SOSYAL MEDYADA KULLANICININ HABER GÜVENİLİRLİĞİ ALGISI

Transkript

1 SOSYAL MEDYADA KULLANICININ HABER GÜVENİLİRLİĞİ ALGISI 402 Deniz Kılıç 1 ve N. Bilge İspir 2 Özet Günümüzde, dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca insan birbirine bağlanarak çeşitli sosyal ağ sitelerinin üyesi oluyorlar. Sosyal ağ siteleri, kişilerin çevrimiçi olarak kişisel ağlarını geliştirdikleri ve sayısız konuyla ilgili yeni bilgiler edindikleri ana medya haline gelmiştir. Sosyal medya, kullanıcılar için, toplumsal olaylar terörist saldırılar, seçimler, doğal afetler, yolsuzluk iddiaları ve insanlığa karşı işlenen suçlar gibi önemli olaylarla ilgili haberleri giderek daha fazla aldıkları platform haline geldi. Bu da sosyal medyada haber paylaşmanın küresel bir olgu haline geldiğini göstermektedir. Son zamanlarda, sosyal medyada paylaşılan haberlerin güvenilirliği giderek tartışmalı hale gelmiştir. Sosyal medyanın güvenilirliği, dijital medyada halk katılımını ve iletişim etkinliğini başlatan ve arttıran başlıca faktörlerden biridir. Ayrıca bireyler sosyal medya aracılığıyla artık haber üretimine katılabilir ve haberleri geniş küresel sanal topluluklar vasıtasıyla yayabilir hale gelmişlerdir. Ayrıca, sosyal medya kullanıcıları haberleri paylaşırken, politika, medya ve sosyal olmak üzere tüm gündemleri belirliyorlar. Bu araştırmada, iletişimcinin güvenilirliğinin, iletilen içeriğin yayılımının ile izleyici tutum ve inançlarının değişmesinde etkili olduğunu ileri sürmektedir. Sosyal medya platformunda haber güvenilirliğini değerlendirmek bugünün haber tüketicileri için önemli bir konudur. Bu çalışmada sosyal medya platformlarındaki haber güvenilirliğini hangi faktörlerin etkilediği ampirik olarak incelenmiştir. Sosyal paylaşım sitelerinde kullanıcının algılamasını etkileyen faktörleri araştırmak için, Eskişehir de 350 kişiye, amaçlanan örnekleme yöntemi ile bir anket tasarlandı ve uygulandı. Anket iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm demografik soruları, ikinci bölüm 17 maddeli beş puanlı likert ölçeği içermektedir. Yazarların veri analizinden elde ettikleri sonuçlara göre haber alma ve paylaşma amaçlı olarak sosyal medya türlerini kullananlar, haber paylaşımlarının bilgi kirliliğine yol açtığını, haberlerin güvenilirlik sorunu yaşadığını, kaynak güvenilirliğinin önemli olduğunu, ve sosyal medyanın doğası itibari ile özgürlük ve hız sağladığını düşünmektedirler. Anahtar Sözcükler: Sosyal Medya, Haber Paylaşımı, Haber Güvenilirliği USER PERCEPTION OF NEWS CREDIBILITY IN SOCIAL MEDIA Abstract Today, millions of people around the world are connected to one another thanks to being members of various social networking websites. Social networking websites have become the major media through which people develop their personal networks online and learn new information about numerous subjects. Social media users increasingly share news about important events, such as terrorist attacks, elections, natural disasters, corruption allegations, crimes against humanity. This indicates that sharing news in social media has become a global phenomenon. Lately, the credibility of the news shared in social media has become increasingly controversial. Also the credibility of the medium of communication influences the selective involvement of the audience with the medium. Credibility of social media is one of the key factors initiating and further increasing public engagement and communication effectiveness in the digital media. Also individuals can now participate in news production and spread news through large global virtual communities. Besides when social media users are sharing news, they are 1. Doç. Dr. Anadolu Üniversitesi, İletişim Bilimleri Fakültesi, Basın ve Yayın Bölümü, dkilic@anadolu.edu.tr 2. Doç. Dr. Anadolu Üniversitesi, İletişim Bilimleri Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Bölümü, nbispir@anadolu.edu.tr

