Mostar, Sayı: 59, Ocak

Transkript

1 YABANCI KARSITLIGININ RECETESI: TOLERANS Cuneyt Yenigun Avrupa nın en demokratik ülkelerinden biri olarak gösterilen İsviçre deki minare yasağı referandumundan %57 oranında evet çıkması, Avrupa da yükselen aşırı milliyetçilik ve İslamofobi (İslam korkusu) tartışmalarını yeniden alevlendirdi. Milliyetçilik dünyada birleştirici ve ayrıştırıcı milliyetçilik olarak kendini iki şekilde görülmektedir. ABD, Avustralya ve Kanada gibi çok kültürlü toplumlarda görülen birleştirici milliyetçilik, devletin göçmen ve azınlıkları kabullenme politikası karşılığında, azınlıkların devleti kabulü ve meşruiyeti üzerine kuruludur. African-American, Chineese-American gibi kendi kültür, gelenek ve dinini kaybetmeden azınlıkların topluma entegrasyonunu temel alan millette devletin meşruiyeti doğal bir şekilde oluşur. Bu sistem o kadar oturmuştur ki Amerika da yaşayan bir Asyalıya kökleri sorulduğunda ısrarla Amerikalı olduğu cevabını vermektedir. Yani bu Asyalı, Amerika da yaşamaktan o kadar memnundur ki aslını kendi isteğiyle reddetmekte, yaşamak istediği hayatı daha rahat bir şekilde gerçekleştirdiği ve kendini daha mutlu hissettiği için Amerikalılığını ön plana çıkarmaktadır. Clinton, 1997 de Georgia da yaptığı bir konuşmada çok kültürlülük örnek ve uygulamaları için Osmanlı örneğinden yararlandıklarını söylemişti. Avrupa orijinli olan ayrıştırıcı milliyetçilik ise, kendi ırkını üstün görme düşüncesinden hareketle ötekine kendi değerlerini kabullendirme, asimilasyon ve tek tipleştirme politikaları üzerine kurulmuştur. Bu da doğal olarak çatışma, savaş ve dolayısıyla ulus-devletlerin kurulmasına sebep olmuş, günümüzde özellikle Avrupa da ve kendi değerlerini taşıdığı bölgelerde mikro-milliyetçiliğe kadar götüren bir süreç ortaya çıkarmıştır. Kıta Avrupası tarihindeki kanlı etnik ve dini savaşlara rağmen, bugün hala ayrıştırıcı milliyetçilik üzerinde ısrar etmektedir. İsviçre deki minare yasağı bunun önemli örneklerinden biridir. Sorun, yasağın çıkmasından çok, din hürriyeti gibi temel insan hak ve hürriyetlerinin, yani demokrasinin temelini oluşturan bir konunun referanduma götürülmesidir. Bu referandumun bizzat kendisi, BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve BM Din ve İnanca Dayalı Her Türlü Ayrımcılığın Tasfiyesi Bildirgesi ile çatışmaktadır. İsviçre deki sorun, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (yine siyasi bir karar almazsa) büyük bir ihtimalle çözülür ama İsviçre nin buna izin vermesi ve sözde demokrasi havarisi olan Batı hükümetlerinden kuvvetli bir karşıt ses çıkmaması daha vahim olanıdır. Bunun en büyük sebebi (veya sonucu) soğuk savaş sonrasında yalnız İsviçre de değil tüm Avrupa da öteki ni dışlayıcı aşırı sağ partilerin yükselmesidir. Her ne kadar katılım % 44 olsa da Avrupa tarihindeki en geniş doğrudan seçim olan Haziran 2009 da Mostar, Sayı: 59, Ocak

