SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ. Mehmet Salih AĞSAKALLI. Yüksek Lisans Tezi. Resim Anasanat Dalı

Transkript

1 SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Mehmet Salih AĞSAKALLI Yüksek Lisans Tezi Resim Anasanat Dalı Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER 2014 Her Hakkı Saklıdır

2 T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ Mehmet Salih AĞSAKALLI SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER ERZURUM-2014

3 I İÇİNDEKİLER ÖZET... III ABSTRACT... IV KISALTMALAR DİZİNİ... V RESİMLER LİSTESİ... VI ÖNSÖZ... VIII GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM AFİŞ TASARIMI 1.1. TASARIMIN TANIMI Tasarım Süreci GRAFİK TASARIM AFİŞİN TANIMI AFİŞ ÇEŞİTLERİ Reklam (Ticari) Afişler Kültürel Afişler Sosyal Afişler AFİŞİN TARİHSEL GELİŞİMİ Dünyada Afiş Sanatı Türkiye de Afiş Sanatı İKİNCİ BÖLÜM SÜRREALİZM 2.1 SÜRREALİZMİN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ SÜRREALİZM VE RESİM SÜRREALİZMİN ÖNCÜ RESSAMLARI Hans Arp ( ) Max Ernst ( ) Joan Miró Ferra ( )... 39

4 II Andre Masson ( ) Rene Magritte ( ) Yves Tanguy ( ) Salvador Dalí ( ) ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SÜRREALİZM VE AFİŞ İLİŞKİSİ 3.1. SÜRREALİZM VE GRAFİK TASARIM SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİNİN ÖRNEK AFİŞLERLE YORUMLANMASI Siyasal Konulu Sosyal Afiş Restaurant Reklam Afişi Diş Macunu Reklam Afişi I Sebze Suyu Reklam Afişi Motosiklet Reklam Afişi Havayolu Reklam Afişi Ağrı Kesici İlaç Reklam Afişi Cep Telefonu Reklam Afişi Diş Macunu Reklam Afişi II Saç Şekillendirici Reklam Afişi İnternet Reklam Afişi Çorap Reklam Afişi SONUÇ KAYNAKÇA ÖZGEÇMİŞ... 78

5 III ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Mehmet Salih AĞSAKALLI Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER 2014, 88 Sayfa Jüri: Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER Prof. Dr. Mustafa BULAT Yrd. Doç. Dr. Cemile Didem ÖZIŞIK KAKHIA Afis tasarlamak, bir fikri, bir u ru nu ya da hizmeti hedef kitleye aktarılmasını sağlayarak, insanları u ru ne, hizmete ya da fikre yönlendirmeye çalıs maktadır. Afis tasarımları, zihinde kurgulanan du s u ncelerin görsel hale getirilmesinde uygun ortam sunmaktadır. Bu tez çalıs mamızda grafik tasarımın vazgeçilmez u ru nlerinden biri olan afis in tarihçesi ve olus um su reci incelenerek, afis sanatının gelis imi, çes itliliği ve gu nu mu zdeki kullanım alanlarına ait bilgi aktarılmaya çalıs ılmıs tır. Bu su reç çes itli konu bas lıkları altında bir araya getirilmis, afis in tarihi gelis imi, afis in çes itleri ve farklılıkları uygulama örnekleriyle ele alınarak incelenmis tir. Birinci bölu mde, afis in tanımı, genel özellikleri, Tu rkiye de ve du nyada afis in gelis imi ve afis çes itleri anlatılmıs ve afis tasarımının çes itliğine ıs ık tutulmaya çalıs ılmıs tır. İkinci bölu mu nde, Su rrealist resmin tanımını yaparak gelis iminden bahsettik. Su rrealist sanatçıların önde gelenlerini ele alarak çalıs malarından örnekler verdik. Gerçek ötesi göru ntu lerin resme dönu s tu ğu, estetik biçim kazandığı bu akımın afis tasarımcılarını da etkilemesi kaçınılmaz olmus tur. U çu ncu bölu mde de Su rrealizm ve afis tasarımı arasındaki ilis kiyi inceleyerek, Su rrealist afis örneklerine yer verip analizlerini yapmaya çalıs tık. Anahtar Kelimeler: Tasarım, Afis, Grafik, İletis im, Su rrealizm.

6 IV ABSTRACT MASTER THESIS THE EFFECT OF THE MOVEMENT OF SURREALISM ON POSTER DESIGNING AND PRACTICE EXAMPLES Mehmet Salih AĞSAKALLI Advisor: Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER 2014, Page: 88 Jury: Assoc. Professor. Mustafa KÜÇÜKÖNER Assoc. Professor. Mustafa BULAT Asst. Assoc. Cemile Didem ÖZIŞIK KAKHIA By transferring an idea, a product or a service to the target group, the aim of poster design is orienting people to that product, that service or that idea. Poster designs make up appropriate conditions as ideas constructed in the mind become visually noticeable. In this thesis, we study the history and the formation of poster design, an indispensable element of graphic design and try to give information about the development in the art of poster, the variety in it and the use of it in the present. This process is covered under various headlines and the history, the types and the varieties of the poster have analyzed with sample applications. In the first part, after covering the definiton of the poster, its general chasteristics and its development in Turkey and in the World, the variety in the poster design is tried to be shed light on. In the second part, by defining Surrealist paintings, we discussed the development of it. By arguing out the pioneers of Surrealist artists, we gave examples from their works. It became indispensible that this movement in which images beyond reality transform into paintings and obtain an aesthetic shape have an impact on poster designers. In the third part, by analyzing the connection between Surrealism and poster design, we have covered some poster examples and tried to analyze them. Keywords: Design, Poster, Graphic, Communication, Surrealism.

7 V KISALTMALAR DİZİNİ Bkz. Çev. GSED : Bakınız : Çeviri : Gu zel Sanatlar Enstitu su Dergisi

8 VI RESİMLER LİSTESİ Resim 1.1. Motosiklet Afis i Resim 1.2. Makarna Sosu Afis i Resim 1.3. Tasarruflu Ampul Afis i Resim 1.4. Parfu m Afis i Resim 1.5. Sağlık Afis i Resim 1.6. Fıstık Ezmesi Afis i Resim 1.7. Henri de Toulouse-Lautrec: Troupe de Mlle Églantine Resim 1.8. Sinema Afis i Resim 1.9. Tiyatro Afis i Resim Henri de Toulouse-Lautrec: La Chaine Simpson Cycling Resim Kayak Festivali Afis i Resim Caz Festivali Afis i Resim Sinema Afis i Resim Savas Afis i Resim Eğitim Afis i Resim Sağlık Afis i Resim Çevre Sağlığı Afis i Resim Trafik Kuralları Afis i Resim Ku rtaj Afis i Resim 2.1. Tristan Tzara nın Portresi, Resim 2.2. Torso, Resim 2.3. Fil Celebes, Resim 2.4. Pieta, yada Gece Dönu s Resim 2.4. Oturan Kadın, Resim 2.4. Kis iler ve Önu nde Köpek, Resim 2.5. Amfora, Resim 2.6. As ıkların Metamorfozu, Resim 2.7. Şifacı, Resim 2.8. Bu yu k Aile, Resim 2.9. Gökmavisi Deniz, Resim Kayalıklı Saray,

9 VII Resim Yanan Zu rafa, Resim Çu ru yen Es ek, Resim 3.1. DogCat (Kedi Köpek) Resim 3.2. Plate (Tabak) Resim 3.3. Mighty Mouth (En Gu çlu Ağız Koruması) Resim 3.4. Beets (Pancar) Resim 3.5. The right honda for you (Sizin için doğru Honda) Resim 3.6. Oneworld (Tek Du nya) Resim 3.7. Loader (Yu kleyici) Resim 3.8. Incredibly Tough (İnanılmaz Zor) Resim 3.9. Civilization, Egypt (Mısır Uygarlığı) Resim Gecko (Kertenkele) Resim Granny (Bu yu kanne) Resim Blue (Mavi)

10 VIII ÖNSÖZ Su rrealizm akımı, 40 yıllık bir su re içerisinde gösterdiği sanatsal faaliyetlerle, du nyayı etkileyerek, du nya sanat tarihinde önemli bir yere gelmis tir. Akımın sanat alanında yapmıs olduğu çalıs malar ve vermis olduğu eserler, tasarımcılar tarafından benimsenerek gu nu mu ze kadar varlığını korumus tur. Şimdi devam eden ve gelecekte de etkisini su rdu recek olan Su rrealizm, kendine has sanatsal yaklas ımları ile hayal gu cu nu zenginles tirmek isteyen sanatçılara esin kaynağı olmus tur. Bu aras tırmanın konusu Su rrealizm Akımının Afis Tasarımına Etkisi ve Uygulama Örnekleri olarak belirlendi ve bölu mler ve alt bölu mler birçok bas lık altında sıralanarak konunun bu tu nlu ğu sağlanmıs oldu. Bu kapsamda, aras tırmanın bas lığına uygun örnek afis tasarımları analiz edilerek, incelendi. Sanat konulu kitaplar, su reli yayınlar, lisansu stu tezler ve internet sitelerindeki kaynaklar tarandı ve konuyu destekleyici yorum ve açıklamalara yer verildi. Bu aras tırmanın gerçekles mesinde yardımlarını esirgemeyen tez danıs manım Sayın Prof. Dr. Mustafa KU ÇU KÖNER e, tez izleme ju risinde yer alarak katkı sağlayan hocalarım Sayın Prof. Dr.Mustafa BULAT ve Yrd. Doç. Dr. Cemile Didem ÖZIŞIK KAKHIA ya tes ekku rlerimi sunarım. Ayrıca çalıs malarımın bas langıç su recinde emeğini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Tu lay KAYABEKİR e ve tu m hocalarıma tes ekku r ederim. Erzurum 2014 Mehmet Salih AĞSAKALLI

11 1 GİRİŞ İletis im su reci, her geçen gu n gelis en teknolojinin de yardımıyla inanılmaz boyutlara ulas mıs tır. İnsan yas antısının önemli bir faaliyeti olan iletis im faaliyeti, çoğunlukla görsel yollarla gerçekles tirilmektedir. Bu görsel iletis imlerden biri olan afis, hedef kitlenin iletis im ihtiyaçlarını kars ılamak amacıyla ortaya çıkmıs tır. Bu iletis im aracı sayesinde hedef kitle insan yas amının her anında tu kettiği u ru nu ve aldığı hizmeti tanımayı ve onlardan nasıl yararlanacağını öğrenmektedir. Afis ler genel olarak sınıflandırıldığında; ku ltu rel, sosyal ve reklam afis leri olarak gruplanmaktadır. Ku ltu rel afis ler; seminer, festival, sempozyum, balo, konser, sinema, tiyatro, sergi ve spor gibi ku ltu rel etkinliklerin tanıtımı ve duyurusunu yaparlar. Reklam afis leri; bir u ru n ya da hizmeti tanıtan afis lerdir. Moda, endu stri, kurumsal reklamcılık, basın-yayın, gıda ve turizm sektörlerinde kullanılırlar. Sosyal afis ler ise; sağlık, sivil savunma, trafik, ulas ım, çevre gibi toplumsal ve sosyal konularda eğitici ve uyarıcı nitelikteki afis lerdir. Ayrıca politik bir du s u nceyi ya da siyasi bir partiyi tanıtan afis ler, ulusal ve evrensel çağrıları is leyen afis ler de sosyal afis ler grubunda yer alır 1 Afis ler tasarlandıkları dönemin ekonomik, sosyal ve ku ltu rel yapısını da yansıttığı için aynı zamanda birer belge niteliğindedir. Geçmis te olduğu gibi gu nu mu zde de afis ler, farklı akımların etkisinde kalarak, değerini kaybetmeden önemli bir iletis im aracı olarak kullanılmaktadır. Su rrealizm akımının afis tasarımında bir iletis im aracı olarak kullanılır olması, afis sanatının diğer akımlardan çok daha genis kitlelere sesini duyurmasına neden olmus tur. Grafik tasarımcıların kendilerini ifade etmesi ve özgu r hayal gu cu nu gelis tirmesi bu akım tarzıyla çok daha kolay olmus tur. Su rrealizm, kurallara kars ı olan bir akımdır. Su rrealizm akımıyla tasarlanan afis ler daha özgu r ve hayal gu cu nu n daha fazla olduğu afis lerdir. Su rrealizm akımın ortaya çıkıs ıyla tasarımcılar; iletis im kurarken görsel imgeyi ve imgenin is levini tanımlamanın ötesine geçmeyi amaçlamıs lardır. 1 Adnan Tepecik, Grafik Sanatlar, Sistem Ofset, Ankara 2002, s. 202.

12 2 BİRİNCİ BÖLÜM AFİŞ TASARIMI 1.1. TASARIMIN TANIMI Tasarım/Design kelimesi Latince hem göstermek/belirtmek hem de çizmek olarak tercu me edilen designare nin bir tu revidir. Kelime kullanıldığı ortama bağlı olarak, bir plan, proje, su reç ya da bir eskiz, model, motif, görsel kompozisyon ve stil anlamına gelir. Amaç anlamında dizayn/tasarım, bir hedef ve su reç anlamına gelirken, çizim/grafik anlamında ise bir planın bir eskiz, desen ya da görsel kompozisyon yoluyla tasvirini anlatır. 2 Tasarım sözcu ğu bir u ru nu ortaya koymaya yönelik du s u nsel ya da maddi çalıs malar su reci olarak da tanımlanmakta, bunu u ru nu n gerçekles tirilmesi as aması izlemektedir. 3 Emre Becer tasarımın tanımını; Bu tu n sanatların temelinde bir tasarım olgusu bulunmaktadır. Tasarlama eylemi, olus turulacak yapının organizasyonu ile ilgili her tu rlu faaliyeti içine almaktadır sözleriyle yapmaktadır. Yale U niversitesi Tasarım Bölu mu nden Scott tasarımı; Ne zaman tanımlanmıs bir amaç için bir s ey yapıyorsak, o zaman tasarlıyoruz. demektir. Bas ka bir deyimle; tasarım belirli bir amaç gözeten yaratıcı bir eylemdir 4 ifadesiyle açıklamaktadır. Tepecik konuya; Tasarlama, zihinde hazırlanan bir du s u nceyi ve bir eylemi gerçekles tirmektir. Tasarım ise, zihinde tasarlanan bir du s u ncenin bir eserin ilk biçimi sayılabilmektedir. Tasarımın tam olarak ifade edilmesi için zihinde tasarı halindeyken olgunlas ıp gelis tirilmesi gerekmektedir 5 göru s leriyle açıklık getirmektedir. Ketenci ve Bilgili; Tasarım asıl anlamını yaratıcılıkla özdes les tiği zaman kazanır. Tasarım sözcu ğu en genel anlamda gerekli olanın aras tırılması ve biçimlendirecek 2 Brigitte Borja de Mozota, Tasarım Yo netimi, Kapital Medya A.Ş., İstanbul 2005, s Şakir Eczacıbas ı, Eczacıbas ı Sanat Ansiklopedisi, Cilt 3, Yapı-Endu stri Merkezi (YEM) Yayınları, İstanbul 1997, s Emre Becer, İletis im ve Grafik Tasarım, Dost Kitapevi, Ankara 1997, s Tepecik, s. 75.

