AMAÇ DIŞI TARIM TOPRAĞI KULLANIMININ SOSYO-EKONOMİK NEDENLERİ VE GÖNÜLLÜ YÜRÜTÜLEN BİR ÇALIŞMA

Transkript

1

2

3 [i] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 75 AMAÇ DIŞI TARIM TOPRAĞI KULLANIMININ SOSYO-EKONOMİK NEDENLERİ VE GÖNÜLLÜ YÜRÜTÜLEN BİR ÇALIŞMA Hacı ASLAN* Giriş Herşeyden evvel su ve hava ile birlikte doğadaki yaşam süreçlerinin en önemli temel taşlarından birisi olan toprağın değişik açılardan tanımım yaparak konuşmaya başlamak istiyorum. Toprak bilimi ile ilgilenenlerin "Toprak nedir?" sorusuna verdikleri yanıtlar çok çeşitlidir. Bunun başlıca iki temel nedeni bulunmaktadır. Birinci neden toprağı oluşturan süreç ve meydana getiren doğal verilerin çok çeşitli olması, buna bağlı olarakta değişik karekteristik ve görünümler göstermesidir. İkinci neden ise toprağın çok yönlü ve çok çeşitli ekolojik, ekonomik, biyolojik ve sosyal işlevlere sahip olmasıdır'bu iki temel nedenle "Toprak nedir?'e verilen yanıt sayısı 40'tan fazladır. Uğruna kan dökülüp can verilen, vatan adı altında ulusal ve kutsal bir varlık olan toprak "Katı yer kabuğunu örten biyolojik halıdır" şeklinde tanımlanabilir. Öte yandan yeryüzünde ilk insanların ortaya çıkışından 1945 yılma kadar 2 milyarlık bir dünya nüfusuna ulaşabilmek için on bin kuşak geçmiştir. Şimdilerde ise tek bir yaşam sürecinde bu sayılann üstünde artışlar olmaktadır. Bu gün 6 milyar olan dünya nüfusunun 2030 yılında 8.9 milyar 2050 yılında ise 11.5 milyar olması beklenmektedir. Ne acıdırki yaşlı dünyanın barındırıp besleyebileceği nüfus eşiğine ulaşılmış olunmasına rağmen insanlar çeşitli ekolojik işlevleri olan bu doğal kaynağı akıl almaz bir şekilde tahrip etmekte ve varlığını ortadan kaldırmak için elinden ne gelirse yapmaktadır. Mevcut toprak varlığı ve nüfus gelişme eğilimleri ilişkilendirildiğinde dünyada 2010 yılında kişi başına ekilebilen alanın %22, halen üretilen gıdanın 1/3'ünü sağlayan sulanan arazinin kişi başına düşen miktarının ise %12 ve ormanlık alanın da ise %30 azalacağı hesaplanmaktadır. İnsanların önemli bir yaşam temelini kendi elleriyle yok etmelerine karşı dünyanın her köşesinden çığlıklar yükselmektedir Stockholm, 1992 Rio, 1996 İstanbul kentlerinde yapılan Zirve Toplantılarına ilave olarak 1600 bilim adamının 1992 yılında yayımladığı "İnsanlığa Uyarı" adlı bildirge olumsuz gidişi tüm çıplaklığıyla açıklamaktadır. Ve denilmektedir ki : "Önümüzdeki tehlikeyi göğüsleyip, gerekli önlemleri alabilmek için on- yirmi yıllık bir zamanımız kalmıştır. Bu şansı kaçırdığımız taktirde bizler kaybetmiş olacağız." * Hacı ASLAN: TMMOB, ZMO Tekirdağ Şube Yönetim Kurutu Başkanı, TEMA Gönüllü Temsilcisi.

