Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 41, Mart 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 41, Mart 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Aydan USTAOĞLU ÇELİK Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi aydan-ustaoglu@yandex.com SOSYAL BİLGİLER DERS KİTAPLARINDA ATATÜRK E AİT SÖZLERİN DEĞER İLETİMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ Öz Bu araştırmanın amacı, sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlerin kullanım durumunu ve değer iletimi açısından önemini ortaya çıkarmaktır. Araştırmada nitel metodoloji bağlamında doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada doküman olarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan sosyal bilgiler ders kitapları (5-7. sınıflar) incelenmiştir. Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi tercih edilmiştir. Araştırma sonucunda; ilgili ders kitaplarında Atatürk e ait sözlere yer verilmesine karşın, sözlerin paylaşım sıklıklarının yeterli olmadığı görülmüştür. Ayrıca Atatürk ün fikir ve düşüncelerini yansıtan sözlerinin, değer eğitimi açısından önemli bir kaynak niteliği taşıdığı ve sosyal bilgiler öğretimi müfredatındaki değerlerle uyumlu olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Sosyal bilgiler, ders kitabı, Atatürk e ait sözler, değer iletimi

2 EXAMINATION OF THE SAYINGS OF ATATURK IN SOCIAL STUDIES TEXTBOOKS IN TERMS OF VALUE TRANSMISSION Abstract The aim of this study is to demonstrate the importance of the words pointing out by Ataturk, to which with regards the value transmission in social studies textbooks. In this study, document analysis was used in the context of qualitative methodology. As documents, social studies textbooks (5th to 7th grades), written by Ministry of Turkish National Education, were explored. Descriptive analysis method was preferred. According to results, although the words belonging to Atatürk are given a place in the related texbooks, it can be seen that those words taking place in the textbooks are not enough. Also, it is clear that the words reflecting Ataturk s idea and thoughts possess significant welding quality in respect to value education. The words that reflect Ataturk's ideas and thoughts have reached the conclusion that they are an important source of value education. In addition, they are found to be in accordance with the values in the social studies curriculum. In addition, the words of reflecting Ataturk's ideas and thoughts found to be in accordance with the values in the social studies curriculum. Keywords: Social studies, textbook, the sayings of Ataturk, value transmission 444 GİRİŞ Değer ve eğitim insan hayatında birbirinden ayrılamayacak kadar iç içe geçmiş kavramlardır (Demir ve Özdemir, 2013: 60). Eğitim kurumlarında temel bilgi ve beceri kazandırmak ne kadar önemli ve gerekli ise, özellikle günümüzde çocukların değer gelişimine katkıda bulunmakta son derece önemlidir (Kurtdede Fidan, 2013: 362). Ancak, hangi değerlerin nasıl öğretileceği konusu her daim sorun olarak görülmüştür (Sanchez, 1998c: 5). Zira genç kuşaklara aktarılacak değerlerin, somut işlem döneminden soyut işlem dönemine geçiş döneminde verilmeye başlanmasının, kazandırılmak istenilen değerlerin kalıcılığını azalttığı bilinmektedir. Bu durum, derslerde verilmek istenilen değerlerin doğrudan soyut değerler şeklinde verilmesi yerine topluma mal olmuş, üzerinde görüş birliğine varılmış, önde gelen kişiler ya da en somut olarak kahramanlar vasıtasıyla verilmesini gerekli kılmaktadır (Dönmez, 2006: 120). Keza kahramanlar önemli değerleri üzerlerinde taşıyan kimseler olarak kabul görmektedirler (Er ve Bayındır, 2015: 376). Değer eğitimi bağlamında alanyazın incelendiğinde; Türkiye de (Kan, 2015: 196; Polat, 2012: 16; Yazıcı ve Aslan, 2011: 2173; Aslan, 2009: 23; Dönmez, 2006: 113) ve yurt dışında (Lakshimi, 2009: 2; Gibbon, 2002: 6-7; Benes and Steinbrink, 1998: 367; Sanchez, 1998a: 4; Sanchez, 1998b: 2-3; Sanchez, 1998c: 9; Brodbelt and Wall, 1985: 5) değer aktarımında kahramanların önemini vurgulayan çeşitli araştırmaların yapıldığı görülmektedir. Bu araştırmalar gözden geçirildiğinde, kahramanların rol model olarak gelecek nesillere sunulmasının değer iletiminde etkiyi arttıracağı düşüncesinin ağırlık kazandığı görülmektedir. Ceran (2015: 139) a göre, çocuklara rol model olarak sunulacak kahramanların seçilmesi asıl önemli noktayı oluşturmaktadır. Zira Ceran (2015: 137) her kahramanın değer eğitimine dâhil

