SS A Y ŞT 1978 ARAŞTIRMA RAPORU MD 7/ AĞUSTOS 2016

Transkript

1 SS A AY AY Y Y II Ş TA ŞT SA Y I Ş T AY 1978 KKTC SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI ARAŞTIRMA RAPORU MD 7/ AĞUSTOS Yılında Toprak Ürünler Kurumu Tarafından İç P yasadan Satın Alınan Arpa le Yurt Dışından İthal Ed len Tohumluk Arpa ve Buğday Materyaller ne İl şk n Araştırma Raporu

2 Bu rapor, 18/1978 sayılı Sayıştay Yasası'nın 3. maddesi uyarınca hazırlanmıştır. 18 Ağustos 2016 Raporu Hazırlayan Kıdemli Denetçi Tülay Eren Denetçi Metin Bayraktar Bu rapora Sayıştay Başkanlığının adresinden ulaşılabilir.

3 KKTC Sayıştay Başkanlığı, kamu gelir ve giderlerini denetleyen ve sonucu bir raporla KKTC Cumhuriyet Meclisine ve KKTC Bakanlar Kuruluna bildiren Anayasal bir organdır. Sayıştay Başkanı Osman Korahan, Sayıştay ın en üst amiri olup; 1 üye, 29 denetçi, 21 de diğer personelden ve kurumun genel çalışmasından sorumludur. Sayıştay Başkanlığı, değiştirilmiş şekliyle 18/1978 sayılı Sayıştay Yasası uyarınca, mali denetim yapmaya yetkili olduğu alanlarda, hesap verme sorumluluğu çerçevesinde, kamu kaynaklarının verimli, etkin ve tutumlu kullanılıp kullanılmadığını denetlemekte ve sonucu KKTC Cumhuriyet Meclisi ile gerekmesi halinde KKTC Hukuk Dairesine sunmaktadır.

4 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ DENETİMDE KULLANILAN KAYNAKLAR BULGULAR İÇ PİYASADAN TOHUMLUK OLARAK SATIN ALINAN ARPA MATERYALİ... 1 Yerli Zahire Üreticisinden Tohumluk Arpa Alımı... 2 Yerli Tohumluk Arpa Çimlenme Testleri... 2 Tohumluk Arpa Satışı... 3 Kuruma Yapılan Şikayetler ve Ürünün İade Alınması... 5 Taşıma Maliyeti... 5 İade Alınan Ürünle İlgili Yapılan Çimlenme Testleri ton Arpa Materyalinin İmhası... 6 Tohumluk Olarak Satın Alınıp Yemlik Olarak Satılan Arpalar... 9 Yerli Arpa Stok Durumu İTHAL EDİLEN TOHUMLUK ARPA VE BUĞDAY MATERYALLERİ İthal Tohumluk Arpa Materyali Alımı İmzalanan Sözleşme İle Alınan Tohumluk Arpa Materyali TÜK Yönetim Kurulu Kararı Alınmadan ve Sözleşme İmzalanmadan 2, Ton Tohumluk Arpa Materyali İthali Sözleşme İmzalanmadan 1, Ton Tohumluk Arpa Materyali İthali Toplam İthal Edilen Tohumluk Arpa Materyali İthal Tohumluk Arpa Materyali Satışları ve Stok Durumu İthal Tohumluk Buğday Materyali Alımı İlk Parti Tohumluk Buğday Materyali Alımı ve Çimlenme Testleri Çimlenme Testi Sonuçları Alınmadan İlk Parti Adana 99 cinsi Tohumluk Buğdayın Üreticiye Satışı İkinci Parti Tohumluk Buğday Materyali Alımı ve Yapılan Nemlilik Testleri İkinci Partide Alınan Adana 99 Cinsi Tohumluk Buğday Materyalinin Satışı İkinci Partide Alınan Tohumluk Buğday Materyaline Yapılan Çimlenme Testleri ve 1,150 Ton Buğdayın İadesi Adana 99 Cinsi Tohumluk Buğday Materyaline Yönelik Şikayetler ve Şikayetlerin Değerlendirilmesi İkinci Partide Alınan Ton Adana 99 Cinsi Tohumluk Buğdayın Ödemesi İthal Tohumluk Buğday Materyalinin Stok Durumu Nakliye Masrafları SONUÇ İç Piyasadan Satın Alınan Tohumluk Arpa Materyali İthal Edilen Akhisar 98 Cinsi Tohumluk Arpa Materyali İthal Edilen Adana 99 Cinsi Tohumluk Buğday Materyali Nakliye Masrafları... 34

5 TABLOLAR Tablo-1 Yerli Arpa Test Sonuçları Tablo Yılı Yerli Arpa Satışları Tablo-3 Tohumluk Olarak Satın Alınıp Yemlik Olarak Satılan Arpa ve Yaşanan Kayıp Tablo-4 Yerli Arpa Stok Durumu Tablo-5 Tohumluk Arpa Materyali İthali Tablo-6 İthal Tohumluk Arpa Materyali Stok Tutarları Tablo-7 İthal Tohumluk Buğday Materyali Alımları Tablo-8 İlk Parti İthal Tohumluk Buğday Materyali Test Sonuçları Tablo-9 İkinci Partide Gelen Adana 99 Cinsi Buğday Materyali Tablo-10 İkinci Partide Kabul Edildiği Belirtilen Parseller

6 1. GİRİŞ Sayıştay Başkanlığınca tevdi edilen görev doğrultusunda 2014 yılında Toprak Ürünleri Kurumu tarafından iç piyasadan satın alınan arpa ve yurtdışından ithal edilen tohumluk arpa ve buğday materyallerine ilişkin denetim gerçekleştirilmiş ve elde edilen bulgu ve sonuçlar aşağıda sunulmuştur. 2. DENETİMDE KULLANILAN KAYNAKLAR Denetim; Değiştirilmiş şekliyle 32/1992 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası, Bakanlar Kurulu Kararları, Yönetim Kurulu Kararları, tarihli Arpa Tohum Materyali Sözleşmesi, tarihli Buğday Tohum Materyali Sözleşmesi, çerçevesinde ve değiştirilmiş şekliyle 18/1978 sayılı Sayıştay Yasası nın 23. maddesinde öngörülen yöntemle gerçekleştirilmiştir. Tespit edilen bulgulara yönelik olarak anılan yasanın 25. maddesinin verdiği yetkiyle ilgililerden yazılı savunma alınmış ve denetim tamamlanmıştır. 3. BULGULAR 3.1 İÇ PİYASADAN TOHUMLUK OLARAK SATIN ALINAN ARPA MATERYALİ Bakanlar Kurulu, zahire üretim dönemindeki kuraklık nedeniyle ihtiyaç duyulacak tohumluğun sağlanması yönündeki çalışmalar paralelinde yerli ürün arpa, buğday, tritikale ve fiğin Toprak Ürünleri Kurumu (TÜK) tarafından satın alınarak tohumluk materyali olarak hazırlanmalarına müteakip yeniden zahire üreticilerine intikal ettirilmesine ilişkin tarih ve Y(K-I) sayılı kararı üretmiştir (Ek-1). Anılan Bakanlar Kurulu kararında arpanın alış fiyatı 0.65 TL/kg olarak belirlenmiş, vermiş olduğu arpa tohumluk materyali olma vasfı içeren zahire üreticilerine kilo başına 0.20 TL tohumluk desteği ödenmesi ve bu tutarın Genel Tarım Sigortası Fonu 2014 yılı kuraklık tazminatlarından karşılanması kararlaştırılmıştır. 1