4 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D yıldır üzerinde yaşadığı insanları besleyip barındıran ülkemiz toprakları yüz yıllardır sıradan bir doğa verisi olarak algılanmış, tahrip edilemez, bitme, tükenmez, sınırsız kaynak olarak düşünülmüştür. Bu nedenlerle de hoyratça kullanılmasında hiç bir sakınca görülmemiştir. Halbuki zamanımızda ise toprağın sınırlı bir varlık olduğu, çok kolay zarara uğrayabileceği anlaşılmış, bu nedenlerle de değerli olduğu bilincine varılmıştır. Ancak ne acıdır ki bu bilinçlenme de toprak varlığı aleyhine sonuçlar vermiştir. Zira zamanımızda toprak, gelişen teknoloji ve olağan üstü bir uygarlık düzeyi için, arz-talep yasalarına göre muamele gören ekonomik bir meta haline dönüşmüştür. Bugün birçok gelişmiş ülke konuyla ilgili tarihi hatalarım giderebilmek için kapsamlı çalışmalar yapmış ve yapmaktadırlar. Toprak kullanımı ve topraktan yararlanmayla ilgili planlar, programlar geliştirmişler, yasal- düzenlemelere gitmişlerdir. İşi bu aşamada da bırakmayıp plan, programlar ile yasal yaptınmlann uygulanmasını temin için gerekli kontrol, mekanizmalarımı da oluşturmuşlardır. Bunu da yeterli görmeyip kamuoyunun sorumluluk bilincini de belli ölçüde gerçekleştirmişlerdir. Oysa ülkemizde tarım topraklan teknolojik gelişme, endüstriyel yaygmlaşma,hızlı nüfus artışı ve bilinçsiz kullanma nedenleri ile giderek daha da hızla daralmaktadır. Canlı türlerini kopyalayan, tüp bebek yetiştiren, ay ile merihte yaşama koşulları araştıran insanlık Hala bir gramında milyarlarca canlının yaşadığı ve 1 cm'sin oluşması için asgari yüz yıl geçmesi gereken toprağı üretim girişiminde bulunamamakta hatta düşünememektedir. Böylesine kıymetli, arzı artırılamayan doğal üretim kaynağı olan toprağın kullanımın da ise alabildiğine bilinçsizlik hüküm sürmektedir hektar yüz ölçümüne sahip ülkemizin %35.6'sırıda ( hektar) işlemeli tarım yapılmaktadır. Bunun 22.6 milyon hektarı kuru 5 milyon hektan suludur. Kuru tanm yapılan arazilerin 17.6 milyon hektan 1-V smıf geriye kalan 5 milyon hektan ise üzerinde tarım yapılmaması gereken arazilerden oluşmaktadır.ancak orman-mera alanlanndan da tarıma aynlması gereken alanlarda mevcuttur. Toprağın bu yönlü dağılımına ilişkin fazla bir şey söylemek istemiyorum. Zira bu konu, uzrnanlan tarafından zaten detaylandırılarak topluma sürekli sunuluyor. Benim üzerinde durmak istediğim asıl konu zaten kullanıma açılacak toprağı kalmamış bu ülkenin yanlış ve amaç dışı arazi kullanımı, kirlenme, erozyon gibi nedenlerle bu paha biçilmez varlığı hızla elden çıkarmasıdır. Amaç dışı ve yanlış arazi kullanımının Türkiye ve Trakya bölgesi özelinde tüm boyutlan daha önceden irdelendiğinden burada sadece erozyon konusunda bir iki değerlendirme verilmekle yetinilmiştir. Dünyadaki kara parçalannm 192'de birisine sahip olan Türkiye tüm dünyada erozyonla yılda kaybedilen 24.5 milyar ton toprağın %2'sini kaybetmektedir. Diğer bir ifade ile ikiyüzde birine sahip ama ellide bir kayıp etmektedir.

