ÇIKI ÖNCES VE SONRASI UYGULANAN BAZI HERB S TLER N FARKLI SICAK KL M Ç M BU DAYG LLER N N DE K ÖZELL KLER NE ETK S

Transkript

1 EGE ÜN VERS TES FEN B L MLER ENST TÜSÜ (YÜKSEK L SANS TEZ ) ÇIKI ÖNCES VE SONRASI UYGULANAN BAZI HERB S TLER N FARKLI SICAK KL M Ç M BU DAYG LLER N N DE K ÖZELL KLER NE ETK S Melis CURAO LU Tarla Bitkileri Anabilim Dal Bilim Dal Kodu: Sunu Tarihi: Tez Dan man : Yard. Doç. Dr. Hakan GEREN Bornova ZM R

2 II

3 III Melis CURAO LU taraf ndan YÜKSEK L SANS tezi olarak sunulan Ç k Öncesi ve Sonras Uygulanan Baz Herbisitlerin Farkl S cak klim Çim Bu daygillerinin De i ik Özelliklerine Etkisi ba l kl bu çal ma E.Ü. Lisansüstü E itim ve Ö retim Yönetmeli i ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü E itim ve Ö retim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyar nca taraf m zdan de erlendirilerek savunmaya de er bulunmu ve tarihinde yap lan tez savunma s nav nda aday OYB RL ile BA ARILI bulunmu tur. Jüri Üyeleri : mza Jüri Ba kan :Yard Doç. Dr. Hakan GEREN... Raportör Üye : Prof Dr. R za AVCIO LU... Üye : Yard Doç. Dr. Meliha GEM C... Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü

4 IV

5 V ÖZET ÇIKI ÖNCES VE SONRASI UYGULANAN BAZI HERB S TLER N FARKLI SICAK KL M Ç M BU DAYG LLER N N DE K ÖZELL KLER NE ETK S CURAO LU, Melis Yüksek Lisans Tezi, Tarla Bitkileri Bölümü Tez Yöneticisi: Yard. Doç.Dr. Hakan GEREN Temmuz 2008, 100 sayfa Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünün Bornova deneme tarlalar nda, 2007 y l nda yap lan bu çal ma, ç k öncesi (ronstar) ve sonras (duplosan, dialen, lintur, inpul, pyanchor, solito) uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinin (Cynodon dactylon, Cynodon transvaalensis, Stenotaphrum secundatum, Pennisetum clandestinum, Paspalum vaginatum, Zoysia japonica) de i ik özelliklerine etkisini saptamak amac yla yürütülmü tür. Sonuçlar, Zoysia japonica hariç, incelenen di er çim bitkilerinin bölge ko ullar na çok iyi adapte olduklar n göstermi tir. Yabanc bitkilere etki (kuru a rl k) (%95) ve fitotoksisite (%0) bak m ndan en olumlu sonuç ronstar uygulamas ndan elde edilirken, inpul, pyanchor ve solito uygulamalar n n yabanc bitkilere etkisi %65-74, fitotoksisite etkilerinin de %19-37 aras nda de i ti i saptanm t r. Anahtar Sözcükler: S cak iklim Çim Bitkileri, Ç k öncesi ve Ç k sonras herbisit, Çim kalitesi, Yabanc Bitki

6 VI

7 VII ABSTRACT EFFECTS of PRE and POST EMERGENCE SOME HERBICIDES APPLIED on DIFFERENT TURF CHARACTERISTICS of WARM SEASON TURFGRASSES CURAO LU, Melis M.Sc in, Field Crops Department Supervisor: Asst. Prof. Dr. Hakan GEREN July 2008, 100 pages Field study was contucted in 2007 on Bornova experimental fields of Department of Field Crops, faculty of Agriculture, Ege University, to evaluate the effects of pre (ronstar) and post emergence (duplosan, dialen, lintur, inpul, pyanchor, solito) some herbicides on turf quality and weed control of different warm season turfgrasses (Cynodon dactylon, Cynodon transvaalensis, Stenotaphrum secundatum, Pennisetum clandestinum, Paspalum vaginatum, Zoysia japonica). Results indicated that except Zoysia japonica, other tested turfgrasses adapted very well under experimental area. It was also determined that ronstar was effective on populations of weed (based on weed dry weight) and phytotoxicity 95%, 0% respectively, however, application of inpul, pyanchor and solito were effective on populations of weed and phytotoxicity ranged between 65% and 74%, 19% and 37% respectively. Keywords: Warm season turfgrasses, Pre and Post emergence herbicides, Turf quality, Weeds

8 VIII

9 IX TE EKKÜR Öncelikle çal mak istedi im bu konuda bana çal ma olana veren, çal mam boyunca her türlü yard m ve deste ini gördü üm, bilgi ve tecrübelerinden yararland m en önemlisi de bana hocal ktan çok babal k gösteren dan man m say n Yard. Doç. Dr. Hakan GEREN e ve say n Prof. Dr. R za AVCIO LU na tavsiyeleri yak n ilgi ve alakalar için en içten te ekkürlerimi sunar m. Çal malar mda ihtiyac m oldu u zaman de erli bilgilerini benden esirgemeyen say n Prof. Dr. Hikmet SOYA ya, çal mam süresince hiçbir zaman yard mlar n, yak n ilgi ve manevi desteklerini esirgemedikleri için ablalar m Dr. Gülcan DEM RO LU ve Zir. Yük. Müh. Hülya OKKAO LU na, gerek tarla çal malar nda gerekse laboratuar çal malar nda benden yard mlar n esirgemeyen, Dr. Behçet KIR, Ar. Gör. Tuncer KAVUT, Zir. Yük. Müh. brahim SABANCI, Zir. Müh. Hakan PULLU ve Zir. Müh. Hüseyin VARO LU ile eme i geçen herkese te ekkür ederim. Ayr ca bitkisel materyal temininde yard mlar n esirgemeyen Ç MSER firmas ile herbisit temininde yard mlar n esirgemeyen Dr. Mehmet DEM RC ye de te ekkür ederim. Son olarak, beni okul hayat m boyunca yaln z b rakmayan, maddi manevi desteklerini esirgemeyen, bugünlere gelmemde büyük emek ve sab r gösteren CURAO LU ailesine te ekkürü bir borç bilirim. Bornova, 2008 Melis CURAO LU

10 X Ç NDEK LER ÖZET ABSTRACT TE EKKÜR Ç ZELGELER D Z N EK LLER D Z N S MGELER VE KISALTMALAR Sayfa X XII IX XII XV XVIII 1. G R 1 2. ÖNCEK ÇALI MALAR Ara t rmada Kullan lan S cak klim Çim Bu daygillerinin 4 Baz Morfolojik ve Tar msal Özellikleri 2.2. S cak klim Çim Bu daygilleri Konusunda Yap lan 5 Çal malar 2.3. Herbisitlerle lgili Yap lan Çal malar 8 3. MATERYAL VE YÖNTEM Ara t rma Yerinin Genel Özellikleri Ara t rma Yeri klim Özellikleri Toprak Özellikleri Bitki Materyali Yöntem Deneme Faktörleri Deneme Deseni Kültürel lemler Ara t rma Yerinin Ekime Haz rlanmas Dikim Herbisit Uygulamas Bak m lemleri Biçim Denemede Yap lan Uygulamalar ve 19 Tarihleri ncelenen Özellikler Verilerin De erlendirilmesi 22

11 XI Ç NDEK LER (DEVAMI) Sayfa 4. ARA TIRMA BULGULARI ve TARTI MA Deneme Alan n n Floras Fitotoksisite Uygulanan Herbisitlerin Yabanc Bitkilere Etkisi Echinochloa crus-galli Sorgum halepense Convolvulus arvensis Cyperus rotundus Digitaria sanguinalis Yabanc bitki toplam say lar ve herbisitlerin yabanc 55 bitki say s na etki oranlar 4.5. Yabanc bitki kuru a rl klar ve herbisitlerin yabanc 60 bitki kuru a rl klar na etki oranlar 4.6. Kaplama H z Stolon Boyu Yabanc Bitki le Kapl Alan (Kuadrat) Yabanc Bitki le Kapl Alan (Gözle Tahmin) Yaprak Rengi Yaprak Dokusu Biyokütle Verimi Kuru Madde Oran Kuru Madde Verimi GENEL SONUÇLAR ÖNER LER KAYNAKLAR D Z N ÖZGEÇM 100

