Antalya da İki Sağlık Ocağı Bölgesindeki Kadınların İyotlu Tuz Kullanımı ile İlgili Uygulamaları

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2008; 7(4): Antalya da İki Sağlık Ocağı Bölgesindeki Kadınların İyotlu Tuz Kullanımı ile İlgili Uygulamaları [Practices Related to Women's Use of Iodized Salt in the Region of two Primary Health Care Centers in Antalya, Turkey] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma Antalya il merkezinde bulunan iki sağlık ocağı bölgesindeki kadınların iyotlu tuz kullanma durumlarını, bu konudaki bilgilerini, alışkanlıklarını ve iyotlu tuz kullanımı ile ilgili uygulamalarını etkileyen sosyo-demografik faktörleri belirlemek amacıyla yapılmıştır. YÖNTEM: Araştırma, 01 Mart 20 Mayıs 2005 tarihleri arasında, Antalya da gecekonduların çoğunlukta olduğu iki sağlık ocağı bölgesinde tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Tabakalı örneklem yöntemi ile belirlenen evlerde toplam 1454 kadınla yüz yüze görüşme yöntemi kullanılarak veriler toplanmıştır. Veriler SPSS programında değerlendirilmiştir. Analizlerde ki kare, yüzdeler ve logistik regresyon kullanılmıştır. BULGULAR: Araştırmada görüşülen 1454 kadından iyotun ne olduğunu bilenlerin oranı %18,2 iken iyot yetersizliğinin yol açtığı sorunları bildiğini ifade edenlerin oranı %23,6 dır. Kadınların %7,1 i kendisinde guatr olduğunu ifade etmiştir. Kadınların %48,3 ü tuz satın alırken özellikle iyotlu olmasına dikkat ettiklerini, %69,9 u ise evlerinde iyotlu tuz kullandıklarını belirtmişlerdir. Kadınların eğitim düzeyi yükseldikçe iyotu bilenlerin, satın alırken özellikle iyotlu olmasına dikkat edenlerin, evde iyotlu tuz kullananların, tuzu kapalı dolapta saklayanların oranları önemli ölçüde yükselmektedir (p<0.001). SONUÇ: Antalya il merkezinde üç kadından birinin iyotlu tuz kullanmadığı, çoğunun uygulamalarında iyotun etkinliğini azaltacak önemli hatalar yaptıkları sonucuna varılmıştır. SUMMARY BACKGROUND: This research was conducted for the purpose of determining the status of women's use of iodized salt, their knowledge about the subject, their habits and practice of using iodized salt. METHODS: The surveys were completed between March 01 and May 20, A total of 1454 women a random sample were reached for this study in the primarily slum area covered by two public health centers in Antalya. Face to face interviewing on knowledge and practices of women about iodized salt were investigated on 1454 women. Data obtained were loaded on the computer and evaluated using the SPSS program using percentage and Chi square test and Binary Logistic Regression Analysis. Basic descriptive analysis of the data was performed using frequency distributions. RESULTS: Knowledge and practices of women about iodized salt were investigated on 1454 women through face to face interviewing. It was determined that 18.2% of the women knew what iodine was, 23.6% stated that they knew what problems occurred with iodine deficiency, and 7.1% had been diagnosed with goiter. Less than half (48.3%) of the women made sure that the salt they bought was iodized, but 69.9 % stated that they used iodized salt in their homes. As the educational level of the women increased their knowledge about iodine, their making sure the salt they bought was iodized, use of iodized salt at home, and storing salt in a closed cupboard increased at significant levels (p<0.001). CONCLUSION: In Antalya province municipality one in three women did not use iodized salt and the majority