2 setting all agendas, which are political, media and social. In this research, we assume that the credibility of the communicator has widely been suggested to influence the processing of the communicated content and the change of audience attitudes and beliefs. Evaluating the news credibility on social media platform has become an important issue for today s news consumers. This has empirically examined what factors influence the information credibility on social media platforms. To explore factors affecting user s perception in social networking sites, a survey was designed and administered to 350 respondents in Eskisehir with using purposive sampling method. Survey includes two parts. First part includes demographic questions and second part includes 17 items five point Likert scale. Research results show that social media users who use social media types for news gathering and sharing purposes think that news sharing leads to information pollution, news has reliability problem, source reliability is important, and social media has provided freedom and speed by nature. Keywords: Social Media, News Sharing, News Credibility 1. Sosyal Medyada Haber Anlayışı Sosyal medyada haber sitelerinden haber toplamak, okumak ve paylaşmak giderek yaygınlaşmaktadır (Cha ve diğerleri, 2010). Tüm dünyada sosyal medya, insanlar için günlük hayatın bir parçası haline gelmiştir. Diğer iletişim ve internet teknolojileriyle (Örneğin e-posta, tartışma forumları) karşılaştırıldığında, sosyal medyanın haber paylaşımında en çok tercih edilen platform olduğu tespit edilmiştir (Purcell ve diğerleri, 2010). Bu yaygın küresel olgu göz önüne alındığında sosyal medyada kullanıcıların haber güvenirliliği ile ilgili algısını etkileyen faktörleri anlamak önemli hale gelmektedir. Sosyal medya, kullanıcıların içeriği paylaşmasına, içeriğe katkıda bulunmasına ve birbirleriyle etkileşime girerek iletişim kurmasına olanak tanıyan internet tabanlı hizmetleri ifade etmektedir (Lerman, 2007; Boyd ve Ellison, 2007). Çoğu sosyal medya platformu, kullanıcıların oluşturduğu içeriği paylaşma, etiketleme ve filtreleme gibi ortak özelliklere sahiptir (Lerman, 2007). Bu çalışmada haber paylaşımı, çeşitli sosyal medya platformlarında haberlerin kullanıcılarının katkısıyla yaygınlaştırılması olarak tanımlanmaktadır. Haber dünyanın algılanan gerçekliğini inşa etmede önemli bir rol oynamaktadır (Mc- Combs ve Shaw, 1972). Dolayısıyla haberin doğruluğu, gerçekliği, güvenilirliği okuyucular için önemli hale gelmektedir. Haber tüketim koşulları, gönüllü/bilinçli tercih, psikolojik etkenler ve içerik ile kültürel, siyasal ve ekonomik sebeplerle ilgili birçok başka etken bakımından genel bilgi paylaşımından farklılaşmaktadır (McQuail, 2005). Ayrıca, sosyal medyanın özellikleri, haber yayılımının geleneksel medyadan (Gazete, televizyon, dergi, radyo) farklı şekilde oluşmasına olanak vermektedir. Sosyal medya kullanıcıları haberdeki içeriğin etkisiyle haberleri paylaşabilir, yorum yapabilir ve karşılıklı tartışmalara katılarak (birbirleriyle etkileşime geçerek) iletişim kurabilirler. Böylece paylaşılan haberlerdeki içerik çeşitlenebilir ve kullanıcıların tercihlerine göre kişiselleştirilebilir. Sosyal medya, aynı zamanda kullanıcıların