DIŞ POLİTİKADA YENİ OSMANLICILIK KİME YARAR?

Transkript

1 DIŞ POLİTİKADA YENİ OSMANLICILIK KİME YARAR? M. Cüneyt Yenigün Son aylarda bazı çevreler tarafından dış poitikada Yeni Osmanlıcılık çizgisinin takip edildiği iddia edilmeye başlandı. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, birkaç kere bu iddiayı ısrarla reddetti ve sonunda bunun maksatlı olduğunu söyledi. Peki bu iddiayı ileri sürenlerin ve bunu reddeden hükümetin amaçları ve arkasındaki sebepler nedir? İlk bakışta yeni de olsa Osmanlı ibaresinin kullanılması geçmişine gururla bakan kesimlerde genel bir sempati doğurduğu söylenebilir. Fakat Türkiye nin derin taraflarında ve özellikle bölgesindeki diğer devletlerde nasıl bir etki yaptığının iyi analiz edilmesi ve sonuçlarının iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Yeni Osmanlıcı bir dış politika, çevre devletlerde genel olarak negatif bir etki yaptığı ve yapacağı en önemli veya birinci sonuç olarak görülmelidir. Çünkü 19. yüzyılda Osmanlı Devleti nin hükümranlığının uzandığı gerek Balkan, gerekse Orta Doğu daki tüm devletler kurulurken, temellerine atılmış olan milliyetçilik genellikle Osmanlı düşmanlığı ile yoğrulmuştur. Bu devletlerdeki özellikle milliyetçi ve devleti elinde tutan kesimler, (her ne kadar tam tersi doğruysa da) Osmanlı nın kendilerini ekonomi ve modernite açısından geri bıraktığı ve aşırı hegemonik ilişkiler kurduğu üzerine bir inanca sahiptirler; en azından bugünkü sistemein meşruiyeti için bu fikri yaymaya çalışmaktadırlar. Türk dış politikasında yeni Osmanlıcılığın doğması, bu devletlerde Türkiye nin yeniden hegemonik (hükmedici) ilişkilere gireceği korkusunu uyandırmaktadır. Dış politikada yeni Osmanlıcılık fikri esasında Özal dönemi ile zikredilmeye başlanmakla beraber, o zamanlarda bugünkünden daha farklı bir manada kullanılıyordu. Nitekim Davutoğlu da Stratejik Derinlik te Özal döneminde yeni Osmanlıcılık, Doğruyol ve Refah döenmlerinde İslamcılık, 28 Şubat döneminde Batıcılık ve 28 Şubat sonrası dönemde de Türkçülük fikirlerinin öne çıktığını belirtmektedir. Fakat Özal dönemindeki yeni Osmanlıcılık biraz anakronist (ideal olanla gerçeği karıştırarak) gücünün üstünde hedefler belirlemeye yönelmişti. Nitekim Adriyatik ten Çin Seddine Türk Dünyası söylemleri bunun en belirgin örneğini oluşturmaktaydı. Mostar, Sayı: 60, Şubat

2 2003 sonrasında yeni osmanlı iddiaları, zaman zaman gündeme gelse de, özellikle 2009 da zirve noktasını bulmuştur. Bu fikrin Türkiye de üretilmediği, tam tersine dışarıda üretildikten sonra, Türkiye ve bölge ülkelerine servis edildiği ve Türkiye de bazı kesimlerce sahiplenildiğini unutmamak gerekir. Bu fikir, CIA nin gölge kuruluşu Starfor BaşkanıGeorge Friedman tarafından Mart 2009 da yayınlanan raporda öne çıktı. Rapor, Türkiye nin Avrupa Birliği hedefinden vazgeçerek, 2012 den itibaren her manada çok güçleneceğini, 2023 de bölgenin tek gücü olacağını, 2040 da eski Osmanlı topraklarında söz sahibi olacağını ve bölge devletlerine valiler atayacağını, sonunda da hilafeti gündeme getirerek tüm İslam dünyasının lideri olacağını iddia etmektedir. Böyle bir söylemin