5 [i] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu DL 77 Bir başka hesaplamaya göre olması gerekenden yani normal kabul edilebilir sınırlardan 6 kat daha fazla toprak kaybetmekle uğradığımız hesaplanabilir yıllık ekonomik zarar sadece sediment kaybından dolayı 150 trilyon TL'd.ir. Kişi başına 4.5 dekar tarım arazisi düşen ülkemizde ve özellikle de üzerinde yetiştirdiği ürünlerin verimleri bakımından Anadolu'ya oranla 3-4 kat daha kıymetli olan Trakya Bölgesi toprakları hızla bir daha geri gelmez şekilde elden çıkarılmakta adeta talan edilmektedir. AMAÇ DIŞI KULLANIMIN SOSYO EKONOMİK NEDENLERİ 3/4 gibi çok önemli bir bölümü tanm toprağı olan ve adeta tanmsai sit alanı ilan edilmesi gereken Trakya bölgesi tarım topraklarının 1 /5'i yanlış ve amaç dışında kullanılmaktadır. Bu olumsuz gidiş hızlanarak devam etmektedir. Bunu her kesimden herkes görüyor biliyor. Ama malesef seyretmekten hatta kötü gidişe katkı koymaktan da başka birşey yapmıyor. Bu olumsuzluğun sosyo-ekonomik maddi temeli de sosyo-ekonomik boyutlan da biliniyor. Bölgede yaşanılan ve son yıllarda adeta bir talan bir yıkım halini alan amaç dışı arazi kullanımının sosyo-ekonomik nedenlerinden bazılan: Bölgenin coğrafî konumu İstanbul'a ve Avrupa'ya yakınlığı, Kara, deniz demir yolu taşımacılığının varlığı. Bunun getirdiği pazarlama ve ulaşım kolaylıkları. İstanbul metropolünden imalat sanayinin dışarı çıkanlması için uygulanan devlet politikalan. Özellikle.1989 yılında yaşanılan Bulgaristan'dan göç olayı nedeniyle eğitilmiş ucuz iş gücü bulma olanağının fazlalığı. Bölge gelişmişlik seviyesinin göreceli üstünlüğü. Banka hizmetleri yol telefon vs. alt yapının iyiliği. Bölge yer altı suyunun zenginliği. Bölgeler-kentler arası göçe ilave olarak kırdan kente göç ve bölgenin göç alması. Miras hukukunun neden olduğu arazi parçalanmaları. Arazi kullanım planlannm yokluğu.

6 [Ij Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 78 Bölgesel optimum işletme büyüklüklerinin tesbit edilip uygulanmayışı. Uygulanan tarım ve sosyo-ekonomik politikalar. Ve bir çerçeve arazi kanununun olmayışı gibi bir dizi sektör içi ve dışı nedenlerdir. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğince yaptırılan bir çalışmaya göre döneminde verilen teşvikli 138 milyon dolarlık yatırımların % 9.1'i Trakya illerinden Tekirdağ'a % 1.2'side Kırklareli'ye verilmiştir. Tekirdağ 3. Kırklareli ise 12. sırada yer almıştır. İzmit, Adapazarı ve Bursa'yı bitiren sanayi şimdilerde söylenilen nedenlerle Trakya'ya yönelmiştir. Üzerinde yetiştirdiği mahsulden elde edilen net gelirin 1.5 asırlık bedeline eşit nakit para ile alınıp satılan belli miktardaki tarım arazilerine bu yoğun talebin varlığına karşın tanm topraklarının kalkınmamız için gerekli hatta tarım sektörününde içinde bulunduğu bazı temel sorunların çözümünü de getirecek olan sanayiye, konuta, turizme kaymasına engel olmanın güçlüğü bilinmektedir. Tabiki ulusal ekonomi sanayisiyle-tanmıyla bir bütündür. Ve ülkede sanayileşecek, bölgeye de sanayi gelecektir.gelmelidir. Ulus olarak çıkışımız oradadır. Ancak kalkınma için izlenecek yol doğal kaynakların bilinçsizce tüketilip, tahrip edilmesi olmamalıdır. Tam aksine ekosisteme uygun, sürdürülebilir kalkınmayı güvence altına alan ekolojik kökenli ekonomik gelişmeler olmalıdır. Zira sektörlerden birisinde görülen olumsuzluk yanlız o sektörü değil diğerlerimde aynı yönde etkilemekte, sonuçta ulusal ekonominin tümü ve ulusun bireyleri zarar görmektedir/durum bu olunca arazi kullanımı ve yönetimi konusu önem arz etmektedir. Sanayi atıkları tarım alanlarını doğrudan tahribe devam etmekte, sanayi kaynaklı kirlenmeden etkilenen akarsulardan yararlanılamamaktadır. Ülkemizin geldiği bu noktada ulaşılan somut sonuç kişi basma düşen tanm toprağında %10 azalma. Buna bağlı olarak orman ve meraya saldırı hızlanmıştır. Dolayısı ile erozyona hız verilmiş tahribat hesaplanamaz boyutlara ulaşmıştır. 1970'lerde bir ton buğday elde etmek için 44 kg gübre gereken ülkemizde bu rakamın günümüzde 169 kg'a çıkmıştır. Bunun parasal ifadesi yılda 150 trilyon kayıp demektir. Bu gelişmelere karşın devletin yanında doğal kaynaklann korunması ve geliştirilmesinde önemli görevler üstlenen gönüllü kuruluşlara da ihtiyaç vardır. Bunların başında kısa sürede 13000'nin üzerinde üye ve 121 gönüllü temsilcisi ile faaliyet gösterir hale gelen ve büyük ilgi ve sempati kazanan TEMA Vakfı olmak üzere, Türkiye Çevre Vakfı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, Türkiye Toprak İlmi Derneği, Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunlanm Araştırma Demeği, Çevre Gönüllüleri Derneğine ilave olarak kısmen ilgili meslek kuruluşlanm da saymak yeterli olacaktır.