benzer ilgi alanlarına sahip kişileri tanımasına ve kendileri gibi düşünen diğer insanlarla bağlantı kurmasına olanak tanır (Boyd ve Ellison, 2007). Sosyal medyada bir haberin paylaşımı, haberin kapsamını genişletebilir (Lerman, 2007). Ayrıca sosyal medya küresel yayılım sağladığı için, haberlerin paylaşımı ve tartışılması dünya çapında gerçekleşebilmektedir. Bununla birlikte haber paylaşımı, bireysel kullanıcıların etkisinin yanı sıra ağ yapılarının temelden bağlı olduğu teknoloji tarafından da yönlendirilen bir süreçtir (Ma ve diğerleri 2014). Sosyal medyanın etkileşim sağlaması, mobil iletişimde kullanılabilmesi, eşzamansızlık, kitlesizleştirme gibi özelliklere sahip olması, sahiplik ve denetim bakımından geleneksel medyaya göre daha özgür olması, veri aktarım kapasitesi ve hızı açısından bilgi 403

3 404 paylaşımında ve iletişimde önemli bir rol oynamaktadır. Dünyanın önemli olaylarının özellikle tusunami, deprem, kasırga gibi doğal afetlerin kamuoyuna yansımasında sosyal medyanın katkıları yadsınamaz bir gerçektir. Ayrıca Gezi Parkı Olayları, Arap Baharı, Wall Street Protestoları (Occupy Wall Street), gibi toplumsal hareketler ve halk eylemlerinin topluma, dünya kamuoyuna yansımasındaki etkileri sosyal medyanın işlevi bakımından önemli göstergelerdir. Sosyal medyanın bu haber verme işlevinin önemi özellikle haberlerin doğruluğu bakımından çok daha önemli bir hal almaktadır. Sosyal medyadaki haberler ile ilgili temel sorunlardan birisi haberin doğruluğu ile ilgili şüpheler ve haber kaynağının güvenilirliğidir. Sosyal medyada çok sayıda kullanıcının paylaşımda bulunması, anonim kimliklerin olması ya da kullanıcı kimliklerinin belirsiz olması sosyal medyada yer alan haberlerin doğruluğu konusunda şüphe uyandırmaktadır. Sosyal medya bilgi kirliliğinin en çok yaşandığı manipülasyon ve dezenformasyonun en çok görüldüğü alanlardan birisidir. Güvenilirlik konusunda yapılacakların başında ilk önce kaynak güvenilirliği gelmektedir. Sosyal medya kullanıcılarının en çok rastladığı güvenilirlik sorunlarının başında kaynak profilinin açık olup olmaması, kaynağın tanınıp tanınmadığı, reklam ya da siyasi amaç taşıyıp taşımadığı, aynı şekilde üstü örtük biçimde reklam verenler ya da siyasetçiler ile bir bağlantıları olup olmadığıdır. Sosyal medyadaki haberlerin güvenilirliğinin belirlemek adına kullanıcılara, haberlerin oluşturulma tarihi ve farklı güvenli kaynaklardan haberin doğrulanması, bilgiyi paylaşan organizasyonun bağımsızlığı ve içeriğin arka planı ve sosyal medya bağlantılarına bakılması önerilmektedir. Sosyal medyada kullanıcılar tarafından üretilen içeriklerin yaygın haberler haline gelmesi nedeniyle kullanıcıların dikkatli olması önerilmektedir. Sosyal medyada editöryal bir kontrolün olmayışı, yoğun reklam içeriği, fotoğraf ve videolarla yapılan çeşitli yanıltıcı eylemler, görüntülerde çarpıtma ya da tahribat, yeni medyadaki güvenilirlik sorunlarını oluşturmaktadır. Günümüzde internette yayın yapan birçok haber sitesi, haber medyasının ana akım gazeteleri ve televizyon kanalları kendi izler kitlelerinin önemli bir kısmının sosyal medyadan yönlendirildiğini ifade etmektedirler. Kendi sayfalarını doğrudan ziyaret edenlerin giderek azaldığını bundan dolayı da artık ana sayfalarını güncellenmekten çok sosyal medyada nasıl daha görünür olunacağı, nasıl öne çıkılacağına ilişkin stratejiler üzerinde çalışmaktadırlar. Günümüzde birçok okuyucu farklı haber sitelerini ziyaret etmek yerine neredeyse her konu ve görüşün bir arada bulunabildiği sosyal medyayı takip etmektedirler. Çoğu ziyaretçi online haber