7 Yerli Zahire Üreticisinden Tohumluk Arpa Alımı TÜK tarafından 2014 yılı Haziran ayında arpa alımlarına başlanmış ve toplam 2,160,730 kg arpa 0,85 TL/kg fiyatından tohumluk olarak alınmıştır. Aynı dönemde toplam 60,860 kg arpa 0,65 TL/kg fiyatından yemlik olarak satın alınmıştır. Satın alınan arpanın yemlik ya da tohumluk olduğunun tespiti ile nemlilik testi ve kirlilik testinin depolarda alımı yapan sorumlu personel tarafından yapıldığı kayıtlarda yer almıştır. Ada genelinde üreticilerden satın alınan ve tohumluk vasfı taşıdığı ilgililerce belirlenen arpalar Akdoğan Tohum Hazırlama Şubesinde depolanmıştır. Anılan şubede arpaların bir kısmı ilaçlanmadan açık vaziyette muhafaza edilirken, bir kısmı da selektörden geçirilip 1 ilaçlanmış ve torbalanarak satışa hazır hale getirilmiştir. Yerli Tohumluk Arpa Çimlenme Testleri Akdoğan Tohum Hazırlama Şubesinde depolanan arpa materyalleri üzerinde muhtelif zamanlarda çimlenme testleri yapılmıştır. Ancak, ilgililerle yapılan görüşmelerde çimlenme testinin 4-5 gün sürmesi nedeniyle satın alınan ürünün çimlenme testlerinin alım yapıldıktan sonra gerçekleştirildiği bilgisi alınmıştır. TÜK ve Tarım Dairesi Müdürlüğü tarafından yapılan ve tarafımıza sunulan çimlenme test sonuçları incelendiğinde, alınan sonuçların farklı olduğu görülmüştür. Yapılan testlerin sonuçları Tablo-1 de verilmektedir. 1 Tahılı yabancı maddelerden ayırmak için yapılan işlem 2

8 Tablo-1 Yerli Arpa Test Sonuçları Testi Yapan Kurum Rapor Tarihi Açıklama TÜK bölümden numune alınmıştır. TDM Torbalanmış ve açık arpalar test edilmiştir TDM Torbalanmış ve açık arpalar test edilmiştir TDM Torbalanmış ve açık arpalar test edilmiştir Çimlenme Oranları % 90 üzeri % 90 ve üzeri Torbalı arpa % 63 Açık arpa % 85 ve % 79 Torbalı arpa % 45 Açık arpa % 23 TÜK ayrı numune test edilmiştir 1. numune % numune % numune % 95 TÜK Arpalar 14 parsele ayrılarak test edilmiştir TÜK yığından alınan numuneler üzerinde test yapılmıştır Torbalanmış ve açık arpalar TDM test edilmiştir Not: TDM-Tarım Dairesi Müdürlüğü 6 parsel % 80 - % 90 arası 6 parsel % 65 - % 80 arası 2 parsel % 30 un altı 3. numune % 70 - % 77 arası 1. numune % 25 Arpa torbalı % 97 Arpa açık % 65 Arpa içerde % Test sonuçlarında görülen farklılıklar nedeniyle tohumluk arpalar, tekrar test edilmek üzere 40 ayrı parsele ayrılmış (açık vaziyette olan arpalar 8 parsel, torbalanmış arpalar 32 parsel) ve her bir parselden alınan numuneler tarihinde Güzelyurt Toprak ve Su Laboratuvarında ayrı ayrı test edilmiştir. Tarım Dairesi Müdürlüğünün tarihli yazısı ile TÜK na gönderilen sonuçlarda bir kısım parselden iyi sonuçlar alındığı, bir kısım parselden ise kötü sonuçlar alındığı görülmüştür (Ek-2). Tohumluk Arpa Satışı Zahire üreticilerinden satın alınan 2,160,730 kg tohumluk arpanın 1,257,850 kg ı selektörden geçirilip ilaçlanmış ve tohumluk olarak satışa hazır hale getirilmiştir. Satış fiyatı tarih ve Y(K-I) sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile (Ek-3) 1,20 TL/kg olarak belirlenen tohumluk arpanın satışına tarihi itibariyle başlandığı ve 1,099,700 3

9 kg tohumluk arpanın zahire üreticilerine ve kooperatiflere satıldığı kayıtlar üzerinden tespit edilmiştir. Tohumluk arpanın yanında 662,115 kg arpanın 0,65 TL/kg dan yemlik olarak, 232,260 kg arpanın ise 0,40 TL/kg dan kalburaltı 2 arpa olarak satıldığı kurum kayıtlarından görülmüştür. (Tablo-2). Yemlik arpanın satış fiyatı tarih ve Y(K-I) sayılı Bakanlar Kurulu Kararı, kalburaltı arpanın satış fiyatı ise tarih ve K/175/2014 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile belirlenmiştir. Tablo Yılı Yerli Arpa Satışları Tohumluk Arpa (1,20 TL/kg) Yemlik Arpa (0,65 TL/kg) Kalburaltı Arpa (0,40 TL/kg) 1,099,700 kg 662,115 kg 232,260 kg Toplam Arpa Satışı: 1,994,075 kg TÜK Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ tarafından tarihli çimlenme test sonuçlarını gösteren belge üzerine (Bkz ) Çimlenmeleri % 80 ve üzeri olanlar satılsın, % arası olanlar bekletilsin, % 60 altında olanlar ise satılmasın şeklinde not düşülmüş, akabinde tarihinde TÜK Müdür Vekili Sn. Mehmet Arkut, Ürün ve Depolama Amiri Sn. Tayanç Taşkan a çimlenme oranı % 80 in üzerinde olan torbalanmış tohumluk arpa materyallerinin üreticileri bilgilendirerek satılması, çimlenme oranı % 70 in altında olan arpaların satışının yapılmaması ve tohumluk olarak yerli üreticiden alınan arpaların ilaçlanıp tohumluk olarak hazırlanmasının durdurulması yönünde yazı yazmıştır. Ancak tarafımıza sunulan satış kayıtları üzerinde yapılan incelemede, çimlenme oranı % 80 in altında çıkan arpaların satışının durdurulması talimatının verildiği tarihine kadar toplam 802,950 kg, tarihinden sonra ise toplam 296,750 kg tohumluk arpa satışının gerçekleştirildiği tespit edilmiştir tarih ve SAY.0.00-B /597 sayılı yazımız ile Sn. Mehmet Arkut dan çimlenme oranı % 80 in altında olan arpaların satışının durdurulması talimatının verildiği tarihine kadar yapılan diğer testlerde çimlenme oranları düşük olmasına rağmen neden satışlara devam edildiği hususunda bilgi talep edilmiştir. Sn. Mehmet Arkut tarihli cevap yazısında özetle, gerek Tarım Dairesi Müdürlüğüne gerekse Sn. Tayanç Taşkan a gerekli çimlenme testlerinin periyodlar halinde yapılması için yazılar 2 Arpanın selektörden geçirilme işleminde elekten alta geçen kırık zayıf taneler 4

10 yazdığını, test sonuçlarını takip ettiğini, sonuçların Yönetim Kurulu Başkanının da bilgisine getirildiğini, ilk zamanlarda test sonuçları olumlu gelirken zamanla kötü sonuçların gelmeye başladığını, doğru çimlenme sonucunun alınabilmesinin zaman aldığını, bu sebeple satışların tarihine kadar durdurulamadığını belirtmiştir. Yapılan testlerin düşük çimlenme oranlarıyla sonuçlanmasına rağmen neden satışlara devam edildiği ile Sn. Mehmet Arkut un anılan yazısı sonrası nasıl bir uygulama yapıldığı hususlarında tarihli yazımız ile Sn. Tayanç Taşkan dan bilgi talep edilmiştir. Sn. Tayanç Taşkan tarihinde tarafımıza iletmiş olduğu cevap yazısında özet olarak, tarihi itibariyle kötü sonuçlar alınan kısımlarla ilgili satışın yapılmaması yönünde Akdoğan Tohum Hazırlama Şubesi Sorumlusu Sn. Hasan İmam a sözlü olarak talimat verdiğini, test sonuçları kötü olan kısımların zahire üreticisine satışının yapılmadığını, çimlenme oranı düşük olan arpaların yemlik olarak satıldığını ve selektörlenip ilaçlanan arpaların imha edildiğini, Sn. Mehmet Arkut un yazısındaki talimatları Şube Sorumlusuna sözlü olarak ilettiğini belirtmiştir. Kuruma Yapılan Şikayetler ve Ürünün İade Alınması Tohumluk arpa satışı yapılmasına müteakip birçok zahire üreticisinden arpanın çimlenmediği yönünde şikâyetler gelmiştir. Bunun üzerine, şikayeti olan üreticiler içerisinden 7 üreticinin satın almış olduğu ürünler üzerinde TÜK ve Tarım Dairesi Müdürlüğü tarafından çimlenme testi yapılmış ve % 38 - % 65 aralığında çimlenme sonucu elde edilmiştir. Akabinde Yönetim Kurulu, çimlenme ile ilgili şikayeti olan üreticilerden ürünün iade alınıp, yerine ithal edilen Akhisar 98 cinsi tohumluk arpadan verilmesine yönelik tarih ve K/231/2014 sayılı kararı üretmiştir. Alınan bu karar doğrultusunda üretici ve kooperatiflerden toplam 341,850 kg arpanın iade alındığı ve yerine ithal Akhisar 98 cinsi tohumluk arpa materyali verildiği kurum kayıtlarından görülmüştür. Taşıma Maliyeti Arpaların üreticiden iade alınarak kurum depolarına taşınması ve yerine ithal arpadan verilmesi sürecinde, kuruma olan taşıma maliyetini tespit etmek amacı ile Sn. Mehmet Arkut tan ilgili belgeler talep edilmiştir. Sn. Arkut un tarihinde tarafımıza sunmuş olduğu faturalar incelendiğinde Özkan Nakliyat Şti. Ltd. e toplam 12,948 TL ödeme yapıldığı görülmüştür. 5

