Yeni Türk Ticaret Kanunu

Transkript

1 Yeni Türk Ticaret Kanunu Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme

2

3 Yeni Türk Ticaret Kanunu Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme İçindekiler Uygar Topluma Özgü Gelecek 2 Sınırları Olmayan Bir Dünyada Rekabet 4 Türk Ticaret Kanunu Yürürlük Tarihi 6 I. Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar 7 A. Kurumsal Yönetim 9 B. Sermaye Şirketlerinin İnternet Sitesi, Bilgi Toplumu Hizmetleri ve Erişim Hakkı 9 C. Tek Pay Sahipli Anonim Şirket ve Tek Ortaklı Limited Şirket 10 D. Şirketler Topluluğu 12 E. Şirketlerde Yapısal Değişiklikler 14 F. IFRS/UFRS nin Özdeşi Türkiye Muhasebe Standartları ile Ticari Defterlerin Yeni Düzeni 20 G. Sermaye Şirketlerinde Denetleme 22 H. Mal ve Hizmet Tedarikinde Ödemelerin Zamanında Yapılmasını Sağlamaya Yönelik Yeni Düzen ve Geç Ödemenin Sonuçları 27 II. Anonim Şirket 29 A. A.Ş. nin Kuruluşu 31 B. Kapalı A.Ş., Halka Açık A.Ş. ve Borsa A.Ş. 32 C. A.Ş. de Sermaye ve Paylar 33 D. Bir Anonim Şirketin Kendi Hisse Senetlerini İktisap veya Rehin Olarak Kabul Etmesi 35 E. A.Ş. nin Yönetim Kurulu 37 F. Genel Kurul 40 G. Sermaye Artırımı 42 H. Sorumluluk 44 I. Sona Erme ve Tasfiye 47 III. Limited Şirket 49 A. Yeni Limited Şirketin Öne Çıkan Özellikleri 51 B. Kuruluş ve Ortaklığın Hukuki Durumu 52 C. Şirketin Finansal Gücünün Artırılması Suretiyle Ekonomik Yapının Güçlendirilmesi 53 IV. İkincil Düzenlemeler 55 TTK İlgili Maddeleri 59 A sayılı Türk Ticaret Kanununun İlgili Maddeleri 61 B sayılı Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun 131

4 Uygar Topluma Özgü Gelecek Prof. Dr. Ünal Tekinalp Türk Ticaret Kanunu Tasarısı Komisyon Başkanı Bu kitap bir taraftan, Yeni Türk Ticaret Kanunu nun ( Yeni Kanun ) önemli yeniliklerini, çağdaş açılımlarını ve reformcu yaklaşımlarını görsel bir yöntemle tanıtıyor, diğer taraftan da, Türk ticaret, finans ve sermaye piyasalarının gelecekteki hukukuna Yeni Kanun yönünden işaret ediyor. Gelecek, herkes ve her toplum için tek ve aynı değildir. Her ülke geleceğini kendi belirler. Türkiye nin seçmek zorunda olduğu gelecek, uygar topluma özgü gelecek tir. Böyle bir geleceği planlarsak, ülkemiz, saygınlık kazanır, insanlarımız mutlu olur. Böyle bir geleceğin maliyeti vardır. Ancak, bu maliyet yeni ticaret anlayışının yörüngesinin dışında kalan bir toplumun ödeyeceği maliyetten çok daha küçüktür. Söz konusu gelecek için Yeni Kanun, ticari işletme, ticaret şirketleri, kıymetli evrak, taşıma işleri, deniz ticareti ve sigorta sözleşmesi hukuklarını kapsayan, 1926 ve 1956 Türk Ticaret Kanunları yla artık bir gelenek haline gelmiş bulunan, geniş anlamda ticaret hukuku anlayışına dayalı yapısıyla, radikal bir değişikliği gerçekleştirmeyi amaçlıyor. Ayrıca, Türk ticaret hukukunu sadece AB hukuku ile uyumlaştırmıyor, sadece Basel II nin, 2 PwC

5 sadece şeffaflığın ve bilgi toplumunun alt yapısını inşa etmiyor; aynı zamanda genel kabul görmüş finansal raporlama ve denetim ilkelerini yürürlüğe koyup, bilgi teknolojisinin araçlarını kullanmanın ve pay sahipleri demokrasinin yollarını da açıyor. Amaç, düzeyi yüksek, nesnel adaleti hedefleyen, ileri toplum ve ahlak değerlerini koruyan, çağdaş taciri ve şirketleri, yatırımcıyı, taşıtıcıyı, sigortalıyı ve KOBİ leri odak noktasına yerleştiren, rekabet gücüne sahip işletmelerin ekonomik hayatımızı şekillendirdiği, uluslararası piyasaların dilini konuşan bir ticaret, endüstri ve hizmet arzı düzeni kurmak ve yaşatmaktır. Kurumsal yönetişim ilkeleri artık borsa şirketlerini aşmış, tüm özel ve kamu işletmelerini etkilemeye başlayan bir iyi yönetim ve etkili iç-dış denetim kodeksine dönüşmüştür. Türkiye modern toplum trendlerini karşılamak zorunda olan bir ülkedir. Yeni Kanun un bunun ayırdında olduğu, bu kitapta ön plana çıkmıştır. yaptığım konuşmaları, verdiğim cevapları dinledi ve metinlerinden inceledi. Kitabın, Yeni Kanun un tüm taşıyıcı kolonlarını, zirve noktalarını ve açılımlarını içermesini, bunların okuyucuya kısa cümlelerle ve açık bir söylemle aktarılmasını ön plana aldı. PwC ye teşekkür ederim. Bu kılavuzu, Yeni Kanun un ticari işletme ile sermaye şirketlerine ilişkin maddelerini kabul edilen son halleri ile yayınlayarak, güncel metnin tanıtılmasına yardım etti, katkıda bulundu. Bu yayın, Yeni Kanun ile doğrudan ilgili bulunan çevrelere ve sivil toplum örgütlerine, Komisyonun amaçları ile hedeflerini açıklamak, vermek istediği mesajları onlara ulaştırmak olanağını sağladı, Yeni Kanun u defaatle birlikte tartıştığımız kurumlara ve kuruluşlara bir defa da bu kitapla ulaşmamıza yardımcı oldu; çoğulcu bir hazırlığın ürünü olan Yeni Kanun u hedef kitlelere götürenler arasında yer aldı. Kitabı yayına Bige Tekinalp özenle hazırladı, Yeni Kanun u yorumlaması dışında, benim yüze varan seminerde, panelde ve tartışmalı toplantıda Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 3

