TEZ ONAYI Süleyman AVCI tarafından hazırlanan Türkiye de Doğal Olarak Yetişen Yabani Korunga (Onobrychis sp.) Türlerinin Toplanması ve Morfolojik Özel

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ TÜRKİYE DE DOĞAL OLARAK YETİŞEN YABANİ KORUNGA (Onobrychis sp.) TÜRLERİNİN TOPLANMASI VE MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Süleyman AVCl TARLA BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ANKARA 2010 Her hakkı saklıdır

2 TEZ ONAYI Süleyman AVCI tarafından hazırlanan Türkiye de Doğal Olarak Yetişen Yabani Korunga (Onobrychis sp.) Türlerinin Toplanması ve Morfolojik Özelliklerinin Belirlenmesi adlı tez çalışması tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman : Prof.Dr. Sebahattin ÖZCAN Jüri Üyeleri; Başkan: Prof.Dr. Sebahattin ÖZCAN Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Üye: Prof.Dr. Cengiz SANCAK Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Üye: Prof.Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU Ankara Üniversitesi Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Üye: Prof.Dr. Suzan ALTINOK Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Üye: Prof.Dr. Selahattin İPTAŞ Çankırı Karatekin Üniversitesi Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr.Orhan ATAKOL Enstitü Müdürü

3 ÖZET Doktora Tezi TÜRKIYE DE DOĞAL OLARAK YETIŞEN YABANI KORUNGA (Onobrychis sp.) TÜRLERININ TOPLANMASI VE MORFOLOJIK ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Süleyman AVCI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Sebahattin ÖZCAN Onobrychis cinsi içerisinde yer alan beş seksiyona ait 40 adet korunga türünün tohumları 64 farklı lokasyondan toplanmıştır. Toplanan bu tohumlar deneme arazisine aktarıldıktan sonra morfolojik ve fenolojik gözlemleri yapılmıştır. Morfolojik karakterler, fide ve olgun bitki dönemlerinde incelenmiştir. Fide döneminde, kotiledon yaprak, birinci, ikinci ve üçüncü yaprağın orta ve yan yaprakçıkları olmak üzere, 17 karakter değerlendirilmiştir. Olgun bitki dönemindeki ölçümler %10-40 çiçeklenme zamanındaki dallar üzerinde yapılmıştır. İncelenen karakterler vejetatif ve generatif (49 karakter) olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Vejetatif karakterler üzerindeki gözlemler; yaprak ve dal kısımları üzerinde gerçekleştirilmiştir. Generatif karakterlerde ise salkım, çiçek, meyve ve tohum kısımları üzerinde ölçümler yapılmıştır. Fenolojik gözlemlerde çiçeklenme, meyve bağlama, sararma ve tamamen kuruma tarihleri belirlenmiştir. Morfolojik ve fenolojik gözlemlerden elde edilen sonuçlara göre; türler arasında yüksek oranda varyasyon tespit edilmiştir. Bununla birlikte, tür içi populasyonlarda ise bazı türlere ait populasyonlar yüksek oranda farklılık gösterirken, bazı türlerdeki populasyonlar benzerlik göstermiştir. Gözlem yapılan morfolojik karakterlerden elde edilen veriler hiyerarşik kümeleme analizi yapılarak türler arasındaki akrabalık ilişkileri belirlenmiştir. Buna göre; Laphobrychis seksiyonu altında toplanan 3 tür grup oluşturmazken, Onobrychis seksiyonu altında toplanan 24 tür 6 grup, Hymenobrychis seksiyonunda toplanan 7 tür 5 grup ve Heliobrychis seksiyonunda toplanan 5 tür 3 grup oluşmuştur. Mart 2010, 313 sayfa Anahtar Kelimeler: Onobrychis sp., bitki boyu, yaprak morfolojisi, çiçek ve meyve morfolojisi ve filogenetik ilişki

4 ABSTRACT Ph.D. Thesis COLLECTION OF WILD SAINFOIN (Onobrychis sp.) SPECIES OF TURKEY AND DETERMINATION OF THEIR MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS Süleyman AVCI Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor: Prof.Dr. Sebahattin ÖZCAN Forty species belonging to 5 sections of genus Onobrychis were collected from 64 locations. The seeds of these species were sown in the fields to record morphologic and phenologic observations. Morpholgic characters were recorded from seedlings and mature plants. Seventeen characters including leaf, first, 2nd, third leaf along with adjacent leaflets were recorded during seedling stage % measurements during mature stage were made on branches during flowering stage. The observations were divided into vegetative and generative characters. The observations on vegetative characters were made on leaves and branches. Generative charachters consisted of bunch, fruits, and seed parts. Phenologic observations were made by recording flowering, fruiting, yellowing, and total drying dates. The results out of phenologic and morphologic observations showed high variations among species. Besides this, inter species populations showed many similarities and significant variations. Based on these variations hierarchical grouping analysis was performed to determine the relationship among species. The results showed 3 species with no grouping under Laphobrychis section, 24 species with 6 groups under Onobrychis section, 7 species with 5 groups under Hymenobrychis section, and 5 species with 3 groups under Heliobrychis section. March 2010, 313 page Key Words: Onobrychis sp., plant height, leaf morphology, flower and fruit morphology, phylogenetic relationships. ii

5 TEŞEKKÜR Lisans yıllarından bugüne çalışmalarımın planlanması ve yönlendirilmesinde maddi manevi yardımlarını esirgemeyen danışman hocam ve bölüm başkanımız sayın Prof. Dr. Sebahattin ÖZCAN a (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü), arazi çalışmalarında ve teknik konularda desteklerini esirgemeyen değerli hocam Prof Dr. Cengiz SANCAK a (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü), tezin yürütülmesi sırasında değerli fikir ve görüşleriyle katkıda bulunan TİK üyesi Prof. Dr. Gökhan SÖYLEMEZOĞLU na (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü), arazi çalışmalarım sırasında ve beşeri hayatta maddi manevi çok desteğini gördüğüm kıymetli arkadaşım Yar. Doç. Dr. Arif İPEK e (Çankırı Karatekin Üniversitesi Biyoloji Bölümü), yine arazi çalışmaları sırasında ve akademik hayatta değerli katkılarını gördüğüm arakadaşım Yar. Doç. Dr. Satı ÇÖÇÜ ye (Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü), arazi çalışmalarından elde edilen verilerin istatistiki olarak değerlendirilmesinde yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Yar. Doç. Dr. Özkan GÖRGÜLÜ ye (Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Mucur Meslek Yüksekokulu) ve Eisaa Zarifi ye, arazi çalışmaları sırasında desteğini gördüğüm başta Tarla Teknisyenimiz Arslan ÖKSEL olmak üzere tüm tarla personeline, çalışmalarım boyunca yardımlarını esirgemeyen bölümümüzde yüksek lisans ve doktara yapan arkadaşlarıma, tüm çalışmalarım boyunca beni destekleyen ve her konuda yardımcı olarak sabır gösteren eşim Nuray hanıma ve kızım Ahsen e en içten duygularla teşekkür ederim. Bu tez çalışması, Tübitak (Proje No: 106 O 040), DPT (Proje No: 2008K120490) ve Biyep (Ankara Üniversitesi Bilim İnsanı Yetiştirme Programı) tarafından desteklenmiştir. Süleyman AVCI Ankara, Mart 2010 iii

6 İÇİNDEKİLER ÖZET. i ABSTRACT.. ii TEŞEKKÜR... iii ŞEKİLLER DİZİNİ. ix ÇİZELGELER DİZİNİ... xii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ VE KURAMSAL TEMELLER Cinsin Coğrafik Dağılımı Cinsin Tanımı Cinsin Teşhis Çalışmaları Cins Altı Taksonlar ve Teşhis anahtarları Morfolojik Çalışmalar MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Araştırma alanının özellikleri Toprak özellikleri İklim özellikleri Bitki materyali Yöntem Durak yerlerinin belirlenmesi ve herbaryum örneği hazırlanması Tohum toplama ve deneme arazisine aktarma Morfolojik karakterler Morfolojik gözlemler Fide dönemi karakterleri Olgun bitki dönemi karakterleri Fenolojik gözlemler İstatistik değerlendirmeleri ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Morfolojik Karakterler Dendobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Fide dönemine ait morfolojik gözlemler Olgun bitki dönemi morfolojik gözlemler Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Laphobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Laphobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Fide dönemi morfolojik gözlemler Olgun bitki dönemi morfolojik gözlemler Vejetatif karakterlere ait gözlemler Generatif karakterlere ait gözlemler Laphobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Laphobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri iv

7 Onobrychis caput-galli (L.) Lam.türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis seksiyonuna ait türlerde morfolojik gözlemler Onobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Fide dönemine ait morfolojik gözlemler Olgun bitki dönemine ait morfolojik gözlemler Vejetatif karakterlere ait gözlemler Generatif karakterlere ait gözlemler Onobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Onobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri v

8 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin morfolojik gözlemleri Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis armena Boiss. Et Huet türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemler Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri vi

9 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Hymenobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Hymenobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Fide dönemi morfolojik gözlemler Olgun bitki dönemi morfolojik gözlemler Vejetatif karakterlere ait gözlemler Generatif karakterlere ait gözlemler Hymenobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Hymenobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis galegifolia Boiss türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis galegifolia Boiss türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis galegifolia Boiss türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis cappadocica Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis cappadocica Boiss türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis cappadocica Boiss türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler vii

10 4.1.5 Heliobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Heliobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Fide dönemi morfolojik gözlemler Olgun bitki dönemi morfolojik gözlemler Vejetatif karakterlere ait gözlemler Generatif karakterlere ait gözlemler Heliobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Heliobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis huetiana Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis huetiana Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis huetiana Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Fenolojik gözlemler SONUÇ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ viii

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1 Fide döneminde incelenen karakterlerin şematik olarak gösterimi.. 18 Şekil 3.2 Olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlerin şematik olarak gösterimi 19 Şekil 3.3 Olgun bitki döneminde incelenen generatif organların şematik olarak gösterimi 20 Şekil 4.1 Onobrychis cornuta(l.) Desv. türünün çiçek kısımları ve genel görünümü.. 23 Şekil 4.2 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 31 Şekil 4.3 Onobrychis aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Şekil 4.4 Onobrychis crista-galli (L.) Lam. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 33 Şekil 4.5 Laphobrychis seksiyonunda gözlem yapılan morfolojik verilerin dendogram sonuçları Şekil 4.6 Onobrychis lasiostachya Boiss. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 57 Şekil 4.7 Onobrychis gracilis Besser. türünün genel görünümü, çiçek, meyve ve tohum kısımları Şekil 4.8 Onobrychis fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 59 Şekil 4.9 Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Şekil 4.10 Onobrychis sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 61 Şekil 4.11 Onobrychis cilicica Kit Tan & Sorger türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 62 Şekil 4.12 Onobrychis pisidica Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 63 Şekil 4.13 Onobrychis oxyodonta Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Şekil 4.14 Onobrychis armena Boiss. Et Huet türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 65 Şekil 4.15 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 66 Şekil 4.16 Onobrychis mutensis Kit Tan & Sorger türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 67 Şekil 4.17 Onobrychis occulta Hedge Et Hub-Mor türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 68 Şekil 4.18 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 69 ix

12 Şekil 4.19 Şekil 4.20 Şekil 4.21 Şekil 4.22 Şekil 4.23 Şekil 4.24 Şekil 4.25 Şekil 4.26 Şekil 4.27 Şekil 4.28 Şekil 4.29 Şekil 4.30 Şekil 4.31 Şekil 4.32 Şekil 4.33 Şekil 4.34 Şekil 4.35 Şekil 4.36 Şekil 4.37 Şekil 4.38 Şekil 4.39 Şekil 4.40 Şekil 4.41 Şekil 4.42 Onobrychis araxina Schischkin türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis viciifolia Scop. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 71 Onobrychis marashensis Duman & Vural türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis paucijuga Bornm. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis beata Sirj. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü. 74 Onobrychis podperae Sirj. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis kotschyana Fenzl. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis altissima Grossh. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis hajastana Grossh. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis lasistanica Sirj. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü.. 79 Onobrychis argaea Boiss. Et Bal. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü.. 80 Onobrychis seksiyonunda gözlem yapılan morfolojik verilerin dendogram sonuçları. 115 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis hypargyrea Boiss. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis meschetica Grossh. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis albiflora Hub-Mor türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis galegifolia Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis radiata (Desf.) Bieb. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis cappadocica Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Hymenobrychis seksiyonunda incelenen morfolojik verilerin dendogram sonuçları Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis huetiana Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Onobrychis subacaulis Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü x

13 Şekil 4.43 Onobrychis atropatana var grandiflora türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü Şekil 4.44 Heliobrychis seksiyonunda incelenen morfolojik verilerin dendogram sonuçları. 276 xi

14 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1 Türkiyede mevcut korunga türlerinin bulunduğu kareler ve endemik tür durumu... 7 Çizelge 3.1 Deneme tarlasının toprak analizi sonuçları. 11 Çizelge 3.2 Deneme tarlasının yetiştirme dönemlerinde kaydedilen toplam yağış, ortalama sıcaklık ve ortalama nispi nem değerleri ile uzun Çizelge 3.3 yıllar ortalama değerleri Çalışmada kullanılan türler ve tür içi populasyonların toplama lokaliteleri 13 Çizelge 3.4 Fide döneminde yapılan gözlemler. 19 Çizelge 3.5 Olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterler Çizelge 3.6 Generatif dönemde yapılan gözlemler Çizelge 4.1 Dendobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türün ismi, toplandığı lokalite ve koordinatları. 23 Çizelge 4.2 Çizelge 4.3 Onobrychis cornuta(l.) Desv. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri.. 24 Onobrychis cornuta(l.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.4 Onobrychis cornuta (L.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.5 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türler Çizelge 4.6 Laphobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu. 30 Çizelge 4.7 Laphobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.8 Laphobrychis seksiyonu ait türlerde olgun bitki dönemine ilişkin varyans analiz tablosu Çizelge 4.9 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri 44 Çizelge 4.10 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri 46 Çizelge 4.11 Laphobrychis seksiyonunda Onobrychis caput-galli (L.) Lam.türünün gözlem yapılan populasyonları Çizelge Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Çizelge 4.13 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları.. 50 Çizelge 4.14 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları. 52 Çizelge 4.15 Onobrychis seksiyonunda ölçümve gözlem yapılan türler. 54 Çizelge 4.16 Onobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu. 81 xii

15 Çizelge 4.17 Çizelge 4.18 Çizelge 4.19 Çizelge 4.20 Çizelge 4.21 Çizelge 4.22 Çizelge 4.23 Çizelge 4.24 Çizelge 4.25 Çizelge 4.26 Çizelge 4.27 Çizelge 4.28 Çizelge 4.29 Çizelge 4.30 Çizelge 4.31 Çizelge 4.32 Çizelge 4.33 Çizelge 4.34 Onobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Onobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu.. 89 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri 95 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri 106 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis gracilis Besser. türünün gözlem yapılan populasyonları 116 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 116 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 119 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu. 120 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 128 Onobrychis gracilis Besser.türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 130 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 132 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 134 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 136 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 143 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 145 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün gözlem yapılan populasyonları Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 147 xiii

16 Çizelge 4.35 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.36 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 152 Çizelge 4.37 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.38 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.39 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis viciifolia Scop. türünün gözlem yapılan populasyonları Çizelge 4.40 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu Çizelge 4.41 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.42 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu. 165 Çizelge 4.43 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 170 Çizelge 4.44 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 172 Çizelge 4.45 Onobrychis fallax türünde gözlem yapılan varyetelerin isim, lokalite ve koordinatları Çizelge 4.46 Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Çizelge 4.47 Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlerine ait t-test sonuçları 176 Çizelge 4.48 Onobrychis fallax var fallax Freyn Et Sint. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları. 178 Çizelge 4.49 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün gözlem yapılan populasyonları. 179 Çizelge 4.50 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Çizelge 4.51 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 182 Çizelge 4.52 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 183 xiv

17 Çizelge 4.53 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis pisidica Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları Çizelge 4.54 Onobrychis pisidica Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Çizelge 4.55 Onobrychis pisidica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 186 Çizelge 4.56 Onobrychis pisidica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 187 Çizelge 4.57 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis armena Boiss. Et Huet türünün gözlem yapılan populasyonları. 189 Çizelge 4.58 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Çizelge 4.59 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları Çizelge 4.60 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları. 194 Çizelge 4.61 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün gözlem yapılan populasyonları Çizelge 4.62 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt.türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları 196 Çizelge 4.63 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları 198 Çizelge 4.64 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 200 Çizelge 4.65 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün gözlem yapılan populasyonları Çizelge 4.66 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Çizelge 4.67 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 203 Çizelge 4.68 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 205 Çizelge 4.69 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlerin isim, lokalite ve koordinatları. 206 Çizelge 4.70 Hymenobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu. 207 Çizelge 4.71 Hymenobrychis seksiyonundaki türler arasında fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.72 Hymenobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu. 217 Çizelge 4.73 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri 223 xv

18 Çizelge 4.74 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri Çizelge 4.75 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları. 232 Çizelge 4.76 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 233 Çizelge 4.77 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri 234 Çizelge 4.78 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 235 Çizelge 4.79 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri 241 Çizelge 4.80 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri 243 Çizelge 4.81 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün gözlem yapılan populasyonları 245 Çizelge 4.82 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları 246 Çizelge 4.83 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları Çizelge 4.84 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları. 249 Çizelge 4.85 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis galegifolia Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları. 250 Çizelge 4.86 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis galegifolia Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t- test sonuçları 251 Çizelge 4.87 Onobrychis galegifolia Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 253 Çizelge 4.88 Onobrychis galegifolia Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 255 Çizelge 4.89 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis cappadocica Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları Çizelge 4.90 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis cappadocica Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t- test sonuçları Çizelge 4.91 Onobrychis cappadocica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 258 Çizelge 4.92 Onobrychis cappadocica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 260 Çizelge 4.93 Heliobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlerin isim, lokalite ve koordinatları xvi

19 Çizelge 4.94 Çizelge 4.95 Çizelge 4.96 Çizelge 4.97 Çizelge 4.98 Çizelge 4.99 Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Çizelge Heliobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu. 262 Heliobrychis seksiyonu fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri. 268 Heliobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu. 270 Heliobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri. 277 Heliobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri. 279 Heliobrychis seksiyonunda Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün gözlem yapılan populasyonları 282 Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri. 284 Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu 285 Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri 293 Heliobrychis seksiyonunda Onobrychis huetiana Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları Heliobrychis seksiyonunda Onobrychis huetiana Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları Onobrychis huetiana Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 295 Onobrychis huetiana Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 297 Heliobrychis seksiyonunda Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün gözlem yapılan populasyonları Heliobrychis seksiyonunda Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t- test sonuçları Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları. 300 Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları 302 İncelenen korunga türlerine ait fenolojik gözlem sonuçları xvii

20 1. GİRİŞ Hayvan yemi ihtiyacının karşılanmasında doğal çayır ve meralar önemli bir yer tutmaktadır. Ancak, yapılan çalışmalar ülkemiz çayır ve meralarının yaklaşık olarak üçte ikisinin bitki örtüsünü kaybetmiş, çıplaklaşmış ve hatta tamamıyla erozyona uğramış araziler olduğunu göstermektedir (Tosun 1996 ve Çeliktaş 2001). Bununla birlikte, tarla tarımı içerisinde yembitkileri yetiştiriciliği yeterince gelişmemiştir. Ülkemizde halen yem bitkileri yetiştirilmesi için ayrılan tarım alanlarının toplam işlenen alan içindeki oranı % 9.65 civarındadır (Anonim, 2010). Verim güçleri düşmüş çayır ve meraların yeniden bol ve kaliteli yem üretir duruma getirilmelerinde uygulanan yöntemlerden biri olarak, topoğrafik ve toprak özellikleri işlemeye uygun olan meraların sürülerek, yerine bölgenin ekolojik koşullarına uyum göstermiş yem bitkilerinden oluşan karışımların ekilmesidir (Çeliktaş 2001). Türkiye çayır ve meralarının tohumlama yöntemi ile yeniden ıslah edilmesi ve tarla tarımı içerisinde yem bitkileri ekim alanlarının genişletilebilmesi için, Türkiye nin farklı ekolojik bölgelerine uyum sağlayan ve bunun yanında bol ve kaliteli yem üreten yem bitkileri çeşitlerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Yem bitkileri ıslah çalışmalarında üzerinde durulması gereken en önemli bitkilerden bir tanesi de korungadır. Korunga, kireçli ve kurak toprakların değerlendirilmesi için önemli bir yem bitkisidir. Suyun problem olduğu birçok iklim ve toprak şartlarında yetişebildiği için ekim nöbeti planlamasında önemli bir yeri vardır. Otu, nitrojensiz öz maddeler, ham yağ ve ham protein oranı açısından yüksektir. Hazmolmayı olumsuz yönde etkileyen lignin maddesi korunga otunda yoncadan daha azdır (Serin ve Tan 2001). Ayrıca, çiftlik hayvanlarında şişkinlik yapmaz (Açıkgöz 2001). Korunganın otlatma bakımından diğer bir önemi de bu bitkinin ilkbaharda erken gelişmeye başlamasıdır. Böylece korunga, diğer mera bitkileri otlatma olgunluğuna gelmeden önce hayvanlara yem sağlar. Bunun yanında önemli toprak ıslahı bitkilerinden birisidir. 1

21 Ülkemiz çayır ve meraları için yem kalitesi ve adaptasyon yeteneği bakımından önemli bir yembitkisi olan korunga hakkında yeterince ıslah çalışması bulunmamaktadır. Değişik bölgelerimiz için yüksek verimli, kaliteli ot üreten, çevresel baskılara (hastalık, zararlı, soğuk, kuraklık, tuzluluk gibi) dayanıklı ve yeni tarım tekniklerine uygun korunga çeşitlerinin geliştirilebilmesi için doğal vejetasyonda bulunan yabani türler, mevcut çeşitler ve dış kaynaklı materyalden yararlanmak mümkündür. Dünyada 160 civarında korunga türü bilinmektedir. Yabani korungalar Baltık Denizi nden, Akdeniz, Ön Asya ve Sibirya ya kadar uzanan çok geniş bir alana yayılmıştır. Özellikle Anadolu-İran-Kafkasya üçgeninde yoğunlaşmış ve çeşitlenmiştir. Bu bölgelerden İran da 53 türden 32 si (% 60.4), Türkiye de 52 türden 27 si (% 51.9) ve Kafkasya da 39 türden 21 i (%53.4) endemiktir. Bu veriler doğrultusunda Türkiye nin bu cins bakımından önemli gelişim merkezlerinden biri olduğu ortaya çıkmaktadır (Aktoklu 1995). Yetiştikleri bölgelerin sıcaklık, yağış, kuraklık, tuzluluk, hastalık ve zararlılar gibi çeşitli çevresel koşullarına yüzyıllardan beri uyum sağlamış türlerden oluşan bu gen kaynakları, gen çeşitliliği bakımından oldukça zengindir (Hart, 2001). Geniş bir çeşitlilik gösteren bu yabani korunga türlerinden ıslah çalışmalarında yararlanmak mümkündür. Günümüzde uygulanan ıslah programları artık genetik çeşitliliğin önemi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Verim ve kalitenin artırılmasının yanısıra hastalık, zararlı, kuraklık, tuzluluk gibi çevresel baskılara dayanıklı, yeni tarım tekniklerine ve tüketicinin yeni isteklerine uygun yeni çeşitlerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Genetik çeşitliliğin düzeyini arttırmak ıslah programlarının başarısı için mutlaka gereklidir. Türkiye de korunga tarımının daha geniş alanlarda yapılmasını sınırlayan en önemli problemlerden bir tanesi böcek zararıdır. Korunganın köklerinde yaşayan ve büyük ölçüde zarar yapan iki farklı takımdan böcek (Bembecia scopigera ve Sphenoptera carceli) zararı bulunmaktadır. Böcek zararını gidermeye yönelik yapılan ilaçlama denemeleri ekonomik sonuçlar vermemiştir. Böcek zararına karşı yapılan ıslah çalışmalarında da ümitvar sonuçlar elde edilememiştir. 2

22 Bu araştırmanın amacı Türkiye de doğal olarak yetişen korunga türlerinin toplanması, fidelenmesi, morfolojik ve fenolojik karakterleri üzerinde incelemeler yapmaktır. 3

23 2. KAYNAK ÖZETLERİ VE KURAMSAL TEMELLER 2.1 Cinsin Coğrafik Dağılımı Mevcut kaynaklara göre bugün cinsin 160 türü bilinmektedir. Yeryüzünde sadece paleoarktik bölgede ve özellikle Akdeniz bölgesinden başlayıp Kafkasya ve Zagros Dağları hattı boyunca Orta Asya ya kadar yayılış göstermektedir. Batı Avrupa da Portekiz ve İspanya dan Orta Asya ve Sibirya ya kadar uzunan bir alanda varlığı bilinen cinsin türleri, özellikle Anadolu-İran-Kafkasya üçgeninde yoğunlaşmış ve çeşitlenmiştir (Aktoklu 1995). 2.2 Cinsin Tanımı Aktoklu (1995) ya göre korunga cinsi şu şekilde tanımlanmıştır. Tek yıllık veya çok yıllık otsular, nadiren dikenli çalılar. Gövde genellikle tabanda odunlaşmış veya kalın toprak altı gövdeli, genellikle kıvrık ve belirgin açık yeşil çizgili, basit tüylü veya tüysüz. Kulakçıklar serbest veya birleşik, genellikle zarsı ve kenarı kirpikli. Yaprakların yaprakçıkları tekli, genellikle tabandakiler uzun saplı, üsttekiler kısa saplı veya nadiren sapsız, yaprakçılar tam kenarlı, yuvarlaktan şeritsi-dikdörtgenimsiye kadar, tepesi sert bir uçla veya küçük sert bir uçla sonlanır. Çiçek durumu eksensel, salkımsı. Brakteler zarsı, kalıcı, brakteoller 2 adet, zarsı, ipliksi, genellikle çanak yaprak tüpü üzerinde, nadiren çiçek sapı üzerinde. Çanak yaprak çan şeklinde, tüpün alt kısmı dışa doğru şişkin, dişler eşit değil, genellikle mızraksı-aniden daralmış veya şeritsi aniden daralmış. Taç yaprak pembe, leylak, sarı, krem veya beyaz, genellikle koyu mor damarlı; bayrakçık dairemsi, ters yumurtamsı, eliptik veya dikdörgenimsi eliptik, bazen sırtı yatık yumuşak kılsı tüylü; kanatçıklar genellikle çanak yapraktan kısa, nadiren uzun, kulakçıklı, saplı; kayıkçık bayrakçıktan kısa veya eşit, nadiren uzun. Erkek organlar diyadelf. Yumurtalık 1-2(-3) ovüllü, sapsız, bazen çok kısa saplı, en azından uçta yumuşsk kılsı tüylü, nadiren tüysüz. Meyve 1(-2) tohumlu, kuruyunca açılmaz, genellikle hafif dairemsi, yuşuşak kılsı tüylü veya tüysüz, nadiren ince uzun yumuşak tüylü, sık yumuşak tüylü veya yünlü, ortada 2 sıra peteğimsi yüzeyli disk ve değişen genişlikte kenar kısmından oluşur, disk ve kenar düz dikensi veya kanca şeklinde 4

24 dişliden kabarcıklı veya tam kenarlıya kadar değişir. Tohumlar 1(-2) adet, böbreksi veya dikdörtgenimsi. 2.3 Cinsin Teşhis Çalışmaları Onobrychis cinsi ile ilgili ilk kaynak bilgiler Linnaus (1753) ile başlasa da Linnaus un Hedysarum cinsi içerisinde verdiği Onobrychis türlerini Onobrychis cinsi altında toplayarak bu cinsi ilk defa isimlendiren kişi Miller (Gard. Dict. Ed.4 (abr.ed.) q (1754) dir (Aktoklu 1995, Büyükaşık 2002). Boissier (1872), Flora Orientalis adlı eserinde Onobrychis cinsi ile ilgili ilk geniş bilgiyi vermiştir. Boissier den sonra cinsle ilgili ilk ayrıntılı çalışmayı Handel-Mazzetti (1909, 1910) yapmıştır. Konuyla ilgili ilk tür teşhis anahtarı da yine bu çalışmada yer almıştır. Daha sonra Sirjaev (1925 ve 1931) bir özet içeriğindeki Onobrychis Generis Revisio Critica adlı eserinde diognastik karakterler ve türlerin yayılışı üzerinde durmuştur. Bu eserlerde sadece endemik ve yeni tanımlanan türlerin kısa betimleri verilmiştir (Aktoklu 1995, Büyükaşık 2002). Grossheim (1926, 1929) Kafkasya da bulunan Onobrychis ve Hymenobrychis seksiyonlarına ait türlerle ilgili çalışmalar yapmıştır. Grossheim bu çalışmalarıda, Türkiye den yeni türler tanımlamıştır. I.C Hedge (1970) tarafından Türkiye Florası için yapılan revizyondan sonra Huber-Morath (1982), Kit-Tan ve Songer (1986), Duman ve Vural (1990) tarafından Türkiye den 7 yeni tür yayınlanmıştır (Aktoklu 1995, Büyükaşık 2002). En kapsamlı revizyon çalışması Aktoklu (1995) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada Türkiye de 52 korunga türü (60 takson) olduğu bildirilmiştir. 2.4 Cins Altı Taksonlar ve Teşhis anahtarları Davis ( ) e göre cins altı taksonlar ve teşhis anahtarları şu şekildedir. Cins, Türkiye de iki alt cins ile temsil edilmektedir. 5

25 1. Onobrychis alt cinsi; çiçekler genellikle pembe, nadiren krem veya beyaz; meyva hemen hemen sapsız. 2. Sisyrosema alt cinsi; çiçekler sarı, nadiren krem veya beyaz; meyva belirgin saplı Onobrychis alt cinsi Seksiyon 1. Dendobrychis; bitki çok yıllık, yarı çalımsı, dikensi, kanatçıklar kaliksten uzun; ovaryum 1 ovüllü. Seksiyon 2. Lophobrychis; tek yıllık otsular, kanatçıklar yaklaşık olarak kaliks kadar; ovaryum 1-2(-3) ovüllü. Seksiyon 3. Onobrychis; çok yıllık otsular, kanatçıklar kaliksten genellikle uzun bazen kısa. Ovaryum 1 ovüllü. Meyvanın belirgin bir sapı ve birleşim yeri yok. Sisyrosema alt cinsi Seksiyon 4. Heliobrychis; çok yıllık, nadiren tek yıllık otsular. Kanatçıklar genellikle kalikse eşit, bazen uzun; ovaryum 1(-2) ovüllü; meyva saplı, birleşim yeri kıvrık, 4 mm kadar setoz dikenli. Seksiyon 5. Hymenobrychis; çok yıllık otsular, kanatçıklar kalikse eşit veya kısa; ovaryum genellikle 2(-1) ovüllü; meyve saplı birleşim yeri kıvrık, geniş ve yassı kenarlı, kenar iki sıra dişliden tamkenarlıya kadar değişir. Aktoklu (1995) te yaptığı revizyon çalışmasına göre Türkiye de bahsedilen 5 seksiyon altında 52 tür 60 takson yer almaktadır. Çizelge 2.1 de Türkiye de bulunan korunga türlerinin isimleri, bulunduğu kareler ve endemik olma durumları yer almaktadır. 6

26 Çizelge 2.1 Türkiyede mevcut korunga türlerinin bulunduğu kareler ve endemik tür durumu S. No Onobrychis türleri Endemik Bulunduğu karaler 1 Onobrychis cornuta (L.) Desv. - a4,a5,a6,a7,a9,b2,b3,b5,b6,b7,b8,b9,b10, c1,c2,c3,c4,c5,c6,c7,c9 2 Onobrychis aequidentata (Sibth. Et. - a1,a2,b1,b2,c1,c2,c6,c7,c8 Sm.) D'urv. 3 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. - a1,a2,a3,a4,a5,a6,b1,b2,b7,b8,b9,c1,c2,c 3,c4,c5,c6,c7,c8,c9 4 Onobrychis crista-galli (L.) Lam. - c5,c6,c7 5 Onobrychis altissima Grossh. - a4,a5,a6,a7,a8,a9,b6,b7,b9,b10,c9,c10 6 Onobrychis araxina Schischkin. + a8,b8,b9 7 Onobrychis argaea Boiss. Et Ball. + b5 8 Onobrychis armena Boiss. Et Ball. - a1,a2,a3,a4,a5,a6,a7,a8,a9,b1,b2,b3,b4,b 5,b6,b7,b8,c2,c3,c4,c5,c6,c7 9 Onobrychis beata Sirj. + c3,c5 10 Onobrychis carduchorum C. C. - b1,b9,c6,c9,c10 Townsend. 11 Onobrychis cilicica Kit Tan Et + c4 Sorger 12 Onobrychis densijuga Hedge Et + b7 Hub-Mor. 13 Onobrychis elata Boiss. Et Ball. + b4,b5 14 Onobrychis fallax var.fallax Freyn + b5,b6,b7,b9,c4 Et Sint. 15 Onobrychis fallax var. longifolia + b7 Aktoklu var. nov. 16 Onobrychis germanicopolitana + a4 Hub-Mor. Et Simon 17 Onobrychis gracilis Besser. - a1,a2,a3,a4,b1,b2,b3,c1,c2,c3,c4,c5,c6 18 Onobrychis hajastana Grossh. - a8,a9,b8,b9,b10 19 Onobrychis halysensis Sirj Onobrychis kotschyana Fenzl. - b7,c6,c7,c8,c9 21 Onobrychis lasiostachya Boiss. - b2,c1,c2 22 Onobrychis lasistanica Sirj. + a8 23 Onobrychis major (Boiss.) Hand- - a9,b8,b9,c9,c10 Mazz. 24 Onobrychis megataphros Boiss. - b7,b8,b9,c6,c7,c8,c9 25 Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. - a1,a2,a3,a4,a5,a7,a8,b2,b3,b4,b5,b6,b7,b 8,b9,c2,c3,c4,c6 26 Onobrychis mutensis Kit Tan Et + b3,c3,c4 Sorger 27 Onobrychis occulta Hedge Et Hub- + b6 Mor. 28 Onobrychis oxyodonta Boiss. - a1,a2,a3,a4,a5,a6,a7,a8,b1,b2,b3,b4,b5,b 6,b7,b9,c2,c3,c4,c5 29 Onobrychis paucijuga Boenm. + b3,b4,b5,c4 30 Onobrychis pisidica Boiss. + b3,c3,c4,c6 31 Onobrychis podperae Sirj. + a2,b2,b5 32 Onobrychis quadrijuga Hedge Et + b6 Hub-Mor. 33 Onobrychis shahpurensis Rrech. - b9 Fil. 34 Onobrychis sivasica Kit Tan Et Sorger. + a6,b7 7

27 Çizelge 2.1 Türkiyede mevcut korunga türlerinin bulunduğu kareler ve endemik tür durumu (devam) 35 Onobrychis stenostachya Freyn + a5,a6 subsp. stenostachya Freyn. 36 Onobrychis stenostachya Freyn + b6,c6 subsp. krausei (SIRJ.) Hedge. 37 Onobrychis stenostachya Freyn + a8,a9,b9 subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. 38 Onobrychis sulphurea Boiss. Et + b5,b6,c5 Bal. var. sulphurea (C. Koch.) Tvzel 39 Onobrychis sulphurea Boiss. Et + b3,b5,b6,c6 Bal. var. pallida (Boiss. Et KY.) Hedge. 40 Onobrychis sulphurea Boiss. Et + b9,c10 Bal. var. vanensis Hedge. 41 Onobrychis transcaucasica Grossh. - a7,a8,a9,b9,b10,c10 42 Onobrychis viciifolia Scop. - a2,a6,a8,a9,b1,b2,b3,b4,b5,b7,b9,c2,c5,c 6 43 Onobrychis marashensis Duman & + c6 Vural 44 Onobrychis argyrea Boiss. subsp. + a5,b4,b5,b6,b7,c4,c5,c6 argyrea Boiss. 45 Onobrychis argyrea Boiss. subsp. + b7,c4 isaurica Hedge Et hub-mor. 46 Onobrychis atropatana var. + a9,b8,b9,b10 atropatana 47 Onobrychis atropatana var. + a9 grandiflora Aktoklu var. nov. 48 Onobrychis huetiana Boiss. + a5,a6,a7,a8,b7 49 Onobrychis ornata (Willd.) Desv. + a4,a5,a6,b4,b5,b6,b7 50 Onobrychis subacaulis Boiss. - a9,b10 51 Onobrychis haussknechtii Boiss. - c8 52 Onobrychis ptolemaica (Del.) Dc. - c7,c9 53 Onobrychis albiflora Hub-Mor. + b6 54 Onobrychis nitida Boiss. + b7,c10 55 Onobrychis galegifolia Boiss. - a9,b4,b7,b8,c5,c7,c9 56 Onobrychis hypargyrea Boiss. - a2,a3,a4,a5,b2,b3,b4,b5,b6,b7,c2,c3,c4, 57 Onobrychis meschetica Gross. - a9 58 Onobrychis radiata (Desf.) Bieb. - a9,b8,b9,c9,c10 59 Onobrychis cappadocica Boiss. + a5,a6,b6,b7, 60 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. + a4,a5,a6,a7,b3,b4,b5,b6,c4,c5,c6 2.5 Morfolojik Çalışmalar Türlerin tanımlanmasında ilk dikkate alınan ölçütler morfolik karakterlerdir. Bunun yanında, bu karakterlerin bazı avantaj ve dezavantajları mevcuttur (Parmaksız 2004). Morfolojik karakterlerin avantajları; 8