sitelerine doğrudan erişime veya arama motorlarıyla erişse de, sosyal medya tavsiyeleri çoğu kullanıcı için vazgeçilmez hale gelmiştir (Mitchell ve Page, 2014). Haber paylaşımında bu durum takipçinin haberlerle etkileşim biçiminin değişmesine yol açmakta ve bireyin ilgili olduğu haber konularına yönelimini arttırmaktadır. Ayrıca sosyal medyada başkalarının haber paylaşım faaliyetlerinin gözlenmesi daha fazla (tesadüfi) habere maruz kalınmasına ve ideal olarak diğer görüş ve fikirlerle karşılaşmasına/çatışmasına yol açabilmektedir. (Mitchell ve Page, 2013) Sosyal medyanın karakteristiği gereği ortamda yer alan bilgi veya haberlerin içeriğini izleyecek profesyonel kanal tutucuların (haber editörü vb.) olmaması haberlerle ilgili kullanıcıların güvenilirlik sorunu yaşamalarına neden olabilmektedir. Kapalı gruplardın içinde denetim olmakla birlikte herkese açık olan profillerin haber paylaşımı için denetim söz konusu değildir. Güvenilirlik ile ilgili Li ve Suh un yaptığı araştırmada temel iki kavram olan medyanın güvenilirliğini ve mesajın (içeriğin) güvenilirliğini en önemli anahtar kavramlar olarak tanımlanmaktadır. Bu iki temel kavram altında medyanın güvenilirliğini etkileyen faktörler kitle iletişim aracının bağımsızlığı, etkileşimlilik, kitle ile-

4 tişim aracının geçirgenliği (bilginin denetlenmesi), olarak açıklanırken mesajın güvenilirliğini etkileyen faktörler ise bilginin niteliği ve görüş/ifade edilen savın gücü şeklinde açıklanmaktadır (Li ve Suh, 2015). Ayrıca haber güvenilirliğinin nasıl algılandığı açıklamak için yapılan araştırmalarda kaynak (haber kaynağı/paylaşımcı) güvenilirliği önemli bir etkendir. Kaynak güvenilirliği ile ilgili kullanıcı algısı bir iletişimcinin inanılabilirliği konusunda kullanıcılar tarafından yapılan yargılar olarak tanımlanmaktadır (Westerman, ve diğerleri 2014). Kaynak güvenilirliğinin uzmanlık/ yeterlik, güvenilirlik ve saygınlık/itibar olarak üç boyutu bulunmaktadır: Kaynak güvenilirliği, özellikle kriz dönemlerinde ve doğruluğu teyit edilmemiş şüpheli bilgiler söz konusu olduğunda, sosyal medya araştırmaları için giderek daha önemli bir değişken haline gelmektedir. Örneğin Twitter gibi sosyal ağlarda takipçi sayısı az olan profillerin (kullanıcıların) takipçilerinde o profille ilgili olarak güvenilir ve yeterli (uzmanlık) olmakla ilgili algının daha düşük seviyede olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bir profilin (kullanıcının) takipçi sayısı ile takip edilen profil (kullanıcı) sayısı arasındaki fark ne kadar az ise o profille ilgili olarak takipçilerdeki uzmanlık/yeterlilik algısının o kadar yüksek olduğu ortay çıkmıştır (Westerman, ve diğerleri 2012). Artan kanallar (sosyal medya uygulamaları), bilgi miktarındaki artış ve hız gibi internetin sağladığı olanaklar düşünüldüğünde içerik üzerinde denetim/gözetim işlevini yerine getirilmesi azaltmaktadır. Kullanıcılar esas itibariyle iletişimcinin saygın, güvenilir ve alanına hakim olmasını beklerler (Westerman, ve diğerleri 2014). Bununla birlikte Santana ve Wood (2009) tarafından yapılan araştırmada, bilgi kaynağının inanılırlığı konusu, sosyal medya teknolojileri üzerinde paylaşılan bilgilerin etkili bir şekilde kullanılmasından sorumlu olan ancak anlaşılması zor bir faktör olduğu ortaya çıkmıştır. Gündemin önemli konuları ve geleneksel medyada bulunamayan özel bilgi ya da haberler için kullanıcılar sosyal paylaşım sitelerine başvurma eğilimindedirler. Bununla birlikte aranan bu özel bilgiler sosyal ağ sitelerinde bulunabildiği için (teyit edilmemiş olsa bile) kullanıcılar tarafından tercih