* Bu çalıma Doç. Dr. Hüseyin Mumal ın danımanlıında S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınça Tarihi Yüksek Lisans Örencisi

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 38 Volume: 8 Issue: 38 Haziran 2015 June Issn: HURUFAT DEFTERLERNE GÖRE MER (FETHYE) KAZASI NDAK TEKKE, ZAVYE VE MEDRESELER * TEKKE (LODGE), ZAWIYA AND MEDRESAH IN MEGRI (FETHYE) DISTRICT ACCORDING TO HURUFAT BOOKS Hüseyin MUMAL ** Raziye ARICI *** Öz Bu çalıma, Vakıflar Genel Müdürlüü Arivi nde bulunan Hurufat Defterleri kullanılarak hazırlanmıtır. XVIII. ve XIX. yüzyıllara ait Hurufat Defterlerine göre, bu dönemlerde Megri (Fethiye) de 5 adet tekke-zaviye ve 1 adet medrese bulunmaktadır. Çalımamızda Hızır Baba, eyh Zekeriya Sultan, Gazi Ahmet, Gazi Umur Bey, eyh Kaman tekke ve zaviyeleri ile Gazi Ahmet Medresesi ne ait söz konusu kayıtlar deerlendirilecektir. Meri deki (Fethiye) tekke ve zaviyelerin bulunduu bazı yerleimlerin isimleri daha sonraki tarihlerde günümüze kadar ulaabilmi, ancak bazı yerleimlerin isimleri deiiklie uramıtır. Bugün adı geçen yerleimlerin bazıları da Fethiye ye balı mahalle statüsündedir. Anahtar Kelimeler: Megri, Fethiye, Hurufat Defteri, Tekke-Zaviye, Medrese. Abstract This study was prepared by using Hurufat Books in General Directorate of Foundations. There were five tekke-zawiya and a medresah in Megri according to Hurufat boks belong to 18. and 19. Century. In this study it will be evaluated the registrations about Hızır Baba, eyh Zekeriya Sultan, Gazi Ahmet, eyh Kaman and the Medresah Gazi Ahmet. The names of some places in which tekke and zawiya have survived until today but the names of some places have been changed. Some of the places which are aforesaid are streets in Fethiye now. Keywords: Megri, Fethiye, Hurufat Books, Tekke-Zawiya, Medresah. GR: MER (FETHYE) KAZASI NIN KISA TARHÇES Meri (Fethiye) Kazası nda yerleimin izleri Telmessos adlı Likia ehrine kadar uzanmaktadır 1. Likyalılar, yani bu kenti ilk kuranlar zamanında ehir Telmessos adıyla anılmıtır 2. Fethiye ehrinin adı, Likçe kitabelerde ve M.Ö IV. asra ait sikkelerde Talabahi olarak belirtilmektedir 3. Ancak daha sonraları, kentin adı Likçe aydınlık anlamına gelen Telmessos olarak deitirilmitir. Bununla birlikte M.S. VIII. yüzyılda II. Anastasius, Telmessos un adını Anastasiupolis olarak deitirmise de bu ad fazla tutmamıtır 4. XII. yüzyılın ikinci yarısında Türk egemenliine giren kent, Makri ya da Megri adıyla anılmaya * Bu çalıma Doç. Dr. Hüseyin Mumal ın danımanlıında S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınça Tarihi Yüksek Lisans Örencisi Raziye Arıcı nın Hurufat Defterleri ve Meri Kazası Örnei isimli seminer çalımasının geniletilmesiyle hazırlanmı olup 1-4 Kasım 2013 / 1-4 November 2013 Tarihlerinde Turgutreis Bodrum da yapılan Turgut Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu (2nd International Symposium of Turgut Reis and Turkish Maritime History) nda sunulmutur. ** Doç. Dr. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi, e- mail:hmusmal@hotmail.com *** Raziye Arıcı, SÜ. SBE Yakınça Tarihi Yüksek Lisans Örencisi, e- mail: aricirazi@hotmail.com 1 M.Orhan Bayrak (1994). Türkiye Tarihi Yerler Kılavuzu, stanbul, s Hasan Barıcan (1997). Likya Efsaneleri, stanbul, s Oktay Rait (1971). Likya Tarihi, C. 1, stanbul, s Orhan Tez (2008). Telmessus un zdüümü: Fethiye Günlüü, stanbul, s

