Kosova: Eski Dost, Yeni Devlet (Kosovo: Old Friend, New State)

Transkript

1 Sultan Qaboos University, Oman From the SelectedWorks of Cuneyt M. Yenigun Summer July, 2008 Kosova: Eski Dost, Yeni Devlet (Kosovo: Old Friend, New State) Cuneyt M. Yenigun Available at:

2 KOSOVA: ESKİ DOST, YENİ DEVLET M. Cüneyt Yenigün * Eski Yugoslavya nın 2 otonom bölgesinden biri olan Kosova, Eylül 1991 Referandumunun ardından bağımsızlık ilan etmiş ama sadece Arnavutluk tarafından tanınmıştı. Tanınma açısından Kosovası, 1983 de bağımsızlığını ilan eden ve sadece üç devlet tarafından tanınan KKTC ile oldukça büyük bir benzerlik göstermekteydi. Bu başarısız bağımsızlık ilanı ve KKTC örneği, Avrupa kültürünü tüm farklılıklara rağmen bizden daha iyi bilen Arnavutlara ders oldu ve uluslararası denge ve sistem kurallarına göre politikalarını yeniden şekillendirdiler. Esasında 2008 e dek uzanan Kosova nın bağımsızlık hikayesi, Türkiye nin Kıbrıs ta başaramadığını, Arnavutlar ın Kosova da başardığının hikayesidir. Sosyo-kültürel açıdan bakıldığında Arnavutların barışçıl ama inatçı ve istikrarlı bir kültürü olduğu görülmektedir. Kosovalı Arnavutlar ilk olarak bağımsızlığa savaşla değil, tıpkı komşusu Makedonya gibi barışçıl bir yolla, referandum ile ulaşmaya çalışmışlardır. Ama din ve milliyet ayraçları ile ulusal ve uluslarararası politikalarına yön veren dönemin Yugoslavyası, dini olarak uyuştuğu Makedonya ya 1991 de, Karadağ a ise 2007 de izin vermesine rağmen, müslüman Kosova ya bu hakkı tanımak istemememiştir. Tabii 1991 deki Kosova nın bağımsızlık girişiminin, başarısız olmasının uluslararası sebeplerinin arkasında, Rusya nın Slav-Ortodoks dostu olan Sırbistan a desteğinin yanı sıra, Clinton un kitabında yazdığı gibi arka bahçesinde müslüman bir devlet istemeyen Fransa öncülüğündeki Avrupa nın isteksizliğinde yattığını unutmamak gerekir. Bosna-Hersek Savaşını, 1995 de oldukça karlı bir şekilde yani Bosna nın %49 unu Bosnalı Sırplar a Bosna Fedreasyonu içinde Sırp Cumhuriyeti kurdurarak sonlandıran Sırplar, bu defa özellikle 1998 den itibaren yoğunlaşan bir şekilde Kosova da savaş ve toplu kıyımlara girişmişlerdir. Zaten Yugoslavya yı savaşa götüren son kırılma noktasının Miloseviç in Kosova Meydan Muharebesi nin 600. yıldönümü dolayısıyla, * İstanbul Kültür Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, İstanbul, Türkiye; International Balkan University, Uluslararası Ekonomik İlişkiler Bölümü (Part-time) Üsküp, Makedonya 42