edilmektedir. Paylaşılan bilgilerde konuyu/olayı açıklayacak, içeriği zenginleştirecek ne kadar fazla malzeme (fotoğraf, video, ayrıntılı metin, harita, grafik vs.) varsa kullanıcıdaki güvenme eğilimi artmaktadır (Osatuyi, 2013). Ana akım medya başta olmak üzere sosyal medyanın haber medyası tarafından son dakika haberciliğinin görüldüğü bir mecra haline gelmesi güven unsuruyla birlikte özellikle haberin popülerliği ve yayılma hızını önemli hale getirmiştir. Sosyal medyada yayılan haberlerde dezenformasyon olduğu ve haberlerin tarafgir bir biçimde paylaşımın birlikte düşünülmesi gereken bir durum olduğu ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte eğitim düzeyinin ve yaşın (yaş arttıkça) haber paylaşımında daha bilinçli davranıldığını vurgulanmaktadır (Sütçü, ve Algül 2015). Bir kullanıcının bir haber içeriğini paylaşması sadece kişisel özelliklerle ya da içeriğin özellikleri ile açıklamak yeterli değildir. Bunun yerine, kullanıcının bağlantıda olduğu arkadaşları, takipçileri, takip ettiği kişiler ve kurumlar, grupların yanı sıra sosyal medya platformunun yapısı, ara yüzü, ağ genişliği ve bileşenleri de etkili olmaktadır (Kümpel, ve diğerleri, 2015). 2. Yöntem Tanımlayıcı bir araştırma olan bu çalışma sosyal medyada kullanıcıların haber paylaşımlarını ve tüketimlerini anlamaya çalışmaktadır. Amaca yönelik olarak aşağıdaki araştırma sorularına yanıt aranmıştır: a. Sosyal medyada haber paylaşımlarına yönelik olarak kullanıcı algıları nedir? b. Kullanıcı algıları sosyal medya platformlarına göre farklılaşmakta mıdır? 405

5 Çalışma, Facebook, Twitter, Linkedin ve Instagram ile sınırlı tutulmuştur. Sosyal medyada haber paylaşımlarına yönelik kullanıcı algılarını ölçmek amacı ile 17 ifadeden oluşan 5 li likert ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin güvenilirlik katsayısı (Cronbach s Alpha) 0,70 bulunmuştur. Soru formu Eskişehir ilinde, nüfusun yoğun olduğu bölgelerde, amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen 350 kişiye uygulanmış, analize uygun olmayan dört anket çıkarıldıktan sonra 346 kişi üzerinden analizler yapılmıştır. 3. Tanımlayıcı İstatistikler Katılımcıların yaş ortalaması 28,08 dir (ss:9,3 minimum:12, maksimum: 60). Diğer demografik ve sosyal medya üyeliklerine ilişkin tanımlayıcı bilgiler Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1. Tanımlayıcı İstatistikler 406 Katılımcılar haber alma amaçlı olarak en çok Facebook kullanmakta (76,3) daha sonra sırası ile Twitter (42,3) Instagram (26,0) ve Linkedin (5,5) gelmektedir. Katılımcıların ne sıklıkla haber alma amaçlı olarak sosyal medyayı kullandıkları 5 li Likert ile ölçülmüştür

6 (1- Hiç, 5-Çok sık) ve sıklıkla sosyal medyayı kullandıkları görülmüştür (Ortalama: 3,7; ss 0,98). 4. Haber Paylaşımlarına Yönelik Algılar Haber paylaşımlarına yönelik algıları belirlemek üzere oluşturulan 17 ifadeli ölçme aracı öncelikle Faktör analizine tabi tutulmuştur. (KMO: 0,73, Barlet Test: X2=930,507, p<0,05). Özdeğeri 1 den büyük 5 faktör bulunmasına rağmen Scree Plot grafiği verinin 4 faktörde toplanabileceğini gösterdiği için faktör analizi 4 faktör üzerinden yapılmış, iki faktörde yer alan 16. ifadenin faktör yükleri arasındaki fark 10 dan az olduğu için analizden çıkarılmıştır. Bulunan 4 faktör toplam varyansın 0,49 unu açıklamış ve faktörler sırası ile güvenilirlik, özgürlük ve hız, bilgi kirliliği, kaynak güvenilirliği olarak adlandırılmıştır. Tablo 2. Faktör Analizi 407 Sosyal medya türlerini haber amaçlı olarak kullananların belirlenen faktörlerden aldıkları ortama puanlar ise Tablo 3 de görülmektedir.

