EGE ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ (YÜKSEK L SANS TEZ )

Transkript

1 EGE ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ (YÜKSEK L SANS TEZ ) TOHUM ÖNÇ MLEND RME UYGULAMALARINDAN T CAR (HAZIR) F DE ÜRET M NDE YARARLANMA OLANAKLARININ BEL RLENMES Hakan PULLU Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunu Tarihi: Tez Danı manı: Doç. Dr. brahim DUMAN Bornova- ZM R

2 II

3 III Hakan PULLU tarafından YÜKSEK L SANS TEZ olarak sunulan Tohum Önçimlendirme Uygulamalarından Ticari (hazır) Fide Üretiminde Yararlanma Olanaklarının Belirlenmesi ba lıklı bu çalı ma E.Ü. Lisansüstü E itim ve Ö retim Yönetmeli i ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü E itim ve Ö retim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan de erlendirilerek savunmaya de er bulunmu ve tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirli i/oyçoklu u ile ba arılı bulunmu tur. Jüri Üyeleri: mza Jüri Ba kanı : Prof. Dr. Benian ESER... Raportör Üye: Doç. Dr. brahim DUMAN... Üye : Doç. Dr. Mustafa Gümü....

4 IV

5 V ÖZET TOHUM ÖNÇ MLEND RME UYGULAMALARINDAN T CAR (HAZIR) F DE ÜRET M NDE YARARLANMA OLANAKLARININ BEL RLENMES PULLU, Hakan Yüksek Lisans Tezi, Bahçe Bitkileri Bölümü Tez Yöneticisi: Doç.Dr. brahim DUMAN EYLÜL 2008, 74 sayfa Bu çalı ma, önçimlendirilmi domates, biber, marul ve karnabahar tohumları kullanarak ticari fide üretiminde kar ıla ılan çimlenme ve çıkı sorunlarını ortandan kaldırabilme olanaklarını belirlemek amacı ile yıllarında yürütülmü tür. Çalı mada Riogrande domates, Kapya biber, Recital marul ile Medal karnabahar çe idi tohumları kullanılmı tır. Domates tohumları 232 g/l, biber tohumları 212 g/l ve karnabahar tohumları 250 g/l PEG 6000, marul tohumları da %1 K 3 PO 4 solüsyonlarında muamele edilmi tir. Önçimlendirme uygulaması sonrasında orijinal a ırlıklarına kurutulan tohumlar öndeneme olarak; domates 23 C, biber ve karnabahar 25 C ve marul 17 C sıcaklık ve %95 nem ortamındaki çimlendirme dolaplarında optimum çimlenme süresinin belirlenmesi amacıyla tutulmu lardır. Öndenemeler sonucunda domatesin 48 saat, biberin 60 saat, marulun 24 saat, karnabaharın 42 saat çimlendirme odalarında bekletilmesine karar verilmi tir. Ana denemeler a amasında ise; önçimlendirilmi ve kontrol tohumları fide viyollerine ekilerek belirlenen sürelerde çimlendirme

6 VI odalarında bekletilmi lerdir. Bu süre sonunda yeti tirme seralarına alınarak fide çıkı de erleri ve fide kalite de erleri bakımından gözlemlere tabi tutulmu tur. Çalı malar sonunda; domates, biber ve marul tohumlarındaki uygulamaların kontrol tohumlarına göre çimlenme gücü, hızı ve homojenli ini arttırdı ı saptanmı tır. Uygulanmı domates ve biber tohumlarındaki ortalama çıkı zamanı sırasıyla 6,01, 10,86 gün iken bu de erler kontrol tohumlarında da 8,29 ve 12,24 gün bulunmu tur. Marul tohumlarında ise uygulamanın çıkı homojenli ini 0,5 den 1,37 de erine yükseltti i belirlenmi tir. Karnabahar tohumlarında ise PEG uygulamasının çıkı oranları bakımından istatistiki açıdan önemli bir fark olu turmadı ı saptanmı tır. Fide kalite de erleri bakımından ise tohum uygulamaları sonucu domates, biber ve marulda özellikle fide yaprak sayısı, fide kök boyu, gövde boyu ve gövde çapı bakımından olumlu etkiler gözlemlenmi tir. Bütün türlerde uygulamalardan elde edilen fidelerde yaprak sayısı 0,5-2,0 adet, fide kök uzunlu u 0,2-2,0 cm, gövde boyu 1,2-2,0 cm, ve gövde çapı da 0,12-0,20 mm artı göstermi tir. Karnabahar tohumlarında ise yine uygulamanın fide kalite özelliklerine önemli etkisi bulunamamı tır. Anahtar Kelimeler: Tohum, fide, önçimlendirme, domates, biber, marul, karnabahar.

7 VII ABSTRACT TO DEFINE THE POSSIBILITIES OF USING SEED PRIMING TREATMENTS IN COMMERCIAL SEEDLING PRODUCTION PULLU, Hakan Master of Science Thesis, Horticultural Dept. Supervisor: Assist. Prof. Dr. Ibrahim DUMAN September 2008, 74 pages This study was conducted to define to eliminate the germination and emergency problems in commercial seedling industry with using primed tomato, pepper, lettuce and cauliflower seeds in In study; tomato cv Riogrande, pepper cv Kapya, lettuce cv Recital and cauliflower cv Medal seeds were used. Tomato seeds, pepper seeds and cauliflower seeds were primed in (232g/l, 212g/l, 250g/l ) PEG-6000 and lettuce seeds were primed in 1% K 3 PO 4 solutions respectively. After the priming, the seeds were dried-back to original dry weight, taken to the pre-study. In pre-studies; tomato; 23 C, pepper and cauliflower; 25 C, lettuce; 17 C temperature and 95% moisture conditions were used to define the taking out time of the seeds sowing pots from germination rooms to production greenhouse in main-studies. In the results of this pre-studies; the time of waiting in germination room were find for species as; tomato 48 hours, pepper 60 hours, lettuce 24 hour and cauliflower 42 hours. In main-studies; primed and unprimed seeds were sown to the sowing pots and waited in germination rooms in defined time. After the

8 VIII waiting times finished the pots were taken out to the greenhouses to sight for seedling emergency values and seedling quality values. In the results of these observes; the treatments in tomato, pepper and lettuce were increased the seedling emergency rate, emergency speed (average emergency time) and emergency homogeneity values according to control seeds. In primed tomato and pepper seeds the average emergency time was 6,01 and 10,86 respectively in case they were 8,29 and 12,24 days in control seeds respectively. In lettuce seeds the treatment was increased the emergency homogeneity from 0,5 to 1,37. In cauliflower; seed treatment with PEG couldn t change the seedling emergency values statistically. In seedling quality values; priming, effects; leaf number, root length, stock length and stock size positively in tomato, pepper and lettuce seeds. In seedlings comes from treatments in all species; leaf number increased, 0,5-2,0, root length increased 0,2-2,0 cm, stock length increased 1,2-2,0 cm and stock length increased 0,12-0,20 mm. Treatments in cauliflower, couldn t changed the seedling quality values statistically. Key Words: Seed, seedling, priming, tomato, pepper, lettuce, cauliflower.

9 IX TE EKKÜR Bu ara tırmanın gerçekle tirilmesinden yazımına kadar geçen her a amasında yol gösterici fikirleri ve yardımlarıyla beni yönlendiren ve her zaman deste ini hissetti im de erli hocam Doç. Dr. brahim DUMAN a, Çalı mamda desteklerini benden esirgemeyen ve projelerinde banada yer veren sayın hocalarım Prof. Dr. Benian ESER ve Doç. Dr. Hülya LB ye, Çalı mamda yardımlarını benden esirgemeyen Dr. Süleyman Kavak, Ar.Gör Seçkin Kaya ve Zir.Yük.Müh. Melis Curao lu na, Yüksek Lisans Tez Projemde sa ladıkları maddi manevi destekler için E.Ü. Tohum Teknolojileri Uygulama ve Ara tırma Merkezi, Tat Tohumculuk A. ve May Tohum Grubu na, Hayatım boyunca sevgi ve fedakârlıklarını, maddi ve manevi desteklerini benden esirgemeyen A LEM e Te ekkür Ederim Zir. Müh. Hakan PULLU

10 X

11 XI Ç NDEK LER Sayfa ÖZET... V ABSTRACT...VII TE EKKÜR... IX EK LLER D Z N... XIII Ç ZELGELER D Z N...XV 1. G R L TERATÜR B LD R LER MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Tohum ba langıç kalite de erleri nin belirlenmesi Tohum neminin saptanması Tohum canlılı ının saptanması Tohum önçimlendirme uygulamaları Öndenemeler Çıkı testleri Anadenemeler Fidelik çıkı testleri Fide kalite de erleri statistiksel de erlendirme BULGULAR Öndenemeler... 24

12 XII Ç NDEK LER (devam) Sayfa Domates Biber Marul Karnabahar Anadenemeler Domates Fide çıkı testleri Fide kalite de erleri Biber Fide çıkı testleri Fide kalite de erleri Marul Fide çıkı testleri Fide kalite de erleri Karnabahar Fide çıkı testleri Fide kalite de erleri TARTI MA VE SONUÇ...60 KAYNAKLAR D Z N...68

13 XIII EK LLER D Z N ekil Sayfa 3.1. Tohum uygulamalarında kullanılan havalandırmalı uygulama kabı Ön ve ana denemelerde kullanılan 448 ve 228 hücreli viyoller Tohumların önçimlendirme uygulamasındaki görünü ü Çimlendirme dolabında streç filmlerle kaplanmı viyoller Özel fide kurulu unda ekimi tamamlanmı viyoller Çimlendirme odasına yerle tirilmi viyoller Yeti tirme seralarına çıkarılan ve fide büyümesi için yerle tirilen viyoller Öndeneme a amasında PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarında 48.saat sonunda kökçük durumları Öndeneme a amasında PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri Öndeneme a amasında K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarında 42.saat sonunda kökçük durumları Öndeneme a amasında PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri... 37

14 XIV EK LLER D Z N (DEVAM) ekil Sayfa 4.8. PEG uygulamasının domates tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri PEG uygulamasının biber tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol Marul tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i PEG uygulanmı ve kontrol Karnabahar tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri PEG uygulamasının karnabahar tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i...57

15 XV Ç ZELGELER D Z N Çizelge Sayfa 3.1.Kullanılan tohumların nem ve canlılık de erleri Domates tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri Biber tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri Marul tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri Karnabahar tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri... 56