3 edilemeyeceğini, millî eğitimin genel amaçları ve buna paralel olarak hazırlanmış öğretim programları çerçevesinde hareket edilmesinin önemli olduğunu belirtmektedir. Bu doğrultuda; Türk milli eğitim sistemi incelendiğinde, Mustafa Kemal Atatürk ün rol model olarak en fazla ön plana çıkartılan tarihi kahraman olduğu görülmektedir (Aslan, 2009: 39). Atatürk; Türk milleti adına milli mücadeleyi içte ve dıştaki bütün olumsuz şartlara rağmen yılmadan, bıkmadan büyük bir cesaret ve azimle gerçekleştirmiş ve her alanda başarılar elde etmiş büyük bir lider olarak önemlidir, değerlidir (Dönmez ve Hamarat, 2014: 822). Şüphesiz ki Türk milletinin en önemli kahramanlarından birisi olan Mustafa Kemal Atatürk ün bizzat varlığı bile, Türk milli eğitim sisteminde gerçekleştirilecek değerler eğitimi için önemli bir şans ve imkân durumundadır (Dönmez, 2006: 115). Teşkilatçılık, askerî deha ve devlet adamı olma gibi bütün özellikleri şahsında toplamış olan Atatürk, Türk milletinin yetiştirdiği ender şahsiyetlerden biridir (Çelebi, 2010: 199). Atatürk ün Türk tarihinde, kendi dönemini olduğu kadar sonrasını da derinden etkileyen, çığır açıcı bir yeri ve önemi vardır. Atatürk ü yeterince anlayabilmek ve dolayısıyla gösterdiği yolda ilerleyebilmek, Türk milletini çağdaş medeniyetler düzeyine ulaştırabilmek için, O nun Türk tarihindeki unutulmaz yerini, önemini incelemenin ve öğrenmenin gerekli ve yararlı olduğu tartışılmaz bir gerçektir (Önal, 2011: 25). O; bütün yol gösterici fikirleri, maddî ve manevî nitelikleriyle milletimizin yetiştirdiği en büyük Türk sıfatını kazanmış (Kocatürk, 1999: 25), başarısı ile Türk milletinin kaderini değiştirmiş, gelecek nesillere örnek teşkil eden, çok yönlü liderdir (Dönmez ve Hamarat, 2014: 822; Dönmez, Hamarat ve Uslu, 2016: 209). Nitekim Atatürk, üzerinde çok iyi düşünülmesi ve duygusallıktan arınarak bütün yönleri ile bilimsel olarak ortaya konması gereken bir kişiliktir. Çünkü Atatürk ün fikirlerinin, dünya görüşünün ortaya konulması, O nu anlamayı kolaylaştıracak, gelecek nesillere üzerinde ilerlemeyi sağlayacak temelleri var edecektir (Sakin, 2003: 191). 445 Bir insanı doğru algılamak ve anlamak ancak düşünce dünyasının satır aralarını okumakla mümkündür. Bu doğrultuda, Atatürk ün faaliyetlerini doğru olarak tahlil edebilmek ancak O nun düşünce dünyasının arka planını çözümlemekle mümkündür (Şahin ve Şahin, 2013: 137). Atatürk ün kültürel ve sosyal konulardaki görüşleri ile düşünce sistemini yansıtan görüşleri, zamanın akışı içinde her kuşağa rehberlik edebilecek güçtedir. Unutmamalıdır ki çağdaş Türkiye bu fikirler, bu düşünceler üzerine kurulmuştur. Mutlu ve güçlü Türkiye ülküsü de ancak, bu görüşlerin yaşamasına, yeşermesine ve kuşaktan kuşağa canlı bir meşale olarak devredilmesine bağlı bulunmaktadır (Kocatürk, 1999: 19). Toplumsal yaşamla ilgili birtakım değerlerin öğrencilere kazandırılmasının önemli ölçüde sosyal bilgiler dersi aracılığıyla gerçekleştiği göz önünde tutulduğunda (Yalar ve Yanpar Yelken, 2011: 82) sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan Atatürk ün fikir ve düşüncelerini yansıtan sözler, değer aktarımı noktasında büyük önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, bu araştırmada ortaokul 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki Atatürk e ait sözlerin değer iletimi açısından tespitinin; alanda bulunan eksikliği gidereceğine, ders kitaplarında Atatürk e ait sözlere yer verilme noktasında olası değişikliklere zemin hazırlayacağına ve ders kitabı yazarlarına rehberlik edeceğine inanılmaktadır. Bu araştırma ile Atatürk ün fikir ve düşüncelerini yansıtan sözlerinin sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alma durumu ve değer iletimi açısından öneminin ortaya çıkartılması amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki alt amaçları belirten sorulara cevap aranmıştır:

4 Ortaokul 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlerin yer alma durumu/sıklığı nasıldır? Ortaokul 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının her bir ünitesinde yer alan Atatürk e ait sözler hangi değerleri iletmektedir? YÖNTEM Nitel araştırma deseninde tasarlanan bu araştırmada veri toplama amacıyla doküman analizi tekniğinden faydalanılmıştır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar. Hangi dokümanların önemli olduğu, veri kaynağı olarak kullanılabileceği araştırma problemi ile yakından ilgilidir. Eğitim ile ilgili araştırmalarda ders kitaplarının veri kaynağı olarak kullanılması mümkündür (Yıldırım ve Şimşek, 2013: ). Bu çalışmada veri kaynağı olarak incelenen dokümanlar, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan ortaokul 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarıdır (MEB, 2014; MEB, 2015a; MEB, 2015b) Bu bağlamda; ilgili ders kitaplarındaki üniteler incelenerek Atatürk e ait sözler tespit edilmiştir. Tespit aşamasında araştırmacı tarafından oluşturulan ve içeriğinde sınıf düzeyi, ünite adı, sözün kullanım durumu-sıklığı, ilgili söz ve sözde vurgulanan değer şeklinde bilgilerin yer aldığı veri toplama formu kullanılmıştır. Veriler analiz edilirken betimsel analiz yöntemi tercih edilmiş ve ilgili yöntemin önemli bir özelliği olan doğrudan alıntılara yer verilerek, elde edilen bulgular tablolaştırılarak düzenlenmiş ve yorumlanmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 256). 446 BULGULAR ve YORUM Sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlerin kullanım durumu ve değer iletimi açısından önemini ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmada aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır. Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürk e Ait Sözlerin Kullanım Durumu: Bu kategoride, ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait sözlerin kullanım durumu/sıklığı Tablo 1 aracılığıyla ele alınmıştır. Tablo 1. Ortaokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Atatürk e Ait Sözlerin Kullanım Durumu Ünite Adı Ortaokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Haklarımı Öğreniyorum - Adım Adım Türkiye 22 Bölgemizi Tanıyalım - Ürettiklerimiz - Gerçekleşen Düşler 3 Toplum İçin Çalışanlar - Bir Ülke Bir Bayrak 5 Hepimizin Dünyası 1 31 f