28 - Genellikle dominanttırlar. Dominant bir geni resesif bir genden ayırmada kullanılır. - Sayı bakımından çok azdırlar. Her bir çaprazlamada birkaç tane bulunur. - Her bir lokusta 2 allel bulunur. - Analizleri çok kolaydır. - Haritalama populasyonunda yapılacak bir gözlemle kolayca belirlenirler. Morfolojik karakterlerin dezavantajları - Heterezigotları belirleyemezler. - Mutasyonlarla oluşmuş olabilir. - Çevresel faktörlerden etkilenirler. - Epistatik veya pleiotropik etkilere maruz kalırlar Dünyada mevcut korunga türlerinin morfolojik yapılarını ve tarımsal özelliklerini ortaya çıkarmaya yönelik çok az çalışma mevcuttur. Dünyada ve Türkiye de yapılan çalışmalar genellikle tarımsal önemi olan korunga türlerinin morfolojik özelliklerini incelemeye yönelik yapılmıştır. Elçi (1954), tarafından yapılan çalışmada Anadolu nun önemli yem bitkilerinden birkaç korunga türü üzerinde (O. cana Boiss., O. arenaria (Kit.) Dc., O. arenaria (Kit.) (yabani form) ve O. armena Boiss.) bazı morfolojik ve biyolojik çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada; incelenen korunga türleri üzerinde farklı evrelerde (çiçeksiz, çiçekli ve meyveli) sap, yaprak, çiçek ve meyve özellikleri gibi birçok morfolojik karakter incelenmiştir. Büyükburç vd. (1991) de yaptıkları çalışmada 19 farklı ülkeden sağlanan 3 farklı korunga türüne (O. sativa, O. transcaucacia ve O. arenaria) ait 297 kültür çeşidi ve hattı ile 23 yabani korunga türünü böceklere dayanım yönünden incelemişlerdir. Araştırmada çok farklı tür, hat ve çeşitten oluşan toplam bitki kullanılmış ve Bembecia scopigera (Scopoli.) ve Sphenoptera carceli Cast. and Groy isimli böcek zararına dört yıldan fazla dayanabilen tür, çeşit veya hatta rastlanmamıştır. 9

29 Büyükaşık (2002), Hatay bölgesinde doğal olarak yayılış gösteren bazı tek yıllık korunga türleri (O. caput-galli (L.) Lam., O. aequidentata (Sibth & Sm.) ve O. crisatagalli (L.) Lam.) üzerinde sitolojik, anatomik ve morfolojik incelemeler yapmıştır. Bu çalışmada, ele alınan türlerin morfolojik özellikleri incelenerek hem Türkiye florasındaki betimlerine kıyasla daha ayrıntılı veriler elde edilmiş hem de türlerin betimlenen özelliklerinde herhangi bir varyasyon olup olmadığı saptanmaya çalışılmıştır. Töke (2002), yaptığı çalışmada korunga (Onobrychis sativa Lam) populasyonundan seçilen genotiplerin bazı tarımsal ve bitkisel özelliklerini belirlemeye çalışmıştır. Araştırmada materyal olarak, Konya ve Karaman ın doğal vejetasyonundan seçilmiş olan ve yine aynı yörelerde üretimi yapılan populasyondaki korungaların tohumları kullanılmıştır. Araştırmada ilk çiçeklenme tarihi, meyve bağlama tarihi, bitki habitusu, tüylülük durumu, antosiyan durumu, yaprakçık büyüklüğü ve şekli, meyve ve tohumun iriliği ve şekli gibi gözlemler ile yaprak boyu, yaprakta yaprakçık sayısı vb. vejetatif karakterler üzerinde incelemeler yapılmıştır. 10

30 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1 Materyal Araştırma alanının özellikleri Toprak özellikleri Araştırma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlasında yürütülmüştür. Deneme alanının toprak analizleri T.C. Başbakanlık Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü nde yapılmış ve sonuçları çizelge 3.1 de verilmiştir. Tarla toprağının su ile doymuşluk oranı % arasında olup, toplam tuz oranı % arasındadır. Deneme alanı tekstür bakımından killi-tınlı bir yapıya sahiptir. ph değeri çok hafif alkalidir. Organik madde % 1 civarında olup, bitkilere yarayışlı besin maddeleri bakımından yeterli olduğu görülen tarla toprağında, tuzluluk sorunu bulunmamaktadır. Çizelge 3.1 Deneme tarlasının toprak analizi sonuçları Toprak Özellikleri Analiz sonuçları Toprak örneğinin alındığı derinlik (cm) ph CaCO % Organik Madde % Toplam Tuz % Kum % Kil % Silt % Bitkilere Yarayışlı P O kg/da O kg/da K 2 11

31 İklim özellikleri Deneme yılları arasında yürütülmüştür. Bu yıllar arasında deneme yerine ait iklim faktörleri; aylık toplam yağış (mm), aylık ortalama sıcaklık ( C) ve aylık ortalama nispi nem (%) değerleri ile uzun yıllar ortalama değerleri çizelge 3.2 de verilmiştir. Çizelge 3.2 de görüldüğü gibi denemenin yürütüldüğü yıllarda özellikle ortalama yağış değerlerinin uzun yıllar ortalamalarına göre oldukça düzensiz olduğu görülmektedir. Genel olarak; birinci ve ikinci yetiştirme döneminde uzun yıllar ortalamasına gore deneme alanı daha az toplam yağış almıştır. Çizelge 3.2 Deneme tarlasının yetiştirme dönemlerinde kaydedilen toplam yağış, ortalama sıcaklık ve ortalama nispi nem değerleri ile uzun yıllar ortalama değerleri Aylar Toplam Yağış (mm) İklim Faktörleri Ortalama Hava Sıcalığı ( C) Nem (%) Yetiştirme Dönemleri* Yetiştirme Dönemleri Yetiştirme Dönemleri Uzun Uzun Uzun yıllar yıllar yıllar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık G.Top Ort *Yetiştirme dönemleri: 1. dönem:2007, 2. dönem: 2008, 3. dönem: 2009 Uzun yıllar: arasındaki yıllara ait ortalama değerlerdir. 12

32 3.1.2 Bitki materyali Türkiye nin değişik bölgelerine düzenlenen arazi çalışmaları sonucu doğal olarak yetişen 5 farklı korunga seksiyonuna (Dendobrychis, Lophobrychis, Onobrychis, Heliobrychis ve Hymenobrychis) ait 40 adet korunga türü (64 lokasyon) ve bazı türlerde tür içi populasyonlar toplanmıştır. Çalışmada kullanılan materyaller çizelge 3.3 de verilmiştir. Çizelge 3.3 Çalışmada kullanılan türler ve tür içi populasyonların isim, lokalite, koordinat, bulunduğu karaler ve endemizim durumu S.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar Karaler End. Dendobrychis seksiyonu 1 Onobrychis cornuta (L.) Desv. a7 - Laphobrychis seksiyonu 2 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. 3 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. 4 Onobrychis aequidentata (Sibth. Et. Sm.) D'urv. 5 Onobrychis crista-galli (L.) Lam. Onobrychis seksiyonu 6 Onobrychis lasiostachya Boiss. 7 Onobrychis gracilis Besser. 8 Onobrychis gracilis Besser. 9 Onobrychis gracilis Besser. 10 Onobrychis fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. 11 Onobrychis fallax var. fallax Freyn Et Sint. Erzincan-Bayburt yolu, Yeniyol köyü 15. km kala sağ kolda yamaçlar Çanakkale, Eceabatyalova yolu 12 km levhasından sonra yol kenarı Konya: Bucakkışla, Kurudere, içleri, Çanakkale, Eceabat- Yalova yolu 12 km sağ dağ yamaçları Antakya, Saraykent, Kisecikten 500 m önce sağ ve sol yol kenarları Denizli, Pamukkale traventerlere giriş güney kapısı, yol kenarı Adana, Pozantı orman işletmesi önü Kütahya, Tavşamlı- Domaniç arası, Muhacir köyü çıkışı, sağ kolda yamaçlar Maraş, Süleymanlı ya 2 km kala, yol kenarı Malatya, Arguvan, Çobandere köyü, Şotik çayı vadisi, sağırtaş mevkii Malatya, Pötürge çıkışından sonra 2,5 km sol kolda yamaçlar K D 2084 m K D 17 m K D 427 m K D 15 m K D 224 m K D 330 m K D 780 m K D 715 m K D 825 m K D 1410 m K D 1156 m a1 - c3 - a1 - c6 - c2 - c5 - b2 - c6 - b7 + b7 + 13

33 Çizelge 3.1 Çalışmada kullanılan türler ve tür içi populasyonların isim, lokalite, koordinat, bulunduğu karaler ve endemizim durumu (devam) 12 Onobrychis elata Boiss. Et Bal. 13 Onobrychis elata Boiss. Et Bal. 14 Onobrychis sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch.) Tvzel. 15 Onobrychis cilicica Kit Tan Et Sorger 16 Onobrychis pisidica Boiss. 17 Onobrychis pisidica Boiss. 18 Onobrychis oxyodonta Boiss. 19 Onobrychis oxyodonta Boiss. 20 Onobrychis oxyodonta Boiss. 21 Onobrychis armena Boiss. Et Huet. 22 Onobrychis armena Boiss. Et Huet. 23 Onobrychis stenostachya Freyn. subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. 24 Onobrychis stenostachya Freyn. subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. 25 Onobrychis stenostachya Freyn. subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. 26 Onobrychis mutensis Kit Tan Et Sorger 27 Onobrychis occulta Hedge Et Hub-Mor. Nevşehir, zelve yol ayrımı 1-2 km sağ koldaki yamaçlar Kayseri, Hisarcık-hacılara doğru, sağ yamaçlar Hisarcık, kıranardı meşe koruluğu, 79 nolu ev karşısı Mersin, Mut-kırobası arası 29. km yol kenarı Isparta, Şarkikaraağaç, Örenköy, Pinus nigra açıklığı Isparta, Şarkikarağaç, yol dönemicinden 3 km sonra sağ yamaçlar Ankara, çubuk II barajı, orman altı alanlar Çankırı-Ilgaz yolu indağı geçiti tabelasından 500 m geride, sağ kolda dağ yamacı Karabük-Araç, Araç a 34 km kala levhasını sağ tarafları Erzincan-Kelkit arası, Yeniyol köyü 5 km kala sağ kolda dağlık yamaç Kütahya, Gediz e varmadan km kala Kars, Akyaka, Üçpınar tabelasından sonra sağa doğru 100 m yolun kenarı Erzurum, Tortum tuz ocakları tesisleri başlangıcı Erzurum, Hınıs 28. km levhasının karşısı, yol kenarı İçel: Mut, Aşağı Köselerli yolu 3-5. km, kıreçtaşlı step, Kangal-Sivas, 7 km yolun sağ tarafı 38º K 034º D 1046 m 38 º K 035º D 1443 m 38º K 035º D 1514 m 36º K 033º D 1095 m 38º K 31º D 1341 m 38º K 31º D 1211 m 40º K 33º D 1161 m 40º K 033º D 1406 m 41º K 32º D 370 m 39 º K 039º D 2102 m 39 º K 029º D 885 m 40º K 043º D 1536 m 40º K 041º D 1987 m 39º K 41º D 878 m 36 º K 033º D 125 m 39º K 037º D 1599 m b5 + b5 + b5 + c4 + c3 + c3 + a4 - a4 - a4 - a7 - b2 - a9 + a8 + b8 + c4 + b6 + 14

34 Çizelge 3.1 Çalışmada kullanılan türler ve tür içi populasyonların isim, lokalite, koordinat, bulunduğu karaler ve endemizim durumu (devam) 28 Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. 29 Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. 30 Onobrychis araxina Schischkin. 31 Onobrychis viciifolia Scop. 32 Onobrychis viciifolia Scop. 33 Onobrychis viciifolia Scop. 34 Onobrychis marashensis Duman & Vural 35 Onobrychis paucijuga Bornm. Bayburt-Aşkale arası, kop geçidi, şehitler çeşmesi karşısı, dağlık yamaçlar Çankırı-Ilgaz Derbent otel yanı Kars, Susuz, Kiziroğlu köyü üstü, taşlık yamaçlar Kütahya-Gediz- Çavdarhisar dönemeci arası sağ koldaki yamaçlar Erzurum, Hınıs 28 km kala sol kolda yamaçlar Bolu-Mengen girişi Babahızır levhasından önce yol kenarı Maraş, Ahır dağı, yedikuyu mevkii, steplik alanlar Konya, Cihanbeyliyavşan Tuzlası arası km sağ ve sol kolda yol kenarı 36 Onobrychis beata Sirj. Adana, Karaisalı Koca Çukur Y., N.W. Pozantı, Hub.-Mor Onobrychis podperae Sirj. 38 Onobrychis kotschyana Fenzl. 39 Onobrychis kotschyana Fenzl. 40 Onobrychis altissima Grossh. 41 Onobrychis hajastana Grossh. 42 Onobrychis lasistanica Sirj. 43 Onobrychis argaea Boiss. Et Ball. Kütahya, Gediz-Emet yol ayrımından sonra 3 km sol kolda tırmanış Antep, Antep Üniv. Kampusü, Çobanevi levhasının arkasındaki açıklık Urfa, Hilvan, Bozova yol ayrımından 1-2 km sonra sağ kolda yamaçlar Kars, Susuz a 8 km kala sağ yol kenarı, Mezraya 1 km kala Erzurum, Hınısa 28 km levhasının sol yamaçları Trabzon, Köprübaşı, kemer geçidi, yaylalar Kayseri, Erciyes dağı, tekir yaylası, teleferik altları 40 º K 040º D 2408 m 41º K 33º D 1795 m 40 º K 043º D 2796 m 39º K 19º D 887 m 39º K 41º D 1878 m 40º K 32º D 642 m 37º K 037º D 1850 m 38 º K 033º D 940 m 37 º K 035º D 1435 m 39 º K 29º D 820 m 37º K 037º D 897 m 37º K 38º D 629 m 40º K 043º D 1819 m 39º K 041º D 1872 m 40º K 40º D 2426 m 38º K 035º D 2227 m a8 - a4 - a9 + b2 - a8 - a3 - c6 + b4 + c5 + b2 + c6 - c7 - a9 - b8 - a8 + b5 + 15

35 Çizelge 3.1 Çalışmada kullanılan türler ve tür içi populasyonların isim, lokalite, koordinat, bulunduğu karaler ve endemizim durumu (devam) Hymenobrychis seksiyonu 44 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. 45 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. 46 Onobrychis hypargyrea Boiss. 47 Onobrychis hypargyrea Boiss. 48 Onobrychis hypargyrea Boiss. 49 Onobrychis meschetica Grossh 50 Onobrychis albiflora Hub-Mor. 51 Onobrychis galegifolia Boiss. 52 Onobrychis galegifolia Boiss. 53 Onobrychis radiata (Desf.) Bieb. 54 Onobrychis cappadocica Boiss. 55 Onobrychis cappadocica Boiss. Heliobrychis seksiyonu 56 Onobrychis argyrea Boiss.subsp. argyrea Boiss. 57 Onobrychis argyrea Boiss.subsp. argyrea Boiss. Nevşehir, zelve 1. vadi açık alanlar Sivas, Taşlıdere karayolları parkı, çeşme karşısındaki yamaçlar Ankara, çubuk II barajı, orman altı alanlar Kütahya, Gediz, Uşak yol ayrımından sonra sağ koldaki yamaçlar Karabük-Araç yolu Karabükten 18. km sonra sol tarafta orman altı Kars, Akyaka, Üçpınar tabelasından sonra sağa doğru 100 m yolun kenarı Sivas, Sincan-Karaman yolu, Sincan tabelasından 4,5 km sonra sağ koldaki yamaçlar Adıyaman, Gölbaşına 8 km kala, kum ocağı kenarı sağ kolda yamaçlar Antep, Antep Üniv. Kampusü, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi karşısı, açık alanlar Kars, Kötek ten paslıya doğru sol koldaki dağ yamaçları Malatya- Elazığ yolu km sağ kolda tarla kenarı Malatya, Pötürgeye 3-4 km kala sağ ve sol kolda yamaçlar Sivas-Gürün arası barsakdere mevkii yolun sağ kısmı, yamaçlar Adana, Pozantı, Ulukışla yolu, Hasangazi girişi sağ yamaçlar 38º K 35º D 1060 m 39 º K 037º D 1312 m 40 º K 33º D 1161 m 38º K 29º D 687 m 41º K 32º D 365 m 40º K 043º D 1536 m 39º K 37ºº D 1246 m 37º K 037º D 897 m 37º K 037º D 894 m 40º K 042º D 1609 m 38º K 038º D 771 m 38º K 038º D 1138 m 38 º K 37º D 1377 m 37º K 034º D 1217 m b5 + b6 + b4 - b2 - a4 - a9 - b6 + c7 - c6 - a9 - b7 + b7 + b6 + c5 + 16

36 Çizelge 3.1 Çalışmada kullanılan türler ve tür içi populasyonların isim, lokalite, koordinat, bulunduğu karaler ve endemizim durumu (devam) 58 Onobrychis argyrea Boiss.subsp. argyrea Boiss. 59 Onobrychis huetiana Boiss. 60 Onobrychis huetiana Boiss., Diagn 61 Onobrychis ornata (Willd.) Desv. 62 Onobrychis ornata (Willd.) Desv. 63 Onobrychis subacaulis Boiss. 64 Onobrychis atropatana var grandiflora Aktoklu nov. Çankırı-Ilgaz, Tosya yolu, çeltikbaşından çıkarken sağ taraf Sivas, Koyulhisar, patlıca mevkii, mezarlık çevresi Çorum, İskilip, Gökçebel tepesi Ankara, Bala kavşağı- Beynam köyü arası sol kolda yamaçlar Çankırıya 3 km kala ilk yerleşim yerinden sola girince çayın yamaçları, jipsli alanlar Iğdır, Kazım Karabekir işletmesi, açık alanlar Kars, Sarıkamış, Karakurt, mantaş deresi başlangıcı mevkii 40º K 33º D 818 m 40 º K 037º D 799m 40º K 34º D 903 m 39 º K 032º D 1077m 40º K 33º D 696 m 39º K 044º D 841 m 40º K 042º D 1562 m a4 + a6 + a5 + b4 + a4 + b10 - a Yöntem Durak yerlerinin belirlenmesi ve herbaryum örneği hazırlanması İki yıl boyunca (2006 ve 2007 ilkbahar aylarında) Türkiye nin farklı bölgelerinde batıdan doğuya doğru yapılan arazi çalışmalarıyla 5 farklı seksiyon için durak yerleri belirlenmiştir. Durak yerleri, korunga türlerinin bulunduğu alanlar için yapılan flora çalışmaları (Davis ve Aktoklu 1995) dikkate alınarak tespit edilmiştir. Belirlenen noktalara ilk olarak bitkiyi yerinde tespit ederek, herbaryum örneği yapmak için gidilmiştir. Gidilen bu noktalardan türü temsil eden (çiçekli ve meyveli) en az iki örnek alınmış ve herbaryum örneği yapılmıştır. Daha sonra türlerin teşhisleri bu örnekler üzerinden çalışılmıştır Tohum toplama ve deneme arazisine aktarma İlkbahar aylarında durakları belirlenen (64 lokasyon) ve herbaryum örnekleri yapılan korunga türlerinin sonbaharda tohumları toplanmış ve temizlenmiştir. Temizlenen tohumlar ISTA (Anonim, 2002) kurallarına bağlı kalarak çimlenme denemesine alınmış 17

37 ve çimlenme sorunu olan türlerde mekanik çizme işlemi uygulanmıştır. Çimlendirme problemi aşılan tohumlar 1 kısım toprak, 1 kısım kum ve 1 kısım yanmış ve elenmiş hayvan gübresinden oluşan karışım ile doldurulmuş saksılara fidelenmiştir. Saksılarda gelişen fideler cm boylanınca tarla toprağına 1x1 m ölçülerinde her lokasyondan 20 bitki olacak şekilde şaşırtılmıştır Morfolojik karakterler Morfolojik gözlemler Korunga türlerinin morfolojik incelemesinde kullanılan morfolojik karakterlerin belirlenmesinde Türkiye florası (Davis ) ve Elçi (1954) nin yaptığı çalışmalar dikkate alınmıştır. Gözlemler bitkilerin %10-40 çiçeklenme döneminde yapılmıştır. Tarla gözlemlerinde her bir karakter için her türden 10 bitki alınmıştır. Rasgele fertler ölçüye tabi tutulmuştur. Ölçüler tamamen tarla şartlarında canlı bitkiler üzerinde metre ve kumpas yardımıyla gerçekleştirilmiştir. Tespit edilen en belirgin karakterler aşağıda başlıklar halinde verilmiştir Fide dönemi karakterleri Fide döneminde gözlem yapılan karakterler şekil 3.1 de şematik olarak gösterilmiştir. Ayrıca, incelenen karakterler liste halinde çizelge 3.4 de verilmiştir. Şekil 3.1 Fide döneminde incelenen karakterlerin şematik olarak gösterimi 18

38 Çizelge 3.4 Fide döneminde yapılan gözlemler İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprağın eni ve boyu Birinci yaprağın orta yaprak eni ve boyu Birinci yaprağın yan yaprak eni ve boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprak eni ve boyu İkinci yaprağın yan yaprak eni ve boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprak eni ve boyu Üçüncü yaprağın yan yaprak eni ve boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Olgun bitki dönemi karakterleri Bitkiler araziye şaşırtıldıktan 1 yıl sonra olgun bitki gözlemlerine başlanmıştır. Vejetatif karakterler üzerinde yapılan gözlemler şematik olarak şekil 3.2 ve liste halinde çizelge 3.5 de verilmiştir. Şekil 3.2 Olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlerin şematik olarak gösterimi 19

39 Çizelge 3.5 Olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterler İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprak eni ve boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprak eni ve boyu (mm) Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Orta yaprağın orta yaprak eni ve boyu (mm) Orta yaprağın yan yaprak eni ve boyu (mm) Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Uç yaprağın orta yaprak eni ve boyu (mm) Uç yaprağın yan yaprak eni ve boyu (mm) Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Dal kalınlığı (mm) ve uzunluğu (cm) Kulakçık eni ve boyu (mm) Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) Boğum sayısı (adet) Olgun bitki döneminde incelenen genratif organlar şematik olarak şekil 3.3 de ve liste halinde çizelge 3.6 de verilmiştir. Şekil 3.3 Olgun bitki döneminde incelenen generatif organların şematik olarak gösterimi 20

40 Çizelge 3.6 Generatif dönemde yapılan gözlemler İncelenecek Karakterler Çiçekli dalın salkım ve salkım sap uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım ve salkım sap uzunluğu (cm) Bayrak yaprak eni ve boyu (mm) Kayıkçık eni ve boyu (mm) Kanatçık eni ve boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni ve boyu (mm) Dişicik borusu boyu (mm) Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) Çiçek Boyu (mm) Meyve eni ve boyu (mm) Meyve kalınlığı (mm) Meyvede en uzun sırt ve karın diken boyu (mm) Tohum eni ve boyu (mm) Tohum kalınlığı (mm) Fenolojik gözlemler İncelenen korunga türlerinin gerek ot verimi gerekse otlatma bakımından önemli görülen çiçeklenme, meyve bağlama, sararma ve tamamen kuruma gibi bazı safhalara erişme tarihlerini tespit amacı ile her türden 10 bitki üzerinde gözlemler yapılmıştır. Çiçeklenme başlangıcı Tarlaya şaşırtma tarihinden itibaren, ilk çiçeğin göründüğü tarihe kadar geçen gün sayısı, her bitki için ayrı ayrı hesaplanmış ve bunlar ilk ve son çiçeklenme tarihi olarak kabul edilmiştir. Meyve bağlama Çiçeklenme başlangıcının tespit edildiği aynı bitkilerde ilk meyve görüldüğü tarih tespit edilmiş ve meyve bağlama tarihi olarak değerlendirilmiştir. 21

41 Sararma başlangıcı Aynı bitkilerde yaprakların ilk sararmaya başladığı tarih her bitkide ayrı ayrı tespit edilmiş yukarıda açıklandığı şekilde değerlendirilmiştir. Tamamen kuruma tarihi Bitkiler üzerinde hiçbir yeşilliğin kalmadığı tarihler ayrı ayrı tespit edilerek aynı şekilde değerlendirilmiştir İstatistik değerlendirmeleri Çalışmada 40 adet korunga türü 64 farklı lokasyondan toplanmıştır. Her bir tür için eşit sayıda lokasyon olmadığı için, lokasyon bir faktör olarak analiz edilememiştir. Türler birbiri ile kıyaslanırken fazla olan lokasyonların ortalaması alınmıştır. Ayrıca, lokasyon sayısı fazla olan türler kendi içinde analiz edilmiştir ve tür içi farklılıklar gözlenmiştir. İncelenen özellikler SPSS 11.0 paket programı kullanılarak varyans analizi yapılmıştır. Türler arası akrabalık ilişkilerini ortaya çıkarmak için SPSS 11.0 paket programı yardımıyla ilk olarak Temel Bileşen Testleri yapılmış, daha sonra seksiyonlar kendi içinde Hiyerarşik kümeleme analizi yapılarak dendogramlar çıkarılmıştır. 22

42 4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA 4.1 Morfolojik Karakterler Dendobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Dendobrychis seksiyonunda bir adet tür bir lokasyondan toplanmış ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır (Çizelge 4.1). Çizelge 4.1 Dendobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türün ismi, toplandığı lokalite ve koordinatları T.No Bitkinin İsmi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis cornuta (L.) Desv. Erzincan-Bayburt yolu, Yeniyol köyü 15 km kala sağ kolda yamaçlar 39 º K 039º D 2084 m Bu türün çiçek kısımları ve genel görünümü şekil 4.1 de verilmiştir. Şekil 4.1 Onobrychis cornuta (L.) Desv. türünün çiçek kısımları ve genel görünümü 23

43 Fide dönemine ait morfolojik gözlemler Fide döneminde gözlem yapılan karakterlere ait veriler çizelge 4.2 de toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.2 Onobrychis cornuta(l.) Desv. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait ortalama, minimum ve maksimum değerler İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprak eni Min. Maks. Kotiledon yaprak boyu Min. Maks İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta Min. Maks. Birinci yaprağın orta Min. Maks. yaprakçık eni yaprakçık boyu İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın sap Min. Maks. İkinci yaprağın orta Min. Maks. uzunluğu yaprakçık eni İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın orta Min. Maks. İkinci yaprağın yan Min. Maks. yaprakçık boyu yaprakçık eni İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın yan Min. Maks. İkinci yaprağın sap Min. Maks. yaprakçık boyu uzunluğu İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta Min. Maks. yaprakçık eni yaprakçık boyu İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan Min. Maks. yaprakçık eni yaprakçık boyu İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Min. Maks Çizelge 4.2 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ortalaması 5.13 mm iken, kotiledon yaprak boyu ortalaması 7.22 mm olarak ölçülmüştür. 24

44 İncelenen bu türde birinci yaprağın yan yaprakçığı bulunmadığı için sadece orta yaprakçıkta ölçümler yapılmıştır. Orta yaprakçık eni 3.15 mm iken, boyu mm olarak gözlenmiştir. İkinci ve üçüncü yapraklarda ise orta yaprakçık yanında yan yaprakçıklarında olduğu tespit edilmiş ve bu yaprakçıklarda da ölçümler yapılmıştır. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni 3.03 mm iken, yan yaprakçık eni 2.58 mm olarak ölçülmüştür. Yine bu yapraçıkların boylarına bakıldığında sırasıyla ve 9.62 mm olarak gözlenmiştir. Üçüncü yaprakta yapılan orta ve yan yaprakçık eni ölçümleri ise 2.42 ve 2.31 mm olarak bulunmuştur. Aynı çizelgede bu yaprakçıkların boyları incelendiğinde ve 8.44 mm olarak ölçülmüştür. Bunun yanında, incelenen bu ilk üç yaprakta yaprak sap uzunluklarıda değerlendirilmiştir. Birinci yaprağın sap uzunluğu mm iken, ikinci ve üçüncü yaprakların sap uzunlukları sırasıyla ve olarak gözlenmiştir Olgun bitki dönemi morfolojik gözlemler Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Orta ve yan yaprakçık eninde yapılan gözlemler bakımından çizelge 4.3 incelendiğinde, alt yaprakta orta ve yan yaprakçıklar sırasıyla 1.28 ve 1.29 mm, orta yaprakta her iki yaprakçıkta da 1.51 mm ve uç yaprakta ise 1.42 ve 1.35 mm olarak gerçekleşmiştir. Aynı çizelge orta ve yan yaprakçık boyu açısından izlendiğinde, alt yaprakta 2.90 ve 2.94 mm, orta yaprakta 4.63 ve 5.29 mm ve uç yaprakta 5.17 ve 4.42 mm olarak ölçülmüştür. Bu türün yaprak çift sayıları ise alt yaprakta en az 4 en fazla 5, orta yaprakta 3-5 ve uç yaprakta 3-4 olarak sayılmıştır. Boğum sayısı için çizelge değerlendirildiğinde, en az 3 en fazla 4 olarak sayılmıştır. Yaprak eksen boyları bakımından çizelge 4.3 incelendiğinde, alt yaprakta 0.99 cm, orta yaprakta 1.98 cm ve uç yaprakta 0.85 cm olarak ölçülmüştür. Aynı çizelge dal kalınlığı 25

45 ve dal uzunluğu ortalamaları için değerlendirildiğinde, ortalama olarak 1.57 mm ve 3.05 cm olarak gerçekleşmiştir. Son olarak kulakçık eni ve boyu bakımından çizelge değerlendirildiğinde, kulakçık eni ortalaması 2.50 mm ve kulakçık boyu ortalamasıda 4.41 mm olarak ölçülmüştür Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlerde yapılan gözlemlere ait veriler çizelge 4.4 da verilmiştir. Salkım ve salkım sap uzunluğu açısından çizelge 4.4 incelendiğinde, çiçekli dönemde salkım uzunluğu 1.60 cm iken, meyveli dönemde 1.68 cm olarak ölçülmüştür. Salkım sap uzunluğunda ölçülen değerler ise çiçekli dönemde 1.47 cm iken, meyveli dönemde 1.96 cm olarak gerçekleşmiştir. Bu türün çiçek boyu ortalaması mm olarak ölçülmüştür. Bunun yanında, bayrak yaprak eni ve boyu mm, kayıkçık eni ve boyu mm, kanatçık eni ve boyu mm olarak ölçülmüştür. Çanak yaprak boyu ve çanak yaprak diş boyu için çizelge 4.4 izlendiğinde, 4.45 ve 1.84 olarak gerçekleşmiştir. Erkek ve dişi organlar için yapılan ölçümler açısından çizelge değerlendirildiğinde, yumurtalık eni ve boyu 0.75 ve 1.45 mm, anter ve flament boyu ise 1.00 ve mm olarak ölçülmüştür. İncelenen bu tür üzerinde detaylı bir çalışma yoktur. Davis ( ) yaptığı çalışmada bu türün yaprak çift sayısını 2-5, çanak yaprak boyunu mm, çanak yaprak diş boyunu mm, bayrak yaprak boyunu mm, kanatçık boyunu mm ve kayıkçık boyunu da mm olarak tespit etmiştir. Bu sonuçlarla yaptığımız çalışma benzerlik göstermektedir. 26

46 Çizelge 4.3 Onobrychis cornuta (L.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks İncelenen karakterler (mm) Kulakçık en Min. Maks. Kulakçık boy Min. Maks

47 Çizelge 4.4 Onobrychis cornuta (L.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri İncelenen karakterler Çiçekli dalın salkım uzunluğu Ortalama Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap Ortalama Min. Maks. (cm) uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım uzunluğu Ortalama Min. Maks. Meyveli dalın salkım sap Ortalama Min. Maks. (cm) uzunluğu (cm) Çiçek boyu (mm) Ortalama Min. Maks. Dişicik borusu boyu (mm) Ortalama Min. Maks Bayrak yaprak eni (mm) Ortalama Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Ortalama Min. Maks Kayıkçık eni (mm) Ortalama Min. Maks. Kayıkçık boyu (mm) Ortalama Min. Maks Kanatçık eni (mm) Ortalama Min. Maks. Kanatçık boyu (mm) Ortalama Min. Maks Çanak yaprak boyu (mm) Ortalama Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu (mm) Ortalama Min. Maks Yumurtalık eni (mm) Ortalama Min. Maks. Yumurtalık boyu (mm) Ortalama Min. Maks Anter boyu (mm) Ortalama Min. Maks. Flament boyu (mm) Ortalama Min. Maks

48 4.1.2 Laphobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Laphobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Yapılan flora çalışmaları sonucunda Türkiye de Laphobrychis seksiyonu içerisinde üç adet tür tespit edilmiştir (Aktoklu 1995). Bu türlerin tamamı tek yıllıktır. Bu çalışmada O. caput-galli (L.) Lam. türünün iki populasyonu, O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. ve O. crista-galli (L.) Lam. türlerinin birer populasyonu toplanmış ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır (Çizelge 4.5). Bu türlerin genel görünüşü, çiçek kısımları, meyve ve tohum parçaları Şekil de verilmiştir. Çizelge 4.5 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türler Tür No Tür ismi Lokasyon Koordinatlar 1 a Onobrychis caput-galli (L.) Lam. b Onobrychis caput-galli (L.) Lam. 2 Onobrychis aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. 3 Onobrychis crista-galli (L.) Lam. Çanakkale, Eceabat-yalova yolu 12 km levhasından sonra yol kenarı Konya: Bucakkışla, Kurudere, içleri, Çanakkale, Eceabat-Yalova yolu 12 km. sağ dağ yamaçları Antakya, Saraykent, Kisecikten 500 m önce sağ ve sol yol kenarları 40º K 026º D 17 m 36º K 033º D 427 m 40 º K 026º D 15 m 36 º K 36º D 224 m Fide dönemi morfolojik gözlemler Laphobrychis seksiyonu fide döneminde ölçülen morfolojik karakterlere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.6 da verilmiştir. Çizelge 4.6 da görüldüğü gibi kotiledon yaprak eni, birinci yaprağın sap uzunluğu ve ikinci yaprağın orta yaprakçık eni dışında kalan tüm karakterler açısından türler farklılık göstermiştir. 29

49 Çizelge 4.6 Laphobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu incelenen karakterler Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri kaynakları derecesi toplamı ortalaması Kotiledon yaprak eni Türler Hata Genel Kotiledon yaprak boyu Türler ** Hata Genel Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Türler ** Hata Genel Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Türler ** Hata Genel Birinci yaprağın yan yaprak eni Türler ** Hata Genel Birinci yaprağın yan yaprak boyu Türler ** Hata Genel Birinci yaprağın sap uzunluğu Türler Hata Genel Ikinci yaprağın orta yaprakçık eni Türler ** Hata Genel Ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu Türler Hata Genel Ikinci yaprağın yan yaprakçık eni Türler ** Hata Genel Ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu Türler * Hata Genel Ikinci yaprağın sap uzunluğu Türler ** Hata Genel Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Türler ** Hata Genel Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Türler ** Hata Genel Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Türler ** Hata Genel Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Türler ** Hata Genel Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Türler ** Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 30

50 Şekil 4.2 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 31

51 Şekil 4.3 Onobrychis aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 32

52 Şekil 4.4 Onobrychis crista-galli (L.) Lam. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 33

53 Laphobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri çizelge 4.7 da verilmiştir. Çizelge 4.7 Laphobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler İncelenen karakterler (mm) Kotiledon eni Min. Maks. Kotiledon boyu Min. Maks a b a Türler İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks ab a b b a c Türler İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks c a b a a b Türler İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks b c a İncelenen karakterler (mm) Türler İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks b c a Türler İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks a a b b a b Türler İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks b b c a a a