12 XII Ç ZELGELER D Z N Çizelge Sayfa 3.1.2: Ara t rma Yerine Ait klim Verileri : Ara t rma Yeri Topra n n Baz Fiziksel ve Kimyasal 15 Özellikleri 3.2: Ara t rma Materyali Olarak Kullan lan S cak klim Çim 16 Bu daygilleri ve Baz Özellikleri 3.3.1: Ara t rmada Kullan lan Herbisitler ve Baz Özellikleri : Deneme Alan Floras nda Bulunan Yabanc Bitkiler, 29 Bilimsel Adlar ve Yo unluklar 4.2: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl 30 s cak iklim çim bu daygillerinde fitotoksisite etkileri (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin 34 farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Echinochloa crus-galli say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Echninocloa crus-galli ye etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Sorgum halepense say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Sorgum halepense ye etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Convolvulus arvensis say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Convolvulus arvensis e etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Cyperus rotundus say lar na etkisi (adet/m 2 )

13 XIII Ç ZELGELER D Z N (DEVAMI) Çizelge b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Cyperus rotundus a etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Digitaria sanguinalis say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Digitaria sanguinalis e etki oranlar (%) Sayfa 4.4-a: Yabanc bitki toplam say lar (adet/m 2 ) b: Herbisitlerin yabanc bitki say s na etki oranlar (%) a: Yabanc bitki kuru a rl klar (g/m 2 ) b: Herbisitlerin yabanc bitki kuru a rl klar na etki oranlar 60 (%) 4.6: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl 64 s cak iklim çim bu daygillerinde kaplama h zlar na etkileri (gün) 4.7-a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde stolon boyuna etkileri (cm) 4.7-b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde stolon boyuna etkileri (cm) 4.8: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yabanc bitki ile kapl alan (Kuadrat) üzerine etkileri (%) 4.9: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yabanc bitki ile kapl alan (Gözle Tahmin) üzerine etkileri (%)

14 XIV Ç ZELGELER D Z N (DEVAMI) Çizelge 4.10: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yaprak rengi üzerine etkileri (1-9 puan) 4.11: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yaprak dokusu üzerine etkileri (mm) 4.12: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde biyokütle verimi üzerine etkileri (g/m 2 ) 4.13: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde kuru madde oran üzerine etkileri 4.14: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde kuru madde verimi üzerine etkileri (g/m 2 ) Sayfa

15 XV EK LLER D Z N ekil Sayfa 3.1.1: Deneme alan n n uydu görüntüsü a: Ara t rma Yerine Ait Y l Walter klim 13 Diyagram b: Ara t rma Yerine Ait Son 10 Y ll k Walter klim 13 Diyagram a: Pre-emergence herbisit çal ma mekanizmas a: Cynodon dactylon parselinde stolon boyu ve genel 23 görünüm 3.2-b: Cynodon transvaalensis parselinde stolon boyu ve genel 23 görünüm 3.2-c: Paspalum vaginatum parselinde stolon boyu ve genel 24 görünüm 3.2-d: Stenotaphrum secundatum parselinde stolon boyu ve 24 genel görünüm 3.2-e: Pennisetum clandestinum parselinde stolon boyu ve 25 genel görünüm 3.2-f: Zoysia japonica parselinde stolon boyu ve genel 25 görünüm a: Denemedeki dikim i lemi b:Parsellerin biçim öncesi genel görünümü b: Ç k öncesi herbisit uygulamas c: Ç k sonras herbisit uygulamas a: Ölçüm için ayr lan ve biçilmeyen i aretlenmi stolon b: Kuadrat yard m yla yabanc bitki ile kapl alan n 28 belirlenmesi 4.2: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak 31 iklim çim bu daygillerinde fitotoksisite etkileri (%)

16 XVI EK LLER D Z N (DEVAMI) ekil a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Echinochloa crus-galli say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Echinochloa crusgalli ye etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Sorgum halepense say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Sorgum halepense ye etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Convolvulus arvensis say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Convolvulus arvensis e etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Cyperus rotundus say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Cyperus rotundus a etki oranlar (%) a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Digitaria sanguinalis say lar na etkisi (adet/m 2 ) b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerindeki Digitaria sanguinalis e etki oranlar (%) Sayfa

17 XVII EK LLER D Z N (DEVAMI) ekil Sayfa 4.4-a: Yabanc bitki toplam say lar (adet/m 2 ) b: Herbisitlerin yabanc bitki say s na etki oranlar (%) a: Yabanc bitki kuru a rl klar (g/m 2 ) b: Herbisitlerin yabanc bitki kuru a rl klar na etki oranlar (%) : Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak 65 iklim çim bu daygillerinde kaplama h zlar na etkileri (gün) 4.7-a: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl 69 s cak iklim çim bu daygillerinde stolon boyuna etkileri 4.7-b: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl 69 s cak iklim çim bu daygillerinde stolon boyuna etkileri 4.8: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak 72 iklim çim bu daygillerinde yabanc bitki ile kapl alan (Kuadrat) üzerine etkileri (%) 4.9: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yabanc bitki ile kapl alan (Gözle Tahmin) üzerine etkileri (%) 4.10: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yaprak rengi üzerine etkileri (1-9 puan) 4.11: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde yaprak dokusu üzerine etkileri (mm) 4.12: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde biyokütle verimi üzerine etkileri (g/m 2 ) 4.13: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde kuru madde oran üzerine etkileri (%) 4.14: Ç k öncesi ve sonras uygulanan baz herbisitlerin farkl s cak iklim çim bu daygillerinde kuru madde verimi üzerine etkileri (g/m 2 )

18 XVIII S MGELER VE KISALTMALAR D Z N Simge veya K saltma Anlam X Ortalama Ort Ortalama Toplam Cd Cynodon dactylon Ct Cynodon transvaalensis Ss Stenotaphrum secundatum Pv Paspalum vaginatum Pc Pennisetum clandestinum Zj Zoysia japonica A Ronstar 25 EC B Duplosan super C Dialen super D Lintur 70 WG E Inpul 75 WG F Pyanchor G Solito 320 LSD En Küçük Önemli Fark Ç Çim Bitkisi H Herbisit çe idi ÇxH Çim Bitkisi- Herbisit çe idi interaksiyonu CV Varyasyon Katsay s Ö.D. Önemli De il

19 1 1. G R Gerek Dünya da gerekse ülkemizde h zla yükselen nüfus art sonucu meydana gelen betonla ma, ye il (çim) alan kültürü aç s ndan büyük önem ta maktad r. Bu kültürün h zl bir ekilde yayg nla mas ise bu alanlarda kaliteyi ön plana ç karmaktad r. Çim bitkileri Dünya n n de i ik iklim ku aklar nda çok çe itli cins ve türler halinde yayg n olarak yeti ebilmektedir. Ülkemizin çok de i ik iklim bölgelerine sahip olmas nedeniyle, her bölgede kullan lacak çim cins ve türleri ile ekim ve dikim zamanlar, kullan lacak materyal miktar ve bak m i lemleri önemli ayr cal klar göstermekte ve de i ik tekniklerin uygulanmas n gerektirmektedir (Liu et al, 1991). Bu aç dan Ülkemizde kullan labilecek çimler, her ne kadar ekolojik istekleri aç s ndan kesin kal plar içinde tutulmasa da, iki ana ba l k alt nda incelenebilir. Bunlar, serin-ya l, yani karasal iklim etkisi alt ndaki yörelerde kullan labilen Serin klim Çim Bu daygilleri ile s cak-kurak, yani Akdeniz iklimi etkisi alt ndaki bölgelerde kullan labilen S cak Iklim Çim Bu daygilleri dir (Orçun, 1969; Uzun, 1992). Bu s n fland rmada en önemli ölçüt çevre s cakl d r. Serin iklim çim bu daygilleri için optimum büyüme-geli me s cakl C olurken, s cak iklim çimlerinde bu s cakl k C olarak ortaya ç kmaktad r (Beard, 1973; Salisbury and Ross, 1992). Bir ba ka ifadeyle, serin iklim çim bitkileri hava s cakl 0 C n alt na dü medikçe ye il renklerini kaybetmezler, buna kar l k s cak iklim çim bitkileri ise hava s cakl 10 C nin alt na dü tü ü zaman ye il renklerini kaybederler ve k mevsimini dormant olarak geçirirler. Baz uzun süren dondurucu so uk periyotlar nda da ölebilirler (Harivandi et al, 2001). Ba ar l ve kaliteli ye il (çim) alan olu turmak için bilinmesi gereken di er hususlar da kullan m amac, ki isel tercihler ve çim türlerinin özellikleri (doku, renk, gölge, toprak ph s ve tuz içeri i, dormant kalma süresi, vb) dir (Aç kgöz, 1993; Avc o lu, 1997). Bunlara ek olarak tercih edilen bitkinin üretim ekli de (tohumla, stolon dikimi, vb) önem ta maktad r. Zira baz s cak iklim bitkileri fizyolojik olarak steril (k s r) olmalar nedeniyle tohumla (Cynodon transvaalensis, Stenotaphrum secundatum, vb) ço alamamaktad r (Avc o lu ve Soya, 1996). Ye il (çim) alanlarda kalite ölçütlerinden biri de alandaki yabanc bitki yo unlu udur. Zira yabanc bitkiler, hem göze hitap eden ye il

