1.GİRİŞ 1.1. STAJIN AMAÇ VE KAPSAMI

Transkript

1 1.1. STAJIN AMAÇ VE KAPSAMI 1.GİRİŞ Yaz stajı yani stajyerlik eğitiminin amacı; öğrencilerin lisans eğitimi sırasında, devam ettikleri lisans dalıyla ilgili bir sanayi veya ticaret kuruluşunda yani gerçek iş ortamında tecrübe kazanmaları ve teorik olarak öğrendiklerini uygulama fırsatını bulmalarıdır. Sonuç olarak; öğrenciler, derslerde gördükleri teorik ve uygulamalı bilgileri gerçek iş ortamında pratiğe dökerek kendilerini geliştirecektir. Bunun yanı sıra iş dünyasında karşılaştığı, gözlemlediği problemleri üniversiteye aktarıp üniversite sanayi imkanları ile müşterek çalışmalarla çözülebilecek konuları araştırma konusu olarak veya model üretimler gerçekleştirerek, teori pratik becerilerini pekiştirirler. Böylelikle üniversite-sanayi işbirliğinin sağlanmasına da katkıda bulunurlar. Ayrıca bütün bu staj eğitimi sırasında sanayi veya ticaret kuruluşu vasıtasıyla en son teknolojilerden de haberdar olurlar FİRMA HAKKINDA GENEL BİLGİLER Tüpraş Tarihçe Tüpraş'ın kökleri, 1961 yılında Amerikan Caltex tarafından kurulan İPRAŞ'a (İstanbul Petrol Rafinerisi A.Ş.) kadar uzanmaktadır. Kamu İktisadi Teşekkülleri nin daha verimli çalışmalarını sağlamak amacıyla yapılan düzenlemeler kapsamında, İPRAŞ ve kamuya ait diğer 3 rafineri, 1983 tarihinde Tüpraş çatısı altında toplanmıştır. Aynı tarihte daha önce TPAO na bağlı faaliyet gösteren İzmir ve Batman Rafinerileri ile yapımı devam eden Kırıkkale Rafinerisine devredilmiştir.

2 Ayrıca Pektim yarımca kompleksi, 2001 yılında TÜPRAŞ a devredilerek Körfez Petrokimya Rafineri Müdürlüğü adını almıştır. 12 Eylül 2005 tarihinde Özelleştirme İdaresi Başkanlığı nca yapılan ihale ile milyon Amerikan Doları karşılığında Tüpraş ın kamuya ait % 51 hissesi 26 Ocak 2006 tarihinde Koç Holding, Aygaz, Opet ve Shell tarafından kurulmuş olan Enerji Yatırımları A.Ş. ye devredilmiştir Kırıkkale Rafinerisi Tarihçe Ülkemizin en önemli tesislerinden biri olan Kırıkkale Rafinerisi, Ankara, Amasya, Tokat, Kırşehir, Yozgat, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Nevşehir, Niğde, Konya, Afyon ve Eskişehir illerinden oluşan Orta Anadolu Bölgesinin petrol ürünleri ihtiyacını karşılamak amacıyla TPAO ile ROMANYA INDUSTRIAL EXPORT IMPORT firması arasında 14 Ağustos 1977 tarihinde imzalanan ticari sözleşme ve kredi anlaşması çerçevesinde kurulmuştur.

3 Yılda 5,0 milyon ton, 36 API graviteli Kerkük hampetrol işleme kapasitesine göre tasarlanmış olan Kırıkkale Rafinerisi kuruluş yeri, ürün-pazar durumu, ham su temini ve ulaşım olanaklar gibi ana kriterler ışığında Kırıkkale Hacılar kasabası seçilmiştir. Kırıkkale Rafinerisinin hampetrol ikmali BOTAŞ ın Yumurtalık/Ceyhan Terminalinden 447 km uzunluğuna boru hattı ile yapılmaktadır. Boru hattı çapı 24 dir. Mevcut durumda maksimum hampetrol ikmal kapasitesi 7,5 milyon ton/yıl ve pompalama kapasitesi 3x825m 3 /saattir. Kırıkkale Rafinerisi tanklarına hampetrolün ilk girişi tarihinde olmuş ve Rafineri 25 Ekim 1986 tarihinde işletmeye açılmıştır. Kırıkkale Rafinerisi için 3 ülkeden 25 milyon dolarlık malzeme ve ekipman alınmış, bu para öz kaynaklardan karşılanmıştır. Rafineri için yaklaşık 2500 dönümlük bir alan kullanılmıştır. Kırıkkale Rafinerisi Türkiye nin en yeni, en büyük alana sahip ve 3. büyük rafinerisidir. Aynı zamanda Türkiye nin ve TÜPRAŞ ın en büyük kara dolum kapasitesine sahiptir. Rafineri Akdeniz standartlarına göre orta ölçekli bir rafineridir.

4 Tüpraş Vizyonu, Misyonu ve Stratejiler Tüpraş Vizyonu; Petrol sektöründe performansına özenilen, çevre ve yaşam değerlerine saygılı öncü bir şirket olmaktır. Tüpraş Misyonu; Yenilikçi uygulamalarla sektörü yönlendirmek ve ülkenin petrol ürünleri ihtiyacını karşılamaktır. Tüpraş'ın yakın ve orta dönem stratejilerinin ana unsuru rafinerilerin hampetrol işleme kapasitesinin artırılması, kar optimizasyonu, Avrupa Birliği standartlarında üretim, organizasyon yapısının gözden geçirilmesi ve maliyetlerin düşürülmesidir. Ayrıca Tüpraş'ın kalite politikası ve tüm aktivitelerinde çevre ve toplum sağlığına olan duyarlılığı çerçevesinde Kalite, Çevre, İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemlerinin uygulanması ile ilgili belgelendirme çalışmalarının tamamlanması hedeflenmiştir Tüpraş Ürün ve Müşteri Ağacı Ürün ağacı; Müşteri ağacı;

5 Kısaca Üretim Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde üretim tamamıyla hampetrolün işlenmesi üzerine kurulmuştur. 7 gün 24 saat hiç durmadan aralıksız üretim yapılmaktadır. Rafineride gerçekleşen üretimi sınıflamak gerekirse, sürekli üretim veya analitik üretim olarak sınıflandırabiliriz. Rafinerideki üretimin özellikleri; Mamul miktarı büyük, çeşit azdır. Çalışma hızı ve insan gücünden yararlanma oranı yüksektir. Programlar önceden titizlikle hazırlanmıştır. İş hazırlama faaliyeti yoğunluk olarak az, fakat karmaşıktır. Ara stok beklemesi yoktur. Bakım planlarının hazırlanması önemlidir. Arıza tüm hattı durdurabilir. Kapasitede değişiklik yapabilmek için tüm rafineriyi ilgilendiren büyük yatırımlar yapılmalıdır. Hampetrolün Alınması Öncelikle Irak-Ceyhan boru hattıyla ya da Körfez krizi nedeniyle boru hattının kapanmasına paralel olarak, diğer ülkelerden gemi yoluyla gelen hampetrol Ceyhan BOTAŞ tanklarına alınmaktadır. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi her ne kadar 36 API lık Kerkük petrolüne göre dizayn edilmişse de gelen diğer kaynaklardan gelen hampetroller şunlardır; Kerkük Basra light Suriye light Murban light UMM shaif Perenco Saharan blend Soviet Tengiz Arap light Arap medium Arap heavy İran heavy İran light Murban Essider Sarır Ural

6 L. Blend B.A.E. Zarzatine Yerli Gelecek hampetrole göre üretim programının yapılması, ayrıca tahliye esnasında tank ölçülerinin doğru alınmasının sağlanması ve bütün ürünlerde olduğu gibi hampetrol stoklarının takibi de planlama faaliyetleri arasındadır. Hampetrolün Botaş tan Tahliyesi İkmali yapılacak hampetrol tankının, tahliye hattı haricindeki tüm hat vanaları kapatılır. BOTAŞ Gümrük ve tank sahası yetkilisinden oluşan ekip, tankın seviye, su ölçüsü ve numunesini alır. Böylelikle tahliye işlemine başlanır. Botaş tan tahliye edilen Hampetrolün girdiği ve işlendiği akış, şematik bir biçimde aşağıdaki gibidir.

7 Kuruluşun Organizasyon Şeması Genel işletmecilik fonksiyonlarını gösterecek olursak;

8 Yetki Ve Sorumluluklar Üretim Müdürlüğü Üretim Müdürlüğü, Mühendisleri, Baş Operatörleri, Kontrol Operatörleri, Saha Operatörleri ile günde üç vardiya üzerinden rafineri üretimini kesintisiz sürdürmektedir. Ünite duruş ve kalkışları ile her türlü müdahaleler konusunda deneyimli olan işletme bölümünün hedefi güvenilir, emniyetli ve verimli kapasite kullanımını sağlamaktır Bakım Müdürlüğü Bakım Müdürlüğü, mühendisleri, ustabaşları, ve usta teknisyenleri tarafından verilen mekanik, elektrik, elektronik, boru, metal ve inşaata yönelik servisleri ile ünite sahalarındaki ekipmanların sürekli çalışabilirliği ve gereken her türlü bakım ve onarımı sağlamaktadır. Teknik Kontrol Başmühendisliği Teknik Kontrol Bölümünün, çalışan ünite ve ekipmanlarda düzenli kontrolleri ile duruşlardaki kontrolleri, kesiksiz ve güvenilir bir üretimi garanti eder. Teknik kontrolün hedefi, uluslar arası malzeme ve onarım standartlarını kullanarak işletme güvenliğini sürdürmek ve geliştirmektir. Planlama ve Satış Müdürlüğü Planlama, Tüpraş koordinasyon toplantılarıyla kesinleşen aylık, üç aylık ve yıllık üretim programa çerçevesinde gelen hampetrol ve ürün kargoları sonrasında ünite kapasite planlamasıyla fiili üretimin sürdürülmesini sağlar. Satış tankları için ürün hazırlama talimatlarını verir ve bilahare ürün kalite ve miktar kontrollerini yaparak, günlük satış programına uygun kara ve boru hattı ile çıkış teslimatlarını hazırlar. Satış Müdürlüğü, Genel Müdürlük tarafından hazırlanan sözleşme ve protokoller kapsamında günlük ve aylık ürün satış ve pazarlama programlarının gerçekleşmesini teminen ilgili birim be müşterilerle gerekli koordinasyonu sağlar. Hampetrol ikmali ve petrol ürünlerinin ithalatı ve ihracatı aşamasında ikili sözleşmeler veya spot alım çerçevesinde ticari işlemler ile fiyatlandırma ve yıllık satış sözleşmeleri Genel Müdürlükte ilgili müdürlükler aracılığıyla yapılır.