3 aynı meydanda yaptığı aşırı millyetçi konuşma olduğu kabul edilir. Kosova, Slav ırkı için önemli dini mekanların olduğu, ortodoks hacıların uğrak yeri olan ve önemli manastırların bulunduğu bir bölgedir. Nitekim Nisan 2008 de Tekirdağ da yapılan Uluslararası Balkan Kongresi ndeki Sırp Temsilci, biraz da abartarak sizin için Muhammed ne ise bizim için de Kosova odur demesi bunun göstergelerinden biridir. Bunun yanında Kosova nın el değmemiş madenlerini de unutmamak lazım daki Rambouillet görüşmeleri de sonuç vermeyince, Sırplar ın saldırıları yeniden başlamış, ardından yine bir ilk olan NATO harekatı sonucunda savaş sonlandırılmıştır. Fakat ABD nin düşürülen uçaktaki pilotları kurtarmak için yaptığı pazarlık, Kosova nın üç yıl içinde ilan edeceği bağımsızlığını yıllar sonraya atmıştır. Yani 3 Amerikan pilotunu kurtarma pazarlığı, Kosova ya 6 yıl kaybettirmiş, bu arada ABD yine dünya tarihinde bir ilki gerçekleştirirek, bir kayıp bile vermeden bir savaş kazanmıştır. Halbuki Rambouillet e göre 2002 ye dek yapılacak bir referandum ile bağımsızlığa gidilecekti. O tarihten bu yana Kosova da BM, NATO ve AB nin bir çeşit mandası kurulmuştur. Bu dönem esasında Kosovalıların AB ve ABD ye sadık kalıp kalamayacağının bir test dönemi olarak kullanılmıştır. Arnavutlar ise bu dönemi gayet başarılı olarak tamamlamış ve bağımsızlık için tüm fedakarlıklara açık olduklarını ispatlamışlardır. ABD, Arnavutluk, Makedonya, İtalya, Kuzey Avrupa ve Türkiye de yaşayan Arnavutlar takip ettikleri lobi ve kulis yöntemleri ile büyük bir başarıya imza atmışlardır. Son on yılda Arnavutlar uluslararası tek kutuplu sistemin tartışmalı lideri olan ABD ile çok yakın ilişkiler içine girdiler; ABD ye ekonomik ve askeri alanda birçok ödünler verdiler. Balkanlar da güvelik deyince tüm Balkan halkları ve Arnavutlar arasında tek bir cümle geçiyor: ABD öncülüğünde NATO koruması. Kosovalı Arnavutlar bu amacı gerçekleştirmek için birçok madenin işletme hakkını ABD li firmalara verdi veya bunun sözünü verdi. ABD Avrupa daki en büyük hava üslerinden birini Kosova-Gilan da kurdu. Kosova bağımsızlığı na karşı çıkan Fransa ile de ekonomik ilişkiler geliştirildi ve siyasi sözler verildi. İngiltere ile ilişkiler daha da geliştirildi. Türkiye ile zaten var olan tarihi ve hatta organik bağlar iyi kullanıldı; Türkiye deki Balkan kökenli sivil toplum kuruluşları (STK) büyük bir lobi yürütttü, hükümetler düzeyinde çok sık resmi ve gayriresmi görüşmeler yapıldı. Türkiye den şu an 43