20 2 (çim) alanlarda görüntüyü bozmakta hem de bu alanlarda kullan lan çim bitkilerinin yay lmas n ve geli mesini etkilemektedirler (Landschoot, 2004). Yabanc bitki kontrolu çok kapsaml olarak ele al nmas gereken bir konudur. yi bak m ko ullar nda güçlü çim bitkileri birim alandaki sürgün say lar (s kl k) ile yabanc bitkileri bask alt na alabilmektedirler. Çim alanlar n yetersiz sulanmas, hatal yap lan biçim uygulamalar, yetersiz ve uygun zamanda yap lmayan gübre uygulamalar, vb durumlarda, çim bitkilerinin direnci azal r ve ortam yabanc bitkiler taraf ndan istila edilir (Unruh and Brecke, 1998; Anonym, 2005). Yabanc bitkiler üniformiteyi bozmak yan nda çim bitkilerinin su ve besinlerine, karbondioksit kaynaklar na ortak olarak da zarar olu tururlar. Ye il alanlar aç s ndan bir bitkinin yabanc bitki olarak nitelenmesi, bulundu u ortamdan farkl yaprak renk ve ekli, stolon veya yumak formu içermesine ba l d r. Bu nedenle, çim alanlarda yabanc bitki kontrolü büyük önem ta makta, do ay koruyarak, çim örtüsündeki bu istilac bitkileri en az harcama ile ortamdan uzakla t rmak gerekmektedir (Aç kgöz, 1993). Yeni tesis edilecek veya tesis edilmi çim alanlarda görülen yabanc bitkilerin uzakla t lmas için fiziksel, kimyasal ve biyolojik sava m yöntemleri bulunmaktad r. Uygun sava m yönteminin belirlenmesinde, zamanlama, çim alan n büyüklü ü, i çilik maliyetleri, vb hususlar göze önüne al nmal d r (Avc o lu, 1997). Bu sava m tekniklerinden en pratik olan kimyasal (herbisit kullan m ) yöntemdir. Zira k sa sürede, en az i çilik maliyetleri ve etkili mücadele yap lmas sözkonusudur. Ancak olu turdu u çevre kirlili ini de göz ard etmemek gerekir. Çim alanlarda yabanc bitki sava m nda kullan lan herbisitler seçici (selektif) veya genel etkili olmak üzere gurupland r l rlar. Bu herbisitler de ç k öncesi (pre-emergence) ve ç k sonras (postemergence) olarak uygulanabilirler. Ç k öncesi kullan lan herbisitler yabanc bitki tohumlar çimlenmeden önce topra a uygulan rlar. Ç k sonras uygulanan herbisitler ise, yabanc bitkiler toprak üzerindeyken uygulan rlar (Unruh and Brecke, 1998; Anonym, 2005). Çim alanlarda bütün yabanc bitkileri tek ba na kontrol eden herbisit bulunmamas nedeniyle, öncelikle alandaki yabanc bitkiler

21 3 kesin olarak tan mlanmal d r. Seçilecek olan herbisit(ler)in, tan mlanan yabanc bitkileri etkilerken çim bitkilerini de etkilememesine (fitotoksisite) çok özen gösterilemelidir (Unruh and Brecke, 1998; Anonym, 2005) Herbisit kullan m yabanc bitki kontrolunde geçici bir yöntemdir. Amaca hizmet eden ve ekolojiye uygun çim bitkisi seçimine ek olarak, uygun tar msal teknikler kullan larak çim bitkilerinin direncinin artt r lmas, yabanc bitkilerle sava mda en etkin rolü oynamaktad r. Bunun yan nda, uygulanacak herbisitlerin hava ko ullar na göre uygulama zaman -dozu-tekni i do ru ayarlanmal d r. Aksi halde, topra n öz evlatlar konumunda olan yabanc bitkiler tekrar sorun haline dönü ebilir (Unruh and Brecke, 1998; Anonym, 2005). Bu ara t rma; Akdeniz iklimi ko ullar na uygun baz s cak iklim çim bu daygillerinde, ç k öncesi ve ç k sonras uygulanan baz herbisitlerin yabanc bitkilere ve de i ik çim özelliklerine olan etkilerini ortaya ç karmak amac yla yürütülmü tür.

22 4 2. ÖNCEK ÇALI MALAR Bu bölümde, projemize konu olan farkl s cak iklim çim bitkileri ve herbisit uygulamalar yla yurt d nda ve ülkemizde yap lm çal malardan konu ile ilgili olanlar incelenerek, tarih s ras na göre a a da özetlenmi tir Ara t rmada Kullan lan S cak klim Çim Bu daygillerinin Baz Morfolojik ve Tar msal Özellikleri Cynodon türleri, çok s k, güçlü ve yo un yap l bir çim tabakas meydana getirmektedir. Yaprak ayalar n n eni dar oldu undan ince, çok ince veya orta dokulu bir yap olu turmakta, renk çok aç k ye ilden koyu ye ile kadar de i irken, büyüme stolon ve rizomlarla tümüyle yat k bir formda gerçekle mektedir. Kök sistemi saçak, yo un ve oldukça derindir. Tüm Bermuda tiplerinin üretimi, yolma veya biçme, çelikler ve köklü çeliklerle vegetatif olarak gerçekle tirilirken, sadece Cynodon dactylon tohumlar yla da üretilebilmektedir (AÇIKGÖZ, 1993; AVCIO LU, 1997). Paspalum lar Kuzey ve Güney Amerika n n subtropik ku a ndaki ülkelerin do al vejetasyonlar nda yer almakta ve y l öncesine kadar mera veya çay r yembitkisi olarak kullan lmaktayd. Son dönemde Paspalum vaginatum un özel potansiyele sahip oldu u saptanm, üstün çim özellikleri yan nda, tuza üstün dayan kl l ile de öne ç km t r (PESSARAKLI and KOPEC, 2007) Bu çe itler, gün/y l ya mur alan ekolojilerde suya doymu toprak ko ullar na dayanabilmektedir. 2.5 santimetrenin alt ndaki biçimlerde çok s k sürgün olu turabilen bu bu daygilin rekabet gücü çok yüksektir. Di er s cak iklim çimlerine göre daha yüksek gölge ve kurak tolerans na sahiptir. Golf, vb. spor alanlar nda, genel peyzaj düzenlemelerinde, tekni e uygun bak m yapmak ko uluyla, iyi drene olan kumlu topraklarda, Paspalum vaginatum çe itlerinden en yüksek performans al nabilmektedir. (AVCIO LU vd., 2007) Pennisetum clandestinum son y llarda l man-ya l iklimlerde ve Meksika n n tropik bölgeleri gibi alanlarda ve bunlar n yüksek yörelerinde ye il alan bitkisi olarak kullan lmaktad r. Topra a yak n ve yatay geli en, bol yaprakl, kal n stolon ve rizomlar yla çok güçlü olarak yay labilmektedir. Kura a ve s ca a dayan kl l yüksek olan çim türlerinden biridir. Ancak so u a kar çok zay ft r (AVCIO LU, 1997).

