISSN: , nkara, DİE, Dış Ticaret İstatistikleri, DİE Yayın No: 2431, ISSN: , nkara,