ADANA VETERİNER KONTROL VE ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

Transkript

1

2 ISNN ADANA VETERİNER KONTROL ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ ADANA VETERİNER KONTROL VE ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ DERGİSİ Journal of Adana Veterinary Control and Research Institute ADANA-TURKEY Cilt/Volume 3 Sayı/Number

3 Değerli Okurlarımız, Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü nün bilimsel yayın organı olan AVKAE Dergisi ni yeni boyut, şekil ve içeriği ile sunmaktan büyük mutluluk duymaktayız. Dergimizin içeriğini Türkiye de ve diğer ülkelerde yapılmış özgün sonuçları bulunan ve veteriner hekimlik, biyoloji ve tıp alanlarında yeni katkılar oluşturacak bilimsel çalışmalarla sınırlı tutarak, dergimizin bilimsel niteliğini ve saygınlığını Türkiye içinde ve dışında arttırmayı; Türkiye de büyük eksikliğini duyduğumuz bilimsel iletişime daha etkin biçimde katkı sağlamayı amaçladık. Bu nedenle dergimizde önceliğini özgün çalışmalara vererek, Türk Veteriner Hekimliği ne bilimsel çalışma ve yayınları konusunda destek olacağımıza inanıyoruz. AVKAE Hakemli Dergisi nin bu sayısının yayımında dergimizin bilimsel düzeyini yükselten bilim adamlarımıza, yazıları titizlikle inceleyen ve yazı sahiplerine bilimsel katkı sağlayan bilim hakemlerimize, enstitü dergisinin her aşamasında çalışan değerli enstitümüz personeline teşekkür ederim. Süleyman ASLAN

4 Araştırma Makaleleri/ Researh Articles Gerçek Zamanlı (Real-Time) Polimeraz Zincir Reaksiyonu ile Tavuk Trakealarında Mycoplasma gallisepticum un Tespiti ve Sayımsal Analizi Real-time Polymerase Chain Reaction for the Qualitative and Quantitative Detection of Mycoplasma gallisepticum in Chicken Trachea Murat ÖZMEN, Süleyman ASLAN, S.Reyhan KARAKOÇ, Atila YOLDAŞ Adana Bölgesinde Görülen Neonatal Buzağı Enfeksiyonlarının Morbidite ve Mortaliteleri İle Bunları Etkileyen Risk Faktörlerinin Belirlenmesi Detection Morbidity And Mortality Of Infections Of Neonatal Calf And Risk Factors Which Affecting Them At Adana Region Berat Selim TOKGÖZ, Ramazan ÖZDEMİR, Nevin TURUT, Mehmet MİRİOĞLU, Hakan İNCE, Bülent MAHANOĞLU 7-14 Balda Streptomisin Antibiyotiği Kalıntı Taraması Antibiotic Streptomycin Residue Survey in Honey Mansur Seymen SEĞMENOĞLU Mesnevi de Hayvan Karakterleri (Metaforları) Animas Metaphors in Masnawi İsmail Hakkı NUR Hatay Yöresi Süt İşletmelerindeki Ruminantlar ve Çoban Köpeklerinde Toxoplasma gondii Seroprevalansı ile Kedi Dışkılarında T. gondii benzeri Ookist Tespiti Seroprevalence of T. gondii in Dairy Ruminant Production Systems, Shepherd Dogs Among the Herds and Detection of T. gondii-like Oocyst in Cat Feces in Hatay Region Mustafa N. MUZ, Nuri ALTUĞ, Muhammet KARAKAVUK Vitamini Bakımından Zengin Sebze ve Meyvelerin Beyaz Kan Hücreleri Artışı Üzerine Etkilerinin Araştırılması Invetigation of The Effect of Vegetables and Fruits which are Rich in Vitamin C on White Blood Cells Proliferation Abdulsamet KUBAT, Mehmet ÖZASLAN, Ayşe KARADUMAN, Işık Didem KARAGÖZ, İbrahim Halil KILIÇ Türkiye de, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan, Şanlıurfa İlinde Visna-Maedivirus Üzerine Bir Araştırma Maedivirus infection in Şanlıurfa Province, Southeast Anatolia,Turkey Metin GÜRÇAY, Ayşe PARMAKSIZ Saanen Keçilerinde Caprine Arthritis-Encephalitis Virus Enfeksiyonunun Serolojik Araştırılması Serologic Investigation of Caprine Arthritis Encephalitis Virus Infection in Saanen Goats Orhan YAPICI, Oğuzhan AVCI, Irmak DİK, Kamil ATLI, Sibel YAVRU Vaka Takdimi/ Case Report Dokuz Günlük Erkek Buzağıda Akut Babesiosis Acute Babesiosis in A Nine-Day Old Male Calf Mustafa N. MUZ, Aliye S. ÖZTÜRK, Muhammed KARAKAVUK Derlemler/ Review Kriptokokkozis Crryptococcosis Gamze Özge ÖZMEN, Hasan SOLMAZ Veteriner Hekimlikte Oksidatif Stres Ve Bazı Önemli Hastalıklarda Oksidatif Stresin Etkileri Oxidative Stress In Veterınary Medicine And Effects In Some Important Diseases Ebru Tabakoğlu, Ramazan Durgut Sayfa/ Page

5 AVKAE Derg. 2013, 3 (1),1-6 Araştırma Makalesi/Research Article Gerçek Zamanlı (Real-Time) Polimeraz Zincir Reaksiyonu ile Tavuk Trakealarında Mycoplasma gallisepticum un Tespiti ve Sayımsal Analizi* Murat ÖZMEN 1 Süleyman ASLAN 1 S.Reyhan KARAKOÇ 1 Atilla YOLDAŞ 1 1 Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü Geliş tarihi/received: , Kabul Tarihi/Accepted: Özet Tüm dünyada ve ülkemizde tavukçuluk endüstrisinde ciddi ekonomik kayıplara yol açan ve tavuklarda yaygın olarak kronik solunum yolu hastalığına (CRD) sebep olan Mycoplasma gallisepticu'un tavuk trakelerinde gerçek zamanlı PZR yöntemi ile kesin ve hızlı tanıları gerçekleştirilmiştir. Gerçek zamanlı PZR yöntemiyle saf Mycoplasma gallisepticum' un moleküler düzeyde tespit limiti 10 CFU/mL'den daha az ve yapay kontamine edilmiş örneklerde ise tespit limiti 1.0x10 3 CFU/mL olarak belirlenmiştir. Canlı tavuklardan alınan 190 (5'li pasajlar halinde) trakeal svab örneği incelenmiştir. Mikrobiyolojik yöntemlerle 11 (% 5.8) svab örneğinde Mycoplasma spp. izolasyonu yapıldı. Gerçek zamanlı PZR yöntemi ile 43 (%22.6) örnekte Mycoplasma gallisepticum DNA'sı tespit edilmiştir. Çalışmada Mycoplasma gallisepticum DNA düzeyleri 9.5x10 4 kopya/ml ile 2 kopya/ml arasında değişim gösterdiği saptandı. Mycoplasma gallisepticum genomik DNA kopya sayıları ile bu örneklere ait crossing point değerleri arasında önemli bir ilişki olduğu doğrusal regresyon analizi ile test edilmiştir (R 2 = %95.1, p<0.01). Bu sonuçlar gerçek zamanlı PZR yöntemiyle Mycoplasma gallisepticum infekte sürülerin belirlenmesinde, enfeksiyonun şiddetinin belirlenmesinde ve rutin çalışmalarda kullanılabilecek hızlı (40-45 dakika) ve güvenilir bir yöntem olduğunu göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Tavuk, Mycoplasma gallisepticum, Mgc2 geni, Gerçek zamanlı PZR Real-time polymerase chain reaction for the qualitative and quantitative detection of Mycoplasma gallisepticum in chicken trachea Abstract All over the world and in Turkey the poultry industry in our country and causing serious economic losses in chickens as a common chronic respiratory disease (CRD) caused by Mycoplasma gallisepticum's chicken trachea Real-time PCR method was accurate by and rapidly diagnosesed. Real-time PCR of Mycoplasma gallisepticum pure molecular level detection limit of 10 CFU / ml less than the detection limit and the samples were artificially contaminated with 1.0x103 CFU / ml respectively. 190 units (5 swabs per sample) tracheal swab samples which received live chickens were analyzed. Microbiological methods 11(5.8%) swab samples were extracted Mycoplasma spp. Real-time PCR method 43 (22.6%) samples was detected Mycoplasma gallisepticum DNA. Mycoplasma gallisepticum DNA levels in the study 9.5x104 copies/ml and 2 copies/ml was found to change. Mycoplasma gallisepticum genomic DNA copy numbers of these examples are an important relationship between crossing point values were tested with linear regression analysis (R2 = 95.1%, p <0.01). These results suggest that the determination of the real-time PCR of Mycoplasma gallisepticum infected flocks, and routine studies to determine the severity of infection a rapid (40 to 45 minutes) and that it was concluded that a reliable method. Key Words: Chicken, Mycoplasma gallisepticum, Mgc2 gene, Real-time PCR Giriş bir patojen olup tavuklarda kronik solunum yolu Mycoplasma gallisepticum en önemli tür olup, hastalığına (CRD) sebep olur. Mycoplasma Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) listesinde yer gallisepticum enfeksiyonu sonucu ortaya çıkan hastalık almaktadır (1). Mycoplasma gallisepticum prokaryotik Yazışma adresi/correspondance: Murat Özmen, Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü, TR Adana TÜRKİYE, E-posta:muratozmen25@gmail.com *Bu çalışma TAGEM/ HS/11/13/01/188 kodu ile Tarımsal Politikalar ve Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafında tarafından desteklenmiştir.