16 XVI Çizelge Ç ZELGELER D Z N (DEVAM) Sayfa PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri...58

17 1 1. G R Ülkemizde yılda 1.2 milyon ha alanda 30 milyon ton sebze üretimi yapılmaktadır. Toplam sebze üretimi içerisinde domates yakla ık 10 milyon ton ile birinci sırada yer almaktadır. Bunu sırasıyla kavunkarpuz, patates, so an, biber, hıyar ve di er sebzeler izlemektedir (Abak, 2004). Sebze üretimi do rudan tohum ekimi yöntemi ve fide ile üretim olmak üzere iki ekilde yapılabilmektedir. Do rudan tohum ekimi ile üretilen türler düz tarlada, tavalarda, tahtalarda, ocaklarda, karık ve masuralarda yeti tirilirken fidesi ile üretilen türler genelde karık ve masuralarda yeti tirilir. Ülkemizde sebze üretiminde % oranında hibrit çe itler kullanılmaktadır ve bunların çok büyük bir kısmı yurt dı ından ithal edilmektedir. Yurt dı ından ithal edilen tohumların bilindi i gibi pahalı tohumlar olması sebebi ile her iki yöntemle de yeti tirilebilen türlerde birim alanda kullanılacak tohum miktarını azaltmak amacıyla fide ile üretim tercih edilmektedir. Bununla beraber do rudan tohum ekimi yöntemi ile yeti tiricilikte; ekilen tohum olumsuz çevre ve toprak ko ullarından zarar görebilme ihtimali oldu u için bu tarz kıymetli tohumların kontrollü ko ullarda fide haline getirilerek daha sonra tarlaya a ırtılması daha uygun olmaktadır. Bugün ülkemizde fidesi ile yeti tirilen türlerin üretiminde yılda yakla ık milyar sebze fidesi kullanılmaktadır (Gençtan ve ark., 2005). Fidesi ile üretilen türlerin ba ında yine sebze üretiminde oldu u gibi domates gelmektedir. Bunu biber, hıyar, karpuz, kavun, patlıcan, marul ve lahanagiller izlemektedir. Sebzecilikte üretime temiz tohumluk

18 2 ile birlikte hastalık ve zararlılardan ari kök ve yaprak dengesi sa lanmı kaliteli bir fide ile ba lamak elde edilecek verim ve kalitede önemli artı lar sa layabilmektedir (Vural ve ark., 2000). Ülkemizde fide üretimi topraksız fide (çıplak köklü fide), hazır fide (viyol, ticari fide) ve tüplü fide eklinde olmak üzere farklı ekillerde yapılabilmektedir. Ülkemizde 1990 lı yılların sonuna kadar üreticiler kendi fidelerini topraksız fide olarak kendileri alçak plastik tünellerde veya tavalarda yeti tirmekteydi. Fakat fide ile üretim tekni indeki yeni geli meler sonucu son yıllarda hazır fide üretimi piyasada ba lı ba ına bir sektör haline dönü tü. Topraksız fide üretiminde gerek hastalık ve zararlılarla mücadele gerek üreticilerin üretime yer ve i gücü ayırma gereksinimleri büyük sorunlar haline gelmesi üreticiyi hazır fide kullanımına te vik etmi tir. Ülkemizde halen faaliyet gösteren 50 nin üzerinde hazır fide üretim tesisi bulunmaktadır (Duman, 2006). Bu tesislerde üretim tamamen kontrollü ko ullarda üreticiye zamanında ve her anlamda kaliteli fide sunmak amacı ile yapılmaktadır. Kaliteli fide üretimi her noktada dikkat ve özen gerektiren bir i tir ve u bir gerçektir ki kaliteli fide elde edilmesinin yolu ana üretim materyaliniz olan tohumun kaliteli olmasından geçmektedir. Fide üretimi açısından kaliteli tohum demek; hastalık ve zararlılardan ari, canlılı ı ve çıkı gücü yüksek, homojen ve hızlı bir çıkı gösteren tohum anlamına gelmektedir. Fakat tohumlu un üretim ve i lenmesi safhalarında kontrol altında tutulamayan bazı sebeplerden dolayı tohumluklarda belirli kalite problemleri ya anabilmektedir. Bu gibi durumlarda tohumlarda kaliteyi iyile tirici uygulamalar yapılarak tohumluklar istenen kalite düzeyine getirilebilmektedir.

19 3 Bu uygulamalar; kültürel, fiziksel uygulamalar ve kimyasal ugulamalar olarak ba lıklandırılabilir. Bu uygulamalar ile çimlenmesi zor ve düzensiz olan bazı sebze tohumlarında hızlı ve homojen çıkı lar elde edilebilmektedir. Bu amaca yönelik olarak yapılan çalı maların en önemlisi Heydecker ve Coolbear (1977) tarafından geli tirilen priming uygulamasıdır. Priming uygulamaları farklı ara tırıcılar tarafından önçimlendirme, osmotik ko ullandırma gibi isimlerle anılmaktadır (Duman, 1998, Sivritepe, 1999). Bu uygulamalarda tohumlar ekim öncesi farklı molekül a ırlı ındaki PEG (Polyethylenglycol) ve de i ik potasyum tuzları (KH 2 PO 4, KNO 3, K 3 PO 4, vb) gibi belirli osmatik basınca sahip çözeltiler ile muamele edilerek ön çimlendirme a amaları tamamlanmaktadır. Bu a amada tohum embriyosunda belirli de i iklikler olu makta, embriyo büyümekte ancak kökçük tohum kabu u dı ına çıkmamaktadır. Kökçü ün çıkı a amasına geldi i kademede tohumlar uygulama ortamından çıkarılmakta ve orijinal a ırlıklarına kadar kurutularak esas yerlerine ekilmektedirler. Tohumda önçimlendirme uygulamaları farklı ekillerde yapılmaktadır li yıllardan bu yana ço unlukla petri kapları içinde çift katlı kurutma ka ıtları arasında (Brocklehurst and Dearman, 1983a; 1983b) yapılan uygulamalara paralel olarak 1990 lı yıllarda ba layan havalandırmalı uygulama yöntemlerinde kullanılan (Bujalski et al., 1989; Bujalski and Nienow, 1991) özel kaplarda da yapılabilmektedir. Bu konularda yapılan çalı malarda özellikle havalandırmalı uygulama kabı tekni inin etkinli i ön plana çıkarılmı tır (Akers and Holley, 1986;

20 4 Bujalski et al., 1989; Bujalski and Nienow, 1991; Duman ve ark., 1998; Duman ve lbi, 2001). Bu bilgiler ı ı ında hazırlanan bu çalı mada, hazır fide sektöründe en çok üretilenden türler olan, domates, biber, marul ve karnabahar tohumları için önceki çalı malarla belirlenen en uygun yöntemler kullanılarak önçimlendirme yapmak sureti ile bu tohumların hazır fide sektörüne fide çıkı ında ve fide kalitesinde sa layabilece i avantajları belirlemek hedeflenmi tir.

21 5 2. L TERATÜR B LD R LER Çimlenmesi zor ve uzun sürede düzensiz olarak gerçekle en bazı sebze tohumları ekildikleri ortamda stres olarak tanımlanan dü ük ve yüksek toprak sıcaklı ı, toprak kaymak tabakası, a ır karakterli toprak, toprak tuzlulu u gibi ko ullarda geç ve düzensiz çimlenmekte veya hiç çimlenememektedir. Özellikle küçük tohumlu ve küçük embriyolu türlerde (havuç, kereviz, maydanoz, so an, marul, biber vb..) bu özellik çok yaygındır. Geç ve düzensiz çimlenme ile birlikte olu an yabancı otlar, hastalık ve zararlılar bitki geli imini yava latarak hem verimde hem de kalite özelliklerinde olumsuz etki yapmaktadır (Muhyaddin and Wiebe, 1989). Bu olumsuz ko ullarda tohumun vigor gücünü artırmak, çimlenmeyi hızlandırmak ve homojenle tirmek amacıyla önçimlendirme (priming) olarak tanımlanan (Heydecker and Gibbins., 1978) ve tohumlara farklı ekillerde uygulanan ekim öncesi tohum uygulamaları geli tirilmi tir. Ekim öncesi tohum uygulamalarının Umbelliferae ve Liliaceae familyası sebzeleri gibi tohum olgunlu u farklı kademelerde olu an türlerde olumlu sonuçlar verdi ini belirten Dearman ve ark (1986;1987) özellikle do rudan ekim yöntemiyle üretilen türlerin tohumlarında önçimlendirme uygulamalarının mutlaka yapılması gerekti ini ileri sürülmü tür. Ekim öncesi tohum uygulamalarında etkili madde olarak birçok materyal kullanılmaktadır. Bunların içerisinde en yaygın olarak kullanılan etkili maddenin PEG (Polyethylenglycol) oldu u ve bunu potasyum, sodyum ve magnezyum inorganik tuzları gibi de i ik kimyasal maddelerin ve dü ük molekül a ırlıklı Mannitol, Glycerol ve

22 6 Sucrose gibi organik karı ımların izledi i belirtilmi tir (Brocklehurst et al, 1984). Farklı tohum tür ve çe itlerinde kullanılan materyallerden elde edilen sonuçlar etki bakımından farklı sonuçlar ortaya koyabilmektedir. Bazen tuzlar, bazen de PEG ile yapılan tohum uygulamalarının daha etkili oldu u ve hatta bazı zamanlarda aynı sonuçların alındı ı belirtilmektedir (Haigh and Barlow, 1987; Alvarado et al, 1987; Parera and Cantliffe, 1992). Gray (1989), ön çimlendirme uygulamaları sırasında tohum tarafından su emilmesine izin verilerek çimlenmenin ilk a amasının gerçekle ti ini, bunun takibinde tohumda protein ve nükleik asit sentezinin ba lamasıyla embriyoda da büyümenin ba ladı ını ve çimlenmenin son a aması olan tohumun hızlı su alımı öncesi kökçü ün çıkmasına izin verilmeden tohumların uygulamadan çıkarılması gerekti ini ifade etmi tir. Biber tohumlarında dü ük sıcaklıkta çimlenme ve çıkı ı iyile tirmek için en uygun osmotik solüsyonun ve konsantrasyonunun, uygulama süresinin ve uygulama sıcaklı ının belirlenmesi amacıyla yapılan çalı mada tohumlar 15 C ve 20 C sıcaklıklardaki farklı dozlardaki PEG ve KNO 3 +K 3 PO 4 solüsyonlarında 5 27 gün boyunca petri kapları içinde muamele edildikten sonra PEG ve potasyum tuzlarında uygulama gören tohumlar kontrol tohumlarına oranla daha yüksek çimlenme oranı göstermi lerdir. Bunun yanında PEG ve tuz uygulamaları kar ıla tırıldı ında potasyum tuzlarının daha etkili oldu u ve 20 C de uygulama gören tohumların 15 C de uygulama gören tohumlara göre çimlenme yüzdelerinde artı ve T 50 (ortalama çimlenme

23 7 zamanı) zamanlarında ise azalma oldu u dile getirilmi tir (O Sullivan and Bouw, 1984). Yanmaz ve Özdil (1992), PEG uygulamalarının havuç ve domates tohumlarında çimlenme ve çıkı oranı ile hızının artırılması üzerindeki etkileri belirlemeye amaçladıkları çalı ma sonucunda PEG 6000 uygulamalarının domates ve havuç tohumlarında çimlenme ve çıkı oranını artırdı ı, çimlenme ve çıkı süresini kısaltarak bir örnek çimlenme meydana gelmesini sa ladı ını ortaya koymu lardır. Hardegree ve Van Vactor (2000), so uk mevsimde ve ya ı lı ilkbaharda ekilen çim tohumlarının yıllık yabancı otlardan önce çıkı ını tamamlaması gerekti ini belirterek bu tür tohumlarda önçimlendirme i leminin mutlaka kullanılması gerekti ini ifade etmi lerdir. Önçimlendirme uygulaması nın so uk dönemde hem çimlenme hem de çıkı oranını iyile tirmi tir. Erken ilkbahar veya geç kı ekimlerinde önçimlendirme uygulaması nın mutlaka kullanılması gerekti ini belirtmi lerdir. Kavun tohumlarına uygulanan primingin çimlenme ve ya lanma üzerine etkisini ara tıran Nascimento ve West (2000) havalandırılan KNO 3 solüsyonunda uygulamadan sonra hemen ya da 12 ay depolama sonrası kurak ko ullara etkileri tohumlarda 12 ay dipolamada tohum çimlenme ve vigorunun azaldı ını belirlemi lerdir. Maydanoz tohumlarının genelde vigorunun dü ük oldu unu ifade eden Podlaski ve ark. (2003), maydanoz tohumlarının çimlenme ve çıkı oranı üzerine önçimlendirme ve kaplamanın (pelleting) etkisini ara tırmı lardır. Hardening ve SMP (Solid Matriks Priming) uygulamalarının fide çıkı homojenli ini, yüzdesini ve hızını artırdı ını