did not know that errors in its use decreased the effectiveness of iodine. Selma Öncel¹, Arzu Akcan¹, Hüseyin Polat², Gülay Koçoğlu³ ¹Akdeniz Üniversitesi Antalya SYO Halk Sağlığı Hemşireliği AD, ²Akdeniz Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, Antalya, ³Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, Sivas, Türkiye. Anahtar Kelimeler: İyotlu tuz, İyotlu tuz kullanımı, İyotlu tuzun saklanması Key words: Iodized salt, iodized salt usage, iodized salt storage Sorumlu yazar/ Corresponding author: H. Hüseyin Polat Akd. Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı Anabilim Dalı Antalya, Türkiye. hhpolat@akdeniz.edu.tr GİRİŞ İyot yetersizliği tüm dünya ülkelerini ilgilendiren önemli bir halk sağlığı sorunudur (1,2) yılları arasında okul çağı çocuklarda idrar iyot konsantrasyonu ve guatr varlığının incelemesi sonuçlarının yer aldığı DSÖ raporunda; iyot yetersizliğinin 54 ülkede hala önemli halk sağlığı sorunu olduğu, 285 milyon çocuğun idrar iyot konsantrasyonuna göre (%36,5) yeterli iyot alamadığı (%10,1-Amerika, %59,9-Avrupa), 43 ülkede optimal, 29 ülkede ise aşırı düzeyde iyot alımı olduğu bildirilmektedir. Bu raporda %15,8 oranında troid bezi büyümesi (palpasyonla) tesbit edilmiş olup dünya genelinde yaklaşık 2 milyar bireyde guatr olabileceği tahmin edilmektedir (3). İyot, insanın normal büyüme ve gelişmesi için, tiroid hormonlarının mutlak gereken bir bileşeni olarak günlük alınması gereken esansiyel bir maddedir. İyot yetersizliği nedeniyle beyin tahribatı olanların da 43 milyonu bulduğu tespit edilmiştir. Ayrıca annelerinin yeterli iyot alamaması nedeniyle her yıl 30 bin bebeğin ölü, 120 bin bebeğin de kreten doğmakta olduğu bildirilmektedir (1). İyot yetersizliği önlenebilir zekâ gelişimindeki geriliğin ve guatrın en başta gelen nedenidir. Ancak diyette yeteri kadar iyot 291

2 bulunursa bu sorunlar önlenebilmektedir. İyotlu tuz etkili ve pratik olarak bunu sağlamaktadır (2, 4, 5) yılında düzenlenen Dünya Çocuk Zirvesi nde, 2000 yılına kadar iyot yetersizliğine bağlı bozuklukların giderilmesi çağrısında bulunulmuş, bunun içinde iyotlu tuz kullanımının yaygınlaştırılması önerilmiştir (1, 4, 6). İyot yetersizliği sorunlarının önlenmesi için güvenli, ucuz ve etkili bir yol olan iyotlu tuz kullanımı çok uzun bir süredir dünyada bilinen ve yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir (1, 4, 5). Pek çok gelişmekte olan ülkede tuzun iyotlanması uygulamalarına hız verilmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde iyotlu tuz kullanım oranı 1990 yılında %20 iken bugün % 70 lere ulaşmıştır. Dünya genelinde ise iyotlu tuz kullanım oranı %69 lardadır (1). Türkiye de 1968 de iyotlu tuz üretimi başlamıştır yılında Sağlık Bakanlığı ve UNICEF in işbirliği ile ulusal İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı başlatılmıştır. Bu program çerçevesinde yapılan eğitim, yasal düzenleme, bilgilendirme, bilinçlendirme, izleme ve denetimler ile iyotlu tuz kullanımında %18 lerden %68 lere varan artışlar görülmüştür. Ancak henüz planlanan hedefe ulaşılamamıştır (1). Bu araştırma, Antalya il merkezinde bulunan iki sağlık ocağı bölgesindeki kadınların iyotlu tuz kullanma durumlarını, bu konudaki bilgilerini, alışkanlıklarını ve iyotlu tuz kullanımı ile ilgili uygulamalarını etkileyen sosyo-demografik faktörleri belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma 01 Mart-20 Mayıs 2005 tarihleri arasında, Antalya da, gecekonduların çoğunlukta olduğu iki sağlık ocağı bölgesinde (6 ve 26 No lu sağlık ocakları) yürütülmüştür. Altı No lu sağlık ocağında yedi mahalle ve 9500 hane bulunmakta, 26 No lu sağlık ocağı bölgesinde ise 5 mahalle ve 5000 hane yer almaktadır. Bu bölgeler son 20 yıldır Antalya nın iç bölgelerinden ve ülkemizin özellikle doğu ve güneydoğu bölgesinden yoğun olarak göç almaktadır. Araştırmanın evrenini toplam hane oluşturmuştur. Toplam hanenin %10 u örnekleme alınmış, her haneden bir kişi olmak üzere toplam 1454 kadından bilgi alınmıştır. Araştırmada sosyo-demografik özelliklerin belirlendiği 6 soru ve kadınların iyodu bilme, iyotlu tuz kullanma konusundaki uygulamaları ve saklama koşullarının sorulduğu 9 soru olmak üzere toplam 15 sorudan oluşan anket formu araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. İyotlu tuz konusunda bilgisinin daha önemli olduğu düşünülen, evde yemek yapan kadınlarla görüşülmüştür. Sağlık ocaklarına en yakın olan birinci 292 evden veri toplanmaya başlanmış her on evden birine gidilmiştir. Evinde bulunamayan kişilere diğer gün tekrar gidilmiş ve soru formu tamamlanmıştır. Veriler hemşirelik bölümü dördüncü sınıf öğrencilerinden seçilen ve eğitilen anketörler tarafından yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. Ayrıca tuzluklarının cinsi ve saklama yerlerini görmek için evlerde kadınlardan izin alınarak mutfaklarında yerinde görülmüş ve kayıt edilmiştir. Soru formu doldurulduktan sonra evde bulunan herkese iyotlu tuzun önemi ve saklama koşulları hakkında bilgi verilmiş, hatalı uygulamaları olanların hataları anında düzeltilmiş ve doğru uygulamalar hakkında bilgiler verilmiştir. Soru formları uygulanmadan önce anketörler kendini tanıtmış, katılımcılara araştırmanın amacı ve süresi konusunda bilgi vermiştir. Kadınlara katılımın gönüllü olacağı ve isterlerse çalışmadan ayrılabilecekleri söylenmiştir. Soru formlarına isimlerini yazma zorunluluğunun olmadığı, bilgilerin güvenli bir şekilde saklanacağı ve yalnızca araştırma amacıyla kullanılacağı konusunda güvence verilmiştir. Katılımcıların sözlü onayı alındıktan sonra soru formunun uygulanmasına geçilmiştir. Toplanan veriler SPSS programına yüklenerek yüzdeler, ki-kare ve Binary Lojistik Regresyon Analizi ile değerlendirilmiştir. Regresyon analizinde referans olarak 60 yaşın üzerinde olanlar, evliler, yüksek öğrenimliler, çalışanlar, sosyal güvencesi olanlar ve guatrı olduğunu ifade edenler alınmıştır. BULGULAR Kadınların çeşitli sosyo-demografik özellikleri Tablo 1 de görülmektedir. Kadınların yaş ortalaması 37,1±12,1 olup, %53,6 sı ilkokul mezunudur. Büyük çoğunluğu (%89,4) ev hanımdır. %85,1 i halen evlidir. %17,0 ının herhangi bir sosyal güvencesi yoktur. İyotun ne olduğunu bilenlerin oranı %18,2 iken, iyot yetersizliğinin yol açtığı sorunları bildiğini ifade edenlerin oranı % 23,6 dır. Ayrıca kadınların %7,1 i (104 kişi) kendisinde guatr olduğunu ifade etmiştir. Tablo 2 de kadınların iyotlu tuz kullanımı ile ilgili uygulamaları görülmektedir. Kadınların %48,3 ü satın alırken tuzun özellikle iyotlu olmasına dikkat ettiklerini, %69,9 u ise evlerinde iyotlu tuz kullandıklarını belirtmişlerdir. Alınan tuzu kadınların %48,4 ü mutfak dolabında, %42,8 i ise hemen ocağın yanında saklamakta olup, %69,0 unun tuzu sakladıkları kap şeffaf cam kavanozdur. Tuzlarını şeffaf cam kavanozda saklayan kadınların yarısı tuzu kapalı dolapta bulundurmaktadır. Kadınların %76,9 unun tuzluklarının şeffaf cam kavanozdur. Kadınların %68,6 sı tuzu, yemeği pişirmeye başladıktan hemen sonra ilave etmektedir.