54 Çizelge 4.7 Laphobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks a b b a a a Türler İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Min. Maks c b a Çizelge 4.7 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni açısından türler arasında bir farklılık görülmemiştir. Kotiledon yaprak boyu incelendiğinde O. caput-galli (L.) Lam.ve O. crista-galli (L.) Lam.türleri en yüksek değeri göstermiş (11.21 ve mm) ve bu türler istatistik olarak aynı grupta yer almıştır. Bunun yanında, O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türü ise bu iki türe göre daha düşük bir ortalama değer (7.55 mm) göstermiştir. Birinci yaprağın orta yaprakçık eni ve yan yaprakçık eni açısından çizelge 4.7 incelendiğinde, 6.73 ve 5.53 mm ile en yüksek değerler O.crista-galli (L.) LAM. türünde ölçülmüştür. Ancak, orta yaprakçık eninde en düşük değer 4.70 mm ile O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde gözlemlenirken, yan yapraçık eninde en düşük değer 3.32 mm ile O.caput-galli (L.) Lam.türünde ölçülmüştür. Orta ve yan yaprakçık boyunda ise en yüksek değerler (15.34 ve mm) O. caput-galli (L.) Lam. türünde ölçülürken, en düşük değerler (10.43 ve 9.50 mm) O.crista-galli (L.) Lam. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, yan yaprakçık boyunda yüksek değerler bakımından O. caput-galli (L.) Lam. türüyle O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türü arasında istatistiki olarak fark yoktur. İkinci yaprakta ölçülen değerler açısından incelendiğinde, orta ve yan yaprakçık eni bakımından en yüksek değerler (6.75 ve 5.46 mm) O. crista-galli (L.) Lam.türünde elde 35

55 edilmiştir. O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türü ise gözlem yapılan bu karakterler bakımından en düşük değerleri vermiştir (3.51 ve 3.06 mm). İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu açısından türler birbirinden farklılık göstermemiştir. Ancak yan yaprakçık boyu açısından O. caput-galli (L.) Lam.ve O.crista-galli (L.) Lam.türleri en yüksek değerleri (8.74 ve 8.87 mm) göstermiş ve birbiri arasında fark görülmemiştir. Yine bu özellik için en düşük değer ise (8.0 mm) O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde elde edilmiştir. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni için en yüksek değer 5.42 mm ile O.crista-galli (L.) Lam.türünde ölçülmüştür. Yan yaprakçık eni için ise en yüksek değerler (4.00 ve 4.07 mm) O. caput-galli (L.) Lam.ve O.crista-galli (L.) Lam.türlerinden elde edilmiştir. Orta ve yan yaprakçık boyları açısından ise en yüksek değerler O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. ve O.crista-galli (L.) Lam.türlerinde gözlenmiştir (Çizelge 4.7). Ölçümü yapılan bu üç yaprağın yaprak sap uzunlukları incelendiğinde farklı sonuçlar bulunmuştur. Birinci yaprağın sap uzunluğu değerlendirildiğinde, türler arasında istatistiki olarak fark gözlenmemiştir. Ikinci yaprakta en uzun sap mm olarak O. caput-galli (L.) Lam. türünde ölçülmüştür. En kısa sap ise 4.56 ve 5.88 mm ile O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. ve O.crista-galli (L.) Lam. türlerinde gözlenmiştir. Üçüncü yaprakta ise mm ile en uzun yaprak sapı O.crista-galli (L.) Lam.türünde ölçülürken, en kısa sap mm ile O. caput-galli (L.) Lam. türünde ölçülmüştür (Çizelge 4.7) Olgun bitki dönemi morfolojik gözlemler Laphobrychis seksiyonu olgun bitki döneminde ölçülen morfolojik karakterlere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.8 de verilmiştir. Çizelge 4.8 incelendiğinde, alt yaprağın orta yaprakçık boyu, orta yaprağın orta yaprakçık boyu, uç yaprağın yan yaprakçık boyu, dal uzunluğu, anter boyu, meyve kalınlığı ve tohum kalınlığı dışında tüm karakterler bakımından türler farklılıklar göstermiştir. 36

56 Çizelge 4.8 Laphobrychis seksiyonu ait türlerde olgun bitki dönemine ilişkin varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprakçık eni Orta yaprağın orta yaprakçık eni Uç yaprağın orta yaprakçık eni Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Alt yaprağın yan yaprakçık eni Orta yaprağın yan yaprakçık eni Uç yaprağın yan yaprakçık eni Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Alt yaprağın yaprak çift sayısı Orta yaprağın yaprak çift sayısı Uç yaprağın yaprak çift sayısı Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler Hata Genel Türler Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel

57 Çizelge 4.8 Laphobrychis seksiyonu ait türlerde olgun bitki dönemine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Orta yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Boğum sayısı Türler ** Hata Genel Dal kalınlığı Türler ** Hata Genel Dal uzunluğu Türler Hata Genel Kulakçık eni Türler * Hata Genel Kulakçık boyu Türler ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Meyveli dalın salkım uzunluğu Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Bayrak yaprak eni Türler ** Hata Genel Bayrak yaprak boyu Türler ** Hata Genel Kayıkçık eni Türler ** Hata Genel Kayıkçık boyu Türler ** Hata Genel Çanak yaprak boyu Türler ** Hata Genel Kanatçık eni Türler ** Hata Genel

58 Çizelge 4.8 Laphobrychis seksiyonu ait türlerde olgun bitki dönemine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Kanatçık boyu Türler ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Türler ** Hata Genel Yumurtalık eni Türler ** Hata Genel Yumurtalık boyu Türler ** Hata Genel Çiçek boyu Türler ** Hata Genel Anter boyu Türler Hata Genel Flament boyu Türler ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Türler ** Hata Genel Meyve eni Türler ** Hata Genel Meyve boyu Türler ** Hata Genel Meyve kalınlığı Türler Hata Genel Tohum eni Türler ** Hata Genel Tohum boyu Türler ** Hata Genel Tohum kalınlığı Türler Hata Genel Meyvede en uzun sırt diken boyu Meyvede en uzun karın diken boyu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel

59 Vejetatif karakterlere ait gözlemler Vejetatif gözlemlere ait veriler çizelge 4.9 da verilmiştir. Orta yaprakçık eni bakımından çizelge 4.9 incelendiğinde alt, orta ve uç yapraklarda en geniş yaprakçık eni O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. ve O. crista-galli (L.) Lam. türlerinde elde edilmiştir. En dar yapralçık eni ise O. caput-galli (L.) Lam. türünde ölçülmüştür. Alt ve orta yaprakta, orta yaprakçık boyu açısından türler arasında istatistiki olarak bir fark bulunmamıştır. Ancak, uç yaprakta en uzun yaprakçık mm ile O. caput-galli (L.) Lam.türünde ölçülürken, en kısa yaprakçık 5.98 mm ile O. crista-galli (L.) Lam. türünde ölçülmüştür. Yan yaprakçık eni bakımından çizelge 4.11 izlendiğinde her üç yaprakta en geniş yaprakçık O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde gözlenmiştir. Bununla birlikte en dar yaprakçık ise O. caput-galli (L.) Lam. türünde elde edilmiştir. Yan yaprakçık boyu verilerine bakıldığında uç yaprakta türler arasında fark bulunmamıştır. Ancak, alt ve orta yaprakta en uzun yaprakçık boyu O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. ve O. crista-galli (L.) Lam. türlerinden ölçülmüştür. Gözlem yapılan bu üç yaprakta yaprak çift sayılarına bakılırsa en fazla çift sayısı O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde sayılmıştır. Bununla birlikte, O. cristagalli (L.) Lam.ve O. caput-galli (L.) Lam. türlerinde yaprak çift sayıları bakımından bir fark gözlenmemiştir. Yaprak eksen boyu açısından bu üç yaprak grubu incelenecek olursa en uzun yaprak eksen boyu O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünden elde edilmiştir. En kısa yaprak eksen boyu ise alt ve orta yapraklarda O. caput-galli (L.) Lam.türünden, uç yaprakta ise O. crista-galli (L.) Lam.türünden elde edilmiştir. Dal uzunluğu ve kalınlığı için çizelge 4.9 incelendiğinde, türler arasında dal uzunluğu bakımından istatistiki olarak bir fark görülmemiştir. Ancak, dal kalınlıkları bakımından 40

60 en yüksek değer 3.04 mm olarak O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde ölçülmüştür. En düşük değer ise 1.59 mm ile O. caput-galli (L.) Lam. türünden elde edilmiştir. Yine bu türler boğum sayıları bakımdan ele alındığında O. caput-galli (L.) Lam. ve O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türleri en fazla boğum sayısına sahip türler iken, O. crista-galli (L.) Lam. türü en az boğum sayısına sahip tür olarak belirlenmiştir. Kulakçık üzerinde yapılan ölçümlerde, kulakçık eni ve boyu için en yüksek değerler 4.04 mm ve 7.41 mm ile O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde ölçülmüştür. En düşük değerler ise (2.89 ve 5.55 mm) O. caput-galli (L.) Lam. türünde gözlenmiştir. Genel olarak vejetatif kısımlar üzerinde detaylı bir çalışma yoktur. Yaprak ölçümleri için orta yapraklar dikkate alındığında Aktoklu (1995) e göre yaprakçık boyutları (boy ve en olarak) O. caput-galli (L.) Lam. türünde 3-16 x 2-3 mm, O.crista-galli ((L.) Lam.türünde 8-12 x mm ve O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde 5-9 x 3-5 mm olarak bulunmuştur. Aynı araştırıcı yaprak çift sayılarını yukarıdaki tür sırasına göre 4-9, 6-10 ve 5-8 olarak belirlemiştir. Kulkaçık boyları ise yukarıdaki sıraya göre mm, 5 mm ve 3-6 mm olarak tespit edilmiştir. Orta yaprakçık eni ve yaprak çift sayısı bakımından yaptığımız ölçümler Aktoklu (1995) e göre daha yüksek çıkmıştır. Bunun sebebi ise ekolojik faktörler ve populasyonların farklılığı olabilir Generatif karakterlere ait gözlemler Çiçekli ve meyveli dönemlerdeki salkım ve salkım sap uzunlukları, çiçek kısımları, tohum ve meyve kısımları ile ilgili tüm veriler çizelge 4.10 da toplu olarak verilmiştir. Çizelge incelendiğinde, çiçekli ve meyveli dönemde salkım boyları açısından en yüksek değerler (2.24 ve cm) O. crista-galli (L.) Lam. türünde ölçülmüştür. Bunun yanında en düşük değerler (1.36 ve 4.67 cm) ise çiçekli dönem için O. caputgalli (L.) Lam. türünde, meyveli dönem için O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde gözlenmiştir. Bu iki dönemde salkım sap uzunlukları incelendiğinde salkım boylarında elde edilen değerlere benzer şekilde en yüksek değerler (12.04 ve cm) O. crista-galli (L.) Lam. türünde ölçülürken, en düşük değerler (2.86 ve 5.24 cm) 41

61 çiçekli dönemde O. caput-galli (L.) Lam. türünde, meyveli dönemde ise O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde elde edilmiştir. Çiçek kısımları için çizelge 4.10 incelendiğinde, en yüksek değerler O. crista-galli (L.) Lam. türünde ölçülürken, en düşük değerler O. caput-galli (L.) Lam. türüde ölçülmüştür. Aynı çizelge de meyve eni için en yüksek değerler (4.23 ve 4.47 mm) O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. ve O. crista-galli (L.) türlerinde, en düşük değer ise 3.26 mm ile O. caput-galli (L.) Lam. türünde bulunduğu görülmektedir. Meyve eninde olduğu gibi meyve boyunda da en yüksek değer 5.26 mm ile O. crista-galli (L.) türünde elde edilirken, en düşük değer 4.05 mm ile O. caput-galli (L.) Lam. türünde elde edilmiştir. Meyve kalınlığı açısından türler incelendiğinde aralarında istatistiki olarak bir fark bulunmamıştır. Tohum eni ve boyu açısından çizelge 4.10 incelendiğinde, en geniş ve en uzun tohum (5.98 ve 7.57 mm) boyutlarının O. crista-galli (L.) türünde ölçüldüğü görülmektedir. Bunun yanında en dar ve en kısa (4.67 ve 6.50 mm) tohum boyutları ise O. caput-galli (L.) Lam. türünde gözlenmiştir. Aynı çizelgeye tohum kalınlığı için bakıldığında türler arasında istatistiki olarak bir fark bulunmamıştır. Son olarak aynı çizelgeye meyve sırtı ve karnı üzerindeki en uzun diken boyları açısından bakıldığında en uzun sırt ve karın diken boyunun (8.08 ve 4.17 mm) O.aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde olduğu görülmektedir. Incelenen bu karakterler bakımından en düşük değerler ise (3.92 ve 2.76 mm) O. crista-galli (L.) türünde ölçülmüştür. Aktoklu (1995), O.crista-galli ((L.) Lam., O. caput-galli (L.) Lam. ve O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türleri için generatif organlar üzerinde yaptığı çalışmada, çiçek durumu sapı 2.5-7, ve 6-27 cm, çanak yaprak boyu 5.5-8, 4-6 ve 8-10 mm, bayrakçık 5.5-7, 4-6 ve mm, kayıkçık 5.5-6, 4-6 ve mm, kanatçık 5-6, ve 8-9 mm ve meyve boyutları boy ve en olarak x 9-12, 7-10 x 7-10 mm ve x 8-12 mm olarak bulmuştur. Generatif organlardan salkım boyları (çiçekli dönem) açısından yaptığımız çalışmada O. caput-galli (L.) Lam. ve O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türlerinde salkım boyları mevcut çalışmaya göre daha kısa 42

62 çıkmıştır. Çanak yaprak boyu bakımından da O. aequidentata (Sibth Et Sm.) D urv. türünde ölçümlerimiz daha düşük çıkmıştır. Genel olarak taç yaprak kısımlarında da kanatçık boyu hariç mevcut çalışmaya göre daha düşük değerler gözlemlenmiştir. Bu farklılıkların yetiştirme koşulları ve incelenen populasyonların farklılığından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. 43

63 Çizelge 4.9 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b b a a a a a a Türler Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b c Türler Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks c c c a a a b b b Türler Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b a a a a Türler Yaprak çift sayısı Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b b a a a b b b

64 Çizelge 4.9 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks c c ab a a a b b b Türler İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı Min. Maks c a a a b b Türler İncelenen karakterler (mm) Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks b b a a ab b

65 Çizelge 4.10 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks b c b a b b a a a Türler İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks b c c b b b a a a Türler İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks c c c b b b a a a Türler İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu b c c a b b a a a Türler İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks c c c b b b a a a Min. Maks. 46

66 Çizelge 4.10 Laphobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Anter Min. Maks. Flament Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks c c b b a a Türler İncelenen karakterler (mm) Meyve eni Min. Maks. Meyve Boyu Min. Maks. Meyve kalınlığı Min. Maks b c a b a a Türler İncelenen karakterler (mm) Tohum eni Min. Maks. Tohum boyu Min. Maks. Tohum kalınlığı Min. Maks c c b b a a Türler İncelenen karakterler (mm) En uzun sırt diken boyu Min. Maks. En uzun karın diken boyu Min. Maks b b a a c b

67 Laphobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Şekil 4.5 incelendiğinde, hiyerarşik kümeleme analizi sonucu, Laphobrychis seksiyonundaki türler arasında herhangi bir grup oluşmamıştır. Morfolojik karakterler bakımından bu türlerin birbirine yakın olduğu ifade edilebilir. Şekil 4.5 Laphobrychis seksiyonunda gözlem yapılan morfolojik verilerin dendogram sonuçları Laphobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Bu çalışmada, O. caput-galli (L.) Lam. türünün iki populasyonu toplanmış (Çizelge 4.11) ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır. Çizelge 4.11 Laphobrychis seksiyonunda Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokasyon Koordinatlar 1 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. Çanakkale, Eceabat-yalova yolu 12 km levhasından sonra yol kenarı 40 º K 026 º D 17 m 2 Onobrychis caput-galli (L.) LAM Konya: Bucakkışla, Kurudere, içleri, 36 º K 033 º D 427 m 48

68 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.12 de verilmiştir. Çizelge 4.12 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli b ** a b ** a b * a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a Çizelge 4.12 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ve birinci yaprağın orta yaprakçık eni dışında tüm karakterler için populasyonlar farklılık göstermiştir. 49

69 Aynı çizelge kotiledon yaprak, birinci, ikinci ve üçüncü yapraktaki ölçümler için değerlendirildiğinde, kotiledon yaprak boyu açısından Konya populasyonu mm ile daha yüksek değerler gösterirken, Çanakkale populasyonu mm ile daha düşük değer vermiştir. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu ve yaprak sap uzunluğu bakımından da Konya populasyonu daha yüksek değerler (17.02 ve mm) vermiştir. Bununla birlikte, ikinci ve üçüncü yaprak incelenen karakterler açısından da Konya populasyonu, Çanakkale populasyonuna göre daha yüksek değerler göstermiştir Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Olgun bitki döneminde vejetatif karakterlerden elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.13 de verilmiştir. Çizelge 4.13 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b * a Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) a 2.316* b Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) a 2.992** b Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) a 3.821** b Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm)

70 Çizelge 4.13 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları (devam) Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) a 2.727** b Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Dal kalınlığı (mm) Dal uzunluğu (cm) a 2.658* b Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) a 2.461** b Uç yaprak eksen boyu (cm) a 2.733* b Boğum sayısı (adet) Kulakçık en (mm) Kulakçık boy (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.13 alt yaprakta yapılan ölçümler için incelendiğinde, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve yaprak çift sayısı bakımından populasyonlar arasında istatistiki olarak bir fark görülmemiştir. Alt yaprağın orta yaprakçık eni bakımından aynı çizelge incelendiğinde, Konya populasyonu 3.60 mm ile Çanakkale populasyonundan (3.07 mm) daha yüksek sonuç vermiştir. Alt yaprağın yan yaprakçık boyu için ise Çanakkale populasyonu 6.19 mm ile daha yüksek sonuç göstermiştir. Aynı çizelge orta yaprakta yapılan ölçümler için izlendiğinde, orta yaprakçık eni, yan yaprakçık eni ve yaprak çift sayısı bakımından populasyonlar arasında fark bulunmamıştır. Orta ve yan yaprakçık boyu için ise Çanakkale populasyonu daha yüksek (11.67 ve 7.82 mm) sonuç göstermiştir. Uç yaprakta yapılan gözlemler için incelendiğinde, orta yaprakçık eni, yan yaprakçık eni ve yan yaprakçık boyu açısından populasyonlar arasında fark görülmemiştir. Orta 51

71 yaprakçık boyu için ise mm ile Çanakkale populasyonu daha yüksek sonuç göstermiştir. Yaprak çift sayısı bakımından ise Konya populasyonu daha fazla (8 adet) yaprak çift sayısına sahiptir (Çizelge 4.13). Dal kalınlığı bakımından populasyonlar arasında fark bulunmamıştır. Dal uzunluğu açısından ise cm ile Çanakkale populasyonu, Konya populasyonuna göre (16.68 cm) daha uzun dallara sahiptir. Yaprak eksen boyları bakımından çizelge 4.13 incelendiğinde, alt yaprak eksen boyları açısından populasyonlar arasında fark görülmemiştir. Ancak, orta ve uç yaprak eksen boyları açısından ise Çanakkale populasyonu daha yüksek sonuçlar vermiştir. Boğum sayısı, kulakçık eni ve kulkçık boyu açısından populasyonlar arasında fark görülmemiştir Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Olgun bitki döneminde generatif karakterlerden elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.14 de verilmiştir. Çizelge 4.14 Onobrychis caput-galli (L.) Lam.türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karakter P.No Ortalama t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 2.092* b Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) a 4.275** b Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) b ** a Bayrak yaprak eni (mm) a 7.106** b Bayrak yaprak boyu (mm) a 2.395* b Kayıkçık eni (mm) a 2.313* b Kayıkçık boyu (mm) Kanatçık eni (mm) a 4.233** b 52

72 Çizelge 4.14 Onobrychis caput-galli (L.) Lam.türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları (devam) Kanatçık boyu (mm) a 5.627** b Çanak yaprak boyu (mm) a 2.283* b Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni (mm) a 2.058* b Yumurtalık boyu (mm) Dişicik borusu boyu (mm) Meyve eni (mm) Meyve boyu (mm) Meyve kalınlığı (mm) Meyvede en uzun sırt diken boyu (mm) a 2.293* b Meyvede en uzun karın diken boyu (mm) Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) b ** a Tohum kalınlığı (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.14 salkım boyu ve salkım sap uzunluğu bakımından incelendiğinde, çiçekli dönemde salkım boyu açısından populasyonlar arasında fark bulunmamıştır. Çiçekli dönem salkım sap uzunluğu (3.52 cm) ve meyveli dönem salkım boyu (7.55 cm) için ise Çanakkakele populasyonu, Konya populasyonuna göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. Meyveli dönem salkım sap uzunluğu bakımından ise Konya populasyonu (9.82 cm), Çanakkale populasyonuna (4.10 cm) göre daha yüksek sonuç göstermiştir. Aynı çizelge çiçek kısımları için incelendiğinde, kayıkçık boyu, çanak yaprak diş boyu, yumurtalık boyu ve dişicik borusu boyu dışında populasyonlar farklılık göstermiştir. İstatistiki olarak fark görülen çiçek kısımları için ise Çanakkale populasyonu, Konya populasyonuna göre daha yüksek sonuçlar vermiştir. 53

73 Çizelge 4.14 meyve ve tohum özellikleri bakımından izlendiğinde, meyvede en uzun sırt diken boyu ve tohum boyu dışında kalan populasyonlar arasında istatistiki olarak farklılık bulunmamıştır. Meyvede en uzun sırt diken boyu açısından Çanakkale populasyonu daha yüksek (4.93 mm) sonuç gösterirken, tohum boyu açısından Konya populasyonu daha yüksek (6.98 mm) sonuçlar vermiştir. Genel olarak populasyonlar arasındaki ölçümler değerlendirildiğinde, fide döneminde incelenen karakterlerin büyük çoğunluğu açısından populasyonlar farklılık göstermiştir. Olgun bitki döneminde ise vejetatif karakterler bakımından daha fazla benzerlik tespit edilmiştir. İstatistiki olarak farklılık gösteren karakterlerde, fide dönemi için Konya populasyonu daha yüksek sonuçlar verirken, olgun bitki döneminde birkaç karakter hariç Çanakkkale populasyonu daha iyi sonuçlar göstermiştir Onobrychis seksiyonunda morfolojik gözlemler Onobrychis seksiyonuna ait türlerde morfolojik gözlemler Onobrychis seksiyonunda toplanan türler, bulundukları lokalite ve koordinatları çizelge 4.15 de verilmiştir. Çizelge 4.15 Onobrychis seksiyonunda ölçüm ve gözlem yapılan türler Tür No Tür ismi Bulunduğu lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis lasiostachya Boiss. Denizli, Pamukkale traventerlere giriş güney kapısı, yol kenarı 37 º K 029º D 330 m 2 a Onobrychis gracilis Besser. b c Onobrychis gracilis Besser. Onobrychis gracilis Besser. 3 a Onobrychis fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. b Onobrychis fallax var. fallax Freyn Et Sint. Adana, Pozantı orman işletmesi önü Kütahya, Tavşamlı-Domaniç arası, Muhacir kö. Çıkışı, sağ kolda yamaçlar Maraş, Süleymanlıya 2 km kala, yol kenarı Malatya, Arguvan, Çobandere köyü, Şotik çayı vadisi, sağırtaş mevkii Malatya, Pötürge çıkışından sonra 2,5 km sol kolda yamaçlar 37 º K 31º D 780 m 39º K 29º D 715 m 37º K 036º D 825 m 39 º K 38º D 1410 m 38º K 38º D 1156 m 54

74 Çizelge 4.15 Onobrychis seksiyonunda ölçüm ve gözlem yapılan türler (devam) 4 a Onobrychis elata Boiss. Et Bal. b Onobrychis elata Boiss. Et Bal. 5 Onobrychis sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch.) Tvzel 6 Onobrychis cilicica KİT TAN & SORGER 7 a Onobrychis pisidica Boiss. b Onobrychis pisidica Boiss. 8 a Onobrychis oxyodonta Boiss. b c Onobrychis oxyodonta Boiss. Onobrychis oxyodonta Boiss. 9 a Onobrychis armena Boiss. Et Huet. b Onobrychis armena Boiss. Et Huet. 10 a Onobrychis stenostachya Freyn. subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. b Onobrychis stenostachya Freyn. subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. c Onobrychis stenostachya Freyn. subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. 11 Onobrychis mutensis Kit Tan & Sorger 12 Onobrychis occulta Hedge Et Hub-Mor. 13 a Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. b Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. Nevşehir, zelve yol ayrımı 1-2 km sağ koldaki yamaçlar Kayseri, Hisarcık-hacılara doğru, sağ yamaçlar Hisarcık, kıranardı meşe koruluğu, 79 nolu ev karşısı Mersin, Mut-kırobası arası 29. km yol kenarı Isparta, Şarkikaraağaç, Örenköy, P. nigra açıklığı Isparta, Şarkikarağaç, yol dönemicinden 3 km sonrasağ yamaçlar Ankara, çubuk II barajı Çankırı-Ilgaz yolu indağı geçiti tabelasından 500 m geride, sağ kolda dağ yamacı Karabük-Araç, Araç a 34 km kala levhasını sağ tarafları Erzincan-Kelkit arası, Yeniyol kö. 5 km kala sağ kolda dağlık yamaç Kütahya, Gedize varmadan km kala Hakkı Beşir-Esma Beşir Hatıra ormanı tabelasının karşısı yol kenarı Kars, Akyaka, Üçpınar tabelasından sonra sağa doğru 100 m yolun kenarı Erzurum, Tortum tuz ocakları tesisleri başlangıcı Erzurum, Hınıs 28. km levhasının karşısı, yol kenarı İçel: Mut, Aşağı Köselerli yolu 3-5. km, kıreçtaşlı step, Kangal-Sivas, 7 km yolun sağ tarafı Bayburt-Aşkale arası, kop geçidi, şehitler çeşmesi karşısı, dağlık yamaçlar Çankırı-Ilgaz Derbent otel yanı 38º K 034º D 1046 m 38º K 035º D 1443 m 38º K 035º D 1514 m K D 1095 m 38 º K 31º D 1341 m 38º K 31º D 1211 m 40 º K 33º D 1161 m 40 º K 033º D 1406 m 41º K 32º D 370 m 39 º K 039º D 2102 m 39 º K 029º D 885 m 40º K 043º D 1536 m 40º K 041º D 1987 m 39º K 41º D 878 m 36 º K 033º D 125 m 39 ºº K 037º D 1599 m 40 º K 040º D 2408 m 41º K 33º D 1795 m 55

75 Çizelge 4.15 Onobrychis seksiyonunda ölçüm ve gözlem yapılan türler (devam) 14 Onobrychis araxina Schischkin 15 a Onobrychis viciifolia Scop. b c Onobrychis viciifolia Scop. Onobrychis viciifolia Scop. 16 Onobrychis marashensis Duman & Vural 17 Onobrychis paucijuga Bornm. Kars, Susuz, Kiziroğlu kö. Üstü, taşlık yamaçlar Kütahya-Gediz-Çavdarisar dönemeci arası sağ koldaki yamaçlar Erzurum, Hınıs 28. km kala sol kolda yamaçlar Bolu-Mengen girişi Babahızır levhasından önce yol kenarı Maraş, Ahır da. yedikuyu mevkii, step, Konya, Cihanbeyli-yavşan Tuzlası arası km sağ ve sol kolda yol kenarı 18 Onobrychis beata Sirj. Adana, karaisalı Koca Çukur Y., N.W. Pozantı, Hub-Mor Onobrychis podperae Sirj. 20 a Onobrychis kotschyana Fenzl. b Onobrychis kotschyana Fenzl. 21 Onobrychis altissima Grossh. 22 Onobrychis hajastana Grossh. 23 Onobrychis lasistanica Sirj. 24 Onobrychis argaea Boiss. Et Ball. Kütahya, Gediz-Emet yol ayrımından sonra 3 km sol kolda tırmanış Antep, Antep Üni. Kampusü, Çobanevi levhasının arkasındaki açıklık Urfa, Hilvan, Bozova yolayrımından1-2 km sonra sağ kolda yamaçlar Kars, Susuz a 8 km kala sğ yol kenarı, Mezraya 1 km kala Erzurum, Hınısa 28 km levhasının sol yamaçları Trabzon, Köprübaşı, kemer geçidi, yaylalar Kayseri, Erciyes da., tekir yaylası, teleferik altları 40 º K 043º D 2796 m 39º K 19º D 887 m 39º K 41º D 1878 m 40º K 32º D 642 m 37 º K 037º D 1850 m 38 º K 033º D 940 m 37 º K 035º D 1435 m 39º K 29º D 820 m 37º K 037º D 897 m 37º K 38º D 629 m 40º K 043º D 1819 m 39º K 041º D 1872 m 40º K 40º D 2426 m 38º K 035º D 2227 m Bugüne kadar yapılan flora çalışmalarında Türkiye de Onobrychis seksiyonu içerisinde 33 adet tür tespit edilmiştir (Aktoklu 1995). Çizelge 4.15 incelendiğinde, Onobrychis seksiyonuna dahil 24 adet tür 38 farklı lokasyondan toplanmış ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır. Toplanan bu türlerin tamamı çok yıllık olup, araziye şaşırtma işleminden bir yıl sonra morfolojik gözlemlere başlanmıştır. İncelenen bu türlerin genel görünüşü, çiçek, meyve ve tohum kısımları şekil da verilmiştir. 56

76 Şekil 4.6 Onobrychis lasiostachya Boiss. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 57

77 Şekil 4.7 Onobrychis gracilis Besser. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 58

78 Şekil 4.8 Onobrychis fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 59

79 Şekil 4.9 Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 60

80 Şekil 4.10 Onobrychis sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 61

81 Şekil 4.11 Onobrychis cilicica Kit Tan & Sorger türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 62

82 Şekil 4.12 Onobrychis pisidica Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 63

83 Şekil 4.13 Onobrychis oxyodonta Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 64

84 Şekil 4.14 Onobrychis armena Boiss. Et Huet türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 65

85 Şekil 4.15 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 66

86 Şekil 4.16 Onobrychis mutensis Kit Tan & Sorger türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 67

87 Şekil 4.17 Onobrychis occulta Hedge Et Hub-Mor türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 68

88 Şekil 4.18 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 69

89 Şekil 4.19 Onobrychis araxina Schischkin türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 70

90 Şekil 4.20 Onobrychis viciifolia Scop. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 71

91 Şekil 4.21 Onobrychis marashensis Duman & Vural türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 72

92 Şekil 4.22 Onobrychis paucijuga Bornm. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 73

93 Şekil 4.23 Onobrychis beata Sirj. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 74

94 Şekil 4.24 Onobrychis podperae Sirj. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 75

95 Şekil 4.25 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 76

96 Şekil 4.26 Onobrychis altissima Grossh. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 77

97 Şekil 4.27 Onobrychis hajastana Grossh. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 78

98 Şekil 4.28 Onobrychis lasistanica Sirj. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 79

99 Şekil 4.29 Onobrychis argaea Boiss. Et Bal. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 80

100 Fide dönemine ait morfolojik gözlemler Onobrychis seksiyonu fide döneminde ölçülen morfolojik karakterlere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.16 da verilmiştir. Çizelge 4.16 Onobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri kaynakları derecesi toplamı ortalaması Kotiledon yaprak eni Türler Hata Genel Kotiledon yaprak boyu Türler Hata Genel Birinci yaprağın orta Türler ** yaprakçık eni Hata Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu Ikinci yaprağın orta yaprakçık eni Ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu Ikinci yaprağın yan yaprakçık eni Ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu Ikinci yaprağın sap uzunluğu Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel

101 Çizelge 4.16 Onobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.16 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ve boyu dışında tüm karakterler açısından türler farklılıklar göstermiştir. Onobrychis seksiyonundaki türlere ait fide dönemi verileri ise toplu olarak çizelge 4.17 de verilmiştir. Çizelge incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ve boyu bakımından türler arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Aynı çizelge birinci yaprakta ölçümü yapılan karakterler açısından değerlendirildiğinde, birinci yaprağın orta yaprakçık eni bakımından en geniş yaprakçık ortalaması 8.26 mm ile O. viciifolia Scop. türünde ölçülürken, en dar yaprakçık ortalaması 2.64 mm ile O. lasiostachya Boiss. türünde elde edilmiştir. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu için ise en uzun yaprakçık ortalaması (14.57 mm) O. araxina Schischkin türünde gözlenirken, en kısa yaprakçık ortalaması (5.12 mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde ölçülmüştür. Birinci yaprağın yan yaprakçık eni açısından çizelge incelendiğinde, en geniş yaprakçık ortalaması 4.67 mm ile O. altissima Grossh. türünde elde edilirken, en dar yaprakçık ortalaması 2.39 mm ile O. occulta Hedge et Hub-Mor türünde gözlenmiştir. Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu için en uzun yaprakçık ortalaması mm ile O. hajastana Grossh. türünde ölçülürken, en kısa yaprakçık ortalaması 5.06 mm olarak O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde elde edilmiştir. Yine birinci 82

102 yaprağın sap uzunluğu bakımından çizelge incelendiğinde, birinci yaprağın yan yaprakçık enine benzer şekilde, en yüksek değer mm ile O. altissima Grossh. türünde ölçülürken, en düşük değer mm ile O. occulta Hedge et Hub-Mor türünde gözlenmiştir. Çizelge 4.17 Onobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler İncelenen karakterler (mm) Kotiledon Min. Maks. Kotiledon Min. Maks. yaprak eni yaprak boyu

103 Çizelge 4.17 Onobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın Min. Maks. Birinci yaprağın Min. Maks. T.No orta yaprakçık orta yaprakçık eni boyu l e-g g-ı de g-i gh j-l e-g j-l gh j-l f-h d-f e-g i-l e-g f-h f-h b b ı-j l kl gh g-ı d-f b a a bc cd e-g h-j e-g bc d d-f ef i-l l bc c de c e-g d-f ı-k gh İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks hı c-e d-g b-d cd c-f g-ı c-e e-h ef g-ı ef bc c-e g-ı c-e c-e c-f hı ef e-h g ı fg c-f c-e bc c-e e-h ef ab bc bc c-e gh fg a b ab a bc c-e f-h fg

104 Çizelge 4.17 Onobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks de i b-d e-g b-d c-e e hı c-e i b-d g-ı b-d cd c-e g-ı c-e c-e bc hı e g-ı e hı bc d-f bc g-ı a a c-e b b-d e-g bc bc c-e b e g-ı a b b b c-e cd b f-h Türler İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks g-ı j d-f e-g f-ı c-e d h-j d-g i-j i f-ı f-ı b-d e-ı f-h h-i de c i-j j g-i hı i-j d-g d-f a ij bc a e-ı bc e-ı f-i de cd d-h a f-ı h-i de b ab b f-ı c-e ıi g-i

105 Çizelge 4.17 Onobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın Min. Maks. Min. Maks. İkinci yaprağın yan yaprakçık sap uzunluğu boyu e-h d-f bc c-f c-f b-e bc d-f b-d a-d h d-f c-f b-e b-f c-f f-h d-f b b-d ı ef d-g f b-f a-d a d-f a a b-f b-e b-d a-d b-f d-f c-f ab e-h d-f b ab a b-e b-e d-f gh a-c Türler İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks kl l g-i d-f ef h-g jk b jk de ı-j kl de g-i ı-j cd f-h i-l kl d-g h-i m l h-j f-h f-ı f-ı a a b cd ı-k ij g-i fg h-j c e-h g-ı e-ı b c cd b f-h d-g ı-j j-l

106 Çizelge 4.17 Onobrychis seksiyonunda türler arası fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks i-j i f-h c-e de e-h h-j b ı-j c h-j ıi cd d-h g-ı c de f-h j-k c-f f-h j k d-h ef d-h f-h b a a cd h-ı f-h c-e ef g-h c c-e f-h d-g b c c a e-g cd g-i h-i Türler İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Min. Maks ı gh fg c-f c-f gh c-g ı hı hı ı i d-g ı a c-f cd ı e-g d-g bc c-e ı ab