6 Özmen M. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),1-6 tüm dünyadaki tavukçuluk endüstrisinde ciddi etkilere sahiptir. Mycoplasma gallisepticum, gram negatif, hareketsiz, sporsuz, kapsülsüzdür. Hücre duvarından yoksun olan bu mikroorganizma fakültatif anaerobtur (2). Mikoplazmaların oldukça zor üreyen mikroorganizmalar olmaları ve pasajlarla birlikte yaklaşık 3-4 hafta gibi uzun bir inkübasyon süresine ihtiyaç duymaları, kanatlı sürülerinde geçirilen diğer enfeksiyonlara karşı kullanılan antibiyotiklerin mikoplazma etkenlerinin üremesini baskılaması gibi olumsuzluklar, teşhis konulduğunda sürünün sağaltımını ve etkili ve koruyucu önlemlerin alınmasını engellemektedir (6,7) Son yıllarda moleküler tekniklerin gelişmi bu tür potojenlerin teşhisinde önemli yer tutmuştur. Mycoplasma gallisepticum infeksiyonun teşhisi için çok sayıda konvansiyonel PZR ve gerçek zamanlı PZR yöntemi kullanılmakta ve çalışmalarda mikroorganizmanın teşhisi için 16S rrna genini (8); yüzey yapışma proteinlerini (pvpa, gapa, mgc2, LP) (10,11,15,20), kodlayan çok sayıda primer çiftini kullanmışlardır. Çarli ve Eyigör (4), tarafından yapılan çalışmada tavuk trakeal svablarında Mycoplasma gallisepticum infeksiyonunu, mga_0319 lipoprotein primerlerini ve gerçek zamanlı PZR yönteminde kullanılan sybr green 1 boyasını kullanarak tespit etmişlerdir. Bu araştırmacılar çalışmalarında PZR'nin belirleme limitleri saf Mycoplasma gallisepticum kültürü ve yapay olarak kontamine edilmiş örnekler için sırasıyla 3 CFU/mL ve 3000 CFU/mL bulduklarını rapor etmişlerdir. Bunun yanında, Mekkes ve Feberwee (20) tavuk trakeal svablarında gerçek zamanlı PZR yöntemiyle 16S rrna primerlerini ve sybr green 1 boyasını kullanarak konsantrasyonu bilinen Mycoplasma gallisepticum DNA sı baz alarak, yaptıkları çalışmada, etkenin gerçek zamanlı PZR ile saptama limitini 10 CFU/mL olduğunu bununda hem klasik PZR hemde kültür metodundan daha yüksek olduğunu rapor etmişlerdir. Ayrıca, Grodio ve ark. (11), Mycoplasma gallisepticum ile deneysel olarak infekte ettikleri tavuklardan alınan svab örneklerinden gerçek zamanlı PZR yöntemi ile mgc2 primerleri ve primerlere özgü taqman probu kullanarak yaptıkları çalışmada, mgc2 primelerinin saptama limitlerini plazmid standartı için reaksiyon başına 14 kopyadan az olduğunu Mycoplasma gallisepticum genomik DNA standartı için ise reaksiyon başına 10 kopyadan daha az olduğunu rapor etmişlerdir. Bu çalışma ile Adana ve çevresindeki broyler işletmelerindeki tavukların trakeal svab örneklerinden gerçek zamanlı PZR yöntemi ile Mycoplasma gallisepticum un DNA nın sayımsal analizi, infeksiyonunun teşhisinde gerçek zamanlı PZR yönteminin rutin çalışmalarda kullanılabilirliğinin sağlanması ve elde edilecek verilerle ilerde bu konu ile ilgili yapılacak çalışmalara katkı sağlamayı amaçlanmıştır. Materyal ve Metot Bu çalışmada Adana ve çevresindeki 9 broyler işletmesindeki tavuklardan toplam 950 trakeal svab örneği alınmış ve örnekler 5 li pasajlar haline getirilerek çalışmada kullanılmıştır. Pozitif kontrol olarak kullanılan Mycoplasma gallisepticum S6 suşu Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü Mikoplazma Referans Laboratuvarında temin edilmiştir. Broyler işletmelerinden alınan trakeal svab örnekleri soğuk zincir ile laboratuara getirilerek laboratuarda örneklerden 5'li havuzlar yapıldı her 5 örnek 1-2 ml fosfat buffer-tuz tamponu (PBS) içerisine alınarak vortekslendi. Daha sonra svablar tüplerin çeperlerine iyice emdirildikten sonra atıldı. Toplanan eksudat bir bölümümü bakteri izolasyonu için hemen kullanılmıştır. Diğer bölümü ise DNA izolasyonunda kullanılana kadar -80 C de saklanmıştır. Trakeal svab örneklerinde Mycoplasma gallisepticum izolasyonu Dünya Hayvan Sağlığı Örgütünde tanımalanan mikoplazma izolasyon prosedürüne göre yapıldı (1). Etken İzolasyonu için Frey s broth ve Frey s agar kullanıldı (5,17). Kültür ve Trakeal Svab Örneklerinden DNA İzolasyonu için DNA ekstraksiyonu High Pure PCR template (Roche Katolog no: ) DNA ekstraksiyon kiti kullanılarak yapılmıştır. İzolasyonu gerçekleştirilen DNA ların kalitesi ve miktarları spektrofotometre ile (ASP3700) ölçümler yapılarak belirlenmiştir. Grodio ve ark. (11) yaptıkları yöntem modifiye edilerek yapıldı. Bu amaçla örneklerin analizi için Gerçek zamanlı PZR analizlerinde LightCycler 2,0 (Roche) cihazı, LightCycler (2.0) Taqman Master kiti (Roche Katolog no: ), primerler ve taqman probu kullanıldı. H 2 O 9 µl, forward primer (10μM) 0.5 µl, rewerse primer (10μM) 0.5 µl FastStart mix 4 µl, Taqman probe (4μM) 1µl ve kalıp DNA dan 5µl olacak şekilde PZR karışımı hazırlandı. Amplifikasyonda aşaması için aşağıda verilen mgc2-f ve mgc2-r primerleri ve primerlere özgü taqman probu kullanıldı (11). Forward Rewerse 5 ggtcctaatccccaacaaagaat-3 5 cttggttggttcatattaggcatt-3 Taqman Prob 5-6 Fam ccacaggctttggtggccca-tamra 3