3 Tablo 1. Katılımcıların özellikleri (n=1454) Özellikler Sayı % Yaş , , , , , ,7 Eğitim durumu Okuryazar-okuryazar olmayan ,8 İlkokul mezunu ,6 Ortaokul mezunu ,9 Lise mezunu ,5 Üniversite 46 3,2 Çalışma durumu Çalışmayan (Ev kadını) ,4 Çalışan ,6 Medeni durumu Evli ,1 Bekar 83 5,7 Dul 134 9,2 Sosyal Güvencesi Yok ,0 Var ,0 Tablo 3 te kadınların yaş gruplarına, eğitim düzeylerine ve guatrı olma durumlarına göre iyotlu tuz konusundaki bilgileri görülmektedir. 60 yaşta olanların iyotu ve iyot yetersizliğinin yol açtığı sorunları bilme, iyotlu tuz kullanma oranları önemli ölçüde düşüktür. Kadınların eğitim düzeyi yükseldikçe, iyotu ve iyot yetersizliği sorunlarını bilenlerin, tuzu satın alırken özellikle iyotlu olmasına dikkat edenlerin ve evde iyotlu tuz kullananların oranları önemli ölçüde yükselmektedir. Kadınların yaş gruplarına ve eğitim düzeylerine göre; iyotu, iyot yetersizliği sorunlarını bilme, iyotlu tuz kullanma ve tuzu satın alırken iyotlu olmasına dikkat etmeleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır (p<0.001). Ayrıca, guatr tanısı konan kadınların iyotu ve iyot yetersizliği sorunlarını bilme, özelikle iyotlu tuz almaya dikkat etme oranları guatrı olmayan kadınlardan daha yüksek bulunmuştur. Kadınların guatr olma durumlarına göre, iyotu, iyot yetersizliği sorunlarını bilme ve tuzu satın alırken iyotlu olmasına dikkat etmeleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır (p<0.001). Tablo 4 te kadınların yaş gruplarına, eğitim düzeylerine ve guatrı olma durumlarına göre iyotlu tuz kullanımı konusundaki uygulamaları görülmektedir. Yaş grupları ile saklama kabı cinsi, saklanan yer ve tuzluğun cinsi arasında anlamlı bir farklılık olmadığı (p>0.05), ancak tuzu yemeğe ekleme zamanı ile anlamlı bir fark olduğu görülmüştür (p<0.001). Eğitim düzeyi yükseldikçe tuzu uygun yerde -kapalı dolapta- saklayanların ve yemeğe uygun zamanda tuz eklemeyi bilenlerin oranları önemli ölçüde yükselmektedir (p<0.001). Ayrıca, guatr tanısı konan kadınların tuzu uygun yerde saklama oranları, guatrı olmayan kadınlardan daha yüksek bulunmuştur (p<0.001). Araştırma grubunda iyotlu tuz kullanma durumu eğitim düzeyi yüksek olanlara göre, okuryazar olmayanlarda (OR:0.15) ve ilköğretim mezunu olanlarda (OR:0.42); sosyal güvencesi olanlara göre sosyal güvencesi olmayanlarda (OR:1.57) azalmaktadır (Tablo 5). Tablo 2. Kadınların iyotlu tuz kullanma konusundaki uygulamaları (n=1454) Uygulamalar N % Tuz alırken neye dikkat edersiniz? Rasgele ,8 Tarihine 22 1,5 İyotlu olup olmadığına ,3 Markasına 132 9,1 Nemsiz, kuru, akıcı olmasına 78 5,4 İyotsuz, kaya tuzu olmasına 21 1,4 Paketlenmiş olmasına 7 0,5 Evdeki tuz iyotlu mu? Evet ,9 Hayır ,1 Bilmiyor 102 7,0 Tuzu evde neyin içinde saklarsınız? Cam kavanozda ,0 Plastik kapta, kendi poşetinde ,5 Porselen kapta ,1 Melamin kapta 26 1,8 Renkli cam kapta 4 0,3 Çinko kapta Tuz kabını mutfakta nereye koyarsınız? Ocağın hemen yanına ,8 Mutfak dolabında ,4 Mutfak rafında 68 4,7 Masanın üstüne 56 3,9 Buzdolabında 3 0,2 Tuzu yemeğe ne zaman eklersiniz? Hemen ocağa koyarken ,6 Yemek pişerken 58 4,0 Yemeği ocaktan almadan önce ,7 Tuzsuz pişiriyorum 10 0,7 Tuzluğunuz hangi malzemeden? Şeffaf cam ,9 Renkli cam 65 4,5 Porselen 130 8,9 Plastik 88 6,1 Melamin 20 1,4 Çay tabağı 5 0,3 Tuzluk kullanmıyor 28 1,