9 Dört rafineride üretilen ürünlerin müşteri gruplarına ulaştırılmasından sorumludur. Akaryakıt dağıtıcı firmaları, yan ürünler(asfalt, madeni yağ gibi)ve devlet (karayolları, askeri teslimatlar vb.)olarak üç temel grupta organize olmuştur. Birimde satış müdürü dâhil 8 kişi bulunmaktadır. Müdürlük doğrudan satış yapmak yerine merkezden rafinerilerdeki satış birimlerini yönlendirirler. Tüpraş müşterisi olan akaryakıt ve LPG dağıtım şirketleri ürünleri rafineriden alıyor. Müşterilerin taleplerini rafineriler bazında dağıtarak dengelemek, şirketlerden alınan taleplere göre rafinerilerdeki eksikleri ya da fazlaları belirlemek ve buna göre rafineriler arasında taşıma organizasyonu yapmak yer alıyor. Müşterilerin başvuruları, gerekli lisansların kontrolü ve müşteri kayıtları da burada yapılıyor. Akaryakıt diye tanımlanan benzin, jet yakıtı, motorin, fuel oil çeşitleri ve LPG nin dışında madeni yağ ve solvent satışları konusundaki taleplerinin karşılanması ve ya karşılamaması halinde nasıl işlem yapılacağı da Satış ve Pazarlama Müdürlüğü tarafından belirlenir. Laboratuvar Başmühendisliği Kalite Kontrol Laboratuarı fiziksel, kimyasal ve biyolojik analiz testlerinin yapıldığı yerdir. Bu testlerde Amerikan-ASTM, İngiliz-IP, Lisansör-UOP VE Türk Standartları-TSM metodları kullanılır. Hedef, akredite edilmiş olarak ulusal ve uluslar arası güvenirliliği sürdürmektir. Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü (EÇK) Emniyet, Çevre ve Kalite Müdürlüğü, çalışanların, müteahhitlerin ve müşterilerin iş sağlığı, güvenliği, çevre ve kalite sistemlerinde sürekli iyileştirmeyi gözeterek, bu konularda yürürlükten olan kanun ve yönetmeliklere uyumlu çalışmayı sağlamakta yükümlüdür. Proje ve Yatırımlar Müdürlüğü Projelendirme bölümü, ünite sahalarındaki değişiklikler ile depolama sahasındaki işler için her türlü mühendislik çalışmalarını gerçekleştirmek üzere yapılanmıştır. Büyük onarımlar, imalatlar ve her türlü malzeme temini sözleşmelerle çalışan seçilmiş müteahhitler tarafından yapılır. Mali İşler Müdürlüğü Mali İşler Müdürlüğü, hampetrol ve ürün ithalatlarına ilişkin gümrük muamelelerini, alım-satım, yatırımlarda dâhil olmak üzere bütün muhasebe işlemlerini, müşteri ve satıcıların cari hesap mutabakatlarını, banka

10 işlemlerinin kontrolünü, mali raporlama ve bütçe işlemlerini rafinerilerde yürütür. Finansman, bütçe, şirket raporlama, mali planlama, fon yönetimi, kurumsal kaynakların korunması ve en iyi şekilde kullanılmasından oluşan yükümlülükler Genel Müdürlükte ilgili müdürlükler aracılığı ile yapılır. Bilgi Teknolojileri Koordinatörlüğü Bilgi Teknolojileri Koordinatörlüğü, teknolojinin en iyi kullanımı ile organizasyonel verimlilik ve etkinliği artırıcı olarak diğer müdürlüklere destek hizmeti sağlar. Genel Müdürlükte SAP(kurumsal kaynak planlama) Müdürlüğü, iş akışının zamana karşı yönetimce izlenebilir olmasını sağlamak ve yeniden yapılandırma ile dâhili kontrolün yapılmasından yükümlüdür. İnsan Kaynakları Müdürlüğü İnsan Kaynakları Müdürlüğü, insan kaynağının en iyi şekilde ve akılcı değerlendirilmesinden yükümlüdür. İnsan kaynakları, yeni katılmış ve deneyimli yetişmiş personelin kariyer planları çerçevesinde eğitimlerini düzenler, belirlenmiş hedefler doğrultusunda performanslarını izleyerek çalışanların gelişimini sürdürür. Satın Alma Müdürlüğü (Hampetrol İkmal Müdürlüğü) Satın Alma Müdürlüğü, Tüpraş ın dört rafinerisinde hampetrol ikmaline bakar. Birimde müdür dâhil 11 kişi görev almaktadır. Hampetrol ikmal grubu genel olarak Tüpraş ın yerli ve ithal bütün hampetrol ikmalini organize eder. Hampetrola ilişkin her türlü uzun vadeli ya da spot anlaşmalar, kargoların takibi, Ditaşla koordinasyonlu gemi ayarlamalarının yapılması, boru hattı operasyonlarının takibi ve kargolarla ilgili her türlü tali işlemler bu müdürlüğün görevleri arasında yer alır. Hampetrol stratejik bir ürün olduğu için ikmalin belli bir kısmı yıllık anlaşmalarla sağlanıyor.2008 için İran, Irak, Suudi Arabistan, Rusya ve Suriye ile yıllık ikmal anlaşmaları yapılmıştır. Ayrıca ürün talepleri doğrultusunda gerekli özelliklerde hampetrolun ikmali için çerçeve anlaşma kapsamında ve spot piyasadan alımlar yapılıyor. Petrolün kalitesi hampetrol fiyatlarını etkilemektedir. Hampetrol temininde ki maliyetler göz önüne alınarak günlük, aylık ve saatlik programlar bu birim tarafından yapılmaktadır. Hampetrolun güvenli bir şekilde birimlere ulaştırılması sağlanıyor.

11 Hukuk Başmüşavirliği, Savunma Sekreterliği, Sosyal işler, Başhemşirelik gibi birimlerle, sadece Genel Müdürlükte yer alan Kurumsal İletişim, Yatırımcı İlişkileri, İç Denetim gibi müdürlükler yönetimde organizasyonel etkinliği artırıcı olarak ve paydaşlarla bilgi paylaşımı konularında üst yönetime destek hizmetini sağlar. Ar-Ge faaliyetleri ise, Teknik Servisler Müdürlüğü(TSM) müdürlüğü adı verilen ve konularında uzmanlaşmış mühendisleriyle, rafineri işletme ünitelerinin sorunsuz çalışması konusunda tüm teknik desteği verir. Teknik Servisler görevine, enerji dengesi, rafineri ekonomisi, ünite izleme ile teknolojik gelişmeleri izleme gibi çok yönlü çalışmalar da dâhildir. TSM, yeni işletme şartlarını tespit ederken, yürüyen ve planlanan yeni projelerin teknik ve ekonomik yapılabilirliğini de ortaya koyar.

12 2. ÜRETİME KATKIDA BULUNAN GİRDİLER 2.1 Malzemeler Kuruluşta hammadde olarak hampetrol kullanılmaktadır. 2.2 İş Gücü Direkt İşçilik Üretim hatlarında çalışan üretime doğrudan katılan işçiler direkt işçilerdir. Bu işçiler üretime doğrudan girdi sağlarlar Endirekt İşçilik Üretim hattında doğrudan görev almayan, üretime direkt katılmayan işçiler endirekt işçiler olarak adlandırılmaktadır. Örnek olarak forklift sürücüleri, temizlikçiler vb. çalışanları gösterebiliriz Makineler(Üniteler) 1100 ATMOSFERİK DİSTİLASYON ÜNİTESİ Kapasite: 5 milyon ton/yıl. Boru hattı ile gelen hampetrol, C ye ısıtıldıktan sonra atmosferik distilasyon kolonuna gönderilerek; yakıt gazı, ham LPG, nafta (ham, benzin), kerosen (ham gazyağı) hafif dizel, ağır dizel ve atmosferik dip/resid gibi (ara/ham) ürünlere ayrıştırılır ve diğer proses ünitelerinde işlenerek, spesifikasyonlara uygun ürünlere dönüştürülüp piyasaya sunulur. Yakıt gazı ise rafinerideki proses fırınlarında yakılarak

13 enerjisinden faydalanılır. Hampetrolün yaklaşık %40 ını teşkil eden atmosferik dip/residin bir kısmı fuel oil hazırlamada kullanılırken, diğer kısmı vakum distilasyon ünitesinde ikinci bir ayrıştırma işleminden geçirilir VAKUM DİSTİLASYON ÜNİTESİ Kapasite: 1.5 milyon ton/yıl. Ünitenin amacı, atmosferik basınç altında ayrıştırma yapılamayan atmosferik dip/resid i vakum şartlarında distilasyona tabi tutarak hafif ve ağır vakum gas oil ile asfalt üretmektir. Hafif vakum gas oil, dizel üretiminde, ağır vakum gas oil ise FCC ve Hydrocracker gibi dönüşüm ünitelerinin şarjı olarak kullanılmaktadır. Vakum dip/resid, piyasa ihtiyacına göre asfalt üretiminde kullanılmakta olup Rafineride işlenen hampetrolün cinsine bağlı olarak vakum dipten 50/70, 70/100 ve 160/220 penetrasyonlu asfalt ve MC-30 ile MC- 800 cut-back asfalt üretilmektedir ASFALT ÜNİTESİ