11 İade Alınan Ürünle İlgili Yapılan Çimlenme Testleri İade alımların yapıldığı süreçte, Sn. Mehmet Arkut un yazılı talebi üzerine üreticilerin ve kooperatiflerin iade ettiği ürünler üzerinde muhtelif zamanlarda TÜK ve Tarım Dairesi Müdürlüğü tarafından çimlenme testleri yapılmıştır. Tarafımıza sunulan belgelere göre toplam 54 üretici ve kooperatiften iade ürün alınmış, bunlardan 34 tanesine çimlenme testi yapılmış ve bu testlerin sonucunda düşük çimlenme sonuçları elde edilmiştir. Ancak 20 üretici ve kooperatiften iade alınan toplam 69,050 kg arpa ile ilgili tarafımıza herhangi bir test sonucu sunulmamıştır. Bu bağlamda Sn. Mehmet Arkut dan 69,050 kg iade arpa ile ilgili olarak neden test yapılmadığı hususunda tarihli yazımız ile bilgi talep edilmiştir. Sn. Arkut tarihli cevap yazısında özetle, ve tarihlerinde Sn. Tayanç Taşkan a çimlenme testlerinin yapılmasıyla ilgili talimatlar verdiğini, tarafına herhangi bir eksiklik/hata/uyuşmama bilgisinin iletilmediğini, bu sebeple 69,050 kg ürünle ilgili neden test yapılmadığı sorusuna kendisinin cevap vermesinin mümkün olmadığını belirtmiştir. 500 ton Arpa Materyalinin İmhası Sn. Tayanç Taşkan TÜK Müdürlüğüne hitap tarihli yazısında, çimlenme probleminden dolayı iade alınan 341,850 kg arpa ile çimlenme oranı % 50 - % 80 aralığında olan yaklaşık 147 ton ilaçlı tohumluk arpa materyali olduğunu, ürünlerin tohumluk olarak kullanılamayacağını, ürünün ilaçlı olmasından dolayı başka amaçlar için kullanılmasının da sakıncalı olduğunu, bu sebeple ürünün imha edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Anılan yazı üzerine Sn. Mehmet Arkut tarih ve 29/2015 sayılı önerge ile konuyu Yönetim Kurulunun gündemine getirmiştir. Yönetim Kurulu çimlenme sorunu olduğu gerekçesiyle iade alınan ton (341,850 kg) tohumluk arpa ile kurumun elinde bulunan ve ilaçlanmış olan yaklaşık 147 ton (147,000 kg) tohumluk arpanın imha edilmesine yönelik tarih ve K/35/2015 sayılı kararı üretmiştir (Ek-4). İmhasına karar verilen 341,850 kg iade arpanın 69,050 kg na ait test sonucunun tarafımıza sunulmadığı raporumuzun numaralı bulgusunda belirtilmişti. Bunun yanında çimlenme sorunu olduğu gerekçesiyle imhasına karar verilen yaklaşık 147 ton arpayla ilgili çimlenme testi de tarafımıza sunulmamıştır. Bu bağlamda K/35/2015 sayılı kararda imzaları bulunan Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ ile Yönetim Kurulu Üyeleri Sn. Mustafa 6

12 Hadımcı, Sn. Mustafa Beyoğlu, Sn. Berhan Ongan ve Sn. Ümit Gürtekin den iade 69,050 kg arpa ile yaklaşık 147 ton olarak belirtilen ilaçlı arpanın çimlenme sorunu olduğuna, hangi rapor veya raporlar çerçevesinde karar verdikleri hususlarında bilgi talep edilmiştir. Yönetim Kurulu Başkan ve Üyeleri tarihli cevap yazılarında anılan kararı Sn. Mehmet Arkut un Yönetim Kuruluna sunmuş olduğu 29/2015 sayılı önerge doğrultusunda verdiklerini belirtmişlerdir. Cevap yazılarında bu miktarların çimlenme sorunu olduğunu gösteren herhangi bir test sonucu sunulmamıştır. Yönetim Kurulu Başkan ve Üyelerinin vermiş oldukları cevap yazılarından çimlenme sorunu olduğu gerekçesiyle arpanın imhasına karar verirken çimlenme testi yapılıp yapılmadığını sorgulamadıkları anlaşılmaktadır Çimlenme sorunu olduğu gerekçesiyle iade alınan 341,850 kg arpa ile çimlenme oranı düşük olduğu gerekçesiyle satışı yapılmayan 158,150 kg ilaçlı arpa olmak üzere toplam 500,000 kg arpanın imha işleminin tarihinde gerçekleştirildiği imha tutanağında belirtilmiştir. Anılan imha tutanağı Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ, Mağusa Bölge Amiri Sn. Hakan Konuker, Ürün ve Depolama Amiri Sn. Tayanç Taşkan, ve Ambar Sorumlusu Sn. Hasan İmam tarafından imzalanmıştır (Ek-5). 500,000 kg arpanın imha edilmesi neticesinde, kilogram başına 0,65 TL ödeyen Kurum 325,000 TL tutarında kayıp yaşarken, tohumluk olarak alınan ürüne kilogram başına 0,20 TL ödeyen Genel Tarım Sigortası Fonu ise 100,000 TL tutarında kayıp yaşamıştır. Bu bağlamda gerçekleştirilen imha işlemi neticesinde toplam kayıp 425,000 TL olmuştur İmha edilen 341,850 kg iade arpanın 69,050 kg ı için test sonuçlarının tarafımıza sunulmaması nedeniyle bu miktarın hangi rapora/belgeye dayanarak çimlenemez olduğu gerekçesiyle imha edildiği belirlenememiştir. Bu bağlamda tarihli yazılarımız ile tutanakta imzası bulunan kişilerden test sonucu sunulmayan 69,050 kg arpanın çimlenmez olduğunu nasıl belirledikleri hususunda bilgi talep edilmiştir. Sn. Hüseyin Özçağ konu miktarın çimlenme oranının düşük olduğuna Sn. Mehmet Arkut un Yönetim Kuruluna sunmuş olduğu 29/2015 sayılı önergeye dayanarak karar verdiğini belirtmiştir. 7