2 balanmıtır 5. Tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, bugün Fethiye ilçesinin yönetim sınırları içinde yer alan topraklara Bekaza da denilmitir 6. Ancak kaza, 1914 yılında, Fethiye adını almıtır 7. Osmanlı Döneminde Mentee 8 Sancaı na balı Meri (Fethiye) Kazası, km 2 lik bir alan ile Aydın Vilayeti nin en geni kazası unvanına sahip olmutur 9. Meri (Fethiye) Kazası, kuzeyden Tavas ve Köyceiz kazaları ile Konya Vilayeti, doudan Akdalar, güneyden Ege Denizi, batıdan da Meri (Fethiye) Körfezi ile sınırlıdır. Meri (Fethiye) Kazası nın merkezi kendi adını taıyan körfezin kıyısında bulunmaktadır 10. Mentee Sancaı dou meridyenleri ve kuzey paralelleri arasında yer almaktadır 11. Sancak arazisi kuzeybatıdan güneydouya doru uzanır ve Adalar Denizi (Ege Denizi) ile sınırlandırılır 12. Sancak, ismini Menteeoullarından almıtır. Menteeoulları Beylii nin kurucusu, Anadolu Selçuklu hükümdarları tarafından, Batı Anadolu uç bölgesindeki toprakların kendisine ikta olarak verildii Mentee Bey dir 13. Mentee ili, XIV. yüzyıl sonlarında I. Bayezıd tarafından yıllarında Osmanlı topraklarına dâhil edilmitir. Bu hâkimiyet 1424 yılında II. Murad döneminde kesinlemitir 14. II. Murad döneminde kesin olarak Osmanlı hâkimiyetine giren Mentee Beylii, Osmanlılar zamanında aynı isim altında bir sancak olarak asırlarca idare edilmi olup, beyliin sınırları hemen hemen bugünkü Mula Vilayetini ihtiva etmektedir 15. Ancak Mentee Sancaı nın merkezi bugünkü Mula ehri olmakla beraber sancaın sınırları bugünkü Mula Vilayeti sınırlarından hayli farklıdır. Günümüzde Aydın Vilayeti kazalarından olan Koçarlı ile Karasu Kazası nın bazı köyleri, Denizli kazalarından Kale ile Acıpayam ın bazı köyleri de Mentee Sancaı içinde bulunuyordu 16. XIX. yüzyıl sonunda Mentee Sancaı nın altı kazası vardı. Bu kazalar, Mula merkez, Bodrum, Köyceiz, Marmaris, Meri (Fethiye) ve Milas isimlerini taımaktaydı 17. Bu kazalardan Meri (Fethiye), 1910 yılında Merkez nahiyesi ile Een, Seki ve Köyceiz den alınan bazı köylerden ibaret olan Pürnaz nahiyelerinden meydana gelmekteydi yılında Köyceiz Kazası nın bazı köyleri yakınlıı dolayısıyla Meri (Fethiye) ve Tavas Kazalarına balanmıtır. Ayrıca biri merkezi Dalaman olmak üzere aynı adla, dieri merkezi Kızılkaya olmak üzere Fethiye adıyla Köyceiz in bazı köylerini içine alan iki nahiye de kurulmutur 18. Türkiye Cumhuriyeti döneminde Mentee adı kaldırılmı ve bu idarî bölge, merkezinin adı ile yani Mula Vilayeti olarak anılmaya balanmıtır 19. Osmanlı hâkimiyeti altında Mentee Sancaı nın bulunduu corafya, ana yollardan uzak bir mesafede bulunmaktadır. Ayrıca sancaın sınır kıyıları çok 5 Barıcan, Likya Efsaneleri, s Ayrıntılı bilgi için bkz. Pınar Gün (2006). Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Fethiye ( ), (MÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Mula, s Tez, Telmessus, s.185; Bilge Umar (1993). Türkiye deki Tarihsel Adlar, stanbul, s. 537; Fethi Bey hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. M. Kazım Yılmaz (1969). Her Yönüyle Fethiye, Fethiye, s Mentee: Anadolu nun Cenub-i Garbi köesinde bir memleket olup, ismini Selçuklu imparatorluunun ortadan kalkmasından sonra burada küçük bir devlet kuran Menteeoullarından almıtır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Besim Darkot (1993). Mentee, slam Ansiklopedisi, MEB, C. 7, stanbul, s. 722; Günümüzdeki Mula Vilayet ini kapsayan ve antik dönemde Karya denilen bölgenin Türklerin eline geçiinden sonra bu adla anılmaya balanmıtır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Zekai Mete (2004). Mentee, TDVA, C. 29, Ankara, s Hülya Cantürk (1998). Osmanlı Salnamelerine Göre XIX. yüzyıllarda Mentee Sancaı nın Sosyal ve Ekonomik