5 Tablo 1 de görüldüğü üzere; ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait toplam 31 söz bulunmaktadır ve sekiz üniteden oluşan ders kitabının sadece dört ünitesinde Atatürk ün sözlerine yer verilmiştir. Tablo 1 incelendiğinde; ilgili ders kitabında Adım Adım Türkiye ünitesinin Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen (f=22) ünite; Bir Ülke Bir Bayrak ünitesinin ise; Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen (f=5) ikinci ünite olduğu görülmektedir. Ayrıca Gerçekleşen Düşler ünitesinde Atatürk e ait dört söze (f=4), Hepimizin Dünyası ünitesinde ise Atatürk e ait sadece bir söze (f=1) yer verildiği görülmektedir. Elde edilen bulgulardan hareketle, ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı ünitelerinde Atatürk e ait sözlerin dağılımı hususunda eşitliğin gözetilmediği yorumu yapılabilir. Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Ünitelerindeki Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler: Bu kategoride, ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı ünitelerindeki Atatürk e ait sözlerin ilettiği değerler Tablo 2, 3 ve 4 aracılığıyla sunulmuştur. Ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Adım Adım Türkiye ünitesi, Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen (f=22) ünite olarak karşımıza çıkmaktadır. Adım Adım Türkiye ünitesi kapsamında incelemeye tabi tutulan Atatürk e ait bazı sözlerin birden fazla değeri içerdiği görülmüştür. Bu bağlamda; ilgili 22 sözün; millet sevgisi (f=4), bilimsellik (f=4), demokrasi bilinci (f=3), sorumluluk (f=3), çalışkanlık (f=2), hoşgörü (f=2), saygı (f=2), duyarlılık (f=1), vatanseverlik (f=1), dil bilinci (f=1), bağımsızlık (f=1) ve milli birlik şuuru (f=1) değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. 447 Tablo 2 de Atatürk e ait sözlerde tespit edilen değerleri göstermek amacıyla, bazı doğrudan alıntılara yer verilmiştir:

6 Tablo 2. Ortaokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Adım Adım Türkiye Ünitesinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer Samsun a çıktığım gün elimde, yalnız büyük Türk milletinin asaletinden doğan ve benim vicdanımı dolduran yüksek ve manevî bir kuvvet vardı.... Milet Sevgisi Bir dinin doğal olması için akla, tekniğe, bilime ve mantığa uyması lâzımdır. Bilimsellik ADIM ADIM TÜRKİYE Türk milletinin karakterine ve adetlerine en uygun olan yönetim, cumhuriyet yönetimidir. Büyük devletler kuran ecdadımız, büyük ve kapsamlı medeniyetlere de sahip olmuştur. Bunu aramak, tetkik etmek, Türklüğe ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur. Siyasî, askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılamazlarsa meydana gelen zaferler devamlı olamaz, az zamanda söner. Din ve mezhep, herkesin vicdanına kalmış bir iştir. Hiçbir kimse hiçbir kimseyi ne bir din, ne de mezhep kabulüne zorlayabilir. Bizim yolumuzu çizen, içinde yaşadığımız yurt, bağrından çıktığımız Türk milleti... Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin. Toplu bir milleti istilâ etmek, darmadağınık bir milleti istilâ etmek gibi kolay değildir. Demokrasi bilinci Sorumluluk, Duyarlılık Çalışkanlık Hoşgörü, Saygı Vatanseverlik Dil bilinci Bağımsızlık, Milli birlik 448 Ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Bir Ülke Bir Bayrak ünitesi Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen (f=5) ikinci ünitedir. Bu ünitede bulunan Atatürk e ait sözlerin demokrasi bilinci (f=2), bağımsızlık (f=2), vatanseverlik (f=1) dil bilinci (f=1) ve adil olma (f=1) değerlerini içerdiği görülmüştür. Tablo 3 te bu sözlerden bazılarına yer verilmiştir.

7 Tablo 3. Ortaokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Bir Ülke Bir Bayrak Ünitesinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer BİR ÜLKE BİR BAYRAK Türk ulusunun ruhuna ve yapısına en uygun yönetim şekli cumhuriyettir. Bu millet, bağımsızlıktan uzak yaşamamıştır, yaşayamaz ve yaşamayacaktır. Ülkesini, yüksek bağımsızlığını korumasını bilen Türk milleti dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır. Adalet yasalarla yerine getirilir. Demokrasi bilinci Bağımsızlık Vatanseverlik, Dil bilinci Adil olma Ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının Gerçekleşen Düşler ünitesinde Atatürk e ait dört söze (f=4), Hepimizin Dünyası ünitesinde ise; Atatürk e ait sadece bir söze (f=1) yer verilmiştir. Gerçekleşen Düşler ünitesi kapsamında incelemeye tabi tutulan Atatürk e ait sözlerden üç tanesinin bilimsellik (f=2) ve vatanseverlik (f=1) değerlerini içerdiği görülmektedir. Hepimizin Dünyası ünitesinde ise; ilgili sözün barış (f=1) değerine yönelik olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 4 te Atatürk e ait sözlerde tespit edilen değerleri göstermek amacıyla, bazı örnek sözlere yer verilmiştir. 449 Tablo 4. Ortaokul 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Gerçekleşen Düşler ve Hepimizin Dünyası Ünitelerinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer GERÇEKLEŞEN DÜŞLER en hakiki mürşit ilimdir; fendir; ilim ve fennin dışında rehber aramak dikkatsizliktir, bilgisizliktir, yanlışlıktır. Türk milletinin yürümekte olduğu ilerleme ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale, pozitif bilimdir. Yurdumuzu, dünyanın en mamur ve medeni memleketleri seviyesine çıkaracağız. Bilimsellik Vatanseverlik HEPİMİZİN DÜNYASI Yurtta barış, dünyada barış. Barış