13 3 kis inin yaratıcı özelliklerini de katarak ortaya çıkardığı bir biçim, s ekil veya model olarak tanımlanabilir 6 sözleriyle açıklamaktadır. Hatice Aslan Odabas ı, Grafikte Temel Tasarım adlı kitabında tasarım; tanımı, Zihinde kurmak, niyet etmek, kastetmek, çizmek, plan-proje yapmak, du zenlemek, icat etmek, yaratmak gibi kelimelerle ifade edilmektedir 7 ifadesiyle tanımlamaktadır. Teknolojik, endu striyel ve sanatsal faaliyetlerin hızla gelis tiği gu nu mu zde, tasarım kelimesi ve is levi, ilis kiye girdiği ve ihtiyaç duyulduğu tu m alanlarda oldukça çok sık kullanılarak anlamı daha da genis ve kapsamlı hale getirilmis tir. Tasarlama is levi ile tasarlanan u ru n değer kazanır ve daha çok tercih edilir hale gelir. Bu yönu yle birçok özel ve kamusal alanda tasarım birimleri kurularak, tasarımcılarla, tasarım is levi gerçekles tirilmektedir. Becer; Tasarımcı; gu ncel bir bilgiyi, çağdas bir beğeni anlayıs ı içinde ve yine çağdas araç ve malzemelerle sunmak zorundadır. Bu nedenle de yeni eğilimleri, teknolojik bulus ları ve yas adığı dönem içinde tartıs ılan sanatsal, felsefi, politik, sosyolojik vb. sorunları yakından izlemelidir 8 sözleriyle tasarımcının sorumluluklarına gönderme yapmaktadır. Mozota konuyu; Tasarım, bir meslek olarak ilk defa 1929 daki borsa çöku s u nu n dolaylı bir sonucu olarak, 1930 da Amerika Birles ik Devletleri nde göru lmu s tu r. U ru n tasarımının bir ekonomik kriz ortamında, ticari bas arıyı etkilemede oynadığı rol, u reticiler tarafından çok çabuk fark edilmis tir. Bu yeni biçimlenme, endu striyel tasarımcıların ortaya çıkıs ını cesaretlendirmis tir. Endu striyel kurulus larda, u ru nlerin tasarlanmasında danıs manlık yapan ilk endu striyel tasarımcılar, bu yu k s irketler için serbest çalıs mıs lardır. Bu ilk tasarımcılar çes itli geçmis e sahip olmus lardır. Walter Darwin Teaque grafikten, Raymond Loewy dekorasyondan, diğerleri tiyatro ya da rekla mcılıktan gelmis lerdir. Ekip çalıs masına alıs ık ve yaratıcılıklarını ticari kısıtlamalara uyarlama gerekliliğinin bilincindeki bu kis iler, endu stri ve sanat ile is levsellik ve pratiklik arasında bir bulus ma gerçekles tirmis lerdir. Bu sayede tasarım bağımsız bir meslek haline gelmis, ilk ajanslar ve estetik danıs manlar ortaya çıkmıs tır 9 göru s leriyle açıklamaktadır. 6 Hasan Fehmi Ketenci, Can Bilgili, Go rsel İletis im-grafik Tasarım, Beta Yayın, İstanbul 2006, s Hatice Aslan Odabas ı, Grafikte Temel Tasarım, Yorum Sanat Yayınları, İstanbul 2002, s Becer, s Mozota, s. 35.

14 4 Yukarıda yapılan tanımlamalar doğrultusunda tasarım, saptanan ya da var olan bir problemi sistemli, yaratıcı ve is levsel bir biçimde zihinde çözerek, hedef kitleye ulas tırma ve sunma çabasıdır. Tu m bu is lemler bir tasarım su recinde gerçekles mektedir Tasarım Süreci Tasarım su reci, belirli bir program doğrultusunda gerçekles mekte ve tasarımcının bir is i u zerine almasıyla su reç bas lamaktadır. Tasarlama su recinin ilk as aması tasarım amacının net bir s ekilde belirlenmesidir. Amaç, ne tu r bir tasarıma ihtiyaç duyulduğu sorusuna yanıt aramaktadır. Tasarımın hedef aldığı kullanıcı grubu iyi etu t edilmeli ve ihtiyaç tam olarak belirlenmelidir. Böyle bir yaklas ım tasarımın bas arısını artıracaktır. Tasarım içerisinde kullanılan her tu rlu kavram, görsel, yazılı ya da is itsel öğeler, hedef kitlenin sahip olduğu özelliklere uygun ve onların beklentilerine yanıt verir nitelikte olmalıdır. Tasarım Su recinde izlenen yol ve dönemler s öyledir; Problemin Tanımı, Bilgi Toplama, Yaratıcılık ve Bulus Su reci, Çözu m Bulma ve Uygulama. Problemin Tanımlanması: Bir tasarım problemini çözu mu ndeki ilk as ama, problemi tanımlamaktır. Verilen konunun ne olduğunu tam olarak anlama ve o konuyu benimseyebilmektir. Bir problemi tanımlarken, sınırları zorlamak ve alıs ılmıs du s u nce sistemlerine takılıp kalmamak gerekir 10 Bilgi Toplama: Bilgi toplama konusunu Becer; Yapılacak tasarımda bir hareket noktası bulabilmenin tek yolu, problem hakkında mu mku n oldukça çok bilgi toplayabilmektir. Bilgi toplama su reci içinde; mu s terinin ihtiyaçlarını ve faaliyet alanlarını öğrenme, bas ka tasarımcıların benzer problemleri nasıl çözdu klerini aras tırma 10

15 5 ve tasarımın mesajına ileteceği ortamı denetleme gibi evreler bulunur 11 ifadesiyle açıklamaktadır. Yaratıcılık ve Buluş: Yaratıcı Yönetmen Lois Ernst, yaratıcılığını daha önce hiç biraraya gelmemis iki kavram ya da nesneyi orjinal bir biles im olus turan u çu ncu bir kavram ya da nesneye dönu s tu rme becerisi olduğunu belirtmis tir. Yaratıcı kis i; problemi olus turan değis ik unsur ve verileri bir araya getiren bunların arasında bir seçme yapıp, ne söylenmesi gerektiğini saptayan ve daha sonra da bunu sahneye koyan kis idir. 12 Yaratıcılıkta iki as ama olduğu söylenebilir. Tasarımcı kağıda ilk eskizlerini karaladığında dıs avurumcu yaratıcılık as amasındadır. Eskiz biraz daha ayrıntılı bir hale getirildiğinde ise u retken yaratıcılık as amasına geçilmis olur 13 Çözüm Bulma: Çözu m bulma konusunda da Becer; Yaratıcılık ve bulus su reci, problemin ortaya konması ve olasılıkların aras tırılmasına yönelik çalıs maları içerir. Çözu m bulma ise bu olasılıklar hakkında bir karara varılarak, aras tırmanın sona erdirilmesidir. Çözu m olarak seçilen olasılıklar, daha sonra ayrıntılı taslaklar halinde hazırlanır 14 ifadesini kullanır. Uygulama: Tasarımcı, mu s teriye sunduğu çözu mu salt görsel nitelikleri ile değil, aynı zamanda konuya uygunluk ve istenen mesajı etkili bir biçimde aktarabilme özellikleri açısından da savunabilmelidir. 15 Albert Einstein ın dediği gibi, Yaratıcılıkta hayal gu cu çok önemlidir. Yaratıcılığın özu nde özgu rlu k vardır, fakat ortaya çıkarılması disiplinli bir çalıs ma gerektirir. Disiplin; çalıs manın göstergesidir, özgu rlu k; bu çalıs manın içeriğinin, tavrının, tarzının belirleyicisidir 16 Tasarım su reci ile ilgili yapılan tu m bu açıklamalar doğrultusunda uygulamalı tasarım dalı olan grafik tasarım konusunu ele almakta fayda var. 11 Becer, s Becer, s Becer, s Becer, s

16 GRAFİK TASARIM Britannica Grafik kelimesini; Grafik sözcu ğu, Yunanca da, yazmak, resim çizmek, is aret, desen anlamına gelen grafikos ya da graphein sözcu ğu nden tu retilmis tir 17 ifadesiyle açıklamaktadır. Odabas ı ise; Grafik kelimesi, resim veya yazıya ait, tam tasvir olunmus canlı, yazıya uygun s ekillere ait, s ekli çizgili olarak tarif edilmektedir. Grafik kelimesi genel anlamı ile tu m sanatsal teknik ve endu striyel resim yazı ve çizimleri, çoğaltma tekniklerini, baskı için boyama ve çizim teknikleriyle yapılan resimleri kapsayabilmektedir. Bu nedenle grafik sanatlar denince yazılmıs, çizilmis baskı amacıyla resmedilmis özgu n resimlerle bunların u retilmis leri anlas ılmaktadır 18 sözleriyle ele almaktadır. Grafik tasarım, görsel bir iletis im sanatıdır. Birinci is levi de, bir mesaj iletmek ya da bir u ru n ya da hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım terimi ilk kez 20. Yu zyılın ilk yarısında metal kalıplara oyularak yazılan ve çizilen ve daha sora da çoğaltılmak u zere basılan görsel malzemeler için kullanılmıs tır 19 ifadesiyle yer verir. Sanat Ansiklopedisi Grafik tasarımı konusuna; Grafik tasarıma, Görsel iletis im tasarımı da denir. Grafik tasarım bir mesajı görsel iletis im yoluyla hedef kitleye duyurma is levini, gu zel sanatların estetik nitellikleriyle birlikte, resim ve yazıyı birbirini tamamlayan bir du zenleme içinde kullanarak yerine getirir. 20 Gu nu mu zde artık insanlar arası iletis im aracı olarak grafik tasarımının önemi bilinmektedir. Grafik u ru nlerinin anlatım gu cu, söze dayalı anlatım gu cu nu as mıs tır. Aynı dili konus mayan, yazmayan hatta okuma-yazma bilmeyen insanlara, grafik simgelerle aynı s eyleri anlatma olanağı vardır. İs te bu olanak, grafik tasarımını çes itli uzmanlık dallarını kapsayan bir meslek durumuna getirmis tir. 21 Grafik tasarım ve u ru nleri, gönderici ve alıcı arasında su regelen iletis im ya da alıs veris te, iletilen kavram hakkında alıcının du s u nce, duygu, tutum ve bilgisini 17 Temel Britannica, Temel Eğitim ve Ku ltu r Ansiklopedisi 7. Ana Yayıncılık A.Ş. ve Encyclopoedia Britannica Inc, İstanbul 1992, s Odabas ı, s Becer, s Eczacıbas ı, s

17 7 değis tirmeyi ya da yeniden olus turmayı hedefler. Herhangi bir u ru nu n satıs ına, du s u ncenin yaygınlas masına, hizmet ya da aktivitelerin talep edilmesine yönelik olan bir tanıtım su recini içerir. Alıcının bu tu n bu kavramlara daha ilgili ve olumlu bakmasını, bilgi sahibi olmasını ve edinmek istemesini sağlar. 22 Grafik tasarım tanımlaması ve kullanıldığı -etkin olduğu- alan olabildiğince genis lemis tir. Bugu nu n grafik sanatçısı, tasarımcısı, yıllarca bu görevi u stlenen kaligrafi sanatçılarının, baskı ustalarının ve zanaatçılarının geleneğini devam ettiren bir meslek adamıdır. Genel olarak bu tu n görsel sanatlar, özel olarak ise iki boyut içinde var olan göru ntu sanatları hemen hemen tu mu nde aynı dili kullanırlar. Fotoğrafçılar, heykeltıras lar, ressamlar, seramikçi ve diğer meslek kurulus larının olus turduğu profesyonel sanatçılar grubunun yeni u yesi olan grafik tasarımcılar da birçok tasarım problemini çözerken bu ortak dilden yararlanır. Grafik tasarımın en önemli problemi iletis imle ilgilidir. Tasarımcı uygulama yöntemlerinin yanı sıra görsel yanılsamanın rolu nu ve sözel ile görsel iletis im arasındaki ilis kileri de bilmek göz ardı etmemek zorundadır. İletis im, grafik tasarımının hayati unsurudur. Aslında grafik tasarımı bu denli ilginç, önemli, dinamik ve çağdas kılan da iletis ime yönelik en etkin öğelerden biri olmasındandır. 23 Odabas ı ise; Grafik tasarımda bir amaç vardır. Bu amaç sunulan mal ve hizmetin en iyi s ekilde tanıtılması veya satıs ıdır. Aynı zamanda bir gerekliliktir, bir ihtiyaçtan doğmus altında yatan bir bilinç vardır. Tasarımda ne için tasarım yapıyoruz sorusu hareketlerimize yön veren bir çıkıs noktasıdır. Yapılan çalıs manın tasarım olabilmesi için is levsellik yu ku mlu lu ğu nu tas ıması gerekmektedir 24 göru s leriyle yaklas maktadır. Grafik tasarım, iletis im kurma kaygısı duyarak, estetik kaliteyi en u st du zeye çıkarmaya çalıs maktadır. Grafik tasarımcı ise afis tasarımında var olan görsel öğelerin, göru ntu lerin tasarımından sorumlu kis idir. Afis ler tasarımı, grafik tasarımın etki alanı içerisinde yer alır. 22 Tepecik, s Ketenci, Bilgili, s Odabas ı, s. 18.

18 AFİŞİN TANIMI Fransızca affiche köku nden Tu rkçe ye geçmis olan afis sözcu ğu Gu ncel Tu rkçe Sözlu k te s öyle tanımlanmaktadır: Bir s eyi duyurmak veya tanıtmak için hazırlanan, kalabalığın görebileceği yere asılmıs, genellikle resimli duvar ilanı sözleriyle tanımlanmaktadır. 25 Bu tanımdan yola çıkarak, afis in kamuyu ilgilendiren her tu rlu konuda, belli bir görsel nitelik içeren, reklam amaçlı bir grafiksel u ru n olduğu söylenebilir. Bu genel tanımın yanında, afis i kavramsal olarak kus atmamızı sağlayacak çes itli tanım denemelerine de rastlamaktayız. Öyle ki, Yas antımızın bu yu k bir bölu mu sokak ve caddelerde geçer. Cadde ve sokak duvarlarına ya da ilan panolarına yapıs tırılarak kullanılan afis ler en etkili iletis im araçları, en gu çlu silahlardır. Grafik sanatlar du nyasında tu m iletilenler içinde farklı ve ayrıcalıklı bir yeri olan afis ler, yas adıkları duvarlara, panolara, u retildikleri u lkelerin kis iliklerini verirler. Ticari veya ku ltu rel olsun, tu m afis ler, toplumun yapısıyla ilgili mesajları haykıran grafik objelerdir. 26 Afis in, İngilizce kars ılığı poster, Almanca kars ılığı ise plakat tır. Bu yu k Larousse Ansiklopedisi ne göre Afis, reklam ya da propaganda yapmak, bir duyuruyu iletmek amacı ile halka açık yerlere asılan, genellikle resimli, basılı kağıt; duvar ilanı dır. 27 ifadesiyle tanımlanmaktadır. Tu rk Dil Kurumu, afis in tanımını Bir s eyi duyurmak veya tanıtmak için hazırlanan, kalabalığın görebileceği yere asılmıs, genellikle resimli duvar ilanı. 28 olarak tarif ediyor. Afis ler, sanat ve estetik kaygının es it ağırlıkta olduğu, konusunu toplumsal yapı içinde bulan, gereksinimlere uygun, sosyal, politik, ticari, ku ltu rel alanları konu edinen, tasarlandığı u lkenin ku ltu rel, ticari ve politik özelliklerini yansıtan genis topluluklara seslenen çoğu resimli duvar ilanlarıdır. İnsanlar her gu n cadde ve sokaklarda, duvar ya da ilan panolarına asılan yu zlerce afis le kars ılas ırlar. 25 Tu rkçe Sözlu k, Tu rk Dil Kurumu, Ankara 2011, s Yu ksel Çetin, Grafik Sanatı, ABC Yayınları, İstanbul 1989, s Meydan Larousse, Bu yu k Lugat ve Ansiklopedi, 1992, s