14 Kapasite: ton/yıl. Bu ünitede vakum distilasyon ünitesi dip ürününün içinden hava geçirilerek oksidasyon yapılır. Ünitede aynı anda iki farklı penetrasyon asfalt üretmek mümkündür. Harmanlama tesislerinde farkı penetrasyon asfaltlar kendi aralarında harmanlanarak üç çesit penetrasyon asfalt (50/70, 70/100, 160/220) veya kerosen ve hafif dizel karıştırılarak iki çeşit cutback asfalt (MC 30, MC 800) üretilebilmektedir DİZEL/KERO KÜKÜRT GİDERME (Desulfurizer) ÜNİTESİ Kapasite: Dizel: ton/yıl Kero: ton/yıl. Bu ünitede, planlamaya uygun olarak, belirli günlerde ağır kero, belirli günlerde dizel karışımı, işlenerek kükürt miktarı, yüksek sıcaklık ve basınç altında, hidrojen ortamında katalitik reaksiyonlar sonucu (kükürtün hidrojen sülfüre dönüşümüyle) istenen seviyelere düşürülür. Oluşan hidrojen sülfür, içinde bulunduğu yakıt gazından GAZ/MEA ünitesinde ayrılır. Kükürtü giderilmişkerosen, gazyağı olarak kullanılabileceği gibi, jet yakıtı olarak ta kullanılır. Hafif ve ağır dizel karışımının bu ünitede işlenmesiyle düşük kükürtlü (1000ppm.ağ), kırsalmotorin elde edilir NAFTA H2 İLE MUAMELE (Unifiner) ÜNİTESİ

15 Kapasite: ton/yıl. Bu ünitede, atmosferik distilasyon ünitesinde üretilen ağır nafta kobalt/molibden katalizi ortamında, hidrojen gazı ile birlikte yüksek sıcaklık ve basınçta reaksiyona girerek kükürt, oksijen, azot gibi istenmeyen yabancı maddelerden arınır. Reaksiyonlar sonucunda açığa çıkan yakıt gazı, hidrojen sülfür ve LPG, LPG/MEA ünitesine, kükürtü giderilmiş temiz ağır nafta ise oktanı yükseltilmek üzere CC reformer ünitesine şarj olarak verilir CCR ÜNİTESİ Kapasite: ton/yıl. Bu ünitede hidrojen ile muamele görmüş nafta şarjı reformer katalizi üzerinde uygun şartlarda reaksiyona sokularak yüksek oktanlı reformat, hidrojence zengin gaz (Net Gaz) ve LPG elde edilir. Reformat; içindeki benzenin siklohekzana çevrilmesi için 1550-Benzen Giderme ünitesine, Net Gaz; diğer proses ünitelerine make-up olarak ve 1850-Hidrojen ünitesine şarj olarak, LPG ise 1700-LPG/Gaz Aminle Muamele ünitesine gönderilir.

16 1350 HYDROCRACKER ÜNİTESİ Kapasite: ton/yıl. Bu ünite, Vakum Distilasyon ünitesinde elde edilen HVGO in, hidrojen ortamında, çok yüksek basınçta (189 kg/cm2), kataliz ortamında parçalanarak (hydrocracking) düşük kükürtlü dizel üretimini maksimize edecek şekilde, sabit yatak (fixed bed) ve tek geçişli (single stage) olarak tasarlanmıştır. Ünitenin DÖNÜŞÜM (CONVERSION) oranı %88 dir. Şarj, hidrojenle birlikte kataliz üzerinden geçerken azotlu bileşikler amonyağa, kükürtlü bileşikler hirdojen sülfüre dönüşmekte, hidrokarbonlar ise daha düşük molekül ağırlıklı hidrokarbonlara parçalanmaktadır HYDROGEN ÜNİTES

17 Kapasite: ton/yıl. LSRN Şarj Hydrocracker ünitesi için gerekli hidrojenin LSR nafta, REFORMER GAZ ları ve DOĞAL GAZ dan STEAM REFORMING prosesi ile üretilip PS (pressure swing adsorption) prosesiyle %99.9 a kadar saflaştırıldığı ünitedir. Ünite, ton/yıl ( Nm3/h) saf hidrojen üretecek şekilde tasarlanmıştır. Üniteye alınan şarj (LSRN/Doğal Gaz/Reforme gazları), kataliz ortamında hidrojenasyon (hidrojenle kükürtlerin H2S haline dönüştürülmesi) desülfürizasyon (kükürt giderilmesi) ve stim reforming (stim ve sıcaklıkla hidrokarbonların hidrojene parçalanması) reaksiyonları sonucunda hidrojene dönüşür. Reaksiyonlar sonucu oluşan karbonmonoksi (CO) ise dönüşüm reaksiyonu (shift conversion) ile karbondioksite (CO2) dönüştürülür. Üretilen hidrojenin içerdiği safsızlıklar, PSA (pressure swing adsorption) ünitesinde giderilerek/tutularak %99.9 saflıkta hidrojen elde edilir İZOMERİZASYON ÜNİTESİ Kapasite: ton/yıl. İzomerizasyon ünitesinde, 65 oktanlı hafif nafta (LSRN), içindeki kükürtgiderildikten sonra, düz zincirli C5-C6 karbonlu normal parafinler, katalitik reaksiyonlar sonucunda yüksek (86-88) oktanlı izomeratlara dönüştürülür. Üretilen izomerat, kurşunsuz benzin üretimi içinbenzin paçalına gönderilir.

18 1700 LPG/GAZ AMİNLE MUAMELE ÜNİTESİ Kapasite: ton/yıl. Bu ünite iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda (LPG/MEA), Atmosferik Distilasyon/İzomerizasyon/Nafta Hidrojenle Muamele/Katalitik Reformer/Hydrocracker ünitelerinden gelen LPG nin kükürtü giderilir ve gerekirse LPG, propan ve bütana ayrıştırılır. İkinci kısımda (GAZ/MEA) ise Nafta Hidrojenle Muamele ve Dizel/Kero Kükürt Giderme ünitelerinden gelen hidrojen sülfür ile yakıt gazı karışımı birbirinden ayrılır. Yakıt gazı proses fırınlarında kullanılırken, hidrojen sülfür Kükürt ünitesine gönderilir KÜKÜRT GERİ KAZANIM ÜNİTES

19 Kapasite: ton/yıl. Hydrocracker ünitesinin şarjı olan HVGO içindeki kükürt, desulfurizasyon reaksiyonları sonucunda hidrojen sülfüre dönüşmekte ve büyük bölümü gazla birlikte çıkmaktadır. Bu gazlar Gaz/MEA ünitesine gönderilmekte, burada MEA tarafından absorplanan hidrojen sülfürlü gazlar (MEA rejeneratörünün tepesinden) Kükürt ünitesine şarj olarak verilmektedir. Şarj içindeki kükür (H2S), Claus prosesi ile elementel kükürte dönüştürülmektedir. Kükürt ünitesi, günde 60 ton kükürt üretecek şekilde tasarlanmıştır KİRLİ SU SIYIRMA ÜNİTESİ Kapasite: 37 ton/saat. Kirli su sıyırma ünitesi, proses ünitelerinden gelen kirli sulardaki yağ, H2S ve NH3 gibi bileşikleri ayırarak bu suların çevredeki su kaynaklarını kirletmesini önlemek amacıyla kurulmuştur. Ünite, saate 37 ton kirli suyu temizleyecek şekilde tasarlanmıştır.

20 2.4. Sermaye Fabrikanın kuruluşunda ve zaman içerisinde ihtiyaç duyulan teknolojik gelişmeler için vazgeçilmezdir. Zaman içerisinde elde ettiği kar ile ödenmiş duruma gelse de, üretim sermayesiz düşünülemez. Bundan dolayı sermaye, direk girdi olarak düşünülebilir Genel Üretim Giderleri Enerji Enerji olarak kullanılan her türlü madde fabrikada üretime girdi oluşturur. Elektrik, petrol türevi yakıtlar, doğalgaz vb. tüm maddeler üretimin yapılmasındaki temel gereksinimlerdir Çalışan Giderleri Fabrikada çalışmakta olan mavi ve beyaz yaka çalışanlarının maaşları ve sigorta ödemeleri de ayrıca girdi oluşturur. 3.KURULUŞUN TEDARİKÇİLERİ VE TEDARİKÇİLERLE OLAN İLİŞKİLERİ Tüpraş ta tedarik süreci, ham petrol, yarı mamul,son ürün ve malzeme ikmal işlemlerinden oluşmaktadır. Ham petrol, ürünlerin ana hammaddesi olması nedeniyle, temel tedarik kalemini oluşturmaktadır. İhtiyaç duyulan hampetrolün az bir kısmı yerli üretimden, büyük bir kısmı ise ithal ham petrolden temin edilerek üretimin devamlılığı sağlanmaktadır. Ham petrol tedarik kaynaklarının çeşitlendirilmesi, tedarik zincirinde riskin dağıtılması, fiyat ve navlunavantajı sağlanması ve şirketin operasyonel kabiliyetinin artırılmasına yönelik olarak hampetrol alım operasyonlarında optimizasyona gidilmektedir. Operasyonların en kritik etaplarından biri de hampetrol ve ürünlerin fiziki ikmalidir. Tedarik edilen ürünler arasında, taşınması esnasında ortaya çıkabilecek sorunlardan dolayı doğaya ve insansağlığına zarar verebilecek birçok ürün kalemi vardır. Bu ürünlerin taşınmasının oluşturduğu risklerin bertaraf edilmesi amacıyla, ilgili ürüne yönelik olarak belirlenen tedbir ve çalışma şartlarının tedarikçiler tarafından eksiksiz yerine getirilmesi beklenmektedir. İzmit ve İzmir Rafinerilerine sadece deniz yoluyla