8 Altıncı Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürk e Ait Sözlerin Kullanım Durumu: Bu kategoride, ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlerin kullanım durumu Tablo 5 te açıklanmıştır. Tablo 5. Ortaokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürk e Ait Sözlerin Kullanım Durumu Ortaokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Ünite Adı f Sosyal Bilgiler Öğreniyorum 6 Yeryüzünde Yaşam - İpek Yolu nda Türkler 4 Ülkemizin Kaynakları 4 Ülkemiz ve Dünya 6 Demokrasinin Serüveni 5 Elektronik Yüzyıl 4 29 Tablo 5 te görüldüğü üzere; ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait toplam yirmi dokuz söz bulunmaktadır ve yedi üniteden oluşan ders kitabının altı ünitesinde Atatürk ün sözlerine yer verildiği anlaşılmaktadır. 450 Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında eşit frekans değerleriyle Atatürk e ait sözlere en sık Sosyal Bilgiler Öğreniyorum (f=6) ile Ülkemiz ve Dünya (f=6) ünitelerinde yer verildiği görülmektedir. İlgili ders kitabında, Demokrasinin Serüveni ünitesinin Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen (f=5) ikinci ünite olduğu anlaşılmaktadır. İpek Yolunda Türkler, Ülkemizin Kaynakları ve Elektronik Yüzyıl ünitelerinin, eşit frekans değerleriyle Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen (f=4) üçüncü ünite oldukları görülmektedir. Yeryüzünde Yaşam ünitesinde ise; Atatürk e ait herhangi bir sözün paylaşımının söz konusu olmadığı anlaşılmaktadır. Bu anlamda, Atatürk e ait sözlerin ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı üniteleri arasında daha dengeli şekilde dağıtıldığı düşünülebilir. Altıncı Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Ünitelerindeki Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler: Bu kategoride, ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı ünitelerindeki Atatürk e ait sözlerin ilettiği değerler Tablo 6, 7, 8 ve 9 aracılığıyla sunulmuştur. Sosyal Bilgiler Öğreniyorum ünitesi kapsamında incelemeye tabi tutulan Atatürk e ait altı sözün birden fazla değeri içerdiği görülmüştür. Bu bağlamda; ilgili sözlerin; sorumluluk (f=3), tarihsel mirasa duyarlılık (f=3), dil bilinci (f=2), çalışkanlık (f=1), bağımsızlık (f=1) ve ecdat sevgisi (f=1) değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 6 da Atatürk e ait sözlerden örneklere yer verilmiştir.

9 Tablo 6. Ortaokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Sosyal Bilgiler Öğreniyorum ve Ülkemiz ve Dünya Ünitelerinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer SOSYAL BİLGİLER ÖĞRENİYORUM Büyük devletler kuran ecdadımız, büyük ve kapsamlı medeniyetlere de sahip olmuştur. Bunu aramak, tetkik etmek, bizler için bir borçtur. Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça, daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır. Memleketimizin hemen her tarafında eşsiz defineler halinde yatmakta olan eski medeniyet eserlerinin, korunmaları... için arkeoloji uzmanlarına kesin gerek vardır. Ülkesini, yüksek istiklâlini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır. Sorumluluk, Çalışkanlık, Ecdat sevgisi Tarihsel mirasa duyarlılık Dil bilinci, Bağımsızlık Ülkemiz ve Dünya ünitesinde de Atatürk e ait 6 sözün birden fazla değeri içerdiği görülmüştür. Bu bağlamda; ilgili sözlerin, barış (f=3), tarih bilinci (f=1), sorumluluk (f=1), dil bilinci (f=1), bağımsızlık (f=1), dostluk (f=1) ve saygı (f=1) değerlerine yönelik olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 7 de Atatürk e ait sözlerden alıntılara yer verilmiştir. 451 Tablo 7. Ortaokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Ülkemiz ve Dünya Ünitesinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer ÜLKEMİZ VE DÜNYA barış istikameti, bizim daima ilkemiz olacaktır.... Köklerimize inmeli ve olayların böldüğü tarihimiz içinde bütünleşmeliyiz.... Bizim bu dostumuzun idaresinde dili bir, inancı bir, özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız Dil bir köprüdür.... Türkiye nin devlet siyaseti, bağımsız yaşamaktır. Bugün, Sovyetler birliği dostumuzdur.... Bu dostluğa ihtiyacımız vardır. Biz, milletlerarası ilişkilerde saygıyı hedef tutan açık ve samimî politikanın en ateşli taraftarıyız. Barış Tarih bilinci Sorumluluk Dil bilinci Bağımsızlık, Dostluk Saygı Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait sözlere (f=5) en fazla yer verilen ikinci ünite Demokrasinin Serüveni ünitesidir. Bahsi geçen ünite incelendiğinde, Atatürk e ait beş sözün; adil olma (f=4), özgürlük (f=2), demokrasi bilinci (f=1), millet sevgisi (f=1), fedakârlık (f=1), dayanışma (f=1) ve çalışkanlık (f=1) değerine yönelik olduğu bulgusuna ula-

10 şılmıştır. Tablo 8 de Atatürk e ait bu sözlerde tespit edilen değerlerin yer alış durumları gösterilmiştir. Tablo 8. Ortaokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Demokrasinin Serüveni Ünitesinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer... Keyfi tutuklama ve hapis cezalarına son verilmelidir.... Adil olma DEMOKRASİNİN SERÜVENİ... kişinin istediğini düşünmek ve istediğine inanma hürriyeti bulunmaktadır. Siyasî hayatta belediye seçimlerinde deneyimini yapan Türk kadını, bu kez de milletvekili seçme ve seçilme suretiyle haklarının en büyüğünü elde etmiş bulunuyor. hiçbir milletin kadını Ben, Anadolu kadınından daha fazla çalıştım, milletimi kurtuluşa ve zafere götürmekte Anadolu kadınından daha fazla çalıştım, milletimi kurtuluşa ve zafere götürmekte Anadolu kadını kadar emek verdim diyemez. Özgürlük Demokrasi bilinci, Adil olma Çalışkanlık, Millet sevgisi, Fedakârlık Dayanışma Erkeklerden kurduğumuz hayat kaynaklarını kadınlarımız işletmiştir. 452 Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında İpek Yolunda Türkler, Ülkemizin Kaynakları ve Elektronik Yüzyıl ünitelerinde Atatürk e ait sözlere eşit oranda (f=4) yer verildiği tespit edilmiştir. İpek Yolunda Türkler ünitesi kapsamında incelemeye tabi tutulan Atatürk e ait dört sözün, vatanseverlik (f=2), çalışkanlık (f=1), sorumluluk (f=1) ve duyarlılık (f=1) değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Ülkemizin Kaynakları ünitesinde yer alan Atatürk e ait dört sözün, sorumluluk (f=2) ve çalışkanlık (f=2) değerlerini içerdiği tespit edilmiştir. Elektronik Yüzyıl ünitesinde yer alan Atatürk e ait dört sözün ise, bilimsellik (f=3) ve çalışkanlık (f=1) değerlerine yönelik olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 9 da Atatürk e ait sözlerden örnekler paylaşılmıştır.