107 Çizelge 4.17 ikinci yaprakta ölçümü yapılan karakterler açısından incelendiğinde, ikinci yaprağın orta ve yan yaprakçık eni ölçümlerinde en yüksek ortalama değerler (7.13 ve 6.48 mm) O. viciifolia Scop. türünde elde edilirken, en düşük ortalama değerler (2.59 ve 2.76 mm) O. lasiostachya Boiss. türünde elde edilmiştir. İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu için ise en uzun yaprakçık ortalaması (14.28 mm) O. araxina Schischkin türünde ölçülürken, ikinci yaprağın yan yaprakçık boyunda en uzun yaprakçık ortalaması (12.19 mm) O. hajastana Grossh. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, ikinci yaprağın yan yaprakçık boyunda en uzun yaprakçık ortalaması bakımından O. hajastana Grossh tüyüle O. araxina Schischkin. (11.24 mm) ve O. viciifolia Scop. (11.48 mm) türleri aynı grupta yeralmıştır. Bu iki karakter için en düşük ortalama değerler ise (5.01 ve 4.94 mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde elde edilmiştir. Aynı çizelgeye ikinci yaprağın sap uzunluğu için bakıldığında, en uzun yaprak sap ortalaması mm ile O. viciifolia Scop. türünde ölçülürken, en kısa sap ortalaması (22.47 mm) O. occulta Hedge et Hub- Mor türünde ölçülmüştür. Orta ve yan yaprakçık eninde en geniş yaprakçık ortalamaları (8.71 ve 7.88 mm) O. viciifolia Scop. türünde elde edilirken, en dar yaprakçık ortalamaları (2.70 ve 2.42 mm) O. occulta Hedge et Hub-Mor türünde gözlenmiştir. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu için veriler incelendiğinde, en uzun yaprakçık ortalaması (16.37 mm) O. araxina Schischkin türünde ölçülürken, en kısa yaprakçık ortalaması (5.85 mm O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde ölçülmüştür. Aynı yaprağın yan yaprakçık boyunda ise en uzun yaprakçık ortalaması (13.29 mm) O. hajastana Grossh. türünde gözlemlenirken, mm ile O. viciifolia Scop. türüde aynı grupta yeralmıştır. En kısa yaprakçık boyu ortalaması da (5.24 mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde elde edilmiştir. Üçüncü yaprağın sap uzunluğu için Çizelge 4.17 incelendiğinde, en uzun yaprak sap uzunluğu ortalaması (63.28 mm) O. viciifolia Scop. türünde ölçülürken, en kısa yaprak sap ortalaması (18.86 mm) birinci ve ikinci yaprak sap uzunluğu ortalamalarına benzer şekilde O. occulta Hedge et Hub-Mor türünde belirlenmiştir (Çizelge 4.17). Onobrychis seksiyonunda genel olarak fide dönemi ölçümleri değerlendirildiğinde, O. viciifolia Scop., O. araxina Schischkin., O. altissima Grossh. ve O. hajastana Grossh. türleri en yüksek değerleri verirken, O. lasiostachya Boiss., O. mutensis Kit Tan & Sorger. ve O. occulta Hedge et Hub-Mor. türleri en düşük değerleri vermiştir. 88

108 Olgun bitki dönemine ait morfolojik gözlemler Onobrychis seksiyonu olgun bitki döneminde ölçülen morfolojik karakterlere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.18 de verilmiştir. Çizelge 4.18 Onobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprakçık eni Orta yaprağın orta yaprakçık eni Uç yaprağın orta yaprakçık eni Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Alt yaprağın yan yaprakçık eni Orta yaprağın yan yaprakçık eni Uç yaprağın yan yaprakçık eni Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Alt yaprağın yaprak çift sayısı Orta yaprağın yaprak çift sayısı Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel

109 Çizelge 4.18 Onobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Uç yaprağın yaprak çift sayısı Türler ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Orta yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Boğum sayısı Türler ** Hata Genel Dal kalınlığı Türler ** Hata Genel Dal uzunluğu Türler ** Hata Genel Kulakçık eni Türler ** Hata Genel Kulakçık boyu Türler ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Meyveli dalın salkım uzunluğu Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Bayrak yaprak eni Türler ** Hata Genel Bayrak yaprak boyu Türler ** Hata Genel Kayıkçık eni Türler ** Hata Genel Kayıkçık boyu Türler ** Hata Genel

110 Çizelge 4.18 Onobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Çanak yaprak boyu Türler ** Hata Genel Kanatçık eni Türler ** Hata Genel Kanatçık boyu Türler ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Türler ** Hata Genel Yumurtalık eni Türler ** Hata Genel Yumurtalık boyu Türler ** Hata Genel Çiçek boyu Türler ** Hata Genel Anter boyu Türler ** Hata Genel Flament boyu Türler ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Türler ** Hata Genel Meyve eni Türler ** Hata Genel Meyve boyu Türler ** Hata Genel Meyve kalınlığı Türler ** Hata Genel Tohum eni Türler ** Hata Genel Tohum boyu Türler ** Hata Genel Tohum kalınlığı Türler ** Hata Genel Meyvede en uzun sırt diken boyu Meyvede en uzun karın diken boyu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel

111 Çizelge 4.18 de verilen değerler tüm vejetatif ve generatif karakterler bakımından türlerin istatistiki olarak farklılık gösterdiğini teyit etmektedir Vejetatif karakterlere ait gözlemler Onobrychis seksiyonunda olgun bitki döneminde vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri çizelge 4.19 da verilmiştir. Alt yaprakta orta yaprakçık eni incelendiğinde, en geniş orta yaprakçık 7.44 mm ile O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde ölçülürken, en dar yaprakçık (1.61 mm) O. araxina Schischkin. türün de ölçülmüştür. Bunun yanında, en yüksek değerler bakımından O. mutensis Kit Tan & Sorger türüyle O. fallax var fallax Freyn Et Sint. ve O. viciifolia Scop. türleri (6.79 ve 6.89 mm) arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Orta ve uç yapraklarda orta yapraçık eni ortalamaları bakımından en yüksek değerler (8.29 ve 4.82 mm) yine O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde elde edilirken, en düşük değerler (2.74 ve 1.45 mm) O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde ölçülmüştür. Orta yaprakçık boyu için alt ve orta yaprakta en uzun yaprakçık ortalaması (17.59 ve mm) O. fallax var fallax Freyn Et Sint. türünde ölçülmüştür. En kısa yaprakçık ortalamalarında ise alt yaprakta O. araxina Schischkin türü, orta yaprakta O. paucijuga Bornm. türü en düşük değerleri (3.14 ve 7.89 mm) göstermiştir. Aynı karaktere uç yaprak açısından bakacak olursak, en uzun yaprakçık mm ile O. hajastana Grossh. türünde, en kısa yaprakçık (6.20 mm) ise O. marashensis Duman & Vural türünde gözlemlenmiştir. Yan yaprakçık eni bakımından O. mutensis Kit Tan & Sorger türü alt, orta ve uç yapraklarda en yüksek (8.40, 8.96 ve 3.96 mm) değerleri vermiştir. Aynı karakter için alt yaprakta en düşük değer 2.46 mm ile O. araxina Schischkin türünde ölçülürken, orta ve uç yapraklarda en düşük değerler 2.32 ve 1.21 mm olarak O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde tespit edilmiştir. 92

112 Yan yaprakçık boyu için alt, orta ve uç yaprakta en uzun yaprakçık ortalaması (19.37, ve mm) O. hajastana Grossh. türünde ölçülmüştür. En kısa yaprakçık ortalaması, alt yaprakta 5.02 mm ile O. araxina Schischkin türünde, orta ve uç yaprakta ise 7.00 ve 5.21 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde elde edilmiştir. Yaprak çift sayıları yönüyle alt ve orta yaprakta en fazla yaprak çift sayısına (13-17 ve adet) sahip tür O. pisidica Boiss. olorak tespit edilmiştir. Aynı yapraklarda en az yaprak çift sayısına (2-4 ve 2-4 adet) sahip tür ise O. occulta Hedge Et. Hub-Mor olarak bulunmuştur. Aynı karakter için uç yaprak incelenecek olursa, en fazla yaprak çifti (10-14 adet) O. beata Sirj. türünde, en az yaprak çifti de ( 2-3 adet) O. hajastana Grossh. türünde gözlemlenmiştir. Ayrıca, en az yaprak çifti bakımından O. hajastana Grossh. türüyle O. fallax var fallax Freyn Et Sint. türü (2-3) aynı grupta yeralmıştır. Yaprak eksen boyları açısından alt yaprakta en uzun yaprak eksen boyu ortalaması cm ile O. pisidica Boiss. türünde, orta yaprakta cm ile O. viciifolia Scop. türünde ve uç yaprakta ise 5.61 cm ile O. lasistanica Sirj. türünde ölçülmüştür. Aynı çizelge en kısa yaprak eksen boyları bakımından incelendiğinde, alt, orta ve uç yaprakta en kısa yaprak eksen boyları 3.70, 2.79 ve 1.01 cm ile O. paucijuga Bornm. türünde tespit edilmiştir. Dal kalınlığı, dal uzunluğu ve boğum sayısı bakımından, en kalın dala (5.40 mm) sahip türün O. altissima Grossh. olduğu görülmüştür. Ayrıca, bu tür dal kalınlığı açısından O. viciifolia Scop. türüyle (5.36 mm) istatistiksel olarak farklı bulunmamıştır. Bu karakter için en ince dala (1.39 mm) sahip türün ise O. occulta Hedge Et. Hub-Mor olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte, en uzun dal cm ile O. podperae Sirj. türünde, en kısa dal ise 1.74 cm ile O. araxina Schischkin türünde ölçülmüştür. Ayrıca, O. podperae Sirj. türüyle O. cilicica Kit Tan & Sorger ve O. hajastana Grossh. türleri arasında en uzun da (76.63 ve cm) ve O. araxina Schischkin türüyle O. argaea Boiss. Et Bal. türü arasında en kısa dal uzunluğu (6.60 cm) açısından istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Türler boğum sayıları için karşılaştırıldığında, en fazla boğum sayısı (12-16 adet) O. cilicica Kit Tan & Sorger türünde sayılırken, en az boğum sayısı (2-3 adet) O. araxina Schischkin türünde tespit edilmiştir. Ayrıca, dal uzunluğunda olduğu gibi boğum 93

113 sayısında da O. araxina Schischkin. türüyle ve O. argaea Boiss. Et Bal. türü (2-4 adet) arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir. Kulakçık eni ve boyu açısından en geniş kulakçık eni 6.58 mm ile O. hajastana Grossh. türünde ölçülürken, en dar kulakçık eni (2.14 mm) O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ölçülmüştür. Kulakçık boyları açısından türler karşılaştırıldığında, en uzun kulakçık boyu (14.32 mm) O. pisidica Boiss. türünde tespit edilirken, en kısa kulakçık boyu (4.39 mm) O. argaea Boiss. Et Bal. türünde gözlemlenmiştir. Ayrıca, O. argaea Boiss. Et Bal. türüyle O. occulta Hedge Et. Hub-Mor türü arasında kulakçık boyu (4.40 mm) bakımından fark görülmemiştir (Çizelge 4.19). Tüm yaprakçıklar için yapılan bir çalışma bulunmadığı için yaprak üzerinde yapılan gözlemlerde orta yaprağın orta yaprakçığı dikkate alınmıştır. En geniş yaprakçık 8.29 mm ile ( mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde, en dar yaprakçıkda 2.74 mm (1.94 ve 3.83 mm) ile O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde ölçülmüştür. Aktoklu (1995) yaptığı çalışmada, O. mutensis Kit Tan & Sorger ve O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türleri için bu karakteri 4-6 (-8) ve 3-4 mm olarak bulmuştur. Orta yaprakçık boyu için en yüksek değer mm ile ( mm) O. fallax var fallax Freyn Et Sint. türünde, en düşük değer ise 7.89 mm ile (5.18 ve 10.08) O. paucijuga Bornm. türünde ölçülmüştür. Aktoklu (1995) yaptığı çalışmada O. fallax var fallax Freyn Et Sint. ve O. paucijuga Bornm. türlerinde bu karakteri 8-32 ve 6-8 (-10) mm olarak belirlemiştir. Bu sonuçlar çalışmamızla benzerlik göstermektedir. Yaptığımız çalışmada, en fazla yaprak çift sayısına (11-16) sahip tür O. pisidica Boiss. iken, en az yaprak çift sayısına (2-4) sahip tür O. occulta Hedge Et. Hub-Mor olarak belirlenmiştir. Aktoklu (1995) yaptığı çalışmada bu türlerin yaprak çift sayılarını 9-12 ve (-2)3-5 olarak bulmuştur. Yaptığımız çalışmada O. pisidica Boiss. türünün yaprak çift sayısı daha fazla bulunmuştur. 94

114 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks bc fg kl b de g-i a cd h-k cd f-h j-l de ı l b c f-i b cd c-g de ef ı-k de f-h h-i de hı i-l a a a ef hı i-l ef f b g hı h-i a b b-f c-e ef e-ı de ef b-e d-f ef h-j b cd b-d b cd d-h b b b-e b cd bc c-e c b f g-ı ı-k

115 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks e-g h-k f-h d-f d-f b-d a a bc c c-e a cd e-g e-g f-ı f-h de e-h g-j f-h g-ı f-i b-e ıi k-m d-g g-ı ı-l d-f h-i j-m e-g f-ı i-l f-h jk j-m c-e l j-m f-h de c-e c-e jk mn h jk n d-g k l-n g-h ı-j h-k f-h c-e bc a f-ı b-d b-d b ab a i-k f-ı b jk l-n h

116 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks g-ı ı-j ıi e-g g g-ı d-f fg hı gh ı-j ıi ij l i d-f de hı bc cd d-f h-i g-ı g-ı h-i ij g-ı h-i i-k f-h a a a jk k ı ij ı-j c-e k i-k de ab b b-d ıi ı-j e-g ij h-i de ıi g-ı e-h c-e de d-f fg gh f-h cd c ab d-f ef a-c gh ef bc k jk ıi

117 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks ı h-ı hı e-g de ef b bc ef c-e de bc f-h g-ı hı f-h ef gh b-d d-f f-h hı e-g de g-ı ı gh hı g-ı de ı g-ı f-h i jk hı j ij ef k ıi e-g bc a cd jk kl hı jk kl e-h ij ıi ef hı f-h f-h c-f cd bc d-f ab b a a a ı d-f b jk l ı

118 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No Yaprak çift sayısı Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks ij ij f d-f d-f h-j jk kl l gh g-ı h-j hı ij f-h b-e d-g j-l a a bc hı ıi f ef e-h g-i fg d-f b b-e g-ı kl l m kl gh hı e bc d-g cd c-e cd de jk k g-ı kl lm i-k b b a b-e bc fg ıi j ı-k b-d bc bc gh f-ı l b-e de bc ij kl g-ı

119 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks e-g d-f d-f d-f ef e-g f-h g g-h c-e d-f cd e-g g d-f b-d b-d e-g a a bc f-h ef de f-h g e-g h d-f ab f-h b-e e-g j h gh ıi fg bc j g a b a bc ij h g-h j h h ı c-e cd d-f de f-h gh d-f d-f b-d bc c bc b d-f e-g b-e a ij h e-g

120 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı Min. Maks fg d-f ef cd b fg f g cd de b de gh de i cd a a cd cd e-g ef d-f fg f-h d-f gh g-ı h ı c-e ef c j hı ıi hı ı j ij i k a b e-g ıi hı ıi ij g h g-ı hı i b a b c f b a bc fg ab a fg cd g i ij i k

121 Çizelge 4.19 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler Kulakçık eni (mm) Min. Maks. Kulakçık boyu (mm) Min. Maks gh jk de f-h fg h-i de c-e gh ij de f-h bc a fg g-i d-f f-ı h ij ef g-i ıi k ef e-g ıi b bc b ıi jk hı jk ef ı-j b c d-f h-i b d-f a cd cd c i k Generatif karakterlere ait gözlemler Onobrychis seksiyonunda olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait veriler çizelge 4.20 de verilmiştir. Çiçekli dönemde en uzun salkım boyu ortalaması cm ile O. hajastana Grossh. türünde ölçülürken, meyveli dönemde en uzun salkım boyu ortalaması (27.34 cm) O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde tespit edilmiştir. Her iki dönem için en kısa salkım boyu ortalaması ise (2.06 ve 2.06 cm) O. argaea Boiss. Et Bal. türünde gözlemlenmiştir. Aynı çizelgede salkım sap uzunlukları incelendiğinde, çiçekli dönemde en uzun salkım sap ortalaması cm ile O. lasistanica Sirj. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, O. lasistanica Sirj. türüyle O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türü arasında çiçekli dönem salkım sap uzunluğu ortalaması (28.19 cm) bakımından istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Bu karakter için tespit 102

122 edilen en düşük değer ise 1.39 cm ile O. occulta Hedge Et. Hub-Mor türünde ölçülmüştür. Meyveli dönem salkım sap uzunluğu açısından türler karşılaştırıldığında, en uzun salkım sap uzunluğu ortalaması (44.78 cm) O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde ölçülürken, en kısa salkım sap uzunluğu ortalaması (3.58 cm) O. paucijuga Bornm. türünde ölçülmüştür. En uzun çiçek boyu ortalaması mm ile O. lasistanica Sirj. türünde tespit edilmiştir. Bununla birlikte, bu türle O. araxina Schischkin ve O. hajastana Grossh. türleri arasında çiçek boyu ortalaması (14.17 ve mm) bakımından istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Çiçek boyu ortalaması için en düşük değer ise 7.30 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, bu türle O. occulta Hedge Et. Hub-Mor türü arasında çiçek boyu ortalaması (7.54 mm) açısından fark bulunmamıştır. Türler dişicik borusu boyu ortalaması bakımında karşılaştırıldığında, en uzun dişicik borusu boyu ortalaması (13.64 mm) O. araxina Schischkin türünde gözlemlenmiştir. Bu karakter için en düşük değer ise 5.80 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde elde edilmiştir. Çanak yaprak boyu ve çanak yaprak diş boyu için en yüksek ortalama değerler (7.86 ve 5.39 mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde ölçülmüştür. Ayrıca, bu tür çanak yaprak diş boyu ortalaması (5.31 ve 5.30 mm) açısından O. pisidica Boiss. ve O. occulta Hedge Et Hub-Mor türleriyle istatistiksel olarak farklı bulunmamıştır. Çanak yaprak boyu ortalaması için en düşük değer (4.41 mm) O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ölçülürken, O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türüyle (4.43 mm) arasında fark görülmemiştir. Yine çanak yaprak diş boyu ortalaması için en düşük değer (2.47 mm) O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türünde tespit edilirken, O. argaea Boiss. Et Bal. türüyle aralarında fark bulunmamıştır. Türler bayrak yaprak eni ve boyu için karşılaştırıldığında, bayrak yaprak eni açısından en yüksek değer 8.78 mm ile O. lasistanica Sirj. türünde elde edilirken, en düşük değer 4.55 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde elde edilmiştir. Bayrak yaprak boyu için en yüksek değer mm ile O. montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. türünde ölçülürken, en düşük değer (7.12 mm) O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ölçülmüştür. Bununla birlikte, O. argaea Boiss. Et Bal. türüyle O. fallax var fallax Freyn Et Sint. ve O. occulta Hedge Et Hub-Mor türleri arasında bayrak yaprak boyu ortalamaları (7.45 ve 7.46 mm) açısından istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Yine 103

123 taç yaprak kısımlarından olan kayıkçık eni ve boyu bakımından Çizelge 4.20 izlendiğinde, en geniş kayıkçık 5.54 mm ile O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde, en dar kayıkçık ise 2.86 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde tespit edilmiştir. Ayrıca, O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türüyle O. beata Sirj. ve O. lasistanica Sirj. türleri arasında en geniş kayıkçık ortalamaları (5.53 ve 5.38 mm) bakımından istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Kayıkçık boyu için ise en yüksek değer (13.16 mm) O. araxina Schischkin türünden elde edilirken, bu özellik bakımından mm ile O. lasistanica Sirj. türü de istatistiksel olarak ilk sıradadır. Bu karakter için en düşük değer 5.42 mm ile O. gracilis Besser. türünde ölçülmüştür. İncelenen türleri kanatçık eni ve boyu için gözlemlediğimizde, en geniş ve en uzun kanatçık ortalaması (2.94 ve mm) O. araxina Schischkin türünde elde edilmiştir. Bu karakterlerden kanatçık eni için en düşük ortalama değer 1.44 mm ile O. elata Boiss. türünde, kanatçık boyu için en düşük ortalama değer ise 1.98 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ölçülmüştür. Yumurtlalık eni ve boyunda en yüksek değerler (0.98 ve 2.04 mm) O. hajastana Grossh. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, O. hajastana Grossh. türü O. beata Sirj. türüyle yumurtalık boyu ortalaması (2.02 mm) bakımından aynı gruptadır. Bu karakterler için en düşük değerler ise (0.55 ve 0.99 mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde görülmüştür. Anter boyu için en yüksek değer (1.36 mm) O. hajastana Grossh. türünde ölçülürken, flament boyu için en yüksek değer (15.19 mm) O. araxina Schischkin. türünde ölçülmüştür. Bu iki özellik için en düşük değerler ise, anterde 0.62 mm ile O. araxina Schischkin türünde, flamentde ise 6.88 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde elde edilmiştir (Çizelge 4.20). En geniş ve en uzun meyve (3.42 ve 4.94 mm) ölçüleri O. marashensis Duman & Vural türünde tespit edilmiştir. Bu iki karakter için en dar ve en kısa (1.82 ve 2.62 mm) meyve ölçüleri ise O. kotschyana Fenzl. türünde gözlenmiştir. Ayrıca, meyve eni ortalamaları (1.88 mm) bakımından O. kotschyana Fenzl. türüyle O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türü (1.88 mm) istatistiksel olarak benzerlik göstermektedir. Meyve kalınlığı açısından türler karşılaştırıldığında, en kalın meyve (2.16 mm) O. lasistanica Sirj. türünde, en ince meyve ise 1.14 mm ile O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ölçülmüştür. En geniş tohum ölçüsü 4.07 mm ile O. marashensis 104

124 Duman & Vural türünde, en uzun tohum ölçüsü ise (6.03 mm) O. araxina Schischkin türünde tespit edilmiştir. Bu iki özellik açısından en düşük değerler (2.52 ve 3.82 mm) ise O. kotschyana Fenzl. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, O. kotschyana türüyle O. podperae Sirj. türü tohum eni ortalamaları (2.55 mm) bakımından benzerlik göstermektedir. Tohum kalınlığı için çizelge incelendiğinde, en kalın tohum ölçüsü 3.38 mm ile O. beata Sirj. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, bu türle tohum kalınlığı açısından (3.22, 3.34, 3.23 ve 3.35 mm) O. viciifolia Scop., O. marashensis Duman & Vural, O. altissima Grossh. ve O. lasistanica Sirj. türleri benzerlik göstermektedir. En ince tohum ise 2.07 mm ile O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türünde ölçülürken, O. argaea Boiss. Et Bal. türüde 2.13 mm ile istatistiksel olarak aynı gruptadır. Meyvede en uzun sırt ve karın diken boyları (3.03 ve 1.94 mm) O. mutensis Kit Tan & Sorger. türünde, en düşük değerler ise (0.59 ve 0.33 mm) ise O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türünde ölçülmüştür (Çizelge 4.20). Aktoklu (1995) çiçek kısımları üzerinde yaptığı çalışmada, çanak yaprak boyu ve diş boyu için O. mutensis Kit Tan & Sorger türünde ve mm, O. argaea Boiss. Et Bal. türünde 4 ve 2 mm ve O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge türünde de 5 ve mm, bayrak yaprak eni ve boyu için O. lasistanica Sirj. türünde 8-9 ve mm, O. montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. türünde 6-8 ve mm ve O. argaea Boiss. Et Bal. türünde 8 mm, kayıkçık eni ve boyu için O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türünde 5 ve 9-11 mm, O. araxina Schischkin türünde 6-9 mm boyunda, O. argaea Boiss. Et Bal. türünde ve 7.5 mm ve O. gracilis Besser. türünde 3-4 ve 4-5 mm, kanatçık eni ve boyu için O. araxina Schischkin. türünde 6-9 mm boyunda, O. elata Boiss. türünde 1 ve 2-3 mm ve O. argaea Boiss. Et Bal. türünde 3 mm olarak tespit edilmiştir. Genel olarak yaptığımız çalışmayla bu veriler yaklaşık olarak benzerlik göstermektedir. Aktoklu (1995) meyve eni ve boyu üzerinde yaptığı çalışmada, O. marashensis Duman & Vural. türünde 6-7 ve 7-12 mm ve O. kotschyana Fenzl. türünde 4 ve 4 mm olarak belirlemiştir. Bu türler üzerinde yaptığımız çalışmada daha düşük veriler elde edilmiştir. 105

125 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri T.No İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks gh gh h-i c-e b-d c-e f-h gh e-h fg f e-g hı a a e-g d-f ı-j bc bc c fg d-f f-h fg gh d-f f-h d-f cd f-h ef ij jk i kl ıi bc ij ıi g lm ef ef e-g ij gh jk ij ı k ıi c-e ij b g e-h b-d h b d-f b c-e a bc b fg a g-ı k g m

126 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Çiçek boyu (mm) Min. Maks. Dişicik borusu boyu (mm) Min. Maks ef cd d ef i ıi f-h jk ij f-h ij hı a de b c e-h d b f-ı fg h g-ı g de hı fg de ıi h ı e-h h ı l ıi f-h de cd ı a a gh bc de ı k hı i i h fg d-g d ı d-f d ı e-h ef gh b cd ef a c cd a ab ı l j

127 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Çanak yaprak boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu Min. Maks. Bayrak yaprak eni Min. Maks c-f bc d-g hı f-h ı-k i hı ı-k i g-ı h-i d-f e-g de ab ab bc a-e a f-h h e-g i-k fg de e-g j i l a a d a-c a e-h gh ef c c-f cd d-f c-f cd de ıi ı k hı f-h h-j b-f cd ab c-f bc g-ı a-d a-c jk fg de bc ef e-h bc b-f b-d a j i m

128 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Bayrak yaprak boyu Min. Maks. Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks c-g b-d d-f e-g ij m g f-h lm d-g ı-j l b-f a cd c-g d-f f-h c-g ı-j ıi c-g h-i hı c-g de e-g c-g jk ıi d-g g-ı ı-j g ı-j k a b-d d-f ab d-f a b-e c-e c-e fg ı-j jk d-g j i-k b-e a ı-j c-g c-e g-ı d-g e-g ef b-f bc c b-d b b bc a a g k l

129 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Yumurtalık eni Min. Maks f-i e-h e-g ıi g-ı b-g g-i g-ı d-g i f-ı g bc b e-g fg d-f b-f g-i e-h fg ıi f-ı d-g f-ı de bc f-h b d-g g-i f-ı g g-i hı d-g ef d b-f a a b-f f-h d-f b g-i f-ı bc g-i ı c-g b c b-d g-i e-h b-d g-i g-ı b-f de e-g bc b c a cd c b-e h-i i e-g

130 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık boyu Min. Maks. Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks b-d b de hı ı jk f-h i ij gh ij h-i f-h e-h de c-e c-e e d-g e-g f e-h cd f bc e-h f e-h f-h g ı c f f-h ij ıi b h-ı e bc j a b-d e-h cd e-h g-ı hı d-f ij h a e-g e f-h d-f e e-h e-h f c-e d-f c a a h-i cd d-f b d-f i k

131 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Meyve eni Min. Maks. Meyve boyu Min. Maks. Meyve kalınlığı Min. Maks hı ıi e hı ıi e g-ı h-i e gh fg e de c-e e g-ı hı e f e-g cd g hı e g-ı hı e j ij h ij ıi gh g g e de c-e d bc b h de cd a-c a a a-d cd bc a-d ıi ıi ef j j fg cd c-f ab ef d-g b-d b b a f h ı

132 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Tohum eni Min. Maks. Tohum boyu Min. Maks. Tohum kalınlığı Min. Maks fg fg bc fg fg bc ef e-g bc fg c bc de b cd cd c b c cd b fg d-f cd ef e-g bc fg c-e e de cd b ef fg b c b b c a bc b b a a b a cd cd a g fg de g g cd cd c a cd c b ab ab a fg e-g e

133 Çizelge 4.20 Onobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) T.No İncelenen karakterler (mm) Meyve en uzun sırt diken boyu Min. Maks. Meyve en uzunkarın diken boyu Min. Maks f-h i f-h h-i cd ef de ıi b cd b ab ef ij c de cd e-g ı k a a ef g-i b bc hı jk g-ı ij cd e-h c ef c ef fg h-i g-ı ij cd f-h ef g-i cd ef Onobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Şekil 4.30 incelendiğinde, Onobrychis seksiyonunda gözlem yapılan morfolojik karakterlere uygulanan hiyerarşik kümeleme analizi sonucu 6 grup oluşmuştur. Birinci grupta, O. kotschyana Fenzl., O. mutensis Kit Tan & Sorger., O. fallax var fallax Freyn Et Sint., O. cilicica Kit Tan & Sorger., O. gracilis Besser., O. oxyodonta Boiss., O. armena Boiss. Et Huet., elata Boiss. Et Bal., O. lasiostachya Boiss., O. pisidica Boiss. ve O. podperae Sirj. türleri bulunmaktadır. İkinci grupta; O. occulta Hedge Et Hub- Mor., O. argaea Boiss Et Bal., O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge., O. paucijuga Bornm. ve O. sulphurea Boiss. Et Bal. var. sulphurea (C. Koch) Tvzel. türleri bulunmaktadır. Üçüncü grupta; O. montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball., O. beata Sirj ve O. marashensis Duman & Vural. türleri bulunmaktadır. 114

134 Dördüncü grupta; sadece O. lasistanica Sirj. türü bulunmaktadır. Beşinci grupta; sadece O. araxina Schischkin. türü bulunmaktadır. Altıncı grupta; O. altissima Grossh., O. hajastana Grossh. ve O. viciifolia Scop. türleri bulunmaktadır. Sonuç olarak; bu dendogramda oluşan gruplardan 4 de O. lasistanica Sirj. türü 5 de ise O. araxina Schischkin. türü yeralmaktadır. Bu türler diğer türlerle kıyaslandığında hem birbirlerine hem de O. montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball., O. beata Sirj. ve O. marashensis Duman & Vural. türlerine daha yakın akraba olduğu söylenebilir. Yine aynı dendogramda, O. altissima Grossh., O. hajastana Grossh. ve O. viciifolia Scop. türleri, O. occulta Hedge Et Hub-Mor., O. argaea Boiss. Et Bal., türleri ve O. fallax var fallax Freyn Et Sint., O. cilicica Kit Tan & Sorger. ve O. gracilis Besser. türlerinin kendi içerisinde birbirine daha yakın olduğu belirlenmiştir. Şekil 4.30 Onobrychis seksiyonunda gözlem yapılan morfolojik verilerin dendogram sonuçları 115

135 Onobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis gracilis Besser. türünde toplama yapılan 3 farklı populasyona ait lokalite ve koordinatlar çizelge 4.21 de verilmiştir. Çizelge 4.21 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis gracilis Besser. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis gracilis Besser. Adana, Pozantı orman işletmesi önü 37 º K 31 º D 780 m 2 Onobrychis gracilis Besser. Kütahya, Tavşamlı-Domaniç arası, Muhacir kö. Çıkışı, sağ kolda yamaçlar 39 º K 29 º D 715 m 3 Onobrychis gracilis Besser. Maraş, Süleymanlıya 2 km kala, yol kenarı 37 º K 036 º D 825 m Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonucları çizelge 4.22 de verilmiştir. Çizelge 4.22 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Pop Hata Genel Pop * Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel

136 Çizelge 4.22 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop * Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.22 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni dışında tüm karakterler için populasyonlar farklılık göstermiştir. O. gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde yapılan ölçümlerle ilgili veriler toplu olarak çizelge 4.23 de verilmiştir. 117

137 Çizelge 4.23 kotiledon yaprak eni ve boyu bakımından incelendiğinde, kotiledon yaprak eni açısından populasyonlar benzerlik göstermiştir. Kotiledon yaprak boyu için ise 8.27 mm ile Kahramanmaraş populasyonu yüksek değer verirken, düşük değerler bakımından Adana ve Kütahya populasyonları (7.47 ve 7.62 mm) benzerlik göstermiştir. Birinci yaprakta orta yaprakçık eni ve boyu ortalamaları açısından Kahramanmaraş populasyonu en yüksek değerleri (4.23 ve mm) vermiştir. Ayrıca, bu populasyon Adana populasyonuyla (3.19 ve 9.39 mm) benzerlik göstermiştir. Yine orta yaprakçık eni ve boyunda olduğu gibi, yan yaprakçık eni ve boyunda da (3.63 ve 8.80 mm) Kahramanmaraş populasyonu en yüksek değerleri vermiştir. Bununla birlikte, Kahramanmaraş populasyonu, yan yapraçık eni bakımından Kütahya populasyonuyla (3.37 mm), yan yaprakçık boyu açısından (8.55 mm) ise Adana populasyonuyla benzerlik göstermektedir. Sap uzunluğu için ise en yüksek değer (49.62 mm) Kütahya populasyonunda ölçülürken, Kahramanmaraş populasyonuyla en yüksek değer açısından benzerlik göstermiştir (Çizelge 4.23). İkinci yaprakta orta yaprakçık eni ve boyu bakımından en yüksek değerler (4.83 ve mm) Kahramanmaraş populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, orta yaprakçık eni açısından 4.47 mm ile Kütahya populasyonuyla benzerlik göstermektedir. Bu özelliklerden orta yaprakçık eni için en düşük değer (3.45 mm) Adana populasyonunda, orta yaprakçık boyunda ise (7.33 mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Populasyonlar yan yaprakçık eni ve boyu için karşılaştırıldığında, yine en yüksek değerler (4.76 ve mm) Kahramanmaraş populasyonunda ölçülmüştür. Bu özelliklerden yan yaprakçık eni için en düşük değer (3.46 mm) Adana populasyonunda, yan yaprakçık boyu için en düşük değer (7.45 mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Sap uzunluğunda ise birinci yaprakta olduğu gibi Kütahya populasyonu mm ile en yüksek değeri vermiştir. En düşük değer ise yine mm ile Adana populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.23). Üçüncü yaprakta orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni, yan yaprakçık boyu ve sap uzunluğu bakımından en yüksek değerler (5.24, 14.56, 4.68, 118

138 11.85 ve mm) Kahramanmaraş populasyonunda gözlemlenmiştir. Bu özellikler için sap uzunluğu dışında en düşük değerler (3.79, 8.27, 3.53 ve 7.24 mm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Sap uzunluğunda ise en düşük değer mm ile Adana populasyonunda elde edilmiştir. Ancak, orta yaprakçık eni ve yan yaprakçık eninde olduğu gibi sap uzunluğunda da Adana populasyonuyla Kütahya populasyonu benzer değerler göstererek son grupta yer almıştır (Çizelge 4.23). Genel olarak fide dönemi gözlemleri incelendiğinde, Kahramanmaraş populasyonu diğer iki populasyona göre daha iyi sonuçlar vermiştir. Çizelge 4.23 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprak eni Min. Maks. Kotiledon yaprak boyu Min. Maks b b a P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks a a ab b a a P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks b a a b a a İncelenen karakterler (mm) P.No Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. Ikinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks b b a a a a P.No İncelenen karakterler (mm) Ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. Ikinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks b c c b a a P.No İncelenen karakterler (mm) Ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks. Ikinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks b c c a a b

139 Çizelge 4.23 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks b b b c a a P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks b b b c a a P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Min. Maks b b a Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans sonuçları çizelge 4.24 da verilmiştir. Çizelge 4.24 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri kaynakları derecesi toplamı ortalaması Alt yaprağın orta yaprakçık eni Pop * Hata Genel Orta yaprağın orta yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Uç yaprağın orta yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Alt yaprağın orta yaprakçık Pop ** boyu Hata Genel

140 Çizelge 4.24 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Alt yaprağın yan yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Orta yaprağın yan yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Uç yaprağın yan yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Alt yaprağın yaprak çift sayısı Pop ** Hata Genel Orta yaprağın yaprak çift sayısı Pop ** Hata Genel Uç yaprağın yaprak çift sayısı Pop ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Orta yaprak eksen boyu Pop Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Pop * Hata Genel Boğum sayısı Pop ** Hata Genel Dal kalınlığı Pop ** Hata Genel Dal uzunluğu Pop ** Hata Genel

141 Çizelge 4.24 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Kulakçık eni Pop ** Hata Genel Kulakçık boyu Pop ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Pop ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Pop * Hata Genel Meyveli dalın salkım uzunluğu Pop ** Hata Genel Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Bayrak yaprak eni Pop ** Hata Genel Bayrak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kayıkçık eni Pop Hata Genel Kayıkçık boyu Pop ** Hata Genel Çanak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kanatçık eni Pop ** Hata Genel Kanatçık boyu Pop ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Pop * Hata Genel Yumurtalık eni Pop ** Hata Genel Yumurtalık boyu Pop ** Hata Genel Çiçek boyu Pop ** Hata Genel