21 ham petrolikmali yapılmaktadır. Bu nedenle tedarikçilerden,ikmal güvenliğini sağlamak adına, taşımayı yapacak tankerlerde bazı standartları sağlamaları talep edilmektedir. Özellikle hampetrol ithalinde, ISO 9001 ve sınıf sertifikalarınasahip ISPS kod (Uluslararası Gemi ve LimanTesisi Güvenlik Kodu) koşullarına uygun ve limanlar tarafından kabul gören deniz tankerleri kullanılmak zorundadır. Böylelikle taşıma sırasında doğabilecek riskler büyük ölçüde azaltılmış olmaktadır. Tüm bu tedbirlere rağmen oluşabilecek herhangi bir kaza veya sızıntıya karşı mücadele edebilmek için, her rafineride gerekli donanım bulunmakta ve düzenli olarak tatbikatlar yapılmaktadır. Böylelikle emniyet,çevre ve insan sağlığına yönelik riskler en aza indirilmektedir. Hampetrolün Tedariği Öncelikle Irak-Ceyhan boru hattıyla ya da Körfez krizi nedeniyle boru hattının kapanmasına paralel olarak, diğer ülkelerden gemi yoluyla gelen hampetrol Ceyhan BOTAŞ tanklarına alınmaktadır. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi her ne kadar 36 API lık Kerkük petrolüne göre dizayn edilmişse de gelen diğer kaynaklardan gelen hampetroller şunlardır; Kerkük Basra light Suriye light Murban light UMM shaif Perenco Saharan blend Soviet Tengiz Arap light Arap medium Arap heavy İran heavy İran light Murban Essider Sarır Ural L. Blend B.A.E. Zarzatine Yerli

22 Gelecek hampetrole göre üretim programının yapılması, ayrıca tahliye esnasında tank ölçülerinin doğru alınmasının sağlanması ve bütün ürünlerde olduğu gibi hampetrol stoklarının takibi de planlama faaliyetleri arasındadır. Hampetrolün Botaş tan Tahliyesi İkmali yapılacak hampetrol tankının, tahliye hattı haricindeki tüm hat vanaları kapatılır. BOTAŞ Gümrük ve tank sahası yetkilisinden oluşan ekip, tankın seviye, su ölçüsü ve numunesini alır. Böylelikle tahliye işlemine başlanır. BOTAŞ dan alınan ham petrol miktarının tespiti yapılırken, tankın açılış kapanış seviyeleri arasındaki fark ve ölçülen API larının paçallaması dikkate alınarak hesaplamalar yapılır. Ham petrol ve petrol ürünlerinin depolanmasında kullanılan kaplara genel olarak tank adı verilir. Rafineride kullanılan tank çeşitleri şunlardır: Yatay silindirik tanklar, Küre tanklar, Yüzer tavanlı tanklar, Sabit tavanlı tanklar, Pontonlu tanklardır. Tank sahasında 42 sabit tavanlı, 34 yüzer tavanlı, 4 pontoonlu, 4 küresel, 1 yatay silindirik tank vardır. Rafineride 5 adet ham petrol tankı mevcut olup bunlardan 3 tanesi brüt m3 lük, 2 tanesi de m3 lüktür. toplam kullanılamayan dip m3tür. emniyetli doluma göre maksimum kapasite ise m3dür. Dünya rafinerileriyle karşılaştırıldığında, Tüpraş Kırıkkale Rafinerisinin Ortadoğu gibi zengin ham petrol yataklarına sahip bir coğrafyada olması hammadde yakınlığı itibarı ile büyük avantaja sahip olduğunu söyleyebiliriz.

23 4.KURULUŞUN YERİ VE TESİS YER SEÇİMİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Bilindiği gibi işletmeler kurulurken kuruluş yeri etmenleri son derece önem taşımaktadırlar. Taşıma, hammadde, pazar alanı, iş gücü, su, iklim koşulları, sosyal ve kültürel koşullar, vergi, resim harçlar ve teşvik önlemleri; enerji, askeri tehlike bunlardan başlıcalarıdır yılında başta Ankara olmak üzere İç Anadolu, Doğu Akdeniz ve Doğu Karadeniz bölgelerindeki birçok ilin petrol talebini karşılamak amacıyla KIRIKKALE RAFİNERİSİ kurulmuştur. İşletme yeri seçiminde özellikle bu şehirlerin ihtiyaçlarını karşılamak için Kırıkkale tercih edilmiştir. Asıl bu etmenin yanında Kırıkkale nin ulaşım açısından elverişli olması, coğrafi koşullarının yeterlilik sağlaması, havadan ve karadan gelen tehditlere karşı güvenli olması ve Kızılırmak ın rafineri için gerekli su ve atıkların elverişli olması gibi faktörler Kırıkkale nin tercih edilmesini sağlamıştır. Bu etmenler dikkate alınarak Yılda 5.0 milyon ton, 36 API graviteli Kerkük hampetrolü işleme kapasitesine göre tasarlanmış olan Rafinerinin kuruluş yeri, ürün pazar durumu, ham su temini ve ulaşım olanakları gibi ana kriterler ışığında ayrıca bakanlar kurulu kararı ile özel güvenlik bölgesi olarak kabul edilen Kırıkkale-Hacılar kasabası seçilmiştir.

24 5.KURULUŞTA YAPILAN MALİYET ANALİZİ ÇALIŞMASI Maliyet analizinin başlıca amacı ürünlerin birim maliyetini sağlıklı bir şekilde elde etmektir. Ürün ağaçları oluşturularak veriler biriktirilmektedir. Bilgi akışı bilgisayarlar vasıtasıyla sağlanmaktadır. Ürünlerin üretilmesi iş emri açılmasıyla başlar. Üretim planlamasına uygun olarak üretimin başlaması için gerekli prosedür olarak iş emri açılır ve böylece maliyet oluşmaya başlar. Maliyet hesaplaması yapılırken aşağıdaki örnekte olduğu gibi pek çok maliyet unsuru göz önüne alınmalıdır. Başlıca 3 maliyet unsuru vardır; Malzeme, İşçilik, Genel Giderler, Direkt Maliyet Genel Üretim Giderler Dolaylı Malzeme Dolaylı İşçilik = Direkt Malzeme + Direkt İşçilik = Dolaylı Malzeme + Dolaylı İşçilik + Diğer Dolaylı = (Fabrika Şartları, Hatalı İş, Deneme) = (Yönetim, Kontrol, Mühendisler, Hatalı İş, Deneme) Diğer Dolaylı Giderler = (Kiralar, Amortisman, Sigorta, Vergi, Patent, Bakım, vb.) Üretilen Ürün Maliyeti = Direkt Maliyet + Genel Üretim Ticari Masraflar Pazarlama Masraflar = Pazarlama Masrafları + İdari Masraflar Denemeler, Haberleşme, Seyahat vb. Masraflar) İdari Masraflar Haberleşme Masrafları vb.) = (Satış Elem. Masrafları, Reklam Masrafları, = (Yöneticiler, Ofisler, Kira, Toplantı Masrafları, SATILAN ÜRÜN MALİYETİ = ÜRETİLEN ÜRÜN MALİYETİ+TİCARİ MASRAFLAR

25 Benzin Birim Litre Fiyatının Hesaplanması: Benzin yaklaşık fiyatı 5 TL/litre dir. Tüpraşta siparişe göre değişmekte olup günlük üretimin 500 litre olduğunu varsayalım. Yaklaşık olarak: Yıllık Satış Tutarı: 5 x 500 x 360 = TL olur. Toplam İşçilik Maliyeti=450 TL 450 / 500 = 0.9 TL/litre Aylık Amortisman=120 TL 120 / 500 = 0.24 TL/ litre Genel İmalat Giderleri=160 TL 160 / 500 = 0.32 TL/ litre Bir litre benzin için birim üretim maliyeti: = 1.46 TL Genel Giderler = 950 TL 950 / 500 = 1.9 TL/ litre Toplam Birim Maliyet = = 3.36 TL/ litre dir. Katma Değer Hesabı: Benzin için; Katma Değer = Satış Fiyatı Maliyet Katma Değer = 500 litre * 5 TL/litre TL/litre * 500 litre = 820 TL 2013 Yılı için Katma Değer: Tüm Alım Tutarı: Net Satış Tutarı : Katma Değer= Net Satış Tutarı Tüm Alım Tutarı = TL

26 Başabaş Noktası Hesabı: Toplam Satış Tutarı = Birim Satış Tutarı x Satılan Birim Sayısı Toplam Satış Tutarı = 500 litre * 5 TL/litre= 2500 TL Toplam Maliyet = Sabit Maliyet + Değişken Maliyet x Üretilen birim sayısı Toplam Maliyet = 1000 TL TL/litre x 500 litre = 1200 TL Toplam gelir toplam maliyetten büyük olduğu için fabrika kar sağlamaktadır, üretime devam edilmelidir. Başa Baş Noktası = Sabit Maliyet /(Birim Satış Fiyatı - Birim Değişken Maliyet) Başa Baş Noktası = 1000 / (5 0.4) = Fabrikada her ürünün birim fiyatı hesaplanmıştır. Bu aşağıdaki şekildeki gibidir: Fabrikada üretilen her ürünün firmaya maliyetinin hesaplanmasında birim fiyatlar kullanılmaktadır. Birim maliyetler hesaplanırken önce üretimin birimi için gereken hammadde miktarları ölçüleriyle (kg, lt,adet vs.) hesaplanır. Daha sonra tüm üretim için kullanılacak hammadde miktarları belirlenir. Hammaddenin birim fiyatıyla hammadde miktarı çarpılarak hammadde maliyeti hesaplanır. Bulunan hammadde maliyetleri toplanır. Ürünün teki için üretim zamanı belirlenir. Üretim miktarları ile bu zaman çarpılarak üretimin tamamı için gereken işçilik saati belirlenir. Ortalama saatlik ücretle gerekli olan işçilik saati çarpılarak işçilik maliyeti bulunur. Belirlenen genel imal giderleri ile üretimin tümü için gerekli olan işçilik saati çarpılarak genel imal maliyeti hesaplanır. Ürün oluşuncaya kadar geçirdiği safhalarda oluşan hammadde, işçilik ve genel imal maliyetleri kümülatif olarak toplanır. Buna AR-GE, pazarlama, genel idare ve finansman gideri payları da eklenerek üretimin tümü için oluşan maliyetler hesaplanmış olur. Bu maliyet üretim miktarına bölünerek birim üretim maliyet hesaplanır. NOT: Fabrikanın stratejik önemi bakımından gizli tutulan birim maliyetler verilmemiştir.

