ÖNSÖZ. Editör: Prof. Dr. Vehbi ÇELİK. iii

Transkript

1 ÖNSÖZ öğretim yılından itibaren öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarının programları değiştirilmiştir. Bu yeni düzenlemeyle birlikte Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi dersi öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarının programlarına zorunlu bir ders olarak konmuştur. Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi kitabında, eğitim sistemimizin merkez ve taşra örgütü açık bir şekilde ele alınmış, eğitim sisteminin yasal temelleri açıklanmış, okul örgütü, okul yönetimini etkileyen kuramlar, yönetim süreçleri ve okul yönetiminin görev alanları incelenmeye çalışılmıştır. Kitabın içeriğinin oluşturulmasında YÖK ün kur tanımı esas alınmıştır. Kitabın hazırlanmasında alanında uzman öğretim üyeleri katkı sağlamış ve kitap ortak aklın ürünü olarak ortaya konmaya çalışılmıştır. Her bölümün sonunda kısa bir özet ile bölümle ilgili çoktan seçmeli sorulara yer verilmiştir. Kitapta öğrencinin anlayabileceği sade bir dil kullanılmaya çalışılmıştır. Kitaba ilişkin eleştiri ve önerilerin kitabın geliştirilmesine katkı sağlayacağını düşünüyorum. Kitabın bir ürün olarak ortaya çıkmasında katkısı olan bölüm yazarlarına ve Pegem Akademi çalışanlarına teşekkür ediyor, eğitim dünyasına yararlı olmasını diliyorum. Eylül 2011 Editör: Prof. Dr. Vehbi ÇELİK iii

2 BÖLÜMLER VE YAZARLAR 1. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Amaçları, Temel İlkeleri ve Genel Yapısı Doç. Dr. Fatih TÖREMEN, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ELAZIĞ 2. Bölüm: Eğitimle İlgili Yasal Düzenlemeler Yrd. Doç. Dr. Muammer Ergün, Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, KASTAMONU 3. Bölüm: Türkiye Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı Yrd. Doç. Dr. Abidin DAĞLI, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi, DİYARBAKIR 4. Bölüm: Yönetim ve Liderlik Kuramları Prof. Dr. Vehbi ÇELİK, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, ELAZIĞ 5. Bölüm: Yönetim Süreçleri Yrd. Doç. Dr. Bilal YILDIRIM, Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi, BALIKESİR 6. Bölüm: Okul Örgütü ve Yönetimi Doç. Dr. Mustafa ÇELİKTEN, Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi, KAYSERİ 7. Bölüm: Okul Yönetiminde Personel Eğitim ve İşletmecilikle İlgili İşler Yrd. Doç. Dr. Şükrü ADA, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi, ERZURUM 8, Bölüm: Okul Yönetiminde Öğretim ve Öğrenciyle İlgili İşler Yrd. Doç. Dr. Mehmet OKUTAN, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi, Akçaabat/TRABZON 9. Bölüm: Okul - Toplum İlişkileri ve Okula Toplumsal Katılım Yrd. Doç. Dr. Birol YİĞİT, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi, EDİRNE iv

3 İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları... iv İçindekiler... v 1. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI, TEMEL İLKELERİ VE GENEL YAPISI (ss: 1 / 16) Giriş... 2 Türk Eğitim Sistemini Düzenleyen Esaslar... 2 Türk Milli Eğitim Sistemini Düzenleyen Genel Esaslar... 3 Türk Milli Eğitiminin Amaçları... 3 Genel Amaçlar... 3 Özel Amaçlar... 3 Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri... 4 Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı... 6 Genel Hükümler... 6 Örgün ve Yaygın Eğitim... 6 Örgün Eğitim... 7 Yaygın Eğitim Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça BÖLÜM EĞİTİMLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER (ss: 17 / 47) Giriş Hukuksal Metinler Anayasasındaki Eğitimle İlgili Düzenlemeler İlköğretim ve Eğitim Kanunu Kalkınma Planları v