24 8 belirten ara tırmacılar buna kar ın önçimlendirme + kaplama tohum uygulamasının tohum vigorunu olumsuz etkiledi ini, ancak sadece önçimlendirme uygulamasının kök verimini bir çe itte 6.45 ton/ha dan 7.09 ton/ha a, di er bir çe itte ise 2.44 ton/ha dan 5.48 ton/ha a yükseltti ini belirtmi lerdir. Orzeszko-Rywka ve Podlaski (2003) eker pancarı tohumlarının vigoru üzerine tohum uygulamalarının etkisini ara tırmı lardır. Üç ekerpancarı varyetesi tohumlarının ovalanması, önçimlendirme yapılması, yıkanması ve ovulma + priming uygulamaları yapılmı tır. Önçimlendirme yapılmı tohumlar % 5.1, ovulma + önçimlendirilmi tohumlar % 7.4 nem ko ullarında çimlenirken, kontrol tohumları % 26.8 nem ko ulunda çimlenmi tir. Önçimlendirme uygulaması tohum solunum yo unlu unu arttırmı tır. Ovma ve yıkama tohum perikarındaki kimyasalları uzakla tırdı ını belirtmi lerdir. Sonuçta bu tohum uygulamalarının tohum vigorunu artırdı ını belirten ara tırıcılar pancar tohumlarının ekim öncesi uygulama görmesi gerekti ini önermi lerdir. Mwale ve ark. (2003) ayçiçe i tohumlarına uygulanan önçimlendirme uygulamasından sonraki çimlenme, çıkı ve bitki geli imini incelemi lerdir. Zambiya daki ara tırmada önçimlendirme uygulaması görmü ayçiçe i tohumlarında ortalama çimlenme zamanı ve tarla çıkı zamanın önemli oranda azaldı ını belirtmi lerdir. Benzer ekilde çimlenme ve çıkı ta homojenlik (synchrony) sa lamı lardır. Son çimlenme ve tarla çıkı oranı ile genotipler arasında da önemli bir interaksiyon belirleyen ara tırıcılar önçimlendirme uygulamalarının bikti boyu ve çiçeklenmeyi etkilemedi ini saptamı lardır. Sonuçta ayçiçe i hibrit tohum üretiminde kullanılan ana ve baba hatların çimlenme, çıkı

25 9 ve homojen geli iminin önçimlendirme uygulaması ile iyile tirildi ini belirten Mwale ve ark. (2003) buna kar ılık Zambia ko ullarındaki F 1 hibrid tohum üretiminde homojen bir çiçeklenme sa lanamadı ını belirtmi lerdir. Domates, biber, marul, kereviz, lahana ve havuç tohumlarının havalandırılmı PEG ve tuz solüsyonlarında uygulamanın etkilerini ara tıran Cantliffe et al. (1987), 15 ve 35ºC gibi minimum ve maximum sıcaklıklarda yaptıkları çıkı testlerinde kontrol domates tohumlarında %17 olan çimlenmenin -10 bar PEG uygulaması ile 35ºC de %98 çimlenmeye ula tı ını saptamı lardır. Marul tohumlarında ise %1 K 3 PO 4 uygulamasının en etkili oldu u ( %72 çimlenme) belirtilmi tir. Duman ve ark. (1998), havuç ve so an tohumlarının çimlenmesinin ve fide çıkı ını iyele tirmek ve bunun yanında kurutma kâ ıdı ve havalandırmalı uygulama kabı yöntemlerinin etkilendi ini kar ıla tırmak amacıyla yaptıkları çalı mada, havuç tohumlarında havalandırmalı uygulama kabı yönteminin çimlenme ve çıkı hızını önemli oranda arttırdı ını, stres ko ul ve tarla denemelerinde ise hem çıkı hızı hem de çıkı oranı üzerine olumlu etkide bulundu unu belirlemi lerdir. Aynı ara tırmacılar so an tohumlarında ise havalandırmalı uygulama kabı ortamına O 2 ilave edildi inde, çimlenme, çıkı, stres ve tarla çıkı ının hızı üzerine olumlu etki yaptı ını vurgulamı lardır. Tohum uygulama ortamında meydana gelen havasız ko ullar ve bunun neden oldu u bazı fungal etmenler tohumların çimlenmesinde olumsuz etkide bulunmaktadır. Bu olumsuz etkileri ortadan kaldırmak amacıyla uygulama ortamına ilave olarak hava ve oksijen verilmesi

26 10 eklinde yapılan uygulamalar ile bu olumsuzluk ortadan kaldırılmı tır. Havalandırmalı uygulama kapları (Bubble-kolon) olarak adlandırılan bu uygulama yöntemi 1990 lı yılların ba ında ba lamı ve bu yöntemden ba arılı sonuçlar elde edilmi tir (Duman ve lbi, 2001). Sorgum tohumlarında yapılan bir çalı mada (PEG) uygulamasının çıkı üzerine etkileri ara tırılmı ; çalı mada iki farklı çekirdek rengine sahip tohumlar kullanılmı tır. Çıkı testleri laboratuvar ko ullarında optimum (25 C) ve optimum olmayan (18 ve 14 C) sıcaklık ko ulları kullanılmı tır. Çıkı ortamı olarak steril edilmi kum ve steril edilmemi toprak kullanılmı tır. PEG uygulaması kum ortamında fide çıkı ını arttırmı tır. Toprakta ise acık renk tohumlara sahip çe itler optimum ko ullarda fide olu turabilmi lerdir bununla birlikte önçimlendirme yapılmamı koyu renk tohumlar kum ortamında her sıcaklıkta iyi sonuçlar vermi tir. Fakat önçimlendirme uygulamaları sonucunda koyu renkli tohumlarda optimum olmayan ko ullarda çimlenme kapasitelerinde dü ü gözlenmi tir. Ara tırıcılar bu sonuçların tohum kabu unda bulunan tanenler ile alakalı olabilece i kanısına varmı tır. Açık ve koyu renkli tohumların tanen içerikleri 80 ve 590 mg /100 g tohum ya a ırlı ı cinsinden tespit edili tir. Bu içerikler özellikle koyu renkli tohumlarda PEG uygulaması sonrası dü mü tür (217,5 mg/100g). Koyu renkli tohumların önçimlendirme sonrası çimlenmelerinin dü ü leri bu tanin de erlerinin dü ü leri ile ili kilendirilmi tir. Bu sonuçlar tarla ko ullarında yüksek tanenli çe itlerin daha iyi çıkı gösterdi i görü ünü desteklemektedir (Patene et al. 2008).

27 11 Bu çalı mada Cynara cardunculus un üç varyetesinde (enginar, yabani ve kültüre alınmı cardoon) önçimlendirme denemeleri yapılarak bu bitkilerin optimum, dü ük ve yüksek sıcaklıklarda çimlenme performansları gözlemlenmi tir. Tohumlar -1,2 MPa su potansiyelindeki PEG 6000 solüsyonu ve KNO 3 + K 2 HPO 4 solüsyonu içerisinde 18 ± 1 C sıcaklıkta 7 gün süreyle tutulmu tur. Uygulama sonunda tohumlar safsu ile yıkanarak kurutulmu tur. Kurutulan tohumlardan enginar ve kültüre alınmı cardoon tohumları 4, 16, 32.5 C sıcaklıklarda çimlenme testine alınmı tır. Yabani cardoon tohumları tüm sıcaklıklarda çok dü ük çimlenme gösterdi i için önerilecek bir sıcaklık de eri belirlenmemi tir bu nedenle bu tohumlarda aynı sıcaklıkta çimlenmeye alınmı tır. Denemeler sonucunda KNO 3 + K 2 HPO 4 solüsyonu ile yapılan uygulama yabani ve kültüre alınan cardoon tohumları nın çimlenmesinde önemli düzeyde artı göstermi, fakat enginar tohumları nın çimlenme oranlarında dü ü e sebep olmu tur. PEG 6000 solüsyonu ile yapılan uygulama sonucunda ise enginar tohumlarının dü ük sıcaklıkta (4-8 C) çimlenme oranlarında önemli artı sa lamı tır. Fakat aynı artı cardoon tohumlarında kaydedilememi tir (Lerna et al, 2004). Fide üretim tekni inde tohum çimlenmesinin önemini vurgulayan Cantliffe (1998), uniform ve optimum ko ullarda çimlenmeyi hızlandırmak ve kolayla tırmak için tohumlara önçimlendirme, fungisitler ile film kaplama, pellet tohum gibi uygulamaların geni kullanma alanı buldu unu ifade etmi tir.

28 12 3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalı mada çimlenmesi zor ve düzensiz olan türlerde çimlenme hızını ve homojenli ini arttıran önemli uygulamalardan olan önçimlendirme (priming) uygulamasının hazır fide elde etmede sa lıyacagı kolaylıkları belirlemek amaçlanmı tır. Çalı malar tohum uygulamaları, öndenemeler ve ana denemeler olmak üzere üç a amada yürütülmü tür Materyal Denemelerde bitkisel materyal olarak May Tohum Grubundan temin edilen domates (cv. Riogrande), biber (cv. Kapya), marul (cv. Recital), karnabahar (cv. Medal) tohumları kullanılmı tır. Tohumlar 2006 yılı üretimi olup 100 gramlık metal kutu ambalajlar içerisinde sa lanmı tır. Tohum uygulamalarında uygulama etkili maddesi olarak PEG 6000 (Domates, Biber, Karnabahar) ve K 3 PO 4 (Marul) uygulama yöntemi olarak da ekil 3,1 de gösterilen havalandırmalı uygulama kabı yöntemi (bubble-coloun) kullanılmı tır (Akers and Holley, 1986; Bujalski et al., 1989; Bujalski and Nienow, 1991; Duman ve ark., 1998; Duman ve lbi, 2001). Tohum çıkı testlerinde fide irketlerinde fide üretim amacı ile kullanılan ekim kapları (viyol) kullanılmı tır. Ön deneme çıkı testleri 448 hücreli viyollerde, ana denemeler ise 228 hücreli viyollerde yürütülmü tür ( ekil 3.2). Her iki denemede de çimlendirme ve fide yeti tirme ortamı ortamı olarak torf kullanılmı tır.