23 5 Çok y ll k bir s cak iklim bu daygili olan Stenotaphrum secundatum, l man ya l iklimlerin s cak bölümlerine adapte olmu ve so u a en dayan ks z s cak iklim bu daygilidir. Kaba dokulu, orta yo unlukta, mavimsi ye il renkli bir ye il örtü olu turur. Yaprak ayalar alta do ru hafif dönük durdu undan di er çimlerden kolayca ay rt edilebilmektedir. Saçak kök sistemi orta derinliktedir ve çok az say da tohum olu turmas ve tohumlar n n canl l n n s n rl kalmas nedeniyle, daha çok vejetatif tohumluklarla üretilir. Yengeç otu, ince bir çim dokusu gerektirmeyen ve gölgelik olan ko ullarda, park ve gezinti alanlar nda yayg n olarak kullan l r. Spor alanlar ve atletizm pistlerinde kullan lmaya pek uygun de ildir (AÇIKGÖZ, 1993; AVCIO LU, 1997). Zoysia japonica, l man-ya l, l man-yar kurak iklimlere adapte olmu tur. Kura a ve so u a dayan kl l üstün olan s cak iklim bu daygili, yazlar n k sa sürdü ü serin iklimlerde yeti memektedir. Üniform, yo un, alçak yeti en, yüksek kaliteli bir ye il çim örtüsü olu turur. Yaprak ve saplar, kaba dokulu ve serttir. Bitkinin kök sistemi güçlü ve orta derinlikte saçak formludur, güçlü stolon ve rizomlarla yay lmaktad r. Üretimi vejetatif veya generatif tohumlukla yap labilir. Kaba dokusu nedeniyle oyun alanlar, atletizm pistleri, patikalar vb. yo un kullan ml ortamlarda yararlan lmaktad r (AÇIKGÖZ, 1993; AVCIO LU, 1997) S cak klim Çim Bu daygilleri Konusunda Yap lan Çal malar TABAK ve AVCIO LU (1993) 1991 y ll nda Nazilli-Ayd n ko ullar nda yürüttükleri bir çal mada, yabanc bitkilerle rekabet ve çim bitkisi ile kapl alan bak m ndan Cynodon dactylon nun Cynodon transvaalensis den daha ba ar l oldu unu, fakat stolon uzunlu u ve ye il kitle verimi bak m nda ise tam tersi sonuç elde ettiklerini ifade etmi lerdir. Ancak her iki çim türünün de di er özellikler aç s ndan (basmaya dayan kl l k, üniformite, vb) yöre ko ullar için önerilebilece ini de aç klam lard r y llar nda Kemer-Antalya ko ular nda BARI ve AVCIO LU (1996) taraf ndan yürütülen bir çal mada, 6 farkl bu daygil (Agrostis tenuis, Festuca rubra, Lolium perenne, Poa pratensis, Cynodon dactylon, Cynodon transvaalensis) ye il alan performanslar bak m ndan de erlendirilmi tir. Sonuçlar Cynodon

24 6 dactylon ve Cynodon transvaalensis in bölge ko ullar na çok iyi uyum sa lad n ancak, serin iklim çim bu daygillerinin ba ar s z oldu unu ortaya koymu tur. B RANT ve AVCIO LU (1996) taraf ndan y llar aras nda Bornova- zmir ekolojik ko ullar nda yürütülen bir çal mada 7 farkl çim bu daygili (Agrostis tenuis, Agrostis stolonifera, Festuca rubra, Lolium perenne, Poa pratensis, Cynodon dactylon, Cynodon transvaalensis) kullan lm t r. Ara t r c lar, Akdeniz ikim ku a nda Cynodon dactylon ve Cynodon transvaalensis in en ba ar l bu daygiller oldu unu ve onlar Agrostis stolonifera n n izledi ini bildirmi lerdir. Ayr ca, doku, renk, bitkiyle kapl alan, yabanc bitki oran, stolon boyu, ye il ot verimi ile kuru madde oran ve verimi de erleri bak m ndan Cynodon dactylon, Cynodon transvaalensis ve Agrostis stolonifera n n s ras yla 2.0, 1.1, 3.0 mm, 2.80, 2.88, 2.76 puan, 4.3, 4.6, 3.8 puan, 4.0, 4.0, 3.8 puan, 38.2, 28.0, 68.3 cm, 3504, 3388, 1842 kg/da, %38.1, %39.8, %29.1 ve , , 541,7 kg/da aras nda de i im gösterdi ini de aç klam lard r. KARAKOÇ ve AVCIO LU (1996), Bornova ko ullar nda 1994 y l nda yürüttükleri ve 3 farkl çim bu daygilinin (Agrostis tenuis, Festuca arundinacea, Zoysia japonica) ye il alana uygunluklar ile verim özelliklerini belirlemeye yönelik çal malar nda, Festuca arundinace nin pek çok özellik aç s ndan bölge ko ullar na en uygun sonuçlar verdi ini, ancak Agrostis tenuis in ba ar l sonuç vermedi ini, Zoysia japonica n n ise, deneme yeri toprak ph s n n 7 nin alt nda olmad için, bölge ko ullar na adapte olamad n bildirmi lerdir. Bornova ekolojik ko ullar nda y llar aras nda yürütülen bir çal mada, yabanc bitkilerle rekabet aç s ndan, Cynodon dactylon ile Cynodon transvaalensis aras nda önemli bir farkl l k bulunmamakla birlikte, her ikisinin de bünyelerinde minimum yabanc bitki bar nd rd, Cynodon transvaalensis (1454 kg/da) in Cynodon dactylon (1630 kg/da) dan daha az ye il kütle olu turdu u bildirilmi tir (GÜL ve AVCIO LU, 1997). CROCE et al (2001), vejetatif (Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis [Tifway, Tifwarf, Tifway-II, Santa Ana, Tifgreen], Zoysia japonica [El Toro, Meyer], Zoysia japonica x Zoysia matrella var. tenuifolia [Emerald], Zoysia japonica x Zoysia sp. [De Anza,

25 7 Victoria] ve Paspalum vaginatum [Adalayd, Bindi]) ve generatif (Cynodon dactylon [Princess, Az. common, Sultan, Sonesta, Mirage, Pyramid, Jackpod, Cheyenne, Primavera, NuMex Sahara, Guymon] ve Zoysia japonica [China common, T-1 Meyer, J-36, W 3-2]) tohumluk kullanarak, 27 farkl çe it çim bu daygilini y llar aras nda Casalpalocco- talya da denemi lerdir. Ara t r c lar, yukar da ifade edilen çe itlerden, vejetatif tohumluk ile tesis edilenlerin, tohumla tesis edilen parsellere göre, görsel çim kalitesi ve yaprak dokusu bak m ndan daha üstün oldu unu bildirmi lerdir. HARIVANDI et al (2001) s cak iklim çim bu daygillerini kaplama h z bak m ndan en h zl dan en yava a göre öyle s ralam lard r; Cynodon dactylon, Pennisetum clandestinum, Stenotaphrum secundatum, Zoysia japonica. Doku aç s ndan ise en kaba dokudan en ince dokuya göre çim bu daygillerini Stenotaphrum secundatum, Pennisetum clandestinum, Zoysia japonica, Cynodon dactylon ve Cynodon transvaalensis olarak s ralam lard r. CROCE et al (2003), y llar nda Casalpalocco- talya ko ullar nda yürüttükleri bir çal mada Cynodon sp., Zoysia sp., Paspalum vaginatum, Stenotaphrum secundatum, Buchleo dactyloides cinslerine ait toplam 31 adet çe idin ye il alan performanslar ile renk ve dormanside kalma sürelerini incelemi lerdir. Ara t r c lar, vejetatif tohumluk ile tesis edilen parsellerin, tohumla tesis edilen parsellere göre çim kalitesi ve renk aç s ndan daha üstün oldu unu, k mevsimi boyunca gözlenen rengin (sar -kahverengi) çe itler aras nda geni bir varyasyon gösterdi ini belirtmi lerdir. Zoysia japonica n n baz çe itlerinin en k sa dormanside (0-80 gün) kald n vurgulayan ara t r c lar, Stenotaphrum secundatum çe itlerinin Akdeniz iklimi ko ullar nda az bak m ile iyi performans sa lad n da eklemi lerdir. PESSARAKLI and KOPEC (2007) s cak iklim çim bu daygillerinden olan Cynodon dactylon, Paspalum vaginatum ve Distichlis spicata y farkl dozlarda tuz konsantrasyonlar nda denemi lerdir. Cynodon dactylon ve Paspalum vaginatum da tuz konsantrasyonlar artt kça, rengin aç k ye ile do ru kayd n, Distichlis spicata n n ise 350 mmol tuz konsantrasyonunda ye il rengini korudu unu bildirmi lerdir.