4 57 üyesi olan İslam Konferansı Örgütü nde (İKÖ) tanınma ve destek konusunda lobi yapması sözü alındı. Şu an BM Güvenlik Konseyi ndeki Rus ve Çin vetolarını izole etmek için Konsey yerine, BM Genel Kurulu nda oylama üzerine yoğunlaşmış durumdalar. Yani 192 üye ülkenin en az yarısından bir fazlasının oyunu almak için lobi yapıyorlar, çünkü Güvenlik Konseyi nin tersine, Genel Kurul da veto hakkı diye birşey yok. Kendi içinde bulunan azınlıkların Kosova gibi bağımsızlık ilan etmelerinden çekinen devletler ise Kosova nın bağımsızlığına açıkça karşı çıktılar. Romanya, Slovakya, Mısır, KKTC korkusuyla GKRK, Yukarı Karabağ dan dolayı Azerbeycan, BASK ve Katalan dan dolayı İspanya, Çeçenistan ve diğer otonom bölgelerden dolayı Rusya, sorunlu adalar ve Doğu Timor dersinden dolayı Endonezya, Doğu Türkistan ve Tibet gibi birçok sorunlu bölgesi olan Çin bunlardan bazıları. Rusya ve hatta Çin ile ilişkilerini bozmak istemeyen birçok ülke de, halen Kosova yı tanımada yavaş ve temkinli davranıyor. En büyük desteğin beklendiği ve Türkiye nin şu an çok etkin olduğu İKÖ den de Azerbeycan, Endonezya ve Mısır ın karşı duruşları yüzünden güçlü bir destek gelemedi. Buna rağmen Kosova ya 1991 den beri her türlü alanda destek veren Türkiye, bu desteğini arttırarak sürdürdü. Türkiye, bağımsızlığının ardından Kosova yı ilk tanıyan birkaç ülkeden biri oldu; ülkenin en büyük sorunu olan ekonomik sıkıntısına da çeşitli yatırım ve ortak projelerle yardım etmeye çalışıyor; Kosova daki barış gücü içinde yer alan Türk askeri ülke insanına ayrı bir moral ve destek kaynağı oluyor; Balkanlar da tek Türkçe yayın yapan televizyona informal destek veriyor. Tüm bu yardımlarının karşılığında Türkiye, Kosova dan iki şey talep ediyordu: Her alanda yakın dostluk ilişkilerinin artarak devam etmesi ve nüfusun %3 ünü oluşturan Türk azınlığın haklarının korunması. Bu arada azınlıklardan söz açılmışken, 2 milyon nüfuslu Kosova nın %5 ini oluşturan ve Mitroviça da yaşayan Sırplar, ilk günlerde bağımsızlığı tanımadılar, çıkan kargaşadan 4 gün sonra, BM polisi ve NATO askerlerinin müdahalesi ile, bugün İber nehriyle Arnavut, Sırp ve Türk ailenin yaşadığı ikiye ayrılmış şehirde, durum normale döndü. 44

5 Kosova Başbakanı Haşim Taçi birçok uluslarararası televizyonun önünde bağımsızlığı ilan ederken, arka fonda beş bayrak asılıydı: ABD, AB, Arnavutluk, Kosova ve Türk bayrakları. Bu diplomatik dilde dünyaya da büyük bir mesaj veriyordu: Belki AB ülkelerinin bazıları, ama bu üç ülke, Türkiye, ABD ve Arnavutluk bizim arkamızda, onlar sayesinde bu bağımsızlık mümkün olmuştur ve bizim tartışmasız müttefikimizdir. Yeni Kosova bayrağı üzerinde yer alan 6 yıldız, Kosova daki 6 etnisiteyi temsil ediyor ve bunlara eşit düzeyde davranılacağı mesajı da açık açık söyleniyordu. Buna rağmen, oylama yapılmaksızın kabul edilen yeni Kosova Anayasası, resmi diller arasında Türkçeyi saymıyor. Bunu protesto etmek için Kosova Türk Demokratik Partisi (KTDP) milletvekilleri Enis Kervan ve Müferra Şinik, anayasa kabulü sonrası koltuklarından kalkmadı ve alkışlamadılar. Buna karşılık KTDP Genel Başkanı ve Çevre ve Alan Düzenleme Bakanı Mahir Yağcılar ise anayasanın 5. maddesinin Türklerin yaşadığı yerlerde Türkçenin resmi olarak kullanılmasına açık kapı bıraktığını, Resmi Gazete nin Türkçe olarak da yayınlandığını ve Parlamento da Türkçe konuşma yapma hakkı olduğunu, göreceli olarak da tüm bunların bir kazanım olduğunu söylüyor. Belli ki AB, yakın yıllarda örgüte üye olacak Kosova da, Türkçenin resmi dil olarak tanınmasını istemedi ve Kosova yı tanıma şartlarından biri olarak da bu şartı Kosova nın önüne koydu; Türkiye nin çabaları da doğal olarak AB karşısında zayıf kaldı. Bunun üzerine her iki tarafı da kırmamak için Kosova böyle bir muğlak, ara-yol buldu. Kosova da azınlık haklarını korumanın en güzel yolu, belki de Makedonya da 2001 yılında imzalanan Ohri Çerçeve Antlaşması misali bir belge. Burada uygulanan Badinter Sistemi parlamentoda oylanan bir taslağın yasa olabilmesi için, Parlamento daki azınlık parti milletvekillerinin de yarısından çoğunun kabul etmesi şartı. Bu bir taraftan Türk azınlık için iyi bir gelişme olmakla beraber, diğer taraftan Sırp azınlık için de yasamayı tıkaması manasına geleceğinden, Kosova için büyük bir dezavantaj oluşturabilir. 45