29 13 ekil 3.1 Tohum uygulamalarında kullanılan havalandırmalı uygulama kabı. ekil 3.2 Ön ve ana denemelerde kullanılan 448 ve 228 hücreli viyoller

30 Yöntem Tohum ba langıç kalite de erlerinin belirlenmesi Denemelerde kullanılacak olan bitkisel materyallerin uygulamaya ba lanmadan önce kalite de erlerini belirlemek amacı ile tohumlarda nem analizi ve canlılık testleri yapılmı tır. Bu testler Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tohum Laboratuarı ile Ege Üniversitesi Tohum Teknolojisi Uygulama ve Ara tırma Merkezi Laboratuarlarında yürütülmü tür Tohum neminin saptanması Tohumların nem de erleri ISTA kuralları (Anonymous, 2006) esas alınarak belirlenmi tir. Biber ve karnabahar tohumlarının nem içeri i dü ük sabit sıcaklık fırın yöntemi (Anonymous, 2006) ile belirlenmi tir. Domates ve marul tohumlarının nem içeri i ise yüksek sabit sıcaklık fırın (Anonymous, 2006) yöntemi ile belirlenmi tir. 4 tekerrürlü yapılan analizde, her bir tekerrürde 4 g tohum örne i (M 1 ) kurutma kabına konmu tur. çinde tohum örne iyle beraber kapaklı olarak kabın a ırlı ı (M 2 ) belirlenmi tir. Biber ve karnabahar tohum örnekleri kapların a zı açık olarak 103±2 C deki etüvde 17±1 saat kurutulmu tur. Domates ve marul tohum örnekleri ise 130±2ºC deki etüvde 2 saat kurutulmu tur. Etüvden çıkarılan örnekler, kapa ı kapatılarak so utulmak üzere desikatörde 45±15 dakika bekletildikten sonra tekrar tartılmı tır (M 3 ). Tohumların (%) nem içeri i a a ıdaki formüle göre hesaplanmı tır.

31 15 M 2 M 3 (%) Tohum nem içeri i = 100 M 1 Her bir tekerrürden elde edilen de erler ISTA da (Anonymous, 2006) belirtilen tolerans sınırını a madı ı için tekerrürlerin aritmetik ortalaması alınarak nem içeri i belirlenmi tir (Çizelge 3.1) Tohum canlılı ının saptanması Tohumların canlılık de erlerini belirlemek için yapılan çimlendirme testleride yine ISTA kuralları (Anonymous, 2006) esas alınarak yapılmı tır. Tohumlar mm petri kaplarında ve kurutma ka ıdı üzerinde 4 tekerrürlü ve her bir tekerrürde 100 adet tohum olacak ekilde çimlendirme testine alınmı tır. Domates, biber ve karnabahar tohumlarının çimlendirme testleri 25ºC, marul tohumlarının çimlendirme testleri 20ºC sıcaklıkta yapılmı tır. Test süresince sayımlar günlük olarak yapılmı ve kökçü ü 2 mm olan tohum çimlenmi olarak kabul edilerek sayılmı ve petri kabından uzakla tırılmı tır. 3 gün boyunca hiç çimlenme kaydedilmedi i zaman denemeye son verilmi tir. Türler bazında elde edilen canlılık de erleri Çizelge 3,1 de verilmi tir. Çizelge 3.1 Kullanılan tohumların nem ve canlılık de erleri Tür Nem De eri % Canlılık de eri % Domates 7,6 90 Biber 6,5 84 Marul 6,5 90 Karnabahar 5,6 82

32 Tohum önçimlendirme uygulamaları Tohum önçimlendirme uygulamaları Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tohum Laboratuarında kontrollü ko ullarda yürütülmü tür. Uygulamalarda domates tohumları 232 g/l PEG 6000 solüsyonunda, biber tohumları 212 g/l PEG 6000 solüsyonunda, karnabahar tohumları 250 g/l PEG 6000 solüsyonunda ve marul tohumları % 1 lik K 3 PO 4 solüsyonunda uygulamaya alınmı tır (Duman ve lbi, 2001). Tohum uygulamaları 15 C sıcaklıkta ( Akers, 1987 ) marulda 3 gün, karnabaharda 10 gün, domateste 12 gün, biberde 10 gün boyunca sürdürülmü tür. Uygulamalar havalandırmalı uygulama kabında ( Bubble-kolon ) yürütülmü tür. Her uygulama için marulda 5 gr, karnabaharda 30 gr, domateste 25 gr, biberde 20 gr örnek kullanılmı tır. Tohumlar solüsyon içerisine bez keseler içinde konmu tur ( ekil 3.3) Uygulama sonunda tohumlar solüsyon içerisinden çıkarıldıktan sonra saf suyla hızla yıkanarak 3 kez durulandıktan sonra 48 saat süre ile orijinal a ırlıklarına kadar kurutma ka ıtları üzerinde kurutulmu lardır. Orijinal a ırlıklarına kadar kuruyan tohumlar ön deneme a amasına alınmı lardır.

33 17 ekil 3.3. Tohumların önçimlendirme uygulamasındaki görünü ü Öndenemeler Öndenemeler Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tohum Laboratuvarlarında ve E.Ü Tohum Teknolojileri Uygulama ve Ara tırma Merkezi Laboratuvarlarında yürütülmü tür. Fide üretim tesislerinde homojen bir çıkı yakalamak amacı ile ekilen tohumlar, türlere ba lı de i en sıcaklık ve nem ko ullarının olu turuldu u çimlendirme odalarında tutulmakta ve daha sonra yeti tirme seralarına alınmaktadır. Burada önçimlendirme uygulaması yapılmı tohumların fide üretim kurulu larındaki çimlendirme odalarındaki maksimum bekletme süreleri belirlenmeye çalı ılmı tır.

34 Çıkı Testleri Önçimlendirme uygulamasından çıkıp kurutulan tohumlar ve uygulama görmemi kontrol tohumları viyollere ekilerek çimlendirme odasına yerle tirilmi tir. Denemelerde 448 hücreli viyoller kullanılmı tır. Viyollerin yarısına uygulanmı tohumlar yarısına kontrol tohumları ekilmi tir. Ekim ortamı olarak fide irketlerinin kullandı ı torf kullanılmı tır. Tohumlar viyollere ekildikten sonra sulanıp viyoller nem kaybını önlemek amacı ile streç filmle kaplanmı tır ( ekil 3.4). Ön denemelerdeki amaç özel fide kurulu unda yürütülecek ana denemelerde viyollerin kaç saat sonra çimlendirme odalarından çıkarılaca ını belirlemek oldu u için belirli sürelerde çimlendirme dolaplarından viyol çıkarılarak tohumlardaki çimlenme durumları gözlemlenmi tir. Tohumlar ekildikleri hücrelerden tek tek torf ortamı ile birlikte çıkarılarak kontrol edilmi tir. Gözlemlerde 2mm kökçük çıkı ı gösteren tohumlar çimlenmi olarak kabul edilmi tir. ekil 3.4. Çimlendirme dolabında streç filmlerle kaplanmı viyoller

35 19 Öndenemelerde domates tohumları 23 C, biber ve karnabahar tohumları 25 C, marul tohumları 17 C de ve % nem (Duman, 2006) ortamı sa layan çimlendirme dolaplarında tutulmu tur. Bu de erler önceki çalı maların sonuçları yanı sıra fide üretim irketleri tarafından da kullanılan de erlerdir. Domates ve biber tohumlarının sayımları 12 er saat ara ile marul ve karnabahar tohumları sayımları da 6 ar saat ara ile yapılması planlanmı tır. Bu durumda domates tohumlarında sayımlar 12, 24, 36, 48, 60, 72. saatlerde yapılmı tır. Aynı sayımlar biberde 12, 24, 36, 48, 60, 72, 84. saatlerde yapılmı tır. Marul ve karnabahar tohumlarında sayımlar 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48. saatlerde yapılmı tır. Yapılan öndeneme çalı maları sonucunda uygulama görmü tohumların çimlendirme odasında tutulaca ı optimum süre belirlenerek bu sonuçlar ana denemelerde kullanılmı tır Anadenemeler Ana denemeler Tat Tohumculuk A. nin Mustafakemalpa a Fide Üretim Tesislerinde yürütülmü tür. E.Ü Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Tohum Laboratuvarında önçimlendirme uygulaması görmü ve orijinal a ırlı ına kadar kurutulmu tohumlar ve kontrol tohumları fide üretim tesisine götürülerek çalı malar gerçekle tirilmi tir. Türler bazında yeti tirme dönemlerinin farklı olması sebebi ile ana deneme iki farklı dönemde yürütülmü tür. Domates ve biber tohumlarının denemeleri Mart- Nisan aylarında, Marul ve karnabahar tohumlarının denemeleri ise A ustos-eylül aylarında yürütülmü tür.

36 Fidelik çıkı testleri Uygulama görmü ve kontrol tohumları anadenemelerde 228 hücreli viyollere her bir viyol bir tekerrür olacak ekilde 4 tekerrürlü tesadüf parselleri deneme desenine göre ekilmi tir ( ekil 3.5). Ekimi tamamlanan viyoller öndenemelerde belirlenen sıcaklık, nem ve sürelerde olmak üzere fide kurulu unun sa ladı ı ko ulları içeren çimlendirme odalarına yerle tirilmi lerdir ( ekil 3.6). Domates tohumları 23 C sıcaklık %95 nem düzeyindeki çimlendirme odasında 48 saat süre ile tutulmu tur. Biber tohumları 25 C sıcaklık %95 nem düzeyindeki çimlendirme odasında 60 saat süre ile tutulmu tur. Karnabahar tohumları 25 C sıcaklık %95 nem düzeyindeki çimlendirme odasında 36 saat süre ile tutulmu tur. Marul tohumları ise 17 C sıcaklık %95 nem düzeyindeki çimlendirme odasında 24 saat süre ile tutulmu tur. Her ne kadar ön denemelerle maksimum bekletme süresi belirlenmi olsa da burada yine hergün gözlem eklinde kontroller gerçekle tirilmi tir. Çimlendirme odalarında belirlenen sürelerde tutulan viyoller bu süre sonunda yeti tirme seralarına alınmı tır ( ekil 3.7). Seraya alınan viyollerde toprak yüzeyine çıkı gösteren (dirsek gösteren) ve çıkı ını tamamlayan (kotiledon yaprakları yere paralel olan) fideler günlük sayılarak bu sayım de erlerinden çıkı gücü, çıkı hızı ve çıkı homojenli i hesaplanmı tır. Çıkı gücü hesaplamasında viyollerde yapılan çıkı günlerine ba lı sayımlardan son sayım günü elde edilen çıkı oranı de erleri kullanılmı tır. Çıkı testlerinde yapılan günlük sayımlardan Pederson ve ark. (1993) nın belirtti i e itlik kullanılarak ortalama çıkı zamanı gün olarak, Spuur ve ark.(2002) nın belirtti i e itlik kullanılarak da çıkı homojenli i

37 21 katsayısı hesaplanmı tır. Bu e itliklere göre a a ıda; a a ıda belirtilen formüllerden yararlanılmı tır. Ortalama çıkı zamanı (Ç 50 )= (g x x n x ) / n x Çıkı homojenlik katsayısı = N / [(Ç 50 -g x ) 2 x (n x )] g x : testin ba langıcından itibaren sayımın yapıldı ı gün sayısı n x : sayım yapılan günde çimlenen tohum sayısı n x : toplam çimlenen tohum sayısı N: toplam ekilen tohum sayısı ekil 3.5. Özel fide kurulu unda ekimi tamamlanmı viyoller

38 22 ekil 3.6. Çimlendirme odasına yerle tirilmi viyoller ekil 3.7. Yeti tirme seralarına çıkarılan ve fide büyümesi için yerle tirilen viyoller

39 Fide kalite de erleri Fide çıkı süresi tamamlandıktan sonra serada geli ime devam eden fidelerden dikim büyüklü üne ula ıncaya kadar ki olan dönem içerisinde belirli aralıklarla fide örnekleri alınarak bazı fide kalite de erleri belirlenmi tir. Viyollerin seraya çıkarılı ından itibaren domates ve biberde 2 dönemde, marul ve karnabaharda 3 dönemde örnekler alınmı tır. Her tekerrürden 10 ar adet fide örne i alınmı tır. Bu alınan örneklerde, gövde boyu (cm), kök uzunlu u (cm), gövde kalınlı ı (mm), gerçek yaprak sayısı (adet), ya gövde a ırlı ı (g), ya kök a ırlı ı (g), gövde kuru a ırlı ı (%), kök kuru a ırlı ı (%) parametreleri incelenmi tir (Podlaski et al.,2003) statistiksel de erlendirme Öndenemeler ve anadenemelerden elde edilen veriler TAR ST 4.0 (Açıkgöz ve ark. 1994) istatistiksel veri de erlendirme programında de erlenmi tir. Uygulamalar arasındaki farklılık LSD testi ile kar ıla tırılmı tır.