7 Tablo 3. Sosyal medya türüne göre faktörlerin ortalama puanları Tablo 3 de görüldüğü üzere güvenilirlik ortalama puanı her dört sosyal medya türünde düşüktür. Kullanıcılar her dört sosyal medya türünde de bilgi kirliliğin olduğunu düşündükleri ayrıca özgürlük ve hız vurgusu yaptıkları görülmektedir. Eğitim durumuna göre faktörlerden alınan ortalama puanların farklılaşıp farklılaşmadığını görmek için yapılan ANOVA testi puanlar arasında anlamlı bir fark olmadığını göstermiştir. Tablo 4. ANOVA testi 408

8 Sonuç Dört tür sosyal medya türü (Facebook, Twitter, Instagram, Linkedin) baz alınarak, kullanıcıların haber paylaşımlarına yönelik algılarının belirlenmeye çalışıldığı bu çalışma, 4 temel faktör ortaya koymuştur. Bu faktörler sırası ile güvenilirlik, özgürlük ve hız, bilgi kirliliği ve kaynak güvenilirliği olmuştur. Bu dört faktörden elde edilen ortalama puanlar incelendiğinde, haber alma ve paylaşma amaçlı olarak sosyal medya türlerini kullananlar, haber paylaşımlarının bilgi kirliliğine yol açtığını, haberlerin güvenilirlik sorunu yaşadığını, kaynak güvenilirliğinin önemli olduğunu, ve sosyal medyanın doğası itibari ile özgürlük ve hız sağladığını düşünmektedirler. Kaynakça Boyd, D.M. ve Ellison, N.B. (2007), Social network sites definition, history, and scholarship, Journal of Computer-Mediated Communication, Vol. 13 No. 1, pp Cha, M., Haddadi, H., Benevenuto, F. ve Gummadi, K.P. (2010), Measuring user influence in Twitter: the million follower fallacy, Proceedings of the Fourth International AAAI Conference on Weblogs and Social Media, AAAI, Washington, DC, pp Lerman, K. (2007), Social information processing in social news aggregation, IEEE Internet Computing, Special Issue on Social Search, Vol. 11 No. 6, pp Li, R., ve Suh, A. (2015). Factors Influencing Information credibility on Social Media Platforms: Evidence from Facebook Pages. Procedia Computer Science, 72, Kümpel, A. S., Karnowski, V., & Keyling, T. (2015). News sharing in social media: a review of current research on news sharing users, content, and networks. Social Media+ Society, 1(2). Ma, L., Sian Lee, C., ve Hoe-Lian Goh, D. (2014). Understanding news sharing in social media: An explanation from the diffusion of innovations theory. Online Information Review, 38(5), Mitchell, A., ve Page, D. (2013). The role of news on Facebook. Common yet incidental. Pew Research Center. Retrieved from Mitchell, A., ve Page, D. (2014). Social, search & direct: Pathways to digital news. Pew Research Center. Retrieved from pdf McCombs, M. ve Shaw, D.L. (1972), The agenda-setting function of mass media, Public Opinion Quarterly, Vol. 36 No. 2, pp McQuail, D. (2005), McQuail s Mass Communication Theory, Sage, Singapore. Osatuyi, B. (2013). Information sharing on social media sites. Computers in Human Behavior, 29(6), Purcell, K., Rainie, L., Mitchell, A., Rosenstiel, T. ve Olmstead, K. (2010), Understanding the Participatory News Consumer: How Internet and Cell Phone Users Have Turned News into a Social Experience, Pew Research Center, Washington, DC. Santana, A., & Wood, D. J. (2009). Transparency and social responsibility issues for Wikipidea. Ethics and Information Technology, 11(2), Sütçü, C. S. Ve Algül A. (2015). Değişen Haber Algısı: Kullanıcılar Sosyal Medyada Haberlerini Nasıl Değerlendiriyorlar?. Global Media Journal: Turkish Edition, 6(11). Westerman, D., Spence, P. R., & Van Der Heide, B. (2012). A social network as information: The effect of system generated reports of connectedness on credibility on Twitter. Computers in Human Behavior, 28(1), Westerman, D., Spence, P. R., & Van Der Heide, B. (2014). Social media as information source: Recency of updates and credibility of information. Journal of Computer-Mediated Communication, 19(2),