26 8 VOLTERRANI et al (2007), Pisa, ( talya) ko ullar nda Cynodon dactylon [Princess-77], Cynodon dactylon x Cynodon transvaalensis [Tifway-419], Paspalum vaginatum [Seaspray], Zoysia japonica [Zenith] ve Zoysia matrella [Zeon] s cak iklim çim bu daygillerini klasik dikim teknikleri (stolon dikimi, köklü çelik dikimi) yerine, multipodlarda köklendirilmi bitkileri kullanarak kaplama h zlar n incelemi lerdir. En h zl kaplama oran Tifway-419 (6 hafta), Princess- 77 (8 hafta) türlerinde ve Paspalum vaginatum (10 hafta) da belirlenmi tir. Zeon (95 gün) ve Zenith (110 gün) in daha geç kaplama sa lad n da eklemi lerdir. Ayr ca ara t r c lar, haziran ay nda Tifway-419 çe idinin stolonlar n n haftada ortalama 17.3 cm uzarken, Zeon çe idinde 2.7 cm de kald n da bildirmi lerdir. SALMAN ve AVCIO LU (2008) Bay nd r ko ullar nda y llar aras nda s cak iklim çim bu daygilleri (Cynodon dactylon, Paspalum vaginatum, Pennisetum clandestinum, Stenotaphrum secundatum, Zoysia japonica) ile yürüttükleri çal malar nda, kaplama derecesi, yabanc bitki oran, renk, ye il kitle verimi, kuru madde oran, kuru madde verimi, doku, dormanside kalma süresi ve stolon boyu gibi pek çok karakter incelemi lerdir. Paspalum vaginatum ve Cynodon dactylon türlerinin yöre ko ullar için en ümit var türler oldu unu belirtmi lerdir Herbisitlerle lgili Yap lan Çal malar ANON M (1996) ya göre; fitotoksisitenin etkisi çimlenme zaman, bitki geli imi sürecinde veya hasatta görülmekte, simptomlar geçici veya kal c olabilmekte ve bütün bitkiyi etkileyebilece i gibi, bitkinin her hangi bir k sm nda da (kök, yaprak vs) görülebilmektedir. Önemli olan, bunun aç kça belirtilmesi ve mümkünse foto raf n n çekilmesidir. Belli ba l simptomlar unlard r; Bitki geli me dönemlerinde sapmalar: Çimlenme veya geli mede duraklama veya gecikmeler, çiçeklenme, meyve ba lama, olgunla ma gibi dönemlerdeki gecikmeler veya sapmalar, yaprak, çiçek, meyve vb organlar n görünmemesi. Seyrelme: Bitkinin çimlenmemesi, a rtma sonras büyümemesi veya çimlendikten sonraki bitkinin ölmesi.

27 9 Renk de i mesi: Bütün bitkinin veya baz k s mlar nda sararma, beyazla ma, renk koyula mas veya aç lmas, kahverengile me veya k zar kl k gibi renk de i ikleri. Ölü doku (nekroz) olu umu: Ölü doku organ ve dokular n bölgesel ölümü. Ba lang çta genellikle renk de i mesi olarak görünür. Daha sonra, ölü doku noktalar yaprak üzerinde delikler b rakarak dökülür. ekil bozukluklar : Bitkide veya baz k s mlar nda görülen k vr lma, bodurluk, uzama, hacimce de i me gibi normalden farkl la malar. Solma da bu gruba dahildir. Ürünün niceli i ve niteli indeki de i meler. HENSLEY et al (1996), Hawaii ko ullar nda; Cynodon dactylon, Paspalum vaginatum, Stenotaphrum secundatum, Zoysia japonica, Buchloe dactyloides e ç k öncesi (oxadiazon) ve ç k sonras (2,4-D amine+dicamba ve halosulfuron) herbisit uygulam lard r. Ara t r c lar; oxadiazon un Cynodon dactylon, Paspalum vaginatum, Stenotaphrum secundatum, Zoysia japonica ve Buchloe dactyloides deki Eluesina indica, y ll k bu daygiller, Portulaca oleracea, Oxalis stricta ve Digitaria ciliaris i seçici olarak %95 ve üzerinde kontrol etti ini bildirmi lerdir. Ayn ara t r c lar; Cynodon dactylon, Stenotaphrum secundatum ve Zoysia japonica da ise 2,4-D amine+dicamba n n; Taraxacum officinale, Trifolium sp., Centella sp., Plantago sp. ve di er geni yaprakl lar %80 nin üzerinde, halosulfuron un ise Cyperus rotundus ve Kyllinga brevifolia y %95 in üzerinde kontrol alt na ald n da belirtmi lerdir. KOO et al (1997), tarla ve sera ko ullar nda yürüttükleri denemede, pyribenzoxim etkili maddesinin herbisit özellikleri üzerinde çal m lard r. Sera ko ullar nda, dar ve geni yaprakl yabanc bitkilerden özellikle Echinochloa crus-galli L. Beauv., Alopecurus myosuroides Huds. ve Polygonum hydropiper L., mücadelesinde, Oryza sativa L., Triticum aestivum L. ve Zoysia japonica türlerinde güvenle kullan labilece ini, tarla denemelerinde ise 3-4 g/da Pyanchor uygulamas n n Echinochloa crus-galli yi %95 ten fazla kontrol etti ini ifade etmi lerdir. BLUM et al (2000), y llar nda Kuzey Carolina da Cynodon dactylon ile tesis edilmi çim alanlar nda do al olarak

28 10 bulunan Cyperus rotundus sava m nda yürüttükleri çal mada, bentazon, halosulfuron, sulfentrazone, MSMA (metilarsonik asidin monosodyum tuzu), imazaquin ve imazaquin+msma kimyasallar n kullanm lard r. 7 g ai/da halosulfuron un di er herbisitlere göre Cyperus rotundus u %80 den fazla kontrol etti ini bildirmi lerdir. KOO et al (2006), y llar nda Utsunomiya-Japonya ko ullar nda yürüttükleri denemede, Zoysia japonica ve Agrostis palustris te pyribenzoxim maddesinin etkisini incelemi lerdir. May s n ilk haftas nda dekara 30 g uygulanan pyribenzoxim in, Poa annua, Digitaria sanguinalis, Setaria viridis, Taraxacum officinale, Erigeron canadensis, Capsella bursa-pastoris, Stellaria media, Commelina communis, Chenopodium album ve Oxalis corniculata y %80 veya daha yüksek oranda etki alt nda tuttu unu aç klam lard r. Ara t r c lar, pyribenzoxim in yabanc bitkileri kontrol alt nda tutmas n n yan nda Zoysia japonica n n büyüme ve renk özellikleri bak m ndan olumsuz yönde etkilendi ini de saptam lard r. Büyümede %30 a varan etkilenme gözlenirken, renkte de kontrol (kimyasal uygulanmam ) parsellerine göre %10-15 oranlar nda olumsuz etkilenme kaydetmi lerdir. UNRUH et al (2006), y llar aras nda yürüttükleri denemede, Paspalum vaginatum un ç k sonras baz farkl herbisitlere kar tolerans n incelemi lerdir. Ç k sonras uygulama olarak bentazon (2,200 g/ha), clopyralid (420 g/ha), dicamba (280 g/ha), halosulfuron (70 g/ha), imazaquin (420 g/ha), mecoprop + 2,4-D + dicamba ( g/ha), metsulfuron (30 g/ha), and quinclorac (1,700 g/ha), clethodim (280 g/ha) ve sethoxydim (310 g/ha) kullanm lard r. Ara t r c lar, dicamba ve halosulfuron uygulamas n n Paspalum vaginatum u olumsuz (%20 den az) yönde etkiledi ini bildirmi lerdir.