4 Tablo 3. Kadınların çeşitli özelliklerine göre iyot ve iyot yetersizliğini bilme, iyotlu tuz satın alma ve kullanma durumları (%) İyot yetersizliği Satın alırken tuzun İyotlu tuz İyotu bilen sorunlarını bilen iyotlu olmasına kullanan (n= 265) (n=343) dikkat eden (n= 703) (n=1016 ) Yaş 19 (n=51) 17,6 23,0 35,4 63, (n=388) 23,3 30,4 55,6 75, (n=519) 20,6 26,3 55,7 76, (n=258) 13,7 19,0 42,1 64, (n=155) 14,2 19,4 37,4 61,9 60 (n=83) 8,4 4,8 32,5 55,4 TOPLAM (n=1454) 18,2 23,6 48,3 69,9 Test Sonucu χ 2 =19,47 χ 2 =32,83 χ 2 =77,51 χ 2 =45,24 Eğitim Düzeyi OYD-OY (n=302) 6,6 8,6 20,9 46,4 İlkokul (n=780) 14,0 18,3 49,2 71,3 Ortaokul (n=158) 22,2 38,6 58,9 84,2 Lise ve üzeri (n=214) 47,2 53,3 76,2 87,4 TOPLAM (n=1454) 18,2 23,6 48,3 69,9 Test Sonucu χ 2 =159,9 χ 2 =186,8 P< χ 2 =164,9 χ 2 =126,6 Guatr Durumu Var (n=104) 37,5 47,1 72,1 77,9 Yok (n=1350) 16,7 21,8 46,5 69,2 TOPLAM (n=1454) 18,2 23,6 48,3 69,9 Test Sonucu χ 2 =27,92 χ 2 =34,39 χ 2 =46,69 χ 2 =3.44 P>0.05 Tablo 4. İyotlu tuz kullanımı konusunda doğru uygulama yapan kadınların yaş gruplarına, eğitim düzeylerine ve guatrı olma durumlarına göre dağılımı (%) Saklama kabı uygun (n=451) Saklanan yer uygun (n= 828) Tuzluk cinsi uygun (n= 336) Yemeğe ekleme zamanı uygun (n= 389) Yaş 19 (n=51) 27,0 48,6 13,5 21, (n=388) 30,4 50,7 24,1 27, (n=519) 30,7 46,9 21,3 30, (n=258) 32,7 48,3 17,4 23, (n=155) 34,8 54,2 23,9 27,1 60 (n=83) 24,3 39,8 18,1 20,5 TOPLAM (n=1454) 31,0 48,6 20,8 26,8 Test Sonucu χ 2 =3,39 P>0.05 χ 2 =7,00 P>0.05 χ 2 =8,32 P>0.05 χ 2 =30,14 Eğitim Düzeyi OYD-OY (n=302) 33,8 42,1 19,2 22,5 İlkokul (n=780) 30,1 49,7 19,4 25,1 Ortaokul (n=158) 24,7 51,3 20,3 28,5 Lise ve üzeri (n=214) 35,0 57,5 27,1 43,9 TOPLAM (n=1454) 31,0 48,6 20,8 26,8 Test Sonucu χ 2 =6,16 P>0.05 χ 2 =20,07 χ 2 =7,31 P> 0.05 χ 2 =43,71 P< Guatr Durumu Var (n=104) 27,9 63,5 15,4 31,7 Yok (n=1350) 31,3 47,9 21,3 26,4 TOPLAM (n=1454) 31,0 48,6 20,8 26,8 Test Sonucu χ 2 =0,51 P>0.05 χ 2 =13,08 χ 2 =2,20 P>0.05 χ 2 =2,09 P>

5 Tablo 5. İyotlu tuz kullanma durumu için çok değişkenli analiz sonucunda modelde kalan değişkenler Bağımsız Değişkenler Üniversite Okuryazar Değil İlköğretim Sosyal p 0,000 0,042 Odds Oranı ,15 0,42 %95 Güven Aralığı 0,064-0,365 0,182 0,968 0,003 1,57 1,164 2,133 Güvencesi Yok Sabit 0,005 4,26 60+Yaş, Evli, Yüksek öğrenimliler, çalışanlar, sosyal güvencesi olanlar ve guatrı olduğunu belirtenler. Önemli çıkmayan değerler tabloya alınmamıştır TARTIŞMA Bu araştırmada, Antalya il merkezinde bulunan iki sağlık ocağı bölgesindeki kadınların iyotlu tuz kullanma durumları, bu konudaki bilgileri, alışkanlıkları ve iyotlu tuz kullanımı ile ilgili uygulamaları belirlenmiştir. Yetersizliği dünyadaki önlenebilir zihinsel geriliğin