Mostar, Sayı: 55, Eylül

Transkript

1 KOMŞUMUZ AMEIRAK Cuneyt Yenigun Hafta geçmiyor ki Irak ta bombalar patlamasın, onlarca, yüzlerce masum Iraklı ölmesin. Resmi rakamlara göre resmi olmayanlara göre 1 milyondan fazla Iraklı 2003 den beri hayatını kaybetti. Saldırışarın terörist gruplarca yapıldığının söylenmesine rağmen, mantıksal olarak buna inanmak da oldukça zor. İntihar bombacısı olan bir kişinin bir caddede yürüyen insanları mı, yoksa bir Amerikan üssünü veya askerlerini mi hedef olarak seçeceği sorusu, herkesi tüm Ortadoğu da olduğu gibi Irak ta da bir Ergenekon yapılanmasının olup olmadığını düşünmeye itiyor. Maalesef elde veri olmadığı için olayların gözüken yanı ile hareket etmek durumunda kalıyoruz. Tüm bu kargaşanın sebebi olan Amerikan işgalinin ne zaman biteceği, Amerikanın Irak tan ne zaman çekileceği hala tartışma konusu. Obama halen civarında olan askerlerin 2011 sonu itibariyle Irak tan tamamen çekileceğini açıkladı. Acaba tamamen çekilmek ABD açısından mümkün olabilir mi? Amerikan askeri varlığı, işgalin bir sonucu ise bunun gerçekten olup olamayacağını araştırırken, işgalin sebepleri üzerinde derinlemesine düşünmekte yarar var. Çünkü tüm büyük devletlerin olduğu gibi ABD nin de Irak ı işgal ederken uzun vadeli planları vardı ve acaba bunlar gerçekleşti mi? Eğer bu sebepler ortadan kalktı ve ABD amacına ulaştıysa çekilir; ama bunlara ulaşamadıysa basitçe işgalin farklı isimler ve şekiller altında devam edeceği sonucu ortaya çıkacaktır. Bizler derslerde Irak taki çatışmayı analiz ederken, Amerikan işgalinin sebeplerini perde önü ve arkası olarak ikiye ayırmaktayız. Perde önüne koyulan sebepler, Saddam ın nükleer füzeler bulundurduğu ve uluslararası teröre özellikle Osama bin Ladin e destek verdiği idi. Her ikisinin de bulunamadığı Amerikan resmi ağızlarından 2004 de itiraf edildi. Perde arkası sebepler, yani işgalin esas amaçlarını ise 13 başlık altında toplamak mümkün. Bunlardan birincisi, herkesin de bildiği gibi Irak taki petrolün dayanılmaz cazibesiydi. Amerikan ekonomisinin silah ve petrol olmak üzere iki motor sektörü var. Bu sektörler yavaşladığı anda, Amerikan ekonomisi durma noktasına geliyor, işsizlik hızla yükseliyor. Dünyanın en büyük petrol tüketicisi olan ABD, işgal ile şu an en büyük üretici durumuna da geçti. Dünyanın en pahalı petrolü bugün Musul ve Kerkük te satılmakta. İşgalin hemen ardından petrol fiyatları 50 dolardan 120 dolarlara yükseldi ve ABD bu yükselişten büyük paralar kazandı. Dünya petrol rezervinin %11 i Irak ta bulunuyor ve yeni kurulan çıkartma sistemiyle en az 30 sene daha buradaki petrolün çıkarılmaya devam edeceği tahmin ediliyor. Şu an Irak ta petrol çıkartma ve işletme hakkını 7 kız kardeş (seven sisters) olarak adlandırılan dünya petrol devlerinden ABD menşeili olanlar elde etmiş ve yıllık Mostar, Sayı: 55, Eylül