27 6.ÜRETİM PLANLAMA FAALİYETLERİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde planlama faaliyetlerini, rafineri müdürlüğü ne bağlı Planlama ve Satış Müdürlüğü, Operasyon Planlama kısmı gerçekleştirir. İşletmede üretim programları, Proses Endüstriyel Model Sistemi (PIMS) yazılımıyla üretim programları, lineer programlara tekniği kullanılarak ve sürecin akışına ihtiyaçlar doğrultusunda optimize ederek hazırlanır. PIMS ünitenin süreç ve ekonomik yönlerini temsil etmek üzere oluşturulan bir modeldir ve çok geniş durumlarda kullanılabilir. Bunlar: Alternatif şarjların değerlendirilmesi Ünitelerin ölçeklendirilmesi Verilen şarja göre ürün paçallarının optimizasyonu Ünite şekillerinin değerlendirilmesi Şarj ve ürün stoklarının planlanması PİMS ile yapılan lineer planlama modellerinde planlanan periyodun süresi kullanıcıya bağlıdır. Bu dönem gün, hafta, ay veya yıl olabilir. Planlamaya Genel Müdürlük tarafından gönderilen liste ile gelecek üç ay içerisinde gönderilebilecek ham petrollerle 1100 Atmosferik Distilasyon Ünitesinin şarjı belirlenir. Buna göre var olan ham petrol stokları ve boru hattındaki ham petrollerin tespiti yapılır. Ayrıca Ticaret Müdürlüğünden de gelen taleplerle de bu üç ay içerisinde satılacak ürün miktarları belirlenir, bu veriler kullanılarak, PIMS modeline her ay itibariyle şarjlar ve talepler girilip program çalıştırılır. Model girilen verilere göre en uygun ürün üretim değerlerini (Ham petrol ünitesi haricindeki diğer ünitelerin şarjlarını, en uygun ürün özelliklerinde üretebilecek ürün miktarlarını vb.) belirler. Bu şekilde en az üç ay için çalışılır. Böylece ileri ki gün ve aylarda taleplerin karşılanıp karşılanmayacağı, ham petrol ünitesi haricindeki ünitelerin hangi şarjda ve moda ne kadar sürede çalıştırılması gerektiği saptanır. İş Yükleme Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde İş Yükleme faaliyetlerini, rafineri müdürlüğü ne bağlı Planlama ve Satış Müdürlüğü, Operasyon Planlama kısmı gerçekleştirir.

28 Operasyon Planlama kısmı, gelen talepler doğrultusunda rafineride mevcut bulunan üretim birimleriyle irtibata geçer ve üretim emirlerini verir. Rafineri dört ana proses ünitesinden oluşmaktadır. Proses 1: 1100 Ham petrol Distilasyon Ünitesi 1150 İzomerizasyon Ünitesi 1200 Vakum Distilasyon Ünitesi 1300 Nafta Tatlılaştırma Ünitesi Proses 2: 1400 Unifiner Ünitesi 1500 Reformer Ünitesi 1600 Kerosen-Dizel Desülfurizer Ünitesi 1700 LPG Kükürt Giderme Ünitesi Proses 3: Kükürt Üniteleri 1950 Asfalt Ünitesi Proses 4: 1350 Hydrocracker Ünitesi 1850 Hidrojen Ünitesi Rafineri üretim kapasitesi bu 4 prosesten oluşmaktadır.firma talep tahminlerine göre hareket ettiği için çalışma kapasitesi sürekli değişkenlik göstermektedir. Gelen Hampetrol, API(kimyasal özellik) uygunluğuna göre gerekli üniteye gönderilir ve buralarda işlenir. İşlenen ham petroller operasyon planlama bölümünün verdiği Emire göre gerekli tanklara gönderilir ve bu tanklarda karışım oluşturulur. Rafinerideki iş yükleme emirleri Planlama ve Satış Müdürlüğü tarafından verilir ve ilgili üniteler tarafından uygulamaya geçirilir.

29 7.ÜRETİM TİPİ Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde üretim tamamıyla hampetrolün işlenmesi üzerine kurulmuş-tur. 7 gün 24 saat hiç durmadan aralıksız üretim yapılmaktadır. Rafineride gerçekleşen üretimi sınıflamak gerekirse, sürekli üretim veya analitik üretim olarak sınıflandırabiliriz.

30 8.TALEP TAHMİNİ(SİPARİŞ TAHMİNİ) İşletmede talep tahminleri yıllık olarak genel merkezde yapılır. Sonra 3 aylık talep ve aylık talepler belirlenerek üretime geçilir. İşletme firmalara satış yapmadan önce tahsis belirlemesi yapar. Genel Müdürlük tahsisi belirlerken firmaların bir önceki ay ve yıl işletmeden çektiği çekişleri, parası ve ya kredisini göz önünde bulundurarak tahmini bir aylık bir tahsis oluştururlar. Bu aylık tahsis miktarları yirmi altı güne bölünerek günlük bir firma için ne kadar satılabileceği ortaya çıkar ve bu belirlemeler firmalara da bildirilir. Her ne kadar günlük belirlemeler yapılsa da satışlar yapılırken planlamadan gelen eldeki ürün stoğuna dikkat edilerek satış işlemi gerçekleştirilir. Eğer elde bulunan ürün az ise firmalara o günlük çekiş miktarı kadar, eğer ürün fazla ise çekişten fazlası da verilebilir. Ayrıca işletme satım yapmadan önce firmalara ürün spekti yani ürün analiz formunu gönderir. Şayet Genel Müdürlüğün tahsislerinde firmalar kendilerine düşen payı almazlarsa; daha önceki yıllar böyle bir durumda ton başına ceza almaktayken işletme özelleştikten sonra ton başına ceza uygulaması yerine bir sonraki ay firma çok miktarda ürün isterse işletme daha önceki ay almadığı için istediği miktarda ürün vermemektedir. Bunun yapılamasının sebebi ise elde bulunan ürünün işletmede kaldığı sürece maliyet oluşturmasıdır. Örneğin; asfalt 160 derecenin altında donmaktadır bu yüzden onu hep sıcak tutmak gerekir. Ve ya benzin durdukça fire verir. İşte bu gibi sebeplerde işletmeye ek bir maliyet oluşturur. İşletmede elinde stok ürün bulundurmak istemediğinden böyle bir yola gitmektedir. Günlük Talepler ise, Boru hattı talepleri müşterilerden, tank ve ürün miktar ayarlamaları yapılabilmesine teminen en az 1 gün önceden alınmaktadır. Diğer ürünlerin satışında eğer bir kısıt yoksa gün içerisinde gelen talepler değerlendirilmektedir. Ancak eğer üretim, stokla ilgili bir problem varsa diğer müşteri talepleri de dikkate alınmak suretiyle değerlendirilir. Alınan bu talepler genellikle 1 gün öncesinden ürün tanklarının hazırlanması için Planlama B.Müh.liği bölümüne bildirilir. Planlama B.Müh.liğinden alınan ürün ve miktar bilgilerine göre satışa yön verilir. Gün sonunda satışın gerçekleşmesini müteakip ilgili birimlerle (Dolum ve Müşteri temsilcileri) mutabakatlar tamamlanır ve satış bağlanır.

31 9.STOK POLİTİKASI Rafineri 7 gün 24 saat üretim yaptığı için stok ve envanter yönetimi önemli bir konuyu oluşturmaktadır. Operasyon Planlama bölümü yöneticileri, SAP, PIMS ve Tankmaster programlarıyla stok ve envanter düzeylerini en uygun seviyede tutabilmektedirler. Kırıkkale Rafinerisi m2 lik bir depoya sahiptir. Burada her bölümün stokları ayrı ayrı tutulmaktadır. 1 yıl içinde en az 1 kere kullanılan malzemeler stokta tutulmaktadır. Stok ihtiyacı olan bölümler ihtiyaçları olan parçanın minimum-maksimum seviyelerini kullanımlarına göre belirlerler. Stok yönetiminde SAP programı kullanılır. Stok yönetimi belirlenen seviyeleri programa girer. Minimum ve maksimum miktarlar uyarı miktarlarıdır. Minimum seviyenin altına düşülüp maksimum seviyenin üstüne çıkılamaz. Stok hareketine göre parçaların bu seviyelerinin kontrolü de stok yönetimince yapılır. Stok hareketinden çok fazla miktarın minimum olarak seçilmesi durumunda bölüme uyarı yapılarak kontrollerini yapması istenir. Kullanılan miktarın çok altında veya üstünde miktar belirlendiği durumlarda uyarı yapılır. Üst yönetim maksimum ya da minimum seviyede mi durulacağını yani stok politikasını belirler. Genelde stoklar minimum seviyede tutulur. Sipariş verme seviyesi minimum ve maksimum miktarın arasındadır. Sipariş verme seviyesine gelen malzemeler için ihtiyaç belgesi çıkartılır. İhtiyaç belgesi iç alıma gider. İç alım malzemeyi ihaleye çıkarır. İhale de program üzerinden yapılır. Kısıtlara uyan en uygun seçeneği program belirler. Kısıtlara uyan farklı alternatifler olduğunda ise en düşük maliyetli olanı seçer. Böylece sübjektifliğe yer verilmez. Gelen malzemelerin giriş kontrolü bölüm sorumluları tarafından yapılır. Malzeme belirtilen spektlere uyuyorsa girişi yapılır, taşımıyorsa tekrar gönderilir. Her stok elemanının bir stok kartı vardır. Bu stok kartında stok numarası, malzeme cinsi vb bilgiler bulunmaktadır. Bunlar SAP programı üzerinde de belirlidir. Depoda da her bir elemanın nerde olduğu açıkça bulunabilmektedir. Raflar, sıralar ve gözler üzerinde numaralandırma yapılmıştır. Program üzerinden bir stok yönetimi olduğu için her elemanın sürekli kontrolü yapılır. SAP programı sayesinde stoğu etkileyen her türlü girişler çıkışlar stok hareketleri rahatça görülebilmektedir. SAP stok yönetimine büyük kolaylık getirmiştir.