11 Tablo 9. Ortaokul 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İpek Yolunda Türkler, Ülkemizin Kaynakları ve Elektronik Yüzyıl ünitelerinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer İPEK YOLUNDA TÜRKLER Vatan savunmasına ait görevlerden daha önemli ve yüce vazife olamaz. Büyük devletler kuran ecdadımız, büyük ve kapsamlı medeniyetlere de sahip olmuştur. Bunu aramak, tetkik etmek, Türklüğe ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur. Vatanseverlik Çalışkanlık, Sorumluluk, Duyarlılık ÜLKEMİZİN KAYNAKLARI Askerlik nasıl vatanî bir vazife ise, vergi de vatandaşın mutlaka yerine getirmeye mecbur olduğu bir borçtur. Eğitim ve öğretimde hızla yüksek bir düzeye çıkacak bir milletin, yaşam mücadelesinde maddi, manevi bütün kuvvetlerinin artacağı kesindir. Sorumluluk Çalışkanlık ELEKTRONİK YÜZYIL Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.... İlim ve fennin dışında kılavuz aramak dikkatsizliktir, bilgisizliktir, yanlışlıktır.... Çalışmak demek, boşuna yorulmak, terlemek değildir. Bilimsellik Çalışkanlık 453 Yedinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürk e Ait Sözlerin Kullanım Durumu: Bu kategoride, ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlerin kullanım durumu Tablo 10 aracılığıyla gösterilmiştir. Tablo 10. Ortaokul 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürk e Ait Sözlerin Kullanım Durumu Ünite Adı Ortaokul 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı İletişim ve İnsan İlişkileri 4 Ülkemizde Nüfus - Türk Tarihinde Yolculuk - Zaman İçinde Bilim 1 Ekonomi ve Sosyal Hayat 1 Yaşayan Demokrasi 7 Ülkeler Arası Köprüler 5 18 f

12 Tablo 10 da görüldüğü üzere; ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait toplam on sekiz söz bulunmaktadır ve yedi üniteden oluşan ders kitabının beş ünitesinde Atatürk ün sözlerine yer verildiği anlaşılmaktadır. Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlere en sık Yaşayan Demokrasi (f=7), Ülkelerarası Köprüler (F=5) ile İletişim ve İnsan İlişkileri (f=4) ünitelerinde yer verildiği görülmektedir. Bu üniteleri birer (f=1) söz kullanımıyla Zaman İçinde Bilim ile Ekonomi ve Sosyal Hayat ünitelerinin takip ettiği görülmektedir. Ülkemizde Nüfus ve Türk Tarihinde Yolculuk ünitelerinde ise; Atatürk e ait sözlere yer verilmediği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait sözlerin üniteler arası dağılımındaki eşitsizlik dikkat çekmektedir. Yedinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Ünitelerindeki Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler: Bu kategoride, ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı ünitelerindeki Atatürk e ait sözlerin ilettiği değerler Tablo 11 ve 12 aracılığıyla sunulmuştur. Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı üniteleri içinde Atatürk ün sözlerine en fazla yer verilen ünite olan Yaşayan Demokrasi ünitesindeki yedi sözün, demokrasi bilinci (f=4), özgürlük (f=3) ve sorumluluk (f=1) değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Ülkelerarası Köprüler ünitesinde yer alan Atatürk e ait beş sözün birden fazla değeri içerdikleri görülmüştür. Bu bağlamda ilgili sözlerin, sevgi (f=3), sorumluluk (f=2), milli birlik (f=1), saygı (f=1), duyarlılık (f=1), çalışkanlık (f=1), barış (f=1) ve iyi niyet (f=1) değerlerini içerdiği tespit edilmiştir. İletişim ve İnsan İlişkileri ünitesinde yer alan Atatürk e ait dört sözün, saygı (f=2), güven (f=1) ve özgürlük (f=1) değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Tablo 11 de Atatürk e ait sözlerden alıntılara yer verilmiştir. 454

13 Tablo 11. Ortaokul 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Yaşayan Demokrasi, Ülkelerarası Köprüler ve İletişim ve İnsan İlişkileri Ünitelerinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer YAŞAYAN DEMOKRASİ Demokrasi ilkesinin en çağdaş ve mantıki uygulamasını sağlayan hükûmet şekli cumhuriyettir. İnsanların fikirlerini serbest söylemek ve yaymak hakkıdır.... Vatandaşın en büyük görevi, aynı zamanda en kutsal hakkı, seçim hakkıdır. Demokrasi bilinci Özgürlük Sorumluluk Aynı milletin çocuklarının hep beraber bulunarak birbirlerini tanımaları, birbirlerini sevmeleri ve bu birlik sevgisinden çıkacak yüksek duygulara aynen uymaları güzel bir şeydir. Sorumluluk, Sevgi, Milli birlik ÜLKELERARASI KÖPRÜLER Efendiler, hepiniz milletvekili olabilirsiniz. Bakan olabilirsiniz, hatta cumhurbaşkanı olabilirsiniz. Fakat sanatçı olamazsınız. İnsan, üyesi olduğu ulusun varlığını ve mutluluğunu düşündüğü kadar, tüm dünya uluslarının huzur ve refahını da düşünmelidir. Kendi ulusunun mutluluğuna ne kadar değer veriyorsa diğer ulusların mutluluğu için de elinden geldiği kadar çalışmalıdır. Saygı Duyarlılık, Çalışkanlık, Barış, İyi niyet 455 İLETİŞİM VE İNSAN İLİŞKİLERİ Hiçbir düşünceyi, değersiz görmemek lazımdır. Neticede, kendi fikrimi uygulayacak bile olsam, herkesi ayrı ayrı dinlemekten zevk alırım. Benim dayanağım ve gücüm halkın bana gösterdiği güven ve sadakattir Basının tam ve geniş özgürlüğü iyi kullanmasının, ne derecede nazik bir vaziyet olduğunu da söylemeye gerek görmem.... Saygı Güven Özgürlük Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında Zaman İçinde Bilim ile Ekonomi ve Sosyal Hayat ünitelerinin Atatürk e ait sözlere en az (f=1) yer verilen üniteler olduğu görülmüştür. Zaman İçinde Bilim ünitesinde yer alan Atatürk e ait sözün sorumluluk değerini içerdiği bulgusuna ulaşılırken; Ekonomi ve Sosyal Hayat ünitesinde ise, Atatürk e ait sözün dayanışma değerine yönelik olduğu tespit edilmiştir. Tablo 12 de Atatürk e ait sözlerden örnekler paylaşılmıştır.