40 24 4. BULGULAR Domates, biber, marul ve karnabahar tohumlarında yapılan önçimlendirme uygulamalarının hazır fide üretiminde kullanılabilirli inin belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalı madan elde edilen bulgular, ön denemeler ve ana denemeler olmak üzere iki ana ba lık halinde, bu ba lıklar altında da türlerden elde edilen çıkı ve fide kalite özellik de erleri ayrı ayrı verilmi tir Öndenemeler Öndenemelerde, önçimlendirme uygulanmı tohumların ekimden sonra özel fide kurulu larının çimlendirme odalarında ne kadar süre ile tutulması gerekti i belirlenmi tir. Bu bölümde belirlenen bu süre ana denemeler bölümünde kullanılmı tır. Bu amaçla ön denemeler a amasında türlerden elde edilen çıkı de erleri ayrı ayrı irdelenmi tir Domates Domates tohumlarının önçimlendirme uygulamalarından sonra anadenemelerde esas alınacak çimlendirme odasında bekletme süresini belirlemek amacı ile, laboratuvarda kontrollü ko ullarda gerçekle tirilen öndeneme çıkı sonuçları Çizelge 4.1 de verilmi tir.

41 25 Çizelge 4.1 Domates tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri. Uygulamalar 12.saat 24.saat 36.saat 48.saat 60.saat 72.saat Kontrol 0,0 0,0 3,5 b x 51,0 b 81,0 b 89,5 b PEG 0,0 0,0 82,0 a 92,5 a 98,0 a 98,0 a LSD 5,142öd 5,142öd 5,142** 5,142** 5,142** 5,142** x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Önçimlendirme sonrası viyollere ekilen PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarında 12 er saat arayla yapılan sayımlarda çimlenme 36. saatte ba lamı tır. 36. saatten sonra yapılan her sayım döneminde PEG uygulanmı tohumlar ve kontrol tohumları arasındaki çimlenme de erleri arasındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. 36. saatte PEG uygulanmı tohumlarda % 82 ye ula an çimlenme oranı 48. saatte %92,5 e ula mı, saatlerde %98 olmu tur. Buna kar ılık kontrol tohumları 36. saatte %3,5 çimlenme oranı ile ba lamı ve son sayım saatinde %89,5 e ula abilmi tir. Domates tohumlarındaki PEG uygulamasının çimlenme hız ve oranında yarattı ı fark ekil 4.1 de açıkça görülebilmektedir.

42 26 % Çimlenme ,5 89, , Saat domates kont domates uyg ekil 4.1 Öndeneme a amasında PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri PEG uygulanmı tohumların saat süre içerisinde maksimum çimlenme oranına ula abildi i ve aynı dönemlerdeki kontrol tohumları ile aralarında önemli farklar gözlendi i belirlenmi tir.( ekil 4.2 ) 48 saatlik süre sonunda viyollere ekilen domates tohumlarının %93 seviyesinde çimlenme gösterdi i saptanmı tır.

43 27 ekil 4.2 PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarında 48.saat sonunda kökçük durumları Bu durumda domates tohumlarında gerçekle tirilen öndeneme sonucunda anadenemede kullanılacak çimlendirme odasında kalma süresinin 48 saat olmasının uygun olaca ı sonucuna varılmı tır. Böylece ticari fide kurulu unda yürütülecek anadenemede domates tohumlarınınekimden sonra 48 saat süre ile çimlendirme odasında bekletilmesine karar verilmi tir Biber Biber tohumlarında önçimlendirme uygulamaları sonucunda anadenemelerde çimlendirme odasında kalma süresini belirlemek amacı ile laboratuvar ko ullarında gerçekle tirilen çimlendirme testleri sonuçları Çizelge 4.2 de verilmi tir Çizelge 4.2. Biber tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri. Uygulamalar 12.saat 24.saat 36.saat 48.saat 60.saat 72.saat 84.saat Kontrol 0,0 0,0 0,0 0,0 b 52,0 b 84,0 b 83,0 b PEG 0,0 0,0 0,0 48,0 a 86,5 a 92,5 a 89,5 a LSD 4,77öd 4,77öd 4,77öd 4,77 ** 4,77 ** 4,77 ** 4,77 ** x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il

44 28 Önçimlendirme sonrası viyollere ekilen PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumları çimlendirme dolaplarına konulmu tur. Viyoller dolaptan 12 er saat arayla çıkarılarak sayımları yapılmı tır. Biber tohumlarında çimlenme 48. saatte ba lamı tır. 48. saat itibariyle yapılan her sayımda PEG uygulanmı tohumlar ve kontrol tohumları arasındaki çimlenme de erleri farkı p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. 48. saatte PEG uygulanmı tohumlarda % 48 olan çimlenme oranı de eri 60. saatte % 86,5 e 72.saatte % 92,5 e ula mı tır. Buna kar ılık kontrol tohumlarında 48. saatte hiç çimlenme gözlemlenmemi, çimlenme ancak 60. saatte ba lamı ve % 52 olarak saptanmı tır. 72. saatte bu de er % 84 e, ula mı tır. 84. saatte hem PEG uygulanmı hemde kontrol tohumlarında çimlenme de erleri bakımından 72. saate göre bir dü ü gözlemlenmi fakat bu fark istatistiksel anlamda önemli olmadı ı için bu süre de erlendirmede dikkate alınmamı tır. Biber tohumlarında PEG uygulaması sonucu çimlenme oranı ve hızı üzerinde yarattı ı fark ekil 4.3 te açıkça görülebilmektedir.

45 29 % Çimlenme ,5 86,5 89, Saat biber kont biber uyg ekil 4.3. Öndeneme a amasında PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri PEG uygulanmı tohumların 72. saat süre sonunda maksimum çimlenme de erine ula tı ı gözlemlenmi ayrıca kontrol tohumlarıyla arasındaki farkta p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Bununla beraber PEG uygulanmı ve kontrol tohumlarında 60. saatte kaydedilen çimlenme de erleri ile 72. saatteki çimlenme de erleri arasındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmamı tır. Bu bulgular ı ıgında biber tohumlarında gerçekle tirilen öndeneme sonucunda anadenemede kullanılacak çimlendirme odasında kalma süresinin 60 saat olmasının uygun olaca ı sonucuna varılmı tır. Böylece ticari fide kurulu unda yürütülecek anadenemede biber

46 30 tohumlarının ekimden sonra 60 süre ile çimlendirme odasında bekletilmesine karar verilmi tir Marul Marul tohumlarında önçimlendirme uygulamaları sonrası anadenemelerde kullanılacak çimlendirme odasından çıkarma süresini belirlemek amacı ile laboratuvar ko ullarında yapılan öndenemelerden elde edilen bulgular ise Çizelge 4.3 te verilmi tir. Çizelge 4.3. Marul tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri. Uygulamalar 12.saat 18.saat 24.saat 30.saat 36.saat 42.saat 48.saat Kontrol 0,0 b x 1,0 b 76,5 b 97,5 98,5 99,5 99,5 K 3 PO 4 93,0 a 94,0 a 100,0 a 100,0 100,0 99,5 100,0 LSD 4,665 ** 4,665 ** 4,665 ** 4,665öd 4,665öd 4,665öd 4,665öd x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Önçimlendirme sonrası viyollere ekilen K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol tohumları çimlendirme dolaplarına konulmu tur. Marul tohumları nın çimlenme süresi kısa oldu u için bu örneklerde ilk viyol çimlendirme dolabından 12 saat sonra daha sonraki viyoller bunu izleyen 6 ar saatlik periyotlarda çıkarılarak sayımları yapılmı tır. Marul tohumlarında çimlenme 12. saat itibariyle gözlemlenmeye ba lanmı tır. 12. saatten, 24. saate kadar yapılan sayımlarda K 3 PO 4 uygulanmı tohumlar ile kontrol tohumları arasındaki farklar p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. 30. saatten 48. saate kadarki K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol tohumları arasındaki çimlenme de erleri farkı p 0,01 güvenle önemli

47 31 bulunmamı tır. 12. saatte K 3 PO 4 uygulanmı tohumların gösterdi i % 93 lük çimlenme de eri, 24. saate gelindi inde %100 e ula mı ve deneme sonuna kadarki her sayım döneminde aynı kalmı tır. Buna kar ılık kontrol tohumlarında 12. saatte çimlenme görülmez iken bu de er 18. saatte % 1, 24. saatte % 76,5 e ula mı tır. 30. saat itibariyle %97,5 de erine ula an kontrol tohumları deneme sonuna kadar bu maksimuma yakın de erlerde seyretmi tir. K 3 PO 4 uygulanmı marul tohumları ile kontrol tohumlarının çimlenme oranı ve hızı açısından aralarındaki fark ekil 4.4 te görülebilmektedir. Özellikle K 3 PO 4 uygulanmı tohumların 12 saat gibi kısa bir sürede % 93 gibi yüksek bir çıkı oranına ula ması önemli bir bulgudur.

48 32 % Çimlenme , ,5 98,5 99,5 99,5 76, Saat marul kont marul uyg ekil 4.4 Öndeneme a amasında K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri. K 3 PO 4 uygulanmı marul tohumlarının 24 saat süre sonunda maksimum çimlenme de erine ula tı ı saptanırken bu sürede kontrol tohumlarının çimlenme de erleri %76 oranında kalmı tır. Marul tohumlarının K 3 PO 4 uygulamasından sonra yapılan bu öndeneme sonuçlarına göre anadenemelerde çimlendirme odasında kalma süresi olarak 24 saat bekletme süresinin uygun olaca ı sonucuna varılmı tır. Buna göre anadenemelerde fide irketinde viyollere ekilen marul tohumlarının 24 saat çimlendirme odasında tutulduktan sonra yeti tirme seralarına alınmalarına kara verilmi tir.