Durumu, (MÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Mula, s Cantürk, Mentee Sancaı, s Bayram Akça (2010). Mentee (Mula) Sancaı nın Zirai ve Corafi Durumu, Mula, s Bayram Akça - Erdoan Kele (2012). Türkiye nin Sıhhi-çtimai Corafyası Mula (Mentee) Sancaı, Mula, s Erdoan Merçil (2004). Menteeoulları, TDVA, C. 29, Ankara, s. 152; Ayrıca Menteeoulları Beylii hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Paul Wıttek (1986). Mentee Beylii, (Çev. O.. Gökyay ), Ankara, s Mula l Yıllıı, Ankara 1968, s smail Hakkı Uzunçarılı (1993). Menteeoulları, slam Ansiklopedisi, MEB, C.7, stanbul, s Bugünkü Koçarlı Kazası iki kazanın birlemesinden meydana gelmitir. Kazanın kuzeyindeki köyler vaktiyle Subıca, güneyindekiler Mazun kazaları içindeydi. Mazun un bazı köyleri ise Aydın ın Çine Kazası na balanmıtı. Denizli ye balanan Tavas ta durum farklılık göstermektedir. Subıca ve kısmen Mazun un birletirilmesiyle Koçarlı Kazası meydana getirilirken Tavas Kazası ikiye bölünerek Tavas ve Kale Kazaları Kirkez köyleri, muhtemelen XIX. yüzyıl ortalarında Tavas a balanmı, 1910 da oradan ayrılarak Acıpayam Kazası o zamanki adıyla Garbi Karaaaç ın sınırları içine alınmı, Garbi Karaaaç ise Denizli Sancaı na balanmıtır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Mübahat S. Kütükolu (2010). Mentee Sancaı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı),Ankara, s Mula l Yıllıı, s Kütükolu, Mentee Sancaı, s Mula l Yıllıı, s

3 girintili çıkıntılı olduundan, gemilerin barınmasına da çok elverili deildir 20. Bu nedenle Mentee Sancaı nda ticarî faaliyetler yeterince gelimemi, sosyal ve ekonomik anlamda ciddi boyutlarda hareketlilik yaanmamıtır. Bununla birlikte bütün bunlar nedeniyle sancakta büyük çaplı vakıf eserleri de yapılmamıtır 21. I. MER (FETHYE) KAZASI NDAK TEKKE, ZAVYE ve MEDRESELER Bu çalımada ele alınacak müesseselerle ilgili T. C. Vakıflar Genel Müdürlüü Arivi ndeki Hurufat Defterlerinden faydalanılmıtır. Hurufat kelime olarak harfler anlamına gelmektedir 22. Hurufat Defterleri, adından da anlaılacaı üzere kazalara ait kayıtların Arap alfabesine göre sıralanmasından oluturulmutur. Osmanlı ilmiye bürokrasisinin yürütme organı olan Kazaskerlik Rumeli ve Anadolu olmak üzere tekilatlandırılmı ve her biri kendi yetki alanındaki görevleri yürütmütür. Hurufat Defterleri de bu sebeple Rumeli ve Anadolu olmak üzere ayrı ayrı tutulmu ve kazalar defterlere alfabetik sıraya göre dizilmitir 23. Hurufat Defterleri atamaların düzen içinde yapılması ve kadrolarda ikinliin, ikiliin olumaması için tutulmulardır 24. Defterlere kayıt yapılırken; kazanın adı ve mahallesi, kazaya atanacak kiinin çalıacaı yer, atanan görevlinin ücreti, atanacaı görev ve bunun boalma nedeni, atama ekli, atamanın gerçekletii tarih belli bir düzen içinde verilmitir 25. Defterlerde Osmanlı tara tekilatı ve kamu görevlileri hakkında önemli bilgiler de verilmektedir. Vakıflara yapılan muallimlik, dersiamlık, müderrislik, imamlık, hatiplik, mütevellilik, nazırlık, ferralık atamalarında birkaç cümle ile bu görevlere kimin, ne zaman, neden atandıından ve bu görevden ne kadar ücret aldıından bahsedilmektedir. Defterlerdeki kayıtlarda ücretlerin belirtilmesi iktisadî tarih, atamaların neden yapıldıının gösterilmesi ve görevlerin ortaya koyulması sosyal tarih, yeni ina edilen eserlerin de ifade edilmesi de sanat tarihi ile ehir tarihi açısından çok önemli bilgiler içermektedir 26. Hurufat Defterleri, Kazaskerlik makamınca H. 1102/ M.1690 lı yıllarda tutulmaya balanmı ve atamalar 1255/ 1839 yılına kadar kayıt altına alınmaya devam edilmitir 27. Hurufat