6 Sınırları Olmayan Bir Dünyada Rekabet Değerli PwC dostları, Cansen Başaran Symes PwC Türkiye Başkanı 4 PwC Küresel ekonomi ve uluslararası ticaretin sınırları ortadan kaldırmaya başladığı yeni bir dünya dengesi oluşuyor yılında dünyadaki ülkelerin ekonomik büyüklük ve küresel ekonomideki etkinlikleri bugün olduğundan çok farklı noktalarda olacak. Geleceğin yıldızları arasında yer alarak bugün olduğundan çok daha önemli bir ekonomi ve küresel söz hakkına sahip olmak Türkiye nin önündeki fırsatları nasıl değerlendireceği ile birebir bağlantılı. Böyle bir dönemde yeni Türk Ticaret Kanunu ülkemizde ticari yaşamın geleceğine damga vuracak bir değişim. Gerçek anlamda Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme Türkiye nin önünü açacak bir uygulama olan Yeni TTK Sayın Prof. Dr. Ünal Tekinalp in başkanlığını yaptığı Türk Ticaret Kanunu Tasarısı nı Hazırlama Komisyonu tarafından 5 yılı aşkın uzun ve özenli bir çalışma sonucunda hazırlanmıştır. Yasanın hazırlık aşamasında akademisyenlerin, meslek örgütlerinin, sivil toplum kuruluşlarının da görüşleri alınarak TBMM ye sunulmadan önce ticaret hayatının öznesi konumundaki tüm iş çevrelerinin görüşlerine de başvurulmuştur. Yeni TTK yasalaşma sürecinde politik yelpazenin her tarafından, tüm ticari örgütlenmelere; sivil toplum kuruluşlarından mesleki birliklere kadar her kesimden sağlanan destek ile eşine ender rastlanır bir toplumsal ve politik uzlaşı ile kanunlaşmıştır.

7 Küresel ekonomi, içinde bulunduğu sıkıntılı dönemden yeni bir denge noktasına doğru uzanırken ulusların ve şirketlerin rekabet gücünün artmasında iş hayatında uygulanan kuralların küresel standartlara uyumlu olması her zamankinden çok daha büyük önem kazanmaktadır. Küresel rekabetle değişen iş dünyasının gündeminde; şirketlerin büyüme ve gelişme potansiyellerinin değerlendirilmesi, kurumsal yönetim, kamu güveni, kaliteli mali bilgi ve şeffaflık kavramları çok daha öncelikli konumlara gelmiştir. Yeni TTK ile ülkemizde ticari yaşamın kurallarının yeniden ve çağdaş bir yaklaşımla tanımlaması yapılarak Türkiye için şeffaflık, denetlenebilirlik ve güvenilirlik açısından özlenen düzeyi yakalama fırsatı yaratılmıştır. Hızlı bir dönüşüm sürecindeki Türk iş dünyasının daha şeffaf kurumsal yönetim ilkeleriyle çalışması Türk işletmelerinin küresel rekabet gücünü artırmasında hayati öneme sahip olacaktır. Yeni TTK ticari mevzuatımızın Avrupa Birliği müktesebatına uyumu ile ülkemizin önünden önemli bir engeli kaldırıyor. Bu nedenle, yasanın zaman kaybetmeden uygulanması, amaçlanan faydalara bir an önce erişebilmek için çok önemli. Zira gidecek çok yolumuz kaybedecek çok az zamanımız var. Borçlar Kanunu ve TTK dan sonra diğer destekleyici düzenlemelerin de hızla hayata geçmesi Türkiye ye gelecekte alması muhtemel konuma ulaşmak üzere bir atılım fırsatı yaratacaktır. Ülkemiz için yaratıcılık, marka yaratma ve ilerleme zamanıdır; Yeni TTK bu olguların tümü için uygun ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle yasaya yönelik itiraz konuları abartılmamalı ve uygulama daha fazla geciktirilmemelidir. Saydamlık ve denetlenebilirlikten hiç kimse bir şey kaybetmeyecektir. Etik ve şeffaf yapıların geleceğin Türk ticari yaşamında ayakta kalacaklarını ve gelişmeye damga vuracaklarını öngörüyoruz. Şirketlerimiz, yatırımcılarımız ve girişimcilerimiz için karar verme zamanıdır; gelişimin içinde, değişimin önünde olmak veya tarih olmak PwC Türkiye Yeni Kanun un ticaret şirketlerine ilişkin bölümünde yer alan önemli değişikliklere ilişkin bu özet çalışmayı Sayın Bige Tekinalp in değerli katkılarıyla hazırladı. Bu kitap ile PwC Türkiye olarak bu konuda sadece bir öncü adım daha atıyoruz. Yapacak çok işimiz olduğunun bilinci ve her zaman olduğu gibi ülkemizdeki bu gelişim sürecine elimizden gelen tüm katkıyı vermeye devam etme sorumluluğu içindeyiz. Yeni TTK ile ilgili her konuda PwC Türkiye olarak tüm yetkinliğimizle yanınızda olmaya devam edeceğiz. Saygılarımızla, Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 5