32 Envanter çalışmaları ise yılsonunda yapılır. Program üzerinde stok sayıları bilinmesine rağmen tüm stok elemanları tek tek sayılır. Programa uygunluğu kontrol edilir. Yılsonunda mali işler denetçisi rassal denetim yapar. Yani her hangi bir rafın herhangi bir gözündeki malzeme miktarını sayar ve programdaki miktarla karşılaştırır. Stok miktarıyla muhasebe kayıtlarının birbirini tutması gerekir. Ürün stokları ise tanklarda yapılır. Sürekli üretim olduğu için tanklar günlük dolar. Stokları doldurup hala üretime devam etmek petrol sektöründe mümkün değildir. Sürekli üretim olduğu için üniteler hiç durmaz. Tanklarda ürünler bir ya da iki gün kalır. Bu süre içerisinde satımı yapılır. Bir tank dolduğu zaman o ürünün üretimi yavaşlatılır. Çünkü üretilen ürünü koyacak tank yoktur. İşletme tutulan başlıca stoklar: LPG LSRN HSRN REF. ŞARJI MTBE İHRAÇ KURŞUNSUZ BENZİN KURŞUNSUZ BENZİN 95 OKTAN KURŞUNSUZ BENZİN PREMIUM REFORMATE IZOMERATE GAZ YAĞI KEROSİN JET A-1 JP-8 KIRSAL MOTORİN MOTORİN MOTORİN PREMIUM İHRAÇ MOTORİN HVGO FUEL OİL-5 FUEL OİL-6 DHP ŞARJI H.C.DİP ATM REZİD BFO MC-30 MC /70 PEN ASFALT 70/100 PEN ASFALT 100/150 PEN ASFALT 150/200 PEN ASFALT

33 İşletmede tutulan stokların bulundukları tanklar ve kapasiteleri:

34

35 10.KAPASİTE PLANLAMA Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi nde Kapasite Planlama faaliyetlerini, Planlama ve Satış Müdürlüğü yürütmektedir. İkmali yapılacak ham petrol tankının, tahliye hattı haricindeki tüm hat vanaları kapatılır. BOTAŞ Gümrük ve tank sahası yetkilisinden oluşan ekip, tankın seviye, sühunet, su ölçüsü ve numunesini alır. Böylelikle tahliye işlemine başlanır.tahliye bittikten sonra yine aynı ekip, kapanış için tespitleri yapar ve değerler kayda geçirilip imzalanır. BOTAŞ tan alınan ham petrol miktarının hesabı yapılırken, tankın açılışkapanış seviyeleri arasındaki fark ve ölçülen API larının paçallaması dikkate alınarak hesaplamalar yapılır.ham petrol ve petrol ürünlerinin depolanmasında kullanılan kaplara genel olarak tank adı verilir. Petrol Hareketleri Ünitesinde 80 adet depolama tankı bulunmaktadır. Bunların 25 tanesi yüzer tavanlı,12 tanesi pontoonlu, 4 tanesi küre, 1 tanesi yatay silindirik, 38 tanesi de sabit tavanlıdır. Tanklarda genel olarak üretim hattı, transfer hattı, satış hattı ve sirküle hattı mevcuttur. Motorin, HVGO, Fuel Oil No 6,Kalorifer Yakıtı ve Asfalt Tanklarında kış şartlarından oluşabilecek donma etkisini en aza indirmek için tankların dış çevresi izole ile kaplanmıştır ayrıca tankların içerisinde ürünü ısıtma amaçlı stim(su buharı) serpantinler bulunmaktadır. Pen Asfalt tanklarında sıcaklığı 150 C civarına çıkarmak için serpantinlerin içerisinde stim değil Kızgın Yağ dolaşmaktadır. Tanklarda biriken suların ve atıkların atılması için tank diplerinde dreyn sistemi bulunur. Tank dreynleri toprak altında birleşerek (Yağlı su rogar sistemi) Rafinerinin Atık Su sistemine gönderilir. Tankların dreynleri sık sık kontrol edilir. Tanklarda oluşabilecek herhangi bir yangında olaya müdahale edilebilecek yangın sistemi mevcuttur. Yangın sistemi su ve köpükten oluşur. Köpük sistemi yangın söndürülmesinde kullanılırken su sistemi hem yangın söndürme hem de soğutma amaçlı kullanılır. Yangın su sistemi ring şeklinde Rafinerinin tamamını dolaşır. Normal basıncı Kg dır istendiğinde 15 Kg basınca kadar çıkar. Yüzer tavanlı tanklarda, tankta bulunan mahsulün gazlaşmasını önlemek için tank tavanı mahsulün üzerinde yüzer vaziyette bulunur bu durum mahsulün gazlaşmasını önler. Üründe oluşan gazın atmosfere kaçmasını önlemek için yüzer tavanla tankın yan sacının arasını kapatmak için iki kat seal konulmuştur bununla hem mahsul kaybı en aza indirilmiş hem de çevre kirliliğinin önlenmesi için tedbir alınmıştır. Tankların üzerinde biriken yağmur sularının atılması için yüzer tavana bağlı dreyn hattı bulunur.

36 Küre tanklar ve yatay silindirik tank Rafineride üretilen LPG nin depolanması ve satışında kullanılır. Bilindiği gibi LPG (Liquid Petrolium Gas) normal şartlarda gaz halinde bulunur. Yüksek basınçta(6-7 Kg) ürün sıvı halde tutularak satışı gerçekleştirilir. Tank içerisinde oluşabilecek aşırı basıncı (11 Kg) atmak için RV sistemi vardır. Herhangi bir aşırı basınçta bu RV açılarak tankta emniyetsiz bir durum oluşmasını önler. Bu tip tanklar vakuma karşı dayanıksızdır. Tank diplerinde biriken su ve Kostik in atılması için dreyn sistemi vardır. Kostik LPG temizleme ünitesinde Ham petrolden kaynaklanan ve LPG içerisinde bulunan H 2 S in temizlenmesi için kullanılır. Ünite tarafından tutalamayan ve LPG ile beraber tanka gelen kostik LPG den ağır olduğu için dibe çöker ve su ile beraber dreyn edilerek Atık su sistemine gönderilir. Petrol Hareketleri Ünitesinde bulunan depolama tankları ve bunların özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. KIRIKKALE RAFİNERİSİ TANK KAPASİTELERi TABLOSU TANK ÜRÜN CİNSİ NO DOLUM KAPSİTE DOLUM ÖZELLİKLER (METRE) (M³/M) (M³) 4101 HP 14, , FR/SC 4102 HP 14, , FR/SC 4103 HP 14, , FR/SC 4104 HP 12, , FR/SC/M 4105 HP 12, , FR/SC/M 4201 S HSRN 12,25 728, FR/CR/SL/NB 4202 S HSRN 12,50 730, FR/SL 4203 S HSRN 12,50 730, FR/SL 4204 SW LSRN 12,50 357, FR 4205 LVGO 13,20 728, CR/SC/M/IS 4206 LVGO 13,20 728, CR/SC/M//IS 4207 REFORMAT 12,00 357, FR 4208 S LSRN 12,10 357, FR/SL 4209 S LSRN 12,10 357, FR/SL 4210 S HSRN/KERO 12,25 728, FR/SL/NB 4211 S HSRN 12,20 357, FR/SL 4212 SW HSRN 12,60 357, FR/CR/SL/NB 4213 KEROSEN 12,00 727, FR/CR/SL/NB 4214A S LSRN 10,20 147, FR 4214B S LSRN 10,20 147, FR 4215 FLUSHING OİL 13,50 188, SW LSRN 10, , FR/M 4302 SW LSRN 10, , FR/M 4303 SW LSRN 10, , FR/M 4304 N. BENZİN 10, , FR/M

37 4305 GAZYAĞI 12,50 730, FR/M/SL 4306 GAZYAĞI 12,50 730, FR/M/SL 4307 JET A1 11,20 729, P/M/SL 4308 JET A1 11,20 729, P/M/SL 4309 MOTORİN 15, , CR/M/SC/IS 4310 MOTORİN 15, , CR/M/SC/IS 4311 HVGO 15, , CR/M/SC/NB/IS 4312 MOTORİN 15, , CR/M/SC/IS 4313 N. BENZİN 11, , FR/M 4314 K.BENZİN 11, , FR/M 4401 MOTORİN (B.H.) 13,20 729, CR/M/SC/IS 4402 HVGO 13,20 699, CR/M/SC/NB/IS 4403 BENZİN PÇ. 12,50 730, FR/M 4404 K. BENZİN 12,50 730, FR/M 4405 JP-8 (F-34) 12,20 355, FR/CR/SC/M 4406 JP-8 (F-34) 11,20 357, P/SL/M 4407 S.BENZİN 12,20 357, FR/SL 4408 GAZYAĞI 10,20 147, FR 4409 N.BENZİN (B.H.) 10,20 145, FR 4410 S.BENZİN 10,20 147, FR 4411 SP.BENZİN (B.H.) 10,20 148, FR/SL 4412 MOTORİN (F-54) 13,20 355, CR/SC 4501 F.OİL 13, , CR/M/SC/IS 4502 F.OİL 13, , CR/M/SC/IS 4503 MOTORİN 13, , CR/M/SC/IS 4504 HVGO 13, , CR/M/SC/IS 4505 F.OİL (BS) 11, , CR/M/SC/IS 4506 F.OİL (BS) 11, , CR/M/SC/IS 4507 F.OİL 11, , CR/M/SC/IS 4508 F.OİL 11, , CR/M/SC/IS 4509 F.OİL 13,10 341, CR/SC/IS 4510 KAL-YAK 13,10 342, CR/SC/IS/M 4511 KAL-YAK 13,20 341, CR/SC/IS/M HVGO CR/M/SC/IS/ ,20 692, NB 60/70 CR/HO/N/SH ,20 320, /NB 60/70 CR/HO/N/SH ,20 321, /NB 150/200 CR/HO/N/SH ,20 324, /NB 150/200 CR/HO/N/SH ,20 324, /NB 75/100 CR/HO/N/SH ,20 133, /NB 75/100 CR/HO/N/SH ,20 133, /NB /100 11,20 133, CR/HO/N/SH