142 Çizelge 4.24 Onobrychis gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Anter Pop * Hata Genel Flament Pop ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Pop ** Hata Genel Meyve eni Pop ** Hata Genel Meyve boyu Pop ** Hata Genel Meyve kalınlığı Pop ** Hata Genel Tohum eni Pop ** Hata Genel Tohum boyu Pop ** Hata Genel Tohum kalınlığı Pop ** Hata Genel Meyvede en uzun sırt diken boyu Meyvede en uzun karın diken boyu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Çizelge 4.24 de izlendiği gibi alt yaprağın yan yaprakçık boyu, orta yaprak eksen boyu ve kayıkçık eni karakterleri dışında tüm karakterler için populasyonlar farklılık göstermiştir Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait veriler toplu bir şekilde çizelge 4.25 de verilmiştir. Çizelge

143 incelendiğinde, alt, orta ve uç yaprakta orta yaprakçık eni bakımından en yüksek değerler (6.42, 6.39 ve 3.21 mm) Kahramanmaraş populasyonunda elde edilmiştir. Bunun yanında, uç yaprakta Kahramanmaraş populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında orta yaprakçık eni (3.10 mm) bakımından istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Bu özellik için alt yaprakta en düşük değer (5.06 mm) Adana populasyonunda ölçülürken, orta ve uç yaprakta (4.24 ve 1.37 mm) Adana populasyonunda ölçülmüştür. Alt yaprakta en uzun orta yaprakçık boyu ortalaması mm ile Adana populasyonunda elde edilmiştir. Bununla birlikte, alt yaprakta en uzun ortalama açısından Kahramanmaraş populasyonuyla (12.90 mm) benzerlik göstermektedir. Aynı karakter için orta ve uç yaprakta en yüksek değerler (18.80 ve mm) Kahramanmaraş populasyonunda gözlemlenirken, en düşük değerler (13.46 ve 8.34 mm) Adana populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.25). Aynı çizelge yan yaprakçık eni için incelendiğinde, alt ve orta yaprakta en geniş yaprakçıklar (6.76 ve 5.91 mm) Kahramanmaraş populasyonunda elde edilirken, uç yaprakta (2.73 mm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, orta ve uç yaprakta (5.34 ve 2.48 mm) Kütahya populasyonuyla Kahramanmaraş populasyonu arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Bu özellik için en düşük değerler ise alt yaprakta (5.05 mm) Kütahya populasyonunda, orta ve uç yaprakta (3.93 ve 1.14 mm) Adana populasyonunda elde edilmiştir. Populasyonlar yan yaprakçık boyu için karşılaştırıldığında, alt yaprakta populasyonlar arasında fark bulunmamıştır. Orta ve uç yaprakta en uzun yan yaprakçık boyu ortalalamaları değerlendirildiğinde, ve mm ile Kahramanmaraş populasyonu en yüksek değerleri vermiştir. Bununla birlikte uç yaprakta mm değer gösteren Kütahya populasyonuyla Kahramanmaraş populasyonu arasında fark görülmemiştir. Bu özellik için orta ve uç yaprakta en düşük değerler ise (13.47 ve 6.61 mm) Adana populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.25). 124

144 Alt yaprakta en fazla yaprak çift sayısı (10-13 adet) Kahramanmaraş populasyonunda, orta ve uç yaprakta ise (8-14 ve 2-6 adet) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, alt ve orta yaprakta bu özellik için Kahramanmaraş populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Alt, orta ve uç yaprakta en az yaprak çifti (6-10, 7-10 ve 2-4 adet) ise Adana populasyonundan elde edilmiştir (Çizelge 4.25). Yaprak eksen boyları açısından orta yaprakta populasyonlar arasında fark görülmemiştir. Alt yaprakta en yüksek değer (18.50 cm) Kahramanmaraş populasyonunda ölçülürken, uç yaprakta (2.47 cm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, uç yaprakta Kahramanmaraş populasyonuyla (2.46 cm) Kütahya populasyonu arasında fark bulunmamıştır (Çizelge 4.25). Dal kalınlığı ve dal uzunluğu bakımından en yüksek değerler (5.08 mm ve cm) Kahramanmaraş populasyonundan elde edilmiştir. Boğum sayısı için en yüksek değer ise Kütahya populasyonunda (10-15 adet) sayılırken, Adana populasyonuyla arasında fark görülmemiştir. Bu özelliklerden dal kalınlığı ve dal uzunluğu açısından en düşük değerler (2.59 mm ve cm) Adana populasyonunda gözlemlenirken, boğum sayısı bakımndan en düşük değer (4-6 adet) Kahramanmaraş populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.25). Kulakçık eni ve boyu için en yüksek değerler (6.40 ve 9.59 mm) Kahramanmaraş populasyonunda elde edilirken, en düşük değerler (2.89 ve 4.72 mm) Adana populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.25) Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. gracilis Besser. türünün farklı populasyonlarında generatif organlarla ilgili yapılan ölçümler çizelge 4.26 da verilmiştir. Çizelge 4.26 salkım uzunluğu ve salkım sap uzunluğu için değerlendirildiğinde, çiçekli dönemde salkım uzunluğu ve salkım sap uzunluğu ölçümlerinde en yüksek 125

145 değerler (9.87 ve cm) Kahramanmaraş populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, salkım uzunluğu açısından Kahramanmaraş populasyonuyla Kütahya populasyonu (8.94 cm) arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Çiçekli dönem için en düşük değerler ise (5.89 ve cm) Adana populasyonunda ölçülmüştür. Meyveli dönemde salkım uzunluğu için en yüksek değer (17.94 cm) Kütahya populasyonunda, salkım sap uzunluğu için en yüksek değer (25.66 cm) ise Adana populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca salkım uzunluğunun en yüksek değerleri bakımından Kahramanmaraş populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında fark görülmemiştir. Bu karakterlerden salkım uzunluğu için en düşük değer (11.69 cm) Adana populasyonunda, salkım sap uzunluğu için en düşük değer ise (14.68 cm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, salkım sap uzunluğunda en düşük değerler açısından Kütahya populasyonuyla Kahramanmaraş populasyonu arasında fark bulunmamıştır. Populasyonlar çiçek kısımları için karşılaştırıldığında, bayrak yaprak eni ve boyu bakımından en yüksek değerler (7.05 ve 9.11 mm) Kahramanmaraş populasyonunda, en düşük değerler ise (5.32 ve 7.26 mm) Adana populasyonunda ölçülmüştür. Kayıkçık eni için populasyonlar arasında fark görülmemiştir. Kayıkçık boyunda ise 6.93 mm ile en yüksek değer Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Bu özellik için en düşük değerler (4.64 ve 4.69 mm) Kahramanmaraş ve Adana populasyonlarından elde edilmiştir. Kanatçık en ve boy gözlemlerindecise en yüksek değerler (1.73 ve 3.57 mm) Kahramanmaraş populasyonunda, en düşük değerler (1.11 ve 2.07 mm) Adana populasyonunda ölçülmüştür. Çanak yaprak boyu ve çanak yaprak diş boyu için populasyonlar değerlendirildiğinde, ayrak yaprak en ve boy ölçümlerine benzer şekilde en yüksek değerler (6.23 ve 3.88 mm) Kahramanmaraş populasyonunda, en düşük değerler (5.47 ve 3.21 mm) ise Adana populasyonunda elde edilmiştir. Populasyonlar yumurtalık en ve boy ölçümleri için karşılaştırıldığında, en yüksek değerler (0.76 ve 1.29 mm) Kahramanmaraş populasyonunda, en düşük değerler (0.58 ve 0.96 mm) ise Adana populasyonunda gözlemlenmiştir. Ayrıca en yüksek değerler açısından Kahramanmaraş populasyonuyla Kütahya populasyonu (0.70 ve 1.23 mm) arasında fark görülmemiştir. Çiçek boyu ve dişicik borusu boyu için en yüksek değerler (11.18 ve 7.68 mm) Kahramanmaraş populasyonunda, en düşük değerler 126

146 (8.08 ve 6.90 mm) Adana populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca düşük değerler açısından Adana populasyonuyla Kütahya populasyonu (8.06 ve 7.07 mm) arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Anter ve flament boyları için en yüksek değerler (0.92 ve 7.83 mm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. En düşük değerler, anter için 0.78 mm ile Adana populasyonunda, flament için 6.19 mm ile Kahramanmaraş populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.26). Çizelge 4.26 meyve ve tohum karakterleri için incelendiğinde, meyve eni ve boyu için en yüksek değerler (2.22 ve 3.08 mm) Adana populasyonunda, meyve kalınlığı için en yüksek değer ise (1.78 mm) Kahramanmaraş populasyonunda ölçülmüştür. Bununla birlikte, en yüksek değerler bakımından Adana populasyonuyla Kahramanmaraş populasyonu arasında istatistiksel olarak fark görülmemiştir. İncelenen bu karakterler bakımından en düşük değerler ise (1.90, 2.68 ve 1.57 mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Tohum eni, boyu ve kalınlığı için çizelge incelendiğinde, en yüksek değerlerin (3.04, 4.38 ve 2.85 mm) Kahramanmaraş populasyonunda ölçüldüğü görülmektedir. Bunun yanında, tohum kalınlığı açısından Kahramanmaraş populasyonuyla Adana populasyonu (2.70 mm) arasında istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Bu özelliklerden tohum eni ve kalınlığı için en düşük değerler (2.53 ve 2.27 mm) Kütahya populasyonunda, tohum boyu için en düşük değer ise (3.82 mm) Adana populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, tohum boyu için Adana populasyonuyla Kütahya populasyonu (4.05 mm) son grupta yer almıştır. Aynı çizelge son olarak en uzun sırt ve karın diken boyları için değerlendirildiğinde, en yüksek değerler (1.78 ve 1.29 mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Bu özellikler için en düşük değerler ise (0.51 ve 0.42 mm) Kahramanmaraş populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en düşük değerler açısından Mar Kahramanmaraş aş populasyonuyla Adana populasyonu (0.50 mm) benzerlik göstermektedir. Genel olarak, O. gracilis Besser. türünün olgun bitki dönemi gözlemleri değerlendirildiğinde, Kahramanmaraş populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Bununla birlikte, Kütahya populasyonuda birçok özellik bakımından Kahramanmaraş populasyonuna yakın değerler göstermiştir. Adana populasyonu ise bu iki populasyona göre daha düşük değerler vermiştir. 127

147 Çizelge 4.25 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks ab c b b b a a a a P.No Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b b b b a a a a P.No Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b b b a a a a a P.No Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks c b b a a a P.No Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b b a a a a a ab

148 Çizelge 4.25 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b b a a a P.No İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks c b a b b a a a b P.No İncelenen karakterler (mm) Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks c c b b a a

149 Çizelge 4.26 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks b b b a ab a a a a P.No İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks a c c b b b b a a P.No İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks b b a ab b a P.No İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu Min. Maks b c b a b ab a a a P.No İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks b b b a a b a a a

150 Çizelge 4.26 Onobrychis gracilis türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No İncelenen karakterler (mm) Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks b b b a a b ab c a P.No İncelenen karakterler (mm) Meyve eni Min. Maks. Meyve Boyu Min. Maks. Meyve kalınlığı Min. Maks a a a b b b a a a P.No İncelenen karakterler (mm) Tohum eni Min. Maks. Tohum boyu Min. Maks. Tohum kalınlığı Min. Maks b b a c b b a a a P.No İncelenen karakterler (mm) En uzun sırt diken boyu Min. Maks. En uzun karın diken boyu Min. Maks b b a a c b

151 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis oxyodonta Boiss. türünde gözlem yapılan populasyonların lokalite ve koordinatları Çizege 4.27 de verilmiştir. Çizelge 4.27 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis oxyodonta Ankara, çubuk II barajı, orman altı alanlar 40º K Boiss. 33º D 2 Onobrychis oxyodonta Boiss. 3 Onobrychis oxyodonta Boiss. Çankırı-Ilgaz yolu indağı geçiti tabelasından 500 m geride, sağ kolda dağ yamacı Karabük-Araç, Araç a 34 km kala levhasını sağ tarafları 1161 m 40º K 033º D 1406 m 41º K 32º D 370 m Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonucu çizelge 4.28 de verilmiştir. Çizelge 4.28 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel

152 Çizelge 4.28 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devamı) Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu Ikinci yaprağın orta yaprakçık eni Ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu Ikinci yaprağın yan yaprakçık eni Ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu Ikinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.28 de izlendiği gibi birinci yaprağın orta yaprakçık boyu, birinci yaprağın yan yaprakçık boyu, birinci yaprağın sap uzunluğu, ikinci yaprağın sap uzunluğu, üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu ve üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu dışında tüm karakterler için populasyonlar farklılık göstermiştir. 133

153 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri çizelge 4.29 da verilmiştir. Çizelge 4.29 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprak eni Min. Maks. Kotiledon yaprak boyu Min. Maks b a c c a b P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks b c a P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks b c a İncelenen karakterler (mm) P.No Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks b c a P.No İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks a b b c a a P.No İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks a b a P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık Boyu Min. Maks b c a

154 Çizelge 4.29 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks b c a P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Min. Maks a c b Çizelge 4.29 kotiledon yaprak gözlemleri için değerlendirildiğinde, en geniş kotiledon yaprak eni 5.85 mm ile Karabük populasyonunda, en uzun kotiledon yaprak boyu ise 7.24 mm ile Ankara populasyonunda elde edilmiştir. Her iki karakter için en düşük değerler (4.42 ve 5.87 mm) ise Çankırı populasyonunda ölçülmüştür. Birinci yaprakta orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık boyu ve sap uzunluğu gibi karakterler bakımından populasyonlar istatistiki olarak farklılık göstermemiştir. Orta ve yan yaprakçık eni için en geniş yaprakçıklar (4.00 ve 3.80 mm) Karabük populasyonunda, en dar yaprakçıklar ise (2.19 ve 2.01 mm) Çankırı populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.29). Populasyonlar ikinci yapraktaki gözlemler için karşılaştırıldığında, populasyonlar sap uzunluğu dışında tüm karakterler bakımından farklılık göstermiştir. Orta ve yan yaprakçık eni açısından en yüksek değerler (4.84 ve 4.82 mm) Karabük populasyonunda, en düşük değerler (2.80 ve 2.75 mm) ise Çankırı populasyonunda ölçülmüştür. Orta ve yan yaprakçık boyu bakımından ise en uzun yaprakçıklar (10.23 ve 9.63 mm) Ankara populasyonunda elde edilirken, en uzun yaprakçık boyu bakımından bu özellikler için Ankara populasyonu Karabük populasyonuyla (9.45 ve 9.26 mm) aynı grupta yeralmıştır. İncelenen bu iki karakter için en kısa yaprakçıklar (7.65 ve 7.37 mm) ise yine Çankırı populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.29). Üçüncü yaprakta orta ve yan yaprakçık boyu dışında incelenen karakterler açısından populasyonlar istatistiki olarak farklılıklar göstermiştir. Birinci ve ikinci yapraktaki 135

155 verilere benzer şekilde üçüncü yaprakta da orta ve yan yaprakçık eni bakımından en yüksek değerler (4.98 ve 4.38 mm) Karabük populasyonunda, en düşük değerlerde (2.77 ve 2.86 mm) Çankırı populasyonunda ölçülmüştür. Sap uzunluğu için çizelge izlendiğinde, en uzun yaprak sapı mm ile Ankara populasyonunda, en kısa yaprak sapı ise 5.69 mm ile Çankırı populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.29). Genel olarak fide dönemi gözlemlerinde Ankara ve Karabük populasyonu Çankırı populasyonuna göre daha yüksek değerler göstermiştir Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Olgun bitki döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonucu çizelge 4.30 de verilmiştir. Çizelge 4.30 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri kaynakları derecesi toplamı ortalaması Alt yaprağın orta yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Orta yaprağın orta yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Uç yaprağın orta yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Alt yaprağın yan yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Orta yaprağın yan yaprakçık eni Pop ** Hata Genel

156 Çizelge 4.30 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Uç yaprağın yan yaprakçık eni Pop ** Hata Genel Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Pop ** Hata Genel Alt yaprağın yaprak çift sayısı Pop ** Hata Genel Orta yaprağın yaprak çift sayısı Pop ** Hata Genel Uç yaprağın yaprak çift sayısı Pop ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Orta yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Boğum sayısı Pop ** Hata Genel Dal kalınlığı Pop ** Hata Genel Dal uzunluğu Pop ** Hata Genel Kulakçık en Pop ** Hata Genel Kulakçık boy Pop ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Pop ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Pop ** Hata Genel

157 Çizelge 4.30 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Meyveli dalın salkım uzunluğu Pop ** Hata Genel Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Pop * Hata Genel Bayrak yaprak eni Pop ** Hata Genel Bayrak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kayıkçık en Pop ** Hata Genel Kayıkçık boy Pop ** Hata Genel Çanak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kanatçık en Pop ** Hata Genel Kanatçık boy Pop ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Pop ** Hata Genel Yumurtalık eni Pop Hata Genel Yumurtalık boyu Pop ** Hata Genel Çiçek boyu Pop ** Hata Genel Anter boyu Pop Hata Genel Flament boyu Pop ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Pop ** Hata Genel Meyve eni Pop * Hata Genel

158 Çizelge 4.30 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Meyve boyu Pop ** Hata Genel Meyve kalınlığı Pop ** Hata Genel Tohum eni Pop ** Hata Genel Tohum boyu Pop ** Hata Genel Tohum kalınlığı Pop * Hata Genel Meyvede en uzun sırt diken boyu Pop ** Hata Genel Meyvede en uzun karın diken boyu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Pop ** Hata Genel Çizelge 4.30 incelendiğinde, yumurtalık eni ve anter boyu dışındaki tüm karakterler açısından populasyonlar arasında istatistiki olarak farklılık ortaya çıkmıştır Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. oxyodonta Boiss. türünün vejetatif kısımları üzerinde yapılan gözlemlerle ilgili veriler çizelge 4.31 de verilmiştir. Çizelge 4.31 orta ve yan yaprakçık eni ortalamaları için değerlendirildiğinde, alt, orta ve uç yaprakta en yüksek değerler (5.26, 6.35, 3.37, 5.77, 6.34 ve 3.34 mm) Karabük populasyonunda ölçülmüştür. Bunun yanında, alt yaprakta orta yaprakçık eni bakımından Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu (4.57 mm) arasında fark bulunmamıştır. Bu karakterler için alt, orta ve uç yaprakta en düşük değerler ise (2.79, 3.05, 1.44, 2.71, 3.08 ve 1.41 mm) Çankırı populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, uç yaprakta yan yaprakçık eni açısından da Çankırı populasyonuyla Ankara populasyonu (1.50 mm) arasında fark görülmemiştir. 139

159 Orta ve yan yaprakçık boyu açısından, alt ve orta yaprakta en uzun yaprakçıklar (13.78, 17.15, ve mm) Ankara populasyonunda, uç yaprakta ise ve mm ile Karabük populasyonunda elde edilmiştir. Bununla birlikte, orta yaprakta orta ve yan yaprakçık boyu için Ankara populasyonuyla Karabük populasyonu (16.31 ve mm) arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Bu karakterler için en düşük değerler ise (6.14, 7.08, 6.30, 6.30, 7.57 ve 6.10 mm) ise yine Çankırı populasyonunda gözlemlenmiştir (Çizelge 4.31). Alt, orta ve uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı Karabük populasyonunda (8-12, 8-13 ve 6-10 adet) sayılmıştır. Ayrıca, alt yaprakta Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu (7-10 adet) arasında istatistiki olarak benzerlik görülmüştür. Bu özellik için en düşük değerler ise alt ve orta yaprakta Çankırı populasyonunda, uç yaprakta ise Ankara populasyonunda elde edilmiştir. Bununla birlikte, uç yaprakta Ankara populasyonuyla Çankırı populasyonu arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.31). Populasyonlar yaprak eksen boyu ortalamaları açısından karşılastırıldığında, alt ve orta yaprakta en uzun yaprak eksen boyu (19.24 ve cm ) Ankara populasyonunda, uç yaprakta ise (3.59 cm) Karabük populasyonunda ölçülmüştür. Bu özellik için alt ve orta yaprakta en kısa yaprak eksen boyları (6.65 ve 5.80 cm) Çankırı populasyonunda, uç yaprakta ise 2.63 cm ile Ankara populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, uç yaprakta yaprak eksen boyları bakımından Ankara populasyonuyla Çankırı populasyonu (2.63 cm ) arasında fark bulunmamıştır (Çizelge 4.31). Dal kalınlığı, dal uzunluğu ve boğum sayısı açısından populasyonlar değerlendirildiğinde, en kalın dalın (4.23 mm) Karabük populasyonunda, en uzun dal (80.63 cm) ve en fazla boğum sayısı (9-12 adet) ise Ankara populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, boğum sayısı bakımından Ankara populasyonuyla Karabük populasyonu (8-12 adet) arasında fark görülmemiştir. Bu karakterler için en düşük değerler (2.23 mm, cm ve 5-8 adet)) Çankırı populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.31). 140

160 Kulakçık eni ortalamaları için en yüksek değer 5.04 mm ile Karabük populasyonunda, kulakçık boyu ortalamaları için en yüksek değer ise (7.83 mm) Ankara populasyonunda ölçülmüştür. Bu iki özellik için en düşük değerler (2.59 ve 4.42 mm) ise Çankırı populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.31) Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait veriler toplu olarak çizelge 4.32 de verilmiştir. Çizelge 4.32 salkım uzunluğu ve salkım sap uzunluğu açısından incelendiğinde, çiçekli dönemde en uzun salkım uzunluğu ve salkım sap uzunluğu (8.46 ve cm) Karabük populasyonunda, bu karakterler için en düşük değerler ise (3.64 ve 3.60 cm) Çankırı populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, salkım uzunluğu için Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu (8.42 cm) arasında fark görülmemiştir. Meyveli dönemde salkım boyu için en yüksek değer cm ile Karabük populasyonunda, salkım sap uzunluğu için ise cm ile Ankara populasyonunda ölçülmüştür. Meyveli dönemde bu karakterler için en düşük değerler (6.96 ve cm) ise yine Çankırı populasyonunda gözlemlenmiştir. Çiçek kısımları üzerindeki gözlemler için Çizelge 4.32 değerlendirildiğinde, bayrak yaprak eni, kayıkçık boyu ve kanatçık boyu karakterleri için en yüksek değerler (6.55, 9.54 ve 3.50 mm) Karabük populasyonunda, en düşük değerlerde (4.94, 6.49 ve 2.35 mm) Çankırı populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en yüksek değerler için Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu (6.37, 9.20 ve 3.43 mm) arasında istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Aynı çizelge bayrak yaprak boyu, kayıkçık eni, çanak yaprak boyu, kanatçık eni, çanak yaprak diş boyu, yumurtalık boyu, çiçek boyu, flament ve dişicik borusu boyu için izlendiğinde, en yüksek değerler (10.18, 4.13, 6.97, 1.74, 4.49, 1.56, 10.62, ve mm) Ankara populasyonunda elde edilmiştir. Bunun yanında, en yüksek değerler bakımından bayrak yaprak boyu, kayıkçık eni, çanak yaprak diş boyu, çiçek boyu, flament ve dişicik borusu boyunda Ankara populasyonuyla Karabük populasyonu (9.27, 4.07, 4.28, 10.61, ve 9.86 mm) arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Bu özellikler için en düşük 141

161 değerler ise (6.92, 2.99, 4.95, 1.05, 2.77, 1.18, 8.72, 8.97 ve 6.06 mm) yine Çankırı populasyonunda tespit edilmiştir. Populasyonlar meyve ve tohum özellikleri için karşılaştırıldığında, meyve eni, meyve boyu, meyve kalınlığı ve tohum boyu için en yüksek değerler (2.45, 3.41, 1.85 ve 4.71 mm) Ankara populasyonunda elde edilmiştir. Bu karakterlerden meyve eni dışında en düşük değerler (2.73, 1.49 ve 3.78 mm) Çankırı populasyonunda, meyve eninde ise (2.14 mm) Karabük populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en düşük değerler bakımından meyve eninde Karabük populasyonuyla Çankırı populasyonu (2.17 mm), meyve boyunda ise Çankırı populasyonu ile Karabük populasyonu (3.06 mm) arasında fark görülmemiştir. Tohum eni ve kalınlığı için en yüksek değerler 2.90 ve 2.55 mm ile Karabük populasyonunda, en düşük değerler ise (2.57 ve 2.21 mm) Çankırı populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, yüksek değerler bakımından Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu (2.82 ve 2.52 mm) arasında fark görülmemiştir. Meyvede en uzun diken boyları (2.44 ve 1.60 mm) Çankırı populasyonunda, en kısa diken boyları ise (1.40 ve 0.87 mm) Karabük populasyonunda tespit edilmiştir. Ayrıca, en uzun sırt diken boyunda yüksek değerler açısından Çankırı populasyonuyla Ankara populasyonu (2.07 mm), en kısa karın diken boyunda ise düşük değerler bakımından Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu (1.17 mm) arasında fark bulunmamıştır (Çizelge 4.32). Genel olarak olgun bitki dönemi verileri değerlendirildiğinde, fide dönemindeki gözlemlere benzer şekilde Ankara ve Karabük populasyonu Çankırı populasyonuna göre daha yüksek değerler göstermiştir. 142

162 Çizelge 4.31 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b b b c c a a a P.No Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a b c b c b a a P.No Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b b b c b a a a P.No Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a b c b c b a a P.No Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b b b c b a a a

163 Çizelge 4.31 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devamı) P.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a b c c b b b a P.No İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks b a a c c b a b a P.No İncelenen karakterler (mm) Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks b a c b a a

164 Çizelge 4.32 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks a b b b c c a a a P.No İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks a a a b b c ab a a P.No İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks a a a b b c a a b P.No İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyı Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu Min. Maks a a a c b b b a a P.No İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks a a c b b a

165 Çizelge 4.32 Onobrychis oxyodonta Boiss. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No İncelenen karakterler (mm) Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks a a b b a a P.No İncelenen karakterler (mm) Meyve eni Min. Maks. Meyve Boyu Min. Maks. Meyve kalınlığı Min. Maks a a a b b c b b b P.No İncelenen karakterler (mm) Tohum eni Min. Maks. Tohum boyu Min. Maks. Tohum kalınlığı Min. Maks a a a b c b a b a P.No İncelenen karakterler (mm) En uzun sırt diken boyu Min. Maks. En uzun karın diken boyu Min. Maks a b a a b b

166 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge. alt türünün gözlem yapılan populasyonları çizelge 4.33 de vrilmiştir. Çizelge 4.33 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge 2 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge 3 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge Kars, Akyaka, Üçpınar tabelasından sonra sağa doğru 100 m yolun kenarı Erzurum, Tortum tuz ocakları tesisleri başlangıcı Erzurum, Hınıs 28. km levhasının karşısı, yol kenarı 40º K 043º D 1536 m 40º K 041º D 1987 m 39º K 41º D 878 m Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonuçları çizelge 4.34 de verilmiştir. Çizelge 4.34 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel

167 Çizelge 4.34 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.34 incelendiğinde, üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında tüm karakterler için populasyonlar farklılık göstermiştir. O. stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide döneminde yapılan gözlemlerle ilgili veriler çizelge 4.35 de verilmiştir. Çizelge kotiledon yaprak gözlemleri için incelendiğinde, en geniş kotiledon yaprak eni (5.05 mm) Erzurum (Tortum) populasyonunda ölçülürken, en dar kotiledon yaprak eni 2.41 mm ile Erzurum (Hınıs) populasyonunda ölçülmüştür. 148

168 Bununla birlikte, en uzun kotiledon yaprak boyu (9.15 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda gözlemlenirken, en kısa kotiledon yaprak boyu 6.01 mm ile Kars populasyonunda elde edilmiştir. Birinci yaprakta orta yaprakçık eninde en yüksek değer 8.69 mm ile Kars populasyonunda, yan yaprakçık eninde en yüksek değer ise (4.98 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, yan yaprakçık eninin en yüksek değerleri bakımından Erzurum (Hınıs) populasyonu ile Erzurum (Tortum) populasyonu (4.95 mm) arasında istatistiki olarak benzerlik tespit edilmiştir. Bu özelliklerden orta yaprakçık eni için en düşük değer (2.47 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda, yan yaprakçık eni için en düşük değer ise (3.66 mm) Kars populasyonunda elde edilmiştir. Orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık boyu ve sap uzunluğu için en yüksek değerler (15.82, 4.30 ve mm) Erzurum (Tortum) populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, sap uzunluğunun en yüksek değeri açısından Erzurum (Tortum) populasyonuyla Erzurum (Hınıs) populasyonu (46.45 mm) arasında istatistiksel olarak fark görülmemiştir. Bu özelliklerden orta ve yan yaprakçık boyu için en düşük değerler (7.94 ve 2.71 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda, sap uzunluğu için en düşük değer ise (36.18 mm) Kars populasyonunda gözlemlenmiştir (Çizelge 4.35). İkinci yaprakta orta yaprakçık eni ve sap uzunluğu için en yüksek değerler (4.83 ve mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda ölçülmüştür. Bununla birlikte, en yüksek değerler açısından Erzurum (Hınıs) populasyonuyla Erzurum (Tortum) populasyonu (4.47 ve mm) arasında istatistiki fark bulunmamıştır. Bu iki özellik için en düşük değerler (3.45 ve mm) ise Kars populasyonunda tespit edilmiştir. Populasyonlar orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve yan yaprakçık boyu için karşılaştırıldığında, en yüksek değerler (16.10, 3.86 ve mm) Erzurum (Tortum) populasyonunda, en düşük değerler (9.02, 2.75 ve 7.70 mm) ise Erzurum (Hınıs) populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, düşük değerler açısından Erzurum (Hınıs) populasyonuyla Kars populasyonu (10.32, 2.75 ve 7.74 mm) arasında fark bulunmamıştır (Çizelge 4.35). 149

169 Populasyonlar üçüncü yaprakta yapılan ölçümler için değerlendirildiğinde, sap uzunluğu dışında tüm karakterler bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve yan yaprakçık boyu açısından en yüksek değerler (3.49, 13.95, 3.25 ve mm) ise Erzurum (Tortum) populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, orta ve yan yaprakçık eninin en yüksek değerleri için Erzurum (Tortum) populasyonuyla Kars populasyonu (3.40 ve 3.14 mm) arasında fark bulunmamıştır. Bu özellikler için en düşük değerlerde (2.41, 9.15, 2.47 ve 7.94 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, düşük değerler için orta ve yan yaprakçık boyu açısından Erzurum (Hınıs) populasyonuyla Kars populasyonu (9.63 ve 8.10 mm) arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.35). Genel olarak fide dönemi gözlemleri değerlendirildiğinde, Erzurum (Tortum) ve Erzurum (Hınıs) populasyonları Kars populasyonuna göre daha yüksek değerler göstermiştir. Çizelge 4.35 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprak eni Min. Maks. Kotiledon yaprak boyu Min. Maks b c a b c a P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks a b b a c c P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks b b a a a c İncelenen karakterler (mm) P.No Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. Ikinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks b b a a a a

170 Çizelge 4.35 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devamı) P.No İncelenen karakterler (mm) Ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. Ikinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks b b a a b b P.No İncelenen karakterler (mm) Ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks. Ikinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks b b a a b a P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık Boyu Min. Maks a b a a b b P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks a b a a b b P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın Min. Maks. sap uzunluğu Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Olgun bitki döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.36 da verilmiştir. 151

171 Çizelge 4.36 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprakçık eni Orta yaprağın orta yaprakçık eni Uç yaprağın orta yaprakçık eni Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Alt yaprağın yan yaprakçık eni Orta yaprağın yan yaprakçık eni Uç yaprağın yan yaprakçık eni Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Alt yaprağın yaprak çift sayısı Orta yaprağın yaprak çift sayısı Uç yaprağın yaprak çift sayısı Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop * Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop * Hata Genel Pop * Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Pop Hata Genel Orta yaprak eksen boyu Pop Hata Genel

172 Çizelge 4.36 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Uç yaprak eksen boyu Pop Hata Genel Boğum sayısı Pop ** Hata Genel Dal kalınlığı Pop Hata Genel Dal uzunluğu Pop ** Hata Genel Kulakçık eni Pop Hata Genel Kulakçık boyu Pop Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Pop Hata Genel Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Meyveli dalın salkım uzunluğu Pop Hata Genel Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Bayrak yaprak eni Pop Hata Genel Bayrak yaprak boyu Pop Hata Genel Kayıkçık eni Pop Hata Genel Kayıkçık boyu Pop Hata Genel Çanak yaprak boyu Pop Hata Genel Kanatçık eni Pop Hata Genel Kanatçık boyu Pop Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Pop Hata Genel

173 Çizelge 4.36 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Yumurtalık eni Pop Hata Genel Yumurtalık boyu Pop Hata Genel Çiçek boyu Pop Hata Genel Anter boyu Pop ** Hata Genel Flament boyu Pop ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Pop Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.36 incelendiğinde, alt yaprağın orta yaprakçık eni, orta yaprağın orta yaprakçık eni, alt yaprağın orta yaprakçık boyu, orta yaprağın orta yaprakçık boyu, uç yaprağın orta yaprakçık boyu, alt yaprağın yan yaprakçık eni, alt yaprağın yan yaprakçık boyu, orta yaprağın yan yaprakçık boyu, uç yaprağın yan yaprakçık boyu, alt yaprağın yaprak çift sayısı, orta yaprağın yaprak çift sayısı, uç yaprağın yaprak çift sayısı, boğum sayısı, dal uzunluğu, çiçekli dalın salkım sap uzunluğu, meyveli dalın salkım sap uzunluğu, anter boyu ve flament boyu dışında kalan tüm karakterler için populasyonlar benzerlik göstermiştir Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Vejetatif karakterler üzerinde yapılan gözlemler çizelge 4.37 de toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.37 orta yaprakçık eni açısından izlendiğinde, alt ve orta yaprakta en geniş orta yaprakçıklar (4.77 ve 3.91 mm) Kars populasyonunda, en dar orta yaprakçıklarda (3.41 ve 2.86 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, orta yaprakta en düşük değer bakımından Erzurum (Hınıs) 154

174 populasyonuyla Erzurum (Tortum) populasyonu (3.07 mm) arasında fark bulunmamıştır. Alt, orta ve uç yaprakta en uzun orta yaprakçık boyu (13.01, ve mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda elde edilmiştir. Bu özellik bakımından alt ve orta yaprakta en düşük değerler (8.16 ve 9.67 mm) Erzurum (Tortum) populasyonunda, uç yaprakta ise (8.29 mm) Kars populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, düşük değerler açısında Erzurum (Tortum) populasyonuyla Kars populasyonu arasında istatistiksel olarak fark görülmemiştir (Çizelge 4.37). Yan yaprakçık eni için populasyonlar karşılaştırıldığında, alt yaprakta en geniş yaprakçık boyu 4.87 mm ile Kars populsyonunda, en dar yaprakçık ise 3.75 mm ile Erzurum (Hınıs) populasyonunda ölçülmüştür. Çizelge 4.37 yan yaprakçık boyu için izlendiğinde, alt, orta ve uç yaprakta en uzun yaprakçık boyu (14.40, ve mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda elde edilmiştir. Bu özellik için alt ve orta yaprakta en düşük değerler (9.91 ve 9.67 mm) Erzurum (Tortum) populasyonunda, uç yaprakta ise 8.43 mm ile Kars populsyonunda tespit edilmiştir. Ayrıca, düşük değerler açısından alt ve uç yaprakta Erzurum (Tortum) populasyonuyla Kars populasyonu arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.37). Alt ve uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı (8-14 ve 9-13 adet) Erzurum (Hınıs) populasyonunda, orta yaprakta ise Erzurum (Tortum) populasyonunda (9-14) sayılmıştır. Ayrıca, orta ve uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı bakımından Erzurum (Hınıs) populasyonuyla Erzurum (Tortum) populasyonu arasında fark görülmemiştir. Bu karakterler için alt, orta ve uç yaprakta en az yaprak çift sayısı Kars populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.37). Dal uzunluğu ve boğum sayısı açısından populasyonlar değerlendirildiğinde, en uzun dal ( cm) Kars populasyonunda, en fazla boğum sayısıda (6-10 adet) Erzurum (Tortum) populasyonunda elde edilmiştir. Bu iki özellik için en düşük değerlerde Erzurum (Hınıs) populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.37). 155

175 Çizelge 4.37 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a ,49 2, ab b ,60 2, b b ,52 3,14 P.No Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b ab b b b b a a a P.No Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a ,87 6, ,55 2, ab ,28 5, ,85 3, b ,68 4, ,52 3,33 P.No Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b ab b b b b a a a P.No Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks c b b b a a a a a