8 Türk Ticaret Kanunu Yürürlük Tarihi Ticaret Kanunu 14 Şubat 2011 de Resmi Gazetede yayımlanmıştır sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 6103 sayılı Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun da belirtildiği üzere Yeni Türk Ticaret Kanunu, -iki grup hüküm müstesna-, 1 Temmuz 2012 de yürürlüğe girecektir. a) Birinci grubu sermaye ortaklıklarının bilgi toplumu hizmetlerine özgülemek amacıyla açacakları internet sitesine ilişkin hükümler oluşturmaktadır. İnternet sitesi, modern ticaret hukukunun kullandığı bir bilgi açıklama aracıdır. Sermaye ortaklıklarının paysahiplerini veya ortaklarını, işçilerini, tedarikçilerini; tahvil, finansman bonosu vs. gibi borçlanma senedi alacaklılarını, nihayet yatırımcıları ilgilendiren seçilmiş bilgiler bu sitede yer alacaktır. İşte bu mekanizmaya ait hükümler 1 Temmuz 2013 den itibaren uygulanacaktır. b) İkinci grup, sermaye şirketlerinin Uluslararası Denetleme Standartlarının özdeşi olan Türkiye Denetleme Standartlarına göre denetlenmesi hakkındaki hükümlerle finansal raporlama standartlarından meydana gelir. Gerçek ile tüzel kişi tacirlerin Uluslararası Finansal Raporlama Standartları nın (IFRS) özdeşi olan Türkiye Muhasebe Standartları na tabi olmasını öngören finansal raporlamaya ilişkin düzenlemeler 1 Ocak 2013 den itibaren geçerli olacaktır. 6 Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar

9 I. Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme

10

11 A. Kurumsal Yönetim Yeni Türk Ticaret Kanunu na ( Yeni Kanun ) hâkim olan düşünce; kurumsal yönetişim, yani Corporate Governance ın, halen borsa şirketleri için öngörülen kurallar bütünü olmasına rağmen, esasında tüm işletmelere uygulanması gereken bir kodeks olduğudur. Bu kodeks yatırımcıya güven vermeyi, sürdürülebilir gelişmeyi hedefler. Bu sebeple Yeni Kanun, tüm sermaye şirketlerine uygulanan iyi yönetime, iç ve bağımsız denetime ilişkin somut hükümler getirmiştir. Yeni Kanun un amacı son yıllarda dünyada yaygınlık kazanan ancak ülkelerin ekonomik finansal, siyasal ve kültürel yapılarının farklılığı dolayısıyla çeşitlilik gösteren bu açılımı, Türk hukukuna sade ve karmaşa yaratmayacak şekilde yansıtmaktır. Yeni Kanun a temel oluşturan kurumsal yönetim kodeksi şöyle özetlenebilir. 1. Yeni Kanun un kurumsal yönetim yaklaşımı dört ana temel üzerine oturmaktadır. (1) derinlemesine şeffaflık, (2) adillik, (3) hesap verilebilirlik, (4) sorumluluk. Bu dört ana temel, kurumsal yönetim öğretisinde evrensel niteliktedir. 2. Derinlemesine şeffaflık, münferit şirketin ve şirketler topluluğunun (1) Finansal Tablolarında, (2) Yönetim kurulunun ( YK ) yıllık faaliyet raporunda, (3) Bağımsız denetiminde, (4) İşlem denetçisinde ve (5) Tüm denetleme raporlarında aranmıştır. 3. Adillik, menfaatler dengesi kurularak ve nesnel adalet ile sağlanmıştır. 4. Hesap verilebilirlik, YK raporlarında, bilgi akışında, geniş bilgi ve inceleme haklarında somutlaşmıştır. 5. Sorumluluk, hesap verilebilirliğe paralel olarak düzenlenmiştir. 6. Pay sahiplerine tanınan dava, aktif ve pasif bilgi alma, inceleme hakları, kolay işleyen hukuki mekanizmalar eşliğinde oluşturulmuştur. 7. Azlık hakları listesi zenginleştirilmiştir. 8. İmtiyazlı paylar sınırlandırılmıştır. 9. YK da pay sahipleri grupları ile azlığın temsil edilmesi olanakları artırılmıştır. 10. Sermaye Piyasası Kurulu na ( SPK ) kurumsal yönetim kodeksi yapma tekeli verilmiştir. Bu yetki, kodeksin güncelliğini ve dinamizmini sağlayacaktır. 11. Halka açık YK ya kurumsal yönetim raporu yayımlamak zorunluluğu getirilmiştir. 12. Organlarda profesyonelliğe ve uzmanlaşmaya vurgu yapılmıştır. B. Sermaye Şirketlerinin İnternet Sitesi, Bilgi Toplumu Hizmetleri ve Erişim Hakkı Yeni Kanun da her sermaye şirketi bir internet sitesi açmaya, böyle bir site mevcutsa bir bölümünü bilgi toplumu hizmetlerine özgülemeye mecbur tutulmuştur. Yeni Kanun bilgi toplumu nu bilgiye ulaşabilen toplum olarak anlamaktadır. Bu yaklaşım, Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 9

