RESİM KAĞIDI ÖLÇEK VE ÖLÇÜLENDİRME

Transkript

1 İMM-122 BİLGİSAYAR DESTEKLİ TEKNİK RESİM Prof. Dr. Muammer Nalbant RESİM KAĞIDI ÖLÇEK VE ÖLÇÜLENDİRME Muammer Nalbant

2 ÖLÇEK VE ÖLÇÜLENDİRME Teknik resmi çizilen parçanın resim üzerindeki çizim ölçüsünün, o parçanın gerçek ölçüsüne oranına ölçek denir. Parçaların yapımı için gerekli ölçülerin belirli kurallara göre parça üzerinde veya görünüşlerin üzerinde yazılması işlemine ölçülendirme denir. Muammer Nalbant

3 ÖLÇEK ÇEŞİTLERİ Gerçek Ölçek: Parçaların üzerinden alınan ölçülere göre çizilen ölçek çeşididir. Ölçek 1:1 diye belirtilir. Küçültme Ölçeği: Büyük parçaların küçültülerek çizildiği ölçek çeşididir. Ölçek 1:5, 1:10, 1:20, 1:50 diye belirtilir. Büyültme Ölçeği: Küçük parçaların büyültülerek çizildiği ölçek çeşididir. Ölçek 2:1, 5:1, 10:1, 20:1, 50:1 diye belirtilir. Muammer Nalbant

4 ÖLÇEK Teknik resimde TS 3532 EN ISO 5455/Mart 1988 standardına göre resmi çizilen parçaların gerçek ölçülerine uygun çizimleri yapılır. Ancak parçaların gerçek ölçüleri çok küçük veya büyük olabilir. Bu durumda resim kağıtlarına kolaylıkla yerleştirilebilen resim çizmek gerekir.teknik resmi çizilen parçanın çizim ölçülerinin gerçek ölçülerine oranına ölçek denir. ÖLÇEK ÇEŞİTLERİ Teknik resimde kullanılan ölçekler standartdır. Muammer Nalbant

5 ÖLÇEK Çizilen resmin ölçeği, antet içerisinde kendisine ayrılan bölüme kolayca görülüp okunabilecek büyüklükte ve Ölçek kelimesi ile birlikte yazılmalıdır Ölçek ne olursa olsun çizilen resimlerin üzerine yazılan ölçüler, o parçanın gerçek büyüklüğünü gösteren ölçülerdir, çizimin biriminden bağımsızdır Muammer Nalbant

6 ÖLÇEK ÇEŞİTLERİ Gerçek Büyüklük Ölçeği Küçültme Ölçeği Büyütme Ölçeği Muammer Nalbant

7 ÖLÇEK Ayrıntılı olarak çizilen resimlerde esas ölçekten başka ölçekler kullanılması durumunda diğer ölçekler, antetteki esas ölçeğin altına daha küçük olarak yazılır. Ayrıca ait olduğu görünüşler de belirtilir. Büyültme ölçekleri ile çizilen resimlerde gerekli görülmesi halinde resmin yan tarafına parçanın gerçek ölçülerdeki resmi çizilmeli ve ölçülendirilmeyip altına 1/1 ölçeği yazılmalıdır. Parça resimleri ister büyültme ölçeğine göre isterse küçültme ölçeğine göre çizilsin, her iki durumda da çizilen resimlerin üzerine yazılan ölçüler, o parçanın gerçek büyüklüğünü gösteren ölçülerdir. Bazen parçaların belirli noktalarının daha iyi açıklanması için detay görünüşleri çizilir. Bu durumda detay görünüşün yanına ölçeği ayrıca yazılır. Seçilen ölçek her zaman, parçaya ait bilgilerin kolay ve açık olmasını sağlayacak büyüklükte olmalıdır. Muammer Nalbant

8 ÖLÇÜLENDİRME Ölçülendirme, yapılan bir çizimin, resim kurallarına göre boyutlarını belirtmektir. Neden ölçülendirmeye ihtiyaç var? Ölçülendirmede temel elemanlar nelerdir? Ölçülendirme nasıl yapılır? Nereye ve nasıl ölçü koyabilirim? Muammer Nalbant

9 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI İmalat sırasında parça şeklini ifade eden görünüş bilgileri yetersiz kalır. Bunun yanı sıra parçanın büyüklüğünü ve ebatlarını ifade eden bilgilere de ihtiyaç duyulur. Bu amaçla parçaların yapımı (imalatı) için gerekli değerler, belirli kurallara göre görünüşler üzerinde gösterilerek ölçülendirme işlemi yapılır Muammer Nalbant