176 Çizelge 4.37 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks P.No İncelenen karakterler (mm) Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks a ab b a c b P.No İncelenen karakterler Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks

177 Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Generatif karakterlere ait veriler çizelge 4.38 de verilmiştir. Çizelge incelendiğinde, çiçekli dönemde salkım sap uzunluğu, meyveli dönemde salkım sap uzunluğu, anter boyu ve flament boyu dışındaki tüm karakterler bakımından populasyonlar benzerlik göstermiştir. Çiçekli dönemde en uzun salkım sap uzunluğu cm ile Erzurum (Hınıs) populasyonunda, meyveli dönemde ise cm ile Kars populsyonunda ölçülmüştür. Bu özelliklerden çiçekli dönem için en düşük değer (11.91 cm) Kars populasyonunda, meyveli dönem için ise cm ile Erzurum (Tortum) populasyonunda elde edilmiştir Çizelge 4.38 anter ve flament boyları baımından izlendiğinde, anter boyu için en yüksek değer (1.09 mm) Erzurum (Hınıs) populasyonunda, flament boyu için ise mm ile Kars populasyonunda elde edilmiştir. Bu özelliklerden anter boyu için en düşük değer 0.87 mm ile Erzurum (Tortum) populasyonunda, flament boyunda ise 9.12 mm ile Erzurum (Hınıs) populasyonunda ölçülmüştür. Genel olarak olgun bitki döneminde yapılan gözlemler değerlendirildiğinde, generatif karakterlerde vejetatif karakterlere göre populasyonlar arasında daha yüksek oranda benzerlik tespit edilmiştir. Bununla birlikte, populasyonlar arasında farklılık gösteren karakterler açısından Erzurum (Hınıs) ve Kars populasyonları Erzurum (Tortum) populasyonuna göre daha iyi sonuçlar vermiştir Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis viciifolia Scop. türünün doğadan toplanan populasyonlarına ait lokalite ve koordinatlar çizelge 4.39 da verilmiştir Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonuçları çizelge 4.40 de verilmiştir. 158

178 Çizelge 4.38 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks c b a P.No İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks a c b P.No İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks P.No İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu Min. Maks

179 Çizelge 4.38 Onobrychis stenostachya Freyn subsp. sosnowskyi (Grossh.) Hedge alt türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks P.No İncelenen karakterler (mm) Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks ab a b b a b

180 Çizelge 4.39 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis viciifolia Scop. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis viciifolia Scop. 2 Onobrychis viciifolia Scop. 3 Onobrychis viciifolia Scop. Kütahya-Gediz-Çavdarisar dönemeci arası sağ koldaki yamaçlar Erzurum, Hınıs 28. km kala sol kolda yamaçlar Bolu, Mengen girişi Babahızır levhasından önce yol kenarı 39 º K 19 º D 887 m 39 º K 41 º D 1878 m 40 º K 32 º D 642 m Çizelge 4.40 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri kaynakları derecesi toplamı ortalaması Kotiledon yaprak eni Pop Hata Genel Kotiledon yaprak boyu Pop Hata Genel Birinci yaprağın orta Pop ** yaprakçık eni Hata Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel

181 Çizelge 4.40 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.40 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ve boyu, birinci yaprağın orta yaprakçık boyu, birinci yaprağın sap uzunluğu ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında tüm karakterler için populasyonlar farklılık göstermiştir. O. viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde gözlemleri yapılan morfolojik karakterlere ait veriler çizelge 4.41 de verilmiştir. Birinci yaprakta orta yaprakçık eni ve sap uzunluğu dışında sadece orta yaprakçık boyu açısından populasyonlar farklılık göstermiştir. Bu özellik açısından en yüksek değer ise (9.13 mm) Erzurum populasyonunda, en düşük değerde (7.47 mm) Bolu populasyonunda ölçülmüştür. İkinci yaprakta orta ve yan yaprakçık eni için en yüksek değerler (7.74 ve 7.24 mm) Erzurum populasyonunda, en düşük değerlerde (6.15 ve 5.66 mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, yüksek değerler açısından Erzurum populasyonuyla Bolu populasyonu (7.49 ve 6.55 mm) arasından istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Orta ve yan yaprakçık boyları için en yüksek değerler (13.86 ve mm) Bolu populasyonunda, en düşük değerlerde (10.61 ve mm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en uzun orta yaprakçık bakımından Bolu populasyonuyla Erzurum populasyonu (13.51 mm) benzerlik göstermiştir. Sap uzunluğu için populasyonlar karşılaştırıldığında, en uzun sap uzunluğu mm ile Kütahya populasyonunda, en kısa sap uzunluğu ise (61.20 mm) Erzurum populasyonunda tespit edilmiştir. Bununla birlikte, düşük değerler için Erzurum 162

182 populasyonuyla Bolu populasyonu (65.12 mm) arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.41). Üçüncü yaprakta orta ve yan yaprakçıktaki en ve boy özellikleri için en yüksek değerler (9.51, 16.85, 8.66 ve mm) Erzurum populasyonunda ölçülmüştür. Bunun yanında, orta yaprakçık eni ve boyunda yüksek değerler açısından Erzurum populasyonuyla Bolu populasyonu (9.13 ve mm) arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir. Bu karakterler açısından en düiük değerler (7.47, 11.78, 7.03 ve mm) ise Kütahya populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.41). Genel olarak fide dönemi gözlemleri değerlendirildiğinde, Erzurum ve Bolu populasyonu Kütahya populasyonuna göre daha yüksek değerler göstermiştir. Çizelge 4.41 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprak Min. Maks. Kotiledon yaprak Min. Maks. eni boyu P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks ab a b İncelenen karakterler (mm) P.No Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks b a a P.No İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks b b a a a a P.No İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks c a b b a b

183 Çizelge 4.41 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devamı) P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık Boyu Min. Maks b b a a a a P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Min. Maks b c a a ab b P.No İncelenen karakterler (mm) Üçüncü yaprağın Min. Maks. sap uzunluğu Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri O. viciifolia Scop. türünün farklı populasyonları için olgun bitki döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analizi sonuçları çizelge 4.42 de verilmiştir. Çizelge 4.42 vejetatif karakterler için incelendiğinde, alt yaprağın orta yaprakçık eni, orta yaprağın orta yaprakçık eni, alt yaprağın orta yaprakçık boyu, orta yaprağın orta yaprakçık boyu, alt yaprağın yan yaprakçık eni, orta yaprağın yan yaprakçık boyu, alt yaprağın yaprak çift sayısı, uç yaprağın yaprak çift sayısı, orta yaprak eksen boyu, dal kalınlığı, uç yaprak eksen boyu dışında kalan tüm karakterler için populasyonlar istatistiki olarak benzerlik göstermiştir. Generatif karakterler açısından isebayrak yaprak eni, kayıkçık eni, yumurtalık eni ve yumurtalık boyu dışındaki tüm karakterler istatistiksel olarak farklılık göstermiştir. 164

184 Çizelge 4.42 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprakçık eni Orta yaprağın orta yaprakçık eni Uç yaprağın orta yaprakçık eni Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Alt yaprağın yan yaprakçık eni Orta yaprağın yan yaprakçık eni Uç yaprağın yan yaprakçık eni Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Alt yaprağın yaprak çift sayısı Orta yaprağın yaprak çift sayısı Uç yaprağın yaprak çift sayısı Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalam ası F Değeri Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop * Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop * Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Pop Hata Genel

185 Çizelge 4.42 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Orta yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Pop * Hata Genel Boğum sayısı Pop Hata Genel Dal kalınlığı Pop ** Hata Genel Dal uzunluğu Pop Hata Genel Kulakçık eni Pop Hata Genel Kulakçık boyu Pop Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Meyveli dalın salkım uzunluğu Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Pop * Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Bayrak yaprak eni Pop Hata Genel Bayrak yaprak boyu Pop * Hata Genel Kayıkçık eni Pop Hata Genel Kayıkçık boyu Pop ** Hata Genel Çanak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kanatçık eni Pop * Hata Genel

186 Çizelge 4.42 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Kanatçık boyu Pop ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Pop ** Hata Genel Yumurtalık eni Pop Hata Genel Yumurtalık boyu Pop Hata Genel Çiçek boyu Pop ** Hata Genel Anter boyu Pop ** Hata Genel Flament boyu Pop * Hata Genel Dişicik borusu boyu Pop ** Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Olgun bitki döneminde vejetatif karakterlere ait veriler çizelge 4.43 de verilmiştir. Çizelge 4.43 orta yaprakçık eni ve boyu bakımından incelendiğinde, alt ve orta yaprakta en yüksek değerler (7.70, 8.87, ve mm) Kütahya populasyonunda, en düşük değerler de (5.46, 5.82, 9.41 ve mm) Bolu populasyonunda elde edilmiştir. Uç yaprakta ise populasyonlar arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Alt yaprakta yan yaprakçık eni ve orta yaprakta yan yaprakçık boyu bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Bu karakterler bakımından en yüksek değerler (8.66 ve mm) Kütahya populasyonunda, en düşük değerlerde 6.80 ve mm) Bolu populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.43). 167

187 Alt ve uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı (9-16 ve 8-12 adet) Bolu populasyonunda, en az yaprak çifti de (8-10 ve 4-9 adet) Erzurum populasyonunda sayılmıştır. Bununla birlikte, orta yaprakta yaprak çift sayıları bakımından populasyonlar arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.43). Yaprak eksen boyları için populasyonlar değerlendirildiğinde, orta yaprakta cm ile en yüksek değer Kütahya populasyonunda elde edilirken, uç yaprakta 4.85 cm ile Bolu populasyonunda ölçülmüştür. Bu özellik için orta yaprakta en düşük değer (13.04 cm) Bolu populasyonunda, uç yaprakta ise (3.73 cm) Erzurum populasyonunda gözlemlenmiştir. Ayrıca, alt yaprakta yaprak eksen boyu açısından populasyonlar arasında fark görülmemiştir. Aynı çizelge dal kalınlığı için incelendiğinde, 6.49 mm ile en yüksek değer Kütahya populasyonunda, en düşük değerde 4.56 mm ile Bolu populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.43) Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler Olgun bitki döneminde generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri çizelge 4.44 de verilmiştir. Çiçekli ve meyveli dönemde ölçümü yapılan salkım ve salkım sap uzunluğu için çizelge 4.44 incelendiğinde, en yüksek değerler (7.72, 14.68, ve cm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Bununla birlikte, en yüksek değerler açısından Kütahya populasyonuyla Bolu populasyonu arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. İncelenen bu karakterler açısından en düşük değerler ise (6.42, 9.69, ve cm) Erzurum populasyonunda gözlemlenmiştir. Aynı çizelge çiçek kısımları için değerlendirildiğinde, bayrak yaprak boyu, kayıkçık boyu, kanatçık eni ve boyu, çiçek boyu, flament ve dişicik borusu boyu karakterlerinde en yüksek değerler (12.23, 11.48, 1.95, 3.91, 12.79, ve mm) Erzurum populasyonunda elde edilmiştir. Gözlem yapılan bu karakterlerden bayrak yaprak, kanatçık ve flament boyunda en düşük değerler (10.95, 3.16 ve mm) Bolu populasyonunda, kayıkçık boyu, kanatçık eni, çiçek boyu ve dişicik borusu boyunda ise (8.65, 1.56, ve 9.58 mm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. 168

188 Çanak yaprak boyu, çanak yaprak diş boyu ve anter boyu özellikleri için en yüksek değerler (7.63, 4.96 ve 1.11 mm) Bolu populasyonunda, en düşük değerler ise çanak yaprak boyu ve diş boyunda (6.42 ve 4.05 mm) Erzurum populasyonunda, anter boyunda ise (0.89 mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Genel olarak olgun bitki dönemi gözlemleri değerlendirildiğinde, populasyonlar vejetatif organlar bakımından daha fazla benzerlik göstermiştir. Bununla birlikte, populasyonlar arasında farklılık gösteren vejetatif organlar açısından Kütahya populasyonu diğer iki populasyona göre daha yüksek değerler vermiştir. Generatif organlarda ise çiçekdurumu parçaları için Kütahya populasyonu, çiçek kısımları için Erzurum ve Bolu populasyonu daha iyi sonuçlar göstermiştir Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin morfolojik gözlemleri Onobrychis fallax türünün gözlem yapılan varyeteleri lokalite ve koordinat olarak çizelge 4.45 de verilmiştir Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.46 da verilmiştir. Çizelge 4.46 incelendiğinde, birinci yaprağın orta yaprakçık eni, birinci yaprağın sap uzunluğu, ikinci yaprağın orta yaprakçık eni, üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında tüm fide dönemi karakterleri bakımından varyeteler benzerlik göstermiştir. Birinci yaprağın orta yaprakçık eni ve birinci yaprağın sap uzunluğu bakımından varyeteler değerlendirildiğinde, 3.88 ve mm ile O. fallax var fallax Freyn Et Sint. varyetesi daha yüksek değerler göstermiştir. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni açısından ise 5.27 mm ile O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek sonuç vermiştir. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu için O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek değerler (5.43 ve mm) göstermiştir. 169

189 Çizelge 4.43 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a a b b b P.No Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a a a b b P.No Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a b P.No Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a ab b P.No Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b b b c a a

190 Çizelge 4.43 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b a b b a P.No İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks a b b P.No İncelenen karakterler (mm) Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks

191 Çizelge 4.44 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks a a a b b b a a a P.No İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks a ab b a a b P.No İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks c b a b b a P.No İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu Min. Maks b b b a a b ab b a

192 Çizelge 4.44 Onobrychis viciifolia Scop. türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks b a b P.No İncelenen karakterler (mm) Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks b a b ab a a a b ab

193 Çizelge 4.45 Onobrychis fallax türünde gözlem yapılan varyetelerin isim, lokalite ve koordinatları V.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. 2 Onobrychis fallax var fallax Freyn Et Sint. Malatya, Arguvan, Çobandere köyü, Şotik çayı vadisi, sağırtaş mevkii Malatya, Pötürge çıkışından sonra 2,5 km sol kolda yamaçlar 39 º K 38 º D 1410 m 38 º K 38 º D 1156 m Çizelge 4.46 Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) V.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni b * a Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu b ** a İkinci yaprağın orta yaprakçık eni a 2.382* b İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni a 2.204* b Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu a 3.156** b *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 174

194 Genel olarak fide dönemi ölçümleri değerlendirildiğinde, varyeteler yüksek oranda benzerlik göstermiştir. Bununla birlikte, populasyonlar arasında farklılık gösteren karakterler için O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek değerler göstermiştir Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. fallax türünün farklı varyetelerinde olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlere ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.47 da verilmiştir. Çizelge 4.47 incelendiğinde, alt yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, alt yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, alt yaprağın yaprak çift sayısı, orta yaprağın orta yaprakçık eni, uç yaprağın yaprak çift sayısı, alt yaprak eksen boyu, orta yaprak eksen boyu ve boğum sayısı dışında kalan tüm vejetatif karakterler açısından varyeteler farklılık göstermiştir. Aynı çizelge orta ve uç yaprakta farklılık gösteren karakterler için incelendiğinde, O. fallax var. fallax Freyn Et Sint. varyetesi daha yüksek değerler vermiştir. Yine dal kalınlığı, kulakçık en ve boy değerleri için aynı varyete daha yüksek sonuçlar gösterirken, dal kalınlığı ve uç yaprak eksen boyu için O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek sonuçlar göstermiştir Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. fallax türünün farklı varyetelerinde olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlere ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.48 de verilmiştir. Çizelge 4.48 incelendiğinde, meyveli dalın salkım uzunluğu, bayrak yaprak boyu, kanatçık boy, çanak yaprak boyu, çanak yaprak diş boyu, yumurtalık en, dişicik borusu boyu, anter, flament, meyvede en uzun sırt diken boyu, meyvede en uzun karın diken boyu, tohum eni ve tohum kalınlığı dışındaki tüm generatif karakterler için varyeteler istatistiksel olarak farklılıklar göstermiştir. 175

195 Çizelge 4.47 Onobrychis fallax türünün farklı varyetelerinin olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler V.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b * a Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Dal kalınlığı (mm) b ** a Dal uzunluğu (cm) a ** b Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) a 9.378** b Boğum sayısı (adet) Kulakçık en (mm) b * a Kulakçık boy (mm) b * a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 176

196 Çiçekli ve meyveli dönemdeki salkım ve salkım sap uzunluğu gözlemleri için varyeteler değerlendirildiğinde, çiçekli dönemde her iki karakter için O. fallax var. fallax Freyn Et Sint. varyetesi daha yüksek (7.25 ve cm) sonuçlar vermiştir. Meyveli dönemde ise salkım sap uzunluğu bakımından cm ile O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek sonuçlar göstermiştir (Çizelge 4.48). Çizelge 4.48 çiçek kısımları için incelendiğinde, çiçek boyu, bayrak yaprak eni, kayıkçık eni, kayıkçık boyu, kanatçık eni ve yumurtalık boyu karakterleri için O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek (8.58, 6.46, 4.19, 6.00, 1.65, 1.40 mm) sonuçlar vermiştir. Meyvede incelenen özellikler (meyve eni, boyu ve kalınlığı) açısından O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek sonuçlar (2.30, 3.14 ve 1.86 mm) göstermiştir. Tohum boyunda ise 4.36 mm ile O. fallax var. fallax Freyn Et Sint. varyetesi daha yüksek değer vermiştir (Çizelge 4.48). Olgun bitki döneminde elde edilen veriler toplu olarak değerlendirildiğinde, vejetatif karakterler açısından O. fallax var fallax Freyn Et Sint. varyetesi O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesine göre daha iyi sonuçlar vermiştir. Bununla birlikte, generatif organlarda salkım ve salkım sap uzunluğu için çiçekli dönemde O. fallax var fallax Freyn Et Sint. varyetesi, meyveli dönemde de O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek sonuçlar göstermiştir. Yine çiçek kısımları ve meyve karakterleri için O. fallax var. longifolia Aktoklu var. nov. varyetesi daha yüksek değerler vermiştir Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinat olarak çizelge 4.49 da verilmiştir. 177

197 Çizelge 4.48 Onobrychis fallax var fallax Freyn Et Sint. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları Incelenen karakter V. No Ortalama t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) b * a Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) b * a Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 8.509** b Çiçek boyu (mm) a 2.599* b Bayrak yaprak eni (mm) a 3.880** b Bayrak yaprak boyu (mm) Kayıkçık eni (mm) a 2.867** b Kayıkçık boyu (mm) a 3.092** b Kanatçık eni (mm) a 3.048** b Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni (mm) Yumurtalık boyu (mm) a 2.921** b Dişicik borusu boyu (mm) Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) Meyve eni (mm) a 3.994** b Meyve boyu (mm) a 3.078** b Meyve kalınlığı (mm) a 4.041** b Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) Meyve en uzun karın diken boyu (mm) Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) b ** a Tohum kalınlığı (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 178

198 Çizelge 4.49 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis elata Boiss. Et Bal. Nevşehir, zelve yol ayrımı 1-2 km sağ koldaki yamaçlar 2 Onobrychis elata Boiss. Et Bal. Kayseri, Hisarcık-Hacılara doğru, sağ yamaçlar 38º K 034º D 1046 m 38º K 035º D 1443 m Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.50 de toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.50 incelendiğinde, kotiledon yaprak boyu, birinci yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, birinci yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu ve birinci yaprağın sap uzunluğu dışında kalan tüm fide dönemi karakterleri açısından populasyonlar istatistiksel olarak farklılık göstermiştir. Populasyonlar arasında farklılığı önemli çıkan karakterler açısından çizelge 4.50 değerlendirildiğinde, Kayseri populasyonunun, Nevşehir populasyonuna göre daha yüksek değerler verdiği görülmektedir. Çizelge 4.50 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni b ** a Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu

199 Çizelge 4.50 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları (devamı) Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a b ** a **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Onobrychis elata Boiss. Et Bal. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. elata Boiss. Et Bal türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.51 de verilmiştir. Çizelge 4.51 incelendiğinde, alt yaprağın yan yaprakçık eni, orta yaprağın orta yaprakçık boyu, orta yaprağın yaprak çift sayısı, uç yaprağın orta ve yan yaprakçık boyu, boğum sayısı, alt, orta ve uç yaprak eksen boyları ve dal uzunluğu dışında kaln tüm vejetatif karakterler bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Alt yapraktaki gözlemler için populasyonlar karşılaştırıldığında, yaprak çift sayısı dışındaki diğer karekterler (orta yaprakçık eni, boyu ve yan yaprakçık boyu) için Kayseri populasyonu daha yüksek sonuçlar (5.18, ve mm) vermiştir. Orta 180

200 yaprakta orta yaprakçık eni, yan yaprakçık eni ve boyu için en yüksek değerler (4.61, 4.83 ve mm) yine Kayseri populasyonunda elde edilmiştir. Uç yaprakta incelenen karakterler (orta ve yan yaprakçık eni) açısından yine Kayseri populasyonu daha yüksek değerler (1.99 ve 1.96 mm) göstermiştir (Çizelge 4.51). Son olarak çizelge 4.51 dal kalınlığı, kulakçık en ve boy özellikleri açısından incelendiğinde, en yüksek değerler (4.29, 5.74 ve 9.72 mm) Kayseri populasyonunda ölçülmüştür Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. elata Boiss. Et Bal türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.52 de verilmiştir. Çizelge 4.52 incelendiğinde, çiçekli dalın salkım ve salkım sap uzunluğu, bayrak yaprak boyu, kayıkçık boyu, kanatçık eni, kanatçık boyu, çanak yaprak boyu, çanak yaprak diş boyu, anter boyu ve meyve kalınlığı dışında kalan tüm generatif özellikler açısından populasyonlar farklılık göstermiştir. Meyveli dönemde salkım ve salkım sap uzunluğu için Nevşehir populasyonu daha yüksek değerler (13.69 ve cm) vermiştir. Çizelge 4.52 çiçek kısımları için değerlendirildiğinde, bayrak yaprak eni, kayıkçık eni, yumurtalık eni ve yumurtalık boyu karakterlerinde yüksek değerler (6.57, 3.93, 0.71 ve 1.36 mm) Kayseri populasyonunda elde edilirken, dişicik borusu boyu ve flament boyu özelliklerinde (8.07 ve 8.69 mm) ise Nevşehir populasyonunda ölçülmüştür. Son olarak populasyonlar meyve ve tohum özellikleri için karşılaştırıldığında, Meyve eni ve boyu açısından Kayseri populasyonu daha yüksek değerler (2.33 ve 3.57 mm) gösterirken, Meyvede en uzun sırt ve karın diken boyları, tohum eni, tohum boyu ve tohum kalınlığı özellikleri bakımından Nevşehir populasyonu daha yüksek değerler (1.75, 0.92, 2.94, 5.30 ve 2.76 mm) göstermiştir (Çizelge 4.52). 181

201 Genel olarak vejetatif kısımlar için Kayseri populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Bununla birlikte, generatif organlardaki salkım özellikleri, meyvede diken boyları ve tohum özellikleri açısından Nevşehir populasyonu daha yüksek değerler göstermiştir. Çizelge 4.51 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ort. t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b * a Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 2.484* b Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b * a Dal kalınlığı (mm) b ** a Dal uzunluğu (cm) Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) Boğum sayısı (adet) Kulakçık eni (mm) b ** a Kulakçık boyu (mm) b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 182

202 Çizelge 4.52 Onobrychis elata Boiss. Et Bal türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları Incelenen karakter P. No Ortalamalar t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) a 2.612* b Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 7.874** b Çiçek boyu (mm) b ** a Bayrak yaprak eni (mm) b * a Bayrak yaprak boyu (mm) Kayıkçık eni (mm) b ** a Kayıkçık boyu (mm) Kanatçık eni (mm) Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni (mm) b ** a Yumurtalık boyu (mm) b ** a Dişicik borusu boyu (mm) a 4.346** b Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) a 2.493* b Meyve eni (mm) b ** a Meyve boyu (mm) b * a Meyve kalınlığı (mm) Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) a 3.465** b Meyve en uzun karın diken boyu (mm) a 4.505** b Tohum eni (mm) a 2.869** b Tohum boyu (mm) a 5.853** b Tohum kalınlığı (mm) a 2.383** b *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 183

203 Onobrychis pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis pisidica Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinat olarak çizelge 4.53 de verilmiştir. Çizelge 4.53 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis pisidica Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis pisidica Boiss. Isparta, Şarkikaraağaç, Örenköy, P. nigra açıklığı 2 Onobrychis pisidica Boiss. Isparta, Şarkikarağaç, yol dönemicinden 3 km sonra sağ yamaçlar 38º K 31º D 1341 m 38º K 31º D 1211 m Onobrychis pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Bu çalışmada, O. pisidica Boiss. türünün iki populasyonu toplanmış ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır. Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.54 de toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.54 incelendiğinde, birinci yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, birinci yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, birinci, ikinci ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında kalan tüm fide dönemi karakterleri bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Aynı çizelge kotiledon yaprak eni ve boyu için değerlendirildiğinde, en geniş ve en uzun (6.56 ve 8.95 mm) kotiledon yaprakları iki no lu populasyondan elde edilmiştir. Bir ve iki no lu populasyonlar ikinci yaprakta yapılan gözlemler için karşılaştırıldığında, en yüksek değerler (5.59, 9.71, 5.22 ve 8.97 mm) yine iki no lu populasyonda ölçülmüştür. Çizelge 4.54 üçüncü yapraktaki ölçümler için izlendiğinde, populasyonlar arasında faklılık gösteren karakterler açısından yine en yüksek değerler (6.71, 11.91, 6.29 ve mm) iki no lu populasyondan elde edilmiştir. 184

204 Çizelge 4.54 Onobrychis pisidica Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t- test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni b * a Kotiledon yaprak boyu b * a Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni b ** a İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a İkinci yaprağın yan yaprakçık eni b * a İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu b ** a İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın sap uzunluğu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Onobrychis pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.55 de verilmiştir. 185

205 Çizelge 4.55 Onobrychis pisidica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b * a Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b * a Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Dal kalınlığı (mm) Dal uzunluğu (cm) a 2.465* b Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) b * a Boğum sayısı (adet) b ** a Kulakçık eni (mm) b * a Kulakçık boyu (mm) b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 186

206 Çizelge 4.55 incelendiğinde, orta yaprağın yaprak çift sayısı, uç yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, uç yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, dal uzunluğu, uç yaprak eksen boyu, boğum sayısı, kulakçık eni ve kulakçık boyu dışında kalan tüm vejetatif karakterler açısından populasyonlar istatistiksel olarak benzerlik göstermiştir. Dal uzunluğu dışında kalan tüm populasyonlar arasında farklılık gösteren tüm vejetatif karakterler açısından iki no lu populasyon daha yüksek değerler vermiştir Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. pisidica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.56 da verilmiştir. Çizelge 4.56 Onobrychis pisidica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karakter P.No Ortalama t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) b ** a Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 9.687** b Çiçek boyu (mm) b ** a Bayrak yaprak eni (mm) Bayrak yaprak boyu (mm) b ** a Kayıkçık eni (mm) Kayıkçık boyu (mm) b ** a Kanatçık eni (mm) Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni (mm)

207 Çizelge 4.56 Onobrychis pisidica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları (devam) Yumurtalık boyu (mm) b * a Dişicik borusu boyu (mm) a 2.255* b Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) b ** a Meyve eni (mm) b ** a Meyve boyu (mm) b * a Meyve kalınlığı (mm) Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) Meyve en uzun karın diken boyu (mm) Tohum eni (mm) b ** a Tohum boyu (mm) Tohum kalınlığı (mm) b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.56 incelendiğinde, çiçekli dalın salkım uzunluğu, meyveli dalın salkım sap uzunluğu, çiçek boyu, bayrak yaprak boyu, kayıkçık boyu, yumurtalık boyu, dişicik borusu boyu, flament boyu, meyve eni, meyve boyu, tohum eni ve tohum kalınlığı dışında kalan tüm generatif karakterler bakımından populasyonlar benzerlik göstermiştir. Bununla birlikte, populasyonlar arasında farklılık gösteren generatif karakterler açısından meyveli dalın salkım sap uzunluğu ve dişicik borusu boyu dışında iki no lu populasyon yine daha yüksek değerler vermiştir. Genel olarak tüm bitki dönemlerinde populasyonlar benzerlik göstermiştir. Bununla birlikte, populasyonlar arasında farklılık gösteren karakterler açısından iki no lu populasyon bir no lu populasyona göre daha iyi sonuçlar vermiştir. 188

208 Onobrychis armena Boiss. Et Huet türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis armena Boiss. Et Huet. türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinat olarak çizelge 4.57 de verilmiştir. Çizelge 4.57 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis armena Boiss. Et Huet türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis armena Boiss. Et Huet. 2 Onobrychis armena Boiss. Et Huet. Erzincan-Kelkit arası, Yeniyol kö. 5 km kala sağ kolda dağlık yamaç Kütahya, Gedize varmadan km kala Hakkı Beşir-Esma Beşir Hatıra ormanı tabelasının karşısı yol kenarı 39º K 039º D 2102 m 39º K 029º D 885 m Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.58 de verilmiştir. Çizelge 4.58 incelendiğinde, birinci yaprağın sap uzunluğu, ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu, ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu ve ikinci yaprağın sap uzunluğu dışında kalan tüm fide dönemi verileri açısından populasyonlar istatistiki olarak farklılık göstermiştir. Kotiledon yaprak eni ve boyu bakımından Erzincan populasyonu daha yüksek sonuçlar (5.74 ve 8.14 mm) göstermiştir (Çizelge 4.58). Birinci yaprakta orta ve yan yaprakçık eni bakımından Kütahya populasyonu daha yüksek (4.47 ve 3.91 mm) sonuçlar verirken, orta ve yan yaprakçık boyu açısından Erzincan populasyonu daha yüksek (8.01 ve 7.25 mm) değerler göstermiştir (Çizelge 4.58). 189

209 İkinci yaprakta orta ve yan yaprakçık eni açısından Kütahya populasyonundan daha yüksek (5.68 ve 5.26 mm) değerler ölçülmüştür (Çizelge 4.58). Son olarak populasyonlar üçüncü yapraktaki ölçümler için karşılaştırıldığında, orta yaprakçık eni ve boyu, yan yaprakçık eni ve boyu ve sap uzunluğu için Kütahya populasyonu daha yüksek değerler (6.33, 10.08, 5.63, 8.76 ve mm) vermiştir (Çizelge 4.58). Çizelge 4.58 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ort. t değeri Kotiledon yaprak eni a 3.833** b Kotiledon yaprak boyu a 5.179** b Birinci yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu a 3.634** b Birinci yaprağın yan yaprakçık eni b * a Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu a 3.689** b Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni b -5.20** a İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni b ** a İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın sap uzunluğu b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 190

210 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. armena Boiss.Et Huet. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.59 da verilmiştir. Çizelge 4.59 incelendiğinde, alt yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, orta yaprağın orta yaprakçık eni, uç yaprağın orta yaprakçık boyu, uç yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu ve kulakçık eni dışında kalan tüm vejetatif karakterler bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Alt yapraktaki yan yaprakçık eni, yan yaprakçık boyu ve yaprak çift sayısı bakımından Kütahya populasyonu daha yüksek değerler göstermiştir. Orta yaprakta orta yaprakçık boyu, yan yanrakçık eni, yan yaprakçık boyu ve yaprak çift sayısı açısından yine Kütahya populasyonu daha yüksek değerler vermiştir. Uç yaprakta orta yaprakçık eni bakımından 2.77 mm ile Kütahya populasyonu daha yüksek değer gösterirken, yaprak çift sayısında Erzincan populasyonu daha iyi sonuç vermiştir (Çizelge 4.59). Dal kalınlığı ve dal uzunluğu bakımından Kütahya populasyonundan daha yüksek değerler (3.42 mm ve cm) ölçülmüştür. Yaprak eksen boyları açısından populasyonlar karşılaştırılacak olursa, alt ve orta yaprakta yine Kütahya populasyonu daha uzun (14.55 ve 8.64 cm) yaprak eksen boyuna sahipken, uç yaprakta Erzincan populasyonu daha uzun değere (2.52 cm) sahiptir (Çizelge 4.59). Son olarak çizelge 4.59 boğum sayısı ve kulakçık boyu için değerlendirildiğinde, Kütahya populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. 191

211 Çizelge 4.59 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b * a Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b * a Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b * a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 3.632** b Dal kalınlığı (mm) b ** a Dal uzunluğu (cm) b * a Alt yaprak eksen boyu (cm) b * a Orta yaprak eksen boyu (cm) b ** a Uç yaprak eksen boyu (cm) a 4.237** b Boğum sayısı (adet) b ** a Kulakçık eni (mm) Kulakçık boyu (mm) b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 192

212 Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. armena Boiss.Et Huet türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.60 da verilmiştir. Çizelge 4.60 incelendiğinde, çiçekli dalın salkım sap uzunluğu, çiçek boyu, çanak yaprak boyu, yumurtalık eni ve anter boyu dışında kalan tüm generatif karakterler bakımından populasyonlar arasında farklılıklar bulunmuştur. Çiçekli dönemde salkım sap uzunluğu bakımından populasyonlar arasında fark bulunmazken, salkım uzunluğu için 7.63 cm ile Kütahya populasyonu daha iyi sonuç vermiştir. Meyveli dönemde ise her iki özellik için Erzincan populasyonu daha yüksek değerler (14.44 ve cm) göstermiştir (Çizelge 4.60). Çiçek kısımları için çizelge 4.60 değerlendirildiğinde, bayrak yaprak eni ve boyu, kayıkçık eni ve boyu, kanatçık eni ve boyu, yumurtalık boyu, dişicik borusu boyu ve flament boyu bakımından Erzincan populasyonu daha yüksek değerler (7.72, 10.27, 4.93, 10.02, 1.84, 4.67, 1.89, 9.76 ve mm) gösterirken, çanak yaprak diş boyu açısından 4.72 mm ile Kütahya populasyonu daha iyi sonuç göstermiştir. Meyve ve tohum karakterleri bakımından Erzincan populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Genel olarak iki populasyon hem fide döneminde hemde olgun bitki döneminde incelenen tüm karakterler bakımından yüksek oranda farklılık göstermiştir. Fide dönemi ve olgun bitki dönemi vejetatif karakterlerinde Kütahya populasyonu daha yüksek değerler göstermiştir. Generatif organlardaki ölçümlerde genellikle Erzincan populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Aynı türün farklı populasyonlarının çok yüksek oranda varyasyon göstermesinin sebebi bu populasyonların yetiştiği ekolojik koşullar ve yabancı döllenmeden kaynaklanan açılmalar olabilir. 193

213 Çizelge 4.60 Onobrychis armena Boiss.Et Huet türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları Incelenen karakter P. No Ortalama t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) b * a Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) a 2.103* b Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 9.483** b Çiçek boyu (mm) Bayrak yaprak eni (mm) a 6.418** b Bayrak yaprak boyu (mm) a 6.613** b Kayıkçık eni (mm) a 9.039** b Kayıkçık boyu (mm) a 3.654** b Kanatçık eni (mm) a 3.744** b Kanatçık boyu (mm) a 7.295** b Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) b ** a Yumurtalık eni (mm) Yumurtalık boyu (mm) a 2.606* b Dişicik borusu boyu (mm) a 2.392* b Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) a 2.947** b Meyve eni (mm) a 7.172** b Meyve boyu (mm) a 8.381** b Meyve kalınlığı (mm) a 4.029** b Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) a 5.222** b Meyve en uzun karın diken boyu (mm) a 3.238** b Tohum eni (mm) a 2.841** b Tohum boyu (mm) a 6.226** b Tohum kalınlığı (mm) a 7.726** b *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 194

214 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinat olarak çizelge 4.61 de verilmiştir. Çizelge 4.61 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. 2 Onobrychis montana DC. subsp. cadmea (Boiss.) P. W. Ball. Erzurum, Bayburt-Aşkale arası, kop geçidi, şehitler çeşmesi karşısı, dağlık yamaçlar Çankırı-Ilgaz Derbent otel yanı 40º K 040º D 2408 m 41º K 33º D 1795 m Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.62 de verilmiştir. Çizelge 4.62 incelendiğinde, kotiledon yaprak boyu, birinci yaprağın sap uzunluğu ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında kalan tüm fide dönemi karakterleri için populasyonlar farklılık göstermiştir. Kotiledon yaprak eni açısından populasyonlar değerlendiğinde, en geniş kotiledon yaprağı 6.89 mm ile Çankırı populasyonundan elde edilmiştir (Çizelge 4.62). Birinci yaprakta orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve yan yaprakçık boyu bakımından Çankırı populasyonu daha yüksek değerler (4.62, 9.24, 4.25 ve 8.13 mm) göstermiştir (Çizelge 4.62). İkinci yaprakta sap uzunluğu dışında gözlem yapılan karakterler (orta yaprakçık eni ve boyu, yan yaprakçık eni ve boyu) bakımından birinci yaprakta olduğu gibi Çankırı populasyonu daha yüksek değerler (5.85, 10.60, 5.44 ve 9.68 mm) göstermiştir. Sap 195