13 Sn. Tayanç Taşkan ilgili miktara yönelik numune sonuçlarının kendisinde bulunmadığını belirtmiş, 69,050 kg arpanın çimlenemez durumda olduğunun nasıl belirlediğine yönelik bir açıklama getirmemiştir. Sn. Hakan Konuker 69,050 kg arpanın çimlenme testleriyle ilgili evrak ve belgelerin kendisinde bulunmadığını ve imha işlemini K/35/2015 sayılı Yönetim Kurulu Kararı doğrultusunda gerçekleştirdiğini belirtmiştir. Sn. Hasan İmam cevap yazısında bu konuya değinmemiştir. Cevap yazılarında belirtilenler ve çimlenme oranlarını gösteren herhangi bir rapor tarafımıza sunulmadığı dikkate alındığında, 69,050 kg arpanın çimlenme testi yapılmadan imha edildiği sonucuna varılmıştır Yönetim Kurulu tarafından yaklaşık 147 ton arpanın imha edilmesi yönünde karar üretilmesine rağmen ton (158,150 kg) arpa imha edilmiştir. Bunun yanında 158,150 kg arpayla ilgili çimlenme testi de tarafımıza sunulmamıştır. Bu bağlamda imha tutanağını imzalayan Sn. Hüseyin Özçağ, Sn. Tayanç Taşkan, Sn. Hakan Konuker ve Sn. Hasan İmam dan tarihli yazılarımız ile 158,150 kg arpanın hangi rapora dayanarak çimlenemez olduğu sonucuna varıldığı ve K/35/2015 sayılı Yönetim Kurulu Kararında yaklaşık 147 ton olarak belirtilen miktarın neden 158,15 ton olarak imhasının yapıldığı hususlarında bilgi talep edilmiştir. Sn. Hüseyin Özçağ tarihli cevap yazısında 158,150 kg arpa hususuna ilişkin bir açıklama getirmemiştir. Sn. Tayanç Taşkan cevap yazısında 158,150 kg nın Tarım Dairesi Müdürlüğünün tarihli test sonuçlarında çimlenme oranı düşük çıkan arpa (Bkz ), tarihinden önce satışı durdurulan çimlenme oranı düşük olan arpa ve Haspolat Şubesinden Akdoğan Tohum Temizleme Şubesine aktarılan fakat çimlenme oranının düşük olması nedeniyle satışı yapılmayan arpa olduğunu belirtmiş ve yazısının ekinde bazı çimlenme testleri sunmuştur. Bunun yanında Yönetim Kurulu Kararında yaklaşık 147 ton olarak belirtilen miktarın ton olarak imhasının yapılmasının nedeninin ilk etapta miktarın yanlış hesaplanmasından kaynaklandığını, gerçekte bu rakamın 147 ton değil ton olduğunu belirtmiştir. 8

14 Sn. Hakan Konuker tarihli cevap yazısında K/35/2015 sayılı Yönetim Kurulu kararında 147 ton olarak belirlenen miktarın 158 ton olarak imha edilmesinin nedeninin Akdoğan Tohum Temizleme Şubesi sorumlusunun Müdürlüğe yazmış olduğu yaklaşık 147 ton çimlenmeyen arpa ibaresinden kaynaklandığı, imha için tartılan ürünün 158,150 kg olduğunu ancak herhangi bir belgenin kendisinde bulunmadığını belirtmiştir. Sn. Hasan İmam tarihli cevap yazısında çimlenme test sonuçlarının kendisinde bulunmadığını belirterek depoda yer sıkışıklığından dolayı tam sayım imkanı olmadığını belirtmiştir. Cevap yazılarında Sn. Tayanç Taşkan dışında imha işlemini gerçekleştiren diğer kişiler herhangi bir çimlenme testi sonucu sunmamışlardır. Bunun yanında Sn. Tayanç Taşkan ın sunmuş olduğu çimlenme testlerinde ise numunelerin alındığı ürünün miktarı belirtilmemiştir. Bu nedenle bu testlerin 158,150 kg arpayı temsil edip etmediği belli değildir. Tarafımıza sunulan cevap yazılarından anlaşıldığı üzere 158,150 kg arpa ile ilgili imha öncesi detaylı bir test yapılmamıştır. Bu bağlamda imhası gerçekleşen 158,150 tonun çimlenme sorunu olup olmadığı anlaşılamamıştır. Yukarıda verilen bulgular ve ilgili kişilerden alınan bilgi ve belgeler dikkate alındığında ise, imha edilen 500,000 kg arpanın 227,200 kg ı (69,050 kg + 158,150 kg) için detaylı analiz ve testler yapılmadığı anlaşılmaktadır. Tohumluk Olarak Satın Alınıp Yemlik Olarak Satılan Arpalar Yönetim Kurulu, 2014 yılında tohumluk olarak satın alınan ancak çimlenme gücü olmayan arpaların yemlik olarak satılmasına yönelik tarih ve K/148/2014 sayılı kararı üretmiştir (Ek-6). Yine, Yönetim Kurulu üreticiden tohumluk olarak alınan ve çimlenme sorunu olan arpaların yemlik olarak 0,65 TL fiyatından satılması yönünde olan tarih ve K/294/2014 sayılı kararı üretmiştir (Ek-7) Sn. Tayanç Taşkan ile tarihinde yapılan görüşmede tohumluk olarak alınıp yemlik olarak satılmasına karar verilen arpanın tarihli raporda (Bkz.3.1.5) açık vaziyette depolanmış ve çimlenme sonuçları olumsuz olan arpa olduğunu ifade etmiştir. 9

15 Tohumluk olarak alınıp yemlik olarak satılan miktarı bulmak için yapılan hesaplamada, 601,255 kg arpanın 0,65 TL/kg TL/kg tohumluk desteği (toplam 0,85 TL/kg) ödenmek suretiyle satın alınıp 0,65 TL den yemlik olarak satıldığı, bunun sonucunda 120,252 TL kayıp yaşandığı sonucuna ulaşılmıştır (Tablo-3). Tohumluk olarak alınan ürünlere kilogram başına ödenen 0,20 TL Genel Tarım Sigortası ndan karşılandığı için bahse konu kayıp Genel Tarım Sigortası nın kaybıdır. Tablo-3 Tohumluk Olarak Satın Alınıp Yemlik Olarak Satılan Arpa ve Yaşanan Kayıp Yemlik olarak satılan arpa 662,115 kg Yemlik olarak alınan arpa (-) 60,860 kg Fark (0,85 TL den alınıp 0,65 TL den satılan arpa) 601,255 kg Alış maliyeti (601,255 kg x 0,85 TL) Satış tutarı (601,255 kg x 0,65 TL) Kayıp 511,066 TL 390,815 TL 120,252 TL Yerli Arpa Stok Durumu numaralı bulguda yer aldığı üzere 2,160,730 kg arpa tohumluk olarak, 60,860 kg arpa ise yemlik olarak kurum tarafından satın alınmıştır. Kurum stoklarına giren toplam 2,221,590 kg arpa miktarının 1,099,700 kg ı tohumluk, 662,115 kg ı yemlik, 232,260 kg ı ise kalburaltı yemlik olarak satılmıştır. Kalan 227,515 kg arpaya tohumluk olarak satılıp iade alınan 341,850 kg eklendiğinde yerli arpa stok miktarı toplam 569,365 kg a ulaşmıştır numaralı bulguda yer verildiği üzere 500,000 kg arpanın imha edildiği dikkate alındığında, stok miktarı 69,365 kg a ulaşmaktadır. Tablo-4 de yapılan hesaplamalar ve stok miktarı verilmektedir. Tablo-4 Yerli Arpa Stok Durumu Miktar (kg) Satın Alınan Arpa (+) 2,221,590 Satılan Arpa (-) 1,994,075 Kalan 227,515 İadeden Gelen (+) 341,850 Ara Toplam 569,365 İmha Edilen (-) 500,000 Hesaplanan Stok Miktarı 69,365 10

16 tarihli yazılarımız ile Sn. Mehmet Arkut ve Sn. Tayanç Taşkan dan kurum stoklarında 69,365 kg yerli arpanın bulunup bulunmadığı hususunda bilgi talep edilmiştir. Tarafımıza sunulan cevap yazılarında kurum stoklarında 2014 yılı ürünü yerli arpanın mevcut olmadığı, 47,930 kg ın hayvan yemi olmaya müsait olmayan taş toprak vs. olduğu (damage) ve bunların atıldığı, 21,430 kg ının ise fire olduğu, kurum üst yönetiminin konu hakkında karar vereceği belirtilmiştir. Yönetim Kurulu, uygulanmakta olan fire oranlarının iptal edilmesine ve fire oranlarının Yönetim Kurulu tarafından, veriler doğrultusunda yapacağı incelemelerle kapalı ve açık depolara bağlı olarak değerlendirilmesine yönelik tarih ve K/01/2012 sayılı kararı üretmiştir. Konu karar sonrasında kabul edilebilecek fire oranının ne olduğu hususunda belirsizlik ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda fire konusunda kriter ve standardın mevcut olmaması nedeniyle, 69,365 kg arpanın fire ve damage kapsamında değerlendirilmesinin uygun olup olmadığı hususunda bir sonuca varılamamıştır. 3.2 İTHAL EDİLEN TOHUMLUK ARPA VE BUĞDAY MATERYALLERİ İthal Tohumluk Arpa Materyali Alımı /92 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası nın 5(7) maddesinde Bakanlar Kuruluna denetime tabi maddenin azami alış ve satış fiyatını önermek Kurumun Görev ve Yetkileri arasında sayılmaktadır. Arpa ise denetime tabi maddeler arasında yer almaktadır. Bu doğrultuda Bakanlar Kurulu tahıl üretim döneminde ülke çiftçisinin ihtiyacı olan üretim materyalinin sağlanması için; 32/1992 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası nın 5(12) maddesine atfen, TÜK nun arpa, buğday, fiğ ve tritikale üretim materyallerinin temin edilebilmesi hususunda Devlet İhale Tüzüğünün 3(2) maddesi uyarınca yetkilendirilmesine, 5,000 M. Ton Akhisar 98 cinsi arpa üretim materyalinin 1,200 TL/M.Ton fiyatından ve 1,500 M.Ton Tacettin Bey cinsi üretim materyalinin 1,120 TL/M.Ton fiyatından olmak üzere sertifikasız olması koşulu ile Demirpolat Tarım Ürünleri Oto. İth. İhr. San. ve Tic. Ltd. Şti. den satın alınmasına yönelik tarih ve Y(K-I) sayılı kararı almıştır (Ek-8). 11