4 Milli Eğitim Şûraları Öğretmen Yetiştirmede Yasal Düzenlemeler Mesleki Eğitimde Modüler Program Uygulaması Liselerin Dört Yıla Çıkarılması Okul Meclisleri Toplam Kalite Yönetimi Öğretmenlik Kariyer Basamakları Norm Kadro Uygulaması Taşımalı Eğitim Özel Eğitim Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça BÖLÜM TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI (ss: 49 / 73) Giriş Bakanlık Merkez Teşkilatını Oluşturan Birimler Bakanlık Makamı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Ana Hizmet Birimleri Danışma ve Denetim Birimleri Yardımcı Birimler Sürekli Kurullar Taşra Örgütü Yurt Dışı Örgütü Bağlı Kuruluşlar Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça vi

5 4. BÖLÜM YÖNETİM VE LİDERLİK KURAMLARI (ss: 75 / 99) Giriş Klasik Yönetim Kuramları Neo-Klasik (Yönetimde İnsan İlişkileri) Teorisi Davranış Bilimleri X ve Y Kuramı Z Kuramı Sosyal Sermaye Toplam Kalite Yönetimi Öğrenen Örgüt Kaos Kuramı Postmodern Örgüt ve Yönetim Kuramı Eğitim Yönetiminde Liderlik Liderlik Kuramlarının Tarihsel Gelişimi Yeni Liderlik Yaklaşımları Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça BÖLÜM YÖNETİM SÜREÇLERİ (ss: 101 / 120) Giriş Yönetim Süreçleri Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça vii

6 6. BÖLÜM OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ (ss: 121 / 140) Giriş Örgüt Kavramı Örgütlenmenin Nedenleri Örgütlerin Açık Bir Sistem Olarak Ortak Özellikleri Çevre Örgüt Yapısı İlişkisi Örgüt Kültürü Kavramı Örgüt Kültürü ve Okul Müdürü Örgüt ve Yönetim Yönetim Kavramı Okum Yönetimi Örgütsel Yetki ve Sorumluluk Örgüt İklimi Örgütsel Bağlılık Eğitim Yönetiminin Özellikleri Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça BÖLÜM OKUL YÖNETİMİNDE PERSONEL EĞİTİM VE İŞLETMECİLİKLE İLGİLİ İŞLER (ss: 141 / 178) Giriş Personel Yönetimde İnsan Faktörünün Önemi Yönetimde İşgören Tutumuna Etki Eden Faktörler İhtiyaçlar İşle İlgili Beklentiler İşgören İlişkilerini Etkileyen İşveren Davranışları Yönetimle İşgören Arasındaki İletişim Yöneticilerin Motivasyon Araçları Personel Geliştirme İnsan Kaynaklarının Yönetiminde Aşamalar viii

7 Okullarda Personel Hizmetleri Personel Hizmetlerinin Analizi Atama, Nakil ve Görevlendirme Yapılması Okulda Göreve Başlayacak Personel İçin Yapılması Gereken İşler Stajyerlik ve Adaylık İşlerinin Yapılması Personelin Özlük Haklarının Sağlanması Sicil ve Disiplin İşlerinin Yapılması Sağlık ve Askerlik İşlerinin Yapılması Personelin İzlenmesi, Değerlendirilmesi ve Yetiştirilmesi Şikayet ve Başvuruların Sonuçlandırılması Başarının Değerlendirilmesi ve Ödüllendirme Eğitim ile İlgili Hizmetler Rehberlik Hizmetlerinin Yönetimi Okul Müdürünün Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Görevleri Öğrenci Disiplin İşlerinin Yönetimi Nöbet Hizmetlerinin Yönetimi Müdür Yardımcılarının Nöbet Görevi Öğretmenlerin Nöbet Görevi Öğrencilerin Nöbet Görevi Eğitici Çalışmalar Okullarda Anılacak, Kutlanacak Belirli Gün ve Haftalar Beden Eğitimi ve Spor Çalışmaları Okul-Çevre İlişkilerinin Yönetimi Okul-Aile Birlikleri Özet Yazar Hakkında Değerlendirme Soruları Kaynakça BÖLÜM OKUL YÖNETİMİNDE ÖĞRETİM VE ÖĞRENCİYLE İLGİLİ İŞLER (ss: 179 / 196) Okul Yönetiminde Öğretim ve Öğrenciyle İlgili İşler Öğretim İşleri Öğretimin Planlanması Öğretmenler Kurulu Toplantılarının Yapılması Ders Kitapları ve Araç-Gereçlerinin Sağlanması Kütüphane ile İlgili İşlerin Yapılması ix