Defterlerindeki yapılan atamalarla ilgili kayıtlar incelendiinde genellikle cülus zamanlarında bütün atamaların yeniden yapıldıı görülmektedir 28. Osmanlı tara tekilatı hakkında çok mühim bir kaynak olan Hurufat Defterleri, Osmanlı Devleti ndeki kaza ve kadılık ile ilgili bilgilerin her yöreye göre tespit edilmesini salamıtır. Defterler ehir, ehir mahkemesi ve esnaf tekilatları için de oldukça zengin veriler içermektedir. Dolayısıyla Hurufat Defterleri yılları arasında Osmanlı vakıf ve ehir tarihi aratırmaları için temel kaynak serilerindendir 29. Benzer ekilde bu çalımada Hurufat Defterleri kullanarak Meri (Fethiye) deki tekke, zaviye ve medreseleri ele alınacaktır. A. TEKKELER Bir eyhin yönetiminde tasavvuf eitiminin verildii mekânlar tekke olarak isimlendirilmektedir. Ancak Osmanlı metinlerinde, tekye eklinde yazılıp günümüzde tekke olarak kullanılan kelimenin kökeni hakkında ise kesin bir bilgi yoktur 30. Bir baka ifadeye göre tekke, bir eyhin liderliinde ve idaresinde bulunan dervi grubunun balandıı ve ikamet ettii dergâh olarak da tanımlanabilir 31. Tekke kelimesinin itimat edilecek, güvenilecek yer anlamına gelen tekyegâhtan kısaltılmı olduu söylenebilir 32. Tasavvufi hayat ve düüncenin müessesesi olarak görülen tekke ve zaviyeler, slam dünyasında dergâh, hankâh, ribat 20 Biray Tugay (2004). Tarih Eitiminde Yerel Tarih Aratırmalarının Yeri: Fethiye Örnei, (DEÜEBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) zmir, s Kütükolu, Mentee Sancaı, s Ferit Develliolu (2006). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara, s Yasemin Beyazıt (2013). Hurufat Defterleri nin ehir Tarihi Aratırmalarındaki Yeri, Hıstory Studıes Internatıonal Journal Of Hıstory, Volume 5, Editör Osman Köse, Samsun, s Gazi Özdemir (2005). Hurufat Defterleri Iıında Ilgın, (SÜ. SOSBE. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Konya, s smet Boydemir Temel (2011). Osmanlı Döneminde Ereli Kazası Vakıf Eserleri, Konya, s Eref Temel (2008). Hurufat Defterlerine Göre Aksaray Kenti Klasik Eitim Kurumları (XVIII- XIX Yüzyıllar Arası), (SÜ. SOSBE. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Konya, s Tuncer Baykara (1990). Osmanlı Tara Tekilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), Ankara, s Mübahat S. Kütükolu (1988). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), stanbul, s Hadi Taç (2012). Hurufat Defterleri ne Göre Kosova Vilayeti, (EÜ. SOSBE. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) zmir, s Mustafa Kara (2011). Tekke, TDVA, C. 40, stanbul, s smail Parlatır (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüü, Ankara, s Erol Özbilgen (2003). Bütün Yönleriyle Osmanlı Adab-ı Osmaniyye, stanbul, s

4 ve asitâne gibi deiik isimlerle anılmıtır 33. Yani sonuç olarak denilebilir ki tekke, herhangi bir tarikata mensup dervilerin, eyhleri bakanlıında topluca zikir ve ayin yaptıkları, müritlerin ise sürekli kaldıkları mekânlardır 34. Tekke, dergâh ve zaviyelerin; imaret gibi müesseselerin yanında bulunmaları gerekmez. Aksine daha ziyade merkezden uzak, nüfusu az semtlerde, ehir dılarında tenha yerlerde kurulurlardı 35. Tekkelerin ziraata elverili geni araziler üzerinde kurulduu, zengin vakıflarla desteklendii, sofa, oda, mescid, hamam, deirmen, abdesthane, mutfak, ambar, kütüphane, misafirhane, ahır, ba, bahçe gibi birimlerinin bulunduu Evliya Çelebi tarafından eserinde ifade edilmektedir 36. slam medeniyetinin teekkülünde önemli bir yeri olan tekkeler; tasavvuf düüncesinin, anlayı ve terbiyesinin ilendii, derinletirildii ve halka takdim edildii yerlerdir 