215 uzunluğunda ise mm ile Erzurum populasyonu daha iyi sonuç vermiştir (Çizelge 4.62). Üçüncü yaprakta yapılan gözlemler için populasyonlar karşılaştırıldığında, orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve yan yaprakçık boyu karakterleri için birinci yaprakta olduğu gibi Çankırı populasyonu daha yüksek değerler (6.21, 10.86, 5.76 ve 9.45 mm) göstermiştir (Çizelge 4.62). Çizelge 4.62 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni b * a Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu b * a Birinci yaprağın yan yaprakçık eni b ** a Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu b * a Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni b ** a İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a İkinci yaprağın yan yaprakçık eni b ** a İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu b ** a İkinci yaprağın sap uzunluğu a 4.457** b Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın sap uzunluğu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 196

216 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t- testi sonuçları çizelge 4.63 de verilmiştir. Çizelge 4.63 incelendiğinde, alt yaprağın orta ve yan yaprakçık eni, alt yaprağın yan yaprakçık boyu, alt yaprağın yaprak çift sayısı, orta yaprağın orta yaprakçık eni, uç yaprağın yan yaprakçık boyu, alt yaprak eksen boyu, orta yaprak eksen boyu, kulakçık eni ve kulakçık boyu dışında kalan tüm vejetatif karakterler açısından populasyonlar farklılık göstermiştir. Alt, orta ve uç yaprakta orta yaprakçık boyları açısından Erzurum populasyonu daha iyi sonuçlar (7.79, ve mm) vermiştir. Ayrıca yine orta yaprakta yan yaprakçık boyu açısından mm ile Erzurum populasyonu daha yüksek değer göstermiştir (Çizelge 4.63). Yan yaprakçık eni bakımından orta ve uç yaprakta 4.45 ve 3.80 mm ile Çankırı populasyonu daha iyi sonuç göstermiştir. Yine aynı şekilde uç yaprağın orta yaprakçık eni ve uç yaprak eksen boyu karakterlerinde de Çankırı populasyonu daha yüksek değerler (4.99 ve 5.58 mm) vermiştir. Ayrıca, boğum sayısı, orta ve uç yaprakta yaprak çift sayıları bakımından da benzer sonuçlar elde edilmiştir (Çizelge 4.63). Dal uzunluğu ve dal kalınlığı açısından Çankırı populasyonu daha yüksek değerler (18.48 cm ve 2.60 mm) göstermiştir (Çizelge 4.63). 197

217 Çizelge 4.63 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) a 2.563* b Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) a 5.809** b Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) a 2.638* b Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) a 2.753** b Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Dal kalınlığı (mm) b * a Dal uzunluğu (cm) b ** a Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) b ** a Boğum sayısı (adet) b ** a Kulakçık eni (mm) Kulakçık boyu (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 198

218 Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t- testi sonuçları çizelge 4.64 de verilmiştir. Çizelge 4.64 incelendiğinde, çiçekli dalın salkım sap uzunluğu, meyveli dalın salkım sap uzunluğu, kayıkçık eni, kayıkçık boyu, yumurtalık eni, anter boyu, meyve eni, meyvede en uzun karın diken boyu, tohum boyu ve tohum kalınlığı dışındaki tüm generatif karakterler bakımından populasyonlar benzerlik göstermektedir. Çiçekli ve meyveli dönemde salkım sap uzunluğu için Erzurum populasyonu daha yüksek değerler (21.56 ve cm) göstermiştir (Çizelge 4.64). Çiçek kısımları için populasyonlar karşılaştırıldığında, kayıkçık eni, kayıkçık boyu ve anter boyu karakterlerinde Çankırı populasyonu daha yüksek değerler (4.76, ve 1.00 mm) göstermiştir. Ancak yumurtalık eninde Erzurum populasyonu 0.78 mm ile daha iyi sonuç vermiştir (Çizelge 4.64). Meyve ve tohum karakterleri için çizelge 4.64 incelendiğinde, meyve eni ve tohum boyunda Erzurum populasyonu daha iyi değerler (2.72 ve 5.69 mm) gösterirken, meyvede en uzun karın diken boyu ve tohum kalınlığı için Çankırı populasyonu daha iyi değerler (1.98 ve 3.01 mm) vermiştir. Genek olarak incelenen tüm karakterler değerlendirildiğinde, fide dönemi gözlemleri için Çankırı populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Olgun bitki döneminde vejetatif organlarda generatif organlara göre daha yüksek oranda varyasyon tespit edilmiştir. Bunun sebebi ise vejetatif organların generatif organlara göre çevre şartlarından daha fazla etkilenmesi olabilir. 199

219 Çizelge 4.64 Onobrychis montana Dc. subsp. cadmea (Boiss.) P.W.Ball alt türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları Incelenen karakter P. No Ortalamalar t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 4.719** b Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 2.202* b Çiçek boyu (mm) Bayrak yaprak eni (mm) Bayrak yaprak boyu (mm) Kayıkçık eni (mm) b ** a Kayıkçık boyu (mm) b ** a Kanatçık eni (mm) Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni (mm) a 2.184* b Yumurtalık boyu (mm) Dişicik borusu boyu (mm) Anter boyu (mm) b ** a Flament boyu (mm) Meyve eni (mm) a 2.247* b Meyve boyu (mm) Meyve kalınlığı (mm) Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) Meyve en uzun karın diken boyu (mm) b ** a Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) a 2.397* b Tohum kalınlığı (mm) b * a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 200

220 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinat olarak çizelge 4.65 de verilmiştir. Çizelge 4.65 Onobrychis seksiyonunda Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis kotschyana Fenzl. Gaziantep, Gaziantep Üni. Kampusü, Çobanevi levhasının arkasındaki açıklık 2 Onobrychis kotschyana Fenzl. Şanlıurfa, Hilvan, Bozova yolayrımından 1-2 km sonra sağ kolda yamaçlar 37º K 037º D 897 m 37º K 38º D 629 m Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.66 da verilmiştir. Çizelge 4.66 incelendiğinde, ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu, ikinci yaprağın yan yaprakçık boyu, üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni, üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu, üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni, üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında kalan tüm fide dönemi karakterleri açısından populasyonlar benzerlik göstermiştir. İkinci ve üçüncü yaprakta orta ve yan yaprakçık boyları bakımından çizelge 4.66 değerlendirildiğinde, Şanlıurfa populasyonu daha yüksek değerler (10.09, 8.95, ve 9.70 mm) göstermiştir. Üçüncü yaprakta orta yaprakçık eni, yan yaprakçık eni ve sap uzunluğu için populasyonlar karşılaştırıldığında, Gaziantep populasyonunda daha yüksek değerler (5.05, 4.56 ve mm) ölçülmüştür (Çizelge 4.66). 201

221 Çizelge 4.66 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın yan yaprakçık eni Birinci yaprağın yan yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın yan yaprakçık eni İkinci yaprağın yan yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın yan yaprakçık eni Üçüncü yaprağın yan yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli b ** a b ** a a 4.842** b b ** a a 5.479** b b ** a a 6.201** b Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.67 de verilmiştir. 202

222 Çizelge 4.67 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) a 2.920** b Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b * a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Dal kalınlığı (mm) Dal uzunluğu (cm) a 2.381* b Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) Boğum sayısı (adet) b * a Kulakçık en (mm) Kulakçık boy (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 203

223 Çizelge 4.67 incelendiğinde, alt yaprağın yan yaprakçık eni, uç yaprağın orta yaprakçık eni, dal uzunluğu ve boğum sayısı dışında kalan tüm vejetatif karakterler için populasyonlar benzerlik göstermiştir. Alt yaprağın yan yaprakçık eni ve dal uzunluğu için aynı çizelge incelendiğinde, 6.04 mm ve cm ile Gaziantep populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Uç yaprağın orta yaprakçık eninde ise 3.20 mm ile Şanlıurfa populasyonu daha yüksek değer göstermiştir. Çizelge 4.67 boğum sayısı için izlendiğinde, Şanlıurfa populasyonu daha fazla boğum sayısına sahiptir Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. kotschyana Fenzl. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.68 de verilmiştir. Çizelge 4.68 izlendiğinde, çiçekli ve meyveli dalın salkım sap uzunluğu, bayrak yaprak boyu, meyve eni ve boyu, meyvede en uzun sırt ve karın diken boyu ve tohum boyu dışında kalan tüm generatif karakterler için populasyonlar benzerlik göstermiştir. Çiçekli ve meyveli dönemde salkım sap uzunluğu açısından populasyonlar karşılaştırıldığında, 8.90 ve cm ile Gaziantep populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Çiçek kısımlarından bayrak yaprak boyu bakımından ise 8.71 mm ile Şanlıurfa populasyonu daha iyi değer göstermiştir. Son olarak meyve ve tohum karakterleri için çizelge 4.68 incelendiğinde, meyve eni, meyve ve tohum boyu bakımından Gaziantep populasyonu daha yüksek değerler (1.90, 2.71 ve 4.20 mm) gösterirken, meyvede en uzun sırt ve karın diken boyu açısından ise Şanlıurfa populasyonu daha yüksek (1.34 ve 0.89 mm) değerler göstermiştir. Genel olarak tüm morfolojik karakterler açısından populasyonlar benzerlik göstermiştir. Bununla birlikte, populasyonlar arasındaki benzerlik oranı vejetatif organlarda generatif organlara göre daha yüksek bulunmuştur. 204

224 Çizelge 4.68 Onobrychis kotschyana Fenzl. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları Incelenen karakter P.No Ortalamalar t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 2.552* b Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) a 3.388** b Çiçek boyu (mm) Bayrak yaprak eni (mm) Bayrak yaprak boyu (mm) b * a Kayıkçık eni (mm) Kayıkçık boyu (mm) Kanatçık eni (mm) Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) Yumurtalık eni (mm) Yumurtalık boyu (mm) Dişicik borusu boyu (mm) Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) Meyve eni (mm) a 2.429** b Meyve boyu (mm) a 2.283** b Meyve kalınlığı (mm) Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) b ** a Meyve en uzun karın diken boyu (mm) b * a Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) a 4.006** b Tohum kalınlığı (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 205

225 4.1.4 Hymenobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Hymenobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlerin isim, lokalite ve koordinatları çizelge 4.69 da verilmiştir. Çizelge 4.69 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlerin isim, lokalite ve koordinatları Tür No Tür ismi Bulunduğu lokalite Koordinatlar 1 a Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. Nevşehir, zelve 1. vadi açık alanlar 38 º K 35º D b Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. 2 a Onobrychis hypargyrea Boiss. b c Onobrychis hypargyrea Boiss. Onobrychis hypargyrea Boiss. 3 Onobrychis meschetica Grossh. 4 Onobrychis albiflora Hub-Mor 5 a Onobrychis galegifolia Boiss. b Onobrychis galegifolia Boiss. 6 Onobrychis radiata (Desf.) Bieb. 7 a Onobrychis cappadocica Boiss. b Onobrychis cappadocica Boiss. Sivas, Taşlıdere karayolları parkı, çeşme karşısındaki yamaçlar Ankara, çubuk II barajı Kütahya, Gediz, Uşak yol ayrımından sonra sağ koldaki yamaçlar Karabük-Araç yolu Karabükten 18. km sonra sol tarafta orman altı Kars, Akyaka, Üçpınar tabelasından sonra sağa doğru 100 m yolun kenarı Sivas, Sincan-Karaman yolu, Sincan tabelasından 4,5 km sonra sağ koldaki yamaçlar Adıyaman, Gölbaşına 8 km kala, kum ocağı kenarı sağ kolda yamaçlar Antep, Antep Üni. Kampusü, İktisadi idari bilimler karşısı açık alanlar Kars, Kötekten paslıya doğru sol koldaki dağ yamaçları Malatya- Elazığ yolu km sağ kolda tarla kenarı Malatya, Pötürgeye 3-4 km kala sağ ve sol kolda yamaçlar 1060 m 39 º K 037º D 1312 m 40 º K 33º D 1161 m 38º K 29º D 687 m 41º K 32º D 365 m 40º K 043º D 1536 m 39º K 37º D 1246 m 37º K 037º D 897 m 37º K 037º D 894 m 40º K 042º D 1609 m 38º K 038º D 771 m 38º K 038º D 1138 m Türkiye de yapılan flora çalışmaları sonucunda Hymenobrychis seksiyonu içerisinde 9 adet tür tespit edilmiştir (Aktoklu 1995). Çizelge 4.69 incelendiğinde, Hymenobrychis 206

226 seksiyonuna dahil 7 adet tür 12 farklı lokasyondan toplanmış ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır. Toplanan bu türlerin tamamı çok yıllık olup, araziye şaşırtma işleminden bir yıl sonra morfolojik gözlemlere başlanmıştır. Bu türlerin genel görünüşü, çiçek, meyve ve tohum parçaları şekil de verilmiştir Fide dönemi morfolojik gözlemler Hymenobrychis seksiyonununda yer alan türlere ait fide döneminde gözlem yapılan morfolojik karakterlere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.70 de verilmiştir. Çizelge 4.70 Hymenobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri kaynakları derecesi toplamı ortalaması Kotiledon yaprak eni Türler Hata Genel Kotiledon yaprak boyu Türler Hata Genel Birinci yaprağın orta Türler ** yaprakçık eni Hata Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel

227 Şekil 4.31 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 208

228 Şekil 4.32 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 209

229 Şekil 4.33 Onobrychis meschetica Grossh. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 210

230 Şekil 4.34 Onobrychis albiflora Hub-Mor türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 211

231 Şekil 4.35 Onobrychis galegifolia Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 212

232 Şekil 4.36 Onobrychis radiata (Desf.) Bieb. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 213

233 Şekil 4.37 Onobrychis cappadocica Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 214

234 Çizelge 4.70 de görüldüğü gibi kotiledon yaprak eni ve boyu dışında tüm karakterler açısından türler farklılık göstermiştir. Fide döneminde incelenen karakterlere ait veriler toplu olarak çizelge 4.71 de verilmiştir. Çizelge 4.71 Hymenobrychis seksiyonundaki türler arasında fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler İncelenecek karakterler (mm) Kotiledon Min. Maks. Kotiledon Min. Maks. yaprak eni yaprak boyu Türler İncelenecek karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks a-c c cd ab b-d bc a bc ab a a-c ab d d Türler İncelenecek karakterler (mm) Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks a c bc bc c cd e ab a ab ab a d d Türler İncelenecek karakterler (mm) İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. İkinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks c b ab b b c ab c ab b a a c c

235 Çizelge 4.71 Hymenobrychis seksiyonundaki türler arasında fide döneminde incelenen morfolojik karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenecek karakterler (mm) Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks b b-d ab a c bc d d ab b a a c cd Türler İncelenecek karakterler (mm) Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Min. Maks c b d e d a d Çizelge 4.71 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ve boyu için türler arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Birinci yaprakta orta yaprakçık eni bakımından mm ile O. albiflora Hub-Mor. türü en yüksek değeri gösterirken, orta yaprakçık boyunda mm ile O. galegifolia Boiss. türü en uzun yaprakçık boyuna sahiptir. Yaprak sap uzunluğu bakımından ise mm ile O. tournefortii (Willd.) Desv. türünde en uzun sap boyu elde edilmiştir. Ayrıca mm değer gösteren O. galegifolia Boiss. türü ile arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. İncelenen bu üç karakter için en düşük değerler (7.37, 9.93 ve mm) O. cappadocica Boiss. türünde ölçülmüştür (Çizelge 4.71). İkinci yaprakta orta yaprakçık eni, boyu ve sap uzunluğu bakımından en yüksek değerler (12.46, ve mm) O. radiata (Desf.) Bieb. türünde ölçülmüştür. Bu karakterler için en düşük değerler ise (9.27, ve mm) yine O. cappadocica Boiss. türünde elde edilmiştir (Çizelge 4.71). Üçüncü yaprakta orta yaprakçık eni bakımından en yüksek değer mm ile O. radiata (Desf.) Bieb. türünde ölçülürken, en düşük değer 8.45 mm ile O. albiflora Hub- 216

236 Mor. türünde elde edilmiştir. Orta yaprakçık boyu için ise en yüksek değer mm ile O. hypargyrea Boiss. türünde gözlemlenirken, en düşük değer yine mm ile O. albiflora Hub-Mor. türünde ölçülmüştür. Sap uzunluğunda ise en yüksek değer (52.31 mm) O. radiata (Desf.) Bieb. türünde, en düşük değer (22.37 mm) ise O. albiflora Hub- Mor. türünde ölçülmüştür (Çizelge 4.71) Olgun bitki döneminde morfolojik gözlemler Hymenobrychis seksiyonundaki türlerin olgun bitki döneminde ölçülen morfolojik karakterlerine uygulanan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.72 de verilmiştir. Çizelge 4.72 Hymenobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprakçık eni Orta yaprağın orta yaprakçık eni Uç yaprağın orta yaprakçık eni Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Alt yaprağın yan yaprakçık eni Orta yaprağın yan yaprakçık eni Uç yaprağın yan yaprakçık eni Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel

237 Çizelge 4.72 Hymenobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Alt yaprağın yaprak çift sayısı Orta yaprağın yaprak çift sayısı Uç yaprağın yaprak çift sayısı Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Orta yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Türler ** Hata Genel Boğum sayısı Türler ** Hata Genel Dal kalınlığı Türler ** Hata Genel Dal uzunluğu Türler ** Hata Genel Kulakçık eni Türler ** Hata Genel Kulakçık boyu Türler ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Meyveli dalın salkım uzunluğu Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Bayrak yaprak eni Türler ** Hata Genel Bayrak yaprak boyu Türler ** Hata Genel

238 Çizelge 4.72 Hymenobrychis seksiyonuna ait türlerde olgun bitki dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu (devam) Kayıkçık eni Türler ** Hata Genel Kayıkçık boyu Türler ** Hata Genel Çanak yaprak boyu Türler ** Hata Genel Kanatçık eni Türler ** Hata Genel Kanatçık boyu Türler ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Türler ** Hata Genel Yumurtalık eni Türler ** Hata Genel Yumurtalık boyu Türler ** Hata Genel Çiçek boyu Türler ** Hata Genel Anter boyu Türler ** Hata Genel Flament boyu Türler ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Türler ** Hata Genel Meyve eni Türler ** Hata Genel Meyve boyu Türler ** Hata Genel Meyve kalınlığı Türler ** Hata Genel Tohum eni Türler ** Hata Genel Tohum boyu Türler ** Hata Genel Tohum kalınlığı Türler ** Hata Genel Meyvede en uzun sırt diken boyu Meyvede en uzun karın diken boyu Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 219

239 Çizelge 4.72 değerlendirildiğinde, olgun bitki döneminde incelenen tüm karakterler için türler farklılık göstermiştir Vejetatif karakterlere ait gözlemler Hymenobrchis seksiyonunda ölçümü yapılan veketatif karakterlere ait veriler toplu olarak çizelge 4.73 de verilmiştir. Çizelge 4.73 orta yaprakçık eni bakımından incelendiğinde, alt ve uç yaprakta en geniş yaprakçık (25.75 ve mm) O. hypargyrea Boiss. türünde, orta yaprakta ise mm ile O. galegifolia Boiss. (23.83 mm) türünde elde edilmiştir. Ayrıca, yine bu karakter için alt yaprakta en yüksek değerler açısından O. hypargyrea Boiss. türüyle O. galegifolia Boiss. türü arasında, uç yaprakta da O. hypargyrea türüyle O. albiflora Hub- Mor. türü arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Alt, orta ve uç yaprakta en en uzun orta yaprakçık boyu (44.85, ve mm) O. hypargyrea Boiss. türünde ölçülmüştür. Bu karakter için alt ve orta yaprakta en düşük değerler (19.32 ve mm) O. radiata (Desf.) Bieb. türünde, uç yaprakta ise mm ile O. meschetica Grossh. türünde elde edilmiştir. Bununla birlikte, en düşük değerler bakımından alt yaprakta O. radiata (Desf.) Bieb. türüyle O. meschetica Grossh., O. albiflora Hub-Mor. ve O. cappadocica Boiss. türleri, orta yapraktada yine O. radiata (Desf.) Bieb. türüyle O. meschetica Grossh. ve O. cappadocica Boiss. türleri arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.73). Türler yan yaprakçık eni açısından karşılaştırıldığında, alt ve uç yaprakta en geniş yaprakçık (24.19 ve 9.90 mm) O. hypargyrea Boiss. türünde, orta yaprakta ise O. galegifolia Boiss. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, alt ve orta yaprakta en geniş yan yaprakçık bakımından O. hypargyrea Boiss. türüyle O. galegifolia Boiss. türü arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. İncelenen bu karakter için alt yaprakta en dar yaprakçık mm ile O. meschetica Grossh. türünde, orta ve uç yaprakta ise (10.99 ve 4.47 mm) O. cappadocica Boiss. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, en dar yaprakçık bakımından alt yaprakta O. meschetica Grossh. türüyle O. albiflora Hub-Mor., O. 220

240 radiata (Desf.) Bieb. ve O. cappadocica Boiss. türleri arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.73). Alt, orta ve uç yaprakta en uzun yan yaprakçık boyları (51.00, ve mm) O. hypargyrea Boiss. türünde elde edilmiştir. İncelenen bu karakter için alt yaprakta en kısa yaprak boyu mm ile O. albiflora Hub-Mor. türünde, orta ve uç yaprakta ise ve mm ile O. cappadocica Boiss. türünde ölçülmüştür (Çizelge 4.73). Çizelge 4.73 yaprak çift sayıları bakımından değerlendirildiğinde, alt, orta ve uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı (6-8, 6-9 ve 7-10 adet) O. radiata (Desf.) Bieb. türünde sayılmıştır. Ayrıca, orta ve uç yaprakta O. radiata (Desf.) türüyle O. meschetica Grossh. türü arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Aynı karakter için en az yaprak çift sayısına (2-5, 3-5 ve 2-3 adet) sahip tür ise O. albiflora Hub-Mor. olarak belirlenmiştir. Hymenobrychis seksiyonu içerisindeki türler yaprak eksen boyları için karşılaştırıldığında, alt ve orta yaprakta en uzun yaprak eksen boyu (30.38 ve cm) O. hypargyrea Boiss. türünde, uç yaprakta ise 7.69 cm ile O. radiata (Desf.) Bieb. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, orta yaprakta en uzun yaprak eksen boyu bakımından O. hypargyrea Boiss. türüyle O. meschetica Grossh. türü arasında fark bulunmamıştır. Yaprak eksen boyları açısından alt ve orta yaprakta en düşük değerler (19.63 ve cm) O. albiflora Hub-Mor. türünde, uç yaprakta ise 4.07 cm ile O. tournefortii (Willd.) Desv. türünde elde edilmiştir (Çizelge 4.73). Dal kalınlığı ve dal uzunluğu açısından çizelge 4.73 incelendiğinde, dal uzunluğunda en yüksek değer cm ile O. galegifolia Boiss. türünde ölçülürken, dal kalınlığında 9.76 mm O. hypargyrea Boiss. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, dal uzunluğunda en yüksek değerler bakımından O. galegifolia Boiss. türüyle O. hypargyrea Boiss. türü (83.45 cm) aynı grupta yeralmıştır. Bu karakterlerden dal kalınlığı için en düşük değer (4.78 mm) O. cappadocica Boiss. türünde, dal uzunluğu için ise mm ile O. radiata (Desf.) türünde elde edilmiştir. Ayrıca, dal uzunluğunda en düşük değerler bakımından O. radiata (Desf.) türüyle O. albiflora Hub-Mor. ve O. cappadocica Boiss. türleri arasında 221

241 fark bulunmamıştır. Aynı çizelge boğum sayısı bakımından değerlendirildiğinde, en fazla boğum sayısı (11-15 adet) O. galegifolia Boiss. türünde, en az boğum sayısı (6-10 adet) O. meschetica Grossh. türünde sayılmıştır. Ayrıca, en az boğum sayısı bakımından O. meschetica Grossh. türüyle O. radiata (Desf.) türü arasında fark bulunmamıştır. Kulakçık eni ve boyu bakımından türler karşılaştırıldığında, en geniş kulakçık mm ile O. hypargyrea Boiss. türünde, en uzun kulakçık ise mm ile O. radiata (Desf.) türünde ölçülmüştür. Bu iki karakterden kulakçık eni için en düşük değer (5.05 mm) O. cappadocica Boiss. türünde, kulakçık boyu için ise 7.75 mm ile O. albiflora Hub-Mor. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, kulakçık eninde en düşük değerler bakımından O. cappadocica Boiss. türüyle O. albiflora Hub-Mor. türü arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.73). Aktoklu (1995) hymenobrychis seksiyonunda yaprak karakterleri üzerinde yaptığı çalışmada, orta yaprakta orta yaprakçık eni ve boyu için O. galegifolia Boiss. türünde 8-25 x mm, O. hypargyrea Boiss. türünde 8-15 x mm ve O. radiata (Desf.) türünde de 8-12 x mm olarak bulmuştur. Yaprak çift sayıları bakımından araştırıcının yaptığı çalışma değerlendirildiğinde, O. radiata (Desf.) türünde 6-9 adet ve O. albiflora Hub-Mor. türünde 3-4 adet olarak tespit edilmiştir. Kulakçık boyutlarını ise O. hypargyrea Boiss. türünde 5-8 mm, O. radiata (Desf.) türünde ise mm olarak bulmuştur. Bu ölçümlerle yaptığımız çalışma arasında yaklaşık olarak benzerlik belirlenmiştir. 222

242 Çizelge 4.73 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b c c a ab a c d c c b a a a b c d c c d c Türler Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b bc b a a a c d d c c b b b bc c d cd c d cd Türler Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b c d a a a c d de c b b a a bc c d c c e e

243 Çizelge 4.73 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b c cd a a a c d de d d bc b b b c d bc cd e e Türler Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks d b b bc b b bc a a e c c c b b a a a ab b b Türler Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b c d a a ab b a bc c e cd b a ab b b a b d cd

244 Çizelge 4.73 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait vejetatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks d bc b a a bc de b d e c b b a a c c d f c c Türler İncelenen karakterler (mm) Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks cd d a c d b e e bc bc ab a e d

245 Generatif karakterlere ait gözlemler Hymenobrychis seksiyonundaki incelenen türlerin generatif dönemdeki gözlemlerine ait veriler çizelge 4.74 toplu olarak verilmiştir. Çiçekli dönemde en uzun salkım boyu cm ile O. galegifolia Boiss. türünde, meyveli dönemde ise cm ile O. hypargyrea Boiss. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, meyveli dönemde en uzun salkım boyu açısından O. hypargyrea Boiss. türüyle O. meschetica Grossh. türü arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Çiçekli dönemde en kısa salkım boyu cm ile O. meschetica Grossh. türünde, meyveli dönemde ise cm ile O. albiflora Hub-Mor türünde ölçülmüştür. Ayrıca, en kısa salkım boyu açısından çiçekli dönemde O. meschetica Grossh. türüyle O. radiata (Desf.) Bieb. türü, meyveli dönemde ise O. albiflora Hub-Mor türüyle O. cappadocica Boiss. türü arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Sap uzunluğu bakımından türler incelendiğinde, çiçekli dönemde en uzun salkım sapı cm ile O. radiata (Desf.) Bieb. türünde, meyveli dönemde ise cm ile O. meschetica Grossh. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, çiçekli dönemde en uzun salkım boyu açısından O. radiata (Desf.) Bieb. türüyle O. meschetica Grossh. türü arasında fark bulunmamıştır. En kısa salkım boyu açısından ise çiçekli dönemde 8.62 cm ile O. tournefortii (Willd.) Desv. türünde, meyveli dönemde ise 7.99 cm ile O. hypargyrea Boiss. türünde en düşük değerler elde edilmiştir. Ayrıca, en kısa salkım sap uzunluğu bakımından çiçekli dönemde O. tournefortii (Willd.) Desv. türüyle O. albiflora Hub-Mor ve O. galegifolia Boiss. türleri, meyveli dönemde de O. hypargyrea Boiss. türüyle O. tournefortii (Willd.) Desv., O. albiflora Hub-Mor., O. galegifolia Boiss. ve O. cappadocica Boiss. türleri arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.74). Çiçek kısımları için çizelge 4.74 incelendiğinde, bayrak yaprak eni ve boyu, kayıkçık boyu, çanak yaprak boyu, kanatçık eni ve boyu, yumurtalık eni ve boyu, çiçek boyu, anter boyu, flament boyu ve dişicik borusu boyu karakterleri için en yüksek değerler (20.18, 24.53, 21.25, 9.95, 3.83, 10.90, 1.64, 2.90, 25.07, 2.51, ve mm) O. galegifolia Boiss. türünde ölçülmüştür. Bununla birlikte, kayıkçık eni için en yüksek değer mm ile O. albiflora Hub-Mor. türünde, çanak yaprak diş boyunda ise

246 mm ile O. meschetica Grossh. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, en yüksek değerler için kayıkçık eninde O. albiflora Hub-Mor türüyle O. galegifolia Boiss. türü, çanak yaprak diş boyunda O. meschetica Grossh. türüyle O. galegifolia Boiss. türü ve çiçek boyu için O. galegifolia Boiss. türüyle O. albiflora Hub-Mor türü arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. İncelenen bu karakterlerde en düşük değerler açısından Çizelge 4.74 değerlendirildiğinde, bayrak yaprak eni, kayıkçık eni, kanatçık eni ve yumurtalık boyu bakımından en düşük değerler (13.34, 7.24, 2.13 ve 2.03 mm) O. meschetica Grossh. türünde ölçülmüştür. Bununla birlikte, bayrak yaprak boyu, kanatçık boyu ve çiçek boyu karakterlerinde en düşük değerler (17.54, 5.19 ve mm) O. hypargyrea Boiss. türünde ölçülmüştür. Ayrıca, bayrak yaprak boyu ve çiçek boyunda en düşük değerler bakımından O. hypargyrea Boiss. türüyle O. tournefortii (Willd.) Desv., O. meschetica Grossh. ve O. cappadocica Boiss. türleri arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir. Kayıkçık boyu ve dişicik borusu boyu bakımından en düşük değerler (14.99 ve mm) O. tournefortii (Willd.) Desv. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, kayıkçık boyunda en düşük değer bakımından O. tournefortii (Willd.) Desv. türüyle O. hypargyrea Boiss. türü arasında fark bulunmamıştır. Çanak yaprak boyu ve çanak yaprak diş boyunda en düşük değerler (7.16 ve 3.62 mm) O. albiflora Hub-Mor türünde ölçülürken, anter boyu, flament boyu ve yumurtalık eninde (1.44, ve 1.20 mm) O. radiata (Desf.) Bieb. türünde ölçülmüştür. Meyve eni ve boyu bakımından en yüksek değerler (5.52 ve 3.72 mm) O. galegifolia Boiss. türünde ölçülmüştür. Bununla birlikte, tohum eni, tohum boyu ve kalınlığında en yüksek değerler (8.32, 8.30 ve 3.22 mm) O. albiflora Hub-Mor. türünde, meyve kalınlığı ve en uzun karın diken boyunda 1.76 ve 1.69 mm ile O. meschetica Grossh. türünde ve son olarak en uzun sırt diken boyunda ise 3.45 mm ile O. radiata (Desf.) Bieb. türünde ölçülmüştür. En yüksek değerler bakımından tohum boyu ve kalınlığında O. albiflora Hub-Mor. türüyle O. galegifolia Boiss. türü, en uzun karın diken boyunda ise O. meschetica Grossh. türüyle O. albiflora Hub-Mor., O. radiata (Desf.) Bieb. ve O. cappadocica Boiss. türleri arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. İncelenen bu karakterlerden meyve eni ve kalınlığı için en düşük değerler (3.64 ve 1.40 mm) O. cappadocica Boiss. türünde, meyve boyu, tohum eni ve en uzun sırt diken boyunda 2.59, 6.39 ve 0.54 mm ile O. hypargyrea Boiss. türünde, tohum boyu ve kalınlığı için 227

247 4.79 ve 2.41 mm ile O. meschetica Grossh. türünde ve en uzun karın diken boyunda ise 0.91 mm ile O. galegifolia Boiss. türünde elde edilmiştir. Ayrıca, meyve eninde en düşük değer bakımından O. cappadocica Boiss. türüyle O. hypargyrea Boiss. türü arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.74). Aktoklu (1995) çiçek kısımları ve meyve üzerinde yaptığı çalışmada (en ve boy olarak), O. galegifolia Boiss. türünde bayrak yaprak x mm, kayıkçık 8-10 x mm, kanatçık x 8-12 mm, çanak yaprak boyu 8-10 mm, çanak yaprak diş boyu 5-6 mm ve meyve x mm olarak bulmuştur. Bu gözlemlerle yaptığımız çalışma arasında benzerlik olduğu tespit edilmiştir Hymenobrychis seksiyonunda türler arası hiyerarşik kümeleme analizi Hymenobrychis seksiyonunda morfolojik gözlemlerden elde edilen verilere uygulanan hiyerarşik kümeleme analizi sonuşları şekil 4.38 de verilmiştir. Şekil 4.38 incelendiğinde, Hymenobrychis seksiyonunda incelenen morfolojik karakterlere uygulanan hiyerarşik kümeleme analizi sonucunda beş grup oluşmuştur. Birinci grupta, O. meschetica Grossh., O. radiata (Desf.) Bieb. ve O. tournefortii (Willd.) Desv. türleri yeralmaktadır. İkinci grupta, O. hypargyrea Boiss. türü, üçüncü grupta, O. albiflora Hub-Mor., dördüncü grupta, O. cappadocica Boiss. ve beşinci grupta da O. galegifolia Boiss. türü bulunmaktadır. Sonuç olarak, O. tournefortii (Willd.) Desv. türüyle aynı grupta bulunan O. meschetica Grossh. ve O. radiata (Desf.) Bieb. türleri birbirlerine daha yakın akraba olduğu söylenebilir. Şekil 4.38 Hymenobrychis seksiyonunda incelenen morfolojik verilerin dendogram sonuçları 228

248 Çizelge 4.74 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks cd c b b b a d a a cd c c a c ab d a ab bc b c Türler İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks c de d c cd d a e d c b b c a a b c c c c d Türler İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks bc d cd bc d bc c cd b a b e a a a b c bc b cd de

249 Çizelge 4.74 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu Min. Maks bc cd bc de d ab e cd a b c e a a a cd b cd cd cd de Türler İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks b bc c b bc c bc d c bc ab a a a a c cd b b a-c c Türler İncelenen karakterler (mm) Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks c c d c bc cd c c b-d cd c bc a a a d d cd b b b

250 Çizelge 4.74 Hymenobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlere ait generatif karakterlerin ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Meyve eni Min. Maks. Meyve Boyu Min. Maks. Meyve kalınlığı Min. Maks bc cd d e e bc d de a b b cd a a ab cd c cd e de e Türler İncelenen karakterler (mm) Tohum eni Min. Maks. Tohum boyu Min. Maks. Tohum kalınlığı Min. Maks bc de bc c cd bc bc e c a a a ab a a bc b b ab bc b Türler İncelenen karakterler (mm) En uzun sırt diken boyu Min. Maks. En uzun karın diken boyu Min. Maks cd bc e ab c a de a f c a a b a

251 Hymenobrychis seksiyonunda tür içi populasyonların morfolojik gözlemleri Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinatlarıyla birlikte çizelge 4.75 de verilmiştir. Çizelge 4.75 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis hypargyrea Ankara, çubuk II barajı 40º K Boiss. 33º D 2 Onobrychis hypargyrea Boiss. 3 Onobrychis hypargyrea Boiss. Kütahya, Gediz, Uşak yol ayrımından sonra sağ koldaki yamaçlar Karabük-Araç yolu Karabükten 18. km sonra sol tarafta orman altı 1161 m 38º K 29º D 687 m 41º K 32º D 365 m Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.76 da verilmiştir. Çizelge 4.76 incelendiğinde, kotiledon yaprak boyu, ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu, üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni ve üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu dışında kalan tüm fide dönemi karakterleri açısından populasyonlar farklılık göstermiştir. Fide döneminde gözlem yapılan karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum verileri çizelge 4.77 de toplu olarak verilmiştir. 232