bölge ülkeleri üzerinde oluşturcağı negatif etkiyi görmemek imkansızdır. Hatta bunu sahiplenerek, Türkiye de bir dergide dosya konusu yapılan United States of Osmanlı düşüncesinin Türk dış politikasına ve Türkiye ye neler getireceğini iyi hesaplamak gerekmektedir. Nitekim bu haberler, gerek Balkanlar da Yeni Osmanlılar geliyor, gerek Ortadoğu da yeni Osmanlılar ve Ortadoğu başlıklı yazılara ve hatta El Cezire de bile haberlere sebep olmuştu. Esasında buna oldukça pozitif yaklaşan yazarlar da oldu. Mesela Ürdün deki El Ahad gazetesinde Muhammed Ebu Rumman Türkiye nin bölgede İsrail e karşı dengeleyici ve yönetici rölünün İsrail in yönlendirmesinden çok daha iyidir diye yorum yapıyordu. Türkiye nin proaktif dış politikasının gerek Balkanlar, gerekse Ortadoğu halklarını memnun ettiği malum, ama özellikle yeni Osmanlı iddiasının Ortadoğu da halklarından kopuk yönetimlerini Türk hegemonyası korkusuyla karşı karşıya bıraktığı da bir gerçek. İşte bu yüzden Davutoğlu ısrarla Türkiye dış politikasının eşitler arası, içişlerine müdahale etmeden barış arama üzerine kurulu olduğunu söylüyor. Yine kendisi daha danışman olmadan evvel 2002 de Aksiyon daki bir yazısında Türkiye nin doğulu ve batılı gibi tekil kimliklerden kurtulup tarihi kimliğiyle yüzleşmesi ve Osmanlı taklitçiliğini aşan bir formül üretmesi gerektiğini, Batıdan insan hakları, demokrasi ve ekonomik standartların alınması gerektiğini, doğuya da dini ve milli kimliğini kullanarak tarihiyle barışmarak yaklaşması gerektiğini söylüyordu; bugün de aynısını söylüyor. Bugün yeni osmanlıcı fikrini ileri sürenlerin bilerek veya bilmeyerek, komşu ülkeler üzerinde hegemonyacı ve hatta fetihçi bir korkuyu yaydıklarını belirtmek lazım. Yeni Osmanlıcı fikrini ileri sürenlerin ikinci grubu, Türkiye yi taşeroncu olmakla suçluyor. Bu gruba göre biraz da anakronist bir hayalcilikle, Türkiye ABD nin Büyük Ortadoğu Projesinin bölgedeki piyonu ve işbirlikçisi rölünü oynamaktadır. ABD Ortadoğu yu bir Mostar, Sayı: 60, Şubat

3 bölgesel güçle yönetmek istemektedir ve bölgesel güç Türkiye bu iş için en ideal aktördür. Esasında bunu iddia edenler, eleştiri yaparken, belki de farketmeden Türkiye nin bölgesel güç olduğunu kabul etmektedirler. Türkiye, Cumhuriyet tarihinde ilk defa bölgesel bir güç olmuştur; öncelikle bunun Türkiye nin büyük başarısı olduğunu da kabul etmek gerekir. İkincisi, 50 yıldır Ortadoğu devletleriyle çok yakın ilişkileri bulunan ABD nin böyle bir piyona ihtiyacı yoktur. Tam tersine hiyerarşik sistemin tepesindeki ABD nin temel dış politika anlayışı, yükselen güçlerle mümkünse iyi geçinmek üzerine kurulmuştur, Türkiye ile yakın ilişkiler kurma ihtiyacı, Türkiye nin bölgesinde artık söz sahibi olduğundan ileri gelmektedir. Yeni osmanlıcılığı kullanan eleştirel üçüncü grup ise, Türkiye yi teslimiyetçi bir dış politika izlemekle suçlamaktadır. Yine bu grupların iddiası ABD ve AB nin Balkanlar ve Ortadoğu da Türkiye yi kullandığı ve Türkiye nin kendisine biçilen görevleri yerine getirdiği dir. Bu iddia da gerçeklerden oldukça uzak görünmektedir. Eğer bu iddia doğruysa, ABD nin tüm baskılarına rağmen 1 