8 Öğretimin Yapılması ve İzlenmesi Ders Programının ve Ders Dağılımının Yapılması Özel Dershane ve Atölye Çalışmalarının Düzenlenmesi Zümre Öğretmenleri Toplantılarının Yapılması Tamamlama ve Yetiştirme Kurslarının Düzenlenmesi Öğrenci İşleri Öğrencilerin Kaydedilmesi Öğrenci Devamının İzlenmesi Nakil İşleri ve Kayıt Silinmesi Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Alınması Kimlik, Paso, Askerlik ve Kredi (Burs) İşlemlerinin Yapılması Sınavlar ve Sınıf Geçme ile İlgili İşlemlerin Yapılması Mezuniyet ve Diploma İşlemlerinin Yapılması Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça BÖLÜM OKUL TOPLUM İLİŞKİLERİ VE OKULA TOPLUMSAL KATILIM (ss: 197 / 222) Giriş Çevre Nedir? Örgütün Çevresi Okul Çevre İşbirliğinin Önemi Okul Çevre İlişkileri Okul Çevre İlişkisinin Değişkenleri Okul Çevre İlişkilerinde Yaşanan Sorunlar Okul Aile İşbirliğini Sağlama Yolları Okul Veli İlişkileri Okula Toplumsal Katılımı Sağlamak İçin Öneriler Özet Değerlendirme Soruları Yazar Hakkında Kaynakça x

9 Birinci Bölüm TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI, TEMEL İLKELERİ VE GENEL YAPISI Öğrenme Hedefleri Türk eğitim sistemini düzenleyen esasları kavrayabilme. Türk milli eğitiminin amaçlarını kavrayabilme. Türk milli eğitiminin temel ilkelerini tanıyabilme. Türk milli eğitim sisteminin genel yapısını kavrayabilme Türk milli eğitim sistemindeki eğitim kademelerinin kapsam, amaç, görevler ve kuruluşunu kavrayabilme. İçindekiler Giriş Türk Milli Eğitiminin Amaçları Türk Milli Eğitim Sisteminin Genel Yapısı Değerlendirme Soruları Kaynakça

10 2 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi GİRİŞ Her devletin kendine özgü bir yapısı ve o devleti yapılandıran milletin zaman içerisinde oluşturmuş olduğu bir kültürü vardır. Bu yapı ve kültür o devletin yetiştirmeyi planladığı insan tipinin belirlenmesinde öncü bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda her devletin eğitim sisteminin o devlete has, biricik ve diğer devletlerin eğitim sistemlerinden farklı olması beklenir. Türk eğitim sistemi de Türk toplumunun yapı ve kültürünü esas alarak; gelecekte okullar yardımıyla yetiştireceği insanların nasıl olmaları gerektiğini amaç ve ilkeler yardımıyla belirlemiş ve bunları biçimlendirmiştir. Bu biçimlendirme, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, ilgili kanunlar, yönetmelikler ve diğer hukuki metinler, hükümet programları, kalkınma planları, milli eğitim şuraları ve ulusal program esas alınarak gerçekleştirilmiştir. Böylece okul öncesi eğitiminden yüksek öğretime kadar eğitim kademeleri şekillendirilmiş ve modern Türk insanını çağdaş medeniyetlerle yarışacak biçimde yetiştirmeye çaba gösterilmiştir. Türk eğitim sistemi Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmayı; milli birlik ve bütünlük içerisinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı destekleyerek Türk Milletini modern dünyanın seçkin bir ortağı yapmayı hedeflemektedir. TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİ DÜZENLEYEN ESASLAR Türk eğitim sistemi; T.C. Anayasası, Eğitim ve Öğretimi Düzenleyen Yasalar, Hükümet Programları, Kalkınma Plânları, Millî Eğitim Şûraları, Ulusal Program esas alınarak düzenlenmektedir. Eğitim ve Öğretimi Düzenleyen Yasalar Hükümet Programları T.C. Anayasası TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ Kalkınma Plânları Ulusal Program Millî Eğitim Şûraları