29 11 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Ara t rma Yerinin Genel Özellikleri Bu bölüm; ara t rma yeri, iklim ve toprak özellikleri olmak üzere 3 ayr k s mda ele al nm t r Ara t rma Yeri Ara t rma; 2007 y l yaz mevsiminde zmir ili, Bornova ilçesi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü nün Bornova da bulunan deneme tarlalar nda 1 y l süre ile yürütülmü tür. Ara t rma yeri deniz seviyesinden 20 m yükseklikte olup, 38 kuzey enlem ba lang c ile do u boylamlar aras nda kesi en koordinatlarda bulunmaktad r. ekil 3.1.1: Deneme alan n n uydu görüntüsü

30 klim Özellikleri Deneme yerinin iklim özellikleri, Bornova Meteoroloji stasyonu ndan elde edilen iklim verilerinden yaralan larak belirlenmi tir (Anonim, 2007). Denemenin yürütüldü ü y la (2007) ve son 10 Y ll k ( ) ortalamalara ait hava s cakl, toplam ya, oransal nem ve güne lenme süresine ili kin veriler, ayl k ortalamalar eklinde Çizelge de sunulmu, ayr ca ya ve s cakl k ekil a-b de gösterilmi tir (Walter, 1962). Çizelge 3.1.2: Ara t rma Yerine Ait klim Verileri (Anonim, 2007) Ort. S cakl k (ºC) Toplam Ya ---- (mm) ---- Oransal Nem ---- (%) ---- Gün.Sür. --- (saat/gün) --- Aylar Son 10 Son 10 Son 10 Son Y ll k Y ll k Y ll k Y ll k Ocak 10,6 8,4 33,1 96,2 62,2 64,1 8,0 4,8 ubat 10,6 8,7 22,6 92,7 66,9 63,2 5,9 5,1 Mart 13,4 11,4 29,7 69,2 59,8 59,2 9,0 6,7 Nisan 16,2 15,4 19,3 45,9 48,8 58,5 11,6 7,6 May s 22,4 21,0 44,1 29,3 52,2 53,3 11,9 9,6 Haziran 27,5 26,3 0,3 6,2 44,7 45,8 12,9 11,8 Temmuz 30,1 29,1 0,0 1,7 38,7 44,2 15,9 12,4 A ustos 29,2 28,3 0,0 1,8 45,8 47,9 14,6 11,4 Eylül 24,4 23,2 0,0 29,7 48,8 53,7 12,9 9,8 Ekim 19,7 18,6 107,7 54,0 64,5 59,4 9,2 7,4 Kas m 13,9 13,4 111,6 111,7 69,3 66,3 5,6 5,2 Aral k 9,0 9,7 118,8 96,6 70,0 64,9 6,7 4,1 Ocak 7,6 8,4 30,1 96,2 61,7 64,1 7,9 4,8 ubat 9,3 8,7 9,0 92,7 60,0 63,2 7,3 5,1 Mart 15,2 11,4 60,0 69,2 61,1 59,2 8,5 6,7 Nisan 18,0 15,4 62,3 45,9 55,8 58,5 7,4 7,6-17,3 17,8 40,5 52,9 56,9 56,7 9,7 8,0 Bu verilerden; deneme alan n n yer ald Ege Bölgesi nin, Akdeniz ikliminin tipik özelliklerini ta makta oldu u anla lmaktad r. S cakl k: Deneme bölgesinde hava s cakl art Mart ay nda ba lamakta, en yüksek de ere Temmuz ay nda ula maktad r. Çizelge ve ekil a da görüldü ü gibi, s cakl klar n artmaya ba lad aydan itibaren ya lar azalmakta, sonuçta kurak periyot meydana gelmektedir. Ara t rman n yürütüldü ü 2007 y l nda en yüksek s cakl k ortalamas de eri 30.1ºC ile Temmuz ay nda kaydedilmi tir.

31 13 S cakl k ( o C) Ya (mm) 70,0 140,0 60,0 120,0 50,0 100,0 40,0 80,0 30,0 60,0 20,0 10,0 0,0 Ocak ubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos S cakl k Eylül Ekim Kas m Aral k Ya Ocak ubat Mart Nisan 40,0 20,0 0,0 ekil: a : Ara t rma Yerine Ait Y l Walter klim Diyagram S cakl k ( o C) 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 Ya (mm) 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 10,0 0,0 Ocak ubat Mart Nisan May s Haziran Temmuz A ustos Eylül Ekim Kas m Aral k S cakl k Ya ekil: b : Ara t rma Yerine Ait Son 10 Y ll k Walter klim Diyagram 20,0 0,0

32 14 Ya : Bornova yöresinde ya lar (Çizelge ve ekil a) Sonbahar, K ve lkbahar aylar nda dü mekte, Yaz döneminde ise hiç ya görülmemekte veya çok az miktarda gözlenen ya lar n ise buharla ma yoluyla hemen kayboldu u anla lmaktad r. Tipik bir Akdeniz iklimi görüntüsü olan bu durum, y ll k ortalama yakla k 600 mm ve düzensiz ya rejimi nedeniyle kültür bitkilerinin sulanmas zorunlulu unu ortaya ç karmaktad r. Denemenin yürütüldü ü 2007 y l nda en yüksek ayl k toplam ya de eri mm ile Aral k ay nda, en dü ük ya de er ise 0.0 mm ile Temmuz, A ustos ve Eylül aylar nda kaydedilmi tir. Oransal Nem: Bornova yöresinde oransal nem; k aylar nda dü ük s cakl klardan dolay yüksek, yüksek s cakl klar n görüldü ü yaz aylar nda ise dü ük olmaktad r. Ya lar n azal p, s cakl n artt dönemlerde gerçekle en bu durum bitkilerin su kay plar n n artmas nda önemli bir faktör olarak ortaya ç kmaktad r. Denemenin yürütüldü ü periyotta en dü ük oransal nem de eri Temmuz (%38.7) ay nda kaydedilmi tir (Çizelge 3.1.2). Güne lenme Süresi: S cakl k ve ya a ba l olarak bitkilerin su harcamas nda ve fotosentezin gerçekle mesinde etkili olan güne lenme süresi, May s ay ndan A ustos ay na kadar olan sürede yüksek de erdedir (Çizelge 3.1.2) Toprak Özellikleri Ara t rma yerinin toprak özelliklerini saptamak amac yla tarlada usulüne göre aç lan profilin, cm derinliklerinden ve toprak üst yüzeyine 10 cm kal nl nda serilen milden al nan örnekler, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü Laboratuarlar nda fiziksel ve kimyasal analize tabi tutulmu ve elde edilen sonuçlar Çizelge de belirtilmi tir. Ara t rma yeri topra ; 0-10 cm derinlikte t nl -kum, cm derinlikte ise killi-t n bünye özelliklerini ta maktad r cm derinlikte toprak, Bornova Ovas n n kil içeren karakteristik alüviyal toprak yap s n simgelemekte olup, oldukça a r toprak niteli i göstermektedir. Deneme alan n n 0-10 cm derinli inde tespit edilen 5.83 lik ph de eri, deneme yeri üst topra n n yüzeyde asitli, cm derinlikteki 7.8 lik ph de eri ise hafif alkali tepkimeli oldu unu ortaya koymaktad r (Kovanc,1990).