19 9 Afis ler, belirli ölçu lerde tasarlanarak köy, kasaba ve s ehirlerin çes itli yerlerinde sergilenerek, ekonomik, sosyal ve ku ltu rel içerikli haberlerin topluma duyrulmasını sağlarlar. Bilgilendirmek, ideolojileri benimsetebilmek amacı ile propaganda yapmak, ticari ve ku ltu rel faaliyetleri duyurmak gibi is levlere sahip olan afis ; resim (imaj), metin, renk gibi öğelerden olus ur. Çes itli boyutlarda ve özelliklerde ka ğıtlara basılabilir, kentin her kös esinde sergilenebilir. Bu yu k boyutlu dıs meka n afis leri, duvar yu zeylerine ve ilan panolarına asılır. İç meka n afis leri ise lobi, salon ve koridorlarda kullanılmak u zere tasarlanan daha ku çu k boyutlu afis lerdir. Dıs meka n afis lerinin izlenme su resi kısadır. 29 Grafik Sanatı içinde geçmis ten gu nu mu ze ulas an ve devamlılığını su rdu ren afis tasarımı, basit bir bilgilendirme aracı olmanın ötesinde konusu ve içeriğiyle, insanlara gu ncel ve farklı s eyler söyleyen, onları aydınlatan, yönlendiren ve ikna eden, kendine özgu bir dili olan iletis im aracıdır. Afis ler sergilendikleri meka na göre farklılık gösterirler. Dıs meka n afis ler bu yu k boyutlarda, iç meka n afis ler ku çu k boyutlarda, kendilerine ayrılan meka nlara asılırlar. Bu yu k boyutlu dıs meka n afis ler, Billboard, Raket ve Megalight gibi bu yu k görsel sistemlerde, ku çu k boyuttaki iç meka n afis ler ise lobi, salon ve koridorlarda sergilenirler. Dıs meka n afis lerin izlenme su resi, iç meka n afis lere göre daha kısa olduğundan, dıs meka n afis tasarımları, iç meka n afis tasarımlarına göre daha sade, çarpıcı ve çabuk algılanabilir olmalıdır. Zaman kaybını önlemek için afis lerin boyutları ve tasarımları yoldan geçenlerin görme ve okuma algısına göre ölçu lendirilip, tasarlanmalıdır AFİŞ ÇEŞİTLERİ Afis ler, insanların iletis im arzularıyla birlikte, ku ltu rel hizmetlere ticari mal ve markaya ilgiyi artırmak, dikkat çekmek amacıyla kullanılmakta ve bu özellikleriyle topluma yön vermektedirler. Afis in ilgi çekmesini sağlayan önemli özellikler s unlardır: Afiş boyutu: Bu yu k afis ler, ku çu k afis lere göre daha etkili ve belirgin olmaları nedeniyle çabuk algılınlar. Afis lerin boyutu bu yu du kçe hareket artar. 29 Becer, s. 201.

20 10 Yer: Afis ler, hedef kitlenin daha çok yoğun olduğu ve ilgisini çekebileceği ve daha iyi görebileceği meka nlarda sergilenince ancak etkili olabilirler. Tasarım: Afis tasarımında, okunan ve izlenen imgeler amacına uygun, sade, çarpıcı, farklı ve ilgi çekici olmalıdır. Amacına hizmet etmeyen afis tasarımları, hedef kitleyle iletis im kuramazlar ve bas arısız olurlar. Fotoğraf, resim ve renklerin kullanımı: Afis in konusuna ve içeriğine göre uygun kullanılan fotoğraf, resim ve renkler afis in mesajını daha sağlıklı s ekilde yerine getirmesine yardımcı olur. Renkler, tasarımda hem hareketliliği hem de etkiyi artırırlar. Farklılık ve zıtlık: Tasarımda kullanılan nesnelerin farklı renk ve boyutlarda olus u, kompozisyonda denge olus turur, hareketlilik sağlar ve tasarımı çekici hale getirir. Dolayısıyla bir afis in bas arılı olması için afis in ilgi çekici, ikna edici ve hedef kitle için olumlu sonuçlar olus turucu bir yapıya sahip olması gerekir. Plastik sanatların bir dalı olarak kullanılan afis, gu nu mu zde artık asıldığı yerde kalmayarak, sergi salonları, sanat dergileri, bianellerde de yer almaya bas lamıs tır. Afis ler, gu ndelik yas amımızla bu tu nles erek ev ve ofis dekorlarımızı tamamlayıcı unsur olarak sergilenmektedir. Afis tasarımını içerik olarak incelediğimizde u ç gruba ayırabiliriz: Ku ltu rel Afis ler, Sosyal Afis ler ve Reklam Afis leridir Reklam (Ticari) Afişler Reklam afis leri duygularımızı, bireysel fikirlerimizi ve tu ketim alıs kanlıklarımızı olumlu ya da olumsuz yönde etkiler. Ne tu r giysiler alacağımızı, hangi arabaya bineceğimizi, hangi partiye oy vereceğimizi iletis im kurarak, bizlere söyler. Reklam afis leri, bir u ru n ya da hizmetin tanıtımının yapılması için tasarlanan afis tu ru du r. U ru n ya da hizmeti pazarlamak, reklam afis lerinin en temel amacıdır. Bu yönu yle afis ler gu nu mu zu n ekonomik sisteminin ayrılmaz bir parçası haline gelmis tir. Her ne kadar cadde ve sokaklarda ıs ıklı ve hareketli panolar gu n geçtikçe artmaya bas lasa da mesajı doğrudan ve tek bir kare ile hedef kitleye ulas tırabilen afis ve billboardlar her zaman insanın yas am alanlarında var olacaktır. Ticari afis ler Moda, Endu stri, Kurumsal reklamcılık, Basın-yayın, Gıda ve Turizm alanlarında yaygın olarak kullanılır. Hedef kitleyi alıcı durumuna getirmeyi amaçlayan ticari afis lere endu stri afis leri de denebilir. Asılı olduğu duvar veya panoda, kis iyle

21 11 duygusal birlikteliği sağlayarak gu nlu k yas amın içinde yer alır. Ticari afis lerin görevi, u ru nu tu keticinin ayağına götu rmekten çok, tu keticiyi u ru ne yönlendirmeye çalıs maktır. Ticari afis lerde, grafik sanatçısından beklenilen, resim seçimi, metin yazımı ve tasarımda etkili öğeler kullanılarak, bir mesajın içeriğine ve hedefine uygun bir grafik anlatım olus turmaktır. Karamustafa afis konusuna; Rekla m afis lerinin geçmis ini, litografi yöntemi ile seri biçimde renkli baskı alınabildiği döneme kadar götu rebiliriz. Çu nku ondan önceki dönemde sadece yazı ağırlıklı afis ler ya da el ilanları basılabilmekteydi. Gu nu mu zdeki anlamda imaj ya da göru ntu ile u ru nu pazarlama, ötekinin afis lerde tasarım elemanı olarak kullanılmaya bas lanması ile temelleri atılmıs tır. Resim 1.1. Motosiklet Afis i. 30 Afis sanatın gelis im su recinde ticari u ru nlere ayrılan evre Ticari Afis ler Dönemi diye adlandırılabilir. Bu dönemde; - Afis sanatının endu strinin hizmetine girdiği, - Reklamcılığın örgu tlendiği, - Afis sanatının resimden bağımsız kendi sanatçısını yarattığı ve yalnızca reklam tasarımcısı yetis tiren okulların açıldığı, - Fotoğraf sanatının çok gelis tiği ve etkin bir biçimde afis e girdiği, 30

22 12 - TV, sinema gibi görsel iletis im araçlarının etkisinin çoğaldığı, - Baskı tekniklerinin gelis tiği afis lerin dev boyutlarda basılıp önceden hazırlanan özel yu zeylere asıldıktan ve doğallıklarından uzaklas tıkları; sanat eserlerinin röprodu ksiyon olanaklarının afis yapan sanatçıya bu ku ltu r mirasını istediği gibi kullanma s ansını verdiği ve böylece Afis - Resim ilis kisinin yoz bir biçimde su rdu ru ldu ğu göru lu r 31 göru s leriyle açıklık getirir. Resim 1.2. Makarna Sosu Afis i. 32 Halk iyi tasarlanmıs bir reklamı seçer, karmas ık ve anlas ılması zor olan reklama pek aldırmaz. Ticari afis lerde bas arı, inandırıcılık ve gu venle sağlanır. Hedef kitle, afis le sunulan u ru ne ihtiyaç duyduğuna inanır ve u ru nu n ihtiyacını gidereceğine ikna olursa, afis gerekli mesajı iletmis ve amacına ulas mıs olur. 31 Gu lsu m Karamustafa, Sanat Akımlarının Gu ncel İs levselliğe Do nu s me Su recinde Resim-Afis Etkiles imi, (Yayımlanmamıs Yu ksek Lisans Tezi), İstanbul Devlet Tatbiki Gu zel Sanatlar Yu ksek Okulu, Temel Sanat Eğitimi Grubu, İstanbul 1978, s

23 13 Resim 1.3. Tasarruflu Ampul Afis i. 33 Resim 1.4. Parfu m Afis i

24 14 Resim 1.5. Sağlık Afis i. 35 Resim 1.6. Fıstık Ezmesi Afis i

25 Kültürel Afişler Ku ltu rel afis ler; festival, sinema, tiyatro, sergi, konser, sempozyum, konferans, balo, yarıs ma, spor v.b. gibi etkinliklerin tanıtıldığı ya da duyurulduğu afis tu rleridir. Afis olarak u retilen ilk afis çes itleri ku ltu rel afis lerdir. 19. yu zyılın Paris ve Londra sında ilk bu yu k afis tasarımcıları kentlerinin ku ltu rel etkinliklerini duyuran afis ler tasarlamıs lardır. Paris in Sokak ve caddelerinde sergilenen afis lerin, toplumu etkileme ve etkinliğe sevk etme konusunda ne derece önemli oldukları o dönemlerde anlas ılmıs tır. Resim 1.7. Henri de Toulouse-Lautrec: Troupe de Mlle Églantine. 37 Ku ltu rel afis ler, tanıtımı yapılacak ya da etkinliği duyurulacak firma ve kurulus ların, gerçekles tirecekleri etkinliğin içeriğine uygun sanatsal imge ve formlar kullanılarak tasarlanır. Bu as amada; - Kitle iletis im araçlarının çok kapsamlı gelis tirilmesi, - Afis in reklam kampanyasında bir öğe haline gelmesi, 37

26 16 -Tu ketim toplumunun yaratılmıs olması, - Afis in yavas yavas dıs merkezden ayrılıp iç meka nlarda yer alması, - Kara dayanmayan ekonomik sistemlerde afis sanatının patlama yapması. Afis i ticari mesajların boyunduruğundan kurtarıp, hedef kitlesine ulas mayı bekleyen muhtelif mesajlara da hizmet eder hale getirmis tir 38 Ku ltu rel afis ler daha çok sinema, konser tiyatro vb. sosyal aktivitelerin tarihini zamanını ve yerini belirtmek için kullanılır. Resim 1.8. Sinema Afis i. 39 Ku ltu rel alanda tasarlanan afis lerin bu yu k bir kısmı sinema afis leridir. Sinema afis leri, du nyanın bir çok u lkesinde olduğu gibi u lkemizde de en fazla ilgi gören afis tu ru du r. Bunun en bu yu k nedeni sinema severlerin gittikçe çoğalması, görsel ve basılı medyada yer alan sinema haberlerinin, sinema severler tarafından takip edilmesidir. 38 Gu lsu m Karamustafa, Sanat Akımlarının Gu ncel İs levselliğe Do nu s me Su recinde Resim-Afis Etkiles imi, (Yayımlanmamıs Yu ksek Lisans Tezi), İstanbul Devlet Tatbiki Gu zel Sanatlar Yu ksek Okulu, Temel Sanat Eğitimi Grubu, İstanbul 1978, s

27 17 Resim 1.9. Tiyatro Afis i. 40 Resim Henri de Toulouse-Lautrec: La Chaine Simpson Cycling

28 18 Resim Kayak Festivali Afis i. 42 Resim Caz Festivali Afis i

29 19 Resim Sinema Afis i Sosyal Afişler Sosyal afis ler, politika, sağlık, trafik, çevre v.b. konularla halkı uyarmak, yönlendirmek, eğitmek ve ikna etmek için tasarlanan afis lerdir. Kazalara kars ı önlem, doğal afetten korunma, ilkyardım, halk sağlığı, uyus turucu ile mu cadele ve bulas ıcı hastalıklara kars ı çevre bilincinin olus masını sağlar. Sosyal afis ler, idealizm, özveri, cesaret, yurtseverlik ve savas a yapılan askeri katkı gibi konuları da ele almaktadır. Özellikle I. ve II. Du nya Savas ı döneminde devletin halkı ortak hedefleri doğrultusunda etkili bir s ekilde örgu tleme ve yönlendirme is levini gerçekles tirerek tu m halkı du s mana kars ı savas mak için cesaretlendirmeyi amaçlamıs tır. Sosyal afis ler, gu nu mu zde özellikle okul, hastane, is yerleri vb. kurulus larda sıkça ilan edilip, sergilenmektedir. 44

30 20 Resim Savas Afis i. 45 Sosyal afis kapsamına giren diğer afis çes itleri, anti-politik ve anti-reklam afis leridir. Bu afis tu rleri de toplumu uyarma ve yönlendirme amacı içermektedir. Antipolitik afis ler, devletlerin, hu ku metlerin, devlet adamlarının ya da politikacıların tutum, davranıs ve faaliyetlerini eles tiren ya da kars ı durus sergileyen afis lerdir. Anti-reklam afis ler ise reklamı yapılan u ru nu n olumsuz yönlerini öne çıkararak, özellikle u ru nu n tu ketimi engellemeyi konu edinen afis lerdir. İçki ve sigara tu ketimine kars ı olan ya da ku rku için avlanan hayvanların katledilmesine engel olmaya yönelik konuları içeren afis lerdir. 45

31 21 Resim Eğitim Afis i. 46 Erkmen sosyal Afis lerin ideolojik yönu nu ; Afis te farklı bir özelliğe sahip olan ideolojik afis ler, toplumun yönlendirilmesinde önemli rol oynarlar. Eğitim, politika ve savas afis leri bu gruba koyulabilir. İletis im olanaklarının artmasıyla ortaya çıkan sorunlardan biri, toplumda ku çu k bir grubun iletis im araç ve gereçlerini elinde bulundurarak toplumun tu mu ne egemen olabilme çabasıdır. Örneğin gu nu mu zde reklamcılığın tu m olanakları politikanın hizmetindedir. Oysa yakın geçmis e kadar, politikanın yararlandığı tanıtım yöntemleri afis ler ve el ilanlarıyla sınırlıydı. Bu kampanyaların ne denli etkili olduğu tartıs ılır ancak, meydanlarda gelis tirilen parti ve lider imajlarının kalıcılığı yönu nde katkı umulur 47 ifadeleriyle açıklamaktadır Bu lent Erkmen, Tu rkiye'de Seçim Afis leri, Milliyet Sanat Dergisi, Sayı 274, 199l, s. 8.