49 Karnabahar Karnabahar tohumlarında önçimlendirme uygulamaları sonrası anadenemelerde kullanılacak çimlendirme odasından çıkarma süresini belirlemek amacı ile laboratuvar ko ullarında yapılan öndenemelerden elde edilen bulgular da Çizelge 4.4 te verilmi tir. Çizelge 4.4 Karnabahar tohumlarının çimlendirme dolabındaki farklı bekletme sürelerine göre elde edilen % çimlenme de erleri. Uugulamalar 12.saat 18.saat 24.saat 30.saat 36.saat 42.saat 48.saat Kontrol 0,0 0,5 62,5 b 70,0 b 80,0 84, b 85,5 PEG 1,0 6,0 75,0 a 78,0 a 82,5 92,5 a 91,5 LSD 7,215öd 7,215öd 7,215 ** 7,215 ** 7,215öd 7,215 ** 7,215öd x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Viyollere ekilen PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarının çimlendirme dolaplarında çıkarma ve sayma i lemi 6 saat arayla yapılıp çimlenme de erleri kaydedilmi tir. Karnabahar tohumlarında çimlenme kayda de er olarak 18. saat sonunda ba lamı tır. 18. saatte PEG uygulanmı tohumlarda çimlenme de eri % 6 seviyesinde ba lamı tır. 24. saate gelindi inde PEG uygulanmı tohumlardaki çimlenme de eri % 75 e çıkmı tır aynı saatte kontrol tohumlarının çimlenme de eri ise ancak % 62,5 olmu tur. Bu fark p 0,01 güvenle önemli bulunurken uygulama lehine elde edilen bu fark 30. saatte de devam etmi tir. 30.saatte PEG uygulanmı tohumlarda çimlenme de eri % 78 e çıkmı kontrol tohumlarında bu de er % 70 olarak kaydedilmi tir ve aralarındaki fark p 0,01 güvenle önemli

50 34 bulunmu tur. 36 ve 48. saatler arasında ise uygulama görmü tohumlar ile kontrol tohumları arasında önemli bir fark gözlemlenmemi tir. 42. saate gelindi inde PEG uygulanmı tohumlarda çimlenme de eri en yüksek de er olan % 92,5 e yükselmi tir buna kar ılık kontrol tohumlarında çimlenme de eri % 84 olarak kaydedilebilmi tir. ( ekil 4.5) Karnabahar tohumlarında PEG uygulaması ile kontrol tohumları arasında görülen çimlenme de erleri ve çimlenme hızı arasındaki de i imler ekil 4.6 da açıkça görülebilmektedir. ekil 4.5 PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarında 42.saat sonunda kökçük durumları.

51 35 % Çimlenme ,5 91,5 82, , , , Saat karn kont karn uyg ekil 4.6 Öndeneme a amasında PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarında gözlenen % çimlenme de erleri. PEG uygulanmı karnabahar tohumlarının 42. saatteki sayımlarda maksimum çimlenme de erine ula tı ı ve bu a amadaki kontrol tohumları ile arasında çimlenme de eri bakımından p 0,01 güvenle fark oldu u belirlenmi tir. Bu sonuçlar itibariyle karnabahar tohumlarının PEG uygulamasından sonra yapılan bu öndeneme sonuçlarına göre anadenemelerde çimlendirme odasında kalma süresi 42 saat olarak belirlenmi tir. Buna göre anadenemelerde fide irketinde viyollere ekilen karnabahar tohumlarının 42 saat çimlendirme odasında tutulduktan sonra yeti tirme seralarına alınmalarına kara verilmi tir.

52 Anadenemeler Çalı manın anadenemeler kısmında önçimlendirme uygulanmı ve kontrol tohumları öndenemelerde elde edilen bulgular ı ı ında ticari bir fide üretim tesisine ait yeti tirme ko ullarında denemeye tabi tutulmu tur. Anadenemelerde elde edilen fidelik çıkı de erleri ve fide kalite de erleri türler bazında ayrı ayrı irdelenmi tir Domates PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumları fide üretim tesisinde viyollere ekimleri yapılarak çimlendirme odalarına konulmu tur. Öndenemelerden elde edilen bulgular ı ı ında belirlenen sürede viyoller çimlendirme odalarından üretim seralarına çıkarılmı tır. Seralara alınan viyollerde fide çıkı de erleri belirlemek amacı ile günlük sayımlar, fide kalite de erlerini belirlemek amacı ile de örnek alımları yapılmı tır Fidelik Çıkı Testleri Öndenemeler a amasında belirlenen ve çimlendirme odasında kalma süresi olan 48 saat sonunda üretim serasına alınan viyollerde gerçekle tirilen sayımlar ve de erlendirmeler sonucu elde edilen çıkı gücü de erleri ekil 4.7 de verilmi tir. ekil incelendi inde ekimden sonra sayım yapılan günlerde PEG uygulanmı tohumların kontrol tohumlarına göre çimlenme de eri ve hızı bakımından daha üstün oldukları açıkça görülebilmektedir.

53 37 % Çıkı Gün Domates uyg Domates Kont ekil 4.7 PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri Yeti tirme seralarına çıkarıldıktan 1 gün sonra yapılan ilk sayımlarda ki bu süre ekimden sonra 3. güne denk gelmektedir, PEG uygulanmı tohumlarda çıkı de eri % 51 olarak kaydedilirken kontrol tohumlarında bu de er % 9 da kalmı tır. PEG uygulanan tohumlarda 7. gün sayımlarında % 93 oranında belirlenen çıkı de eri ileride yapılan sayımlarda çok büyük de i imler göstermemi 11. gün yapılan son sayımlarda yanlızca % 3 lük bir artı la % 96 ya ula mı tır. Buna kar ılık kontrol tohumlarında 7. günde çıkı de eri % 35 olarak kaydedilmi ve ilerleyen günlerde çıkı ın önemli ölçüde artarak devam etti i gözlemlenmi tir. Son sayım yapılan 11. güne gelindi inde ise kontrol tohumlarında % 87 lik çıkı de eri kaydedilmi tir.

54 38 PEG uygulanmı ve kontrol tohumlarına ait maksimum çıkı oranları ve sayım günlerine ba lı çıkı hızı ile çıkı homojenli i de erleri de Çizelge 4.5 te verilmi tir. Çizelge 4.5 PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri. Uygulama Çıkı Gücü (%) Çıkı Hızı (gün) Çıkı Homojenli i PEG 95,5 a x 6,01 b 0,8 a Kontrol 87,2 b 8,29 a 0,4 b LSD 4,988** 1,141** 0,246* x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Maksimum çıkı oranlarına bakıldı ında PEG uygulanan domates tohumları % 95,5 lik bir çıkı gösterirken kontrol tohumları % 87,2 de kalmı tır. Bu iki de er arasındaki farkta p 0,01 güvende önemli bulunmu tur. Sayım günlerinde kaydedilen de erler üzerinde yapılan ortalama çıkı hızı de erlerine bakıldı ında PEG uygulanmı domates tohumları ortalama 6,01 günde viyol yüzeyine çıkarken kontrol tohumları ortalama 8,29 günde çıkı göstermi tir ve aralarındaki fark p 0,01 güvende önemli bulunmu tur. Çıkı homojenlik katsayılarına bakıldı ında ise PEG uygulanan domates tohumlarında homojenlik katsayısı 0,8 iken kontrol tohumlarında bu de er 0,4 te kalmı tır ve aralarındaki fark p 0,05 güvende farklı bulunmu tur. Bu sonuçlar PEG uygulanmı tohumların daha homojen bir çıkı gösterdi ini ortaya koymu tur.( ekil 4.8)

55 39 Genel olarak domatesten elde edilen fide çıkı de erlerine bakıldı ında PEG uygulanmı tohumların kontrol tohumlarına göre daha hızlıi daha homojen ve daha yüksek oranda çıkı ortaya koydu u belirlenmi tir. PEG-6000 Kontrol ekil 4.8 PEG uygulamasının domates tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i Fide Kalite De erleri PEG uygulaması görmü tohumlarda yüksek oranda, hızlı ve homojen çıkı elde edilmesi yanında bu tohumlardan elde edilen fidelerin belirli özellikler bakımından ortaya koyabilecekleri farklılıkları belirlemek amacıyla anadenemeler kısmında bazı fide kalite de erleri üzerinde de durulmu tur.

56 40 Bu amaçla domates fidelerinde dikim a amasına kadar olan yeti me dönemi içerisinde 2 farklı a amada fide örnekleri alınmı ve bu örneklerde belirli kalite de erleri incelenmi tir. PEG uygulanmı ve kontrol tohumlarından elde edilen domates fide örneklerinde incelenen fide kalite özelliklerine ili kin de erler Çizelge 4.6 da verilmi tir. Çizelge 4.6 PEG uygulanmı ve kontrol domates tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri Gerçek Yaprak Sayısı (adet) Gövde Boyu (cm) Kök Uzunlu u (cm) Gövde Çapı (mm) Yaprak A ırlı ı (g) Kök A ırlı ı (g) Dönem Uygulama PEG 3,14 a 3,71 a 8,65 2,00 a 3,15 1,72 1.dönem Kontrol 2,03 b 2,54 b 7,55 1,78 b 2,34 1,44 LSD 0,590** 0,611** 1,178öd 0,212** 1,863öd 1,246öd PEG 4,98 8,05 a 10,45 a 3,03 a 18,33 a 7,72 2.dönem Kontrol 4,85 6,98 b 8,48 b 2,91 b 15,72 b 6,73 LSD 0,590öd 0,611** 1,178** 0,212** 1,863** 1,246öd x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Tohum ekiminden sonra 20. günde alınan fide örneklerinde (1.dönem) belirlenen gerçek yaprak sayısı, gövde boyu ve gövde çapı de erleri bakımından PEG uygulanmı ve kontrol tohumları arasındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. öyleki yaprak sayısı bakımından 1.dönem sonunda erken çimlenme ve fide çıkı ının gerçek yaprak olu umunda da etkili oldu u ve PEG uygulanmı tohumlarda bu de er 3,14 adet olarak kaydedilirken kontrol tohumlarında 2,03 adet olarak belirlenmi tir. Benzer ekilde gövde boyu ve gövde çapı de erleride PEG

57 41 uygulanmı tohumlarda erken çimlenme ve çıkı a ba lı olarak kontrol tohumlarına göre sırasıyla gövde boyu 3,71 cm, gövde çapı 2,00 mm olarak kaydedilmi tir. Buna kar ılık bu de erler kontrol tohumlarında 2,54 cm ve 1,78 mm olarak belirlenmi tir. Kök uzunlu u, yaprak a ırlı ı ve kök a ırlı ı de erleri bakımından PEG uygulanmı ve kontrol tohumlarından elde edilen fidelerde yapılan ölçümlerde PEG uygulamasının kontrollerden daha iyi sonuçlar verdi i gözlemlenmi fakat aralarındaki farklar istatistiki açıdan önemli bulunmamı tır. Tohum ekiminden sonra 40. günde alınan fide örneklerinde ise (2.dönem) gövde boyu, kök uzunlu u, gövde çapı ve yaprak a ırlı ı bakımından PEG uygulanmı tohumlar ile kontrol tohumları arasındaki farklar p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Yine PEG uygulaması ile olu an hızlı çimlenme ve fide çıkı ının etkileri bu dönemde de gözlemlenmi tir. öyleki gövde boyu PEG uygulanmı tohumların fidelerinde 8,05 cm ye ula ırken kontrol fidelerinde bu de er 6,95 cm de kalmı tır. Kök uzunlu u de erleride yine PEG uygulananlarda 10,85 cm iken kontrol fidelerinde 8,48 cm olarak kaydedilmi tir. Gövde çapı de erleri PEG uygulamasında 3,03 mm iken kontrol tohumlarında 2,91 mm olarak ölçülmü tür. Yine yaprak a ırlı ı de erlerine bakıldı ında PEG uygulanmı tohumların fidelerinde 18,33 g olarak belirlenen de er kontrol fidelerinde 15,72 g olarak kaydedilmi tir. 2. dönemde yaprak sayısı ve kök a ırlı ı de erleri bakımından PEG uygulaması ile kontrol arasındaki farklar istatistiki açıdan önemli bulunmamı fakat yine PEG uygulamasının kontrole göre daha yüksek sonuçlar verdi i belirlenmi tir. Domatesten elde edilen fide kalite de erlerinin genel bir de erlendirmesi yapıldı ında; PEG uygulanmı tohumlardan elde edilen

58 42 fidelerde kaliteli fide özelliklerini belirleyen yaprak sayısı, gövde boyu, gövde çapı ve kök a ırlı ı de erleri kontrol fidelerine göre daha yüksek bulunmu tur. Bu sonuç kaliteli fide üretiminde domates tohumlarının ekim öncesi PEG uygulamasının önerilebilece ini göstermi tir Biber PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumları fide üretim tesisinde viyollere ekimleri yapılarak çimlendirme odalarına konulmu tur. Öndenemelerden elde edilen bulgular ı ı ında belirlenen sürede viyoller çimlendirme odalarından üretim seralarına çıkarılmı tır. Seralara alınan viyollerde fide çıkı de erlerini belirlemek amacı ile günlük sayımlar yapılmı tır. Fide kalite de erlerini belirlemek amacı ile yine domateste oldu u gibi örnek alımları yapılmı tır Fidelik Çıkı Testleri Öndenemeler bölümünde belirlenen çimlendirme odasında kalma süresi olan 60 saat sonunda üretim serasına alınan biber viyollerinde gerçekle tirilen sayımlar ve de erlendirmeler sonucu elde edilen çıkı gücü de erleri ekil 4.9 da verilmi tir. ekil incelendi inde ekimden sonra sayım yapılan günlerde PEG uygulanmı biber tohumlarının kontrol tohumlarına göre çimlenme de eri ve hızı bakımından daha üstün oldukları açıkça görülebilmektedir.