17 Anılan Bakanlar Kurulu Kararı sonrası TÜK Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ ile Demirpolat Tarım Ürünleri Oto. İth. İhr. San. ve Tic. Ltd. Şti (Demirpolat Şti.) arasında tarihinde Arpa Tohum Materyali Sözleşmesi imzalanmış ve bu sözleşme ile 5,000 M.Ton Akhisar 98 cinsi arpa tohum materyalinin 1,200 TL/M.Ton fiyatından alınması, ödemenin ise teslim tarihine müteakip peşin olarak yapılması yönünde anlaşma sağlanmıştır (Ek-9). Değiştirilmiş şekliyle 32/1992 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası nın Kurumun Görev ve Yetkileri yan başlıklı 5. maddesinde denetime tabi maddenin ithalatı için sözleşme yapmanın kurumun başlıca görevleri arasında olduğu hükme bağlanmıştır. Yine aynı yasanın Kurumun Oluşumu başlıklı 4. maddesinde kurumun, bir Müdür yönetiminde, yeterli sayıda yöneticilik, Mesleki ve Teknik ve Genel Hizmet Sınıfı personelinden oluştuğu şeklinde hüküm yer almaktadır. Bunun yanında anılan yasada kurum adına sözleşmenin kimin tarafından imzalanacağına ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır tarihli yazımız ile Sn. Hüseyin Özçağ dan ilgili sözleşmeyi imzalamasının yasal dayanağı hakkında bilgi talep edilmiştir. Sn. Hüseyin Özçağ tarihli cevap yazısında Yönetim Kurulu Başkanı olarak yurtdışından ithal edilecek tohumluk materyalinin her aşamasında bulunduğum ve gerekli yazışmaların çoğunun tarafımdan yapılmış olması nedeni ile sözleşmeleri benim imzalamamda bir sakınca olmadığına inandığım için sözleşmeleri imzaladım. şeklinde cevap vermiştir. İmzalanan Sözleşme İle Alınan Tohumluk Arpa Materyali İmzalanan sözleşme doğrultusunda 2014 yılı Eylül ayı içerisinde ithal alımlara başlanmış, 4 partide olmak üzere toplam 5, ton tohumluk arpa materyali teslim alınmış ve satıcı firmaya toplam 6,070,500 TL ödeme yapılmıştır (Bkz.Tablo-5). TÜK Yönetim Kurulu Kararı Alınmadan ve Sözleşme İmzalanmadan 2, Ton Tohumluk Arpa Materyali İthali Sn. Hüseyin Özçağ Demirpolat Şti. ne hitap tarih ve TÜK /4-14/2593 sayılı yazısı ile Arpa Tohum Materyali Sözleşmesinde 5,000 ton olarak belirlenen tohumluk arpa miktarının 7,500 tona yükseltilmesini talep etmiştir (Ek-10). Talep edilen 2,500 12

18 ton tohumluk arpa ile ilgili herhangi bir Yönetim Kurulu kararı üretilmemiş ve sözleşme imzalanmamıştır. Bu bağlamda tarihli yazımız ile Sn. Hüseyin Özçağ dan 2,500 ton ihtiyacı hangi rapor veya çalışma sonucu belirlediği hakkında bilgi talep edilmiştir. Sn. Hüseyin Özçağ tarihli cevap yazısında 2,500 ton tohumluk arpa materyali alımının Y(K-1) sayılı Bakanlar Kurulu Kararı nın 1. maddesine göre gerçekleştirildiğini belirtmiştir. Ayrıca Tarım, Doğal Kaynaklar ve Gıda Bakanlığı bünyesinde oluşturulan komite çalışmalarında fiğ ve tritikale tohumluk alımından vazgeçilmesi ve yerli üretim materyali arpada çimlenme sorunu çıkması nedeniyle Akhisar 98 cinsi tohumluk arpanın 2,500 ton artırılmasına karar verildiğini belirtmiş ancak konuyla ilgili herhangi bir yazılı belge/rapor sunmamıştır. Konu ile ilgili olarak hazırlanan tarih ve SAY.0.00-B /10 sayılı Taslak Raporumuz TÜK na gönderilmiştir. Sn. Mehmet Arkut tarafından imzalanan Taslak Rapora ilişkin görüşlerin belirtildiği TÜK /11-016/0163 sayı ve tarihli yazıda ise, taraflarınca ilgili firmaya hitaben yazılan ve alım miktarını M.Ton artıran ve ilgili firma tarafından da onaylanan tarihli yazının (Bkz. Ek-10) ek sözleşme olduğu, esas sözleşme ile birlikte okunduğu ve esas sözleşmedeki alım miktarını değiştirdiği belirtilmektedir. Ancak firmaya hitaben yazılan bir yazının ek sözleşme olarak kabul edilmesi aşağıda verilen hususlar nedeniyle anlaşılamamıştır tarihinde imzalanan Arpa Tohum Materyali Sözleşmesinde ihale bedelinin % 5 ne tekabül eden 300,000.-TL nin firmadan kati teminat olarak alınması şartı getirilmiştir. Diğer bir ifade ile kati teminat sözleşmede belirtilen M.Ton için geçerlidir. Ek sözleşme olduğu iddia edilen yazıda kati teminata ilişkin herhangi bir ifade olmamasının yanında, alınması planlanan M.Ton için firmadan kati teminat alındığını gösteren bir belge de tarafımıza sunulmamıştır. Arpa Tohum Materyali Sözleşmesinde ürün teslimatının Eylül 2014 sonu itibariyle tamamlanacağı, aksi halde her gecikilen gün için 3,000.-TL tazminat uygulamasına gidileceği konusunda anlaşma sağlanmıştır. Oysa ek sözleşme olduğu iddia edilen tarihli yazıda teslim tarihi ve tazminat konularında herhangi bir ifade mevcut değildir. 13