37. Bu düünce tarzı VII. yüzyıldan XI. yüzyıla kadar geçen balangıç devresinde çeitli vasıta ve vesilelerle hayata ve insanlara belli bir yol çizmeyi ve kendini kabul ettirmeyi baarmıtır. Daha sonraki yüzyıllarda ise tekkeler kendi terim, kültür ve müesseseleriyle tesir sahasını geniletmi ve çeitli mesleklere mensup insanları tesir çemberi içerisine almıtır 38. Genellikle tekkeler eyh ve müritler veya padiah ve yöneticiler tarafından yaptırılmıtır. Bazen eyhin kendi mütevazı imkânlarıyla kurulan tekke mürit ve muhiblerin yardımlarıyla geliir, vakıf imkânlarının artmasıyla hizmet alanları çoalırdı 39.Tekkelerde, görevli olarak öncelikle tekke-niinlerin bulunduunu görmekteyiz. Bu terim, Osmanlıca kaynaklarda tekye-niin olarak da ifade edilmitir. Kelime anlamı olarak; tekkede oturan, yatıp kalkan dervi yerinde kullanır bir tabirdir 40. Bir baka ifadeyle tekkeniinler gelip geçenlere hizmet eden görevlilerdir 41. Tekkenin yönetim esaslarını tasavvuf gelenekleri ve eyhin tavrı belirlemitir. Tarih boyunca devlet yöneticileri genellikle tekke eyhi tayinlerine karımamı, ancak gerekli durumlarda tekkenin yönetimine müdahale etmitir. Tekkelerin bazıları devletin iskân politikasına uygun yerlerde kurulmu ve devletçe desteklenerek tasavvuf eitiminin yanı sıra güvenlik ve ticaret gibi konularda da hizmet vermilerdir. Kuruldukları yerlerden elde edilen ürünleri konuklara ikram eden tekkeleri devlet vergi muafiyeti tanıyarak da desteklemitir. Bir kısım tekke vakfiyelerinde tekke eyhinin aynı zamanda müderris olmasının art koulması tekkelerin bazen medrese görevini de üstlendiini göstermektedir 42. Devlet, tekke ve tarikatlara karı genellikle eit uzaklıkta durmu, siyasî otorite ile ters düen tarikatlara balı tekkeler sürekli gözlem altında tutulmutur de tekke vakıflarını denetim altına alan Osmanlı Devleti, 1866 da eyhülislamlıa balı biçimde oluturduu Meclis-i Meayih i tekkelerin yönetiminden sorumlu tutmutur. Meclis-i Meayih Nizamnamesiyle stanbul daki tekkelerin idaresi Meclis-i Meayih e, taradakilerin idaresi müftülerin bakanlıında kurulacak Encümen-i Meayih e verilmitir. Tekkeleri resmi ve hususi eklinde iki gruba ayıran bu nizamname ile asırlardır süregelen malî özerklikle birlikte idarî özerklik de sona ermi, tekkeler merkezî bürokrasinin denetimine girmitir 43. Yukarıda kısaca ifade edildii gibi tekkeler devletin sosyal yapısında önemli bir rol oynamıtır. Aaıda biz de Osmanlı döneminde sosyal hayatı dorudan etkileyen Meri (Fethiye) Kazası ndaki tekke ve zaviye örneklerine yer vereceiz. 1. HIZIR BABA TEKKES Hurufat defter kayıtları ııında yapılan bu çalımada Meri (Fethiye) Kazası nda yılları arasında bir adet tekke kaydına ulaılmıtır. Burada tekke ve zaviyeler ayrı gruplar halinde sınıflandırılmı olsa da gerek belgelerin diliyle ve gerekse bu konuda yazılan kaynaklarda tekke ve zaviyeler kesin bir 33 Mehmet Zeki Pakalın (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüü, C. 3, stanbul, s. 445; Hakkı Dursun Yıldız (1989). Doutan Günümüze Büyük slam Tarihi, C. 14, stanbul, s Yusuf Küçükda (2003). Konya da Osmanlı Döneminde na Edilen Tekke ve Zaviyeler, Osmanlı Döneminde Konya, Konya, s Özbilgen, Bütün Yönleriyle, s Kara, Tekke, s Abdurrahman Güzel (1992). Tekke ve Zaviyelerin slam Düüncesindeki Yeri ve lgası, Ankara, s Güzel, Tekke ve Zaviyeler, s Kara, Tekke, s Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri, s Parlatır, Osmanlı Türkçesi, s Kara, Tekke, s. 369; Özbilgen, Bütün Yönleriyle, s Kara, Tekke, s