Mart Tezkeresi nin parlamentoda reddedilmesi, Türkiye nin Afganistan a muharip göndermemesi, İran ile yapılan birçok anlaşma, Fransa ve AB ye rağmen Türkiye nin Afrika ve Balkanlar da artan diplomasisini nereye oturmak gereklidir? Yine yeni osmanlıcı lığın başladığını iddia eden dördüncü grup ise, bunu daha çok iç politika malzemesi olarak kullanmaktadır. Bu grubun üzerinde durduğu noktalar, ikinci cumhuriyetçi, Prens Sabahattin ve El-Ahrar Fırkaları dır. Hatırlanacağı gibi Abdülmecid in torunu olan Prens Sabahattin, 1899 da Abdülhamit i eleştirdikten sonra Frans ya kaçmış, 1902 ve 1907 de Jön Türk Kongerlerini yapmış ve II. Meşrutiyet ten sonra İstanbul a dönerek 1908 de Osmanlı Ahrar Fırkasını kurmuştur. Bireysel girişimcilik ve adem-i mekeziyetçilik (yerelleşme) üzerine politikaları savunan Sabahattin, Cumhuriyet ten sonra da ülkeden kovulmuş ve 1948 de Neuchatel de ölmüştür. Bugünkü yönetimi Sabahattinci bir değişimle suçlayan bu grubun belki de göremediği en büyük resim, insanoğluna bağlı olan tüm sistemlerin, hatta tüm dünyanın daima bir değişim içinde olmasıdır. İnsanlarla beraber sistemler ve devletler de değişim ve dönüşüm geçirmektedirler; bu değişime ayak uyduramayan bireyler, aktörler, gruplar, partiler ve hatta ideolojiler silinip giderler. Bugün iç ve dış politikadaki değişim, olması gereken ve demokrasi yolundaki değişim ve dönüşümün doğal adımlarıdır. Türkiye özellikle dış politikada statikliği, durağanlığı, yanlızlığı uzun yıllar Mostar, Sayı: 60, Şubat

4 denemiş ve bundan bir fayda sağlayamamıştır. Aynı şey, iç politika için de geçerlidir; bugüne dek halka rağmen yönetim, azınlığın çoğunluğa daha öngörülü ve akıllı oldukları savıyla hegemonyası ne demokrasi ne de insan haklarıyla uyumluydu. İşte bugün olan, hem iç, hem de dış politikada katılımlı demokrasi amacı, Türk halkının özlediği bir değişimdi ve bu gerçekleşmektedir. Bugün Türk dış politikasında önemli ve pozitif değişimler yaşanmaktadır. Komşularıyla sıfır problem politikası Türkiye yi, Cumhuriyet tarihinde hiç olmadığı bir barış ortamına taşımıştır. Birçok yabancı dergi ve gazete de yazdığı (yani dünyanın da farkettiği gibi) bugün Türkiye komşularının ardındaki alanlarda işbirliği ve arabulucuğu arayan bir aktör haline gelmiştir. Türk dış politikasının mantalitesi Türk ün Türk ten başka dostu yoktur gibi bir kısırlıktan, çevresindeki olaylara müdahil olmak isteyen, sorunlu devletler arasında arabulucu olabilen, proaktif bir dış politika arayışına kaymıştır. Türk dış politikası belki de ilk defa, hem Türkiye, hem de diğer devletlerdeki sivil toplum kuruluşları (STK) ve düşünce kuruluşlarıyla fikir alış-verişine girmiştir. Yine bir zamanlar, Birleşmiş Milletler de Cezayir e karşı Fransa yı destekleyen Türkiye yerine, Ortadoğu ve Balkan halklarını, yürüttüğü dış politikasıyla kazanan bir hale dönüşmüştür. Yine Türk dış politikası ilk defa askeri araç ve söylemleri kullanmak yerine, sivil ve diplomatik araçlarla hareket eden yumuşak güç (softpower) olarak nitelendirilmektedir. Yine ilk defa Türkiye de dış politika iç politikayı çeken bir hale dönüşmüştür. Hepsinden de