33 15 Çizelge 3.1.3: Ara t rma Yeri Topra n n Baz Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Örnek Derinli i (cm) Özellikler Kum (%) Kil (%) Mil (%) Bünye T nl -Kum Killi-T n ph Eriyebilir Toplam Tuz(%) Kireç (%) Organik Madde (%) Toplam Azot (%) Faydal Fosfor (ppm) Faydal Potasyum (ppm) Faydal Kalsiyum (ppm) Faydal Sodyum (ppm) Faydal Demir (ppm) Faydal Bak r (ppm) Faydal Çinko (ppm) Faydal Mangan (ppm) Ara t rma alan n n cm katman ndaki topraklarda saptanan kireç yüzdesi; kireççe zengin oldu unu ve Bünye+Kireç s n f na girdi ini göstermektedir. Yap lan analiz sonucunda tespit edilen suda eriyebilir tuz de erleri; tuzun bitki yeti tirmede problem yaratmayaca n göstermektedir. Her iki toprak de erinde tespit edilen organik madde bulgular ; 0-10 cm de organik maddece orta, cm derinli inde ise organik maddece fakir, toplam azotça orta düzeyde oldu unu, faydal fosforca fakir ve faydal potasyumca zengin oldu unu sonuçlamaktad r (Kovanc, 1990). Ara t rma yerinin gerek iklim ve gerekse toprak özellikleri, ara t rmam zda materyal olarak kullan lan s cak iklim çim bitkilerinin yeti tirilmesi aç s ndan k s tlay c bir etki içermemektedir Bitki Materyali Ara t rmada, 6 farkl s cak iklim çim bu daygili kullan lm olup bu bitkilerin di er baz özellikleri Çizelge 3.2 de verilmi tir ( ekil 3.2- a-b-c-d-e-f).

34 16 Çizelge 3.2: Ara t rma Materyali Olarak Kullan lan S cak klim Çim Bu daygilleri ve Baz Özellikleri Bilimsel Ad Türkçe Ad Çe it Ad Orijin Cynodon dactylon Bermuda çimi Standart EÜZF Tarla Bölümü Cynodon transvaalensis Uganda çimi 419 Çimser firmas Stenotaphrum secundatum Yengeçotu Floratam KKTC Paspalum vaginatum Tuzcul Seaspray Çimser firmas Yalanc dar s Pennisetum clandestinum Zenci dar s Whittet KKTC Zoysia japonica Japon çimi Zenith Çimser firmas 3.3. Yöntem Deneme Faktörleri Ara t rmada 2 faktör incelenmi tir, a) Çim bu daygilleri: Çizelge 3.2 de belirtilen 6 farkl çim bu daygili b) Herbisitler: Çizelge de belirtilen 7 farkl herbisit. Çizelge 3.3.1: Ara t rmada Kullan lan Herbisitler ve Baz Özellikleri Kod Ticari Ad Etkili Madde A Ronstar 25 EC Oxadiazon B Duplosan super Dichlorprop-p +mcpa +mecoprop-p ( g/l) C Dialen super 2,4-D-Dimethylammonium sl (120 / 344 g/l) D Lintur 70 WG Dicamba + Triasulfuron ( %) E npul 75 WG Halosulfuron-methyl (750 g/kg) F Pyanchor Pyribenzoxim G Solito 320 Pretilachlor+ Pyribenzoxim ( g/l) Kod Formülasyon Uygulama ekli Uygulama Dozu ve zaman A S v Dikim öncesi 20 ml / 20 lt su B S v Dikim sonras 150 ml / 20 lt su C S v Dikim sonras 100 ml / 20 lt su D Suda da lan granül Dikim sonras 12.5 g / 20 lt su E Suda da lan granül Dikim sonras 6 g / 20 lt su F S v Dikim sonras 150 ml / 20 lt su G S v Dikim sonras 150 ml / 20 lt su Deneme Deseni Farkl s cak iklim çim bu daygillerinde, ç k öncesi ve ç k sonras uygulanan baz herbisitlerin yabanc bitkilere ve de i ik çim özelliklerine olan etkilerini ortaya ç karmak amac yla yürütülen

35 17 ara t rmada Bölünmü Parseller (Split Plot) Deneme Deseni kullan lm t r. Denemede herbisit uygulamalar ana parsellere, çim bu daygilleri ise alt parsellere yerle tirilmi tir. Tarla denemesi 4 tekerrürlü olarak düzenlenmi tir. Denemenin tekerrürlerini olu turan bloklar aras na 1 m lik, parsel aralar na ise 50 cm lik yollar b rak lm t r. Deneme parsellerinin boyu 2 metre, eni 1 metre olarak belirlenmi (Anonim, 2001), net parsel alan da 2 m 2 olmu tur Kültürel lemler Ara t rma Yerinin Ekime Haz rlanmas Deneme yerine ait toprak i leme haz rl klar na, ekimden yakla k olarak bir ay önce ba lanm, tarla öncelikle cm derinli inde pullukla birbirine dik olarak iki kez sürülmü ve freze çekilmi tir. Yüzeye ç kan ta parçalar elle temizlenmi, olas bitki art klar t rm kla ay klanarak deneme tarlas ekim için haz r hale getirilmi tir. Ba ar l bir çim tesis etmede topra n üst tabakas n n milli bünyeye sahip olmas n belirten pek çok ara t r c n n (Aç kgöz, 1993; Avc o lu, 1997) önerileri do rultusunda, dikim için haz rlanan tarla yüzeyine, 5-10 cm kal nl nda mil serilmi ve silindirle s k t r ld ktan sonra parselasyon i lemi tamamlanm t r. Mil serme i leminden hemen önce, deneme alan na 5 kg/da dozunda (N-P-K= ) kompoze gübre verilmi tir Dikim Toprak s cakl n n 20ºC nin üzerine ç kt tarihinde dikimler tamamlanm t r. Her bir çim bu daygiline ait vejetatif tohumluklar (stolon), elle 4-5 cm derinli inde aç lan 20 cm lik s ra aras uzakl a sahip 5 kar a dikilmi ve ard ndan sulanm t r ( ekil ab) Dikim öncesi ilaç uygulanan parsellerin dikimleri de ayn günde ( ) tamamlanm t r.

36 Herbisit Uygulamas Dikim öncesi herbisit uygulanacak parsellere tarihinde kar klar aç lm ve bitkisiz parseller yeterince sulanm t r. Sulama i leminden bir gün sonra ( ), Çizelge de belirtilen dikim öncesi herbisit, s rt tipi pülverizatörle gereken dozlarda uygulanm t r. Bu uygulamadan sonra tarihinde, söz konusu parsellerin dikimi özenli bir ekilde (herbisit taraf ndan olu turulan film tabakas n mümkün oldu unca bozmadan) tamamlanm t r ( ekil a) ekil a: Pre-emergence herbisit çal ma mekanizmas (Murphy, 2008) Çim bu daygilleri yeterince köklenip, stolonlar olu turmaya ba lad ktan sonra (dikiminden yakla k 30 gün sonra) ç k sonras ilaçlar (Çizelge 3.3.1), s rt tipi pülverizatörle hesaplanan dozlarda uygulanm t r. Parsellere uygulanan herbisitin, kom u parsellerdeki bitkileri etkilememesi için pulverizasyon süresince alt parsel kenarlar na, yüksekli i 80 cm olan branda tüm blok boyunca gerilmi tir ( ekil b-c) tarihinde dikim sonras kimyasallar ikinci kez uygulanm t r. laçlamalar standart bas nçl (max 4 bar) s rt pülverizatörü ile yap lm t r.

37 Bak m lemleri Deneme; haftada bir kez olmak üzere ya murlama sulama yöntemiyle sulanm t r. Dikim i lemini takiben her ay 10 g/m 2 N (NH 4 NO 3 ) uygulanm t r. Denemede, hastal k ve zararl etkisi görülmemi olup, parsel ve bloklar aras ndaki stolon sald r s n önlemek için, söz konusu alanlar ayda bir kez çapalanm ve hemen ard ndan Glyphosate etkili maddeli total herbisit uygulanm, bu uygulamayla bula k olmayan parseller elde edilmi tir. Yap lan gözlem ve ölçümlerden sonra a a da belirtilen tarihlerde biçimler yap lm t r Biçim Bütün parseller, tarihinde çim bu daygillerinin biyokütle üretimlerini saptamak amac yla 2-5 cm den biçim yap lm t r. Biçimler Massport marka, 32 cm lik b çak çap na sahip, döner b çakl, benzinli çim biçme makinas yla yap lm t r Denemede Yap lan Uygulamalar ve Tarihleri Denemede yap lan uygulamalar (dikim, biçim, ilaçlama, vb) ve tarihleri a a da belirtilmi tir; : Temel gübreleme uygulanm, temin edilen milin deneme alan na yayma i lemi gerçekle tirilmi, silindirleme ve parselasyon i lemleri yap lm t r : Ç k öncesi herbisit uygulamas yap lm t r : Tüm parsellerin dikimi yap lm t r : Tüm parseller biçilmi ve ç k sonras birinci herbisit uygulamalar yap lm t r : Fitotoksisitenin ve uygulanan herbisitlerin yabanc bitkilere etkilerinin de erlendirilmi tir : Birinci stolon boyu ölçümlerinin yap lm t r : Biçim uygulamalar ve yabanc bitki ile kapl alan (Gözle Tahmin ve Kuadrat) de erlendirmeleri yap lm t r : Ç k sonras ikinci herbisit uygulamalar yap lm t r.