5 ayrımla tasnif edilmemilerdir. Bazen zaviye yerine tekke, tekke yerine zaviye kelimeleri de kullanılmaktadır. Aaıda, belgelerde çounlukla tekke olarak adı geçen Hızır Baba Tekkesi ele alınacaktır. Hurufat Defterlerinde yer alan kayıtlardan anlaıldıına göre; Hızır Baba Tekkesi Meri (Fethiye) Kazası na balı Tayaka isimli köyde bulunmaktadır. Tayaka Köyü köy statüsünü günümüze kadar koruyamamıtır 44. Bugün adı geçen köy, Fethiye ilçesine balı bir mahalle statüsündedir 45. Hurufat Defterlerine göre Hızır Baba Tekkesi XVIII. yüzyıl balarında faaliyetini sürdürmektedir yılında tekkenin tekye-nii olan Mehmed görevden alınarak yerine Seyyid Hasan isimli bir kii atanmıtır 46. Ancak bu tarihten sonra tekke ile ilgili baka atama kaydına tesadüf edilmemitir. Bu durum tekkenin XIX. veya XX. yüzyılda faaliyetini sürdürüp sürdürmedii konusunda bir tespit yapmamıza imkân vermemektedir. B. ZAVYELER Arapça da toplamak, men etmek manasına gelen zvy kökünden türeyen zaviye köe, bucak, evin bir odası, geometride ise açı manasına gelmektedir 47. Tekkenin küçüü için kullanılan bir tabir olan zaviyeler 48, ehirlerin dıında köylerle derbentler ve ilek olmayan yollar üzerinde kurulmulardır. Buralarda tarikat mensubu derviler, bir eyhin idaresinde gelip geçen yolculara bedava yiyecek, içecek verirler, yatacak yer temin ederlerdi 49. Ayrıca tarikat mensuplarının yolculuk sırasında konakladıkları tekkelere de zaviye adı verilmitir 50. ehirler dıında kurulan zaviyelerin balıca fonksiyonunun konaklamak olduu 51, yolcuların yeme ve barınma ihtiyaçlarının ücretsiz karılandıı 52 anlaılmaktadır. Tekke ve zaviyeler ilevsel olarak birbirine çok benzemekle beraber aralarında küçük de olsa bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklardan birisi zaviyenin tekkeden yapı olarak daha küçük olması ve bu nedenden dolayı da zaviyelerde dervilerin sürekli kalabilecek yerleri olmamasıdır 53. Ancak Osmanlı zaviyelerinde; mescid, tevhidhane, türbe ve mezarlık, dervi ve misafir odaları, kütüphane, mutfak ve erzak anbarları, hamam ve ahırlar gibi bölümler de bulunmaktaydı 54. Zaviyeler, her eyden evvel bir dinî-tasavvufî terbiye yeri idi. Bu müesseseler, kendi içlerine kapanık birer inziva yeri deildir. Bu asli faaliyetleri yanında, civar halkla da iliki kurmu ve karılıklı kültür alıveriinde bulunmulardır. Dinî ve tasavvufî bilgilerin paylaıldıı zaviyeler birer halk eitim merkezi görevini de üstlenmilerdir. Ayrıca Anadolu ve Rumeli nin slamlaması 55 konusunda da çok önemli rol oynamılardır. Hurufat Defterlerinde Meri (Fethiye)Kazası nda, yılları arasında dört adet zaviye tespit edilmitir. Aaıda Hurufat Defterleri ııında Meri(Fethiye) Kazası nda ina edilmi olan zaviyeler ele alınacaktır. 1. EYH ZEKERYA SULTAN ZAVYES Hurufat Defterlerinde yer alan kayıtlardan anlaıldıına göre Zekeriya Sultan Zaviyesi, Meri (Fethiye) Kazası nın Ovacık Köyü nde ina edilmitir 56. Ovacık Köyü Fethiye ilçesine balı Mula ili sınırları içindedir. Köyün koordinatları 36,41, kuzey, 29,9, doudur 57. Ovacık Köyü, Hisarönü Ovası üzerinde yer almaktadır. 58. Burası günümüzde daha çok Hisarönü olarak tanınıp Fethiye çevresinin turizm 44 Ayrıntılı bilgi için bkz. Emrah Solmaz (2011). Temettuat Defterlerine Göre Meri (Fethiye) Kazası ( H. 1261/ M ), (SÜ. SOSBE. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Konya, s VGMA, HD, Nr. 1157, s Ahmed Yaar Ocak-Suraiya Faroghi (1986). Zaviye, slam Ansiklopedisi, MEB C. 13, stanbul, s Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri, s. 648; Yusuf Küçükda- Caner Arabacı (1994). Selçuklular ve Konya, Konya, s Ocak- Faroghi, Zaviye, s Özbilgen, Bütün Yönleriyle, s Ocak- Faroghi, Zaviye, s Surayia Faroghi (2004). Osmanlı da Kentler ve Kentliler, stanbul, s Yusuf Küçükda (1999). Osmanlı Dönemi Konya Tekke ve Zaviyeleri, Dünden Bugüne Konya nın Kültür Birikimi ve Selçuk Üniversitesi, Konya, s Ocak- Faroghi, Zaviye, s Ocak- Faroghi, Zaviye, s Ovacık ismi farklı ekillerde karımıza çıkmaktadır. Ovacık adında üç köy geçmektedir. Bunlar; Ovacık yaka karyesi, Ovacık hastane karyesi, Ovacık hisar karyesi için bkz. Mustafa Türker (2006). H I (M. 1902) Tarihli eriyye Siciline Göre Fethiye ehri, (Ü. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Malatya, s. 17; Ayrıca Hastane köyü ile ilgili bilgi için bkz. Solmaz, TemettuatDefterleri ne göre Meri, s Hisarönü Ovası, güneybatı kuzeybatı yönünde bir yay biçiminde uzanı gösterir. Batı- güneybatı- dou- kuzeydou yönündeki genilii yaklaık 3 km, kuzey- kuzeydou- güney- güneybatı yönündeki genilii de yaklaık 3 km. olan ovanın yüzölçümü

6 açısından en canlı elence mekânı olarak karımıza çıkmaktadır. Ovacık Köyü nde yapılan 1970 nüfus sayımına göre toplam nüfus 642 olarak tespit edilmitir. Bu nüfusun 323 ünü erkek nüfus, 319 unu kadın nüfusu oluturmaktadır 59. Günümüzde Fethiye ehrinin bir mahallesi halinde bulunan Ovacık Köyü nde Osmanlı döneminde eyh Zekeriya Sultan Zaviyesi bulunmaktaydı. Hurufat Defterlerinde yer alan kayıtlara göre eyh Zekeriya Sultan Zaviyesi, XVII. yüzyıl sonlarında faaliyet göstermekteydi. Nitekim Hurufat Defterlerinde zaviye ile ilgili elde edebildiimiz ilk kayıt 1696 yılına aittir. Bu kayda göre 1696 yılında tekyede yarım akçe ile tekyeniinlik görevini Hüseyin Bey isimli bir ahıs yürütmektedir. Hüseyin Bey in ölümü üzerine tekye-niinlik görevi Abdülgani Bey e verilmitir 60. Yaklaık 11 yıl bu görevi sürdüren Abdülgani Bey in 1707 yılında ölümü üzerine tekye-niinlik görevinin olu Mehmed Bey e verildii anlaılmaktadır 61. Elimizdeki kayıtlara göre adı geçen zaviyenin XVIII. yüzyılda aktif bir ekilde faaliyette olduu görülmektedir. Nitekim uzun yıllar zaviyedarlık görevini günlük yarım akçe ile yerine getiren Mehmed Bey in de ölümü üzerine görevin dier Mehmed Bey e verildii anlaılmaktadır 62. Görüldüü gibi adı geçen zaviyede görev yapanların genellikle evladiyet artıyla hizmet verdikleri, görevlerinin ölüm ile son bulduu anlaılmaktadır. Ancak zaman zaman zaviyedarlık görevine dıarıdan bazı kiilerin de karıtıı görülmektedir 63. XVIII. yüzyılda faaliyetini sürdürdüü anlaılan eyh Zekeriya Sultan Zaviyesi ile ilgili bu dönemden sonra herhangi bir atama kaydına ulaılamamıtır. Bu durum bizi zaviyenin aktif bir ekilde varlıını XX. yüzyıla kadar taıyıp taıyamadıı konusunda kesin bir sonuca götürmemitir. 2. AHMED GAZ ZAVYES Ahmed Gazi Zaviyesi, Meri sınırları içinde bulunmaktadır. Zaviyenin Ahmed Gazi 64 adına yapıldıı düünülmektedir. Adı geçen zaviyenin XVIII. yüzyıl balarında faaliyette olduu kesin olarak tespit edilmektedir. Nitekim yıllarında zaviyede zaviyedarlık görevini Hasan Bey yürütmektedir. Hasan Bey in zaman içerisinde vazifeyi terk edip, baka diyara yerlemesi üzerine bu görevin Mehmed Bey e verildiini görmekteyiz 65. Ancak zaviyenin daha sonraki tarihlerde faaliyette olup olmadıı tespit edilememitir. 