19 Sonuç olarak TÜK yönetimi, alımı planlanan ürünün istediği özelliklerde olmaması vb. potansiyel sorunlara karşı kurumun çıkarlarını ve yararını koruyacak önlemleri içeren bir sözleşme imzalamadan alım gerçekleştirmiştir. Yine, TÜK na gönderilen Taslak Rapora verilen yanıtta, M.Ton un Yem Hammaddesi Satın Alma Usul ve Esaslarında 3 yer alan Doğrudan Alım Yönteminin 6 (c) maddesi kapsamında alındığı belirtilmiştir (Bkz ). Denetim sürecimizde tarafımıza sunulmayan ancak Taslak Rapora verilen yanıtta ek olarak sunulan anılan Usul ve Esaslarda yer alan 6 (c) maddesi incelendiğinde, bu maddede doğrudan alımın düzenlendiği ve bu şekilde alımın yapılabilmesi için diğer alım yöntemleriyle sonuca ulaşılamaması, diğer yöntemlerden gelen fiyatlardan daha avantajlı olması, ticaret biriminin hazırlayacağı raporda belirtilen fiyatlardan daha avantajlı olması şartı getirilmiş ve Kurum Yönetim Kurulu kararı ile alım yapılabileceği belirtilmiştir. Ancak M.ton arpa materyalinin alımı sürecinde yukarıda açıklaması yapılan 6 (c) maddesinde belirtilen koşulların sağlanmaması yanında, Yönetim Kurulunun da bu alıma ilişkin herhangi bir kararı mevcut değildir Yukarıda anılan tarihli yazı sonrasında 2 partide olmak üzere toplam 2, ton tohumluk arpa materyalinin alımı 1.20 TL/kg fiyatından gerçekleştirilmiş ve ve numaralı harcama belgeleri ile toplam 3,042,468 TL firmaya ödenmiştir (Bkz. Tablo-5). Sözleşme İmzalanmadan 1, Ton Tohumluk Arpa Materyali İthali Yönetim Kurulu 1,500 ton Akhisar 98 cinsi tohumluk arpanın alınmasına yönelik tarih ve K/276/2014 sayılı kararı üretmiştir (Ek-11). Anılan Yönetim Kurulu kararı ile alımı kararlaştırılan 1,500 ton Akhisar 98 cinsi tohumluk arpa için firma ve TÜK arasında sözleşme imzalanmamıştır. Sn. Hüseyin Özçağ ın yazısı üzerine 7,500 tona çıkarılan tohumluk arpa talebi (Bkz ) bu karar ile bir kez daha artırılarak 9,000 tona çıkarılmıştır. Yönetim 3 Yem Hammaddesi Satın Alma Usul ve Esasları tarih ve K/226/2013 sayılı yönetim kurulu kararı ile uygulamaya konmuştur numaralı harcama belgesi ile tohumluk buğdayın ödemesi yapılmış ancak buğday materyalinin iade edilmesi nedeniyle 1,688,625 TL arpa materyalinin ödemesine mahsup edilmiştir. 14

20 Kurulunun karar aldığı tarihindeki stok kartları incelendiğinde 1, ton Akhisar 98 cinsi tohumluk arpanın stokta bulunduğu görülmüştür. Bu bağlamda tarihli yazılarımız ile K/276/2014 sayılı kararı imzalayan Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ, Yönetim Kurulu Üyeleri Sn. Mustafa Hadımcı, Sn. Mustafa Beyoğlu, Kuntay Vurana ve Sn. Berhan Ongan dan 1,500 ton arpa ihtiyacını nasıl belirledikleri hususunda bilgi talep edilmiştir. İlgili kişiler cevap yazılarında 1,500 ton arpa materyalinin uygun bulunmayarak iade edilen 1,150 ton ithal buğday materyalinin ikamesi olarak alındığını belirtmişlerdir. Ayrıca Taslak Raporumuza verilen ve Sn. Mehmet Arkut un imzasının bulunduğu yanıtta, Demirpolat Şti. ne hitap tarihli yazının (Ek-12) ek sözleşme niteliğinde olduğu belirtilmektedir. Ancak tarafımızdan yapılan değerlendirmede ilgili firmaya hitaben yazılan bir yazının ek sözleşme olarak kabul edilmesi aşağıda verilen hususlar nedeniyle anlaşılamamıştır tarihinde imzalanan Arpa Tohum Materyali Sözleşmesinde ihale bedelinin % 5 ne tekabül eden 300,000.-TL nin firmadan kati teminat olarak alınması şartı getirilmiştir. Diğer bir ifade ile kati teminat sözleşmede belirtilen M.Ton için geçerlidir. Ek sözleşme olduğu iddia edilen yazıda kati teminata ilişkin bir ifade olmamasının yanında, M.Ton için firmadan kati teminat alındığını gösteren bir belge de tarafımıza sunulmamıştır. Arpa Tohum Materyali Sözleşmesinde ürün teslimatının Eylül 2014 sonu itibariyle tamamlanacağı, aksi halde her gecikilen gün için 3,000.-TL tazminat uygulamasına gidileceği konusunda anlaşma sağlanmıştır. Oysa ek sözleşme olduğu iddia edilen tarihli yazıda teslim tarihi ve tazminat konularında herhangi bir ifade mevcut değildir. Sonuç olarak TÜK yönetimi, alımı planlanan ürünün istediği özelliklerde olmaması vb. potansiyel sorunlara karşı kurumun çıkarlarını ve yararını koruyacak önlemleri içeren bir sözleşme imzalamadan alım gerçekleştirmiştir Yönetim Kurulunun kararı doğrultusunda Demirpolat Şti den 1, ton Akhisar 98 cinsi tohumluk arpa materyali tarihinde teslim alınmıştır. Bu alıma ilişkin olarak 1,800,000 TL satıcı firmaya ödenmiştir (Bkz.Tablo-5). 15

21 Toplam İthal Edilen Tohumluk Arpa Materyali Yukarıda verilen bulgulara göre 7 partide olmak üzere toplam 9, ton Akhisar 98 cinsi tohumluk arpa ithali gerçekleştirilmiş ve karşılığında Demirpolat Şti ne toplam 10,912,968 TL ödenmiştir. Gerçekleştirilen bu alımlara ilişkin bilgiler Tablo-5 de verilmektedir. Tablo-5 Tohumluk Arpa Materyali İthali Tarihli Sözleşme ile Alınan Sn.Hüseyin Özçağ ın Talebi Üzerine Alınan Fatura Tarihi Fatura No Miktar (Ton) Harcama Belgesi No Ödeme Tutarı (TL) , ,000, , ,648, , ,351, ,200 Toplam (1) 5, ,070, , ,668, , ,373,843 Toplam (2) 2, ,042,468 Yönetim Kurulu Kararı ile Alınan , ,800,000 4 Toplam (3) 1, ,800,000 Genel Toplam (1+2+3) 9, ,912,968 Not 1-Tarafımıza 1, TL tutarındaki ödeme ile ilgili olarak bankaya hitap ödeme talimatı sunulmuş ve bu ödemeye yönelik harcama belgesinin mevcut olmadığı bilgisi verilmiştir. 2-1, ton arpanın tutarı 2,351,600 TL olmasına karşın satıcı firmaya 2,351,700 TL ödeme yapılmıştır. Sonuç olarak firmaya 600 TL fazla ödeme yapılmıştır. 3-1,668,625 TL buğday alımı için ödenmiş ancak buğdayın iade edilmesi üzerine, alınan arpanın ödemesi olarak sayılmıştır. 4-Alımı yapılan 1, ton arpanın bedeli 1,806,480 TL olmasına rağmen satıcı firmaya 1,800,000 TL ödenmiştir. Sonuç olarak firmaya 6,480 TL eksik ödeme yapılmıştır. 16

22 İthal Tohumluk Arpa Materyali Satışları ve Stok Durumu Kurum kayıtlarında, ithal edilen 9, ton Akhisar 98 cinsi tohumluk arpa materyalinin tarihine kadar, 6, tonunun yerli zahire üreticisine 1,20 TL/kg fiyattan satıldığı, kalan 2, tonunun ise kurum stoklarında yer aldığı görülmüştür. Kayıtlara göre kurum stoklarında bulunan tohumluk arpa miktarı Tablo-6 da verilmektedir. Tablo tarihi itibariyle İthal Tohumluk Arpa Materyali Stok Tutarları Depo Adı Ürün Nevi Tarihi İtibari İle Miktar (Ton) Ürün Değeri (TL) Akdoğan Tohumluk Tohumluk Arpa ,388 Patates Paketleme Tohumluk Arpa ,000 Haspolat Soğuk Hava Deposu Tohumluk Arpa 1, ,806,480 Toplam Tohumluk Arpa 2, ,783,868 Güncel satış ve stok rakamının tespiti için yapılan çalışmada tarihi sonrası satışlar incelenmiş ve bu tarihten tarihine kadar toplam olarak ton satış yapıldığı görülmüştür. Ancak 2015 sezonu için Akhisar 98 cinsi tohumluk arpa materyali satış fiyatının 0.90 TL/kg olarak belirlenmesi nedeniyle ton arpanın bu fiyattan satıldığı tespit edilmiştir. Ürünün alış fiyatının 1.20 TL/kg olduğu dikkate alındığında kurumun 113,043 TL (0.30 TL x 376,81 ton) kayıp yaşadığı hesaplanmıştır. Kurumdaki ilgililerle yapılan görüşmede 2014 yılında satın alınmış olan konu tohumluk arpaların uzun süre beklemesi nedeniyle bozulmaya başladığı, ürünlerin torbalardan çıkarılarak tekrar ilaçlandığı ve bozuk, kullanılmaz olan arpaların elendiği bilgisi alınmıştır. Ayrıca ürünün torbalardan çıkarma işlemi için piyasadan işgücü satın alındığı ve 17,400 TL ödeme gerçekleştirildiği tespit edilmiştir tarihinde, kullanıma uygun olmadığı gerekçesiyle 30,780 kg arpanın imha edildiği tutanaktan görülmüştür (Ek-13). Ancak, imha işlemine yönelik bir yönetim kurulu 5 Toplam 6, ton satış gerçekleşmiş ancak 9.8 ton arpa iade alınmıştır. Bu sebeple gerçekleşen satış miktarı 6, olmuştur. 17