14 Tablo 12. Ortaokul 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Zaman İçinde Bilim ve Ekonomi ve Sosyal Hayat Ünitelerinde Yer Alan Atatürk e Ait Sözlerin İlettiği Değerler Ünite Adı Atatürk e Ait Sözler İlgili Değer ZAMAN İÇİNDE BİLİM Öğretmenler; Cumhuriyet sizden fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister. Sorumluluk EKONOMİ VE SOSYAL HAYAT... Vakıfların var oluş esprisi göz önüne alınınca; bunun dinî kurumlar ile beraber hizmet ve sosyal dayanışmayı hedeflediği ortaya çıkar. Dayanışma SONUÇ, TARTIŞMA ve ÖNERİLER Sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk ün fikir ve düşüncelerini yansıtan sözlerin kullanım durumunu/sıklığını ve değer iletimi açısından önemini ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmadan elde edilen bulgulardan ulaşılan sonuçlar sırasıyla aşağıda verilmiştir. 456 Bu araştırmada öncelikle, 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında sınıf düzeyi yükseldikçe Atatürk e ait sözlere yer verilme sıklığında azalma olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Sosyal bilgiler ders kitapları arasında toplamda otuz bir söz ile Atatürk e ait sözlere en fazla 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer verildiği görülmüştür. Kaymakcı (2012) tarafından sınıf düzeyinde edebi türlerin kullanım sıklığını inceleyen çalışmada, sosyal bilgiler ders kitaplarında özdeyişlere sıklıkla yer verildiği belirtilirken, sınıf düzeyi arttıkça özdeyişlerin kullanım oranının azaldığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda; Kaymakcı (2012: 246) nın tespiti ile araştırmaya ait bu sonucun desteklendiği söylenebilir. Ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan sekiz üniteden yalnızca dördünde Atatürk e ait sözlere yer verildiği ve ünitelere sözlerin eşit oranda dağıtılmadığı tespit edilmiştir. İncelenen bu ünitelerden Atatürk e ait sözlere en sık yer verilen ünitenin Adım Adım Türkiye ünitesi olduğu görülmüştür. Kültür ve Miras öğrenme alanında yer alan bu ünitenin, altı kazanımından ikisinin ve üç konu başlığından birinin doğrudan Atatürk e yönelik olmasının (MEB, 2013a: 11) elde edilen sonuca ulaşılmasında etkili olduğu düşünülebilir. Ortaokul 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında bulunan Atatürk e ait sözlerin ilettiği değerler açısından dağılımı incelendiğinde ise; Adım Adım Türkiye ünitesindeki Atatürk e ait sözlerin; millet sevgisi, bilimsellik, demokrasi bilinci, sorumluluk, çalışkanlık, hoşgörü, saygı, duyarlılık, vatanseverlik, dil bilinci, bağımsızlık ve milli birlik şuuru değerleri ile ilgili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Atatürk e ait sözlere en fazla yer verilen ikinci ünite konumundaki Bir Ülke Bir Bayrak ünitesinde bulunan Atatürk e ait sözlerin ise; demokrasi bilinci, bağımsızlık, vatanseverlik, dil bilinci ve adil olma değerlerini içerdiği görülmüştür. Öte yandan Gerçekleşen Düşler ünitesi kapsamında incelemeye tabi tutulan Atatürk e ait sözlerin; bilimsellik ve vatanseverlik değerlerini içerdiği, Hepimizin Dünyası ünitesinde yer alan Atatürk e ait bir sözün ise;

15 barış değerine yönelik olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda; Atatürk e ait sözlerde tespit edilen değerlerin sosyal bilgiler öğretim programında kazandırılması amaçlanan birçok değerle uyumlu olduğu görülmüştür (MEB, 2013a: 35-38; MEB, 2013b: 33-36). Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan yedi üniteden altısında Atatürk ün toplam yirmi dokuz sözüne yer verildiği görülmüştür. Ayrıca 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitapları karşılaştırılmalı olarak incelendiğinde, Atatürk e ait sözlerin ünitelere dağılımında kısmen de olsa eşitliğin gözetildiği tek ders kitabının 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait sözlere en sık Sosyal Bilgiler Öğreniyorum ile Ülkemiz ve Dünya ünitelerinde yer verildiği belirlenmiştir. Ardından sırasıyla Demokrasinin Serüveni, İpek Yolunda Türkler ve Elektronik Yüzyıl ünitelerinde Atatürk e ait sözlere yer verildiği görülmüştür. Ayrıca ilgili ders kitabında Atatürk e ait sözlere yer verilmeyen tek ünitenin Yeryüzünde Yaşam ünitesi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu doğrultuda; 6. sınıf sosyal bilgiler öğretmen kılavuz kitabı (MEB, 2013b: 13-14) incelenmiş ve Atatürkçülük ile ilgili konu bağlantısına vurgu yapılmasına rağmen ilgili ders kitabının Yeryüzünde Yaşam ünitesinde Atatürk e ait sözlere yer verilmediği tespit edilmiştir. Seydi (2014) sosyal bilgiler öğretmen kılavuz kitaplarında değer eğitiminin ele alınışını tespite yönelik çalışmasında, öğretmen kılavuz kitapları ile ders kitapları arasındaki uyumsuzluğa dikkat çekmiş ve öğretmen kılavuz kitabında Atatürk ten örnekler verilmesine karşın ders kitaplarında bazı ünitelerde Atatürk ün sözlerine, görüşlerine yer verilmediği sonucuna ulaşmıştır. Bu bağlamda; Yeryüzünde Yaşam ünitesi bazında öğretim programı ve ders kitabı arasında uyumun yakalanamadığı, ilgili ünite kapsamında Atatürk ün düşüncelerinin paylaşılması hususunda eksiklik olduğu bulgusunun Seydi (2014: 77) nin tespitleri ile desteklendiği düşünülmektedir. 457 Ortaokul 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında bulunan Atatürk e ait sözlerin ilettiği değerler açısından dağılımı incelendiğinde, Sosyal Bilgiler Öğreniyorum ünitesi kapsamında Atatürk e ait sözlerin; sorumluluk, tarihsel mirasa duyarlılık, dil bilinci, çalışkanlık, bağımsızlık ve ecdat sevgisi değerlerini içerdiği görülmüştür. Ülkemiz ve Dünya ünitesinde Atatürk e ait sözlerin; barış, tarih bilinci, sorumluluk, dil bilinci, bağımsızlık, dostluk ve saygı değerlerine yönelik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Öte yandan Demokrasinin Serüveni ünitesinde Atatürk e ait sözlerin; adil olma, özgürlük, demokrasi bilinci, millet sevgisi, fedakârlık, dayanışma ve çalışkanlık değerlerine yönelik unsurlar görülmüştür. Ayrıca İpek Yolunda Türkler ünitesi kapsamında incelemeye tabi tutulan Atatürk e ait sözlerin; vatanseverlik, çalışkanlık, sorumluluk ve duyarlılık değerlerini içerdiği; Ülkemizin Kaynakları ünitesinde yer alan sözlerin sorumluluk ve çalışkanlık değerlerini yansıttığı ve Elektronik Yüzyıl ünitesinde yer alan Atatürk e ait sözlerin ise; bilimsellik ve çalışkanlık değerlerine yönelik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ersoy ve Şahin (2012: 1543) in değerler eğitimi yaklaşımları açısından sosyal bilgiler ders kitaplarını inceledikleri çalışmalarında, 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında Atatürk e ait sözlerle değerler aktarımı yapıldığı yönündeki bulguları ile bu araştırma kapsamında ulaşılan bu sonuçların, örtüşür nitelikte olduğu düşünülmektedir. Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer alan yedi üniteden beşinde Atatürk e ait toplam on sekiz söze yer verildiği görülmektedir. Ulaşılan bu sonuç, 5. ve 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitapları ile karşılaştırıldığında, Atatürk e ait sözlere toplamda en az yer verilen ders kitabının 7. sınıf düzeyi olduğu anlaşılmaktadır. İlgili ders kitabı kapsamında; Zaman İçinde Bilim ile Ekonomi ve Sosyal Hayat ünitelerinde Atatürk ün sadece bir sözünün paylaşıldığı