7 Özmen M. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),1-6 Nükleik asitlerin inkübasyon döngüsü 95 C 10 dakika ve 45 döngü 95 C 3 saniye, 60 C de 30 saniye ve 72 C 1 saniye olacak şekilde ayarlandı. Gerçek zamanlı PZR'nin tüm aşamalarında pozitif kontrol olarak Pendik Veteriner Kontrol Enstitüsü Mikoplazma Referans laboratuvarından temin edilen Mycoplasma gallisepticum S6 suşu ve negatif kontrol olarak distile su kullanıldı. Bulgular Saf Mycoplasma gallisepticum S6 kültürünün Gerçek zamanlı PZR Yöntemi ile Tespit limitinin Belirlenmesi Millitredeki yoğunluğu 1.0x 106CFU/mL olarak belirlenen ana sulandırmadan 100 dan başlayarak 10 katlı seri sulandırmalar şeklinde 10-6 ya kadar dilusyonlar yapıldı. Bu dilusyonlar hazırlanırken 900 μl PBS içerisine stok kültürden 100 μl eklenerek dilue edildi. 6 seri olarak hazırlanan örnekler ticari kit kullanılarak (Roche: High Pure PCR Template Kit) DNA izolasyonu yapıldı. İzole edilen DNA'lar Mycoplasma gallisepticum mgc2 primerleri ve primerlere özgü taqman probu kullanılarak çoğaltıldı. Analiz sonuçlarına göre saf Mycoplasma gallisepticum örneklerinde tespit limiti 10 CFU/mL den daha az olarak belirlenmiştir. Yapay Kontamine Mycoplasma gallisepticum S6 Örneklerinden Gerçek Zamanlı PZR Yöntemi ile Tespit Limitinin Belirlenmesi Serum pleyt aglutinasyon testi ve kültür yöntemi ile Mycoplasma gallisepticum negatif olduğu belirlenen bir tavuktan trakeal svab örneği alındı. Trakeal svab, Mycoplasma gallisepticum S6 kültürünün 10 katlı dilusyonları ile yapay kontamine edilmiştir. Kontamine edilmiş svab 1 ml steril PBS içeren eppendorf tüp içerisine alınıp, vortekslenerek elde edilen sıvıdan ticari kit kullanılarak (Roche: High Pure PCR template Kit) DNA izolasyonu yapıldı. İzole edilen DNA'lar Mycoplasma gallisepticum mgc2 primerleri ve primerlere özgü taqman probu kullanılarak çoğaltıldı. Analiz sonuçlarına göre yapay örneklerde tespit limiti 1.0x103 CFU/mL olarak belirlenmiştir. Standart Eğrinin Oluşturulması ve mgc2 Geninin Üretkenliği Mililitredeki konsantrasyonu 1.0x 10 6 CFU/ ml olan saf Mycoplasma gallisepticum S6 kültüründen elde edilen genomik DNA'nın 1/10, 1/100, 1/1000, 1/10000, 1/100000, 1/ sulandırımları hazırlanarak PZR e yapıldı. Bunlardan elde edilen kopya sayıları standart eğrinin oluşturulmasında kullanıldı. Şekil 1. Mycoplasma gallisepticum mgc2 genomik DNA standart eğrisi Yapılan sulandırım çalışmalarında bakteri konsantrasyonundaki azalmanın doğrusallık gösterdiği ve regresyon değeri R 2 = %99,43 ve testin verimliliği E= (10-1/slope -1)x100 eşitliğinden E= (10-1/- 3,278-1)x100 = %100 olarak hesaplandı buda analizin tekrarlanabilir olduğu ve sensitivetisinin yüksek olduğunu göstermektedir (Şekil:1). Saf Mycoplasma gallisepticum genomik DNA standart eğrisinin çalışmalar arası üretkenliği standart eğri döngüsünün 3 kez tekrarlanması sonucu oluşan crossing point değerlerinin ortalamaları alınarak bulunmuştur. Gerçek Zamanlı PZR ve Kültür Yöntemi Sonuçları Çalışmada örnek alınan 1. işletmede gerçek zamanlı PZR yöntemiyle (30/15) % 50 sinde Mycoplasma gallisepticum DNA sı tespit edilirken kültür yöntemi ile (30/6) %20 sinde bakteri izolasyonu yapıldı. 2. işletmede gerçek zamanlı PZR yöntemiyle (20/8) % 40 ında Mycoplasma gallisepticum DNA sı tespit edilirken kültür yöntemi ile (20/2) %10 unda bakteri izolasyonu yapıldı. 3. işletmede gerçek zamanlı PZR yöntemiyle (20/9) % 45 inde Mycoplasma gallisepticum DNA sı tespit edilirken kültür yöntemi ile bakteri izolasyonu yapılamadı. 4. işletmede gerçek zamanlı PZR yöntemiyle (20/11) % 55 inde Mycoplasma gallisepticum DNA sı tespit edilirken kültür yöntemi ile (20/3) %15 inde bakteri izolasyonu yapıldı. 5,6,7,8 ve 9. işletmelerden alınan örneklerde hem gerçek zamanlı PZR yöntemi ile hemde kültür yöntemi ile Mycoplasma gallisepticum tespit edilememiştir. Çalışmada sayısal gerçek zamanlı PZR ile Mycoplasma gallisepticum DNA sı tespit edilen örneklerin düzeyleri genomik DNA standartları kullanılarak yapıldı (Tablo:1)

8 Özmen M. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),1-6 Tablo 1. Gerçek Zamanlı PZR Yöntemiyle Tavuk Trakeal Svablarında Mycoplasma gallisepticum DNA Düzeyleri Tartışma ve Sonuç Mycoplasma gallisepticum un neden olduğu kanatlıların Kronik Solunum Sistemi Hastalığı (CRD) genel olarak solunum sistemi bozuklukları ile seyreder. Ülkemizde büyük kapasiteli işletmelerin ve damızlık işletmelerinin sayısının giderek artması nedeni ile işletmelerde ekonomik kayıplar daha da önem kazanmıştır. Hastalıktan ölümler nadir olmasına rağmen broylerlerde karkas ağırlığında düşme, yumurtacılarda yumurta verim düşüklüğü ile ekonomik kayıplara neden olan bir hastalıktır (2,24). Kronik solunum yolu hastalığı indikatör bir hastalıktır. Tek başına önemli bir klinik ve patolojik belirti oluşturmazken, sters faktörleri, Newcastle Hastalığı ve Infeksiyöz Bronşitis viruslarıyla doğal enfeksiyon veya bunların canlı aşıları, E. Coli kompleks olaylarda klinik belirtilerin ortaya çıkışı ve hastalığın şiddeti artmaktadır (24). Mycoplasma gallisepticum u üretmek için zenginleştirilmiş besiyerlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Besiyerleri hazırlanırken genel olarak at veya domuz serumu, maya ekstraktı, glikoz ve bakteri inhibitörleri katılır (1,23). Kimi araştırıcılar (12,23) ve OIE (1) tarafından PPLO broth ve agar kullanılırken bu çalışmada bazı araştırıcılar (5, 17), tarafından Mycoplasma gallisepticum izolasyonu için uygun olduğu belirtilen Frey s broth ve Frey s agar kullanıldı. Mikoplazma kolonilerinin identifikasyonunda PZR nin kullanıldığı bildirilmektedir (19). Yapılan bu çalışmada türe özgü spesifik primerler kullanılarak gerçek zamanlı PZR ile mikoplazma kolonilerinin identifikayonu yapıldı. Callison ve ark. (3), tavuk trakeal svab örneklerinde Mycoplasma gallisepticum u tesbit etmek için yaptığı çalışmada gerçek zamanlı PZR yöntemiyle (171/265) % inde pozitif bulurken, kültür metodu ile de (53/265) % 24 ünde bakteriyi izole etmişlerdir. Bakteriyoloji ile düşük pozitivitenin tespit edilmesini Mycoplasma gallisepticum un tespit limitinin yüksek olmasına, yavaş üreyen mikroorganizma olmasına ve diğer çabuk üreyen saprofit mikoplazmalara dayandırmışlardır. Ayrıca kanatlı sürülerinde geçirilen diğer infeksiyonlara karşı kullanılan antibiyotiklerin mikoplazma etkenlerinin üremesini baskılaması, etken izolasyonunu engelleyen faktörlerden biridir (7). Kahya ve ark. (14), 31 seropozitif tavukta yaptıkları çalışmada Mycoplasma gallisepticum u kültür yöntemi ile % 16.1 (5/31) ve gerçek zamanlı PZR yöntemiyle % 29 unda (9/31) tespit ettiklerini belirtmişlerdir. Bu çalışmada örnek alınan 9 işletmede gerçek zamanlı PZR yöntemiyle (43/100) % 43 inde Mycoplasma gallisepticum pozitif bulunurken, kültür yöntemiyle (11/100) % 11 inde Mycoplasma spp. izole edildi. Kültür yöntemiyle düşük pozitivitenin tespit edilmesini Mycoplasma gallisepticum un tespit limitinin yüksek olmasına veya antibiyotik kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir. Bu sonuçlar gerçek zamanlı PZR yönteminin duyarlılığının daha yüksek olduğu göstermektedir. Grodio ve ark. (11), gerçek zamanlı PZR tekniğinin özgünlüğünü taqman problarının artırdığını ve mgc2 genine spesifik bir taqman probu kullanılarak yapılan çalısmada Mycoplasma gallisepticum un tespitinde ve 10 kopyadan daha az hassasiyetle tespit edildiğini ve % 100 spesifite sağlandığını belirtmişlerdir. Bu çalışmada da Mycoplasma gallisepicum tespitinde mgc2 genine özgü taqman probu kullanılmış literatürlere benzer şekilde deteksiyon limiti 10 CFU/mL den daha az düzeyde tespit edilebildiği ve % 100 spesifite sağlandığını görülmüştür. Mikoplazma infeksiyonlarının teşhisi amacıyla geliştirilen nükleik asit probları (22), ve daha spesifik olduğu düşünülen rekombinant DNA probları (9) ile kültür ve klinik örneklerden 800 pg Mycoplasma gallisepticum DNA sı (10 6 hücre) teşhis edebilmektedir. Bu kadar çok Mycoplasma gallisepticum hücre sayısı ancak infeksiyonun akut safhasında mevcut olmakla beraber, subklinik seyreden infeksiyonlar gibi etkenin çok düşük sayıda saçılım gösterdiği durumlarda teşhis yapabilmek neredeyse imkansızdır (13,18). Bu çalışmada geliştirilen gerçek zamanlı PZR tekniği ile hassasiyet trakeal svab örneklerinde Mycoplasma gallisepticum için 2 kopya/ml düzeyde olduğu bulunmuştur. Bu da patojenin daha erken dönemde