32 22 Resim Sağlık Afis i. 48 Resim Çevre Sağlığı Afis i

33 23 Resim Trafik Kuralları Afis i. 50 Resim Ku rtaj Afis i

34 AFİŞİN TARİHSEL GELİŞİMİ Dünyada Afiş Sanatı Gu nu mu zdeki anlamıyla afis sanatı Eski Çağ da ortaya çıkmıs tır. Eski Yunanlılar halka bildirmek istediklerini, tahta tabletlere kazıyorlardı. Romalılar da, gösteri programlarını ve ticaretle ilgili olan bilgileri yazdıkları kireçle beyazlatılmıs duvar panoları kullanmıs lardır. Yunanistan da ve Roma da olduğu gibi Doğu da da duvarlara resmi yazılar, resimli reklamlar çizilirdi. 52 Afis lerdeki bu yu k devrim, baskı teknolojilerinin gelis imiyle yas anmıs tır. Böylece ucuz baskı ve seri u retim imka nı ortaya çıkmıs tır yılında Gutenberg matbaa makinesini icat etmis tir. Bu icatla birlikte afis uygulamaları da gelis me göstermeye bas lamıs tır. Becer, bu konuya s öyle; Bu dönemde grafik tasarım ve baskı teknolojisinde çığır açan bulus lardan biri gerçekles tirilmis tir. Mainzli Johann Gensfleish Gutenberg, 1450 de bir kitabın tipografi tekniği ile basılabilmesine olanak sağlayan sistemi bulmus tur. Gutenberg, tipografi tekniğini gelis tirirken, ilk kez Çin de tahta kalıplara yu ksek rölyef olarak oyulan ve Xylotypography adı verilen baskı tekniğinden esinlenmis tir. Tipo grafik baskı bir önceki tekniğe oranla çok daha is levseldir. Gutenberg, her birinin u zerinde yu ksek kabartma bir harfin yer aldığı; bağımsız, yer değis tirebilen ve tekrar kullanılabilen metal parçacıklarından yararlanmıs tır. Tipo grafik baskı tekniği ile ağaçbaskı resim sanatının is birliği sayesinde Almanya da resimli kitap basımı yaygınlas mıs tır. Ağaç baskı resimlemelerle basılan ilk kitap, 1460 tarihli Böhmenli Çiftçi dir. Almanya da basılan resimli kitapların en gu zel örnekleri, ağaçbaskı sanatçısı ve grafik tasarımcı Albrecht Du rer tarafından gerçekles tirilmis tir 53 sözleriyle değinmis tir. Diğer bir aras tımacı Sezer; Matbaanın bulunmasıyla ortaya çıkan kağıt afis, ilk bas larda resmi haberler için kullanılmıs tır. İngiltere de Salisbury Banyoları nın tanıtımı amacıyla basılan afis (1480) ile Fransa da Notre Dame de Paris nin Bağıs lanması için basılmıs olan renkli afis (1489) ilk reklam afis leri olmus lardır. Tarihteki ilk duvar afis lerinin arasında 1480 yılında Londra da bir kilise kapısına asılmıs olan, William 52 Meydan Larousse, s Becer, s

35 25 Caxton un rahipler için hazırlamıs olduğu The Pyes of Salisbury Use adlı kitabının ilanı da bulunmaktadır. Satılmakta zorlanılan bu din kitabının tanıtımını yapmak amacıyla basılmıs tır. 17. Yu zyıl ve 18. Yu zyılda tiyatro gösterilerinin afis leri ve askere çağırma afis leri yapılmaya bas lanmıs tır. O çağda sokak ilanları yasak edildiğinden dolayı afis ler ancak du kka n, kilise veya meyhane içlerine asılmaktaydı lu yılların son çeyreğinde, tas baskının gelis mesiyle birlikte afis ler, siyasi propaganda ve reklam amacıyla çok daha yaygın kullanılmaya ve bilinir olmaya bas lamıs tır. Bu dönemde afis ler bu yu k çoğunlukla Amerikan sömu rgecileri tarafından ihtilal savas ları zamanında kullanılmıs tır. Amerikan İç Savas ı yıllarında afis ler yaygın olarak kullanılmıs ve etkili bir propaganda aracı is levi görmu s lerdir 54 ifadeleriyle konuya yaklas mıs tır. Fransa da sokaklardaki duvarlara asılan afis ler, Fransız Devrimi nin olus umuna gu ç katarak devrimin olus umunda önemli rol oynamıs tır Fransız Devrimi ile iletis im alanında görsel bir patlama yas anmıs tır. Fransız devrimciler Özgu rlu k, Es itlik, Kardes lik sözcu kleriyle devrimi bas latmıs lar ve Yurttas lık Hakları Bildirgesi ni yayınlamıs lardır. Bu sözcu kler o dönem entelektu el ve sosyal beklentilerini yansıtmakta, Avrupa nın orta sınıfları ve burjuvazisi arasında u lkeden u lkeye, dinden dine ve sınıftan sınıfa yayılmaktadır. Değis im kendini en çok sokakta göstermis tir. 55 Fransız Devrimi nin ardından 19. yu zyılda sanayi devriminin bas lamasıyla birlikte seri u retim yapabilen baskı teknolojileri gelis meye bas lamıs tır. Afis sanatı ancak 19. yu zyılın bas ında, iki ana kos ulun bir araya gelmesi ile ortaya çıktı. Bir yanda tas baskı sayesinde metin ile resim birles mis, çoğaltma olanağı doğmus ve yu zyılın ikinci yarısında renkli tas baskısı gerçekles ti. Öte yandan afis in gelis mesi, tu ketim mallarının toplu u retiminin ve rekabete dayalı ekonominin ilerlemesine bağlı kalmıs. Önceleri, kitap resmi ya da basım ilanlarına benzeyen afis, modern sanatla birlikte kendi estetiğini yaratmıs ; kısa ve çarpıcı metnin yalın ve çekici bir resimle birles mesi olmus tur. 56 Modern afis lerinin bas langıcı matbaa makinelerinin ve renk vermek u zere tasarlanmıs tas matbaaların gelis tiği döneme yani 19. Yu zyıl bas larına dayanır. 54 Nilu fer Sarı Sezer, Sınır Tanımayan Reklam Ortamı Ac ıkhava Reklamları, Beta Yayınları, İstanbul 2009, s Max Gallo, Posters in History, Bracken Boks, London 1989, s Meydan Larousse, s. 124.

36 yu zyılda yazı ve resim, tas baskı tekniğinde bir arada kullanılarak afis tasarımının gelis imi hızlandırılmıs tır. Bu gelis meye ilgi gösteren ve afis tasarımlarında uygulayan sanatçılardan bir de Henri de Toulouse-Lautrec tir. Lautrec in konuları music-hall ler, Montmartre in Moulin Rouge, Folie Bergeres gibi eğlence yerleri, adları belli dansözler ve dansörlerdir. Bu dansözler can-can, quadrille dansları yaparken seyircileri selamlarken sokakta yu ru rken tasvir edilmis tir. Çirkini daha çirkin göstermek, gu zeli idealize etmek yoluna gitmemis tir. Karakterleri gereğince belirtmek amacıyla figu rlere karikatu r göru ntu su vermis tir. 57 Sanatçı afis lerinde, desenin hareketi gereğince kıvrak çizgiler, du z renleri ustalıkla afis lerinde uygulamıs ve afis tasarımına sanatsal bir dil kazandırarak, döneminin en önde gelen isimleriden bir olmus tur yılında Amerikalı Rubel, tas baskı tekniğini gelis tirmek için rotatif bir makine u zerinde çalıs ırken bir rastlantı sonucu ofset baskıyı bulmus tur yılında Batı Almanya da Caspar Hermann ilk tabaka ofset ve rotatif ofset makine planlarını u ç silindir sistemine göre hazırlamıs tır ve bu planlar doğrultusunda Alman firmaları 1. Du nya Savas ına kadar bu baskı makinelerini imal etmis lerdir. Ancak, savas sırasından savas ın bitimine kadar olan su rede ofset makineleri ile ilgili gelis meler durmus tur. Bu duraksamaya rağmen 1. Du nya Savas ının bitmesinden sonra bas layan çalıs malar, 1930 lu yıllarda makinelerin hızının saatte 3000 e kadar ulas masını sağlamıs tır 58 Daha sora 1960 larda Londra da çalıs an Fransız litografi ve grafik sanatçısı Jules Cheret; kitap kapakları, opera sirk ve mu zik salonları için afis ler tasarlamaktaydı. Paris e döndu ğu nde açmıs olduğu kendi matbaa s irketi ve litografi stu dyosu sayesinde Cheret kendisine resimsel afis in babası u nvanını kazandıran bu yu k boyutlu renkli litografi afis lerini yapmaya bas lamıs tır. Bal Valentino adlı mes hur kostu m salonlarından biri için renkli afis ler u retmis tir. 59 Ofset tekniği, kısa su rede çok sayıda kaliteli baskı yapabilmesiyle en gelis mis baskı yöntemidir. Bilgisayarda u retilen tasarımın film çıkıs ları kalıba pozlandıktan sonra ofset baskıyla kağıda aktarılmaktadır. Gu nu mu zde yeni teknolojiyle birlikte, doğrudan kalıba pozlama yapan ve CPU ve Dijital Ofset adı verilen bilgisayarlı baskı sistemleri de 57 Kınay, s Mustafa Kınık, Grafik Tasarım ve U retim Teknolojileri, Asil Yayın Dağıtım, İstanbul 2005, s Hacı Yakup Öztuna, Fransız Art Nouveau Afis Tasarımı , Grafik Tasarım Go rsel İletis im Ku ltu ru Dergisi, 2007, s. 62.

37 27 kullanılmaktadır. Baskı tekniklerinin böylesine gelis mesi, afis u retimini de olumlu yönde etkilemis tir. Özellikle fotoğraf kullanımına sağladığı kolaylıklar, afis in anlatım dilini de bu yu k ölçu de değis tirmis ve gelis tirmis tir. 60 Tezcan Bahar s öyle devam etmektedir: Sanat Afis leri Döneminin bas lamasıyla birlikte endu stri, mimarlık, grafik tasarım, iç meka n tasarımı gibi tasarım alanlarını kapsayan Art Nouveau u slubu ortaya çıkmıs tır. Yeni Sanat olarak da bilinen Art Nouveau 19. yu zyılın son on yılı içerisinde hayat bulmus tur (Gombrich, 1980: 426). Bu stilin görsel özellikleri, çiçek motifleri, organik biçimler ve akıcı yuvarlak çizgilerdir. Bu u slubun en önemli amacı ise kars ı çıkmak ve değis tirmektir Türkiye de Afiş Sanatı U lkemizde afis sanatının gelis imi grafik tasarımın gelis imine paralel olarak Osmanlı Devletinin son dönemlerinde İbrahim Mu teferrika tarafından matbaanın kurulmasıyla bas lamıs tır. İlk tasarlanan afis ler ilan niteliğinde resmin az, metin kısmının ağırlıkta olduğu afis lerdir. Resim sanatı ile ilgilen ressamlar zamanla farklı bir yönde ilerleyerek, grafik ve afis sanatıyla ilgi tasarımlar yapmaya bas lamıs lardır. Ressamgrafiker diye adlandıracağımız bu sanatçılar, afis tasarımının gelis mesinde etkili olamus lardır. Daha sonra yurt dıs ında eğitim gören ve çes itli sanat akımlarından etkilenen sanatçılar Tu rkiye deki afis sanatının ilerlemesine katkıda bulunmus lardır. Tu rkiye de afis sanatı Cumhuriyet öncesi döneme kadar uzanır. O dönemde daha çok, toplumu donanmaya, seferberliğe, afetlere, yardım etmeye çağıran afis ler yapılmıs tır. Balkan savas ları sonunda halkı yetimlere yardım etmeye çağıran yazıyla yapılmıs afis ler hala hafızalardadır Serkan Rıza Uluğkay, Tu rkiye de Siyasal Afis in Gelis imi Yılları Arası Örnek İki Parti (Anap-Chp) Sec im Afis lerinin İncelenmesi, (Yayımlanmamıs Yu ksek Lisans Tezi), Su leyman Demirel U niversitesi, Sosyal Bilimler Enstitu su, Grafik Ana Sanat Dalı, Isparta 2006, s Tezcan Bahar, Grafik Ato lye Derslerinde Afis Konusunun Ele Alınıs Bic imleri U zerine Bir Aras tırma, (Yayımlanmamıs Yu ksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs U niversitesi, Eğitim Faku ltesi, Gu zel Sanatlar Eğitimi Bölu mleri, Samsun 2006, s A.Yas ar Serin, Çağdas Du nya ve Tu rk Afis Sanatı Bağlamında, Tu rk Afis Ustası İhap Hulusi Görey in Tamamlanmamıs Afis lerine Bir Eles tirel Bakıs, Gu zel Sanatlar Enstitu su Dergisi, Sayı 17, Erzurum 2006, s

38 28...Harf devrimi nedeniyle yu zyıllık alıs kanlığın sona erdirilip yeni yazı sistemine geçilmesi reklamcılıkta kısa bir duraklama ile kendini göstermis tir. Yeni yazım sistemine alıs ma devresinden sonra gelis im tekrar olanca su rati ile su rmu s tu r. 63 Gu zel Sanatlar Akademisinde ilk afis atölyesi 1927 de Namık İsmail in mu du rlu ğu nde açıldı ve bas ına Weber getirildi. Öğrenimi sırasında kendisini yetenekli bir öğrenci olarak kabul ettiren Mithat Özar, bu yu k boy afis -resimler yaptı. Bir su re Paris e giderek resim öğrenimini tamamlayan sanatçı, yurda döndu kten sonra Gu zel Sanatlar Akademisinde Weber in yerine afis atölyesinin bas ına getirildi. Bu görevde 1940 a kadar kaldı. 64 Tu rkiye de grafik tasarım, Cumhuriyet in ilanından sonra yurt dıs ında eğitim gören sanatçıların uzmanlas ması ve yurda dönmeleriyle birlikte bas lamıs tır. Bu sanatçılar: Mu nif Fehim, İhap Hulisi Görey ve Kenan Temizan v.b. sanatçılardır. Tu rk grafik tasarımına öncu lu k eden bu sanatçılar daha çok basın ilanı, afis ve kitap kapağı gibi alanlarda tasarımlar yapmıs lardır. Bu sanatçılardan biri olan İhap Hulisi Görey, Almanya daki eğitimi sonrasında Tu rkiye deki çağdas grafik tasarımın ilk örneklerini vermis tir. Sanatçı, bu yönu yle u lkemizde grafik tasarımının öncu su olarak bilinir. Tu rkiye Cumhuriyeti nin ilk yılları olması nedeniyle İhap Hulisi Görey, Cumhuriyet in ilklerini ve latin harflerini konu edinen kitap kapakları ve afis ler tasarlamıs tır. Daha sonra gelis en sanayi ve açılan özel ve resmi kurulus ların afis, amblem ve kitap tasarımlarını yapmıs tır yılında özel atölyesini açan İhap Hulusi Gu rey, Ziraat Bankası, İs Bankası, Yapı ve Kredi, Tu rk Hava Kurumu, Kızılay, Yes ilay, Taris, Zirai Donatım Kurumu, Milli Piyango, Tekel İdaresi, Su merbank, Bayer, Cinzano ve Fernet Branca v.b. kurum ve firmaların grafik tasarımlarını hazırlamıs tır. Sanatçı, çalıs malarında genellikle fotoğrafa çok, metine az yer vererek, iki rengin tonlarıyla tasarımlarını tamamlamıs tır. 65 Afis sanatında yeni anlayıs ların gelis mesi ve canlanmada Akademinin ve de sanatçıların önemli rolleri olmus tur arasında eserlerde çarpıcı olma çabası ağırlıkta olmasına rağmen renk anlayıs ları, du zenleme gibi anlayıs lar da Fransız afis 63 Yu ksel U nsa, Bilimsel Reklam ve Pazarlamadaki Yeri, Bilim Kitapevi, İstanbul Meydan Larousse, s Bkz

39 29 estetiğine yakınlık göstermekle birlikte daha niteliklidir. Bu estetik Gu zel Sanatlar Akademisi Afis bölu mu nu n yetis tirdiği Cevher Bozkurt, Mesut Manioğlu, Namık Bayık, Selçuk Önal, Vedat Sargın, Ayhan Akalp, Fikret Akgu n, Yu ksel Gu çsev, Rauf Alazan ve Atilla Bayraktar gibi sanatçıları da etkilemis tir ki bu etkilenme lere kadar su rmu s tu r eğitime bas layan Devlet Tatbiki Gu zel Sanatlar Yu ksek Okulu öğrencilerin Grafik Sanatlar konusunda da deneyim edinmelerine imka n sağlamıs ve tasarım alanında uzmanlas mıs sanatçıların yetis tirmesine yardımcı olmus tur. Bu okulda ilköğrenim gören grafik sanatçılarının bazıları s unlardır: Boris Niemann, Dr. Karl Schlamminger, Prof. Mustafa Aslıer, Prof. İlhami Turan, Prof. Barbaros Gu rsel, Prof. Gu ler Ertan, Prof. Selahattin Ganiz, Aydın Erkmen, Prof. Mehmet Erem, Prof. Zafer Doğan, Vehbi Yazgan, Prof. Sinan Baykurt gibi isimlerdir. 67 Tu rkiye nin sanayi ve ticari alanlarında yeni atılımlara giris mesi, grafik sanatının yeniden önem kazanmasına ve dolayısıyla Afis Atölyesinin çes itli yeni as amalar yapmasını gerektirmis tir. Bunların en önemlisi, 1956 lardaki isim ve biçim değis ikliğidir. Böylece Afis Atölyesi artık bir Grafik tasarım kavramının biçimine dönu s mu s tu r. Bu dönemler, Grafik tasarımcısının önemli kis iliğinin anlas ıldığı tarihlerdir. Yayın olanaklarının artması, Tu rkiye deki hızlı değis im ve her kesimin grafiğe verdiği önemin artması bunu bu yu k oranda desteklemis tir. Bu dönem, u nlu fotoğraf sanatçılarının da kis iliklerini ortaya koydukları dönemdir. 68 Uluslararası iletis im ağının du nyayı bu yu k ve tek bir u lkeye çevirdiği 1990 larda Tu rkiye de grafik tasarım alanında ulusal ve kis isel tasarımcı kimliklerinin yerine, ortak teknolojileri kullanan uluslararası bir u slubun benimsendiği izlenmektedir. 69 Bugu n afis tasarımı kendi bas ına sanatsal bir olgu haline gelmis tir. U lkemizde geç tanınmasına rağmen, gelis imi hızla ilerleyen afis, tu m is levlerini yerine getirmektedir. Tu ketim çılgınlığının gu n be gu n artması, kurumların reklamlarını yaptırma isteğini de arttırarak afis lerin her an her yerde kars ımıza çıkmasına neden olmus tur. 66 Tuba Karaarslan, Tu rkiye nin Tanıtımına Yo nelik Afis Tasarımları ( ), Ankara Plastik Sanatlar Dergisi, Ocak-Şubat, Yıl 1, Sayı 1, 1985, s Eczacıbas ı, s. 711.