16 sonucuna ulaşılırken, Atatürk e ait sözlere en sık yer verilen ünitelerin; Yaşayan Demokrasi, Ülkelerarası Köprüler ve İletişim ve İnsan İlişkileri ünitelerinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. 7. sınıf sosyal bilgiler öğretmen kılavuz kitabı incelendiğinde, Atatürk ve Atatürkçülükle ilgili konu bağlantısının en fazla Yaşayan Demokrasi, Ülkelerarası Köprüler ve İletişim ve İnsan İlişkileri ünitelerinde olduğu görülmektedir (MEB, 2015c: 12-19). Bu bağlamda; ilgili ünitelerde Atatürk ve Atatürkçülükle ilgili konu bağlantısına yapılan vurgunun, Atatürk e ait sözlerin kullanım sıklığını etkilediği düşünülmektedir. Ortaokul 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabında bulunan Atatürk e ait sözlerin ilettiği değerler açısından dağılımına bakıldığında ise; Yaşayan Demokrasi ünitesinde yer alan Atatürk e ait sözlerin; demokrasi bilinci, özgürlük ve sorumluluk değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Ülkelerarası Köprüler ünitesinde yer alan Atatürk e ait sözlerin; sevgi, sorumluluk, milli birlik, saygı, duyarlılık, çalışkanlık, barış ve iyi niyet değerlerini içerdiği görülmüştür. İletişim ve İnsan İlişkileri ünitesinde yer alan Atatürk e ait sözlerin; saygı, güven ve özgürlük değerlerini içerdiği bulgusuna ulaşılmıştır. Ayrıca Zaman İçinde Bilim ünitesinde bulunan Atatürk e ait sözün sorumluluk değerine yönelik olduğu, Ekonomi ve Sosyal Hayat ünitesinde yer alan sözün ise dayanışma değerini yansıttığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda; Atatürk e ait sözlerde tespit edilen değerlerin sosyal bilgiler öğretim programında kazandırılması amaçlanan birçok değerle (MEB, 2015c: 29-30) uyumlu olduğu anlaşılmaktadır. Şüphesiz ki Atatürk gelecek nesillere rol model olarak sunulabilecek en etkili tarihi şahsiyetlerden biridir. O nun engin düşünce dünyasını yansıtan ifadeleri, her çağda önemini koruyacak kadar nitelikli ve geçerliliğini kaybetmeyecek kadar sağlam temellidir. Nitekim araştırma sonuçlarına göre, Atatürk ün fikir ve düşüncelerini yansıtan sözlerinin değer eğitimi açısından da önemli bir kaynak niteliği taşıdığı ve sosyal bilgiler öğretim programında yer alan değerler ile uyumlu oldukları görülmektedir. 458 Ortaokul 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında Atatürk e ait sözlerin kullanım durumunu ve ilgili sözlerin ilettikleri değerleri tespit etmeyi amaçlayan bu araştırmanın sonuçlarına bütüncül olarak bakıldığında; ders kitaplarının çeşitli ünitelerinde Atatürk e ait sözlere yer verilmesine karşın, ilgili sözlerin paylaşım sıklıklarının yeterli olmadığı görülmektedir. Bu doğrultuda, ders kitaplarında yer alan sözlerin dağılımındaki eşitsizliğin yeniden gözden geçirilmesi gereklidir. Ortaokul 5., 6. ve 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının bütün ünitelerinde Atatürk e ait pek çok söze yer verilebilmesi muhtemel iken, üç ders kitabında da Atatürk ün hiçbir sözünün paylaşılmadığı üniteler olması bir eksiklik olarak nitelendirilmektedir. Bu doğrultuda, mevcut sosyal bilgiler ders kitapları Atatürk ün kıymetli görüşlerini yansıtan çeşitli sözlerine yer verilme oranı bakımından daha dengeli hale getirilmelidir. Değer eğitimi ile kazandırılması amaçlanan, ancak araştırmada tespit edilemeyen estetik, aile birliğine önem verme, bayrağa ve İstiklal Marşı na saygı gibi değerler kapsamında da Atatürk e ait sözlerin sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alması sağlanmalıdır. Büyük oranda ders kitaplarına bağlı olarak hareket ettikleri bilinen öğretmenlerin, ders kitaplarında yer almayan Atatürk e ait sözleri öğrenerek derslerde kullanmaları değer eğitiminin etkililiğini arttırabilir.