2 yapılan Avrupa Parlamentosu seçimleri Avrupa nın genel eğiliminin en önemli göstergesidir. Grupsuzlar altında yer alan ve aşırı sağ partilerden seçilen 22 milletvekili farklı etnik grupların, Müslümanların ve zencilerin ülkeden çıkarılmasını savunuyorlardı. (AB parlamentosunda grup kurmak için en az 7 ayrı ülkeden ve 25 milletvekili seçilmiş olması gerekmektedir.) Ayrıca bu eğilim Avrupa da yeni de değildir. Avrupa Parlamentosu nda ilk aşırı sağ parti grubu Avrupa Sağı Grubu adı altında Fransız Le Pen başkanlığında 1984 de kurulmuş ve 1989 a dek devam etmiş, arasında da Avrupa Sağı Teknik Grubu olarak faaliyetlerine devam etmiştir. Yine Kimlik, Gelenek ve Hükümranlık Grubu 2007 de kurulmasına rağmen iç çatışmalar nedeniyle dağılmıştır; ama burada üzerinde durulması gereken konu, Avrupa halklarının grup kurabilecek sayıda milletvekilini seçmesi, yani aşırı sağ görüşlerin Avrupa da yer bulmasıdır. Aşırı sağ söylemlerle seçilen bu 22 milletvekilinin yanında merkez-sağ ve muhafazakâr partiler de gittikçe politikalarını azınlıklar aleyhine sertleştirerek oy kazanmaktadırlar. Avrupa Parlamentosu nda 55 üyeli Avrupa Halkları için Birlik (UEN) grubu da Avrupa entegrasyonuna, yeni üyeliklere karşı ve Avrupa kültürünü koruma yanlısı politikaları ile seçilmiş milletvekillerinden oluşmaktadır. 33 üyeli Avrupa Özgürlük ve Demokrasi Grubu da hemen hemen aynı söylemleri savunmaktadır. Avrupa da aşırı sağın yükselmesi ve sağ partilerin ideolojilerini daha da sağa kaydırmasının sebebini ekonomik sorunlara bağlayanlar oldukça fazladır. Bu görüşe göre ucuz çalışmaya razı olan göçmenler hem ücretlerin düşmesine, hem de işsizliğe sebep oldu. Son 30 yılda iktidara gelen neoliberal partiler, ücretleri, sosyal harcamaları kıstı, özelleştirmelerle çalışan kesimi daralttı ve sosyal devlet küçüldü; az maaşa talip olan göçmenler varolan işlere yerleştirildi ve Avrupalı issiz kaldı ve böylece azınlık karşıtlığı başladı. Eğer bu sav doğruysa son Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Avrupalı seçmenlerin daha çok devlet desteğini ve sosyal projeleri vadeden sol partilere kayması gerekirdi, ama tam tersi gerçekleşti ve daha çok sağ partiler başarı elde etti. Ekonomik sorunların islamofobi ve azınlık karşıtlığında muhakkak etkisi vardır ama bu karşıtlık daha çok siyasi ve kültürel kaynaklıdır. Bunları iki ana grupta toplamak mümkündür: Birincisi soğuk savaş sonrası neo-con hükümetlerin yukarıdan aşağıya yani topluma yaydığı ötekileştirme politikalarıdır. Hollywood kaynaklı 24 Hours tipi diziler, toplumda düşmanlığı körükledi. Huntington gibi sert yazarlar medeniyetler çatışması tezini tüm dünyadaki elitler arasında yaymaya çalıştı. İkiz kuleler, Madrid ve Londra saldırıları öteki ne ihale edilmeye çalışıldı ve çalışılıyor. İkincisi ve en önemlisi Avrupa nın 1960 lara dek hiç tecrübe etmediği birlikte yaşam kültürü nün eksikliğidir lardan sonra eski kolonilerinden Batı ya gelen ve çoğu Mostar, Sayı: 59, Ocak