38 /NB 75/100 CR/HO/N/SH ,20 133, /NB 4609 KEROSEN 11,40 147, CR 4610 LT.DİZEL 11,40 147, CR 4611 MC 30 11,40 139, CR/SC/M/IS 4612 MC 30 11,40 133, CR/SC/M/IS 4613 MC ,40 135, CR/HO/M/IS 4614 MC ,40 135, CR/HO/M/IS 4801 LPG 3000M3 SPHERICAL 4802 LPG 3000M3 SPHERICAL 4803 LPG 3000M3 SPHERICAL 4804 BÜTAN 1000M3 SPHERICAL D-4801 PROPAN 198M3 HORIZANTAL T-3161 DİZEL ADDİTİVE 52M3 SC/M T-3251 DİZEL ADDİTİVE 50M3 SC/M D-3131 TEL 33M3 HORIZANTAL D-3132 TEL 33M3 HORIZANTAL FR: YÜZER TAVAN, CR: SABİT TAVAN, P: PONTOONLU, SC: STİM SERPANTİN,, NB:ÖRTÜ GAZI, M : MİKSER SH: SUCTION HEATER N: JET NOZZLE IS: IZOLASYON HO:HEATING OIL SL: SWİNG LİNE

39 11.KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARI Girdi ve Proses Kontrol Müşterilerine, petrol sektörünün kalite standartlarına uygun nitelikte ürün sunmayı kendisine temel amaç edinen Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, gelişmiş bir girdi ve proses kontrol sistemine sahiptir. Rafineriye, girdi farklı kaynaklardan gelen hampetroldür. Rafineriye boru hatlarıyla giren hampetrol, çeşitli işlemlerin ardından ürün olarak müşterilere sunulmaktadır. Gelen hampetrolün kalitesi ve niteliği laboratuarlarda test edilir. Test sonuçlarına göre işlem sırası belirlenir ve uygulanmaya başlanır. Hampetrol geçirdiği işlemler boyunca kontrol edilir. Bu sayede müşteriye hatalı ürün verme olasılığı en aza indirgenmeye çalışılır. Hampetrolün proses kontrol faaliyetleri rafineride bulunan laboratuarlarda yürütülür. Ünitelerden gelen ürün örnekleri bu laboratuarlarda incelenir. İncelemelerin ardından, ilgili birimlere rapor olarak gönderilir. Planlama ve Satış Müdürlüğü ne bağlı Operasyon Planlama bölümü, hazırladığı ürün karışımlarının satışa uygun hale gelip gelmediğini belirlemek için tank sahalarından ürün örnekleri ister. İstenen bu örnekler, laboratuarlarda test edilir ve Operasyon Planlama bölümüne gönderilir. Önceden test edilmiş Kurşunsuz Benzin ve Motorin için Analiz Raporu EKLER kısmında verilmiştir. APC (Advanced Processes Control): İleri Proses Kontrol ünitelerde kullanılmaktadır. İleri Proses Kontrol(APC- Advanced Processes Control) bir sistemin gelecekte yapacağı hareketleri öngörerek kontrol etmeyi amaçlayan kontrol algoritmaları sınıflarının genel adıdır. APC gelecek hareketlerinin optimizasyonunu yaparak gelecekte ki sistemin hareketlerini kontrol eder. İşletmede bu sistem 25 Aralık 2008 den itibaren kullanılmaktadır. Örneğin; Bir ürün özelliğini kontrol etmek için bu ürüne etki eden tüm parametreleri (sıcaklık, basınç vb.)bir saat içinde nasıl hareket edeceğini ve bu hareketin ürün üzerinde nasıl etki yapacağını öngörür. Bu hesaplama ile ürüne nasıl müdahale edeceğini hesaplar ve sadece ilk müdahaleyi yaptıktan sonra yukarıdaki tüm döngüyü tekrar başlatır. Tüm bu işlemler esnasında sistemin ekonomik, çevre ve iş güvenliğini ile ilgili kısıtlarını optimizasyonun içinde değerlendirir.

40 APC algoritması SMOC (Shell Multivariable Optimizing Controller)ise ilk olarak 1991 de pazara sunulmuştur. APC nin avantajları: Kontrol hakkında yeterli bilgiye sahip olunmasa bile ürün bazlı kontrol sağlar. Kullanımı kolaydır. Çoklu kontrol sisteminde başarılı kontrol sağlar. Ürün spesifikasyonlarında ve kontrol parametrelerinde oluşabilecek hataları minimum eder. Ölü zamanlı sistemlerde klasik kontrolörlerin yetersiz kaldığı kontrolü sağlar. Ölçülebilen bozucu etkilerin sönümlenmesinde ileri beslemeli kontrol imkanı verir. Ünitelerin sınırlarının değerlendirilmesi sebebiyle güvenli, karlı ve sağlam bir kontrol sağlar İstatistiksel Kalite Kontrol İşletmedeki İstatistiksel Kalite Kontrol(İKK), bir prosesi sürekli denetleme ve prosesteki değişkenliği kontrol altına alma da kullanılan bir kalite kontrol metodudur. Müşteri şartlarının yerine getirilip getirilmediğine ve sürecin kendi ürettiği değişkenlik sınırları içinde olup olmadığına karar vermede bir araç olarak kullanılmaktadır. İKK sürecin kontrol altında olup olmadığını tespit eder, ancak sürecin kontrol dışı olmasına ait nedenleri ortaya koyamaz. Bu noktada İKK, bir uyarı sistemi olarak çalışmaktadır. Rafinerideki İKK nın amacı değişimin özel nedenlerini ortadan kaldırarak prosesi kontrol altında tutmaktır. Kontrol altındaki bir proses, değişimin özel nedenleri ortadan kaldırıldığında sürekli olarak kendi doğal spesifikasyonu içinde parçalar üretmektedir. Değişkenliğin nedenleri kalite kontrol bakımından genel nedenler ve özel nedenler olarak ifade edilmektedir. Değişkenliğin genel nedenleri birçok küçük kaynaktan oluşan ve her proseste rassal olarak önceden tahmin edilebilen değişkenliklerdir. Genel nedenler, prosesteki özel nedenler ortadan kaldırıldıktan sonra, zamanla sabit bir dağılım gösterdiğinden bu nedenlerin azaltılması yoluna gidilmelidir. Değişkenliğin özel nedenleri ise belirsiz bir kaynaktan oluşurlar, önceden tahmin edilemez ve düzenli değildirler. İşletmede İKK süreci aşağıda gösterildiği gibi 2 temel fazdan oluşur. Birinci fazda yeteneğin oluşturulmasına, ikinci fazda da yeteneğin korunmasına çalışılır. Yeteneğin korunması bölümünde yer alan işlemler: Veri toplama Ölçüm sisteminin yeterlilik analizi ve

41 Süreç/makine yeterliliğinin analizi olarak ifade edilmektedir. Yeteneğin korunması aşamasında ise kontrol kartlarının oluşturulması ve kartlar vasıtasıyla sürecin kontrol altında olup olmadığının incelenmesi yer almaktadır. Bu aşamadan itibaren İKK bir uyarı sistemi görevi üstlenmektedir Kalite Güvence Sistemleri Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, rafinerilerinde ISO 9001 Kalite, ISO Çevre, OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri belgelerine sahiptir. Tüpraş Genel Müdürlüğü, Kalite, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri çerçevesinde belirlediği politikalar uyarınca: Petrol sektöründe performansına ve insan kaynağına özenilen, güvenilir ve etkin bir küresel oyuncu olmaktır hedefini benimseyen Tüpraş ın tüm işletmelerinde, Avrupa Birliği normlarına uygun, çevre ve insan sağlığı yasalarıyla uyumlu, düşük maliyetli kaliteli ürün elde etmeyi, ISO 9001, ISO 14001, OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği standartlarının gerekliliklerine uymayı, Gerekli kaynakları temin ederek, üretim ve destek süreçlerinin her aşamasında, süreçlerin performanslarını kuruluş adına çalışan kişilerin katılımı ile sistemin etkinliği ve geliştirilmesi yönünde sürekli iyileştirmeyi, Sistem hedeflerinin çalışanlara iletilmesini, net bir şekilde anlaşılmasını ve bunun için iletişim kanallarının açık tutulmasını sağlamayı, Üst Yönetim tarafından sistemdeki uygunsuzlukların planlı olarak gözden geçirilmesini ve uygunluğun sürekliliğini sağlamayı, Çevre kirliliğini önlemeyi, Çevre, İş Sağlığı ve Güvenliği konularında Şirketin tabi olduğu yerel ve uluslar arası mevzuata uyumlu çalışmayı, kuruluş adına çalışan kişilerin, ziyaretçilerinin ve komşularının Tüpraş ın faaliyetleri nedeniyle maruz kalabilecekleri tehlike ve riskleri en aza indirmeyi, Kuruluş adına çalışan kişilere sağlıklı ve emniyetli bir çalışma ortamı, iş güvenliği sağlamayı,

42 Teknolojik gelişmeleri ve tedarikçi performanslarını yakından izlemeyi, Müşteri memnuniyetini en üst düzeyde tutmayı taahhüt etmektedir. ISO KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ VE POLİTİKASI Deney Laboratuarı, 3 Kasım 2006 tarihinde, 17 adet akaryakıt analizinden, TÜRKAK tarafından akredite edilmiştir yılında akredite analiz sayısı 61 olmuş, 2008 yılında ise bu sayı 76 ya ulaşmıştır. Rafineri Müdürlüğü nün belirlediği Deney laboratuarı Kalite Politikası aşağıda verilmiştir.