252 Çizelge 4.76 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen Varyasyon Serbestlik Kareler Kareler F Değeri karakterler kaynakları derecesi toplamı ortalaması Kotiledon yaprak eni Pop ** Hata Genel Kotiledon yaprak Pop boyu Hata Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu Ikinci yaprağın orta yaprakçık eni Ikinci yaprağın orta yaprakçık boyu Ikinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Genel Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop * Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop * Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Kotiledon yaprak eni bakımından populasyonlar karşılaştırıldığında, en geniş yaprakçık 6.97 mm ile Ankara populasyonunda ölçülmüş olup, Kütahya populasyonu ile arasında fark bulunmamıştır. Bu karakter açısından en düşük değer ise 5.69 mm ile Karabük populasyonunda tespit edilmiştir (Çizelge 4.77). Birinci yaprakta orta yaprakçık eni ve boyu bakımından en yüksek değerler (10.64 ve mm) Kütahya populasyonundan elde edilmiştir. Bu iki karakter için en düşük değerlerde (7.01 ve mm) Ankara populasyonunda elde edilmiş olup, Karabük 233

253 populasyonu ile arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Sap uzunluğunda ise mm ile en yüksek değer Karabük populasyonunda, en kısa sap uzunluğuda mm ile Kütahya populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.77). Çizelge 4.77 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında fide döneminde incelenen karakterlere ait ortalama. minimum ve maksimum değerleri P.No İncelenen karakterler (mm) Kotiledon yaprak eni Min. Maks. Kotiledon yaprak boyu Min. Maks a a b P.No İncelenen karakterler (mm) Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks. Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks b b a a b b İncelenen karakterler (mm) P.No Birinci yaprağın sap uzunluğu Min. Maks. İkinci yaprağın orta yaprakçık eni Min. Maks ab b b a a c P.No İncelenen karakterler (mm) İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu Min. Maks. 2. Yaprağın Sap Uzunluğu Min. Maks b a ab P.No İncelenen karakterler (mm) 3. Yaprağın Orta Min. Maks. 3. Yaprağın Orta Min. Maks. Yaprak Eni Yaprak Boyu Türler İncelenen karakterler (mm) 3. Yaprağın Sap Uzunluğu Min. Maks b a b İkinci yapraktaki gözlemler için populasyonlar karşılaştırıldığında, orta yaprakçık eni ve sap uzunluğu açısından en yüksek değerler (12.71 ve mm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Bu iki karakterden orta yaprakçık eni bakımından en düşük değer 9.65 mm ile Karabük populasyonunda, sap uzunluğunda ise mm ile Ankara populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.77). 234

254 Üçüncü yaprakta en uzun sap boyu mm ile Kütahya populasyonunda ölçülürken, en kısa sap boyu mm ile Ankara populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en kısa sap boyu bakımından Ankara populasyonuyla Karabük populasyonu arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir (Çizelge 4.77) Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri O. hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki döneminde elde edilen verilere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.78 de verilmiştir. Çizelge 4.78 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Alt yaprağın orta yaprakçık eni Orta yaprağın orta yaprakçık eni Uç yaprağın orta yaprakçık eni Alt yaprağın orta yaprakçık boyu Orta yaprağın orta yaprakçık boyu Uç yaprağın orta yaprakçık boyu Alt yaprağın yan yaprakçık eni Orta yaprağın yan yaprakçık eni Uç yaprağın yan yaprakçık eni Alt yaprağın yan yaprakçık boyu Orta yaprağın yan yaprakçık boyu Uç yaprağın yan yaprakçık boyu Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop * Hata Genel Pop Hata Genel Pop * Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel

255 Çizelge 4.78 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Alt yaprağın yaprak çift sayısı Pop Hata Genel Orta yaprağın yaprak çift sayısı Pop Hata Genel Uç yaprağın yaprak çift sayısı Pop * Hata Genel Alt yaprak eksen boyu Pop * Hata Genel Orta yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Uç yaprak eksen boyu Pop ** Hata Genel Boğum sayısı Pop Hata Genel Dal kalınlığı Pop ** Hata Genel Dal uzunluğu Pop ** Hata Genel Kulakçık eni Pop * Hata Genel Kulakçık boyu Pop ** Hata Genel Çiçekli dalın salkım uzunluğu Pop Hata Genel Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Meyveli dalın salkım uzunluğu Meyveli dalın salkım sap uzunluğu Pop ** Hata Genel Pop Hata Genel Pop Hata Genel Bayrak yaprak eni Pop ** Hata Genel Bayrak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kayıkçık eni Pop ** Hata Genel Kayıkçık boyu Pop ** Hata Genel

256 Çizelge 4.78 Onobrychis hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarında olgun bitki dönemi ölçümlerine ait varyans analiz tablosu (devam) Çanak yaprak boyu Pop ** Hata Genel Kanatçık eni Pop ** Hata Genel Kanatçık boyu Pop ** Hata Genel Çanak yaprak diş boyu Pop ** Hata Genel Yumurtalık eni Pop Hata Genel Yumurtalık boyu Pop * Hata Genel Çiçek boyu Pop ** Hata Genel Anter boyu Pop ** Hata Genel Flament boyu Pop ** Hata Genel Dişicik borusu boyu Pop Hata Genel Meyve eni Pop ** Hata Genel Meyve boyu Pop ** Hata Genel Meyve kalınlığı Pop ** Hata Genel Tohum eni Pop ** Hata Genel Tohum boyu Pop ** Hata Genel Tohum kalınlığı Pop ** Hata Genel Meyvede en uzun sırt diken boyu Meyvede en uzun karın diken boyu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Pop ** Hata Genel Pop ** Hata Genel

257 Çizelge 4.78 incelendiğinde, alt yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, uç yaprağın orta yaprakçık boyu, alt yaprağın yan yaprakçık eni, orta yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, uç yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, alt ve orta yaprağın yaprak çift sayısı, boğum sayısı, çiçekli dalın salkım uzunluğu, meyveli dalın salkım ve salkım sap uzunluğu, yumurtalık eni, dişicik borusu boyu dışında kalan tüm olgun bitki dönemi karakterleri açısından populasyonlar farklılık göstermiştir Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemindeki vejetatif karakterlerine ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri çizelge 4.79 da toplu olarak verilmiştir. Orta ve uç yaprakta, orta yaprakçık eni ve yaprak eksen boyu bakımından en yüksek değerler (24.70 mm, mm, cm ve 9.58 cm) Ankara populasyonunda, en düşük değerler ise (17.32 mm, 8.87 mm, cm ve 5.73 cm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en yüksek değerler bakımından orta yaprakta orta yaprakçık eni için Ankara populasyonuyla Karabük populasyonu arasında, en düşük değerler bakımından da orta ve uç yaprakta yaprak eksen boyu için Kütahya populasyonuyla Karabük populasyonu arasında fark bulunmamıştır. Orta yaprakta orta yaprakçık boyu ve alt yaprakta yaprak eksen boyu bakımından en yüksek değerler (43.68 mm ve cm) Karabük populasyonunda, en düşük değerlerde (36.24 mm ve cm) Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, yüksek değerler bakımından Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.79). Yan yaprakçık boyu ve yaprak çift sayısı bakımından populasyonlar karşılaştırıldığında, alt yaprakta yan yaprakçık boyu için mm ile Kütahya populasyonu, uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı ise Karabük populasyonunda elde edilmiştir. Bu iki karakterden alt yaprakta yan yaprakçık boyu için en kısa yaprakçık mm ile Ankara populasyonunda, en az yaprak çifti de Kütahya populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.79). 238

258 En uzun ve en kalın dal (92.87 cm ve mm) Ankara populasyonunda ölçülmüştür. Bununla birlikte bu iki karakterden dal uzunluğu için en düşük değer cm ile Karabük populasyonunda, dal kalınlığı için ise 8.65 mm ile Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, bu düşük değerler bakımından Kütahya populasyonuyla Karabük populasyonu arasında fark görülmemiştir (Çizelge 4.79). En geniş kulakçık (11.33 mm) Kütahya populasyonunda, en uzun kulakçık (16.22 mm) ise Karabük populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en yüksek değerler bakımından Kütahya populasyonuyla Karabük populasyonu arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Incelenen bu iki karakter için en düşük değerler (9.25 ve mm) Ankara populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.79) Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. hypargyrea Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemindeki generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri çizelge 4.80 de toplu olarak verilmiştir. Çiçekli dalda salkım sap uzunluğu için populasyonlar karşılaştırıldığında, Ankara ve Karabük populasyonu 7.52 ve 6.75 cm ile en yüksek sonuçları vermiş olup, aralarında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Ayrıca, bu özellik bakımından en düşük değer 4.82 cm ile Kütahya populasyonunda ölçülmüştür (Çizelge 4.80). Çiçek kısımları için çizelge 4.80 incelendiğinde, bayrak yaprak eni, kayıkçık eni ve boyu, çanak yaprak boyu, kanatçık boyu, çiçek boyu, anter boyu ve flament boyu karakterlerinde en yüksek değerler ( 5.84, 8.74, 15.62, 9.36, 5.48, 19.27, 1.97 ve mm) Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, en yüksek değerler bakımından kayıkçık boyu ve kanatçık boyu karakterlerinde Kütahya populasyonuyla Ankara populasyonu arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir. Bayrak yaprak boyu ve çanak yaprak diş boyu için aynı çizelge izlendiğinde, ve 6.67 mm ile en yüksek değerler Ankara populasyonuda ölçülürken, bu karakterler bakımından Kütahya populasyonuyla istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Yumurtalık boyunda ise en yüksek değer 2.64 mm ile Karabük populasyonunda elde edilmiştir. İncelenen bu karakterlerden bayrak yaprak eni ve boyu, kayıkçık eni ve boyu, kanatçık eni ve boyu, çanak yaprak 239

259 boyu, çanak yaprak diş boyu ve anter boyunda en düşük değerler (13.45, 16.68, 7.84, 14.22, 2.40, 4.61, 7.70, 4.23 ve 1.60 mm) Karabük populasyonunda ölçülmüştür. Bunun yanında, çiçek boyu ve flament boyu için en düşük değerler (16.10 ve mm) Ankara populasyonunda, yumurtalık boyunda ise 2.21 mm ile Kütahya populasyonunda elde edilmiştir. Ayrıca, en düşük değerler bakımından kayıkçık eni ve anter boyunda Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu, kanatçık eninde ise yine Karabük populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir. Meyve eni ve boyunda en yüksek değerler (3.94 ve 2.75 mm) Kütahya populasyonunda ölçülürken, tohum eni ve boyunda (7.54 ve 7.06 mm) Karabük populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, bu karakterlerde yüksek değerler bakımından Karabük populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında fark görülmemiştir. Bununla birlikte, incelenen bu karakterler açısından en düşük değerler (3.24, 2.33, 4.76 ve 3.50 mm) Ankara populasyonunda elde edilmiştir. Meyve ve tohum kalınlığı için en yüksek değerler (1.90 ve 2.98 mm) Ankara populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca bu sonuçlar bakımından meyve kalınlığında Ankara populasyonuyla Karabük populasyonu, tohum kalınlığında ise yine Ankara populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır. Bununla birlikte gözlem yapılan bu karakterlerden meyve kalınlığı için en düşük değer (1.60 mm) Kütahya populasyonunda, tohum kalınlığı için ise 2.18 mm ile Karabük populasyonunda elde edilmiştir. En uzun sırt ve karın diken boyunda ise 0.69 ve 1.78 mm ile Karabük populasyonu daha iyi sonuçlar vermiştir. Ayrıca, en uzun karın diken boyunda Karabük populasyonuyla Ankara populasyonu arasında istatistiki olarak fark görülmemiştir. Bununla birlikte, bu karakterlerden sırt diken boyu için en düşük değer (0.39 mm) Ankara populasyonunda, karın diken boyu için ise 0.84 mm ile Kütahya populasyonunda ölçülmüştür. Ayrıca, karın diken boyunda Ankara populasyonuyla Kütahya populasyonu arasında istatistiki olarak fark bulunmamıştır (Çizelge 4.80). Genel olarak sonuçlar değerlendirildiğinde, fide döneminde populasyonlar arasında yüksek oranda farklılık görülmüştür. Bununla birlikte, Kütahya populasyonu diğer iki populasyona göre daha yüksek değerler göstermiştir. Olgun bitki döneminde ise populasyonlar arasındaki benzerlik oranının vejetatif organlarda daha fazla olduğu tespit edilmiştir. 240

260 Çizelge 4.79 Onobrychis hypargyrea BOISS türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri P.No Orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a b b a ab P.No Orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a b a P.No Yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks P.No Yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks b a a P.No Yaprak çift sayısı (adet) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks ab b a P.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a a b b b a b b

261 Çizelge 4.79 Onobrychis hypargyrea BOISS türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan vejetatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) P.No Yaprak eksen boyu (cm) Alt yaprak Min. Maks. Orta yaprak Min. Maks. Uç yaprak Min. Maks a a a b b b a b b P.No İncelenen karakterler Dal kalınlığı (mm) Min. Maks. Dal uzunluğu (cm) Min. Maks. Boğum sayısı (adet) Min. Maks a a b b b b P.No İncelenen karakterler (mm) Kulakçık eni Min. Maks. Kulakçık boyu Min. Maks b b a a a a

262 Çizelge 4.80 Onobrychis hypargyrea BOISS türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri Türler İncelenen karakterler (cm) Çiçekli dalın salkım uzunluğu Min. Maks. Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu Min. Maks. Meyveli dalın salkım uzunluğu Min. Maks a b a Türler İncelenen karakterler Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Min. Maks. Bayrak yaprak eni (mm) Min. Maks. Bayrak yaprak boyu (mm) Min. Maks b a a a c b Türler İncelenen karakterler (mm) Kayıkçık eni Min. Maks. Kayıkçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak boyu Min. Maks b a b a a a b b c Türler İncelenen karakterler (mm) Kanatçık eni Min. Maks. Kanatçık boyu Min. Maks. Çanak yaprak diş boyu a a a b a a b b b Türler İncelenen karakterler (mm) Yumurtalık eni Min. Maks. Yumurtalık boyu Min. Maks. Çiçek boyu Min. Maks ab c b a a b Min. Maks. 243

263 Çizelge 4.80 Onobrychis hypargyrea BOISS türünün farklı populasyonlarında ölçümü yapılan generatif karakterlere ait ortalama, minimum ve maksimum değerleri (devam) Türler İncelenen karakterler (mm) Anter boyu Min. Maks. Flament boyu Min. Maks. Dişicik borusu boyu Min. Maks b c a a b b Türler İncelenen karakterler (mm) Meyve eni Min. Maks. Meyve Boyu Min. Maks. Meyve kalınlığı Min. Maks b b a a a b a a a Türler İncelenen karakterler (mm) Tohum eni Min. Maks. Tohum boyu Min. Maks. Tohum kalınlığı Min. Maks b b a a a a a a b Türler İncelenen karakterler (mm) En uzun sırt diken boyu Min. Maks. En uzun karın diken boyu Min. Maks b a b b a a

264 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite ve koordinatlarıyla birlikte çizelge 4.81 de verilmiştir. Çizelge 4.81 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. 2 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. Nevşehir, zelve 1. vadi açık alanlar Sivas, Taşlıdere karayolları parkı, çeşme karşısındaki yamaçlar 38º K 35º D 1060 m 39º K 037º D 1312 m Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.82 de toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.82 incelendiğinde, kotiledon yaprak boyu, birinci yaprağın sap uzunluğu, ikinci sap uzunluğu ve üçüncü yaprağın sap uzunluğu bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Farklılık gösteren bu karakterlerden üçüncü yaprağın sap uzunluğu dışında Nevşehir populasyonu daha iyi sonuçlar (10.40, ve mm) vermiştir. Üçüncü yaprağın sap uzunluğunda ise Sivas populasyonu daha iyi değerler (42.12 mm) göstermiştir. 245

265 Çizelge 4.82 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu b ** a Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu b ** a İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu b ** a Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu a 4.343** b **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.83 de verilmiştir. Çizelge 4.83 incelendiğinde, alt yaprağın yan yaprakçık boyu, alt yaprağın yaprak çift sayısı, orta yaprağın orta yaprakçık eni, orta yaprağın yan yaprakçık eni, orta yaprağın yaprak çift sayısı, uç yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, uç yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, alt, orta ve uç yaprak eksen boyları, boğum sayısı ve kulakçık eni karakterleri bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. 246

266 Çizelge 4.83 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) a 2.261* b Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) a 2.832** b Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b * a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) Dal kalınlığı (mm) Dal uzunluğu (cm) Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) a 3.141** b Uç yaprak eksen boyu (cm) b ** a Boğum sayısı (adet) a 4.243** b Kulakçık eni (mm) a 2.693** b Kulakçık boyu (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 247

267 Alt yapraktaki yan yaprakçık boyu bakımından Sivas populasyonu daha uzun yaprakçık boyuna (41.50 mm) sahiptir. Yaprak çift sayısı bakımından da yine Sivas populasyonu benzer sonuç vermiştir (Çizelge 4.83). Orta yapraktaki orta ve yan yaprakçık eninde en geniş yaprakçık (18.32 ve mm) Nevşehir populasyonunda ölçülmüştür. Yaprak çift sayısı bakımından ise Sivas populasyonu daha iyi sonuç göstermiştir (Çizelge 4.83). Uç yaprakta orta ve yan yaprakçıklardaki en ve boy karakterleri için en yüksek değerler (7.79, 17.91, 6.35 ve mm) Sivas populasyonunda elde edilmiştir (Çizelge 4.83). Yaprak eksen boyları için populasyonlar karşılaştırıldığında, uç yaprakta Sivas populasyonu daha yüksek (4.96 cm) değer verirken, orta yaprakta Nevşehir populasyonu cm ile daha iyi sonuç vermiştir (Çizelge 4.83). Boğum sayısı bakımından Nevşehir populasyonu daha iyi sonuçlar göstermiştir. Aynı şekilde kulakçık eni açısından da Nevşehir populasyonu daha yüksek değer (8.62 mm) vermiştir (Çizelge 4.83) Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. tournefortii (Willd.) Desv. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.84 da verilmiştir. Çizelge 4.84 incelendiğinde, çiçekli dalın salkım ve salkım sap uzunluğu, meyveli dalın salkım ve salkım sap uzunluğu, kayıkçık boyu, kanatçık eni, çanak yaprak diş boyu, yumurtalık eni, meyve kalınlığı, meyvede en uzun sırt diken boyu, meyvede en uzun karın diken boyu ve tohum eni karakterleri bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. 248

268 Çizelge 4.84 Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karakter P.No Ortalamalar t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) b ** a Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) b ** a Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) b ** a Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) b ** a Çiçek boyu (mm) Bayrak yaprak eni (mm) Bayrak yaprak boyu (mm) Kayıkçık eni (mm) Kayıkçık boyu (mm) a 4.427** b Kanatçık eni (mm) b ** a Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) Çanak yaprak diş boyu (mm) a 2.071* b Yumurtalık eni (mm) b * a Yumurtalık boyu (mm) Dişicik borusu boyu (mm) Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) Meyve eni (mm) Meyve boyu (mm) Meyve kalınlığı (mm) a 5.037** b Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) a 3.128** b Meyve en uzun karın diken boyu (mm) a 3.949** b Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) a ** b Tohum kalınlığı (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 249

269 Çiçek kısımları için populasyonlar karşılaştırıldığında, kayıkçık boyu ve çanak yaprak diş boyu bakımından Nevşehir populasyonu daha iyi sonuçlar (15.59 ve 5.58 mm) verirken, kanatçık eni ve yumurtalık eni açısından Sivas populasyonu daha yüksek değerler (3.04 ve 1.59 mm) vermiştir (Çizelge 4.84). Meyve kalınlığı, meyvede en uzun sırt diken boyu, meyvede en uzun karın diken boyu ve tohum boyu için Nevşehir populasyonu daha yüksek değerler (1.65, 0.89, 1.51 ve 7.81 mm) göstermiştir. Genel olarak tüm karakterler açısından populasyonlar benzerlik göstermiştir. Bununla birlikte, fide döneminde Sivas populasyonu daha yüksek değerler vermiştir. Olgun bitki döneminde vejetatif organlardan yaprak eksen boyları, kulakçık ve boğum sayıları için Nevşehir populasyonu, diğer karakterler için Sivas populasyonu daha iyi sonuçlar göstermiştir. Generatif organlarda ise özellikle salkım ve salkım sap uzunluğu için Sivas populasyonu, diğer karakterler için Nevşehir populasyonu daha yüksek değerler vermiştir Onobrychis galegifolia Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis galegifolia Boiss. türünde gözlem yapılan populasyonlar lokalite ve koordinatlarıyla birlikte çizelge 4.85 de verilmiştir. Çizelge 4.85 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis galegifolia Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis galegifolia Adıyaman, Gölbaşına 8 km kala, kum 37º K Boiss. ocağı kenarı sağ kolda yamaçlar 037º D 2 Onobrychis galegifolia Boiss. Antep, Antep Üni. Kampusü, İktisadi idari bilimler karşısı açık alanlar 897 m 37º K 037º D 894 m 250

270 Onobrychis galegifolia Boiss türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.86 da toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.86 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis galegifolia Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni a 8.354** b Kotiledon yaprak boyu a 5.875** b Birinci yaprağın orta yaprakçık eni a 5.159** b Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu a 3.691** b Birinci yaprağın sap uzunluğu a 2.553* b İkinci yaprağın orta yaprakçık eni a 2.538* b İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.86 incelendiğinde, kotiledon yaprak eni ve boyu, birinci yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, birinci yaprağın sap uzunluğu ve ikinci yaprağın orta yaprakçık eni karakterleri için populasyonlar farklılık göstermiştir. Populasyonlar arasında farklılık gösteren bu karakterler açısından da Adıyaman populasyonu daha yüksek değerler (9.19, 13.22, 11.59, 15.64, ve mm) vermiştir. 251

271 Onobrychis galegifolia Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. galegifolia Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.87 de verilmiştir. Çizelge 4.87 incelendiğinde, alt, orta ve uç yaprak çift sayıları, orta yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, orta yaprağın yan yaprakçık boyu, uç yaprağın orta yaprakçık eni ve boyu, uç yaprağın yan yaprakçık eni ve boyu, alt yaprak eksen boyu ve kulakçık boyu karakterleri açısından populasyonlar farklılık göstermiştir. Alt, orta ve uç yaprakta en fazla yaprak çift sayısı Adıyaman populasyonunda sayılmıştır (Çizelge 4.87). Orta yaprakta orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu ve yan yaprakçık boyu açısından Gaziantep populasyonu daha iyi sonuçlar (25.45, ve mm) vermiştir (Çizelge 4.87). Populasyonlar uç yapraktaki gözlemler için karşılaştırıldığında, orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve boyu karakterlerinde yine Gaziantep populasyonu daha yüksek değerler (11.77, 18.36, 9.04 ve mm) göstermiştir (Çizelge 4.87). Son olarak aynı çizelge yaprak eksen boyu ve kulakçık boyu bakımından incelendiğinde, alt yaprakta yaprak eksen boyu için Adıyaman populasyonu daha yüksek değer (28.94 cm) gösterirken, kulakçık boyu için mm ile Gaziantep populasyonu daha yüksek değer göstermiştir. 252

272 Çizelge 4.87 Onobrychis galegifolia Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 2.433** b Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 2.605* b Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 3.498** b Dal kalınlığı (mm) Dal uzunluğu (cm) Alt yaprak eksen boyu (cm) a 4.344** b Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) Boğum sayısı (adet) Kulakçık en (mm) Kulakçık boy (mm) b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 253

273 Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. galegifolia Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.88 de verilmiştir. Çizelge 4.88 incelendiğinde, kayıkçık boyu, çanak yaprak boyu, çanak yaprak diş boyu, yumurtalık eni, meyve eni, meyve boyu, meyvede en uzun karın diken boyu, tohum boyu ve tohum kalınlığı karakterleri için populasyonlar istatistiki olarak farklılık göstermiştir. Çiçek kısımları için aynı çizelge değerlendirildiğinde, kayıkçık boyu ve yumurtalık eni bakımından Adıyaman populasyonu daha yüksek değerler (22.16 ve 1.84 mm) vermiştir. Bununla birlikte, çanak yaprak boyu ve çanak yaprak diş boyu açısından çizelge 4.88 izlendiğinde, Gaziantep populasyonu daha iyi sonuç (10.81 ve 6.93 mm) göstermiştir. Meyve ve tohum kısımları için populasyonlar karşılaştırıldığında, meyve eni, meyve boyu ve tohum boyu bakımından Gaziantep populasyonu daha yüksek değerler (5.79, 4.13 ve 9.78 gösterirken, meyvede en uzun karın diken boyu ve tohum kalınlığı için 1.06 ve 3.28 mm ile Adıyaman populasyonu daha iyi sonuç vermişitir. Genel olarak Onobrychis galegifolia Boiss. türünün incelenen populasyonları arasında istatistiki olarak benzerlik tespit edilmiştir. Bununla birlikte, fide döneminde farklılık gösteren karakterler bakımından Adıyaman populasyonundan elde edilen veriler daha yüksek değerler göstermiştir. Olgun bitki döneminde vejetatif organlar üzerinde yapılan gözlemlerde, yaprak çift sayıları ve yaprak eksen boyları açısından Adıyaman populasyonunda, diğer karakterler için ise Gaziantep populasyonunda daha iyi sonuçlar alınmıştır. 254

274 Çizelge 4.88 Onobrychis galegifolia Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karakter P.No Ortalama t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Çiçek boyu (mm) Bayrak yaprak eni (mm) Bayrak yaprak boyu (mm) Kayıkçık eni (mm) Kayıkçık boyu (mm) a 3.257** b Kanatçık eni (mm) Kanatçık boyu (mm) Çanak yaprak boyu (mm) b ** a Çanak yaprak diş boyu (mm) b ** a Yumurtalık eni (mm) a 4.598** b Yumurtalık boyu (mm) Dişicik borusu boyu (mm) Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) ** Meyve eni (mm) b * a Meyve boyu (mm) b ** a Meyve kalınlığı (mm) Meyve en uzun karın diken boyu (mm) a 4.454** b Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) b ** a Tohum kalınlığı (mm) a 2.130* b *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 255

275 Onobrychis cappadocica Boiss. türünün farklı populasyonlarının morfolojik gözlemleri Onobrychis cappadocica Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları lokalite vekoordinatlarıyla birlikte çizelge 4.89 da verilmiştir. Çizelge 4.89 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis cappadocica Boiss. türünün gözlem yapılan populasyonları P.No Tür ismi Lokalite Koordinatlar 1 Onobrychis cappadocica Boiss. Malatya- Elazığ yolu km sağ kolda tarla kenarı 2 Onobrychis cappadocica Boiss. Malatya, Pötürgeye 3-4 km kala sağ ve sol kolda yamaçlar 38º K 038º D 771 m 38º K 038º D 1138 m Onobrychis cappadocica Boiss. türünün farklı populasyonlarının fide dönemi morfolojik gözlemleri Fide döneminde elde edilen verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.90 da toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4.90 incelendiğinde, kotiledon eni ve boyu, birinci yqprağın sap uzunluğu ve ikinci yaprağın sap uzunluğu karakterleri dışında kalan tüm fide dönemi karakterleri için populasyonlar farklılık göstermiştir. Orta yaprakçık eni ve boyu için çizelge 4.90 değerlendirildiğinde, birinci, ikinci ve üçüncü yaprakta en yüksek değerler (8.08, 10.66, 10.59, 13.61, ve mm) ikinci populasyonda elde edilmiştir. Aynı çizelge üçüncü yapraktaki sap uzunluğu için incelendiğinde, benzer şekilde ikinci populasyon daha iyi sonuç (31.74 mm) vermiştir. 256

276 Çizelge 4.90 Hymenobrychis seksiyonunda Onobrychis cappadocica Boiss. türünün fide döneminde incelenen morfolojik karakterlerine ait t-test sonuçları İncelenen karekterler (mm) P.No Ortalama t değeri Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a Birinci yaprağın sap uzunluğu * İkinci yaprağın orta yaprakçık eni b ** a İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni b ** a Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu b ** a Üçüncü yaprağın sap uzunluğu b ** a *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Onobrychis cappadocica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki dönemi morfolojik gözlemleri Vejetatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. cappadocica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan vejetatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.91 de verilmiştir. Çizelge 4.91 incelendiğinde, dal uzunluğu, alt ve orta yaprak eksen boyları, boğum sayısı, kulakçık eni ve boyu karakterleri dışında kalan tüm vejetatif karakterler bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. 257

277 Çizelge 4.91 Onobrychis cappadocica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen vejetatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karekterler P.No Ortalama t değeri Alt yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Alt yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Alt yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Alt yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Alt yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 7.951** b Orta yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Orta yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Orta yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 6.397** b Uç yaprağın orta yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın orta yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık eni (mm) b ** a Uç yaprağın yan yaprakçık boyu (mm) b ** a Uç yaprağın yaprak çift sayısı (adet) a 4.666** b Dal kalınlığı (mm) b * a Dal uzunluğu (cm) Alt yaprak eksen boyu (cm) Orta yaprak eksen boyu (cm) Uç yaprak eksen boyu (cm) b * a Boğum sayısı (adet) Kulakçık eni (mm) Kulakçık boyu (mm) ** *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 258

278 Çizelge 4.91 alt yapraktaki gözlemler için değerlendirildiğinde, orta yaprakçık eni, orta yaprakçık boyu, yan yaprakçık eni ve yan yaprakçık boyu karakterlerinde ikinci populasyon daha yüksek sonuçlar (21.33, 27.22, ve mm) vermiştir. Incelenen bu karakterler için orta ve uç yaprakta da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Alt, orta ve uç yaprakta yaprak çift sayılarında ise birinci populasyon daha iyi sonuç vermiştir Generatif karakterlere ait morfolojik gözlemler O. cappadocica Boiss. türünün farklı populasyonlarının olgun bitki döneminde gözlem yapılan generatif karakterlerine ait verilere uygulanan t-testi sonuçları çizelge 4.92 de verilmiştir. Çizelge 4.92 incelendiğinde, çiçekli dalın salkım sap uzunluğu, anter boyu, meyve eni, meyvede en uzun karın diken boyu, tohum eni ve tohum kalınlığı dışında kalan tüm generatif organlar bakımından populasyonlar farklılık göstermiştir. Çiçekli ve meyveli dalın salkım uzunluğu için ikinci populasyon daha yüksek değerlere (25.22 ve cm) sahiptir. Aynı şekilde meyveli dalın salkım sap uzunluğunda da cm ile ikinci populasyon daha iyi sonuç vermiştir (Çizelge 4.92). Çiçek kısımları için çizelge 4.92 izlendiğinde, çiçek boyu, bayrak yaprak eni ve boyu, kayıkçık eni ve boyu, kanatçık eni ve boyu, çanak yaprak boyu, çanakyaprak diş boyu, yumurtalık eni ve boyu, dişicik borusu boyu ve flament boyu karakterlerinde ikinci populasyon daha yüksek değerler (21.23, 17.63, 19.99, 9.53, 17.71, 2.87, 6.12, 8.64, 5.37, 1.54, 2.69, ve mm) vermiştir. Meyve boyu, meyve kalınlığı, meyvede en uzun sırt diken boyu ve tohum boyu karakterlerinde yine ikinci populasyon daha yüksek değerler (2.91, 1.65, 3.60 ve 6.83 mm) göstermiştir. Genel olarak populasyonlar arasında yüksek oranda farklılık belirlenmiştir. Bununla birlikte, farklılık gösteren karekterler açısından iki no lu populasyon daha yüksek değerler göstermiştir. 259

279 Çizelge 4.92 Onobrychis cappadocica Boiss. türünün olgun bitki döneminde incelenen generatif karakterlere ait t-test sonuçları İncelenen karakter P.No Ortalama t değeri Çiçekli dalın salkım uzunluğu (cm) b ** a Çiçekli dalın salkım sap uzunluğu (cm) Meyveli dalın salkım uzunluğu (cm) b ** a Meyveli dalın salkım sap uzunluğu (cm) b * a Çiçek boyu (mm) b ** a Bayrak yaprak eni (mm) b ** a Bayrak yaprak boyu (mm) b ** a Kayıkçık eni (mm) b ** a Kayıkçık boyu (mm) b ** a Kanatçık eni (mm) b * a Kanatçık boyu (mm) b ** a Çanak yaprak boyu (mm) b ** a Çanak yaprak diş boyu (mm) b ** a Yumurtalık eni (mm) b ** a Yumurtalık boyu (mm) b * a Dişicik borusu boyu (mm) b ** a Anter boyu (mm) Flament boyu (mm) b ** a Meyve eni (mm) Meyve boyu (mm) b ** a Meyve kalınlığı (mm) b ** a Meyve en uzun sırt diken boyu (mm) b ** a Meyve en uzun karın diken boyu (mm) Tohum eni (mm) Tohum boyu (mm) b ** a Tohum kalınlığı (mm) *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli 260

280 4.1.5 Heliobrychis seksiyonuna ait morfolojik gözlemler Heliobrychis seksiyonunda türler arası morfolojik gözlemler Heliobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlerin isim, lokalite ve koordinatları çizelge 4.93 de verilmiştir. Çizelge 4.93 Heliobrychis seksiyonunda ölçümü yapılan türlerin isim, lokalite ve koordinatları Tür No Tür ismi Bulunduğu lokalite Koordinatlar 1 a Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. Sivas-Gürün arası barsakdere mevkii yolun sağ kısmı, yamaçlar 38 º K 37º D 1377 m b c Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss. 2 a Onobrychis huetiana Boiss. b Onobrychis huetiana Boiss., Diagn 3 a Onobrychis ornata (Willd.) Desv. b Onobrychis ornata (Willd.) Desv. 4 Onobrychis subacaulis BOISS 5 Onobrychis atropatana var grandiflora Aktoklu. nov. Adana, Pozantı, Ulukışla yolu, Hasangazi girişi sağ yamaçlar Çankırı-Ilgaz, Tosya yolu, çeltikbaşından çıkarken sağ taraf Sivas, Koyulhisar, patlıca mevkii, mezarlık çevresi Çorum, İskilip, Gökçebel tepesi Ankara, Bala kavşağı- beynam kö. arası sol kolda yamaçlar Çankırıya 3 km kala ilk yerleşim yerinden sola girince çayın yamaçları, jipsli alanlar Iğdır, Kazım Karabekir işletmesi, açık alanlar Kars, Sarıkamış, Karakurt, mantaş deresi başlangıcı mevkii 37º K 034º D 1217 m 40º K 33º D 818 m 40 º K 037º D 799m 40º K 34º D 903 m 39º K 032º D 1077m 40º K 33º D 696 m 39º K 044º D 841 m 40º K 042º D 1562 m Bugüne kadar yapılan flora çalışmalarında Türkiye de Heliobrychis seksiyonu içerisinde 6 adet tür tespit edilmiştir (Aktoklu 1995). Çizelge 4.93 incelendiğinde, Heliobrychis seksiyonu dahil 5 adet tür 9 farklı lokasyondan toplanmış ve morfolojik gözlemleri yapılmıştır. Toplanan bu türlerden O. subacaulis Boiss. hariç diğerleri çok yıllık olup, araziye şaşırtma işleminden bir yıl sonra morfolojik gözlemlere başlanmıştır. Bu seksiyonda incelenen türlerin genel görünüşü, çiçek, tohum ve meyve kısımları şekil de verilmiştir. 261

281 Fide dönemi morfolojik gözlemler Heliobrychis seksiyonununda yer alan türlere ait fide döneminde gözlem yapılan morfolojik karakterlere uygulanan varyans analiz sonuçları çizelge 4.94 de verilmiştir. Çizelge 4.94 Heliobrychis seksiyonuna ait türlerde fide dönemi ölçümlerine ilişkin varyans analiz tablosu İncelenen karakterler Kotiledon yaprak eni Kotiledon yaprak boyu Birinci yaprağın orta yaprakçık eni Birinci yaprağın orta yaprakçık boyu Birinci yaprağın sap uzunluğu İkinci yaprağın orta yaprakçık eni İkinci yaprağın orta yaprakçık boyu İkinci yaprağın sap uzunluğu Üçüncü yaprağın orta yaprakçık eni Üçüncü yaprağın orta yaprakçık boyu Üçüncü yaprağın sap uzunluğu Varyasyon kaynakları Serbestlik derecesi Kareler toplamı Kareler ortalaması F Değeri Türler Hata Genel Türler Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler ** Hata Genel Türler * Hata Genel *p 0.05 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli **p 0.01 hata sınırları içinde istatistiksel olarak önemli Çizelge 4.94 de izlendiği gibi kotiledon yaprak eni ve boyu dışında kalan tüm karakterler açısından türler farklılıklar göstermiştir. 262

282 Şekil 4.39 Onobrychis argyrea Boiss. subsp. argyrea Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 263

283 Şekil 4.40 Onobrychis huetiana Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 264

284 Şekil 4.41 Onobrychis ornata (Willd.) Desv. türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 265

285 Şekil 4.42 Onobrychis subacaulis Boiss türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 266

286 Şekil 4.43 Onobrychis atropatana var grandiflora türünde çiçek, meyve, tohum ve bitkinin genel görünümü 267