9 Özmen M. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),1-6 teşhisi ve buna bağlı olarak da daha erken mücadele yöntemlerinin uygulanması bakımından oldukça fazla önem içermektedir. Sonuç olarak gerçek zamanlı PZR tekniği ile yaptığımız çalışmayla canlı tavuklardan alınan trakeal svab örneklerinden bakteri tanısı hem kısa sürede hemde duyarlı bir şekilde yapılmıştır. Mikrobiyolojik testlerle kıyasla tespit limitinin düşüklüğü, uygulama kolaylığı, yüksek spesifite ve kısa sürede kantitatif sonuç vermesi avantajları olarak görülmüştür. Bu araştırmanın ülkemizde bu konudaki çalışmalara bilgi ve deneyim kaynağı oluşturacağını umarız. Teşekkür Katkılarından dolayı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı na teşekkür ederim. Kaynaklar 1. Anonim, (2008). Avian Mycoplasmosis (Mycoplasma gallisepticum, Mycoplasma synoviae) Chapter in OIE Terrestrial Manuel online p htt// int/eng/normes/mmanual/2008 /pdf/ _%20 AVIANMYCO.pdf. (Erişim tarihi: 25 Ocak 2010). 2. Arda M, Mimbay A, Aydın N, Akay Ö, İzgür, M, (1990). Kanatlı Hayvan Hastalıkları Ankara Üniversitesi Basınevi, Ankara. 3. Callison S.A, Rıblet S.M, Sun S, Ikuta N, Hılt D, Leıtıng V, Kleven S.H, Suarez D.L, Garcıa M, (2006). Development and validation of a realtime Taqman polymerase chain reaction assay for the detection of Mycoplasma gallisepticum in naturally infected birds. Avian Diseases, 50: Çarli K.T, Eyigör A, (2003). Real time polymerase chain reaction for detection of Mycoplasma gallisepticum in chicken trachea. Avian Diseases, 47: Dakman A, Günaydın E, Türkyılmaz M.A, Güleç M, Coşar M, Özdemir Ü, (2009). Damızlık Tavuk İşletmelerinde Tespit Edilen Mikoplazma infeksiyonları. Etlik Vet Mikrobiyoloji Derg. 20: Esendal Ö.M, Türkyılmaz S, (2002). Poimeraz zincir reaksiyonu ve mikrobiyolojide kullanım alanları Kafkas Üniv. Vet. Fak. Dergisi 8(1): Frey M. L, Hanson R.P, Anderson D.P, (1968). A Medium for the Isolation of Avian Mycoplasmas. Am J Vet Res. 29: Garcıa M, Ikuta, N, Levısohn S, Kleven S.H, (2005). Evaluation and comparison of various PCR methods for detection of Mycoplasma gallisepticum infection in chickens. Avian Diseases, 49: Geary S.J, Intress R, Gabrıge M.G, (1988). Species Specific Bioninylated Probe for the Detection of Mycoplasma gallisepticum. Mol. Cell. Probes. 2: Goh M.S, Gorton T.S, Forsyth M.H, Troy K.E, Geary S.J, (1998). Molecular and biochemical analysis of a 105 kda Mycoplasma gallisepticum cytadhesin (GapA). Microbiology, 144: Grodıo J.L, Keılla V, Dhonht P.H, Karel O, Schat A, (2008). Detection and quantification of Mycoplasma gallisepticum genome load experimentally infected house finches (Copradacus mexicanus) using real-time polymerase chain reaction Avian Pathology, 37(4): Güler L, (1995). Konya Bölgesinde Kanatlıların Kronik Solunum Sistemi Hastalığı nın Serolojik ve Etken İzolasyonu ile Karşılaştırmalı Teşhisi Üzeine Çalışmalar Konya Vet. Kont.ve Arş. Enst. Dergisi 6(1-2): Hyman H.C, Levisohn S, Yogev D, Razın S, (1989). DNA Probes for Mycoplasma gallisepticum and Mycoplasma synoviae: application in Experimentally infected chickens. Vet. Microbiol. 20: Kayha S, Temelli S, Eyigör A, Carlı T, (2010). Real-time PCR culture and Serology for the diagnosis of Mycoplasma gallisepticum in chicken breeder Flocks Department of Microbiology, Faculty of Veterinary Medicine, Uludağ Unıversıty, Gorukle Campus, Bursa, Turkey. 15. Keeler C.L, Hnatow L.L, WhetzelL P.L, Dohmns J.E, (1996). Cloning and characterization of a putative cytadhesin gene (mgc1) from Mycoplasma gallisepticum Infection and Immunity, 64: Kleven S.H, (1998). Mycoplasmosis In: A laboratory manual fort the isolatıon and identification of avian pathogens. Fourth Ed., Ed:Swayne, D:E: American Association of Avian Pathologists Pennsylvanian, USA, Kleven S.H, (2003). Mycoplasmosis In: Diseases of Poultry. Editor: Saif, Y.M. 11th edit., lowa State Pres, USA. 18. Lıu T, Garcıa M, Levisohn S, Yogev D, Kleven S.H,( 2001). Molecular Variability of the Adhesinencoding Gene pvpa Among Mycoplasma