59 43 % Çıkı Gün Biber Uygulama Biber Kontrol ekil 4.9 PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri Biber tohumları genelde yava çimlendi i için ekimden 3 gün sonra yapılan ilk sayımlarda kontrol tohumlarında hiç çıkı gözlemlenmez iken PEG uygulamasında % 7 oranında çıkı de eri saptanmı tır. lk sayımdan sonraki her sayımda PEG uygulanmı tohumların çıkı de erleri kontrol tohumlarınkine göre önemli oranda yüksek çıkmı tır. Ayrıca çıkı hızları da PEG uygulamasında kontrollere göre daha fazla gözlemlenmi tir. 15. gündeki son sayımlara bakıldı ında yine PEG uygulanmı tohumların kontrol tohumlarına göre olan belirgin üstünlü ü devam etmi tir. 15. günde PEG uygulanmı tohumlar % 84 de erinde çıkı gösterir iken kontrol tohumları % 65 te kalmı tır.

60 44 PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarına ait maksimum çıkı oranları ve sayım günlerine ba lı çıkı hızı ile çıkı homojenli i de erleri de Çizelge 4.7 de verilmi tir. Çizelge 4.7 PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri. Uygulama Çıkı Gügü (%) Çıkı Hızı (gün) Çıkı Homojenli i PEG 83,75 a x 10,86 b 0,15 a Kontrol 64,5 b 12,24 a 0,12 b LSD 4,381** 0,927** 0,021* x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Tablodaki de erler incelendi inde maksimum çıkı gücü bakımından PEG uygulanmı tohumlarda kaydedilen de er % 83,75 iken kontrol tohumları %64,5 olarak kaydedilmi tir ve aralarındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Sayım günlerinde alınan çıkı de erleri kullanılarak yapılan çıkı hızı (ortalama çıkı zamanı) hesaplamalarında bulunan de erler ise PEG uygulanmı tohumlar için ortalama 10,86 gün, kontrol tohumları için ise 12,24 gün olarak belirlenmi ve yine bu de erler arasındaki fark da p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Yine performans de eri olarak incelenen çıkı homojenli i katsayısı de erinde de PEG uygulanmı tohumların 0,15 kontrol tohumlarının ise 0,12 gibi de erler verdi i saptanmı tır. Bu de erler açısından da PEG uygulanmı tohumlar ve kontrol tohumları arasındaki fark p 0,05 güvenle önemli bulunmu tur. Bu sonuçlara

61 45 bakıldı ında biber tohumlarında da PEG uygulamasının hızlı, homojen ve yüksek oranda fide çıkı ına etkili oldu u görülmü tür ( ekil 4.10). PEG Kontrol ekil 4.10 PEG uygulamasının biber tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i Fide Kalite De erleri PEG uygulaması görmü biber tohumlarında yüksek oranda, hızlı ve homojen çıkı elde edilmesi yanında bu tohumlardan elde edilen fidelerin belirli özellikler bakımından ortaya koyabilecekleri farklılıkları belirlemek amacıyla anadenemeler kısmında bazı fide kalite de erleri üzerinde de durulmu tur.

62 46 Bu amaçla yine biber fidelerinde de dikim a amasına gelene kadar 2 dönemde fide örnekleri alınarak bu örneklerde kalite belirlemek üzere ölçümler yapılmı tır. PEG uygulanmı ve kontrol tohumlarından alınan fide örneklerinde incelenen fide kalite özelliklerine ili kin de erler Çizelge 4.8 de verilmi tir. Çizelge 4.8 PEG uygulanmı ve kontrol biber tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri Yaprak Sayısı (adet) Gövde Boyu (cm) Kök Uzunlu u (cm) Gövde Çapı (mm) Yaprak A ırlı ı (g) Kök A ırlı ı (g) Dönem Uygulama PEG 2,80 3,06 5,63 1,25 2,45 0,58 1.dönem Kontrol 2,50 2,74 5,63 1,24 1,76 0,37 LSD 0,591 öd 0,581öd 1,062öd 0,105öd 2,440öd 0,683öd PEG 5,00 8,13 9,55 2,36 11,12 4,35 2.dönem Kontrol 5,00 6,88 8,33 2,24 9,07 4,09 LSD 0,591 öd 0,581** 1,062** 0,105** 2,440öd 0,682öd x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Tohum ekim tarihinden 35 gün sonra (1.dönem) alınan fide örneklerinde yapılan ölçümler sonucunda PEG uygulanan tohumların fidelerinde kontrol tohumlarına göre yüksek de erler tespit edilmi fakat bu farkların istatistiki açıdan önemli olmadı ı belirlenmi tir. Bunun sebebi olarak kontrol tohumlarında olan dü ük çıkı yüzdesi söylenebilir, zira kontrol tohumlarının fideleri viyol üzerinde çok heterojen da ılımda oldu u için rekabet stresi ya amamı lar ve geli imlerini PEG uygulanmı tohumlar kadar hızlı sa layabilmi lerdir. Aynı durumda PEG uygulanmı

63 47 tohumların fideleri viyol üzerinde daha homojen bir çıkı gösterdi i için geli en fideler rekabet ortamında birbirleri ile e it mesafede büyüme göstermi bu nedenle yava bir geli im dönemi geçirmi tir. Ayrıca genel olarakta biber fidelerinin fidelikte geli imlerinin uzun bir döneme yayılmasıda bu kanıyı güçlendirmektedir. Ekimden 55 gün sonra alınan 2. dönem fide örneklerinde ise gövde boyu, kök uzunlu u ve gövde çapı gibi fide kalite de erleri bakımından PEG uygulanmı tohumlar ile kontrol tohumları arasında p 0,01 güvende fark oldu u belirlenmi tir. Gövde boyu de erlerine bakıldı ında PEG uygulanmı tohumların fidelerinde 8,13 cm gövde boyu ölcülür iken bu de er kontrol fidelerinde 6,88 cm olarak kaydedilmi tir. Gövde çapı de erleri ölçümünde ise PEG uygulanmı tohumların fidelerinin gövde çapları 2,36 mm kalınlı ında iken kontrol fidelerinin kalınlıkları 2,24 mm olarak ölçülmü tür. Kök uzunluklarında da yine PEG uygulaması sonucu köklerde 9,55 cm uzunluk ölçülürken kontrol tohumarında bu uzunluk 8,33 cm olarak kaydedilmi tir. Yine 2. dönem fide örnekleri di er kalite de erleri açısından incelendi inde PEG uygulaması kontrol tohumlarına göre daha iyi sonuçlar vermi fakat aradaki farklar istatistiki açıdan önemli bulunmamı tır. Genel olarak biberde PEG uygulanmı tohumlardan elde edilen fide kalite de erleri üzerinde yaptı ı etkiler irdelendi inde, kontrol tohumları ile arasında farklar gözlemlendi i, fakat bu farkların istatistikî açıdan önemli farklar olmadı ı sonucuna varılmı tır.

64 Marul K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumları fide üretim tesisinde viyollere ekimleri yapılarak çimlendirme odalarına konulmu tur. Öndenemelerden elde edilen çimlendirme odasında optimum kalma süresi bulguları ı ı ında belirlenen sürede viyoller çimlendirme odalarından üretim seralarına çıkarılmı tır. Seralara alınan viyollerde fide çıkı de erleri belirlemek amacı ile sayımlar fide kalite de erlerini belirlemek amacı ile de fide örnek alımları yapılmı tır Fidelik Çıkı Testleri Öndenemeler bölümünde belirlenen çimlendirme odasında kalma süresi olan 24 saat sonunda üretim serasına alınan viyollerde gerçekle tirilen sayımlar ve de erlendirmeler sonucu elde edilen çıkı gücü de erleri ekil 4.11 de verilmi tir. K 3 PO 4 uygulanmı marul tohumlarının kontrol tohumlarına göre çimlenme de eri ve hızı bakımından daha üstün oldukları açıkça görülebilmektedir.

65 49 % Çıkı Gün Marul Uyg Marul Kont ekil 4.11 K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol Marul tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri Marul fidelerinin yeti tirme dönemi ço u bölgelerimizde sıcak döneme geldi i için fide üretimi özel ko ullar gerektirir. Termodormansi gösteren marul tohumları yüksek sıcaklıklarda çimlenme ve çıkı kayıpları olu turur. Grafikte de görüldü ü üzere hem K 3 PO 4 uygulanmı hem de kontrol marul tohumlarının çıkı oranları ilk belirlenen canlılık de erlerinin çok altında kalmı tır. Seraya çıkarıldıktan sonra yapılan ilk sayımlarda K 3 PO 4 uygulanmı tohumlarda çıkı % 7 lik bir de erle ba larken bu de er kontrol tohumlarında % 2 de kalmı tır. Sayım günleri ilerledikçe K 3 PO 4 uygulanan tohumlarda kontrol tohumlarına göre daha hızlı bir çıkı oranı göstererek son sayım günü olan 9. günde K 3 PO 4 uygulanmı tohumlarda çıkı oranı % 78 e ula ırken

66 50 kontrol tohumları de eri yalnızca % 24 de kalmı tır. ki uygulama arasındaki farklar p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarına ait maksimum çıkı oranları ve sayım günlerine ba lı çıkı hızı ve çıkı homojenli i de erleri de Çizelge 4.9 da verilmi tir. Çizelge 4.9 K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri. Uygulama Çıkı Gücü (%) Çıkı Hızı (gün) Çıkı Homojenli i K 3 PO 4 78 a x 5,43 b 1,37 a Kontrol 25 b 5,73 a 0,5 b LSD 7,581** 0,239** 0,641** X: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: Önemli de il Tablo incelendi inde K 3 PO 4 uygulanmı tohumlarda çıkı gücü de eri %78 olarak kaydedilirken kontrol tohumlarında bu de er % 25 olarak belirlenmi ve araklarındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Çıkı hızı (ortalama çıkı zamanı) de erlerine bakıldı ında K 3 PO 4 uygulanmı tohumlarda ortalama hız 5,43 gün olarak belirlenirken kontrol tohumlarında bu de er 5,73 gün olarak hesaplanmı tır. Aralarındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Viyollerdeki doluluk ve homojen geli en fide de erlerini veren homojenlik katsayısına bakıldı ında yine K 3 PO 4 uygulanmı tohumlarda 1,37 gibi bir de er hesaplanırken bu de er kontrol tohumlarında 0,50 olarak kaydedilmi tir. K 3 PO 4 uygulamasının çıkı gücü ve homojenli i üzerine çok belirgin farklar olu turdu u belirlenmi tir ( ekil 4.12).