40 30 İKİNCİ BÖLÜM SÜRREALİZM 2.1 SÜRREALİZMİN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ 1917'lerde s air Guillaume Apollinaire "Les Mamalles Tiresias" adlı drama tarzındaki tiyatro oyunun dramını vurgulamak için "alaylı bir anlamda" ilk kez "Gerçeku stu cu lu k" sözcu ğu nu, kullanmıs tır. Daha sonra Fransa'da, bas ta resim ve s iir olmak u zere birçok sanat ve du s u nce akımı bu sözcu ğu benimsemis ve kullanmıs tır. Bu tiyatroda absu rt tiyatronun ortaya çıkmasına neden olmus tur. Yazar bu tarz romanları su rrealist olarak tanımlandırmıs tır. Yazarlıkta pek çok yeni tarzın yaratıcısı olarak kabul edilen Apollinaire Guillaume, çok uzun yıllar bu akımların babası olarak bas tacı kabul edilmis tir. Su rrealistlerin kendi kendileri konusunda yaptıkları tanımlamaların bazıları sunlardır: "Su rrealizın, saf psis ik otomatizmdir. Du s u ncenin gerçek is levlerini sözlu veya yazılı olarak ya da daha bas ka bir yolla ifade etme giris imi, herhangi bir moral ya da estetik ön-kos ullandırmaya bağlanmadan, mantık kontrolu da olmaksızın du s u ncenin yönlendirilmesidir" (Birinci Manifesto, 1924, les Manifestes du surralisme, s. 45). "Su rrealizm ne ifadenin yeni ve daha kolay bir yolu, ne de s iirin metafiziğidir. Zihnin ve temsil ettiği her s eyin tu m olarak serbest kalmasını sağlayan bir yoldur. Su rrealizm bir s iir çes idi değildir. Kendi u zerine dönen zihnin haykırmasıdır ve prangalardan kurtulma çabasıdır" ( tarihli deklarasyon, Nadeau'da yeniden basıldı). "Eğer sanatçı total psiko-fiziksel alana ulas mak için çaba harcamıs sa, meydana getirdiği yapıt ancak o zaman Su rrealist olarak tanımlanabilir (André Breton, Surrealisme et la peinture, 1945). "'Su rrealist du s u ncenin amacı yönu nden, fizik gu cu mu zu n toptan kurtulması olduğunu anımsamamız gerekir. Bunun için gizli yerlerin sistematik olarak aydınlatılması, diğer bölgelerin giderek puslanması ve mutlak anlamda yasaklanmıs bir u lkeye aralıksız yapılan bir yolculuk gibi yöntemlerden

41 31 yararlanılır" (André Breton İkinci Manifesto, 1929, les Manifestes s. 23). "Su rrealizın, du s u ncenin gerçek mekanizmalarını ve du s u ncenin ortaya konmasıyla u zerinde etkidiği du nya arasındaki gerçek ilis kileri bilebildiğimiz etkin bir yöntemdir" (Louis Aragon, "Le Surrealisme et le devenir revolutionnaire", L.S. A.S.D.L.R. no. 3 s. 1). "Su rrealizm farkına varılan, kabullenilen ve uygulanan esindir. Artık açıklanması olanaksız bir kars ılas ma değil, sergilenebilir bir melekedir" (Louis A r a g o n, Traite du s t y l e, Paris 1928). "Su rrealizm ne bir okuldur, ne de bir mezhep; ayrıca bir tutum biçimi olmaktan daha ileri nitelik tas ıdığı da kesindir. Her ikisinin de aynı hareket ortamında yönlendirildiği insan ve gerçeğin seru venidir" (Hautefrequence, bir grup kitapçığı, 24 Mayıs 1951, J. L. Bedouin, Vingt ans de surrealisme , Paris, 1961). 70 "Gerçeku stu cu lu k akımın en gu çlu imgesi, keyfi olanı en u s derecesinde gösteren imgedir der, akımın 1938 yılındaki sergi kataloğu yazısındaki bir cu mlede, André Breton. Yeni akım olan gerçeku stu cu lu ğu n babası Breton, Dada nın yıkıcı anars isi yerine bir kod sistemini, otomatizmi, yapay yollardan yaratılan sanrıları koyar. Bu tu n bunlardan, kendisinin "belleğin yerleri" ismini verdiği kavramla birlikte bilmecemsi bir du nya çıkar. Böylece du s sel olanla gerçek olanın birbirine karıs ması, bilinenin bilinmeyen aracılılığıyla kes fi, uygulamasını sanatta bulmus tu. l926'da gerçeku stu cu bir galerinin açılması, 1928'de de Breton'un yazılarının bir araya getirilmesi, bu akımın çok yönlu lu ğu nu n kanılarıdır. 71 Apollinaire ile dost olan Breton, sanatta nesneye çok az değer verilmesini savunuyordu. Gerçeku stu cu programın klasik tanımını "Revue Surrealistc"de (1925) yazdığı yazısında s öyle açıklıyordu: "Su rrealizm, saf psikolojik iradesizlik olup, bunun vasıtasıyla, sözlu yazılı ya da tamamen bas ka bir biçimde, gerçek du s u nce fonksiyonun anlatımı tasarlandı. O her tu rlu du s u ncenin kontrolu nden uzak, her çes it estetik ya da ahlaki kos ulların dıs ında hareket 70 Rene Passeron, Su rrealizm Sanat Ansiklopedisi, (Çev.: Sezer Tansuğ), Remzi Kitapevi, İstanbul 1990, s Özkan Eroğlu, Sanat Tarihi, Kolaj Ktiapçılık, İstanbul 2007, s. 386.

42 32 eder. Gerçeku stu cu lu k s imdiye dek ihmal edilmis du s u nce yapısı sırasının u stu n gerçeğine, fikrin mutlak gu cu ne, du s u ncenin menfaatsiz oyununa inanmaya dayanır. Gerçeku stu cu lu k diğer bu tu n ruhbilim teorilerini çu ru tmeye uğras ır kendini onların yerine en gerçek hayal problemlerinin çözu lu s u için koymak ister." 72 Kökleri Dada'ya dayanan Su rrealizm (gerçeku stu cu lu k) bir grup genç Fransız yazar ve s air tarafından 1924'de Paris'te kurulmus tur. Freud'un incelemekte olduğu sezgi, du s ve bilinçaltı du nyasıyla ilgilenen Su rrealistler, 'somut gerçekliğin gerisindeki daha gerçek olan gerçeği' irdelemis lerdir. 73 Su rrealist manifesto 1924'te yayımlanmıs tı. Bu manifesto Sigmund Freud'un etkisi altında kaleme almıs tı ve çevresine fikriyle, bu yu k bir etki yapan Anetre Breton'a aitti. 74 Su rrealizmin kurucusu olan André Breton 1924'te yayınladığı "Su rrealizm Manifestosu"nda, Su rrealizmi, du s lerin tu m bu yu su nu, bas kaldırının ruhunu ve bilinçaltının gizemlerini içeren, bir sözcu k olarak tanımlamaktaydı. Breton'a katılan Louis Aragon (1897-), Paul Eluard, ( ) ve Tristan Tzara, rasyonelizm ve savas sonrası Paris'teki yaratıcı etkinliklere hakim olan formel alıs kanlıkları reddetmekte, 'ruhun dilini' ortaya çıkarmak için yeni gerçekler aramaktaydılar. 75 Su rrealizm, ruh hastalıkları ilminin, bilhassa Viyanalı psikiyatrist Sigmund Freud'dan bas layarak gelis en psikanalizin verilerine dayanan bir sanat göru s u du r. O zamana kadar gelmis geçmis bu tu n okullar es ya arasında göru len mu nasebetler u zerine du s u nu len ifade imka nları arayarak kurulmus tu. Su rrealizm de aynı s eyi bas ka yoldan yapıyordu: benlik yolundan, insan ruhu yolundan, s uurlu olmayan a lem yolundan. Su rrealizm sanatına göre insan duygularıyla dıs du nyayı idrak eder anlar ama dıs du nya hakkındaki idraki somut bir gerçekliğin ifadesi değildir. O du nyayı, kendi de farkında olmadan insan kendi içinde yeniden kurar. İs te Su rrealist sanatın vazifesi bu iç a lemi dıs arıya vurmaktır. Şuur altını bos altmaktır. Bunun yolu, akıl ölçu leriyle değil, aksine, delilik ölçu leriyle, ru ya haliyle, ruh hastasının du s u nu s u nu izleyerek elde edebilir Esin Eralp, Cumhuriyet Do nemi Tu rk Resim Sanatında Su rrealizm, Ankara 1994, s Becer, s Eralp, s Dilek Bektas, Çağdas Grafik Tasarımın Gelis imi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1992, s Zahir Gu vemli, Sanat Tarihi, Varlık Yayınları, İstanbul 2000, s. 197.

43 yu zyılın ilk yarısında ortaya çıkan öteki öncu akımlarla kars ılas tırıldığında, gerçeku stu cu lu k, görsel imgeyi ve imgenin is levini tanımlamanın ötesine geçme çabasındaydı. Fizyolojik göru s u n ve gözu n normal is levinin bir anlamı yoktu. Asıl önemli olan, hayal gu cu ve içe bakabilme becerisiydi. Görme olgusu nasıl yeni kos ullara bağlıysa, iç sesin, görsel sanrıların ve du s lerin u ru nu olan gerçeku stu cu sanat da yeni kos ullara bağlıydı. 77 Gerçeku stu cu lu k nesnelerin gözle göru nen fiziksel özelliklerinde varolan herhangi bir olguyu değis tirmekle değil maddenin derinlikleriyle ve du s u nce biçimi ile ilgilidir. Tu mu yle mistisizm u zerine kurgulanmaktadır. Gerçeku stu cu lu k du s u nsel bir madde olmadığı gibi ne bir ruh ne de manevi bir metadır. Sadece yönelilmesi gerekli bir noktadır. Birbirinin zıddı olan her s eyin du s le gerçeğin, ölu mu n geçmis le-geleceğin söylenebilenle söylenemeyenin, alçakla yu kseğin kontras olarak göru lebileceği manevi bir noktanın varlığını göstermektedir. Gerçeku stu ektinliğin amacı da sadece bu noktayı saptamaktır. Bunun dıs ında bas ka bir amaç aramamak gerekir SÜRREALİZM VE RESİM Yazın ve s iirle sınırlı gerçeku stu cu etkinilklerin kapsamına gu zel sanatları da alma as amasına gelindiğinde, Breton 1925'te La Révolution Surréaliste dergisinde modern resmin tarihine ilis kin bir yazı dizisi yayınlamaya bas ladı. Modern resimle gerçeku stu cu lu k arasındaki bağlantıları aras tırırken Chirico'yla kars ılas mıs, ressamın ilk çalıs malarından kimi örneklere dergide yer vermis ti. Eğer Breton, resmin dile es değer bir anlatım gu cu olduğunu kabul ettiyse, eğer ressamın dıs du nyayı belirlemekten vazgeçip 'içgöru 'lerine yoğunlas mayı seçtiği noktadan sonra yepyeni bir yolun açıldığını gördu yse, gerçeku stu cu bir durus olarak resim için daha genis bir çerçeve tanımlamıyor muydu? 79 Kus kusuz Breton, Picasso'nun gerçeku stu cu saflara katılmasının akımın yaygınlas ıp daha genis kitlelere ulas ması bakımından ne denli önemli olduğunu biliyordu. 1925'te yayınlanan Le Surrealisme et la Peinture (Gerçeku stu cu lu k ve Resim) adlı kitabında ressama ilis kin ayrıntılı göru s lerine de yer vermis, sanatçının 77 Cathrin Klingsöhr Leroy, Gerc eku stu cu lu k (Su rrealizm), Taschen, İstanbul 2006, s Ayla Ersoy, Gu nu mu z Resim Sanatı (1950 den 2000 e), Bilim Sanat Galerisi, İstanbul 1998, s Leroy, s

44 34 "bas kaldırıcı" durus undan ve "mu kemmel olağandıs ılıktaki" figu rlerin biçimlendirildiği atölyesinden hayranlıkla söz etmis ti. "Kimilerinin gerçeku stu cu resim diye bir s eyin olamayacağını söylediği bir ortamda," diyordu Breton, "Picasso, salt protesto etmenin çok ötesine geçerek gerçeku stu cu ruhu en yu ksek du zeye tas ımıs tır." 80 Bu bakımdan, Su rrealist bir ressamın çalıs ması iki derecelidir: 1- Unsurların parçalanıs ı (dekompozisyon). Birçok Su rrealist ressamın eserinde hiçbir figu ru tam olarak göremeyis imiz bundandır. 2- Sezgi yoluyla terkip (kompozisyon). Su rrealist resimlerin parça parça gerçeğe uygun, tabiat unsurlarına benzeyen kısımların ru yada veya delinin hezeyanında olduğu gibi bazen saçma, bazen korkunç, hiçbir zaman ressamın s uurlu seçimine veya keyfine bağlı olmayan, ama tamamiyle otomatik tesadu flere bağlı kurulus u da bundan ileri geliyor. Su rrealist resim, kis iliğe ve ferdin s uuraltına çok önem verdiği için bu akıma bağlı ressamların hiçbiri öbu ru nu n ne yaptığıyla ilgilenmeden, kendi ölçu lerine göre eserini meydana getiriyor. Genel olarak Su rrealizm, resme genis bir mesafe, sabit figu rler ve bir de ıstırap hissi getirdi, Gerçekten de bu akıma bağlı ressamların eserlerinde daima engin bir meka n hissi göru lu r. Bu bos lukta, figu rler, ne olursa olsun, daima dimdik ve hareketsiz olarak tasvir edilmis tir. Ruhun karanlık ve ıstıraplı yönu bas arıyla canlandırılmıs tır. Su rrealist okula bağlı ressamlar s unlardır: Giorgio de Chrico, Hans Arp, Max Ernst, Juan Miro, Andre Masson, Yves Tanguy, Salvador Dalí, Man Ray, Riene Magritte. 81 Bu tu n bu sanatçıların yine de bir ortak paydası vardı: Konularını du s sel, s iirsel ve mecazi bir yaklas ımla ele alıyorlardı. Gerçeku stu cu ressamlar, betimleyici olmayan resimler yapmıyorlardı. Joan Miro'nun, Andre Masson'un ya da Hans Arp'ın bu tu n çalıs maları, soyut yapıtlar gibi göru nse bile ya bir konuyla ilgilidir ya da bir konuyu 80 Leroy, s Gu vemli, s. 198.