6 Bugün Kosova da 2 milyon, Arnavutluk ta 3.6 milyon, Makedonya da olmak üzere bölgede yaklaşık 6 milyon Arnavut yaşamakta; Arnavutlar bir bu kadar Arnavut ya da Arnavut asıllının da Türkiye de yaşadığına inanıyor. Bu yüzden hep şu söz söyleniyor: Türkiye Arnavutların ikinci vatanı. Bu pencereden bakılınca Türkiye ve Arnavutluk arasında doğal ve organik bir bağ var zaten. İki halk arasında sosyo-kültürel açıdan da büyük bir benzerlik var; müzik, yemek, aile kültürü, saygı kuralları çok benzeşiyor. Priştina veya Prizren de kendinizi küçük bir Bursa da zannedersiniz. Kosova nın AB ve Arnavutluk yanında Türkiye ile de yoğun ekonomik ilişkileri var. Türk girişimciler ve bazı KOBİ ler son on yıldır Kosova da yatırım yapıyorlar, ama bunlar hala yetersiz seviyede. Birçok Kosovalı, Türkiye den mamül ithalatı yapıyor, buna karşılık Kosova dan Türkiye ye hammadde ihracatı düşük seviyelerde gerçekleşiyor. Politik açıdan açıdan Kosova nın AB ve BM ile mecburi bağları olmakla beraber, uluslararası arenada en sıcak diplomatik ilişkileri Arnavutluk ve Türkiye ile kurabiliyorlar. Bazı şehirlerin Türkiye de kardeş şehir anlaşmaları var ve bunların sayısını çoğaltmak istiyorlar. Eğitim alanında varolan otoktonların yanına, birkaç yeni Türk okulu da kurulmuş Kosova da. TOBB un üniversite program ve projelerini geliştirme anlaşması halen devam ediyor. Türkiye deki bir üniversitede okumuş veya halen okumaya devam eden binlerce kişi var Kosova da ve bunu büyük bir gururla söylüyorlar. Çünkü Balkan halkları arasında ve Kosova da Türkiye, ABD gibi büyük bir güç olarak görülüyor halen. TİKA ve birçok Balkan STK sı Türkiye-Kosova ilişkilerini sıcak tutan en önemli aktörler. Ortak kültürel etkinlikler, fuarlar, sergiler, Türk sermayesiyle restore edilen tarihi ve resmi binalar birçok Balkan ülkesinde olduğu gibi Kosova da da sık karşılaşılan manzaralar. Türkiye deki bazı akademisyenlerin iddia ettiği ve korktuğu gibi eğer Kosova yı tanır ve desteklersek, Yukarı Karabağ meselesi bizim aleyhimize olur savının yersiz olduğunu kabul etmek gerek. Çünkü uluslararası arenada uluslararası politikanın uluslararası hukuku oluşturduğu, şekillendiridiği bir gerçek. Bu durumda Kosova nın Yukarı Karabağ a örnek olacağı yerine, bu sorunun da diplomasi taktikleriyle aşılabileceğini düşünmek ve planlamak gerek. Çünkü uluslararası alanda eğer güçlüyseniz ve önemli aktörleri ikna edebiliyorsanız, uluslararası hukuk sizin aleyhinize 46