67 51 Marul tohumlarına ekim öncesinde uygulanan K 3 PO 4 uygulamasının fidelik ko ullarındaki çıkı gücü, hızı ve homojenlik katsayısı de erleri genel olarak de erlendirildi inde; marul fidesi üretiminde ekilecek tohumlara ekim öncesi K 3 PO 4 uygulaması fidelikte çıkı de erleri açısından önemli farklar belirlenmi tir. Kontrol K 3 PO 4 Uygulanmı ekil 4.12 K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i Fide Kalite De erleri Marulda K 3 PO 4 uygulaması görmü tohumlarda yüksek oranda, hızlı ve homojen çıkı elde edilmesi yanında bu tohumlardan elde edilen fidelerin belirli özellikler bakımından ortaya koyabilecekleri farklılıkları belirlemek amacıyla anadenemeler kısmında bazı fide kalite de erleri üzerinde de durulmu tur.

68 52 Bu amaçla marul fidelerin de dikim a amasına gelene kadar 3 dönemde fide örnekleri alınarak bu örneklerde kalite belirlemek üzere ölçümler yapılmı tır. K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol tohumlarından elde edilen fidelerden 3 dönemde alınan fide örneklerinde incelenen fide kalite özelliklerine ili kin de erler Çizelge 4.10 da verilmi tir. Çizelge 4.10 K 3 PO 4 uygulanmı ve kontrol marul tohumlarından elde edilen fidelerden belirli dönemlerde alınan örneklere ait fide kalite de erleri. Dönem Uygulama Yaprak sayısı (adet) Yaprak Boyu (cm) Kök Uzunlu u (cm) Yaprak A ırlı ı (g) Kök A ırlı ı (g) K 3 PO 4 3,48 a 4,40 a 4,43 a 2,82 0,47 1.dönem Kontrol 1,33 b 2,54 b 3,32 b 0,83 0,21 LSD 0,758** 0,770** 0,512** 6,898 öd 3,695 öd K 3 PO 4 5,76 a 7,99 a 7,71 a 26,89 a 7,07 2.dönem Kontrol 3,08 b 3,97 b 3,71 b 17,96 b 5,70 LSD 0,758** 0,770** 0,512** 6,898** 3,695 öd K 3 PO 4 7,10 a 8,14 a 7,37 31,09 15,57 3.dönem Kontrol 6,54 b 7,48 b 7,34 30,52 15,41 LSD 0,758** 0,770** 0,512 öd 6,898 öd 3,695 öd x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Marul tohumlarında ekim tarihinden sonra 20. günde (1.dönem) alınan fide örneklerinde belirlenen fide kalite de erlerinde yaprak sayısı, yaprak boyu ve kök boyu gibi özellikler bakımından K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fideleri kontrol fidelerine göre daha iyi sonuçlar vermi tir. Yaprak sayısı bakımından K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fidelerinde 3,48 adet gerçek yaprak sayılırken kontrol fidelerinde 1,33 adet yaprak belirlenmi tir ve aralarındaki fark p 0,01 güvenle önemli

69 53 bulunmu tur. Yaprak boyu bakımından K 3 PO 4 uygulanmı tohumlarda 4,40 cm de er kaydedilirken bu de er kontrol tohumlarında 2,54 cm olarak belirlenmi tir. Kök uzunlu u de erine bakıldı ında K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fidelerinde 4,43 cm olarak kaydedilen de er kontrol tohumlarında 3,32 cm bulunmu tur. Di er özellikler olan yaprak a ırlı ı ve kök a ırlı ı de erlerine bakıldı ında da K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fideleri kontrol tohumlarına göre daha iyi sonuçlar vermi fakat aralarındaki fark istatistikî açıdan önemli bulunmamı tır. Aynı fidelerden 30. günde alınan 2.dönem örneklerinde yapılan ölçümlerde yine yaprak sayısı, yaprak boyu, kök uzunlu u, yaprak a ırlı ı özelliklerinde K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fidelerinde kontrol fidelerine göre önemli farklar belirlenmi tir. Yaprak sayısı incelendi inde K 3 PO 4 uygulanan tohumların fidelerinde 5,76 adet yaprak belirlenirken kontrol fidelerinde bu sayı 3,08 adet de kalmı tır ve aralarındaki fark p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Yaprak boyu de erlerine bakıldı ında K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fidelerinde 7,99 cm yaprak boyu ölçülürken kontrol tohumlarında bu ölçümün de eri 3,97 cm de kalmı tır yine bu de erler arasındaki farkta p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Kök uzunlu una bakıldı ında benzer sonuç ile kar ıla ılmı, K 3 PO 4 uygulanan tohumların fideleri ile kontrol fideleri arasında p 0,01 güvenle önemli fark tespit edilmi tir. Yaprak sayısı ve boyundaki önemli fark yaprak a ırlı ı özelli ine de yansımı ve bu özellik bakımından da uygulanmı tohumlar ve kontrol tohumları arasında istatistikî açıdan önemli fark oldu u gözlemlenmi tir. 2.dönem örneklerinde yalnızca kök a ırlı ı özelli i bakımından istatistikî önem düzeyinde fark gözlemlenmemi fakat bu özellikte de uygulama

70 54 görmü tohumların fidelerinden elde edilen de erler kontrol fidelerinden yüksek bulunmu tur. 40. gün alınan son fide örnekleri incelendi inde de yine tüm özelliklerde K 3 PO 4 uygulanmı tohumların fide kalite de erleri kontrol fidelerinden elde edilen de erlerden yüksek çıkmı fakat bu farklar yalnızca yaprak sayısı ve yaprak boyu özelliklerinde p 0,01 güvenle önemli bulunmu tur. Di er kalite de erlerine bakıldı ında ise K 3 PO 4 uygulanmı tohumların istatistiksel anlamda önemli bir üstünlü ü gözlenmemi tir. Marul tohumlarında yapılan uygulama sonucunda fide üretim serasında elde edilen verilerin genel bir de erlendirilmesi yapıldı ında; K 3 PO 4 uygulaması nın kalite de erlerinden bazıları üzerinde etkili oldu u kanısına varılmı tır Karnabahar PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumları fide üretim tesisinde viyollere ekimleri yapılarak çimlendirme odalarına konulmu tur. Viyoller çimlendirme odalarında öndenemelerde belirlenen sürede tutulmu ve daha sonra üretim seralarına çıkarılmı tır. Seralara alınan viyollerde fide çıkı de erleri belirlemek amacı ile sayımlar fide kalite de erlerini belirlemek amacı ile de örnek alımları yapılmı tır.

71 Fidelik Çıkı Testleri Öndenemeler sonunda çimlendirme odasında 42 saat süreyle bekletilen karnabahar tohumları bu süre sonunda viyoller içerisinde yeti tirme seralarına alınmı tır. Yeti tirme seralarına alınan viyollerde yapılan gözlemler ve sayımlardan sonra elde edilen de erler ekil 4.13 de verilmi tir. % Çıkı Gün Karn Uyg Karn Kont ekil 4.13 PEG uygulanmı ve kontrol Karnabahar tohumlarının fidelik ko ullarındaki günlere ba lı % çıkı oranı de i imleri. PEG uygulanmı ve kontrol tohumları seralara alındıktan sonra yapılan bu gözlem de erleri incelendi inde ilk sayım günü olan 3.günde çıkı ba lamı ve bu de er PEG uygulanmı tohumlarda % 7 iken kontrol tohumlarında % 6 olmu tur. Di er sayım günleride gözlemlendi inde PEG uygulanmı tohumlar ile kontrol tohumlarının çıkı oranı de erleri arasında çok büyük farklar gözlemlenmemi tir. Son sayım günü olan 11. günde kaydedilen maksimum çıkı de erlerine bakıldı ında PEG

72 56 uygulanmı tohumlarda %90 lık bir çıkı gözlemlenirken kontrol tohumlarında bu de er %87 de kalmı tır. PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarına ait maksimum çıkı oranları ve sayım günlerine ba lı çıkı hızı ve çıkı homojenli i de erleri de Çizelge 4.11 de verilmi tir. Çizelge 4.11 PEG uygulanmı ve kontrol karnabahar tohumlarının fidelik ko ullarındaki fide çıkı de erleri. Uygulama Çıkı Gügü (%) Çıkı Hızı (gün) Çıkı Homojenli i PEG 90,0 a x 5,71 a 0,33 a Kontrol 87,0 b 5,72 b 0,32 b LSD 15,667 öd 0,252 öd 0,043 öd x: LSD ortalama testine göre gruplandırılmı tır **: % 1 lik hata payı ile önemli *: % 5 lik hata payı ile önemli öd: önemli de il Tablo incelendi inde çıkı gücü de erleri PEG uygulanmı tohumlarda % 90 kontrol tohumlarında % 87 olarak kaydedilmi ve arasında istatistiki açıdan bir fark olmadı ı belirlenmi tir. Çıkı hızı (ortalama çıkı hızı) açısından incelendi inde de PEG uygulanmı tohumlarda bu de er 5,71 gün iken aynı de er kontrol tohumlarında 5,72 gündür, bu özellik bakımından da iki uygulama arasında istatitiki açıdan bir fark bulunmamı tır. Günlük sayım de erleri kullanılarak belirlenen çıkı homojenli i de erleri PEG için 0,33 kontrol tohumları için 0,32 olarak hesaplanmı tır ve aralarındaki fark yine istatistiki açıdan önemli bulunmamı tır. ( ekil 4.14) Karnabahar fidesi üretiminde tohumlara ekim öncesinde uygulanan PEG uygulamasının fide çıkı oranı, hızı ve homojenli ine olan etkisi genel olarak de erlendi inde; karnabahar tohumlarına yapılan PEG

73 57 uygulaması sonucu elde edilen fide çıkı oranı, hızı ve homojenli i de erleri kontrol tohumlarına göre daha yüksek çıkmasına kar ın bu farklar istatistiksel açıdan önemli bulunmamı tır. Kontrol PEG ekil 4.14 PEG uygulamasının karnabahar tohumlarında sa ladı ı çıkı homojenli i Fide Kalite De erleri Karnabaharda PEG uygulaması görmü tohumlarda fide çıkı de erleri açısından kontrol tohumlarına göre önemli bir fark belirlenmemi tir. Çıkı performans de erleri bakımından bir fark görülemese de çalı manın di er karakterlerinde oldu u gibi karnabaharda da elde edilen fidelerin belirli özellikler bakımından de erlendirilmesi yapılmı tır. Bu amaçla karnabahar fidelerinde dikim a amasına gelene kadar 3 dönemde fide örnekleri alınarak bu örneklerde kalite belirlemek üzere ölçümler yapılmı tır.