43 11.4. Toplam Kalite Yönetimi Tüpraş ta, Toplam Kalite Yönetimi, müşteri beklentilerinin aşılmasını hedefleyen, ekip çalışmasını destekleyen, tüm süreçlerin gözden geçirilmesini ve iyileştirilmesini tüm çalışanların katılımıyla sağlamaya çalışan bir yönetim felsefesidir. Tüpraş rafinerilerinde Toplam Kalite Yönetiminin başlıca ilkeleri şunlardır: ÖNCE KALİTE LİDERLİK MÜŞTERİ ODAKLILIK TÜM ÇALIŞANLARIN KATILIMI SÜREKLİ İYİLEŞTİRME İNSANA VERİLEN DEĞER SÜREÇ YAKLAŞIMI ÖNLEYİCİ YAKLAŞIM VERİLERE VE İSTATİSTİKLERE DAYALI YÖNETİM SÜREKLİ EĞİTİM VE ÖĞRENEN ORGANİZASYON Tüpraş, tüm faaliyetlerinde kalite, çevre, toplum ve çalışan sağlığına olan duyarlılığını ön planda tutmuş ve bu bilinçten hareketle bütün rafinerilerinde ISO 9001:2000 Kalite, ISO Çevre, OHSAS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri belgelerine sahiptir yılında, BSI Eurasia Yönetim Sistemleri Belgelendirme Ltd. Şti. tarafından rafinerilerde yapılan denetimler başarıyla sonuçlanmış, belgeler yenilenmiştir. Kırıkkale Rafinerisi Deney Laboratuarı TS EN ISO/IEC standardına göre 3 Kasım 2006 tarihinde toplam 17 adet akaryakıt analizi üzerinden Türk Akreditasyon Kurumu tarafından akredite edilmiştir yılında TÜRKAK tarafından yapılan denetimler sonucu Deney ve Kalibrasyon Laboratuarları'nın Yeterliliği için Genel Şartlar Standartları'na göre Sıvı Petrol Ürünleri ve LPG Deneyleri'nden ilk olarak Kırıkkale Rafinerisi akredite olup uluslararası geçerliliğe sahip olmuştur. Ardından İzmit, İzmir ve Batman Rafinerileri'nin laboratuarları da akredite edilmiş ve Tüpraş'ın tüm laboratuarlarında petrol ürünlerine yapmış olduğu deneyler sonrasında ortaya çıkan sonuçlar itibariyle uluslararası geçerliliğe sahip olmuşlardır. Tüpraş, Yönetim Sistemleri belgelerine sahip olmayı, toplam kalitede varılacak son nokta olarak değil, yalnızca bir aşama olarak değerlendirmekte ve tüm çalışmalarını bu görüş doğrultusunda sürdürmektedir. Tüpraş, Ulusal Kalite Hareketi ve Mükemmelliğe Yolculuk Programı'na katılımın ilk adımı olan İyi Niyet Bildirgesi'ni Türkiye Kalite Derneği ile 4 Nisan 2006 tarihinde imzalamış ve Toplam Kalite Yönetimi nde sürekli bir gelişim

44 aracı olan EFQM Mükemmellik Modeli'ni uygulamaya almıştır. Beş Aşamalı Mükemmelliğe Yolculuk Programı'nın ikinci aşamasını başarıyla tamamlayan Tüpraş, kaliteli bir biçimde yönetilen mükemmel bir kuruluş olma yolunda ilerlediğinin göstergesi olan Mükemmellikte Yetkinlik Belgesi'ni almaya hak kazanmıştır Ulusal Markerlama Ulusal marker, ülkeye kaçak akaryakıt girişini ve yurt içinde dolaşımını engellemek amacıyla yakıta ticari faaliyete konu edilmeden önce eklenecek ve yakıtın özelliğini bozmayacak nitelikte bir katkı maddesidir. Ulusal marker katılmamış veya eksik katılmış yakıtlar için tüketim vergisi ödenmemiş olduğundan, piyasada satanlar vergi kaçırma, kaçakçılık ve sahtekârlık suçu işlemiş olacaktır. Türkiye de Ulusal Marker uygulamasına benzin ve motorin türleri için Ocak 2007de başlanmıştır. Diğer yakıtlara ise yani nafta, gazyağı ve fuel-oil türlerine 1 Ocak 2009dan itibaren katılmaya başlanmıştır. Petrol Piyasasında Ulusal Marker uygulamasına ilişkin mevzuat, 20 Aralık 2003 te sayılı Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu ve ilgili yönetmeliktir. Ulusal Marker Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TUBİTAK tarafından üretilmektedir. Ulusal Marker, yurt içinde pazarlanacak akaryakıta rafineri çıkışında veya gümrük girişinde, sanayide yan ürün olarak veya diğer şekillerde üretilen akaryakıta ise ticari faaliyete konu edilmeden önce ilgili lisans sahibi tüzel kişiler tarafından kurumca belirlenen şart ve özellikte eklenmektedir. Ulusal marker uygulamasına başlamadan önce Petrol Piyasasında uygulanacak teknik kriterler hakkındaki yönetmelikte belirtilen özelliklere uygun olacak şekilde belirlenen yer ve koşullarda, doğru, hassas ve izlenebilir ölçüm sonucu alınabilecek şekilde ekleme yapılabilecek teknik özelliklere sahip otomatik dozaj kontrolü enjeksiyon sistemleri rafineriye kurulmuştur.

45 12. KULLANILAN BİLGİSAYAR PROGRAMLARI İşletmede birçok paket program kullanılmaktadır. Bunların başında SAP Kurumsal Kaynak Planlama gelmektedir. Kullanılan programlar ve açıklamaları aşağıda verilmiştir. TÜPRAŞ PORTAL: Rafineriler ve müdürlükler bazında web sayfalarının olduğu, tartışma ortamı ve forum gibi uygulamalar ile doküman arşivleme ve kısmi iş akışlarının yapıldığı intranet ortamının oluşmasının sağlandığı bir ortamdır. LİMS(Laboratuar İnformation Management System): Laboratuarda kullanılır. Bu programda rafineride ki ürünlerle ilgili analizleri gösterir. Bir ürünün piyasaya sunulması için full testinin yapılması gerekir. PSM de LİMS programı ile laboratuara istediği ürünün testinin yapılması için komut gönderir. SAP(Kurumsal Kaynak Planlama): İşletme içinde işlerin büyük bir kısmı SAP ile yürümektedir. SAP de bilgilerin silinmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Bütün bilgiler hafızada kayıtlı bulunmaktadır. SAP ile endüstri mühendislerini yakından ilgilendiren konular seri bir şekilde takip edilebilmektedir. Bunlar MRP, CRM, stok takibi gibi konular rahat takip edilebilmektedir. SAP nin tedarikten satış sonrasına insan kaynaklarından finansa kadar birçok modülü vardır. SAP tam entegrasyon getirir. Satış modülü(sd); malzeme yönetim modülü(mm) ve finans modülüyle(fi) direk ilişkilidir. SD modülünde bir sipariş yaratıldığı zaman siparişin ilgili müşterinin FI modülünde önceden tanımlanmış olması gerekir. Yine ilgili siparişin MM tarafında hangi depoda, ne tür malzeme grupları içinde, hangi ölçü birimi ile yaşayacağının da belirlenmiş olması gerekir. Bu malzemenin satın alınacağı ya da üretileceğine dair ilgili detaylar da netleştirilir. Satış gerçekleştiğinde ilgili sipariş üzerindeki fiyatlar ve miktarlar ile oluşan faturanın ve o satışa özel kampanyaların indirimlerin hangi finansal hesaplara yansıyacağı modüller arası bir ilişkidir.

46 PİMS(PROSES ENDÜSTRİYEL MODEL SİSTEMİ): Üretim planlamada kullanılır Üretim programları, Proses Endüstriyel Model Sistemi(PİMS) isminde bir paket programla, lineer programlama tekniği kullanılarak ve prosesin akışına ihtiyaçlar doğrultusunda optimize ederek hazırlanır. PİMS ünitenin proses ve ekonomik yönlerini temsil etmek üzere oluşturulan bir model olup, çok geniş durumlarda kullanılabilir. Bunlar: Alternatif şarjların değerlendirilmesi Ünitelerin ölçeklendirilmesi Verilen şarja göre ürün paçallarının optimizasyonu Ünite şekillerinin değerlendirilmesi Şarj ve ürün stoklarının planlanması PİMS ile yapılan lineer planlama modellerinde planlanan periyodun süresi kullanıcıya bağlıdır. Bu periyot gün, hafta, ay veya yıl olabilir. Planlamaya Genel Müdürlük tarafından gönderilen slate(liste) ile gelecek üç ay içerisinde gönderilebilecek hampetrollerle 1100 Atmosferik Distilasyon Ünitesinin şarjı belirlenir. Buna göre var olan hampetrol stokları ve boru hattındaki hampetrollerin tespiti yapılır. Ayrıca Ticaret Müdürlüğünden de gelen taleplerle de bu üç ay içerisinde satılacak ürün miktarları belirlenir, bu veriler kullanılarak, PİMS modeline her ay itibariyle şarjlar ve talepler girilip program çalıştırılır. Model girilen verilere göre en uygun ürün üretim değerlerini(hampetrol ünitesi haricindeki diğer ünitelerin şarjlarını, en uygun ürün özelliklerinde üretebilecek ürün miktarlarını vb.)belirler. Bu şekilde en az üç ay için çalışılır. Böylece ileri ki gün ve aylarda taleplerin karşılanıp karşılanmayacağı, hampetrol ünitesi haricindeki ünitelerin hangi şarjda ve moda ne kadar sürede çalıştırılması gerektiği saptanır.

47 ASPEN ORİON: Uzun vadeli üretim planının kısa vadeli operasyon planına dönüştürüldüğü yazılımdır. Rafineri işleri bu yazılımla hampetrol tahliyeden başlayarak satış hatlarına kadar modellenmektedir. Bir çeşit simülasyon programı diyebiliriz.