12 sermaye şirketleri bağlamında gerçekleşmektedir. İnternet sitesine; 1. a. Şirketle ilgili olup, pay sahibini, küçük yatırımcıyı, alacaklıyı ve şirkette menfaati olan kişileri ilgilendiren tüm bilgiler, b. Genel kurul ( GK ) toplantısı belgeleri ve çağrıları, c. Yılsonu ve ara dönem finansal tabloları ile birleşme, bölünme bilançoları, d. Denetleme raporları (denetçi, işlem denetçisi, özel denetçi ve benzeri raporları), e. Değerleme raporları, f. Rüçhan hakkı kullanma çağrıları, g. Tasfiyeye ilişkin ilanlar, h. İptal davası ilanları, ve benzeri bilgiler konulur. 2. İnternet sitesine erişim açık ve engelsizdir. Bundan erişim olanağı ve erişim hakkı doğar. 3. Bu site elektronik GK ve YK yı gerçekleştirir, oy kullanımını sağlar. 4. Bir çeşit eksiksiz, görsel elektronik sicil dosyasıdır. 5. Site Türk hukukuna menfaat sahibi (Stakeholder) kavramını getirmiştir. 6. İnternet sitesine konulan içerik, üzerinde bulunan tarihten itibaren en az altı ay süreyle internet sitesinde kalır, aksi halde konulmamış sayılır. Finansal tablolar için bu süre beş yıldır. Yeni Kanun 1 Temmuz 2012 tarihinden itibaren yürürlüğe girmekle birlikte, internet sitesine ilişkin hükümleri içeren 1524 üncü madde 1 Temmuz 2013 tarihinden itibaren yürürlüğe girecektir. C. Tek Pay Sahipli Anonim Şirket ( A.Ş. ) ve Tek Ortaklı Limited Şirket ( L.Ş. ) Genel Olarak Yeni Kanun un büyük bir ihtiyaca cevap veren bir diğer önemli yeniliği de tek pay sahipli A.Ş. ve tek ortaklı L.Ş. dir. Bu tek kişilik şirket, Yeni Kanun da, Avrupa Birliği nin ( AB ) şirketlere ilişkin 12. yönergesinin Türk hukukuna aktarılması yoluyla düzenlenmiştir. Tek pay sahipli A.Ş. ve tek ortaklı L.Ş. hem kurulabilir hem de çok pay sahipli/ ortaklı olarak kurulan A.Ş. ve L.Ş. daha sonra tek pay sahibine veya ortağa düşerlerse, yasal bir şekilde yine faaliyetlerini sürdürebilirler. Şirket tek kişiyle kurulmuşsa ticaret sicilinde bu niteliği, tek ortağın adı, ticaret unvanı, adresi tescil ve ilan edilir. Şirket birden çok pay sahibiyle veya ortakla kurulmuş olup da daha sonra pay devri, 10 Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar

13 çıkma ya da çıkarılma gibi işlemlerle pay sahibi veya ortak sayısı bire düşmüşse, şirket faaliyetine aynen devam eder ve tüzel kişiliğini korur, hali hazırda yürürlükte olan Türk Ticaret Kanunu nun ( TK ) aksine, bu halde fesih davası açılamaz. Ayrıca bu durum hemen ticaret siciline tescil ve ilan edilir ve tek ortak haline gelen kişiye ilişkin kimlik bilgileri verilir. Şeffaflık ve kamuyu aydınlatma ilkesinin gereği olan bu tanıtıcı ve açıklayıcı bildirim yapılmazsa, bundan hem YK hem de tek pay sahibi/ortak; hatta bir yoruma göre şirketi bu konuma sokan işlemin diğer tarafı da sorumlu tutulabilir. Tek pay sahibi veya ortak tek başına GK nın bütün yetkilerini kullanabilir, bütün kararları alır, ancak GK sıfatı ile verilen bütün kararların GK kararı olduğunun belirtilmesi ve kararların yazılı olması şarttır. Tek pay sahibi/ortak kendi kendisiyle ancak yazılı olarak işlem yapabilir. Aynı kural; tek ortaklı veya pay sahipli şirketin temsilcisiyle tek ortağın kendisi veya şirket arasındaki işlemlerde de geçerlidir. İş hayatının ölçülerine göre günlük işlem sayılan işlemler için söz konusu kural uygulanmaz. Tek kişilik şirket şirket kavramı ile çelişmez mi? Tek kişilik şirket şirket kavramı ile çelişmez. Yeni kurama göre şirket; birden ziyade ortağı olan bir kişi birliği değil, üretim yapan, mal ve hizmet arzeden işletmesel bir örgütlenmedir. Şirket, bir işletme konusunun elde edilmesi için işlemekte olan birimin adıdır. Yeni kurama göre, şirketin tek pay sahibi veya ortağı olabilir, ancak kişilik yönetim kurulu, çeşitli denetim komiteleri ve kurumsal yönetim ilkeleri çerçevesinde birçok komisyonları bulunabilir. Önemli olan işletme konusuna uygun, en iyi yönetim ve denetime tabi düzendir. Şirketi tanımlayan unsur, bir işletme konusunun elde edilmesi için yönetimsel örgütlenme, etkin denetim, rekabet edebilir bir güce sahip bulunma, ulusal ve uluslararası piyasaların bir parçası olmaktadır. Ortak sayısı marjinalde kalan, belirleyici olmayan bir noktadır. Ortak sayısı borsa şirketi veya halka açık şirket olarak tanımlamada etkilidir, ancak şirketi, modern anlayışta tanımlamaz. Pay sahibi sayısının önemli olduğu tek durum şirketin pay senetlerinin borsada işlem görmesidir. Bu nitelik, şirketi Borsa A.Ş. sınıfına sokar. Tek kişilik A.Ş. kolaylıkla Borsa A.Ş. ye dönüşebilir. Bu derece esnek olanaklara sahip bulunan bir şirketi tek pay sahipli veya ortaklı diye şirket saymamak aşırı şekilcilik olur. Tek pay sahipli A.Ş. veya tek ortaklı L.Ş. ye olanak vermeyen hukuk sistemleri, derneklerin, vakıfların, sendikaların, üniversitelerin kendileri ile ilgili şirketler kurması imkanını ortadan kaldırmıştır. Tek pay sahipli veya ortaklı şirket şu gereksinimlere cevap verir. 1. Tek kişi işletmesinden sınırlı sorumlu bir şirket türüne, yani A.Ş. veya L.Ş. ye geçmek isteyen işletme sahibinin, bu şirketi tek kişiyle kurması olanağını sağlar. Böylece şirket sahibinin yanına saman adam gibi kişileri alması zorunluluğu ortadan kalkmış olur. Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 11