başlıca nedeni olan iyot, insan vücudunda çok az miktarda bulunan, normal büyüme ve gelişme için gerekli olan bir eser elementtir (7, 8). Sürekli tekrarlayan seller ve dağlık bölgelerdeki toprak erozyonu nedeniyle besinlerdeki iyot miktarının azalması sonucu iyot yetersizliği sorunları görülmektedir. Kronik iyot yetersizliği gerek çocuklarda gerekse yetişkinlerde guatr olarak kendini göstermektedir. Hafif düzeyde yetersizlik olan bölgelerde bile nüfusun ortalama zeka düzeyinin normalden 13 puan daha düşük olabileceği ileri sürülmektedir (2, 4, 7, 9). İyot yetersizliği sorunlarının önlenmesinde, özellikle iyotlu tuz kullanımı ile son 15 yıldır önemli gelişmeler kaydedilmiştir (6). Gelişmekte olan ülkelerde iyotlu tuz kullanım oranı 1990 yılında %0 iken günümüzde %70 lere ulaşmıştır. Bu konuda en başarılı ülkelerin başında %0 iyotlu tuz kullanım oranı ile Latin Amerika gelmektedir. Avrupa da ise 1990 ların sonlarında hala 32 ülke hafif-ağır düzeyde iyot yetersizliği ile uğraşmaktadır. Bu ülkelerde iyotlu tuz kullanım oranı 1990 da %5 10 iken 1999 da ancak %8 olmuştur (10). Hatta Almanya da %0-40 lardan %10 lara düşmüştür (11). Çin de 1995 de %3 olan iyotlu tuz kullanım oranı 1997 de %2 ye, 1999 da %89 a çıkarak iyot yetersizliği sorunları 5 yılda eliminasyon düzeyine gelmiştir (12). Dünya genelinde ise iyotlu tuz kullanım oranı % 69 lardadır (10). Araştırmamızda kadınların iyotlu tuz kullanım oranı %69,9 olarak bulunmuştur (Tablo2). Bu oran Dünya ve Türkiye ortalaması ve Güney bölgesi oranlarıyla uyumlu olmasına karşın kent merkezi ortalamasından düşüktür. Bunun olası nedeni kent merkezi olmasına rağmen okuma-yazması olmayan kadınların çok olmasıdır. Ülkemizde1994 yılında Sağlık Bakanlığı ve UNICEF in işbirliği ile ulusal İyot Yetersizliği Hastalıklarının Önlenmesi ve Tuzun İyotlanması Programı nın başlangıcında, % 18 olan iyotlu tuz kullanım oranı 2002 yılında ancak %68 e ulaşmış olup %75 e ulaşması hedeflenmektedir (1) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması sonuçlarına göre hane halklarının %69,6 sında iyotlu tuz kullanıldığı, bu oranın kırsal bölgelerde %48 iken kentlerde %78 e çıktığı saptanmıştır. İstanbul da her 10 hane halkından dokuzunda iyotlu tuz kullanılırken Doğu Anadolu da bu oran yarıdan da azdır. Hane halklarının Batı bölgelerinde %19,2 si, Güney bölgelerinde ise %38,8 i iyotlu tuz kullanmamaktadır (13). Ülkemizde iyotlu tuz üretimi ve dağıtımı ile ilgili yasal düzenlemeler olsa da iyotlu tuzun kullanımı ve saklama koşullarında eksiklikler olduğu çalışmamızda ortaya çıkmıştır. Antalya da yapılan bu çalışmada kadınların çoğunun uygulamalarında iyotun etkinliğini azaltacak uygulamaları olduğu görülmüştür. Tuz alırken tuzun iyotlu olmasına dikkat eden (%48,3), iyotlu tuzu cam kavanozda saklayan (%69,0), Ocağın yanına sıcak ortama koyan (%42,8), yemeğe hemen ilave eden (68,6), tuzluğu cam, ışığı geçiren kaplarda (%76,9) saklayan kadınların oranı oldukça yüksektir (Tablo 2). Yaş ile iyotlu tuzun uygun yerde saklanması, saklama yeri ve tuzluğun cinsi ile anlamlı bir fark yokken yemeğe ekleme zamanı arasında anlamlı bir fark olduğu görülmüştür. 