2 sözleşmeler imzalamış durumdalar. İkinci sebep az da olsa doğal gazın çıkarım ve satımı. Aynen petrolde olduğu gibi Irak taki bu enerji sektörü de işgalden sonra Amerikalı şirketlerin eline geçti. Üçüncü sebep ise Irak taki inşaat gelirleri. ABD işgal sırasında devlet binaları, hastaneler, okullar, köprüler, camiler ve daha birçok birincil derecede önem arzeden binaları bombaladı. İşgalin hemen ardından da bu binaların yeniden yapılması için ihaleler açtı. Hatta bu sırada AB şirketlerini ihaleye almadığı, kendisine savaş sırasında yardım eden İngiltere ye de ihalelerde sadece %5 pay verdiği için tartışma yaşandı. İhalelerin resmi rakamlarla %95 ini Amerikan şirketleri aldı ve hala bugün bombalamalarla yeni ihaleler açılıyor. Tabii paralarını Irak devleti, petrol gelirlerinden ödüyor. Bu ihaleleri çok yüksek fiyatlarla alan Amerikan şirketleri daha düşük fiyatlarla başka şirketlere ihale ediyor ve şirket Irak a bile gelmeden NewYork tan kağıt üzerinde büyük paralar kazanıyor. Aynı bina 5-6 şirket üzerinden ihale ile geçerek 50 milyonluk bir ihaleyi 3 milyona bir Türk firmasının fiilen yapmasıyla tamamlanıyor ve daha bu bina yapım sürecinin en az 25 yıl daha devam etmesi planlanıyor. İşgaldeki dördüncü sebep, o dönemde artık kimsenin satın almadığı eski silahların elden çıkarılmasıydı. Saddam ın 1991 de Kuveyt te olduğu gibi, bölge ülkelerini ve kukla rejimlerini de tehdit edeceği korkusuyla yılları arasında ABD tarafından Kuveyt, Katar, BAE, Bahreyn, Suudi Arabistan ve Ürdün e fiyatı 3-4 katına ulaşan değerlerde yüksek mikarda ve her çeşit hem eski hem yeni birçok silah, teçhizat, tank ve uçak satıldı. Hatta bölge ülkelerinde yeterince uzman bulunmadığı için bunları kullanan uzman personel de karşılayan ülke ödemek üzere, yüksek maaşlarla bu ülkelere gönderildi. Bazılarında hala bu personel durmaya devam ediyor. Silah sektörü ile ilgili beşinci sebep, misket bombası gibi yasaklanmış olanlar da dahil olmak üzere yeni silahların da bu Irak deneme sahasın da kullanılmasıydı. ABD küçük çaplı kitle imha silahlarını uluslararası anlaşmalarla bağlı olduğu için deneme imkanı bulamamıştı. Savaş sırasında Irak tan gelen ve 30 yıldır savaşla kavrulan dolayısıyla silahları iyi tanıyan halktan gelen haberler, o güne dek hiç görmedikleri bombaların atıldığı ve ardından anormal ölümlerin olduğu şeklindeydi. Misket bombaları ise videolarla tesbit edilmişti. Altıncı sebep, ABD nin kurulduğundan beri kendisine görev edindiği İsrail i koruma politikasının bir sonucuydu. Çünkü Saddam, bölge ülkeleri tarafından destek görmek ve Irak halkı arasında sempati kazanmak amacıyla, İsrail deki intihar komandolarının ailelerine maaş bağlıyor ve onları kahraman olarak ilan ediyordu. Ayrıca ABD nin kendisine saldıracağını hissettiği anda gözdağı vermek üzere kimseye zarar vermeyecek şekilde de olsa (çöle veya Mostar, Sayı: 55, Eylül