10 ÖLÇÜ ve ÖLÇÜLENDİRME Ölçü: Bir ölçü rakamıyla bir ölçü biriminden meydana gelen fiziksel büyüklüktür Ölçülendirme: Bir parçanın büyüklüğünü, yüzeyler arasındaki mesafelerini, girinti ve çıkıntıların yerlerini, parça üzerindeki işlemlerin büyüklüğünü vb. Bilgilerin çizim üzerinde çizgiler, semboller, rakamlar ve bilgiler olarak ifadesidir Ölçülendirme elemanları (TS 11398/Nisan 1994): Ölçülendirme yapılırken kullanılacak elemanların özellikleri ve nasıl çizilecekleri Muammer Nalbant

11 ÖLÇÜLENDİRME Ölçülendirilecek resmin herkes tarafından doğru anlaşılması için teknik resmin ölçülendirilmesi de belirli standartlara göre yapılır İmalatı yapılacak parçanın herhangi bir tereddüte yol açmadan üretilebilmesi için ölçülendirmenin kurallarına göre yapılması gerekir Ölçülendirme elemanı olan rakamların yönü, alt ve sağ esas okuma doğrultularından okunacak şekilde yazılır Muammer Nalbant

12 ÖLÇÜLENDİRME GENEL KURALLARI Teknik resim çizimlerinde gerekli ölçülerin verilmesinde dikkat edilecek ölçülendirme kuralları şunlardır: Ölçüler mümkün olduğu kadar resmin dışında verilmelidir. Ölçüler, görünmeyen kenarlar yerine görünür kenarlardan verilmelidir. Eksen çizgisinin deliğin merkezinden geçmesi hariç eksen çizgilerine ölçülendirme yapılmasından kaçınılmalıdır, Her unsur, resim üzerinde zorunlu olmadıkça sadece bir kez ölçülendirilmelidir. Ölçüler, ilgili unsurun en açık şekilde görüldüğü görünüş veya kesit üzerinde verilmelidir. Parçayı anlamak için gerekli olan bütün ölçüler, toleranslar, yüzey işleme işaretleri vb. resim üzerinde bulunmalıdır. Her bir resme bütün ölçüler [mm] cinsinden verilmelidir ve mm ibaresi kullanılmamalıdır. Başka bir birim kullanılacaksa resim üzerinde belirtilmelidir. Parçayı tanımlamak için gerekli olandan fazla ölçü, resim üzerinde verilmemelidir. Parça unsurları, herhangi bir yönde bir ölçüden daha fazlasıyla tanımlanmamalıdır. Muammer Nalbant

13 ÖLÇÜLENDİRMENİN DÜZENLENMESİ Muammer Nalbant

14 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Resim için gerekli olan bütün ölçüler ve diğer bilgiler resim üzerine doğrudan doğruya yazılmalıdır. İmalat sırasında kendiliğinden oluşan yerlere ölçü verilmemelidir. Ölçüler, ölçü aletleri ile yapılacak kontrolü kolaylaştıracak şekilde verilmelidir. Ölçüler, resim üzerindeki başka ölçülerden faydalanmaya veya hesaplama yapmaya meydan vermeyecek şekilde yazılmalıdır. Ölçüler, parçanın imalatı sırasında izlenecek işlem sırasına göre verilmelidir. Ölçü çizgisi, ölçü rakamını kesmemelidir. Ölçü rakamları, görünüş çizgileri üzerine yazılmamalıdır. Zorunlu olmadıkça kesik çizgiler üzerine ölçü verilmemelidir. Ölçü çizgileri, parçanın büyüklüğüne göre görünüş çizgisinden 8~12 mm dışardan verilmelidir. Yazılan bütün ölçü rakamları, ayraçlar, oklar ve yazılar aynı büyüklükte olmalıdır. Rakamlar, ölçü çizgisinin üstüne 1~2 mm. boşluk bırakılarak yazılmalıdır. Muammer Nalbant

15 ÖLÇÜLENDİRMENİN YAPILIŞI Ölçek ne olursa olsun, resim üzerine gerçek ölçü değerleri yazılmalıdır. Ölçü ve bağlama çizgileri, dar sürekli çizgi olarak çizilmelidir. Ölçü bağlama çizgisi, sürekli geniş çizgiyle boşluk bırakılmadan çizilmelidir. Bağlama çizgileri, ölçü çizgisinin 1,5~3 mm dışarısına taşırılmalıdır. Ölçü çizgileri, ölçülendirilecek parçaya dik veya gerektiğinde eğik, fakat birbirine paralel olarak çizilmelidir. Önce küçük ölçüler, sonra büyük ölçüler verilerek ölçü çizgilerinin birbirini kesmesi önlenmelidir (Kesişme önlemezse verilebilir). Ölçülendirilen unsur koparılmış olsa dahi ölçü çizgisi koparılmış olmamalıdır. Muammer Nalbant