45 35 anıs tırır. Bu ressamlar su rekli olarak içsel bir göru ye ulas mak için çaba gösterdiler. Bunu da otomatizm ya da du s ler yoluyla yaptılar. 82 Bilinçaltının irdelenmesi, 'bas ka tu rlu ' du s u nmeyi ve gerçeku stu cu lerin kars ı çıktığı 'gelis mis uygarlığı' çözu mleyerek yıkmayı olanaklı kıldı. Bu anlamda, gerçeku stu cu lu ğu n ve özellikle gerçeku stu cu resmin kazanımları, akımın teknik bulus larından çok, sanatı yeni bir anlayıs la kavrama açısından önemliydi. 83 Su rrealist ressamlar tu m toplumu ve görsel iletis imi etkilemis lerdir. Breton ve arkadas ları Su rrealist resmin olanakları u zerine du s u nu rken, Giorgio de Chirico'yu ( ) bulmus lar ve onu ilk Su rrealist ressam olarak ilan etmis lerdir. De Chirico resimlerinde (131) su rekli olarak İtalyan Rönesansı'nın bos meka nlarını, derin bir melankoli duygusuyla is lemis, sıradan nesneler ve durumları ele almasına rağmen, insansız bos meka nlar ve zaman durmus çasına devinimsiz ve ıssız bir izlenim uyandıran sert gölgeli, abartılmıs perspektifli göru ntu lerle, tedirgin edici bir atmosfer yaratmıs tır. Figu ratif çalıs an Su rrealist ressamlar, renk, perspektif, meka n ve figu rleri özenli bir Natu ralizm içerisinde ele almalarına rağmen, meydana çıkan göru ntu gerçek dıs ı bir du s sahnesi olmus tur. Belçikalı Su rrealist sanatçı Rene Magritte ( ), yapıtlarında aykırı unsurları bir araya getirerek s as ırtıcı çıkıs malar yaratırken; kavramsal anlatımlarıyla, gerçek ve illu zyon arasında s iirsel bir diyalog kurmus tur. Magritte de verdiği çok sayıdaki u ru nle birçok görsel iletis im konusuna esin kaynağı olmus tur. İspanyol Ressam Salvador Dalí ( ) bilinç dıs ı belleğin mantık dıs göru ntu ler yaratmasına olanak vererek, hayal gu cu nu zenginles tirmek için bilinçaltına bas vurmus tur. Su rrealist ressamların bas ka bir grubu olan "Emblematics" (amblemciler), yalnız görsel bir vokabu lerle çalıs mıs lardır. Joah Miro (1893-) (139) ve Hans Arp ( ) eserlerinde iç du nyanın kendiliğinden (spontaneous) ifadesini yaratabilmek için, görsel Otomatizm (bilincin sezgisel akıs ına bağlı olarak yapılan desen ve kaligrafiler) kullanmıs lar ve bu s ekilde bilinçaltının en bozulmamıs biçimde resme 82 Leroy, s Leroy, s. 25.

46 36 aktarılmasının örneklerini vermis lerdir. Miro, bir metamorfoz su recini inceleyerek, sezgisel bir tutumla gizemli organik biçimlere dönu s tu rdu ğu motiflerini gelis tirmis tir. 1916'da Arp, "Squares Arranged Accord ing to the Laws of Chance" (tesadu fi kurallara göre du zenlenmis kareler) gibi eserlerinde tesadu f ve planlanmamıs ın uyumunu aras tırmıs tır. Bu iki sanatçının, organik temel biçimleri ve açık kompozisyonları, özellikle 1950 lerde kullanılmıs tır. 84 Gerçeku stu cu ler bir resimde hiçbirs eyin hers eyle diyaliktik kars ılığını göstermek istemis ler. Göru nenle göru nmeyen tu m gerçekliğin ifade olanaklarını arayarak, göru nen gerçekliğin bir çes it imka nlarına ulas mıs lardır. Her resim yalnız imgesel veya gerçek olanın birlikteliğinden, hiçe indirgenebilen algılarla, du s lere karıs an göru nu mlerle birles tirilmektedir SÜRREALİZMİN ÖNCÜ RESSAMLARI Hans Arp ( ) Weimar'daki Su sleme Sanatları Okulu'nda öğrenim gördu kten ve bu sırada bir Maillol gösterisinden etkilendikten sora 1908'de Paris'e gitmis (Academie Jullien'e). Moderm Bund of Lucerne'in ilk sergisine katıldıktan sora (1911) Kandinsky ve Blaue Reiter grubunun Mu nih'teki diğer u yeleriyle tanıs mıs. Bunlarla birlikte grubun ikinci sergisine katılmıs (1912). Böylece Blaue Reiter'in kendiliğindenliği ve içe dönu klu ğu, teknik özgu rlu ğe eris menin en iyi yollarını Dada'da görmu s olan geleceğin Su rrealist hareketine bulas mıs. Kis isel stili çok yu ksek bir noktaya ulas mıs dan itibaren Meudon da heykeller (Çin Go lgesi, Amfora, Baykus un Ru yası) yapmaya bas lamıs ve uluslararası bu yu k Su rrealist ve Abstraksiyonist sergilerine katılmıs Bektas, s Ersoy, s Passeron, s

47 37 Resim 2.1. Tristan Tzara nın Portresi, Resim 2.2. Torso, C. Vedat Demirkol, Batı Sanatında Modernizm ve Postmodernizm, Evrensel Basım Yayın, İstanbul 2008, s Demirkol, s. 82.

48 Max Ernst ( ) Almanya da doğan sanatçı modern çağı en yenilikçi rassamlarından biriydi. Aynı zamanda 1922 den itibaren yas amaya bas ladığı Paris in ilk Su rrealistleri arasında da sayılır. Kendi kendini eğiten Ernst, savas öncesi erken döneminde Ekspresyonistlere yakındı da Köln deki Dadacı grubun kurucularından biriydi. 89 Edebi Su rrealizmle en yakın bağlara sahip olan sanatçı Max Ernst, 1922 de Eluard ın yardımıyla Parise yerles ir. Su rrealizm akımın resmen ortaya çıkmasından önce bile, onun ru yayı andırır imgeler tasarlamakta bile ne denli yetenekli olduğunu gösterir. Ernst in en akılda kalıcı çalıs malarından biri olan Celebes Fili, 1921 gibi erken bir tarihte yapılmıs tır. Tabloda çes itli cansın nesneler biaraya getirilmis ve ortaya kocaman, korkunç, yarı mekanik bir yaratık çıkmıs tır. Ernst, kolajı, Ku bist yaratıcılarından tu mu yle farklı kullandı; Viktorya dönemine ait ahs ap baskı gravu rleri parçalıyor, hayali anlatılar ortaya çıkarmak amacıyla bunları yeniden du zenliyordu. 90 Resim 2.3. Fil Celebes, Elke Linda Buchholz, Gerhard Buhler, Irina Stotland, Karoline Hille ve Susanne Kaeppele, Bas vuru Kitapları Sanat, NTV Yayınları, İstanbul 2012, s Edward Lucie Smith, 20. Yu zyılda Go rsel Sanatlar, Akbank, İstanbul 2004, s Lucie Smith, s. 136.

49 Joan Miró Ferra ( ) Resim 2.4. Pieta, yada Gece Dönu s Joan Miro, gerçeku stu cu gruba ilk katılanlardan biridir. Gençlik çalıs maları sırasıyla izlenimcilik, fovizm ve ku bizm evrelerinden geçmis ti da Picabia nın 391 adlı dergisini gördu kten sonra dadacılığa ilgi dudu; ama 1924 e kadar olan ilk dönemi boyunca hep titiz is çiliğe dayalı figu ratif resimler yaptı. Miro, 1924 te Breton ve Aragonla tanıs ır tanıs maz, onları daveti u zerine gerçeku stu cu lere katılır. Breton, daha en bas ta onun çocukluk evresini bir tu rlu atlatamadığı için ayrıntılardan ve oyundan kendini kurtaramayan biri olduğunu fark etmis ti. Ona göre, Miro nun resmi, o zdevinimsel yazıya oldukça yakındı. Oysa sanatçı, bas langıçta buna hiç de sıcak bakmadı; özdevinimsel tavrın resmi öldu receğine inanıyordu. Ancak ne olursa olsun, ileriki dönemlerde, kılı kırk yaran boyama tekniğinin yanı sıra daha serbest bir anlam dilini de birlikte kullanmaya bas ladı. Bu yu k boyutlu olan bu tip çalıs malarının çoğunda, sanatçı tuvale özgu rce boya su ru p dağıtmıs, akmasına izin vermis, sonra da daha önceki resimlerinde kullandığı çizgi, nokta, daire ve u çgen gibi bazı simgeleri yerles tirmis tir Passeron, s Mehmet Yılmaz, Modernizimden Postmodernizime Sanat, U topya Yayınevi, Ankara 2006, s

50 40 Resim 2.5. Oturan Kadın, Resim 2.6. Kis iler ve Önu nde Köpek, Turani, s Demirkol, s. 74.

51 Andre Masson ( ) Köylu bir ailenin oğluydu. Sekiz yas ına kadar doğduğu çevrede yas adı. Kısa bir su re Lilles de kalan aile, daha sonra Bu ru ksel e tas ındı ve Masson buradaki Gu zel Sanatlar Akademisi ne devam etti de Paris te açılan Su rrealizm sergisinde Masson içeriğinde bir özdeyis bulunan modelini sergiledi da da Britanny plajlarından topladığı gemi ve uçak enkazlarıyla bazı Su rrealist objeler yaptı. Masson tıpkı Max Ernst gibi çok daha duyarlı olan ve resimsel değerlerin ebedi değerlerden daha fazla önem tas ıdığı bir çes it resim sanatına ulas tı. Daha sonra Masson, yas amının en iyi dönemine girdi ve 1962 den itibaren yaratıcı gu cu nu n doruk noktasına eris ti. Gu nu mu zde Paris okulunun bir ressamı olan Andre Masson a Su rrealist akım, grafik otomatizmin zengin verimliliğini borçludur. Ayrıca kum resimlerinin Masson tarafından icat edilmis olduğunu da unutmamak gerekir. 96 Resim 2.7. Amfora, Passeron, s. 189, 202, Passeron, s. 199.

52 42 Resim 2.8. As ıkların Metamorfozu, Rene Magritte ( ) New York ta genç yeni-fifu ratif ya da pop sanatçılar ve comic strips lerden söz etmiyorlarsa, Avrupa resminin iki kahramanına Matisse e ve Magritte e saygı göterirler de Belçika da doğan Magritte, gerçeku stu cu lere, grubun kurulus undan bir yıl sonra katıldı den 1930 a dek pariste yas adı, özellikle Eluard la çok iyi dost oldu. Ama Gerçeku stu cu anlayıs la anlayıs la yaptağı en eski resimler 1929 tarihlidir. Magritte, on yas bu yu ğu Chirico dan etkilenir. Tıpkı onun gibi, birarada göru lmeye alıs ılmamıs nesneleri yanyana getirir ve bu s as ırtmacadan bir s ok doğar. Ama Magritte, bir su re sonra, yeni nesneler yaratır, ya da bidik nesneleri değis ime uğratır. Böylece tas yanar, gökyu zu duvar gibi çatlar dan 1940 a dek Magritte, birbiriyle ilis kisiz nesneleri biraraya getirmekten vazgeçer, bir nesneyi çevresi yas am çerçevesi içinde inceler. Magritte nin resimlerinde görmeye alıs tığımız nesneler s unlardır: tuba, iskemle, ayakkabı, top, puro, çıngırak, tiyatro perdeleri, kesik kollu alçı heykeller Passeron, s Michel Ragon, Modern Sanat, (Çev.: Vivet Kanetti), Hayalbaz Kitap, İstanbul 2009, s

53 43 Resim 2.9. Şifacı, Resim Bu yu k Aile, Passeron, s Passeron, s. 194.

54 Yves Tanguy ( ) Locronanlı bir denizcinin oğluydu. Orta öğrenimden sonra Paris te bir Fransız Ticaret Deniz Şirketine acemi olarak girdi ve Afrika yla Gu ney Amerika ya seyahatler yaptı. Prevert le birlikte La Révolution Surréaliste leri okuduğu Ardienne Monnier nin kitapçı du kkanında Lautreamont s iirlerini kes fetti. Tutacağı yön belirmis ti. Tanguy herhangi bir klasik ve biçimsel sanat öğrenimi görmeksizin 1923 te resme bas ladı. La Révolution Surréaliste dergisinin yedinci sayısından itibaren, Tanguy un resimleri du zenli olarak yayınlanmaya bas ladı (Haziran 1926). Tanguy u slubunun en tipik yapıtları Beni Yarı Kus una Dizecekler (1927), Puhu Kus larının Uc us u, Is ıklarınız Yer Değis tiriyor, Kaynaklar Ovası (1929), ve Ailesini Go zleyen Ölu m olarak sayılabilir. 102 Resim Gökmavisi Deniz, Passeron, s Turani, s. 620.

55 45 Resim Kayalıklı Saray, Salvador Dalí ( ) 11 Mayıs 1904 te Figueras da (İspanya) doğdu. Babsı Salavador Dalí Cusi serbest du s u nceli bir adamdı ve oğlunu Tolstoy un sert eğitim fikirlerini benimseyen ve yalnız fakir çocukların gittiği s ehir okuluna gönderdi. On yedi yas ında iken Madrid Akademisi ne giris sınavlarını bas ardı. Madrid Akademisi nde progressiv yani o zamana göre emperyonist bir anlayıs vardı. Dalí ancak son derece titiz bir desen perspektif ve eski ustaların boyama tekniğini öğrendikten sonra bunun uygulamasını doğru buluyordu. Ku bizm ve Fu tu rizm onun ilgi alanına giriyordu te Valori Plastici dergisi aracılığıyla Pittura Metefisica örneklerini tanımıs tı de Paris e gitti orada Su rrealist lerin çevresine girdi; ve çabucak o grubun en önemli çehreleri arasına karıs tı. O, Su rrealizme Paranoiakritik denilen anlayıs ı getirdi ki, bu, s as kınlığın sistematize edilis ine ve gerçek du nyanın tu m olarak gözden du s u ru lmesine yardım edecekti. Dalí, boya resim eserleri yanında, olgun değerde gravu r ve litografilerde yapmıs tır Cahid Kınay, Sanat Tarihi, Ku ltu r Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993, s Adnan Turani, Du nya Sanat Tarihi, Remzi Kitapevi, İstanbul 2011, s

56 46 Resim Yanan Zu rafa, Resim Çu ru yen Es ek, Passeron, s Passeron, s. 144.