önemlisi, Türkiye nin dış politikası hem ABD, AB, Rusya ve Çin gibi global aktörlerden, hem de bölgesel komşu ve diğer devletlerden kabul görmekte, takdir toplamakta, kısacası prestij kazanmaktadır. Doğal olarak bu aktörler tarafından daha çok önem verilmekte ve dolayısıyla Türkiye nin çevresindeki bölgelerde politika yürütmek isteyen devletler, hemen hemen tüm dünya medya organları tarafından bölgesel güç olarak adlandırılan Türkiye ile danışma ihtiyacını hissetmektedirler. Türk dış politikası böyle bir büyük bir yükselme içindeyken yeni osmanlı gibi bölge devletleri üzerinde korku uyandıracak bir iddiayı kim ortaya atmış olabilir? Kim Türkiye nin özellikle Ortadoğu da Türkiye nin daha büyük söz sahibi olmasından rahatsız olabilir? İçerdekiler anlaşılabilir: Sadece muhalefet için muhalefet yapan tüm gruplar. Tabii bu gruplara şunu hatırlatmak lazım: dış politika iç politikaya benzemez; bugün bir hükümet bir anlaşma yapar, ama o hükümet gitse de Türkiye o anlaşmayla artık bağlıdır. Nitekim arasında yapılan Rogers Planı, KKTC gibi hataları bugün Türkiye hala ödemeye devam Mostar, Sayı: 60, Şubat

5 etmektedir. Yine Mavi Akım Projesi ndeki anormal maddeler, bugün hala Türkiye nin ekonomisine zarar vermeye devam etmektedir. Yani dış politikada birlik gerekir, çünkü dış politika devleti bağlar. Dışardakiler ise, herhalde Türkiye nin Ortadoğu da bölgesel güç yumuşak güç pozisyonundan en çok rahatsız olan bölgedeki bir önceki en güçlü pozisyonda olan kaba güç ün olması muhtemeldir. Bu öyle bir güçtür ki, hem böl-yönet taktikleriyle tüm Ortadoğu halklarını biribirine düşürmüş ve bu sayede düşmanlar denizinde kimsenin dokunamadığı, Türkiye nin kendisine dur dediği, hem de Türkiye de ve dünyadaki medya kuruluşlarına bir komutla istediğini yazdırabilen ve bölgede korku politikası oluşturarak, Türkiye nin bölgede daha fazla yükselmesini istemeyen bir devlettir. Cevabı herhalde oldukça basit. References Daha geniş bilgi için bkz: Yenigün, C., Türk Dış Politikasında Üçüncü Dalga (3 rd Wave of the Turkish Foreign Policy), (in) Yenigun, C., Efegil, E. (eds), Türkiye nin Değişen Dış Politikası, (Turkey s Changing Foreign Policy), Nobel Press, Ankara, 2010, Yenigün, C., Aegean Maritime Boundaries: Issues and Solutions, Turkish Review of Balkan Studies, 6, 2001, Yenigün, C., Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, 2 (2), 2002, Yenigün, C., Milli Egemenlik ve Supranasyonalizm İkilemi: AB ve Türkiye nin Dış Politikalarının Analizi, (National Sovereignty and Supranationalism Dilemma: The Analyses of Turkey s and EU s Foreign Policies), Aykaç, M., Parlak, Z. (Ed.): Turkey- EU Relations with All Aspects, Elif Publications, Istanbul, 2002, Yenigün C., Balkan Multiculturism: Sample to Its Own and to the EU, European Studies Journal (ESJ) (Refereed-Peer reviewed), 1 (1), October-December 2010, Yenigün, C., An Emerging International Actor in Eurasian Stage: OBSEC Turkish Review of Eurasian Studies, (Refereed, EBSCO Review) 5, 2005, Yenigün, C., Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, (Taylor & Francis, Indexed), 2 (2), 2002, Mostar, Sayı: 60, Şubat