17 Mevcut araştırmada sadece MEB e ait sosyal bilgiler ders kitapları örneğinden hareket edilmiştir. Benzer araştırmalar özel yayınevlerine ait sosyal bilgiler ders kitapları bağlamında gerçekleştirilip ulaşılan sonuçlar tartışılabilir. Bu çalışmada elde edilen bulguların genelleştirilebilir olup olmadığını araştırmak için benzer bir çalışmanın başta Türkçe dersi olmak üzere diğer ders kitapları için yapılması önemli olabilir. KAYNAKLAR Aslan, M. (2009). Değerler Eğitiminde Kahramanlardan Yararlanma. Yüksek Lisans Tezi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Tokat. Brodbelt, S. and Wall, R. E. (1985). An Examination of The Presentation of Heroes and Heroines in Current ( ) Secondary Level Social Studies Textbooks, ERIC (Erişim: ). Clarance H., Benes, C. H. and Steinbrink, J. E. (1998). Be Your Own Hero: Activities for Middle-Level Social Studies Classes. The Clearing House, 71/6, (Erişim: ). Ceran, D. (2015). Çocuklara Rol Model Olması Bakımından Millî Mücadele Kahramanları ve Edebî Eserlere Yansıması: Kurtuluşun Kahramanları Kitap Dizisi Örneği. Tarih Okulu Dergisi, 8/24, Çelebi, E. (2010). Atatürk ve Türk Dünyası. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18/1, Demir, T. ve Özdemir, B. (2013). Türkçe Eğitiminde Karagöz / Gölge Oyunları ile Değer Öğretimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 11/ 25, Dönmez, C. (2006). Değerler Eğitiminde Kahramanların Kullanımına Bir Örnek: Mustafa Kemal Atatürk. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 26/2, Dönmez, C. ve Hamarat, E. (2014). Atatürk Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. İlköğretim Online, 13/3, (Erişim: ) Dönmez, C., Hamarat, E. ve Uslu, S. (2016). İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Konularını Öğretecek Öğretmen Adaylarının (Tarih ve Sosyal Bilgiler) Atatürk Algısı. International Online Journal of Educational Sciences, 8/2, Er, A. R. ve Bayındır, N. (2015). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretmenlerinin Tarih Konularının Öğretimine İlişkin Değer Kazanımı İle Öğretim Programı Hakkındaki Görüşlerinin Belirlenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/4, Ersoy, F. ve Şahin, T. (2012). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Değerler Eğitimi Yaklaşımları Açısından İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12/2, Gibbon, P. H. (2002). How Heroes Can Elevate Students' Lives (Erişim: ). Kan, Ç. (2015). Çocukların Örnek Aldıkları Kahramanların Değerlerinin Sosyal Bilgiler Programında Yer Alan Değerlerle Karşılaştırılması. Journal of Educational Sciences, 3,

18 Kaymakcı, S. (2013). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Sözlü ve Yazılı Edebi Türlerin Kullanım Durumu. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, Kocatürk, U. (1999). Atatürk ün Fikir ve Düşünceleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. Kurtdede Fidan, N. (2013). Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi: Nitel Bir Araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 6/3, Lakshimi, C. (2009). Value Education: An Indian Perspective on the Need for Moral Education in a Time of Rapid Social Change. Journal of College and Character, 10/3, (Erişim: ). Meb, (2013a). İlköğretim 5 Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: MEB Yayınevi. Meb, (2013b). İlköğretim 6 Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: MEB Yayınevi. Meb, (2014). İlköğretim 5 Sosyal Bilgiler Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayınevi. Meb, (2015a). İlköğretim 6 Sosyal Bilgiler Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayınevi. Meb, (2015b). İlköğretim 7 Sosyal Bilgiler Ders Kitabı. Ankara: MEB Yayınevi. Meb, (2015c). İlköğretim 7 Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitabı. Ankara: MEB Yayınevi. Önal, C. (2011). Atatürk ün Dünyası. Başkent Üniversitesi Kültür Yayını, 2, pdf (Erişim: ) Polat, R. (2012) Yaş Grubu Öğrencilerinin Kahraman Algılarının İncelenmesi: Sincan İlçesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray. Sakin, S. (2003). Ulusal Bir Devlet Kurucusu Olarak Mustafa Kemal Atatürk. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15/2, Sanchez, T. R., (1998a). It s Time for Heroes, Again: Or Were They Ever Gone? The Indiana Council for the Social Studies, ERIC 24.pdf (Erişim: ) Sanchez, T. R., (1998b). Using Stories about Heroes to Teach Values. ERIC Clearing house for Social Studies/Social Science Education, 1-6. ERIC (Erişim: ) Sanchez, T. R. (1998c). Heroes, Values, and Transcending Time Using Trade Books to Teach Values ERIC (Erişim: ) Seydi, A. R. (2014). Handling of Values Education in Primary Education 5th, 6th, 7th Class Social Studies Teacher Guidebook. SDU International Journal of Educational Studies, 1/2, Şahin, C. ve Şahin, M. (2013). Düşünceden Eyleme: Türk Devriminin Düşünce Boyutunun Uygulamaya Yansıması Süreci. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 13/27,

19 Yalar, T. ve Yanpar Yelken, T. (2011). Değerler Eğitiminin İyileştirilmesi İle İlgili Öğretmen Görüşlerinin Belirlenmesi ve Bir Program Modülü Örneğinin Geliştirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10/38, (Erişim: ). Yazıcı, S. ve Aslan, M. (2011). Değerler Eğitiminde Kahramanlardan Yararlanma: Sosyal Bilgiler Ders Kitapları ile Öğretmen Adaylarının Kahraman Tercihlerinin Karşılaştırılması Üzerine Bir Çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11/4, Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 461