57 47 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SÜRREALİZM VE AFİŞ İLİŞKİSİ 3.1. SÜRREALİZM VE GRAFİK TASARIM Gerçeku stu cu lu k kendini birçok sanat dalını kucaklayan bir akım, u ru nleri toplumsal ve sanatsal sorunları çözmeye yönelik bir "du s u nce fabrikası" olarak göru yordu. 108 Her tu rlu du s sel ve gerçek imgelerle mesajı en etkili biçimde verebilmesi bakımından Su rrealizm akımında Grafik Sanatın yoğun etkileri göru lmektedir. Bu akımının öncu lerinden olan Salvador Dalí eserlerinde, grafik tasarım sanatındaki gibi iki boyutta derinlik izlenimini veren perspektif göru nu mu nu kullanmıs tır. Bu akımın içinde yer alan Joan Miro ve Hans Arp gibi sanatçılarda eserlerinde bilincin sezgisel açısına bağlı olarak yapılan desen ve kaligrafiler kullanmıs lardır. Bu s ekilde bilinçaltının en bozulmamıs biçimde resme aktarılmasının örneklerini vermis lerdir. 109 Su rrealizm grafik tasarımın görsel anlatım konusunda gelis tirdiği birçok yeniliğe kaynak olus turmus tur. 1- Hayal gu cu, du s ve sezgi gibi soyut kavramların somut görsel terimlerle ifade edilmesi grafik tasarımda da kavramların görsel olarak anlatılması su recini bas latmıs tır. 2- Su rrealizm, somut nesneleri alıs agelmis mantık zinciri dıs ında bambas ka bir bağlamda kullanarak izleyicide s ok etkisi yaratması, akılda kalıcılık açısından çok etkili bir unsur olması nedeniyle, grafik tasarım tarafından uyarlanmıs tır. 3- Su rrealizmin bir kavramı veya konuyu birçok açıdan ele alarak aynı yapıtta is lemesi, grafik tasarımın görsel dilini zenginles tirmis tir. Bu yöntemle, bir konu veya u ru n hakkında, verilecek olan mesaj, uzun bir yazılı açıklamaya gerek kalmadan izleyiciyle kurduğu doğrudan iletis imden de yararlanılarak görsel anlatımla gerçekles tirilebilmis tir Leroy, s Beril Arıcan, Grafik Tasarımın Sanata Etkileri Grafik Tasarım Anasanat Dalı, (Yayımlanmamıs Yu ksek Lisans Tezi), Haliç U niversitesi, Sosyal Bilimler Enstitu su, İstanbul 2012, s Bektas, s. 52.

58 48 André Breton, Freud'un du s u ncesini, sanatsal ve yas amsal bir yönteme dönu s tu rdu. Bu yöntemin temelinde, Breton'a göre bilinçaltı ve hayal gu cu, akılcılığın, uygarlığın ve gelis imin altında uzun su redir soluksuz kalmıs tı. Breton, u stbenin sansu reli etkisi altında gördu ğu bir ku ltu rle savas mak isteyenleri yu reklendirmek için Freud'un savlarını kullandı. 111 Su rrealist harekete katılan sanatçıların bu yu k bir bölu mu görsel iletis imi ve özellikle fotoğraf ve illu strasyonu önemli oranda etkilemis tir. Alman Dadaist sanatçı Max Ernst ( ) Su rrealizme katıldıktan sonra, grafik iletis ime uyarlanan, bazı yeni teknikler gelis tirmis tir. Ernst, ondokuzuncu yu zyıl roman ve kataloglarında yer alan, tahta baskılara bu yu k bir hayranlık duymus, kolaj teknikleri kullanarak fantastik illustratif göru ntu ler yaratırken, bu tahta baskılara yeni bir boyut getirmis tir. 112 Su rrealist sanatın du nyası bilinçaltının karanlık du nyasıdır. Burada her s ey, gu nes bile donmus, sıcaklığını yitirmis tir. Donuk bir ıs ık altında esneyen, uzayıp giden bos luklar (Yves Tanguy), ölu s ehirler, tel, tahta, metal karıs ımı hurda yığınları (Max Ernst), makine insanlar, manken ve heykeller (G'.de Ghirico, S. Dalí) Su rrealist resimlerde sık sık rastlanan motiflerdir. Psikoanalize yabancı olmayan, bu motifleri gitgide doğadan uzaklas an ve su rekli bir gerilim içinde yas ayan Endu stri Çağı insanının korkulu ru yaları olarak yorumlayacaktır. 113 Göru nu s te birbirine alabildiğine yabancı iki ya da daha çok öğenin, bunlara da yabancı aykırı bir zemin u zerinde bir araya getirilmesi. Bu yöntemin en iyi örneği olan kolajın öncu su ve bas lıca uygulayıcısı Max Ernst'ti. Daha 1919'da, henu z Köln Dadacıları'nın öncu lerinden biriyken, değis ik bağlamlara ait grafik öğelerin bir araya geldiklerinde yarattığı sanrı etkisini kes fetmis ti. Çalıs malarında, du s lerin gerçeku stu du nyasıyla ilis kili bir gerçekliği sergileyen Dalí, grafik tasarımı özellikle iki yönden etkilemis tir. Derinlik izlenimi veren perspektif göru ntu leri, iki boyutlu basılı sayfaya derinlik getirmek konusunda bir esin kaynağı olmus, es zamanlılığa (simultaneity) gerçekçi bir s ekilde yaklas ması afis, kitap ve dergi kapaklarına uygulanarak yenilik yaratmıs tır Leroy, s Bektas, s Nazar İps iroğlu, Olus um Su reci İc inde Sanat Tarihi, Hayalbaz Kitap, 2010, s Bektas, s. 51.

59 SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİNİN ÖRNEK AFİŞLERLE YORUMLANMASI Siyasal Konulu Sosyal Afiş Resim 3.1. DogCat (Kedi Köpek). 115 Eserin İsmi: DogCat (Kedi Köpek) Tasarım Ajansı: Tough Slate Tasarım Ajansı, Kiev, Ukrayna Tasarım Tekniği: Fotoğraf, Bilgisayar Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2014 Eser Analizi: Köpek kedi isimli bu afis fotoğraf ve bilgisayar tekniği ile yapılmıs tır. Yol u zerinde vu cutları aynı renk tonlarında kedi ve köpek fotoğrafı bilgisayar tekniğiyle birles tirilmis tir. Kompozisyonda birbirine zıt iki karakter bir gövdede bitis ik olarak gösterilmektedir. Afis in sol u st kös esinde Sahte Rusça haberlere dikkat edin sloganı ve açıklaması, sol alt kös ede ise web adresi yer almaktadır. Kedi ve köpek resimlerinin yu z kısımları 115

60 50 beyaz kare çizgi içerisine alınarak sağ taraflarında Ukrayna daki konus an halk yoğunluğu belirtilmis tir. Renkler doğanın renleridir. Sıcak renk tonlarının yoğunluğu içinde yes il ve kahverengiyle kontrastlıklar sağlanmıs tır. Bu renklerin tonlamalarından da yararlanarak ve yolun geriye doğru giderek daralmasıyla olus an derinlik ve perspektif etkisi olus turulmus tur. Renkler soluk ve flu tutulmus, hayvanlardaki gergin bakıs larla resimde haraketlilik sağlanmıs tır. Afis in arka planı flulas tırılıp, köpek ve kedi ön plana çıkarılmıs tır. Tasarım Sahte Rusça haberlere dikkat edin sloganlı sosyal içerikli bir afis tir. Putin hu ku metinin Ukrayna da bir iç savas olus turmaya çalıs tığı, Ukrayna nın iç is lerine karıs tığı ve bu eylemlerini kendi medyasıyla dıs du nyaya farklı yansıttığını konu edinen bir afis tasarımıdır. Afis te tek beden u zerinde birbiriyle uyumsuz, devamlı kavga halinde olan iki hayvan, Su rrealist bir anlatımla birles tirilerek; birbiriyle anlas amayan sınır koms usu iki devletin siyasi ve askeri savas ı ortaya konulmus tur. Afis te bir beden u zerinde yer alan köpek ve kedinin yaralı, kanlı, sargılı, gergin halleri vurgulanmak istenen mesajı daha da kuvvetlendirmektedir. Su rrealist akımında öne çıkan endis e ve korku temaları bu afis te de is lenmis tir.

61 Restaurant Reklam Afişi Resim 3.2. Plate (Tabak). 116 Eserin İsmi: Plate (Tabak) Tasarım Ajansı: Fikirbaz/IOB Tasarım Ajansı, Ankara, Tu rkiye Tasarım Tekniği: Fotoğraf, Bilgisayar Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2014 Eser Analizi: Fotoğraf ve bilgisayar tekniği kullanılan tasarımda beyaz ahs ap masa u zerinde balıkçılar tarafından balık ağıyla servis tabağı u zerine çekilmeye çalıs ılan canlı balık kompozisyonu olus turulmus tur. Toplam yedi adet balıkçı mevcut, balıkçılardan dördu ağa bağlı iplerle canlı balığı tabağa çekmeye çalıs ırken diğer iki balıkçı da canlı balığı sabitlemeye çalıs ıyor. Su damlaları hem ahs ap masada hem de tabak u zerinde bulunmaktadır. Servis tabağının yanında bulunan çatal, bıçak, bardak, tuzluk ve baharat, kompozisyonu destekleyen ve tamamlayan unsurlardır. Beyaz meka n içinde siyah, gri, sarı, turuncu ve mavi renklere de yer verilmis tir. Beyaz zemin u zerinde siyah çizgiler ve balık ağını olus turan yes il çizgiler çizgisel bir 116

62 52 kompozisyon olus turmaktadır. Afis in sol u st kös esinde Denizden masanıza sloganı, sağ alt kısımda ise firma logosu bulunmaktadır. Kompozisyondaki Su rrealist yaklas ım, resmedilen balık servisi göru ntu su nu n alıs ılmıs ın dıs ında garsonlar tarafından değil de balıkçılar tarafından servis edilir olmasıdır. Ayrıca balıkçılara yakaladıkları balığı tabağa değil de sanki denizden tekneye çekiyorlarmıs hissi verilmis tir. Afis in sol u st kös esinden ortaya doğru çapraz olarak gelen su damlaları ile kompozisyon kuvvetlendirilmis tir. Mu cadeleci ve canlı bir kompozisyon dikkat çekmektedir. Balıkçıların kıyafetleri, su birikintileri ve ağdaki balığın canlı hali ile resmedilen meka nın farklılığı gerçeku stu bir göru nu mdedir. Balıkçıların ellerindeki balığı her an kaçıracakmıs gibi resmedilmesi de Su rrealizm akımının temalarına uygun niteliktedir.

63 Diş Macunu Reklam Afişi I. Resim 3.3. Mighty Mouth (En Gu çlu Ağız Koruması). 117 Eserin İsmi: Mighty Mouth (En Gu çlu Ağız Koruması) Tasarım Ajansı: Y&R RedFuse Tasarım Ajansı, New York, Amerika Tasarım Tekniği: Bilgisayar Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2014 Eser Analizi: İllu strasyon tekniğiyle tasarlanan afis in orta kısmında dis lerin ön plana çıktığı açık bir ağız resmedilmis tir. Etrafında havadan ve karadan savunma yapan 117

64 54 ordu kuvvetleri bulunmaktadır. Dis lerin u st kısımdan uçak ve helikopterden inen silahlı asker ve radar cihazları bulunmaktadır. Dis lerin alt kısmında ise tanklarla, tel örgu lerle ve askerlerle çevrilmis bir alan yer almaktadır. Dis lerin sağ tarafında direk u zerinde dalgalanan iki adet beyaz bayrak bulunmaktadır. U stteki bayrakta Colgate dis macunu resmi, alttaki bayrakta ise En gu çlu ağız koruması slogan yazısı yer almaktadır. Alt ve u st çenedeki dis lerin ve dis etlerinin u zerinde koruma yapan askerler bulunmaktadır. Ağzın iç kısmında; dil u zerinde ve damak kısmında yer alan askerler ellerinde silah ve kırmızı lazer ıs ınları ile koruma yapmaktadır. Afis in arka planında ise du z bir arazi ve bulutlu bir hava resmedilmis tir. Afis te beyaz ve krem renk ha kim durumdadır. Gökyu zu ndeki derinlik bulutlarla ve krem renkten maviye doğru geçis le sağlanmıs tır. Pembe renk tonları ile ön plana çıkarılan açıkağız resmi, afis in merkezine yerles tirilerek merkezi kompozisyon olus turulmus tur. Dis ve dis etlerinde olus acak bakterilere kars ı korunmanın, dis macunuyla değil de askeri kuvvetler tarafından sağlanıyor olması, kompozisyona Su rrealist bir yorum katmıs tır. Askeri kuvvetlerle olus turulan koruyucu kalkan betimlemesiyle, Colgate dis macunun koruyucu etkisi Su rrealist bir yaklas ımla vurgulanmaya çalıs ılmıs tır. Tasarımcı ağız ve dis göru ntu su çevresinde, dis lerle uyumu olmayan öğelere yer vererek farklı bir tasarım gerçekles tirmis tir. Çok sayıda dinamik farklı öğenin bir araya getirilmesiyle zengin bir tasarım olus turulmus tur.

65 Sebze Suyu Reklam Afişi Resim 3.4. Beets (Pancar). 118 Eserin İsmi: Beets (Pancar) Tasarım Ajansı: Bulldozer Reklambyrå Tasarım Ajansı, Karlstad, İsveç Tasarım Tekniği: Bilgisayar Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2014 Eser Analizi: Bilgisayar ve fotoğraf tekniği kullanarak tasarlanan afis in konusu taze sebze ve meyve suyu u reten Brämhults firmasına aittir. Afis in u st kısmında topraktan 118

66 56 çıkmıs turp yaprakları göru lmektedir. Afis in orta kısmında sıkılmıs turp suyunun s is elenip, etiketlendirilerek toprağın içine ters bir s ekilde gömu lmu s hali göru lmektedir. Şis enin kapak kısmından as ağıya doğru kök resmi yer almaktadır. Afis in u çte ikilik alanı kahverengi, siyah renk karıs ımı toprakla kaplanmıs tır. Toprağın içerisinde beyaz noktacıklar, toprakta bulunan minarellerin olus turduğu renklerdir. Tanıtımı yapılacak u ru nu n ön plana çıkarılması için bordo ve yes il renkler kullanılmıs tır. Arka planda açık mavi renk kullanılarak gökyu zu teması vurgulanmıs tır. Afis te açık ve koyu renk kontrastı dikkat çekmektedir. Tasarımda gerçek görsel unsurlar, gerçek dıs ı bir u slupla yeniden s ekillendirilerek Su rrealist bir göru nu m olus turulmus tur. Bordo saplı yes il yaprakların plastik s is eden çıkıyormus gibi resmedilmesi, tasarıma alıs ılmıs ın dıs ında farklı bir özellik katmıs tır. Şis enin kapak kısmından as ağıya doğru yol alan kök resimleri ise sınırların dıs ına tas arak çalıs mayı dikkat çekici ve farklı bir hale getirmis tir. Toprağın rengindeki koyulukla, s is enin rengindeki açıklık zıtlık olus turarak, s is eyi ön plana çıkarmıs tır. Sebze suyunun tazeliği; s is enin toprak içindeki göru ntu su ve yapraklardaki canlılık, parlaklık gibi görsel nitelikler Su rrealist bir u slupla tasarıma uygulanarak gerçekles mis tir.