11 İkinci Bölüm EĞİTİMLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER Öğrenme Hedefleri Eğitimin dayanağı olan hukuksal metinleri bilme Eğitimle ilişkili yasal düzenlemelerin gerekliliğini anlayabilme Öğretmen yetiştirmenin tarihsel sürecini bilme Kalkınma Planlarındaki ve Milli Eğitim Şûralarındaki eğitimsel kararları kavrayabilme Eğitim sistemimizde son yıllarda yapılan önemli düzenlemeleri kavrayabilme İçindekiler Giriş Eğitimin Yasal Dayanakları: Hukuksal Metinler 1982 Anayasasında Eğitimle İlgili Düzenlemeler İlköğretim ve Eğitim Kanunu Kalkınma Planları Milli Eğitim Şuraları Öğretmen Yetiştirmede Yasal Düzenlemeler Mesleki Eğitimde Modüler Program Uygulaması Liselerin Dört Yıla Çıkarılması Okul Meclisleri Toplam Kalite Yönetimi Öğretmenlik Kariyer Basamakları Norm Kadro Uygulaması Taşımalı Eğitim Özel Eğitim Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça

12 18 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi GİRİŞ Çok geniş bir coğrafi alana yayılmış ve ülke nüfusunun nerdeyse tamamını ilgilendiren bir konu üzerinde çalışan, aynı zamanda istihdam ettiği insan bakımından da devasa bir yapıya sahip olan ülkemizin Milli Eğitim sistemi merkezden yönetim biçimine sahip bir örgüttür. Eğitim, bir dizi dinamik etkinliklerden oluşan bir süreçtir. Bir taraftan, çağın gerektirdiği bilgi ve becerileri insanlara aktarırken, diğer taraftan da içinde bulunduğu toplumdan, bilimsel gelişmelerden ve çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Bu durum da eğitimde zaman zaman düzenlemeler yapılmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Eğitim örgütlerinin işlevlerini yerine getirmesi ve amaçlarına uygun olarak çalışabilmesi bu düzenlemelerle doğrudan ilişkilidir. Yukarıda belirtilen büyüklükteki bir örgütte değişiklik yapmak, problemlere anında müdahale etmek eğitim örgütümüz gibi merkezden yönetilen örgütlerde işi çok daha zor hale getirmektedir. Çünkü hukuksal metinlerin tamamı üst yönetimden yani merkezi yönetimden gelmektedir. Hukuksal Metinler Yönetimin belirli kurallara göre işlemesi gerekmektedir. Kamu örgütlerinde bu kurallar yapılış biçimlerine göre çok çeşitlilik göstermektedir. Bu kuralların tamamına yazılı hukuki metinler adı verilir. Hukuki metinlerin anayasaya uygun olması söz konusudur. Anayasaya aykırı bir hukuksal metin düzenlenemez. Şayet düzenlenirse; hukuksal metnin özelliğine göre ilgili birim tarafından iptal edilir Anayasa sında yapılan değişiklikle bazı uluslararası anlaşmalar anayasanın da üzerine çıkmıştır. Başka bir ifadeyle bazı uluslararası anlaşmalar ile ters düşen anayasa maddeleri ve kanunların değiştirilmesi zorunludur. Uluslararası Antlaşma Türk Dil Kurumunun sözlüğünde uluslar arası antlaşma, iki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta iş birliği vb. konularda kararlaştırdıkları ilkelere uygun davranmayı kabul etmeleri durumu 1, şeklinde tanımlanmaktadır Anayasasının 90. maddesi Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır demektedir. Bu maddenin devamında; usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Bununla birlikte,