3 Müslüman olan azınlıklar ile birdenbire beraber yaşamak zorunda kalan Batı halkları, hala bunun şokunu üzerinden atabilmiş değildir. Avrupa kendi içinde bile yüzyıllarca etnik ve dini savaşlar ile sarsılmış ve etnik temele dayalı devletler ile ancak yerine oturmuşken, yeni göçler onları yine tarihsel ikilemi ile yüzyüze getirmiştir: Birlikte yaşam. Avrupa ve hatta onun temsilcisi AB farklı etnisite ve dinlerin çoğunlukta olduğu Arnavutluk, Bosna-Hersek, Kosova ve Türkiye gibi ülkeleri AB ye alma konusunda hiç hazır değildir. Yani Avrupa nın sorunu ekonomiden daha çok, tarihinde hiç olmadığı gibi bugün de çok kültürlülük, tolerans ve birlikte yaşam kültürünün yokluğudur de Fransa başkanlık seçimlerinde Müslüman, zenci ve Yahudilerin Fransa dan atılması gerektiğini savunan Le Pen %19.6 oy almıştı. Yani her 5 Fransız dan 1 i onun gibi düşünüyordu. Traji-komik olan o sırada 28 futbolcudan oluşan Fransız milli takımın tamamı zenciydi. Toplum içindeki bu ters duruş, Fransa yı Paris Kuzey Banliyösü ayaklanmasına götürmüştür. Yine 1989 da Miloseviç in Kosova Meydanı nda yaptığı aşırı milliyetçi konuşma, eski Yugoslavya nın bugün 7 ye bölünmesinin tetikleyicisi olmuştur. Tarih boyunca rijit ideolojiler, hep karşı rijit ideolojilerin ortaya çıkmasına ve çatışmalara sebep olmuştur. Bir top duvara ne kadar hızlı atılırsa, aynı hızda geri gelir; aşırı milliyetçilik daima karşı aşırı milliyetçiliği doğurur. Bugün aşırılaşan Avrupa yı eğer bu aşırılığın önüne geçmezse tarihte olduğu gibi yine kargaşa ve çatışmalar beklemektedir. Avrupa nın bu en temel sorunu olan ötekileştirme ve tek tipleştirme hastalığının iyileştirilmesi için devletler, uluslararası örgütler, sivil toplum kuruluşları (STK), düşünce kuruluşları (DK), medya ve eğitim kurumlarına büyük iş düşüyor. Tüm bu aktörler bu sorunu çözmek için belki de en yakınındaki bölgeyi Türkiye nin de dâhil olduğu Balkan devletlerini ve tarihini örnek almalı. Avrupa 400 yıl boyunca dini ve etnik savaşlarla sarsılırken Balkanlar da tolerans, karşılıklı saygı, birlikte yaşam temeline dayanan ve Osmanlı Barışı diye adlandırılan çok kültürlü bir barış ortamı vardı. Hem Türkler hem de Balkan halkları çok kültürlülüğü beraber öğrenmiş ve geliştirmişler ve Balkanlar Endülüs ten sonra Avrupa da toleransın ikinci merkezi olmuştur. Ta ki 19. yüzyılda Avrupa nın parçalayıcı milliyetçiliği bölgeye ihraç etmesine kadar. Soğuk savaş sonrasında yine parçalayıcı milliyetçilikle bir dönem sarsılan Balkanlar, son 10 yılda yine özüne yani tolerans ve çok kültürlülüğe dönmüş durumdadır; çünkü yüzyıllar boyunca oluşmuş bu kültürün birkaç on yılda silinebilmesi mümkün değildir. Aynı sav, Avrupa için de geçerlidir; yüzyıllardır dışlayıcı kültüre alışmış Batı nın çok kültürlülüğe dönüşmesi zaman alacaktır. Bunun için en önemli ilk adım ise AB nin Balkan devletlerini kendi içine alarak, Balkan halklarından tolerans, birlikte yaşam ve çok kültürlülüğü zaman içinde öğrenmesi ile mümkün olacaktır. Avrupa nın Balkanlar a Mostar, Sayı: 59, Ocak

4 açılması konusunda 2 önemli mecburiyeti bulunmaktadır: Birincisi yukarda açıklanan çok kültürlülük ve toleransı Türkiye nin de parçası olduğu Balkanlar dan öğrenmesi ve kendi sorunlarını çözme aracı olarak kullanması, ikincisi de global aktör olmak isteyen AB nin tek tip bir kültür ve dinin örgütü olmadığını dünyaya ispatlamak zorunda olduğu. Halen buna hazır olmamakla birlikte, Avrupa ve AB nin global aktör olmak istiyorsa iktidarın 2 öğesi olan güç ve meşruiyetin ikincisini gerçekleştirmek için devlet, medya, STK, DK ve eğitim kurumlarının pozitif çabalarının yanında, Balkan kültürünü içselleştirmeye de büyük oranda ihtiyacı var. 736 Üyeli Avrupa Parlamentosu Koltuk Dağılımı ( ) Mostar, Sayı: 59, Ocak

5 REFERENCES Daha geniş bilgi için bkz: Ahmad, Aijaz. "Jameson's Rhetoric of Otherness and the" National Allegory"."Social Text (1987): Yenigun, Cuneyt, Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, 2 (2), 2002, Yenigun, Cuneyt, An Emerging International Actor in Eurasian Stage: OBSEC Turkish Review of Eurasian Studies, 5, 2005, Yenigun, Cuneyt, EU s Role on the Western Balkan Democratization, International Conference on Balkans Studies (ICBS 2008), Tiran, Yenigün, Cuneyt, Soğuk Savaş Sonrasında TBMM ve Dış Politika, (Turkish Parliament and Foreign Policy after the Cold War), Nobel Publications, Ankara, Yenigun Cuneyt, Balkan Multiculturism: Sample to Its Own and to the EU, European Studies Journal (ESJ) (Refereed-Peer reviewed), 1 (1), October-December 2010, Yenigun, Cuneyt, Batı Trakya: Avrupa da Çiğnenen Azınlık Hakları (Western Thrace: Violated Minority Rights in Europe), İnat, K., Duran, B. Ataman M.,(Eds.): Dünya Çatışmaları (World Conflicts), 3 rd Ed., Volume: 1, Nobel Press, Ankara, 2010, Cloke, Paul J., and Jo Little. Contested countryside cultures: Otherness, marginalisation, and rurality. Psychology Press, Mostar, Sayı: 59, Ocak