67 Motosiklet Reklam Afişi Resim 3.5. The right honda for you (Sizin için doğru Honda). 119 Eserin İsmi: The right honda for you (Sizin için doğru Honda) Tasarım Ajansı: Art&C Comunicação Tasarım Ajansı, Natal-RN, Brezilya Tasarım Tekniği: Bilgisayar Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2013 Eser Analizi: Afis illu strasyon ve bilgisayar tekniği ile tasarlanmıs tır. Afis in sol tarafından sağ tarafına doğru hareket halinde motosiklet göru nu mlu renkli kıyafetiyle dikkat çeken genç bir insan resmedilmis tir. Bir ayağıyla arka tekerleği tutarken diğer ağıyla da koltuk vazifesi görmektedir. Boynundaki çantası yakıt deposuna benzetilmis. Sol eline direksiyon formu verilmis, sağ eli ise ön tekerleği tutmaktadır. Arka planda ise stilize edilmis bulut ve gu nes yer almaktadır. Sağ tarafta ise Sizin için doğru Honda sloganı farklı renk ve puntolarla tipografik du zenleme yapılarak konumlandırılmıs tır. Tipografik du zenlemedeki farklı fontların kullanımı dikkat çekmektedir. Firma isminin ön plana çıkarılması için kırmızı renk tonu kullanılmıs tır. Afis in sol alt kısmında gerçek 119

68 58 motorbisiklet fotoğrafı ku çu k bir s ekilde model ismiyle birlikte kullanılarak u stteki motorbisiklet resmiyle pekis tirilmis tir. Afis in sağ alt tarafında ise firmanın web adresi ve firma ismi yer almaktadır. Afis te beyaz zemin u zerinde sıcak ve soğuk renkler harmanlanarak renk kontrastlığı sağlanmıs tır. Tasarımda kis ilerin ihtiyaçlarına ve zevklerine yönelik genis u ru n çes itliliği, insana motosiklet formu verilerek, Su rrealist bir anlatımla gerçekles tirmis tir. Kis ilerin hayallerindeki motosikletler Honda motordaki u ru n çes itliliği resmedilerek vurgulanmıs tır. İnsan anatomisinde yapılan gerçeku stu, abartılı hareketler Su rrealizm akımında kullanılan formlara uygun niteliktedir.

69 Havayolu Reklam Afişi Resim 3.6. Oneworld (Tek Du nya). 120 Eserin İsmi: Oneworld (Tek Du nya) Tasarım Ajansı: Droga Tasarım Ajansı, Sydney, Avustralya Tasarım Tekniği: Bilgisayar, Fotoğraf Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2013 Eser Analizi: Afis in tasarımında fotoğraf, illu strasyon ve bilgisayar tekniği kullanılmıs tır. Tas heykel bas ında özgu rlu k heykeli tacı bulunan, çizmeli ve yerli halk giysisiyle dikkat çeken kanatları olan çıplak bir insan, heykel tarzında antik bir su tun u zerine konumlandırılmıs tır. İnsan resmi afis in merkezine yerles tirilmis tir. Özgu rlu k 120

70 60 heykeli tacı, Amerika yı, tas heykel bas ı, Paskalya adasındaki (Şili) tas heykelleri, kanatlar, Yunanistan daki Zafer Anıtı nı, u zerindeki kumas giysi, Venezuela-Brezilya sınırındaki Amazon ormanlarındaki yerli halkı, is lemeli tas su tun, İtalya daki Roma yapılarının su tunlarını temsil etmektedir. Afis in arka planında gökyu zu, sağ u st kös ede ise firma logosu yer almaktadır. Sol alt kısımda ise Tek bir u cretle du nyayı göru n sloganı ve firma web adresi bulunmaktadır. Tasarımda tarihi dokuyu ve öğeleri ön plana çıkarmak için afis te yoğun olarak soluk renkler kullanılmıs tır. Qantas havayolu firmasının Tek bir u cretle Du nyayı göru n sloganına uyumu sağlamak ve firmanın uluslararası hizmet faaliyetini vurgulamak amacıyla farklı u lkelerdeki tarihi ikonlar bir araya getirilerek, gerçek dıs ı bir u slupla yeniden dizayn edilip Su rrealist bir tasarım olus turulmus tur.

71 Ağrı Kesici İlaç Reklam Afişi Resim 3.7. Loader (Yu kleyici). 121 Eserin İsmi: Loader (Yu kleyici) Tasarım Ajansı: Publicis Tasarım Ajansı, Endonezya Tasarım Tekniği: Bilgisayar, Fotoğraf Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2013 Eser Analizi: Afis fotoğraf ve bilgisayar tekniği kullanılarak tasarlanmıs tır. Afis te sol taraftan sağa doğru hareket halinde, yarısı insan göru nu mlu, yu kleyici kısmı kum dolu kepçe kompozisyonu resmedilmis tir. Kepçenin ön tarafına yerles tirilen insan, ayaklarıyla yu kleyicideki kumu kaldırmaktadır. Kepçe hareket halinde, yu kleyicideki kumu tas ımaktadır. Arka planda ise kum ocağı ve paletli kepçeler bulunmaktadır. Afis in sağ u st kös esinde, ilaç firmasının logolu kutusu ve yine firmanın dayanılmaz eklem ağrıları için slogan yazısı yer almaktadır. Siyah, beyaz ve mavi tonların ha kim olduğu afis te sarı ve kırmızı gibi sıcak renklerde kullanılmıs tır. Tasarımdaki Su rrealist yaklas ım, yarısı insan göru nu mlu kepçe, 121

72 62 yu kleyici kısmındaki kumu tas ıyor halde resmedilerek sağlanmıs tır. İnsanın yu zu ndeki gergin ve ızdıraplı ifade ile ayaklarındaki ağırlığı kaldırmakta zorlanan bir kis i göru nu mu sergilenmis tir. Afis tasarımında insanın bacaklarındaki ağrının s iddeti ön plana çıkarılarak, dayanılmaz eklem ağrılarını önlemeye yardımcı olan ilacın etkisi Su rrealist bir anlatımla resmedilmis tir.

73 Cep Telefonu Reklam Afişi Resim 3.8. Incredibly Tough (İnanılmaz Zor). 122 Eserin İsmi: Incredibly Tough (İnanılmaz Zor) Tasarım Ajansı: Graham Lang Tasarım Ajansı, Guillermo Vega Tasarım Tekniği: Bilgisayar, Fotoğraf, İllu strasyon Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2011 Eser Analizi: Afis tasarımı fotoğraf, illu strasyon ve bilgisayar tekniği kullanılarak gerçekles tirilmis tir. Afis in genel göru nu mu nde kurtarma ekiplerinin havadan, karadan ve denizden gerçekles tirdikleri eylemler resmedilmis tir. Kurtarma ekiplerinin kullandıkları 122

74 64 helikopter, arazi jipi, plastik bot, itfaiye aracı ve ambulans bot dikkat çekmektedir. U st kısımda helikopterin u zerinde yer alan itfaiye görevlileri ağaçtaki yangını söndu rmeye çalıs ıyor. Yanan ağacın yan tarafında ise ağaca merdivenle çıkmaya çalıs an itfaiye görevlileri yer almaktadır. Helikopterin alt tarafında arazi jipi ve itfaiye aracı bulunmaktadır. İtfaiye aracının ön tarafında yaban keçileri, yan tarafında ise itfaiye görevlileri bulunmaktadır. İtfaiye görevlilerinden biri merdivene çıkarken diğeri merdiveni tutuyor, bir bas ka itfaiye görevlisi ise itfaiye hortumunu ana s ebekeye bağlayarak su takviyesi yapıyor. Hemen sağ orta tarafta Plastik bot u zerinde iki dalgıç bulunmaktadır. Sol orta tarafta ise ambulans botu ve ona sarılmıs vaziyette bu yu k bir ahtapot bulunmaktadır. Ambulans botun alt kısmı ahs ap kolonlarla desteklenip, bos luklar tas larla doldurulmus tur. Alt kısımda ise bu tu n yu ku u zerinde tas ıyan u çgen s eklindeki kaya parçasının uç kısmı Land Rover S1 modeli cep telefonun u st kısmına konumlandırılmıs. Land Rover marka telefon ise etrafı su ile kaplı beyaz bir tas u zerinde yer almaktadır. En alt kısımda ise lacivert zemin u zerinde telefon modelinin ismi ve marka logosu yer almaktadır. Doğal ortamın yansıtılmasını sağlamak amacıyla yes il renk ve tonları yoğun olarak kullanılmıs tır. Kırmızı, sarı ve mavi renklerde kompozisyona serpis tirilerek kullanılmıs tır. Afis te birbirinden farklı araç ve temalar bir arada kullanılmıs tır. Afis te ates in, suyun ve tozun toprağın var olduğu ortamlara yer verilmis tir. Bu anlatımla telefonun suya, toza, sıcaklığa dayanma yeteneği ve sağlamlığı Su rrealist bir dille resmedilmis tir. Afis in orta kısmında resmedilen hareketli ve ağır göru ntu, telefon u zerinde dengede tutularak telefonun sağlamlığı ve mukavemeti, gerçeku stu bir tasarımla resmedilmis tir. Tasarımda aksiyon ve gerginlik farklı hedef gruplarının eylemlerinin senaryolas tırılmasıyla sağlanmıs tır.

75 Diş Macunu Reklam Afişi II. Resim 3.9. Civilization, Egypt (Mısır Uygarlığı). 123 Eserin İsmi: Civilization, Egypt (Mısır Uygarlığı) Tasarım Ajansı: JWT Tasarım Ajansı, Shanghai, Çin Tasarım Tekniği: Bilgisayar, İllu strasyon Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2011 Eser Analizi: Afis, illu strasyon ve bilgisayar tekniği kullanılarak tasarlanmıs tır. Dis görselinin u st orta kısmında ve sol kök kısmında eski Mısır uygarlığına ait olduğu 123

76 66 bilinen Mısır piramidinin iç mimarisi resmedilmis tir. U st kısım iki katlıdır. U st katta iki adet kurt bas lı heykel bulunmaktadır. Alt katta ise ortada oturan firavun heykeli, önu nde aslan heykeli ve yan taraflarda kartal ve kurt bas lı insan heykelleri yer almaktadır. Sol taraftaki kök kısmındaki görselde ise oturan dört adet firavun heykeli ve alt taraftaki bölmelerde ku çu k insan heykelleri bulunmaktadır. Afis in sağ alt kısmında ise Maxam marka dis macunu yatay bir s ekilde Çince Mikropların dis inize yerles mesine izin vermeyin sloganıyla yer almaktadır. İç mimaride kahverengi ve kırmızının tonları beyaz renkle kontrast halde kullanılmıs tır. Dis görselinin ön plana çıkarılması için arka planda siyah renk baskın olarak kullanılmıs tır. Ayrıca zıt olan siyah ve beyaz renkler birbirlerini tamamlamıs ve bir arada kullanıldıkları için birbirlerinin değerini artırmıs lardır. Dis görseli afis in orta bölu mu ne yerles tirilerek, merkezi kompozisyon olus turulmus tur. Afis teki kompozisyon ve tanıtımı yapılan u ru nu n sloganı Mikropların dis inize yerles mesine izin vermeyin hem dikkat çekici hem de farklı bir u slupla sunulmus tur. Dis in genel göru nu mu, parlak olmayan bej renk tonunda kullanılmıs tır. Dis teki çu ru k kısım, Su rrealist bir anlatımla Mısır mimarisi s eklinde dizayn edilerek, mikropların ağız içinde kendi ku ltu rlerini olus turdukları teması gerçeku stu bir s ekilde vurgulanmıs tır. Dis in u st ve alt kısmındaki mimari göru ntu de, mikropların dis u zerindeki otoritelerini açık bir s ekilde kurdukları göru lmektedir.

77 Saç Şekillendirici Reklam Afişi Resim Gecko (Kertenkele). 124 Eserin İsmi: Gecko (Kertenkele) Tasarım Ajansı: Santiago Mangada Puno Tasarım Ajansı, Makati City, Filipinler Tasarım Tekniği: Bilgisayar, Fotoğraf Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2012 Eser Analizi: Fotoğraf ve bilgisayar tekniği ile tasarlanan afis, Fix markalı profesyonel saç s ekillendirme u ru nlerini tanıtmaktadır. Afis te omuzdan yukarı çıplak genç erkek insan fotoğrafı yer almaktadır. İnsanın kafasının yan taraflarındaki saçlar çok kısa kesilerek, u st tarafta kalan saça kertenkele s ekli verilmis tir. Kertenkelenin kuyruk 124

78 68 kısmına s ekillendirici ile kıvrımlı bir biçim verilerek, Fix logosu ve profesyonel saç s ekillendirici reklam yazısı gösterilmis tir. Saça s ekillendirici su ru lerek parlak ve canlı bir göru ntu olus turulmus tur. Afis in sağ alt kös esinde u ru nu n web adresi yer almaktadır. Afis te kahverengiden sarıya doğru yumus ak bir geçis yapılarak arka fon gerçekles tirilmis. Afis te kahverengi ve siyah renk tonları baskın olarak kullanılmıs tır. Beyaz ve siyah renkle kontrastlık sağlanmıs tır. Afis te görsel ve tipografik unsurlar, is levsel niteliklerinin dıs ında Su rrealist bir anlatımla bir arada resmedilmis tir. Saça alıs ılmıs ın dıs ında farklı bir s ekil verilerek, dikkat çekiciliği artırılıp, saç s ekillendirme u ru nu n etkisi gerçeklikten uzak bir tarzda ön plana çıkarılmıs tır. Is ık ve gölge temalarıyla, kompozisyona derinlik ve boyut katılarak öne çıkarılmak istenen vurgu kuvvetlendirilmis tir.

79 İnternet Reklam Afişi Resim Granny (Bu yu kanne). 125 Eserin İsmi: Granny (Bu yu kanne) Tasarım Ajansı: JWT Tasarım Ajansı, Ukrayna Tasarım Tekniği: Bilgisayar, İllu strasyon Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2011 Eser Analizi: İllu strasyon ve bilgisayar tekniği uygulanarak tasarlanan afis in u st orta kısmında du nyaca bilinen Kırmızı Bas lıklı Kız hika yesinin bas rol oyuncusu kurt ve 125

80 70 kurdun karnında yer alan Kırmızı Bas lıklı Kızın ninesi resmedilmis tir. Kurt kocaman gövdesiyle sağdan sola doğru açık bir zemin u zerine oturmus konumda duruyor. Kurdun kafasında ninenin beyaz bas lığı bulunmakta, yu zu nde gu lu mseme, dili dıs arıda ve ağzından sular akmaktadır. Sol tarafta kurdun karnında bulunan nine ve ev es yaları (yastık, su pu rge, u tu, demlik, mandal, askılık, gece lambası vb.) dağınık bir durumda yer almaktadır. Kurdun karnındaki Kırmızı Bas lıklı Kızın ninesi sırtındaki yastığa yaslanmıs oturuyor. Nine dizindeki internet modemi takılı laptopla, internette gezinmektedir. Afis in alt orta kısmında ise bu yu k harflerle Her yerde internet eris imi slogan yazısı yer almaktadır. Slogan yazısının alt kısmında internet modemi ve firma logosu bulunmaktadır. Afis in genelinde siyah, gri ve beyaz renkler kontrast halde kullanılmıs. Afis in kenarları koyulas tırılarak, ortadaki kurt ve karnındaki nine ön plana çıkarılmıs tır. İllu strasyonu yapılan kurt ve nine karakterleri karakalemle çizilerek bilgisayara aktarılmıs tır. Nine gayet sakin bir halde internette gezinirken, kurt ise is tahla yediği yemeğin mutluluğunu yas ıyor. Dağınık ev es yaları bos lukta duruyormus gibi resmedilerek hareketlilik artırılmıs tır. Uluslararası bir hika yeden esinlenen s irket Her yerde internet eris imi sloganıyla hizmet ağını uluslararası du zeye çıkarmak istemektedir. Tasarımda insanların yu ksek hızlı mobil internet ağını her yerde kullanabileceklerini göstermek için Su rrealist bir anlatım kullanılmıs tır.

81 Çorap Reklam Afişi Resim Blue (Mavi). 126 Eserin İsmi: Blue (Mavi) Tasarım Ajansı: TBWA Tasarım Ajansı, İstanbul, Tu rkiye Tasarım Tekniği: Bilgisayar, Fotoğraf Tasarımın Ebatı: 50x70 cm Tasarımın Yılı: 2010 Eser Analizi: Afis, fotoğraf ve bilgisayar tekniği kullanılarak tasarlanmıs tır. Afis in u st orta kısmından as ağıya (bayanın bas kısmına doğru) Vog artık web u zerinde çorap 126