10 Özmen M. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),1-6 gallisepticum Strains and Its Application in Diagnosis. J. Clin. Microbiol. 39: Maroıs C, Dufour-Gesert F, Kempf I, (2002). Polymerase chain reaction for detection Mycoplasma gallisepticum in environmental samples. Avian Pathol., 31: Mekkes D.R, Feberwee A, (2005). Real-time polymerase chain reaction for the qualitative and quantitative detection of Mycoplasma gallisepticum. Avian Pathology, 34: Papazısı L, Frasca, S.J, Gladd M, Liao X, Yogev D, Geary S.J, (2002). GapA and CrmA coexpression is essential for Mycoplasma gallisepticum cytadherence and virulence.infection and Immunity, 70: Razın S, (1985). Molecular Epidemiology and Genetıcs of Mycoplasma (Mollicutes). Microbiol. Rev. 49: Türkaslan J, Salihoğlu H, (1989). Çeşitli besiyerleri kullanılarak Mycoplasma gallisepticum un bakteriyolojik yöntemlerle izolasyon ve identifikasyonu. Pendik Hay. Hast.Mer. Araşt. Enst. Derg. 20(2): Yoder H.W.JR, ( 1979). Serolgic response of chickens vaccinated with inactivated Preparations of Mycoplasma gallisepticum. Avian Dis.23(2):

11 AVKAE Derg. 2013, 3(1),7-14 Araştırma Makalesi/Research Article Adana Bölgesinde Görülen Neonatal Buzağı Enfeksiyonlarının Morbidite ve Mortaliteleri ve Risk Faktörlerinin Belirlenmesi* Berat Selim TOKGÖZ¹, Ramazan ÖZDEMİR 1, Nevin TURUT¹, Mehmet MİRİOĞLU¹, Hakan İNCE¹, Bülent MAHANOĞLU¹, Atila YOLDAS 1, Nevin TUZCU² ¹ Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü, ADANA ² Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, SİVAS Geliş tarihi/received: , Kabul Tarihi/Accepted: Özet Bu çalışmada Adana ili ve çevresinde hayvancılık yapan, 20 baş ve üzerinde ineği bulunan çiftliklerin büyük çoğunluğu ziyaret edilerek süt inekçiliği yapılan ve Adana ilinin tamamını yansıtacak şekilde seçilen 18 işletmede 2947 anaç inek ve bu ineklerin 513 adet yeni doğan buzağısı çalışmaya dahil edilip çalışma süresince takip edildi. Çalışma esnasında her işletmede ayrı ayrı anket uygulanarak ve rutin ziyaretler yapıldı ve çiftliklerin sevk ve idaresi, sütçü sığırların sağlık problemleri ve neonatal buzağıların morbidite ve mortalite oranları belirlendi. Hasta ve sağlıklı buzağılardan alınan dışkı, kan ve nasal swaplar bakteriyel, viral, paraziter hastalık etkenleri yönünden incelendi, ölen buzağılar ise otopsileri yapılarak patolojik muayeneleri yapıldı. Bu proje, ilk defa Adana bölgesindeki çiftliklerin demografisi, verim özellikleri, sevk ve idare yöntemleri (bakım, besleme, yetiştiricilik) belirlenerek yörede yaygın olan neonatal buzağı hastalıklarının, etiyolojileri ile kimi risk faktörlerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirildi. Anahtar Kelimeler: Neonatal buzağı enfeksiyonları, Morbidite, Mortalite, Risk faktörleri Detection of Morbidity, Mortality and Risk Factors of Neonatal Calf Infections in the Region of Adana Abstract At this study, were included and enrolled in the study 2947 mature cow and 513 neonatal calf of them at the 18 farms which selected to reflect the entire Adana city with visiting the majority of farms which engaged animal husbandry in and around Adana city and had 20 and more cows. At the time of study, management and administration of the farms, health problems of dairy cows and morbidity and mortality of neonatal calves rates were determined with the questionnaire were did separately at the every farms and routine visiting made. Gaita, blood and nasal swabs which took from ill and healthy calves were examined in terms of bacterial, viral, parasitic diseases factors, autopsies and pathological examinations of dead calves were performed. This project were carried out with the aim of detection etiology and some risk factors of diseases which was widespread at region of neonatal calf with identified first time demography, production characteristics, administration methods (care, feeding, culturing) at region. Key Words: Neonatal calf infections, Morbidity, Mortality, Risk factors Giriş Neonatal dönem, doğumu takip eden 0 ile 28. günler arasını kapsayan ve buzağı yetiştiriciliğinin en birisi olup ciddi ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Ekonomik kayıp başlıca buzağının kaybı, ölümle birlikte genetik materyalin kaybı, tedavi masrafları, kritik dönemidir (34). Bu dönem özellikle buzağı iyileşmeye rağmen yaşamın ileriki dönemlerinde yaşamının ilk 15 günü hastalıkların en yaygın olduğu ve performans geriliğinden kaynaklanmaktadır (21). ölüm oranlarının en yüksek olduğu dönemdir. Neonatal Buzağılarda neonatal dönem hastalıklarını, enfeksiyöz buzağı hastalıkları ve ölümleri, sığır yetiştiriciliği (bakteriyel, viral, paraziter ve mikotik) ve yapılan tüm işletmelerde önemli sağlık problemlerinden nonenfeksiyöz (vitamin, mineral madde, iz element Yazışma adresi/correspondance: B. Selim TOKGÖZ, Adana Veteriner Kontrol Enstitüsü Müdürlüğü, TR Adana TÜRKİYE, E-posta: bselimtokgoz@hotmail.com *Bu çalışma Tarımsal Politikalar ve Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafında tarafından desteklenmiştir.