3 geceleyin alış veriş merkezine) füze atmıştı. Bu da ABD nin hassas noktasına dokunmaktı ki, özellikle Clinton döneminde bu gözdağı ses getirmişti. Yedincisi, bir öncekiyle bağlantılı olarak, sayıları 4.5 milyonu bulan (bazılarına göre 6 milyon) ama hukuk, medya ve sağlık sektörlerini ellerinde tutan ve Amerikan yönetimlerini istediği gibi yönlendirebilen ABD deki Yahudi lobisinin baskısıydı. Bu baskı, Clinton döneminde de yoğun bir şekilde kendini göstermiş ve Irak a askeri müdahaleye yanaşmayan Clinton a karşı, kendisi de bir Yahudi olan Monika Lewinski aracılığıyla DNA kartını oynamıştı. Bu İsrail in güvenliğinden çok Amerikan iç siyaseti ile ilgili bir durumdur; yani iktidarlarını elde tutmak ve hatta bu arada nemalanmak isteyen Amerikan senatosu ve temsilciler meslisi ile ilgili bir başka sebeptir. Yahudi lobisi ve onun desteklediği Al Gore ve Yahudi Liebermann ikilisiyle savaşarak iktidara gelen junior Bush, daha sonra kendi çıkarları ve Yahudi lobisinin isteği örtüştüğü anda bu lobiyle gayet samimi ilişkiler kurmuş ve Irak işgalinde beraber hareket etmişlerdir. Bugün Irak ta Amerikan adı altında onlarca Yahudi şirketi siyasi ve ekonomik faaliyetler yürütmektedir. Sekizinci sebep, Ortadoğu daki en büyük askeri üssü kurma amacıdır. Tabii ki İncirlik gibi, diğer Arap ülkelerinde de Amerikan askeri üsleri bulunmaktadır. Fakat hemen hepsinde yapılan ikili anlaşmalarla Amerikan ordusu farklı sınırlamalar altındadır. Bu da Amerikan ordusunun hareket kabiliyetini kısıtlamaktadır. Buna karşılık bugün Irak ta kurulan Amerikan üsleri kendi başına bir küçük devlet gibi hareket edebilecek serbestiyete ve bağımsızlığa sahiptirler. Yani İngiltere nin Kıbrıs taki Akrakiti ve Baf bölgelerinde olduğu gibi bir çeşit post-kolonyal askeri şehircikler kurulmuştur. Amerika nın kullandığı (Amerika kıtasının sağ tarafta bulunduğu) dünya haritasını elinize aldığınızda, Irak tam ortada kalır. Yani ABD dünyanın tam ortasında bağımsız askeri üsler edinmiştir ki, bölgede daha çok işi ve yakın dostları olan ABD için bu üsler İncirlik ten kat kat daha değerlidir. Bu üsleri bırakmak, kurulduğundan beri her beş yılda bir, direkt veya dolaylı bir savaşa katılan bir ülke için oldukça zor görünmektedir. Dokuzuncu sebep, demokrasi örneği söylemidir. ABD, II. Dünya Savaşı sonrası Avrupa nın en demokratik ülkesi Almanya nın ve Pasifik in en demokratik ülkesi Japonya nın anayasalarını yazarak ve hatta Japonya da olduğu gibi (General Mc Arthur; ) yıllarca dolaylı veya direkt olarak yöneterek Avrupa ve Pasifik e demokrasiyi kendilerinin getirdiğiyle övünmektedirler. Aynı şeyi, diktatörlükler bölgesi Ortadoğu da da Irak aracılıyla yapmayı ilan etmiş durumdadırlar. Bu da ABD ye kaybolan prestijini geriş getirmede ve özellikle Ortadoğu da süren anti-amerikanizmi yumuşatmada önemli bir avantaj sağlayacağını düşünmektedirler. Mostar, Sayı: 55, Eylül

4 Onuncu sebep, yine bir öncekiyle bağlantılı olan (genişletilmiş) Büyük Ortadoğu Projesiyle (GBOP) ilgilidir. Kısaca bölge ülkelerinde demokrasiye geçiş planı olarak tanımlanan bu proje, buna yanaşmayan ülkelere ABD nin yaptıracağı savına dayanmaktadır. Bizler istediğimiz kadar demokrasinin ihraç edilemeyeceğini savunalım, bu amaç ABD nin uzun vadeli planları arasındadır ve varolmak zorundadır. Gerçek amacı demokrasi savunuculuğu değil, bölgedeki ekonomik çıkarlarının ve şirketlerinin zedelenmemesi olan bu plan, RAND Cooperation ın raporlarında görüldüğü gibi, bölge halklarının kendi iktidarlarını sallamakta olduğu gerçeği üzerine kurulmuştur. ABD dostları olan bu diktatörlere sistemlerini yumuşatmaları ve böylece kendi halklarının desteğini sağlamaları gerektiğini, yoksa sistemin çöküşü ile kendi ekonomik çıkarlarının da yokolacağı korkusuyla bunu önermektedir. Irak da coğrafi manada Ortadoğu nun hem tam ortasındadır, hem de Ortadoğu nun sosyo-kültürel ve etnik bir prototipidir. Onbirinci sebep, nüfüsunun çoğu Şii olan ve Irak ın İran ın doğal nüfuz alanında olmasıdır. ABD tarafından Bush zamanında şer üçgeni olarak ilan edilen İran, Obama ile ilişkilerde yumuşama olsa da, halen bir tehdit olarak görülmeye devam etmektedir. Savaşla kazanılmış olan Irak, ABD tarafından herhalde rakibinin ellerine terkedilmeyecektir. Aynı zamanda bu tehdidi veya rakibini askeri olarak ne kadar vurabilir (vulnarable) mesafede olursa, İran ile müzakere masasında o kadar güçlü olacaktır. Onikinci sebep, muhtemel tehdit veya bölgesel rakip Rusya ya yakın olma isteğidir de Başkan olan Putin, Gorbaçev in tersine 4 doktrin açıklamıştı ve bu doktrinler devlet politikası haline dönüşmüştür. Bunlardan ikisinde Putin Irak ı da nüfuz alanı içinde sayıyor ve ABD nin bölgeye tek taraflı girişimlerinin durduralacağını ilan ediyordu. Bu, Rusya tarafından 2003 de yapılamadı ama bazı neo-con ların iddia ettiği gibi 2030 da yeniden Rusya ikinci bir kutup olacaksa, Irak Türkiye den de daha yakın ve kullanılabilir bir üs olacak ve Rusya yı çevreleme politikasının en uç noktasını oluşturacaktır. Obama, Rus ilişkilerine böyle rijit bakmıyor ama Rusya nın en azından rakip olduğu da bir gerçek ve Rusya ya Irak sayesinde yakın olmak da ABD için büyük bir avantaj. Onüçüncü sebep de biraz uzak bir ihtimal olsa da aynı sebeplerle Irak sayesinde coğrafi olarak Çin e yakın olmaktı. Bush zamanında neo-conlar Çin in komünist ideolojisi, dev nüfusu, yükselen ekonomisi ve BM Güvenlik Konseyi daimi üyeliğiyle 2021 de iki kutuplu sistemin başlayacağını ve komünist paktın liderinin Çin olacağını ve Çin in çevrelenmesi gerektiğini savunuyorlardı. Karşılıklı ekonomik bağımlılık sayesinde ABD ve Çin in böyle bir düşmalık içine girmesinin imkansıza yakın olduğu düşülse de, küçük de olsa bu ihtimali ABD Başkanı danışmanlarının gözardı etmeyecekleri düşünülebilir. Hepimiz Mostar, Sayı: 55, Eylül