7 Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 79 BİR ÖRNEK ÇALIŞMA Trakya bölgesinde yoğunlaşan amaç dışı arazi kullanımını önleyebilmek için TEMA Vakfı - 'TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası - T.Ü.Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü ve Tekirdağ Ziraat Odası Başkanlıkları TEMA Vakfınca finanse edilen bir kampanyayı uygulamaya koymuşlardır. Proje yaklaşımı ile ve katılımcı bir anlayışça planlanan kampanya üç ana eksen üzerinde yürütülecektir. İlk ana eksen toplumun tüm kesimlerini özelliklede toprağı kullanan çiftçilerimizi bilgilendirerek bilinçlendirmektir. Bunun gerçekleştirilmesi için gerekli ve mümkün olan tüm teknik ve olanaklar kullanılacaktır. Yürütülecek olan kamuoyu çalışmalarında kesinlikle siyasi bir izlenim ve imaj verilmeyecektir. Toplumun tüm katmanlarına eş zamanlı olarak yaklaşılmaya çalışılacaktır. Çevre herkesin ülke hepimizin temel düşüncesi ile hazırlanıp uygulamaya konulan projede sorun yaratıcı yada sorunun kaynağı olarak bilinen evren ile çözümleyici-düzenleyici ve uygulayıcı evren olarak nitelenen kesimlere özel önem verilecektir. Bu yolla duyarlı bir kamuoyu oluşturulması, konunun toplumsal talebe dönüştürülmesi sağlanacaktır. İkinci ana eksen ise Ziraat Fakültesi Toprak Bölümünce çözümleme için özel planlamaya dönük somut bir örnek çalışma yapılacak ve çalışma her aşamadaki karar alıcılara örnek olarak sunulacaktır. Çünkü başta meslek örgütleri olmak üzere her organizasyon salt talep eder konumdan çıkıp çözüme yönelik yapıcı yaklaşımlarla çare üretip öneri de getirmelidirler. Çalışmanın üçüncü ve son ana ekseni ise konuya ilişkin tüm yasal düzenlemeler taranacak, uygulamada yanlış kullanımlara neden olan boşlukları, yasal kargaşayı saptayıp bu sahada nelerin hangi kurumlar aracılığı ile hangi koşullarda, nasıl yapılması gerektiği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu konuda gelişmiş batılı ülkeler başta olmak üzere yabancı ülke uygulamaları incelenecektir. Bu hususun toplumca ve özellikle de ilgililerce tartışılması sağlanacak, ortaya çıkan sonuç kanun taslağı haline getirilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi gündemine taşınmaya çalışılacaktır. Bu amaçla özel çalışma grupları oluşturulabilecektir. Sonuç olarak başta ülkemizde yaşanılan göç ve onun türevleri olan sosyal hadiseler olmak üzere çok büyük sosyal ve ekonomik boyutu olan toprak kayıplarımızın nedeni ve maliyeti ne olursa olsun bir an evvel önüne geçilmelidir. Artık Türk insanı Bursa'da kayıp ettiği arazinin şu anda kazanmaya çalıştığı Harran ovasının değerinde olduğunu, et sorununun aslında ot sorunu olduğunu ve gelecek nesillerimizin atalarımız kadar şanslı olmadığını yani gidilecek ikinci bir Türkiye bulunmadığını bilmek ve ona göre hareket etmek zorundadır. Bu nedenlerle 2000 yılının Türkiye'sinde herkes bunun ayırımına varmalı ve üzerine düşen görevleri yapmalıdır.

8