12 Tokgöz B.S. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),7-14 yetersizlikleri, konjenital anomaliler vs) olarak sınıflandırmak mümkündür (3, 8). Neonatal dönemde görülen hastalıklar ve ölümlerle ilgili yapılan çeşitli derlemelerde hastalık ve ölüme yol açan mikroroganizmalar olarak en çok; IBR, rotavirus, coronavirus, astrovirus, BVDV, parvovirus, adenovirus, E. coli, Salmonella, Clostridium perfiringes, Campylobacter spp., Eimeria spp. ve Cryptosprodium spp. bildirilmektedir (3, 7, 13). Buzağı morbidite ve mortaliteleri ile ilgili olarak dünyanın çeşitli ülkelerinde, farklı yaş gruplarını kapsayan epidemiyolojik çalışmalar yapılmış ve buzağılarda görülen hastalıkların morbidite oranları % arasında bulunmuştur (16, 41, 42). Sivula ve ark, ise inceledikleri 0-16 haftalık buzağılarda % 17.9 oranında enteritis ve % 9.4 oranında ise pnömoni olgularına rastlamışlardır (41). Svensson ve ark, 0-90 günlük buzağıları kapsayan çalışmalarında ishal % 10.3, solunum sistemi problemleri % 7.2, sindirim sistemi problemleri (enfeksiyöz olmayan) % 1, anomali % 1.1, actinomycosis % 0.5, travma % 0.6 ve yetersizlik hastalıkları % 0.2 oranında bulmuşlardır (42). Gelişmiş ülkelerde yapılan bazı çalışmalarda buzağı mortaliteleri % 2-12 arasında bulunmuştur (14, 16, 41). Donovan ve ark, 0-6 aylık buzağılarda genel mortalite oranını % 11.7 olarak bulmuşlar, bunun % 10 unun diyareden, % 55.4 ünün pnömoniden, % 21.9 unun septisemiden ve % 11.8 inin ise diğer sebeplerden kaynaklandığını saptamışlardır (14). Dutil ve ark. ise ishalden % 29 ve pnömonilerden % 18 oranında ölümlerin gerçekleştiğini tespit etmişlerdir (16). Buzağı morbidite ve mortalite etiyolojilerinin belirlendiği çalışmalar da yapılmıştır. Sivula ve ark (41), enteritis ve pnömoni olgularında Bovine Viral Diarrhea Virus (BVDV), Infectious Bovine Rhinotracheitis (IBR), Parainfluenza-3 (PI-3), Pasteurella hemolytica, P. multicida, Haemophilus somnus, Rotavirus ve E. coli mikroorganizmalarını izole etmişler. Yine Collery ve ark (8), ölü buzağılardan Brucella abortus, Pasteurella hemolytica, Salmonella dublin ve Leptospira hardjo bakterilerini izole etmişledir. Blowey (5), Respiratory Syncytial Virus (RSV), PI-3, BVDV, IBR, Pasteurella, Haemophilus, Mycoplasma mikroorganizmalarının belli başlı buzağı pnömonilerinin sebebi olduğunu bildirmiştir. Blowey (5), rotavirus, coronavirus, Cryptosporidium, E. coli (verotoksijenik veya enterotoksijenik) ve Salmonella mikroorgnizmalarının sırasıyla % 42, % 14, % 23, % 13 ve % 12 oranında buzağı ishallerine sebep olduğunu bildirmiştir. Rotavirus ve coronavirus yaygınlığı hakkında yapılan çalışmalarda sırasıyla % ve % arasında olduğu belirlenmiştir (25, 39). Neonatal ishalli buzağılarda yapılan başka bir çalışmada ise Cryptosporidium spp. % 52.3, rotavirus % 42.7, E. Coli % 11.9, coronavirus % 7.3 ve Salmonella spp. % 0.9 oranında belirlenmiş, buzağı ishallerinde genelde ilk aydan itibaren % 21.9 ile % 89.8 oranları arasında Eimeria spp. belirlendiği bildirilmiştir (35). Benzer çalışmalarda (22, 33) ise, buzağı ishallerinde Clostridium perfringens tip A, B, C, D ve bunların eneterotoksinlerinin rolü belirlenmiştir. Türkiye de ishalli buzağılarda yapılan çalışmalarda rotavirus infeksiyonlarının prevalansı % 0-53 arasında (1, 6, 9, 10, 18) ve coronavirus enfeksiyonlarının prevelansı ise % arasında bulunmuştur (1, 21). İshalli buzağılarda yapılan çalışmalarda Eimeria spp. oranları % arasında (3, 15), Cryptosporidium spp. % oranları arasında belirlenmiştir (17, 28, 36, 37). E. coli ise birçok çalışmada ishalin etkeni olarak belirlenmiştir (9, 18, 20). Bu çalışmada, neonatal dönemde buzağıların karşılaştığı hastalıkların morbidite, mortalite oranları, etiyolojileri ve bazı risk faktörlerinin belirlenmesi amaçlandı. Materyal ve Metot Çalışma çerçevesinde Adana bölgesinde hayvancılık yapan, TÜRKVET sistemine kayıtlı 20 baş ve üzerinde ineği bulunan çiftliklerin büyük çoğunluğu ziyaret edilerek süt inekçiliği yapılan ve Adana bölgesinin tamamını yansıtacak şekilde seçilen 18 işletmede 2947 anaç inek ve bu ineklerin 513 adet yeni doğan buzağısı çalışmaya dahil edilip çalışma süresince takip edildi (41). Çalışmanın başında çiftçilerle yüz yüze görüşme usulü ile çiftlikteki hayvanlar ve çiftliğin sevk ve idaresi hakkında bir anket uygulandı. Belirlenen çiftliklere düzenli aralıklarla ziyaretler yapıldı ve işletmelerde doğan neonatal buzağıların muayeneleri yapılarak ishalli buzağılardan dışkı ve kan örnekleri, solunum sistemi problemli hastalardan ise kan örnekleri ve nazal swaplar alındı. Ayrıca kontrol amacıyla hasta buzağıyla aynı yaş grubundaki bir sağlıklı buzağıdan da söz konusu marazi maddeler alındı. Alınan örnekler soğuk zincirle kısa sürede laboratuara getirildi. Bakteriyolojik-Serolojik Muayene: Buzağılardan alınan marazi maddelerden uygun vasatlara ekimler yapılarak, Pasteurella, Mycoplasma, Haemophilus, E. coli, Salmonella, Yersinia, Campylobacter ve Clostridium perfiringes yönünden incelendi. Bu amaçla spesifik selektif zenginleştirme buyyonları ile selektif agarlar kullanıldı (2, 38). C.perfiringes türü bakterinin toksinin belirlenmesinde fare testi ile kullanıldı (12,33). Alınan dışkı örneklerinde Coronavirus'un varlığı ticari ELISA kiti (BIO-X Coronavirus ELISA kit, Bio-X Diagnostics, Belçika), Rotavirus enfeksiyonları ise ticari latex agglutinasyon testi (Virotect-Rota, Omega Diagnostics, DK) ile belirlendi.

13 Tokgöz B.S. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),7-14 Neonatal buzağılardan alınan kan örneklerinde hastalık etkenlerine karşı antikorların varlığı IBR için BIO-X lnfectious Bovine Rhinotracheitis ELlSA kit (BioX Diagnostics, Belçika), BVDV için BIO-X Bovine Viral Diarrhoea Virus ELlSA kit (Bio-X Diagnostics, Belçika), BRSV için BIO-X Bovine Respiratory Syncytial Virus ELlSA kit (Bio-X Diagnostics, Belçika) ve PI 3 için ise BIO-X Parainfluenza-3 virus ELlSA kit (Bio-X Diagnostics, Belçika) ile tespit edildi. Parazitolojik Muayene: Hasta ve kontrol hayvanlardan alınan dışkı örnekleri, Cryptosporidium, Eimeria ve gastrointestinal helmintler yönünden incelendi (29,31). Histopatolojik Muayene: Ölen buzağıların sistemik otopsileri yapılarak alınan doku örnekleri rutin doku işleme prosedürlerinden geçirildikten sonra parafin blokları hazırlandı. Hazırlanan bloklardan alınan kesitler Hematoksilen Eozin ile boyanarak ışık mikroskobunda incelendi (40). İstatistik Değerlendirmeler: Neonatal buzağı hastalıklarının buzağılama oranları, morbidite, mortalite, vaka ölüm oranı ve nispi ölüm oranları aşağıda belirtilen formüller yardımıyla hesaplandı (16, 19, 24, 30). Buzağılama Oranı =Doğan toplam buzağı sayısı/toplam inek sayısı X 100 Çiftlik prevelansı =Hastalıklı çiftlik sayısı/toplam çiftlik sayısı X100 Morbidite oranı =Hasta neonatal buzağı sayısı/toplam neonatal buzağı sayısı X100 Mortalite oranı =Ölen neonatal buzağı sayısı/toplam neonatal buzağı sayısı X l00 Vaka ölüm oranı =Ölen neonatal buzağı sayısı/toplam hasta neonatal buzağı sayısı X100 Nispi ölüm oranı =Spesifik bir hastalıktan ölen neonatal buzağı sayısı/toplam ölen neonatal buzağı sayısı X100. Bulgular Çalışma süresince elde edilen bulgular tablo 1, tablo 2 ve tablo 3 verilmiştir. Çiftlik Özellikleri: Çiftliklerin önemli bir bölümünde (%66.67, 12/18) veteriner hekim istihdam edilmekteydi. Çiftliklerin %33.32 sinde (6/18) sürüye dışarıdan hayvan alımı yapılmazken, geri kalanında dışarıdan sürüye hayvan katımı yapılmaktaydı. Çiftliklerin %16.67 sinde (3/18) Esmer ırk, %94.43 ünde (17/18) Holstein, %11.10 unda (2/18) yerli ırk sığırlar mevcuttu. Tablo 1: Çiftliklerin genel özellikleri Çiftliklerin Sevk ve İdaresi: Barınma döneminde sığırlara kaba yem olarak çiftliklerin tamamında saman (%100, 18/18), çiftliklerin tamamında kuru ot (%100, 18/18), çiftliklerin % inde ise (15/18) silaj yedirildiği görüldü. Çiftliklerin %16.67 si (3/18) konsantre yemi ve kaba yemi kendileri üretirken diğerleri ticari yollardan temin etmekteydi. Kolostrum yeni doğan buzağılara çiftliklerin inde (13/18) yeteri kadar veriliyorken, %27.78 inde ise (5/18) yeterli kolostrum verilmemekteydi. Çiftliklerin %33.32 si (6/18) içme suyu olarak şebeke suyu kullanırken, geri kalan 12 çiftlik ise %66.67 si kuyu suyu kullanmaktaydı. Çiftliklerin tamamında konsantre yemler kapalı alanda depolanırken, %66.67 si kuru ot ve samanı kapalı ortamda muhafaza etmekteydi. Çiftliklerin %50 si (9/18) kapalı sistem olarak dizayn edilmişken, %16.67 si yarı açık (3/18), %33.32 si (6/18) açık sistem yetiştiriciliği kullanmaktaydı. Çiftliklerin %55.56 sında yataklık kullanılmaktaydı. Bu çiftliklerden % 20 si (2/10) yataklık malzeme olarak saman altlık kullanmaktaydı. Çiftliklerin %38.89 unda (7/18) gübre toplama sistemi bulunmaktaydı. Çiftliklerin %55.56 sı (10/18) ayda bir, %16.67 si (3/18) üç ayda bir dezenfeksiyon yaparken, %11.10 u (2/18) nadiren yapmaktaydı. İşletmelerin %0.5 (1/18) dezenfeksiyon yapmamaktaydı. Çiftliklerin %66.67 sinde 12/18)