16 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Resimde kullanılan harf ve rakamlar resmin tabanından veya sağından bakılarak, soldan sağa ve aşağıdan yukarıya doğru okunacak şekilde olmalıdır. Ölçü rakamları; kural olarak ölçü çizgisinin üst ortasına, ölçü çizgisine paralel konumda ve ölçü çizgisinin yaklaşık 1-2 mm açığına yazılır, ölçü çizgisinin üzerindeki kısım, yeterli gelmediğinde ölçü rakamı ölçü çizgisinin uzantısı üzerine yazılmalıdır Muammer Nalbant

17 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Sonlandırmaların büyüklüğü, kullanılan çizimin büyüklüğüyle orantılı olmalıdır. Alanın sınırlı olduğu yerde, ok başı ve ölçü rakamı kendisi için ayrılan ölçü çizgisinin dışında verilebilir. Sadece bir ok başının yer aldığı yarıçap ölçülendirmede, ölçülendirilen yayın büyüklüğüne bağlı olarak ok başı, unsurun dışında ya da içinde olabilir. Bir yay merkezinin gösterilmesi gerektiğinde, yarıçap ölçü çizgisi kırılır. Merkezi belli olmayan yay ölçüleri yazılırken yarıçap ölçüsü, önüne R harfi konularak belirtilmelidir. Muammer Nalbant

18 ÖLÇÜLERİ GÖSTERME YÖNTEMİ Ölçüler, okunaklılığı sağlamak için, yeterli büyüklükte karekterlerle resim üzerinde gösterilmelidir. Ölçüler, ölçü çizgisine paralel, ortada ve yukarıda ve ölçü çizgisine 0,5-1 mm aralıkla yarleştirilir. Ölçüler, çizimin alt veya sağ tarafından okunabilecek şekilde yerleştirilir. Eğik ölçü çizgileri üzerindeki ölçüler, eğik ölçülendirme şeklinde gösterildiği gibi yerleştirilir. Açı ölçülendirmeleri, aşağıda gösterildiği gibi yerleştirilir. Muammer Nalbant

19 ÖLÇÜLENDİRİ GÖSTERME YÖNTEMİ Açıların ölçülendirilmesinde ölçü sınır çizgileri, açı kollarının uzantısında olur, açı ölçüsü çizgileri, açının tepe noktası ve yayın merkezi etrafında daire yayı olarak çizilir Muammer Nalbant

20 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Birbirinden uzakta, aynı ölçü ve biçimde bulunan elemanlar, müşterek bir ölçü sınır çizgisiyle belirtilir Ölçü sınır çizgileri, iki görünüş için ortak kullanılmamalı; tarama çizgilerine paralel olmamalıdır Muammer Nalbant

21 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Ölçülendirmede gereken (Eksik de olmamalı!!!) minimum sayıda ölçü kullanılmalı, tekrarlardan kaçınılmalıdır Eğer pay bırakılmasına gerek yoksa ve gösterim tolerans gösterimi değilse aynı boyutun tekrar verilmesine gerek yoktur! Muammer Nalbant

22 ÖLÇÜLENDİRME KURALLARI Ölçüler en uygun gösterime sahip olmalı Üst üste gelerek karışıklığı neden olmamalı Kesişmemesi için en küçük ölçüden en büye doğru sıralanabilir Muammer Nalbant

23 ÖLÇÜ ÇİZGİLERİ ARASINDAKİ MESAFE Ölçü çizgisi resmin büyüklüğüne göre görünüşün 8~12 mm dışına çizilmelidir İki ölçü çizgisi arasındaysa 7~10 mm aralık bırakılmalıdır Uzunluk ölçüleri ölçülendirilen uzunluğa paralel çizilmelidir Muammer Nalbant

24 ÖLÇÜLENDİRMEDE HATALAR Ölçü sınır çizgileri verilmeden ölçülendirme yapılmamalıdır. Mümkün olduğu kadar ölçü çizgileri aynı hizada bulunmalıdır. Zorunluluk olmadıkça parçanın içinden ölçülendirme yapılmamalıdır. Ölçü çizgileri veya ölçü sınır çizgileri birbirini kesmemelidir. Yardımcı ölçüler iyi tespit edilmeli ve parantez içinde yazılmalıdır. Ölçü çizgileri, birbirleriyle ve diğer çizgilerle mecbur kalmadıkça kesiştirilmez Eğer kesişmiş olarak çizilmek zorunlu ise ölçü çizgileri koparılmadan çizilir Muammer Nalbant