38 : Amonyum nitratl gübreleme i lemi yap lm t r : kinci stolon boyu ölçümlerinin yap lm t r : Yabanc bitki sökümleri ve say mlar yap lm t r : Biyokütle verimini saptamak amac yla çim biçme makinas yla biçimler ve tart m i lemleri yap lm t r (sökülen ve tart mlar yap lan yabanc bitkilerin de erleri de bu sonuca eklenmi tir) : Yapraklarda renk ve doku saptanm t r ncelenen Özellikler Ara t rmada bir vejetasyon süresi içinde a a daki karakterler ele al nm t r. Deneme Alan Floras : Deneme alan nda yap lan incelemelerde yabanc bitki familyalar ve tür te hisleri Prof. Dr. Yusuf GEM C (Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Botanik Bilim Dal ) taraf ndan yap lm ve Floristik Liste (Kompozisyon) haz rlanm t r (Çizelge 4.1). Fitotoksisite: laç uygulanm parsellerdeki çim bitkilerinin kontrol parselleri ile kar la t r lmas yoluyla zarar belirtileri (bitki geli me dönemlerinde sapmalar, seyrelme, renk de i mesi, ölü doku (nekroz) olu umu, ekil bozukluklar, kuruma, sararma, deformasyon, ha lanma etkisi, vb) saptanm t r (Anonim, 1996). Uygulanan Herbisitlerin Yabanc Bitkilere Etkisi: Deneme alan nda saptanan ve yo unluklar %6 y (Echinochloa crusgalli, Sorgum halepense, Convolvulus arvensis, Cyperus rotundus, Digitaria sanguinalis) geçen türlerde herbisitlerin etki oranlar incelenmi tir. Yabanc bitki toplam say lar (adet/m 2 ) ve kuru a rl klar (g/m 2 ): 50x50 cm lik kuadrat, parsellerin iki farkl yerine at lm ve kuadrat içindeki tüm yabanc bitkiler elle köklenerek say lm t r (Anonim, 1996). Say lan bitkilerin köklerindeki topraklar temizlendikten sonra 105ºC ye ayarlanm vantilasyonlu kurutma dolab nda 24 saat kurutulmu ve daha sonra tart lm t r (Bulgurlu ve Ergül, 1978). Elde edilen sonuçlar m 2 ye dönü türülmü tür.

39 21 Herbisitlerin yabanc bitki say lar ve kuru a rl k bak m ndan etki oranlar (%): Abbott (1925) e göre yap lm t r. Etki = Kontrol - Uygulama Kontrol x 100 Kaplama Süresi: Dikimden sonra, parsellerin %75 i bitkiyle kaplan ncaya kadar geçen gün say s saptanm t r (Anonim, 2001). Stolon Boyu: Her parselde i aretlenen 2 bitkide ve dikimlerden 57. ve 87. günlerden sonra k rm z ip ile ( ekil a) i aretlenen bitkilerde stolon boylar ölçülmü tür (Avc o lu ve Soya, 1996). Yabanc Bitki ile Kapl Alan: Bu amaçla 2 farkl yöntem uygulanm t r. Kuadrat Ölçüm De erleri (%): Ölçümler, 50x50 cm boyutunda çerçeveler (Kuadratlar) kullan larak yap lm t r ( ekil b). Bu kuadratlar 5 cm aral klarla ip çekilerek olu turulmu tur ve her s rada 10 bölüm olmak üzere 100 adet 25 cm 2 lik küçük bo kareler içermektedir. Bu kareler say larak toplama oranlanm t r. De erler % olarak hesaplanm t r (Avc o lu ve Geren, 2000). Gözlem Ölçüm De erleri (%): Parsellerin kaplama derecelerine göre de erler % olarak saptanm t r (Avc o lu ve Geren, 2000). Renk: Her parselden, parselin bütünlü ünü temsil edecek ekilde bitki örnekleri al n p, al nan örnekler Munsell Renk Ayr m Skalas na (Wilde and Voight, 1997) ve Anonim (2001) e göre de erlendirilmi tir. Anonim (2001) renkleri; 1=sar, 3=aç k sar -ye il, 5=ye il, 7=koyu ye il, 9=çok koyu ye il olarak ifade etmi tir. Doku: Beard (1973) e göre doku, bu daygillerin yaprak ayas eninin milimetre olarak ifade edilmesidir. Yine ara t r c n n verdi i skalaya göre çok ince (<1 mm), ince (1-2 mm), orta (2-3 mm), kaba (3-4 mm) ve çok kaba (>4 mm) olmak üzere ifade edilen doku gruplar ortaya ç kmaktad r. Buna göre her parselin be ayr yerinden yaprak örnekleri al n p, milimetrik cetvel yard m yla ölçümleri yap lm, elde edilen

40 22 sonuçlar toplan p parsel ortalamalar tespit edildikten sonra Beard Skalas na bak larak doku özellikleri saptanm t r. Biyokütle Verimi (kg/da): Ara t rma süresince yap lan biçimlerden sonra, parsellerdeki biyokütle (çim bitkisi + yabanc bitki biyokütlesi) ürünleri hemen terazide tart l p, ye il a rl klar gram olarak saptanm t r (Avc o lu ve Soya, 1996). Kuru Madde Oran (%): Ara t rma boyunca, biçimden sonra biyokütle ürünlerinden al nan örneklerin laboratuarda ya a rl klar saptanm, 105ºC ye ayarlanm vantilasyonlu etüvde 24 saat kurutulduktan sonra kuru a rl klar ölçülmü tür. Ya ve kuru a rl klar birbirine oranlanarak, kuru madde oranlar % olarak hesaplanm t r (Bulgurlu ve Ergül, 1978). Kuru Madde Verimi (kg/da): Biyokütle verimi de erleri ile her parselden elde edilen örneklerin kuru madde oranlar çarp lm, kg/da olarak hesaplanm t r Verilerin De erlendirilmesi Ara t rmada elde edilen veriler Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Çay r- Mer a ve Yembitkileri Bilim Dal nda bulunan ki isel bilgisayarlar ve haz r paket program (TOTEMSTAT) kullan larak de erlendirilmi tir (Aç kgöz vd., 2004). Bölünmü parseller deneme desenine göre yap lan analizlerde farkl l klar, En Küçük Önemli Fark (LSD %1) de erleri hesaplanarak her çizelgenin alt bölümünde verilmi tir.

41 23 ekil 3.2-a: Cynodon dactylon parselinde stolon boyu ve genel görünüm ekil 3.2-b: Cynodon transvaalensis parselinde stolon boyu ve genel görünüm

42 24 ekil 3.2-c: Paspalum vaginatum parselinde stolon boyu ve genel görünüm ekil 3.2-d: Stenotaphrum secundatum parselinde stolon boyu ve genel görünüm

43 25 ekil 3.2-e: Pennisetum clandestinum parselinde stolon boyu ve genel görünüm ekil 3.2-f: Zoysia japonica parselinde stolon boyu ve genel görünüm

44 26 ekil a: Denemedeki dikim i lemi ekil b:Parsellerin biçim öncesi genel görünümü

45 27 ekil b: Ç k öncesi herbisit uygulamas ekil c: Ç k sonras herbisit uygulamas