14 Tokgöz B.S. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),7-14 buzağılama ünitesi bulunurken diğerlerinde mevcut değildi. Çiftliklerin %72.21 inde (13/18) doğum ünitesi kullanmakta iken geri kalanı kullanmamaktaydı. Çalışmamızda en çok belirlenen klinik problemler; solunum sistemi problemleri, pneumoenteritis ve ishal olarak sıralandı. Çalışmada belirlenen mortalite oranı % 5,45 olarak bulundu. Ayrıca çalışmamızda % 22,9 oranında ishalli vaka oranı belirlenmiş; ishalli buzağı olgusu genellikle ilk iki haftalık yaştaki buzağılarda tespit edilmiştir. Çalışmamızda, ahır yoğunluğu kalabalık buzağı sürüleri ile ishal arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. İshal olgularında mortalite oranı % 3.03 olarak tespit edilmiştir. Çalışmamızda solunum sistemi problemlerinin morbidite oranı % 6.9 olarak belirlenmiştir. Tablo 3: Alınan örneklerden yapılan mikrobiyolojik, serolojik, parazitolojik ve patolojik inceleme sonuçları Tablo 2: Çiftliklerin buzağı ve doğum bilgileri Adana bölgesinin tamamını yansıtacak şekilde seçilen 18 işletmede 2947 anaç inek ve bu ineklerin 513 adet yeni doğan buzağısı incelenerek, buzağıların % 45,03 ünde en az bir klinik problem belirlendi. Çalışmamızda en çok belirlenen klinik problemler; solunum sistemi problemleri, pneumo-enteritis ve ishal olarak sıralandı. Çalışmada belirlenen mortalite oranı % 5,45 olarak bulundu. Ayrıca çalışmamızda % 22,9 oranında ishalli vaka oranı belirlenmiş; ishalli buzağı olgusu genellikle ilk iki haftalık yaştaki buzağılarda tespit edilmiştir. Çalışmamızda, ahır yoğunluğu kalabalık buzağı sürüleri ile ishal arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. İshal olgularında mortalite oranı % 3.03 olarak tespit edilmiştir. Çalışmamızda solunum sistemi problemlerinin morbidite oranı % 6.9 olarak belirlenmiştir. Tartışma Bu epidemiyolojik çalışmada, Adana bölgesinde faaliyet gösteren sığırcılık işletmelerinin durumunun detaylı olarak ortaya konması amaçlandı. Çalışma boyunca elde edilen bulgular, hem çiftlik sevk ve idaresinin belirlenmesini hem de çiftliklerin sağlık problemlerini karşılaştırmalı olarak ortaya konmasını sağladı. Çiftliklerde hayvan altlığı olarak genellikle sap kullanıldığı çoğu zamanda altlık kullanılmadığı ve gübre toplama sisteminin olmadığı belirlendi. Bu durumlar çok ciddi sağlık riskleri taşımaktadır. İşletmelerin büyük bir kısmında doğum bölmeleri yoktu ve inekler bağlı bulundukları yerlerde doğumu gerçekleştirmekteydi. Bu uygulama özellikle buzağı sağlığı açısından sakıncalıdır, çünkü buzağıların hastalık etkenlerini alması veya travma sonucu ölmesi dahi söz konusu olabilmektedir. Neonatal buzağı bakım ve besleme koşullarında, üç noktada eksiklikler belirlendi. Bunlar; ayrı bir doğum bölmelerinin olmaması, tüm işletmelerde göbek bakımının yapılmaması ve buzağı barınaklarının ergin sığırlarla aynı ortamda bulunmasıdır. Bu üç

15 Tokgöz B.S. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),7-14 önemli husus direkt veya dolaylı bir şekilde buzağı sağlığını olumsuz etkilemektedir. Buzağıların % 45,03 ünde en az bir klinik problem belirlendi. Bu oran yapılan diğer çalışmalarda belirlenen % 20-% 30 arasındaki morbidite oranlarından yüksek bulundu (26, 41, 42, 46). Çalışmamızda en çok belirlenen klinik problemler; solunum sistemi problemleri, pneumo-enteritis ve ishal olarak sıralandı. Bu bulgular diğer çalışmalarla uyumlu bulundu(14, 37, 38, 40). Çalışmada belirlenen mortalite oranı % 5,45, Dutil ve ark.(1996) Virtala ve ark.(1996) ve Wells ve ark.(1996) tarafından sırasıyla bildirilen % 5, % 5.6 ve % 6.3 oranlarına benzer bulunurken, diğer çalışmalarda belirlenen, % 11.8 (Sivula ve ark.,1996), % 11.7 (Donovan ve ark.,1998) ve % 35 (French ve ark., 2001) oranlarından düşük bulundu.( 14, 16, 24, 41, 45, 46). Çalışmada belirlenen % 22,9 luk ishalin oranı diğer çalışmalarda belirlenen % % 28.8 arası oranlar ile uyumlu bulundu (37, 38, 40). İshalli buzağılar için belirlenen ortalama yaş ve hastalığın sıklıkla ilk iki haftada belirlenmesi daha önce yapılan diğer çalışma (23,46) bulgularıyla uyumlu bulundu. Frank ve Kaneene (23) nin yaptıkları çalışmada kalabalık sürülerde ishal görülme oranının daha yüksek olduğu bildirilmiştir. Çalışmamızda da kalabalık buzağı sürüleri ile ishal arasında pozitif bir ilişki bulunmuştur. İshal olgularında tespit edilen mortalite oranı % 3.03, diğer çalışmalarda belirlenen % 6 (French ve ark.,2001) ve % 10 (Donovan ve ark.,1998) oranlarından düşük bulundu (14, 24). İshal belirlenen vakaların ölüm oranı yine diğer çalışmalarda belirlenen oranlardan düşük bulunmuştur (16, 41). Çalışmada % 6.9 olan solunum sistemi problemlerinin morbidite oranı Virtala ve ark (1996), Sivula ve ark (1996), Wells ve ark (1996) ve Svensson ve ark(2003) tarafından sırasıyla bildirilen % 25.6, % 8.4, % 9.4 ve % 7.2 oranlarından düşük bulundu. Solunum sistemi hastalıklarından kaynaklanan mortalite oranı ise diğer çalışma bulgularından düşük bulundu (41, 45, 46). Buzağı morbidite ve mortaliteleri üzerine yapılan çalışmalarda, ishal ve solunum sistemi problemleri üzerine daha fazla yoğunlaşılmış ve çok az çalışmada ise diğer hastalıklar araştırılmıştır. Frank ve Kaneene (23) tarafından yapılan çalışmada sürü büyüklüğü ile ishal olguları arasında pozitif bir ilişki olduğu ortaya konulmuştur. Sağlıklı ergin sığırlar ve buzağılar rotavirusu dışkılarıyla atarak çevresel kontaminasyona sebep olurlar ve enfeksiyöz baskıyı arttırırlar (43). Ayrıca kalabalık sürülerde hayvanların yakın temasta olmalarından dolayı etkenin çabuk bulaşması da söz konusudur. Ayrıca kalabalık barınmadan kaynaklanan bir de stres durumu ortaya çıkar. Rotavirus ve coronavirus çiftlik ortamında her zaman bulunabilen mikroorganizmalar olduğu ve bunların tek başına veya diğer enteropatojenlerle beraber ishalin etiyolojisindeki rolleri de belirlenmiştir (1, 43). Çalışmamızda ishalli buzağılarda rotavirus ve coronavirusların ishalli buzağılarda hızlı test ile belirlenmiş olması ve bununda diğer çalışmalarda da belirtildiği gibi 21.9-% ishalin etiyolojisinde önemli rol oynamış olabileceklerini göstermektedir (11, 39). Paraziter etkenler olarak belirlenen C. parvum, Eimeria spp. ve N. vitulorum diğer çalışmalarda da ishalli buzağılarda etken olarak bildirilmiştir (4). Bu ishalli buzağılarda belirlenen C. parvum dünyada (32) ve ülkemizde (28, 36, 37) buzağılarda ishal etkeni olarak ortaya konulmuştur. Bu çalışmada ishalli buzağılarda belirlenen Eimeria spp. oranı dünyada bildirilen % 21.9-% 89.8 sınırları içinde bulunmuştur (35). Yapılan çalışmalarda (4, 20) ishalli buzağılardan yüksek oranlarda E. coli izole edilmiştir. Bu çalışmada örnek alınan 18 çiftiliğin 12 sinde E.coli türü bakterilerin tespiti yapılmıştır. E. coli pozitif buzağıların yaş ortalaması 9.1 gün idi ve olguların büyük çoğunluğu diğer çalışmalarda bildirildiği gibi ilk iki haftada belirlendi (26). Çalışmada solunum sistemi hastalıklarında herhangi bir bakteriyel etken belirlenememesinin nedeni; etkenlerin bakteriyel olmamasından kaynaklanabileceği gibi, alınan swaplarda patojenlerin nazal normal flora tarafından baskılanması sonucu üreyememeleri sayılabilir. Nitekim deneysel çalışmalarda veya hastane bazlı çalışmalarda transtracheal lavaj veya bronkoalveolar lavaj tekniği tercih edilmektedir. Eğer bu teknikler kullanılsaydı teşhis yoluna gidilebilirdi, ancak saha şartlarında bu denli geniş çaplı bir çalışmada pratik zorluklar söz konusu olabilir. Serolojik testler sonucunda önemli oranda neonatal buzağının BVDV, BRSV, PI3 ve IBR e karşı antikor taşıması çiftliklerde bu viral hastalıkların yaygın olduğu ve annelerin bu etkenlere karşı geliştirdikleri antikorları kolostrum vasıtasıyla yavrulara geçirdiğini düşündürmektedir. Bu ihtimal, solunum sistemi hastalıklarının morbiditesinin düşük çıkmasındaki en önemli faktör olabilir. Sonuç Bu çalışma ile sütçü sığır işletmelerinin sevk ve idare (management), verim özellikleri, buzağı ve sığırların sağlık problemleri belirlenerek çiftliklerin genel bir görünümü ortaya konuldu. Bu özelliğiyle çalışma bölgemizde bir ilkti. Bölgede aşılamalar yüksek oranda yapılmakla beraber, yörede çiftçilerin genel olarak aşılamanın yararlarına olan inançları zayıf olması nedeniyle