23 kararı tarafımıza sunulmamıştır. İmha edilen söz konusu miktar nedeniyle Kurum 36,936 TL kayıp yaşamıştır. Bunun yanında stokta bulunan arpa ile ilgili toplam 27,987 kg kıymet kaybının Kurum kayıtlarında yer aldığı görülmüştür. Kıymet kaybı tutanakları üzerinde yapılan incelemede, bazı tutanaklar üzerinde kıymet kaybının nedeni olarak arpanın uzun zaman beklemesi nedeniyle böceklenmesi ve çürümesi sonucu yaşanan kilo kaybı ve stoklanma döneminde yaşanan fire kayıpları gösterildiği görülmüştür. Ayrıca ilgililerle yapılan görüşmelerde de aynı durum ifade edilmiştir. Sonuç olarak, tarihi sonrası yapılan satışlar, imha edilen miktar, kıymet kayıpları ve aktarmalardaki tartı farkları 6 dikkate alındığında tarihi itibariyle kayıtlardaki stok miktarı 1, Ton (1,881,930 kg) olarak görülmektedir. Akhisar 98 cinsi tohumluk arpanın satın alınması üzerinden yaklaşık 2 yıl geçmiş olmasına rağmen ithal edilen toplam miktarın % 21 nin halen stokta bulunması dikkat çekmektedir İthal Tohumluk Buğday Materyali Alımı /92 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası nın 5(12) maddesinde Bakanlar Kurulu tarafından verilecek görev doğrultusunda, denetim maddesi olmayan herhangi bir emtianın, kamu yararı gereği, ithalatını, ihracatını, satın alınmasını, dağıtımının yapılmasını ve ambarlanmasını gerçekleştirmek Kurumun Görev ve Yetkileri arasında sayılmaktadır. Buğday ise denetim maddesi olmayan maddeler arasında yer almaktadır. Bu bağlamda Y(K-I) sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (Bkz ) ile TÜK, buğday temin edilebilmesi hususunda 32/92 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası nın 5(12) maddesine atfen yetkilendirilmiştir. 32/92 sayılı Toprak Ürünleri Kurumu Yasası nın 5(12) maddesi ile Bakanlar Kurulunun vereceği görev doğrultusunda TÜK nun denetim maddesi olmayan emtianın (buğday) ithalini yapabilmesine imkan sağlanmış olmasına karşın, alımların ne şekilde yapılacağını belirleyen prosedürler mevzuatta mevcut değildir. TÜK na gönderilen Taslak Rapora ilişkin görüşlerin 6 Bir depodan diğerine aktarılan ürünlerde depolardaki tartıların aynı ürünü farklı tartması sonucu oluşan kilo farklılıkları. 18

24 yer aldığı tarihli yazıda da aynı husus belirtilmektedir. Anılan yazıda bu eksikliği gidermek için gerekli girişimlerin yapıldığı, yasal düzenlemeler tamamlanıncaya dek Yem Hammaddesi Satın Alma Usul ve Esaslarının tarihli Yönetim Kurulu Kararı ile uygulamaya koyulduğu belirtilmiştir. Denetim süresince tarafımıza sunulmayan ancak Taslak Rapora verilen yanıtın ekinde tarafımıza sunulan anılan Usul ve Esaslar incelendiğinde ise, 6. maddesinde alım yöntemlerinin kapalı zarfla teklif alma, teklif isteme ve doğrudan alım yöntemi olarak sıralandığı görülmüştür. Ancak tarafımıza sunulan bilgi ve belgelerden 3,000 M.ton buğday alımında anılan üç teklif yönteminden herhangi birine uyulmadığı anlaşılmıştır. Alımdan önce konuya ilişkin alınmış bir Yönetim Kurulu kararı da mevcut değildir Sn. Hüseyin Özçağ ile Demirpolat Şti. arasında 2,000 ton Adana 99 cinsi ve 1,000 ton Cumhuriyet 75 cinsi olmak üzere toplam 3,000 M.ton tohumluk buğday materyalinin 1,250 TL/Ton fiyattan alınması ve ödemenin teslim tarihine müteakip peşin olarak yapılması yönünde tarihli Buğday Tohum Materyali Sözleşmesi imzalanmıştır (Ek-14). Buğday Tohum Materyali Sözleşmesi doğrultusunda iki partide olmak üzere toplam 1, ton tohumluk buğday alınmış, buna karşılık 1,683,275 TL satıcı firmaya ödenmiştir. Ayrıntılı bilgiler Tablo-7 de verilmektedir. Tablo-7 İthal Tohumluk Buğday Materyali Alımları Parti No Fatura Tarihi Fatura No Miktar (Ton) Cins Harcama Belgesi No Ödenen Tutar (TL) Cumhuriyet ,452, Adana Adana ,125 Toplam 1, ,683,275 Not: numaralı fatura ile 1, ton Adana 99 cinsi buğday teslim alınmış ancak ton buğday kabul edilmiş, 1,150 ton buğday ise firmaya iade edilmiştir. 19

25 İlk Parti Tohumluk Buğday Materyali Alımı ve Çimlenme Testleri tarihinde imzalanan Buğday Tohum Materyali Sözleşmesi ile; Adana 99 çeşidi ve Cumhuriyet 75 çeşidi buğday tohum materyali spesifikasyonları başlıklı 5(e) maddesinde alınacak ürünün çimlenme oranının en az % 90 olması gerektiği, İstenen belgeler ve yükümlülükler başlıklı 6(a) maddesinde sözleşmede belirtilen spesifikasyonlara uyulmaması halinde kurumun (TÜK) sorumluluğu olmayacağı, tohumlukların ilgili firmaya iade edileceği ve tüm oluşacak masraflardan ilgili firmanın sorumlu olacağı, Sözleşmenin feshi ve son bulması başlıklı 12(a) maddesinde satıcının işbu sözleşmede belirtilen spesifikasyonlara uygun ürünü belirtilen özelliklerde teslim etmediği takdirde faturasının bedelinin alıcı tarafından ödenemeyeceği gibi sözleşmenin alıcı tarafından tek taraflı olarak feshedilebileceği, yönünde anlaşma sağlanmıştır tarih ve S/22/2014 sayılı Yönetim Kurulu kararı ile Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ, Yönetim Kurulu Üyesi Sn. Kuntay Vurana ve Sn. Mustafa Hadımcı tarihleri arasında satın alınacak buğdayı yerinde tetkik etmek üzere yurtdışına gitmişlerdir. Alınan numuneler çimlenme testi yapılmak üzere Tarım Dairesi Müdürlüğüne gönderilmiştir. Tarım Dairesi Müdürlüğü tarafından TÜK na gönderilen tarihli yazı ekindeki test sonuçlarında göre Adana 99 cinsi buğday materyalinin çimlenme oranları 1. numunede % 21, 2. numunede % 20 ve 3. numunede ise % 20 olarak belirtilmiştir İlgili Yönetim Kurulu Üyelerinin yurtdışından dönüşleri sonrası Demirpolat Şti. den ilk partide ton Cumhuriyet 75 cinsi ve ton Adana 99 cinsi olmak üzere toplam 1, ton tohumluk buğday materyali tarihinde teslim alınmıştır (Bkz. Tablo-8). Adana 99 cinsi tohumluk buğday materyali için 1,083,725 TL ve Cumhuriyet 75 cinsi tohumluk buğday materyali için 368,425 TL olmak üzere toplam 1,452,150 TL firmaya ödenmiştir. 20