13 Eğitimle İlgili Yasal Düzenlemeler 43 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. I. Bakanlar Kurulu II. Milletvekilleri III. Anayasa Mahkemesi IV. Sivil Toplum Örgütleri V. Danıştay Yukarıdaki birimlerden hangilerinin kanun teklifi verme yetkileri vardır? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) IV ve V E) I ve V 2. Tüzüklerin Anayasaya aykırılığını aşağıdaki kurumlardan hangisi denetler? 3. A) Anayasa Mahkemesi B) Yargıtay C) Danıştay D) İdare Mahkemesi E) Cumhurbaşkanı I. Tüzük II. Kanun Hükmünde Kararname III. Genelge IV. Kanun V. Kararname Yukarıdaki yazılı hukuki metinlerden hangisi güç bakımından en kuvvetliden en zayıfa kadar düzgün sırada verilmiştir? A) IV-V-II-III-I B) IV-II-I-V-III C) IV-I-II-V-III D) IV-III-V-II-I E) I-IV-II-V-III 4. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı aşağıdaki dönemlerden hangisini kapsamaktadır? A) B) C) D) E) Milli Eğitim Şûrası ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Milli Eğitim Bakanlığının en yüksek danışma kuruludur. B) Dört yılda bir toplanır C) Milli Eğitim Bakanının daveti üzerine toplanır. D) Üye tam sayısının yarısından bir fazlası ile toplanır. E) Gündem kurulca tespit edilir. 6. Rektör atamalarında aşağıdakilerden hangisi yetkilidir? A) Yükseköğretim Kurulu. B) Üniversitelerarası Kurul. C) Başbakan. D) Cumhurbaşkanı. E) Milli Eğitim Bakanı. 7. Mesleki eğitimde uygulamaya başlanılan modüler program Türk Milli Eğitiminin hangi ilkesini gerçekleştirmeye yöneliktir? A) Genellik ve Eşitlik. B) Yöneltme. C) Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları. D) Fırsat ve İmkân Eşitliği. E) Süreklilik.

14 Eğitimle İlgili Yasal Düzenlemeler 45 Yazar Hakkında Yrd. Doç. Dr. Muammer Ergün Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitim Yönetimi ve Planlaması Bölümünden 1987 yılında mezun oldu yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Yüksek Lisansını 1999 yılında da aynı üniversitede doktorasını tamamladı yılları arasında Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesinde araştırma görevlisi olarak görev yaptı yıllarında Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölüm Başkanlığını ve yılları arasında da aynı fakültenin dekan yardımcılığı görevini yürüttü. Halen Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesidir. Dr. Ergün Milli Eğitim Bakanlığının Yönetici yetiştirme kurslarında görev aldı. Eğitimde Toplam Kalite Yönetimi konusunda çeşitli konferans, seminer ve kurslar verdi. Ulusal dergilerde çeşitli konularda makaleleri olan Dr. Ergün aynı zamanda da çeşitli bilimsel dergilerin hakem kurulunda yer almaktadır.

15 Üçüncü Bölüm TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI Öğrenme Hedefleri Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilatının kaç bölümden oluştuğunu söyleyebilme Bakanlık Merkez Teşkilatını oluşturan birimlerin görevlerini açıklayabilme Taşra örgütünü oluşturan il ve ilçe milli eğitim müdürlüklerinin görev alanlarını sıralayabilme Yurt dışı örgütünün amacını kavrayabilme Milli Eğitim Bakanlığının Bağlı Kuruluşlarının görevlerini açıklayabilme İçindekiler Giriş Bakanlık Merkez Teşkilatını Oluşturan Birimler Taşra Örgütü Yurt Dışı Örgütü Bağlı Kuruluşlar Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça

16 50 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi GİRİŞ Osmanlı Devletinde 1839'da Rüştiye Okulları Bakanlığı (Mekatib-i Rüştiye Nezareti) olarak kurulan eğitimle ilgili bakanlık, daha sonra Okullar Genel Bakanlığı (Mekatib-i Umumiye Nezareti) adını almış ve zaman içinde farklı adlarla anılmıştır de Eğitim Geçici Meclisi kurulmuş, daha sonra bu meclis Eğitim Genel Meclisi adını almış, 1869 da da Eğitim Genel Tüzüğü (Maarif-i Umumiye Nizamnamesi) hazırlanmıştır. Dolayısıyla bu tüzük, bugünkü eğitim sisteminin temelini oluşturan ilk belge olmaktadır 1. 3 Mayıs 1920 de, TBMM nin kurduğu Bakanlıklar arasında Maarif Vekâleti de vardır. Bu kuruluşun daha sonraki yıllarda adı birkaç kez değiştirilmiştir de Kültür Bakanlığı, 1941 de Maarif Vekilliği, 1946 da Milli Eğitim Bakanlığı, 1954 de Maarif Vekâleti, 1961 de Milli Eğitim Bakanlığı, 1983 de Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı 2 ve 1991 de yeniden Milli Eğitim Bakanlığı oldu. Türkiye Eğitim sisteminin örgütsel ve yönetsel yapısı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 3797 sayılı Milli Eğitim Banklığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Yasa ya göre; merkez örgütü, taşra örgütü, yurt dışı örgütü ve bağlı kuruluşlardan olmak üzere dört başlıkta ele alınmakta ve ilgili yasa ya göre Milli Eğitim Bakanlığı nın görevleri şunlardır 3 : a. Atatürk İnkılâp ve İlkelerine ve anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı, Türk milletinin milli, ahlaki, manevi, tarihi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş vatandaş olarak yetiştirmek üzere, Bakanlığa bağlı her kademedeki öğretim kurumlarının öğretmen ve öğrencilerine ait bütün eğitim ve öğretim hizmetlerini planlamak, programlamak, yürütmek, takip ve denetim altında bulundurmak, b. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve her çeşit örgün ve yaygın eğitim kurumlarını açmak ve yükseköğretim dışında kalan öğretim kurumlarının diğer bakanlık kurum ve kuruluşlarınca açılmasına izin vermek, c. Türk vatandaşlarının yurt dışında yapılacak eğitim ve öğretimi ile ilgili hizmetleri düzenlemek ve yürütmek, d. Diğer bakanlık, kurum ve kuruluşlarca açılan ve yükseköğretim dışında kalan örgün ve yaygın eğitim kurumlarının denklik dereceleri-

17 Türkiye Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı Aşağıdakilerden hangisi Milli eğitim müdürlerin görev alanlarından değildir? A) Yönetim hizmetleri B) Personel hizmetleri C) Araştırma-planlama-istatistik hizmetleri D) Sivil savunma hizmetleri E) Yayınevleri ve basımevleri hizmetleri YANIT ANAHTARI 1 BBBBB 6 EEEEE 2 C 7 B 3 D 8 E 4 D 9 D 5 A 10 A 9. Türk milli kültürünün dış ülkelerde korunması, tanıtılması ve yaygınlaştırılması ile ilgili eğitim ve öğretim hizmetlerini düzenlemek işini aşağıdaki birimlerden hangisi üstlenmiştir? A) Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı B) Yardımcı Birimler C) Danışma ve Denetim Birimler D) Yurt Dışı Örgütü E) Ana Hizmet Birimleri 10. Aşağıdakilerden hangisi Milli Eğitim Bakanlığı nın bağlı kuruluşları arasında yer alır? A) Milli Eğitim Akademisi B) Milli Eğitim Şurası C) Müdürler Kurulu D) Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kurulu E) Strateji Geliştirme Başkanlığı

18 72 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi Yazar Hakkında Yrd. Doç. Dr. Abidin Dağlı İlk ve ortaöğrenimini Kilis de, lisans öğrenimini Hacettepe Üniversitesi nde tamamladı yılları arasında ortaöğretim kurumlarında öğretmenlik yaptı yılında Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalına araştırma görevlisi olarak atandı yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı nda yüksek lisansını ve 1996 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde yine Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı nda doktorasını tamamladı yılında Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı na yardımcı doçent olarak atandı ve halen ilgili üniversitede bu görevini sürdürmektedir. Yazarın, Prof.Dr. Özcan Demirel ve Prof.Dr.Zeki Kaya nın editörlüğünü yaptığı Eğitim Bilimine Giriş kitabında Eğitimin Hukuksal Temelleri ve editörlüğünü Prof.Dr.Hüseyin Kıran ın yaptığı Etkili Sınıf Yönetimi adlı kitapta da Özel Grupların Yönetimi adlı bölümlerde bölüm yazarlığı bulunmaktadır. Yazarın, eğitim yönetimi ve teftişi alanında yayınlanmış çok sayıda makalesi ve sempozyumlarda sunulmuş bildirileri bulunmaktadır.