7 işle(ye)miyor. Mesela Londra ve Zürih Anlaşmaları ndaki Kıbrıs ın Türkiye nin üye olmadığı bir uluslararası organizasyona üye olamayacağı şartı 2004 de AB tarafından açıkça ihlal edildi, ama AB ye dokunan ol(a)madı. Hatta Kosova nın eğer örnek alınacaksa KKTC, Çeçenistan, Doğu Türkistan gibi Türkiye nin işine gelecek birçok bölgede uygulanabileceğini de gözönünde tutmak lazım. Türkiye Kosova nın bağımsızlığı konusunda uluslararası arenada en güçlü lobiyi yapmış 2-3 ülkeden biridir ve bu politikasında da başarılı olmuştur. Kosova Devleti de, halkı da bunun farkında ve Türkiye ye müteşekkirler. Bundan sonra Kosova ya yapılabilecek en büyük katkı, ekonomik ilişkileri geliştirmek üzerine planlanmalıdır. Çünkü % 49 işsizliğin olduğu bu ülkede, her iki aileden bir kişi Avrupa veya Türkiye de legal veya illegal olarak çalışıyor ve bu şekilde ailesini geçindirmeye çalışıyor. Bu sefer hem Kosova nın aile yapısında büyük bozulmalar yaşanıyor, hem de ekonomik soruna köklü bir çözüm bulunamıyor. Halbuki bugün Kosova, Avrupa ya transit taşımacılıkta alternatif bir geçiş yolu, ayrıca el değmemiş madenleriyle iyi bir yatırım alanı. Halk çalışkan, Türkleri seviyor, işgücü ucuz, yatırımlara yüksek sübvansiyon veriliyor, uzun yıllar sıfır vergi ayrıcalığı var ve Türk yatırımcıları bekliyor. Eğer Kosova da sağlam bir ekonomik temel kurulabilirse, yeni kurulan devlet de sağlam ve sağlıklı bir tabana oturmuş ve bu devletin devamlılığının yaşam güvencesi olacaktır. Türk yatırımları ülkenin AB güdümünden bir nebze kurtulmasını, buna karşılık Türkiye ye biraz daha yakınlaşmasını sağlayacak, Türkiye nin bölgedeki nüfuzunu da doğal ve sağlıklı bir şekilde güçlendirmiş olacaktır. 47

8 References (Daha geniş bilgi için bkz): Yenigün, C., Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, 2 (2), 2002, Yenigün, C., Milli Egemenlik ve Supranasyonalizm İkilemi: AB ve Türkiye nin Dış Politikalarının Analizi, (National Sovereignty and Supranationalism Dilemma: The Analyses of Turkey s and EU s Foreign Policies), Aykaç, M., Parlak, Z. (Ed.): Turkey- EU Relations with All Aspects, Elif Publications, Istanbul, 2002, Yenigün C., EU s Role on the Western Balkan Democratization, First International Conference on Balkan Studies (ICBS),Tirana, Albania, 7-8 November 2008, Yenigün, C., Soğuk Savaş Sonrasında TBMM ve Dış Politika, (Turkish Parliament and Foreign Policy after the Cold War), Nobel Publications, Ankara, Yenigün, C., Hacıoğlu, Ü., Bosna-Hersek: Etnik Savaş, Eksik Anlaşma (Bosnia- Herzegovina: Ethnic War, Incomplete Agreement), İnat, K., Duran, B. (Ed.): Dünya Çatışma Bolgeleri (World Conflict Regions), Nobel Publishing, Ankara, 2004, Yenigün C., Autochthon Turkish Existence in the Balkans, International Balkan Congress, Tekirdağ, April 2008, Yenigün, C., Batı Trakya (Western Thrace), İnat, K., Duran, B. (Ed.): Dünya Çatışma Bolgeleri (World Conflict Regions), Nobel Publishing, 2nd Ed., Ankara, 2007,