26 Teslim alınan tohumluk buğday materyali üzerinde TÜK ve Tarım Dairesi Müdürlüğü (TDM) tarafından çimlenme testleri yapılmıştır. Tarafımıza sunulmuş olan testlerin sonuçları Tablo-8 de verilmektedir. Tablo-8 İlk Parti İthal Tohumluk Buğday Materyali Test Sonuçları Testi Yapan Rapor Tarihi Buğday Cinsi Test Sonucu Cumhuriyet 75 % 90 üzeri TDM TDM TÜK Not: TDM-Tarım Dairesi Müdürlüğü Adana numune % numune % 52 Cumhuriyet 75 % 90 üzeri Adana numune % numune % 55 Cumhuriyet 75 % 90 üzeri Adana numune % numune % 60 Tablo-8 de yer alan test sonuçlarından Cumhuriyet 75 cinsi tohumluk buğday materyalinin % 90 çimlenme oranına sahip olduğu ancak ton Adana 99 cinsi tohumluk buğday materyalinin bu çimlenme oranının altında kaldığı görülmektedir. Çimlenme Testi Sonuçları Alınmadan İlk Parti Adana 99 cinsi Tohumluk Buğdayın Üreticiye Satışı İlk partide alınan ton Adana 99 cinsi tohumluk buğday materyali, çimlenme test sonuçları beklenmeden üreticiye 1,30 TL/kg fiyattan satılmaya başlanmıştır (Bkz.Ek-3). Tarafımıza sunulan belgeler incelendiğinde, ürünün teslim alındığı tarih olan ile ilk çimlenme oranlarını gösteren raporun tarihi olan arasında ton Adana 99 cinsi buğday materyalinin satılmış olduğu görülmüştür. Son test sonuçlarını gösteren raporun tarihi olan itibari ile ilk partide gelen tüm Adana 99 cinsi buğday materyalinin satılmış olduğu yine kurum kayıtları üzerinde görülmüştür. Bu bağlamda, alınan ürün tamamen satılmış olduğundan test sonuçlarına dayanarak bu ürünün satıcı firmaya iadesi imkansız hale gelmiştir. Yukarıda verilen bilgiler ışığında tarihli yazımız ile Sn. Mehmet Arkut dan çimlenme test sonuçları çıkmadan ürünün satışına neden başlandığı ve test sonuçlarında 21

27 çimlenme oranları % 90 nın altında çıkmasına rağmen neden ürünün iade edilmediği hususlarında bilgi talep edilmiştir. Sn. Mehmet Arkut tarihli cevap yazısında özetle; Sn. Tayanç Taşkan a azami 10 günlük periyodlar halinde çimlenme testleri yapılması yönünde yazı yazdığını, kurum depolarına alınan ürünle ilgili kendisine herhangi bir eksiklik ve sorun bildirilmediğini, Demirpolat Şti. nin kuruma gönderdiği testte Adana 99 ile ilgili çimlenme oranının % 95 olduğunu, tohum materyali talebinin fazla olması nedeniyle ürünün süratle zahire üreticisine intikalinin zaruri olduğunu, ithal buğday ile ilgili kendisine herhangi bir olumsuz durumun aktarılmaması nedeniyle satışlara başlanıldığını belirtmiştir. Yine konuyla ilgili olarak tarihli yazımız ile Sn. Tayanç Taşkan dan çimlenme sonuçları beklenmeden satışa neden başlandığı ve analiz sonuçlarında çimlenme oranları düşük çıkınca ne tür bir girişimde bulunduğu hususlarında bilgi talep edilmiştir. Sn. Tayanç Taşkan tarihinde tarafımıza iletmiş olduğu cevap yazısında özetle, test sonuçlarının çıkmasının bir haftayı bulduğunu, çiftçilerin yoğun talebi nedeniyle satışların süratli şekilde gittiğini, ilk çıkan rapor sonrası ürünlerin tekrar analiz edildiğini ve sonuçların tarihinde açıklanması nedeniyle satışların durdurulamadığını belirtmiş ayrıca ürünün adaya geldikten sonra kabul edilmiş sayılacağını, analiz sonuçlarının olumlu olmadığını fakat bu ürünün kabul edilmemesi kararını kendisinin veremeyeceğini belirtmiştir. Sonuç olarak ton Adana 99 cinsi tohumluk buğday materyalinin analiz sonuçlarına göre çimlenme oranı sözleşmede belirtilen oranın çok altında olmasına rağmen satıcı firmaya iade edilmemiş ve çimlenme testlerinin yapılma sürecinde yerli zahire üreticisine satılmıştır. İkinci Parti Tohumluk Buğday Materyali Alımı ve Yapılan Nemlilik Testleri Demirpolat Şti den tarihinde ikinci partide 1, ton Adana 99 cinsi tohumluk buğday materyali teslim alınmıştır (Bkz. Tablo-9) tarihli Buğday Materyali Alım Sözleşmesi nin Adana 99 çeşidi ve Cumhuriyet 75 çeşidi buğday tohum materyali spesifikasyonları başlıklı 5(f) maddesinde alınacak ürünün nem oranının % 12.5 i geçmemesi gerektiği belirlenmiştir. Ancak tarihinde Sn. Hakan Konuker tarafından ikinci partide gelen tohumluk buğdaydan, gemi 22

28 içerisinde 11 farklı bölümden numune alınmak suretiyle yapılan tahliller sonucunda 10 bölümde nemlilik oranının % 13 ve üzeri olduğu, 1 bölümde ise nem oranının % 12.5 in altında olduğu görülmüştür. Yine aynı ürün üzerinde Ürün Müfettişi Sn. Barçın Gezer ile İşletme Amir Vekili Sn. Turgut Sabriler tarafından yapılan nemlilik testi sonuçlarını gösteren tarihsiz raporda nemlilik oranı % 13 olarak belirtilmiştir Konuyla ilgili olarak Sn. Mehmet Arkut un tarafımıza hitap tarihli yazısında, nemlilik oranının sözleşmede belirlenen oranın üstünde çıkması üzerine firmayla irtibata geçtiğini ve firmadan sorumluluğun kendilerinde olduğuna dair taahhüt aldığını, ürünün kabul edilmesinin nedenleri olarak firmanın Adana 99 cinsi tohumluk buğdaya yönelik % 95 çimlenme oranına sahip olduğunu gösteren belge sunması, firmanın sulu ilaçlama yapıldığını söylemesi ve ürünün Sn. Hüseyin Özçağ ve Sn. Tayanç Taşkan tarafından Adana ya gidilerek kontrol edilmiş olması olduğunu belirtmiştir. Yazının devamında nem oranının yüksek çıkması sonrası Yönetim Kurulu Başkanı Sn. Hüseyin Özçağ, Yönetim Kurulu Üyesi Sn. Kuntay Vurana ve Gıda, Tarım ve Enerji Bakanı Sn. Önder Sennaroğlu ile görüşüldüğünü ve o dönemki kuraklık nedeniyle ülkede yaşanan sıkıntılar göz önüne alınarak konu ürünün taahhüt alınmak suretiyle kabul edilmesi yönünde karar üretildiğini belirtmiş, ancak alındığı ifade edilen karara yönelik yazılı bir belge sunmamıştır. İkinci Partide Alınan Adana 99 Cinsi Tohumluk Buğday Materyalinin Satışı TÜK tarafından yapılan testlerde nemlilik oranı sözleşmede belirlenen oranın üzerinde olmasına rağmen iade edilmeyen tohumluk buğday materyalinin tonunun çimlenme testlerinin yapılma sürecinde zahire üreticisine satıldığı kurum kayıtlarından tespit edilmiştir. Bu bağlamda tarihli yazılarımız ile Sn. Mehmet Arkut ve Sn. Tayanç Taşkan dan ton buğday materyalinin satışının neden yapıldığı hususunda bilgi talep edilmiştir. Sn. Mehmet Arkut tarihinde çıkan test sonuçları (ilk test sonuçları) sonrası Sn. Tayanç Taşkan a ürünün satışının yapılmaması yönünde talimat verdiğini ancak talimatın verildiği güne kadar 15.7 ton, talimatın verildiği tarihten sonra ise 24.3 ton olmak üzere yaklaşık 40 ton Adana 99 cinsi tohumluk buğdayın satıldığını belirtmiştir. Sn. Tayanç Taşkan tarihinde tarafımıza sunmuş olduğu cevap yazısında tarihinde gelen ürünün şubeye girişiyle birlikte hızla satışının başladığını fakat kısa sürede durdurulduğunu, çiftçilerin yoğun baskısıyla 40 ton ürünün satıldığı kanaatinde olduğunu belirtmiştir. 23