14 2. Bir vakıf, dernek veya üniversite, bir şirket kurmak istediğinde, doğal olarak, bu şirketin tek ortağı veya pay sahibi olabilir. Bu ortağın yanına yapay pay sahipleri veya ortaklar alınması çoğu kez bu kuruluşların amacıyla bağdaşmaz. 3. Bir A.Ş. veya L.Ş. kendi işletme konusunun yan sanayini kurmak isterse, bunu tek başına ve bu yeni şirkete dayanarak yapabilir. Örneğin, bir buzdolabı üretim şirketi, buzdolabının kapak rafları için bir plastik şirketi kuracaksa yanına ihtiyacı olmadığı halde ortak almak zorunluluğundan kurtulur. 4. Tek pay sahipli veya ortaklı şirket Avrupa ülkelerinde çok yaygın olduğu için Türkiye ye yatırım yapmak isteyen şirketler Türkiye deki doğrudan yatırımlarını tek pay sahibi ve ortak olarak bizzat kurabilir. D. Şirketler Topluluğu Genel Olarak Birden çok sermaye şirketinin, hakimiyet (kontrol altında tutma) ilişkileri bağlamında, önceden belirlenmiş ve somut politikalara göre yönetilmesi amacıyla oluşturulan şirketler topluluğu ( Topluluk ) Türk hukukunda ilk defa Yeni Kanun ile düzenlenmiştir. Şirketler topluluğu Anglo-Amerikan çevrelerinde Corporate Group Alman hukukunda Konzern diye anılır. Yeni düzenleme ile önemli bir kanun boşluğu doldurulmuş ve önemli bir ihtiyaca cevap verilmiştir. Bu hükümlerle: Kontrol altında tutan hâkim (ana) şirket ve kontrol altında bulunan bağlı (yavru) şirket kavramları açık tanımlara kavuşmuş ve bunların hukuki konumları ile ilişkilerinin düzeni belirlenmiştir. Hâkim ve bağlı şirket konumlarına sahip şirketlerin bunu kamuya açıklamaları öngörülerek modern şirketler hukukunu temellendiren şeffaflık ilkesinin gerekliliği yerine getirilmiştir. Hâkim ve bağlı şirket ilişkilerinin bu her iki şirket yönetim kurulunca her yıl bir rapora bağlanması zorunluluğu öngörülmüştür. Böylece bu şirketlerin yönetimlerinin ilişkinin sonuçları hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olmaları sağlanmıştır. Bu bilgi ile yönetim kurulları bağlı şirketin durumunu daha iyi göreceklerdir. Anılan raporla, yönetim kurulları şirket temelinde kayıpları ve kazançları açıkça belirleyebilecek ve kararlarını bilinçle alacaklardır. Yeni Kanun, bu raporların kamuya açıklanmamasını, sadece sonuç bölümünün yıllık faaliyet raporuna alınmasını öngörerek gizliliğe tam anlamı ile uymuştur. Yeni Kanun, ilk defa karşılıklı iştirak fenomenini de Avrupa Birliği düzenlemelerine 12 Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar

15 uygun hükümlere bağlamıştır. Karşılıklı iştirakin kötüye kullanılmaya müsait olduğu ve hakim pay sahibi ile yönetim kurulu tarafından yönetimlerini güçlendirici bir silah olarak kullanılabileceği hallere kapı kapatılmıştır. Hakimiyetin Kötüye Kullanılması Yeni Kanun, bağlı şirketteki, Topluluğa dahil olmayan pay sahiplerini, çeşitli dava hakları ve diğer mekanizmalarla korumuştur. Bunlar arasında, Topluluk dışındaki pay sahiplerinin paylarını hakim ortağa satarak bağlı şirketten ayrılmaları (sell-out) olanağını öngören hükümler de vardır. Pay sahipleri ile şirket alacaklılarına tanınan dava hakları, bağlı şirketin kayıplarının belli bir süre içinde telafi edilmesine ilişkin yeni açılımlardır. Yeni Kanun, hakim şirketin hakimiyetini kötüye kullanmasının hukuki sonuçlarını iki büyük kategoride düzenlemiştir. Birinci kategoride, ana şirketin hakimiyetini, Bağlı şirketin, işinin bir kısmını, fonlarını, personelini, üretim araçlarını, karını; Topluluktaki başka bir bağlı şirkete veya hâkim şirkete devretmesi amacıyla kullanması, Bağlı şirketin, üretim birimlerini, Topluluğun başka bir bağlı şirketi lehine kapatması, yenilememesi, kapasitesini artırmaması, ihaleye girmemesi için bir araç haline getirmesi, Bağlı şirketin Topluluğun başka bir şirketi veya ana şirket için kefil olması, garanti vermesi, borç yüklenmesi, alacak sağlaması yönünde harekete geçirmesi, İkinci kategoride ise, Hakimiyet kullanılarak bağlı şirketin başka bir veya birkaç Topluluk şirketiyle birleşmesi, Bir topluluk şirketinin bunlar lehine bölünmesi, Bir topluluk şirketinin haklı bir sebep yokken topluluk menfaati için tür değiştirmesi, Bir topluluk şirketinin topluluk menfaati için menkul kıymet ihraç etmesi, Topluluk menfaati için esas sözleşmesini değiştirmesi yer alır. Bir ticaret şirketinin diğer bir ticaret şirketini kontrol (hakimiyet) altına almasının araçları; Oy haklarının çoğunluğuna sahip olmak veya, Yönetim organında karar alabilecek çoğunluğu oluşturan sayıda üyenin seçimini sağlamak hakkını haiz bulunmak veya, Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 13

16 Kendi oy hakları yanında, bir sözleşmeye dayanarak tek başına veya diğer pay sahipleriyle ya da ortaklarla birlikte oy haklarının çoğunluğunu (oy sözleşmeleri) elde etmek veya, Bir borçlar hukuku sözleşmesi gereğince şirketi yönetmek ve yöneltmek (hakimiyet sözleşmeleri). Pay senetleri borsada işlem gören şirketlerde yani borsa-şirketlerinde, çoğunluğa sahip olmadan şirketin yönetilmesi hakimiyete karinedir. Yani, aksi ispatlanabilir. Şirketin tepesinde Yerli/yabancı bir ticaret şirketi, bir gerçek kişi, şirket dışında dernek, vakıf, sendika gibi bir tüzel kişi, tüzel kişi olmayan bir topluluk da (miras ortaklığı, adi şirket/konsorsiyum), yer alabilir. Bu hâkim yerli/yabancı olabilir. Merkezi yurtiçinde/dışında bulunabilir. Tüm bu hallerde Yeni Kanun un ilgili hükümleri uygulanır. Yüzde Yüz (Tam) Hakimiyet Hali Bir ticaret şirketi, bir sermaye şirketinin yüzde yüzüne sahipse (tam hakimiyet), bu şirket üç istisnai hal haricinde Topluluğun belirlenmiş ve somut politikaları gereği olmak üzere bağlı şirkete talimat verebilir. Bu üç istisnai hal şudur: 1. Bağlı şirketin ödeme gücünü aşan, 2. Varlığını tehlikeye düşürecek olan, 3. Önemli varlıklarını yitirmesine yol açabilecek nitelik taşıyan talimatlar. Kısaca: Bu üç halde, tam hakimiyet mevcut olsa bile, talimat verilemez. Güvenden Doğan Sorumluluk Topluluk, toplumda büyük itibara kavuşmuş ve güven yaratmışsa, bu güveni Topluluk bağlamında kullanırsa sorumlu olur. E. Şirketlerde Yapısal Değişiklikler Yapısal Değişikliklere Hâkim Ortak İlkeler Yeni Kanun un birleşme, bölünme ve tür değiştirmeye ilişkin hükümlerini ticaret ortaklıklarında yapısal değişiklikler başlığı altında toplayabiliriz. Yapısal değişikliklerin her üç tipine de uygulanan ortak ilkeler şunlardır: 14 Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar

17 Ülkesellik: Yapısal değişiklikler Yeni Kanun da ülkesellik ilkesi bağlamında gerçekleşir. Sınır aşan birleşme ve bölünme Türk hukukunda mevcut değildir. Merkez Taşınmaları: Yeni Kanun, TK gibi bazı şartlara bağlı olarak bir şirketin merkezinin yurt dışına taşınmasına izin vermiştir. Türk Ticaret Kanununun Uygulanması ve Yürürlüğü Hakkında Kanun Türk hukukunda ilk defa yurt dışına taşınmayı ayrıntılı bir şekilde düzenlemiştir. Bir işletmenin yurt dışındaki merkezini Türkiye ye taşıması ise Ticaret Sicili Tüzüğünde yer almaktadır. Koruma: Her birleşme ve bölünmede ve tür değiştirmede devrolunan veya bölünen, tür değiştiren şirketteki ortaklık payının ve haklarının ve intifa senedinden doğan intifa hakkının, tahvil ve benzeri borçlanma senetlerindeki hakların gidilen yeni şirkette aynen devamı ve korunması ilkesi hakimdir. Bu ilkenin ortaklık payından doğan haklar dışındaki hakların korunması kısmı yenidir. Yapısal değişiklikler, bir bilanço bağlamında gerçekleşir. Yapısal değişiklik sürecinde aktif ve pasif varlıklarda değişiklikler, sonucu etkileyen değişiklikler olursa hesaplamalar değişir. Tüm hak sahiplerine inceleme hakkı verilmiştir. Yapısal değişiklik işlemlerinin işlem denetçisi aracılığıyla denetlenmesi kabul edilmiştir. Yapısal değişiklikten işçiler korunmuştur. Yapısal değişikliklere ilişkin özel bir iptal davası ve sorumluluk öngörülmüştür. Yeni Kanun, şirketlerde yapılacak yapısal değişiklikleri, yani bölünme, birleşme ve tür değiştirmeyi 60 maddede düzenlemiştir. Bu hükümlerin çoğu, ortakların, ortaklık alacaklılarının, işçilerin korunması; bunların haklarının ve alacaklarının güvence altına alınmasına ilişkindir. Koruyucu kurum, mekanizma ve dava haklarının bir kısmı tüm yapısal değişiklikler için ortak hükümlere bağlanmıştır; diğerleri ise paralel düzenlemeler olup, farklılıklar özel kurallara tabi tutulmuştur. Aşağıda bölünme açıklanırken gerekli bilgiler verilecek, birleşme ve tür değiştirmede aynı ayrıntıya inilmeyecektir. Bölünme Genel Olarak TK da sermaye şirketlerinin yeniden yapılandırılmalarında önemli rol oynayan bölünmeye ilişkin herhangi bir hükme yer verilmemiştir. Bu konudaki ilk ve tek kanuni düzenleme 2001 yılında 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu nun ( KVK ) 38. ve 39. maddelerinde yapılan değişikliktir. 21 Haziran 2006 tarihinde yürürlüğe giren 5520 sayılı KVK nın 19. ve 20. maddeleri bu ilk kuralların yerini almıştır. KVK da tam ve kısmi bölünme tanımlanmış olmakla beraber, bölünmeye özgü usul gösterilmemiştir. Ayrıca bölünmenin tarafları ile bunların ortaklarını koruyucu kurallar da mevcut değildir. İlk düzenlemede önemli hukuki boşluklar bulunduğundan, bölünme işlemine, uygulamada hemen hemen hiç başvurulmamıştır. Bunun üzerine, T.C. Maliye Bakanlığı ile T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Anonim ve Limited Şirketlerin Kısmi Bölünme İşlemlerinin Usul ve Esaslarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ adı altında 16 Eylül 2003 tarihinde Resmi Gazete de Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 15

18 yayımlanan ortak bir tebliğ çıkarmıştır. Bu tebliğin pratik çözümler getirmesi sebebiyle bölünme işlemi sermaye şirketleri açısından uygulama alanı bulmuştur. Ancak, söz konusu tebliğde yalnız kısmi bölünmeye ilişkin usul ve esaslara yer verilmiştir. Şirketlerin tam bölünme yoluyla bölünmelerine ilişkin hiçbir yasal kural bulunmamaktadır. Yeni Kanun, 82/891/AET sayılı Yönergesini ve İsviçre Birleşme Kanunu nu model alarak, sermaye şirketlerinin ve kooperatiflerin tam ve kısmi bölünmelerini ayrıntılı bir şekilde hukukumuza getirmiştir. Böylece, Türk hukukunda hem kısmi hem de tam bölünmenin sermaye şirketleri ve kooperatifler açısından tam olarak uygulanmasının önü açılmıştır. Bölünme Türleri: Bölünme, Yeni Kanun da bir açıdan, Tam ve Kısmi bölünme olarak, bir diğer açıdan Simetrik (oranların korunduğu) ve Asimetrik (oranların korunmadığı) bölünme şeklinde, başka bir açıdan da, Ortakların bölünen şirkette ortak oldukları veya Yavru ortak oluşturan bölünme diye türlere ayrılmıştır. Tanımlar Bir ticaret şirketinin tüm malvarlığının bölümlere ayrılıp, mevcut bir diğer veya yeni şirkete/şirketlere devredilmesi, bölünen şirketin ortaklarının, bölünen parçaları devralan şirketlerde pay ve hak iktisap etmeleri, bölünenin ortadan kalkması tam bölünmedir. Bir şirketin malvarlığının bölümlere ayrılıp, bunun bir bölümünün bölünen şirkette kalıp, diğer bölümünün veya bölümlerinin mevcut veya yeni şirketlere devredilmesi, bölünen şirketin ortaklarının devralan şirketlerde pay ve hak elde etmesi, bölünen şirketin kendisinde kalan bölümle yaşaması kısmi bölünmedir. Tam bölünmede bölünen kurum tasfiyesiz olarak infisah etmesine (ettikten sonra da tüzel kişiliğini kaybetmesine) rağmen, kısmi bölünmede bölünen şirket bölünme sonrasında da hukuki varlığını, tüzel kişiliğini sürdürmektedir. Bölünme, ticaret siciline tescille geçerlilik kazanır. Tam veya kısmi bölünen şirketin ortaklarının devralan şirketlerde bölünen şirketteki paylarının tam oransal karşılığını almaları oranların korunduğu (simetrik), karşılığın oransal olmaması oranların korunmadığı (asimetrik) bölünmedir. Devralan şirkette, bölünen şirketin kendisinin ortak olması ise yavru şirket oluşturmaktır. Koruyucu Hükümler ve Mekanizmalar Bölünme hukuku, Yeni Kanun da AB nin şirketlere ilişkin 6. Yönergesi hükümlerine göre, 16 Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar

19 bir taraftan bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının, diğer taraftan alacaklıların ve işçilerinin korunmasının sağlanmasıyla köklü değişikliğe uğramıştır. Koruma hükümleri şöyle sıralanabilir: 1. Hakların Sürekliliği İlkesi: Devrolunan şirketlerin ortaklarının ortaklık hakları, kapsam, nitelik ve içerik yönünden devralan şirkette aynen devam ettirilmiştir (hakların sürekliliği ilkesi). Bu ilke bağlamında; Ortağın, devrolunan ortaklıktaki ortaklık payı ne ise devralan şirkette de oransallık ilkesine göre aynı paya sahip olması sağlanmıştır. İmtiyazlı paya imkan varsa imtiyazlı pay verilmesi yoluna gidilmiştir. Oysuz paya oysuz, olmuyorsa oylu pay alma hakkı sağlanmıştır. İntifa senedi sahibine eşdeğer hak sağlanmış veya senedin satın alınması hükme bağlanmıştır. 2. Ayrılma Akçesi: Bölünmeye katılmak istemeyen ortağa, bu konuda anlaşma olursa ayrılma akçesi alarak şirketten ayrılması olanağı tanınmıştır. 3. Bölünme Sözleşmesi / Planı: Yönetim organlarınca ayrıntılı ve şeffaf bölünme sözleşmesinin/bölünme planının hazırlanması zorunludur. Bu sözleşmede/ planda bulunması gerekli asgari kayıtlar (asgari içerik), Yeni Kanun da açıkça gösterilmiştir. Hem bölünme sözleşmesinin hem de bölünme planının, bölünmeye katılan ortaklıkların genel kurulları tarafından onaylanması gerekir. 4. Bölünme Raporu: Bölünmeye katılan ortaklıkların yönetim organlarının, aydınlatıcı, şeffaf ve hukuk güvenliğini sağlayan bölünme raporu hazırlamaları şarttır. Yeni ortaklık kuruluyorsa onun ortaklık sözleşmesi de bölünme planına eklenir. 5. Denetleme: Bölünmeye katılan ortaklıkların, bölünme sözleşmesini veya bölünme raporunu ve bölünmeye esas oluşturan bilançoyu bu konuda uzman bağımsız denetçiye denetlettirmeleri öngörülmüştür. Tüm ortakların onaylaması halinde küçük ölçekli şirketler denetlemeden vazgeçebilir. 6. İnceleme Hakkı: Bölünmeye katılan ortakların, Bölünme sözleşmesini veya planını, Bölünme raporunu, Denetleme raporunu, Son üç yıllık finansal tabloları, faaliyet raporlarını ve varsa ara finansal tabloları inceleme hakları vardır. 7. Alacakların Güvence Altına Alınması veya Ödenmesi: Bölünmeye katılan ortaklıkların alacaklıları, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nde ve ortaklık sözleşmesinde belirtilen gazetelerde 3 kez yapılacak ve internet sitesine de konulacak ilanla, alacaklarını bildirmeye ve güvence talep etmeye çağrılırlar. İlanların yayınından itibaren 3 ay Yeni Türk Ticaret Kanunu - Geleceği Hazırlayan Bir Düzenleme 17

20 içinde talepte bulunan alacaklıların alacakları güvence altına alınmak ya da ödenmek zorundadır. Bazı alacakların ödenmesi diğer alacaklıları zarara uğratmamalıdır. 8. Bölünme sözleşmesi veya bölünme planıyla kendisine borç yüklenen birinci derecede sorumlu bulunan ortaklık, alacaklıların alacaklarını güvence altına almaz veya ifa etmezse, belli şartların yerine gelmesi halinde, bölünmeye katılan diğer ortaklıklar (ikinci derecede sorumlu ortaklıklar) müteselsilen sorumlu olur. 9. Sorumluluk: Bölünmeye giden ortaklığın borçlarından bölünmeden önce sorumlu olan ortakların sorumlulukları, bu borçların veya borçları doğuran sebeplerin bölünme kararının ilanından önce doğmuş olması şartıyla, bölünmeden sonra da devam eder. 10. Zamanaşımı: Ortakların kişisel sorumluluğu, bölünmenin ilanından itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. 11. İşçilerle yapılan hizmet sözleşmeleri, işçi itiraz etmediği takdirde, devir gününe kadar bu sözleşmeden doğan tüm hak ve borçlarla birlikte devralan ortaklığa geçer. Hizmet sözleşmeleri kanuni işten çıkarma süresinin sonunda sona erer. Devreden ve devralan, hizmet sözleşmesinin sona erdiği tarihe kadar muaccel olacak alacaklar için işçiye karşı müteselsilen sorumludur. Yeni Kanun da koruma, İş Kanununun 6. maddesinde öngörülenden daha kapsamlı ve güvencelidir. 12. İptal Davası: Bu konulara ilişkin ihlallerin varlığında, bölünme kararına olumlu oy vermemiş ve bunu tutanağa geçirmiş olan ortaklıkların ortakları, bölünme kararının Ticaret Sicil Gazetesinde yayınlanmasından itibaren 2 ay içinde iptal davası açabilir. İlanın gerekmediği hallerde süre tescil tarihinde başlar. 13. Tazminat Davası: Bölünmeye herhangi bir şekilde katılmış kişilerle, denetleme yapmış olanlar, ortaklıklara, ortaklara ve alacaklılara karşı, kusurlarıyla verdikleri zararlardan sorumludur. Geçerli Olan ve Olmayan Bölünmeler Sermaye şirketleri ve kooperatifler, yine sermaye şirketlerine ve kooperatiflere bölünebilir. Bölünmede Şeffaflık 1. Sözleşmeler, planlar ve raporlar için kanunen zorunlu içerik belirlenmiştir. 2. Denetlemeyi uzman ve bağımsız denetçiler yapar. 3. Tüm bölünme belgeleri şirketin internet sitesine konulur. Birleşme Yeni Kanun, birleşmenin her iki türünü de tanımıştır. Bu türler: Devralma ve Yeni kuruluş olup, evrenseldir. Tanınan başka tür yoktur. 18 Şirketler Hukukuna İlişkin Ortak Kurumlar