60 yaş ve üzerindekilerde yemeğe tuzu uygun zamanda ilave etme daha az orandadır. Eğitim düzeyi lise ve üzerinde olan kadınlar, iyotlu tuzun yemeğe eklenmesi ve evde uygun yerde saklanması konusunda daha doğru uygulama içerisindedirler. Aralarındaki fark da istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır (Tablo 4). Ayrıca guatr tanısı alan kadınların iyotlu tuzun saklama koşullarına diğerlerinden daha çok dikkat ettikleri saptanmıştır. Sorunun önlenmesi için, yalnızca tuzların iyotlanması yeterli gelmemektedir. Eklenen iyotun saklama, pişirme koşullarında ne kadar etkin kaldığı da çok önemlidir. Bu konuda birinci basamak sağlık kuruluşlarında ev ziyaretleri sırasında bu konularda eğitim eksikliği olduğu düşünülmektedir. Hindistan da yapılan bir çalışmada 100 iyotlu tuz örneğinden yalnız 39 unda >15 ppm iyot olduğu saptanmış ve iyotlama işleminin, saklama koşullarının, sıcak ve nemli hava şartlarının ve halkın bilgisizliğinin program başarısını olumsuz etkilediği sonucuna varılmıştır (14). Hindistan da başka bir bölgede yapılan çalışmada ise 3706 iyotlu tuz örneği ile 1952 idrar örneğinin incelendiği araştırmada 23 bölgeden ikisi hariç hepsinde yeterli iyot alımı olduğu sonucuna varılmıştır (15). Ülkemizde ise Attila ve arkadaşlarının (16) Ankara da yaptıkları bir çalışmada evlerde iyotlu 295

6 tuz kullanım sıklığının yüksek olduğu ancak tuzun kullanılma ve saklanma koşulları konusunda yetersizlikler olduğu saptanmıştır. Yine eğitim düzeyinin ve sosyal güvencenin iyotlu tuz kullanımında etkili olduğu görülmüştür (Tablo 5). Kişilerin bu konuda farkındalıklarının artırılmasının ve eğitilmesinin sorunun çözümünde etkili olabileceğini söylemek mümkündür. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırma grubundaki kadınların %69,9 u evlerinde iyotlu tuz kullandıklarını, %48,3 ü tuz alırken iyotlu olmasına dikkat ettiklerini, %31 i tuzu evde içi görünmeyen kaplarda sakladıklarını, %57,2 i uygun yerde bulundurduklarını, %26,7 i tuzu yemeğe sonunda ilave ettiğini ve %23,1 i tuzluğunun şeffaf olmadığını belirtmiştir. Kadınların yaşları ile iyotlu tuzu bilme, iyot yetersizliği sorunlarını bilme, tuzu satın alırken iyotlu olmasına dikkat etme, iyotlu tuz kullanmaları ve yemeğe uygun zamanda ilave etmeleri arasında anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır. Kadınların eğitim düzeyi yükseldikçe iyotu bilenlerin, satın alırken özellikle iyotlu olmasına dikkat edenlerin, evde iyotlu tuz kullananların, tuzu kapalı dolapta saklayanların ve yemeğe uygun zamanda tuz ilave etme oranlarının önemli ölçüde yükseldiği saptanmıştır. Ayrıca, guatr teşhisi konan kadınların iyotu bilme, iyot yetersizliği sorunlarını bilme, özelikle iyotlu tuz almaya dikkat etme ve tuzu uygun yerde saklama oranları guatrı olmayan kadınlardan daha yüksek bulunmuştur. İyotlu tuz yaşantımızı, alınması gerekli miktardan az ya da çok alındığında