16 Tokgöz B.S. ve ark. AVKAE Derg. 2013, 3(1),7-14 çiftçilerin bu konuda da eğitilmesi gerektiği düşünülmektedir. Yörede doğan buzağıların çoğunluğu neonatal dönemde en az bir sağlık problemi yaşamaktadır. Bu çok ciddi bir orandır ve çiftlik verimliliğinin önünde en büyük engellerden biridir. Kolostrum zamanında verilmesine rağmen, yüksek morbidite oranının görülmesi kolostrumun yeteri kadar verilmediğini veya kalitesini iyi olmadığını göstermektedir. Nitekim birçok çiftlikte gebeliğin son aylarında buzağılarda hastalıkları önlemek amacıyla aşılama yapılmadığı belirlenmiştir. Yörede ilk defa buzağı ishallerinde rotavirus, coronavirus, Cl. perfringens ve E. coli belirlenmesi bu ajanların sahadaki veteriner hekimler tarafından dikkate alınması gerektiğini göstermiştir. Teşekkür Katkılarından dolayı Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı na teşekkür ederiz. Kaynaklar 1. ALKAN F, (1998). Buzağı ishallerinde rotavirus ve coronavirusların rolü. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 45, ARDA M, Aydın N, Ilgaz A, Minbay A, Kahraman M, İzgür M, Leloğlu N, Akay I, Diker KS, (1999). Özel Mikrobiyoloji. 5. Baskı. Medisan. Ankara. 3. ASLAN V, (1986). Buzağı ishalleri ve tedavileri, Neonatal Buzağı Kayıpları Sempozyumu. S.Ü. Veteriner Fakültesi. Konya AYDIN F, Umur Ş, Gökçe G, Genç O, Güler MA, (2001). Kars yöresindeki ishalli buzağılardan bakteriyel ve paraziter etkenlerin izolasyonu ve identifikasyonu. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 7(1): BLOWEY RW, (1993). A Veterinary Book for Dairy Farmers. 2 nd ed. Farming Press Ltd. Great Britain BURGU İ, Akça Y, Alkan F, Özkul A, Karaoğlu T, (1995). Yeni doğan ishalli buzağılarda rotavirusların elektron mikroskopi (EM), enzyme linked immunosorbent assay (ELISA) ve polyacrylamide gelelectrophoresis (PAGE) teknikleri ile çabuk teşhisi ve antijenik karakterizasyonu. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi BURGU İ, Öztürk F, (1986). Neonatal dönemdeki buzağıların viral hastalıkları, Neonatal Buzağı Kayıpları Sempozyumu, S.Ü. Veteriner Fakültesi, Konya, sf: COLLERY P, Bradley J, Fagan J, Jones P, Redehan E, Weavers E, (1996). Causes of perinatal calf mortality in the Republic of Ireland. Irish Veterinary Journal. 49: ÇABALAR M, Boynukara B, Gülhan T, Ekin IH, (2001). Prevalence of Rotavirus, Escherichia coli K99 and O157:H7 in healthy dairy cattle herds in Van, Turkey. Turkish Journal of Veterinary and Animal Science. 25: ÇABALAR M, Voyvoda H, Sekin S, (1998). İshalli buzağılarda rotavirusların latex aglutination (LA) ve polyacrylamide gel electrophoresis (PAGE) teknikleri ile tanısı, III. Ulusal Veteriner Mikrobiyoloji Kongresi, Bursa. 11. DE VERDIER KK, Svensson L, (1998). Group A rotavirus as a cause of neonatal calf enteritis in Sweden. Acta Veterinaria Scandinavia. 39(2): DE VİSSER NA, Breukink HJ, van Zijderveld FG, de Leeuw PW, (1987). Enteric infections in veal calves: a longitudinal study on four veal calf units. Veterinary Quarterl. 9(4): DİKER KS, İstanbulluoğlu E, (1983). Sağlıklı ve sürgünlü hayvanlardan C. fetus subsup. jejuni izolasyonu üzerine çalışmalar. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 30(1): DONOVAN GA, Dohoo IR, Montgomery DM, Bennett FL, (1998). Associations between passive immunity and morbidity and mortality in dairy heifers in Florida. USA. Preventive Veterinary Medicine. 34: DUMANLI N, Güler S, Erdoğmuş Z, Köroğlu E, Yılmaz H, Küçükerden N, (1993). Elazığ yöresinde sığırlarda bulunan coccidia etkenleri ve bunların yayılışı. Doğa Türk Veteriner ve Hayvancılık Dergisi. 17: DUTIL L, Fecteau G, Bouchard E, Dutremblay D, Pare J, (1999). A questionnaire on the health, management, and performence of cow-calf herds in Quebec. Canadian Veterinary Journal. 40: EMRE Z, Alabay M, Fidancı H, Düzgün A, Çerçi H, (1998). Prevalence of Cryptosporidium spp. infection and its relation to other enteric pathogens (Escherichia coli K 99 and rotavirus) in cattle in Ankara. Turkey. Turkish Journal of Veterinary and Animal Scienc. 22: EMRE Z, Fidancı H, (1998). Prevalence of mix infections of Cryptosporidium spp., Escherichia coli K99 and Rotavirus in the faeces of diarrhoeic and healthy cattle in Ankara, Turkey and in vitro