5 soğuk savaş ideolojileri döneminin kapandığını kabul ediyoruz, ama 1949 da Tayvan ı Çin komünizmine karşı korumayı üstlenen Amerikan 2. Donanması her ihtimale karşı ve Obama ya rağmen 60 yıldır hala bölgede bekliyor. Yukarda sayılan sebeplerin bazıları ABD Demokrat Parti nin politikaları ile geçerliliğini yitirmiş durumda; ama petrol, doğal gaz, bölgeye silah satımı, yahudi lobisinin burada kalma konusundaki baskısı, Ortadoğu da stratejik askeri üs, bölgeye demokrasi getirme, demokrasi örneği olma, Rusya ya coğrafi yakınlık ve Irak ın İran ın etkisi altına girmesi kaygısı hala ABD için vazgeçilmez önemde olan konuları oluşturmakta. Bu yüzden ABD resmi olarak askerlerini 2011 sonunda çekebilir ama aynen Almaya da olduğu gibi fiilen şapkalar veya miğferler değiştirilir, üzerinde UN (BM) yazan miğferler giyilir, adı peacekeeping (barış koruma gücü) olur, Afganistan daki gibi NATO gücü olur, veya Irak askerini eğitim gücü olur, yani kısaca ABD miğferleri uluslararası bir örgütün miğferiyle değiştirilir, ama ABD nin kendisi için bu kadar önemi haiz bir bölgeyi gerçekten terketmesi, bölgede siyasi ve ekonomik çıkarları kalmadığında gerçekleşebilecektir. Irak tan Amerikan askerlerinin fiilen ne zaman çıkacağını düşünürken, ABD nin 1939 da girdiği Almanya dan 2002 de çıktığını, Japonya yı hala korumakla yükümlü olduğunu, Fransa nın Cezayir ve Tunus ta 100 yıldır farklı miğferlerle halen durmakta olduğunu unutmamak lazım. Mostar, Sayı: 55, Eylül

6 References Daha geniş bilgi için bkz: Yenigun, Cuneyt, Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, 2 (2), 2002, Yenigun, Cuneyt, Milli Egemenlik ve Supranasyonalizm İkilemi: AB ve Türkiye nin Dış Politikalarının Analizi, (National Sovereignty and Supranationalism Dilemma: The Analyses of Turkey s and EU s Foreign Policies), Aykaç, M., Parlak, Z. (Ed.): Turkey- EU Relations with All Aspects, Elif Publications, Istanbul, 2002, Yenigun, Cuneyt, An Emerging International Actor in Eurasian Stage: OBSEC Turkish Review of Eurasian Studies, 5, 2005, Yenigun, Cuneyt, Özcan. M. Republic of Iraq, Wolfgang, G., Inat, K. (Ed.): Foreign Policy in the Greater Middle East, Central Middle Eastern Countries, WVB Wissenschaftliher Verlag Berlin Publications, Berlin, 2005, Mostar, Sayı: 55, Eylül