olumsuz olarak etkilemektedir. Bu nedenle iyotlu tuz ve yiyeceklerin alınmasında dikkatli olmak gerekmektedir. Bu konuda halkın eğitilmesi özellikle ev kadınlarının hedef kitle olarak alınarak eğitilmeleri önerilmektedir. Yazılı ve görsel basında bu konuda sürekli halkı bilinçlendirecek yayınların yapılması konunun gündemde tutulması da önemli olacaktır. TEŞEKKÜR Araştırmaya katılan tüm kadınlara ve anketörlere teşekkür ederiz. KAYNAKLAR 1. Üstündağ M. Bilişsel gelişimde mikro besin öğesi yetersizliklerinin önlenmesinin önemi: Tuzun iyotlanması ve iyot yetersizliği hastalıklarının önlenmesi programı. IV. Uluslararası Beslenme ve Diyetetik Kongresi. Bildiriler Kitabı. Antalya. 2003, p Sen S, Sen S, Mondal A, et al. Prevalence of iodine deficiency disorders among schoolchildren in three Blocks of Bardhaman District and Bardhaman Municipal area of West Bengal, India. A Comparative study. Southeast Asian J, Trop Med Public Health. 2005; 36(5): Andersson M, Takkouche B, Egli I, Allen HE, de Benoist B. Current global iodine status and progress over the last decade towards the elimination of iodine deficiency. Bull World Health Organ 2005; 83(7): Mannar MGV, Dunn JT. For The Elimınatıon of Iodıne Defıcıency, International Council for Control of Iodine Deficiency Disorders. Printed in the Netherlands Can G, Otken A, Gren J. The role of local mass media in promoting the consumption of iodized table salt, Health Education Research 2001; 6 (5): Erdoğan G, Erdoğan MF, Emral L, Bastemir M, Sav H, Haznedaroğlu D, et al. Iodine status and goiter prevalence in Turkey before mandatory iodization. J Endocrinol Invest. 2002; 25(3): Dunn JT, Endemic goiter and cretinism: an update on iodine status. J Pediatr Endocrinol Metab. 2001; 14(69): Akhter P, Rehman K, Orfi SD, et al. Assessment of ıodine levels in the Pakistani. Diet, Nutrition. 2004; 20(9): , 9. Gür E, Ercan O, Can G et al; Prevalence and risk factors of Iodine Deficiency among Schoolchildren, Journal of Tropical Pediatrics. 2003; 43 (3): Delange F. Iodine deficiency in Europe and its consequences: an update. Eur J Nucl Med Mol Imaging 2002; 29(2): Kahally GJ, Dietlein M. Cost estimation of thyroid disorders in Germany. Thyroid. 2002; 12(10): Zhao J, van der Haar F. Progress in salt iodization and improved iodine nutrition in China Food Nutr Bull. 2004; 25 (4): Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması H.Ü. Nüfus Etütleri Enstitüsü-SB AÇS ve AP Genel Müdürlüğü. 14. Avinash KR, Prabha Adhikari MR. Iodine content of various salt samples sold in Mangalore-a coastal city with endemic goitre. J Assoc Physicians India. 2002; 50: Kapil U, Singh P, Pathak P. Current status of iodine nutriture and iodine content of salt in Andhra Pradesh. Indian Pediatr. 2004; 41(2): Attila S, Beyhun NE. Topçu F, et al, Keçiören 19 Mayıs Sağlık Ocağı Bölgesinde İyotlu Tuz Kullanım Sıklığı ve halkın konuyla ilgili bilgilerinin ve kullandıkları tuzda iyot varlığının saptanması. Ankara. IX. Halk Sağlığı Kongresi Bildirileri