19 Türkiye Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı 73 KAYNAKÇA 1 Şişman, M. (.2005). Türk Eğitim Sistemi. Eğitim ve Okul Yöneticiliği (Editör: Yüksel Özden). Ankara: PegemA Yayınları. 2 Akyüz, Y. (1989). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Anakara Üniversitesi Eğitim bilimleri Fakültesi yayınları, No:160 3 ( Erişim tarihi: MEB (1991). X. Milli Eğitim Şurası (23 26 Haziran 1981). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 5 ( Erişim tarihi: Erişim tarihi: Başaran, İ. E. (1994). Türkiye Eğitim Sistemi. Ankara. 8 Güçlüol, K. (1985). Eğitim Yönetiminde Karar ve Örnek Olaylar. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. 9 MEB (1993). XIV. Milli Eğitim Şurası (27 29 Eylül 1993). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 10 Başaran, İ.E. (1994). a.g. e. 11 ( 2006/takvim/egitim_sistemi.html). Erişim tarihi: ( Erişim tarihi: ( Erişim tarihi: a b Erişim tarihi: Erişim tarihi:

20 Dördüncü Bölüm YÖNETİM VE LİDERLİK KURAMLARI Öğrenme Hedefleri Yönetim kuramlarını anlayabilme Yönetim kuramlarının okul yönetimine etkisini anlayabilme Sosyal bir sistem olarak okulu anlayabilme Liderlik kuramlarını anlayabilme Lider ile yönetici arasındaki farkı kavrayabilme Liderlik kuramlarının okul yönetimine etkisini anlayabilme Okul yönetiminin yönetsel temellerini kavrayabilme İçindekiler Giriş Klasik Yönetim Kuramları Yönetimde İnsan İlişkileri Davranış Bilimleri Toplam Kalite Yönetimi Öğrenen Örgüt Kaos Kuramı Postmodern Örgüt ve Yönetim Kuramı Eğitim Yönetiminde Liderlik Liderlik Kuramlarının Tarihsel Gelişimi Yeni Liderlik Yaklaşımları Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça

21 76 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi GİRİŞ Yönetim alanında geliştirilmiş olan kuramlar, yönetim düşüncesinin tarihsel gelişimine yön vermiştir.. Tarihsel süreç içinde yönetim ve örgüt alanında geliştirilmiş çok sayıda kuram bulunmaktadır. Yönetim alanında geliştirilen kuramlar belli tarihsel dönemler içinde incelenmeye çalışılmıştır. Okul yönetimini etkileyen örgüt ve yönetim kuramları, kamu yönetimi ve işletme yönetimi alanında geliştirilen kuramlara dayanmaktadır. Özellikle işletme yönetimi alanında geliştirilen çok sayıda yönetim kuramı bulunmaktadır. Okul yönetimini etkileyen kuramların her biri belli dönemlerde ortaya çıkmıştır. Yönetim kuramlarının her birisinin paradigması ve felsefesi diğerlerinden farklıdır. Okul yönetimini etkileyen yönetim kuramları belli dönemlerde etkili olmuştur. KLASİK YÖNETİM KURAMLARI Klasik yönetim kurumları 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış ve 20. yüzyılın başlarında gelişim göstermiştir. Klasik yönetim kuramları insan ilişkilerinden çok örgütsel yapı üzerinde durmuştur. Klasik yönetim kuramları bilimsel yönetim, yönetim süreçleri ve bürokrasi kuramı olmak üzere üç grupta incelenmektedir. Bilimsel Yönetim Frederick W. Taylor 1911 yılında İşletmelerin Bilimsel Yönetimi adlı bir kitap yazmış ve yönetimle ilgili görüşlerini bu kitapta ele almıştır. Taylor un yönetime ilişkin görüşleri Taylorizm olarak da adlandırılmaktadır. Taylorizm de iki önemli soruya cevap aranmaya çalışılmaktadır: 1. Verimlilik nasıl artırılabilir? 2. İşgörenler nasıl motive edilebilir? Bu soruların cevabını özendirici ödeme sistemi oluşturmaktadır (Aydın, 1994). Bilimsel yönetimin temel ilkeleri şunlardır (Karip, 1004, s.6): 1. İş süresi araştırma ilkesi. Her bir üretim etkinliği için süre çalışmaları yapılmalı ve her bir iş için standart bir süre belirlenmelidir. Zaman ve hareket çalışmaları yapılarak bir işin en uygun sürede yapılması sağlanmalıdır. 2. Parça başı ödeme ilkesi. Ücret ödeme üretim miktarına ve süre standartlarına göre yapılmalıdır.