25 SEMBOLLER Muammer Nalbant

26 ÖLÇÜLENDİRME TEKNİĞİ Muammer Nalbant

27 ÖLÇÜLENDİRME (a) (a) Taranmış Yüzeyde Ölçü (b) (b) Kaydırılmış Rakamlar Muammer Nalbant

28 ÖLÇÜ RAKAMLARININ YÖNÜ Muammer Nalbant

29 Eğik Ölçüler Muammer Nalbant

30 Görünüşlerin Üzerine ve Dışa Konulmuş Ölçüler Muammer Nalbant

31 Dikdörtgenler Prizmasının Boyut Ölçüleri Muammer Nalbant

32 Kare Prizmanın Boyut Ölçüleri Muammer Nalbant

33 Silindirin Boyut Ölçüleri Muammer Nalbant

34 Koniklik Muammer Nalbant

35 Silindirin Yerleştirme Ölçüleri Muammer Nalbant

36 Tam Boy Ölçüleri Muammer Nalbant

37 Biçim Ölçüleri Ölçüler, en iyi tanımlayan görünüşte verilmeli. Muammer Nalbant

38 Biçim Ölçüleri Muammer Nalbant

39 Deliklerin Yerleştirme Ölçüleri Muammer Nalbant

40 Yay Üzerindeki Deliklerin Yerleştirme Ölçüleri Muammer Nalbant

41 Yaylar Muammer Nalbant

42 Yaylar Muammer Nalbant

43 Büyük Yarıçaplı Yay Muammer Nalbant

44 Küçük Yaylar Muammer Nalbant

45 Uçları Yayla Birleştirilen Parçaların Ölçülendirilmesi Muammer Nalbant

46 Kanalların Ölçülendirilmesi Muammer Nalbant

47 Kanalların Ölçülendirilmesi

48 Kanalların Ölçülendirilmesi

49 Yayların Ölçülendirilmesi

50 Pah Ölçülendirme (Silindirik Parça) Muammer Nalbant

51 Dar Yerlere Ölçü Koymak Muammer Nalbant

52 Kavisli Köşeler Muammer Nalbant

53 Deliklerin Yerleştirme Ölçüleri Muammer Nalbant

54 Ölçülendirme Elemanları Ölçü Bağlama (Sınır) Çizgisi (Extension line): Sürekli ince çizgi olup, çizgi kalınlığı 0,18 (veya 0,25) mm. dir. Ölçülendirilecek elemana dik veya gerektiğinde eğik, ancak birbirine paralel olarak çizilmelidir. Ölçü Çizgisi (Extension base line) : Sürekli ince çizgi olup, çizgi kalınlığı 0,18 (veya 0,25) mm. dir. Görünüşten yaklaşık 8 12 mm. uzaklıkta bulunmalıdır. Uçları oklarla sınırlandırılır. Ölçü Oku (Dimension arrow) : Ölçü oklarının büyüklükleri, çizilen resimlerin büyüklüklerine göre değişir. Ölçü oklarının önce çevresi çizilir, sonra içi karalanarak doldurulur. Ölçü Rakamları (Dimension text): Ölçü rakamları düzgün ve okunaklı yazılmalıdır. Ölçü çizgisinin tam ortasına ve 1mm. üst tarafına yazılır. Muammer Nalbant

55 Ölçülendirme Elemanları Muammer Nalbant

56 AutoCAD de Ölçülendirme Tarzı Oluşturulması Muammer Nalbant

57 AutoCAD de Ölçülendirme Tarzı Oluşturulması Sekmeler Line (Çizgi) : ölçü çizgisi ayarları yapılır. Symbols and Arrows (Sembol ve okbaşları) : merkez çizgileri ve okbaşları ayarları yapılır. Text (Yazı) : Ölçü çizgisi yazısı ayarları yapılır. Fit (Uydur): Ölçü çizgisi ve ölçü yazısı yerleşim ayarları yapılır. Primary Unit (Başlıca birimler) : Başlıca (temel) birim ayarları yapılır. Alternate Units (Alternatif birimler) : Alternatif birim ayarları yapılır. Tolerances (Toleranslar) : Tolerans ayarları yapılır. Muammer Nalbant

58 Lines sekmesinde yapılacak ayarlar Ölçü çizgileri ve bağlama çizgileri Bylayer olarak ayarlanır. Baseline spacing 10 mm ye ayarlanır. Extend beyond dim lines 2 mm ye ayarlanır. Muammer Nalbant

59 Text sekmesinde yapılacak ayarlar Text appearences ve Text placement ayarları yapılır. Text high 3 mm ye ayarlanır. Text alignment, ISO standardına ayarlanır. Muammer Nalbant