3. EYH KAMAN ZAVYES eyh Kaman Zaviyesi, Meri (Fethiye) Kazası nın Kamanlar köyünde ina edilmitir. Bu köy günümüze kadar varlıını koruyamamıtır. Bu sebeple köyle ilgili herhangi bir bilgiye imdilik ulaılamamıtır. Ancak eyh Kaman Zaviyesi nin XVIII. yüzyılda faaliyette olduu anlaılmaktadır yılında eyh Kaman Zaviyesi nde mutasarrıflık görevini günlük yarım akçe ile Hüseyin Bey yürütmektedir. Hüseyin Bey in ölümü üzerine mutasarrıflık görevinin Abdülgani Bey e verildiini görmekteyiz 66.Uzun yıllar bu görevi sürdüren Abdülgani Bey in 1707 yılında ölümü üzerine mutasarrıflık görevi olu Halil Bey e verilmitir 67. Bu tarihten sonra eyh Kaman Zaviyesi ile ilgili Hurufat Defterlerinde baka kayıtlara rastlanmadıı için zaviyenin XIX. ve XX. yüzyıllarda faaliyette olup olmadıı anlaılamamıtır. 4. GAZ UMUR BE ZAVYES Gazi Umur Be Zaviyesi, Meri (Fethiye) Kazası sınırları içinde bulunmaktadır. Ancak kazanın hangi köyde bulunduu kayıtlarda belirtilmemitir. Zaviyenin XVIII. yüzyılda faaliyette olduu kilometrekare kadardır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ramazan Can (2010). Fethiye Ovası ve Yakın Çevresinde Doal Ortam-nsan likileri, (FÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Elazı, s Genel Nüfus Sayımı, dari Bölünü: , Devlet statistik Enstitüsü, Ankara 1973, s VGMA, HD, Nr. 1140, s VGMA, HD, Nr. 1157, s VGMA, HD, Nr. 1157, s VGMA, HD, Nr. 1128, s Ahmed Gazi, Menteeoulları beylerindendir. Babası brahim Bey in ölümü üzerine Ahmed Gazi Bey güneyde Meri ve Marmaris bölgesinde hüküm sürmütür. Kardei Musa Bey in 1375 ten önce ölümü üzerine beyliin baına geçen Ahmed Bey aynı zamanda beyliin Milas ve Peçin koluna da hâkimdi. Beylik onun zamanında bazı Ege adalarından haraç alacak ölçüde kuvvetlenmiti. Ahmed Gazi, 1391 yılında ölmü, Peçin deki türbesine defnedilmitir. Ölümünden sonra hâkimiyeti altındaki yerler de Osmanlı idaresine geçmitir. Ahmed Gazi, Meri, Marmaris, Milas ve Peçin de donanması ile faaliyette bulunduundan emir-i kebir, Murâbıt ve sultan-ı sevahil, sultan-i mükerrem unvanları ile tavsif edilmitir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Uzunçarılı, Menteeoulları, s. 728; Merçil, Menteeoulları, s VGMA, HD, Nr. 1136, s VGMA, HD, Nr. 1140, s VGMA, HD, Nr. 1157, s

7 anlaılmaktadır. Nitekim 1729 yılında Gazi Umur Be Zaviyesi nin tekye-niinlik görevini yapan brahim Dede nin ölümü üzerine yerine Kadı Hüseyin Bey in arzıyla Dervi Ali olu Dervi Hasan Bey getirilmitir 68. Ancak kayıtlarda zaviyedarın ne kadar ücret aldıı belirtilmemitir. Daha sonraki tarihlerde, 1735 yılında, tekye-niin olarak görev yapan Dervi Ali olu Dervi Hasan Bey in görevinin yenilendii ve kendisine bir berat verildii görülmektedir 69. Ancak daha sonraki tarihlerde atama kayıtlarına ulaılamadıından zaviyenin XIX. ve XX. yüzyılda faaliyette olup olmadıı tespit edilememitir. C. MEDRESE Medrese, Arapça ders fiilinden okunacak yerle beraber talebenin içinde oturup ders okuduu bina anlamına gelir 70. Yine baka bir deyile kelime anlamı olarak sözlükte okumak, anlamak, bir metni örenmek ve ezberlemek için tekrarlamak anlamına gelen ders (dirase) kökünden türemi bir mekân ismidir 71. slamlıın ilk dönemlerinde dinsel bilgiler mescid ve camilerde, vakit namazları arasında verilen derslerle öretilirdi. Bu dersler daha çok Kur an ın doru okunması ve ibadet konularından oluurdu. Zamanla öretilmesi gereken bilgiler çoalmasıyla bunların öretim amacına uygun özel binalarda, alanlarında yetimi kiilerce okutulması gerei duyulmu ve medreseler açılmıtır 72. Medreseler, belirli yalardaki insanları belirli zaman ve disipline göre yetitiren bir eitim ve öretim müessesesi haline gelmitir 73. Medreseler varlıklarını sultanların, nüfuzlu devlet adamlarının ve zenginlerin himayesinde kurulan vakıfların gelirleriyle sürdürmülerdir 74. Bu nedenle medrese sistemi ve tekilatı, slam dünyasındaki cami, hastane, imaret, kervansaray, han ve hamam gibi bütün sosyal hizmet ve yardım amaçlı müesseseler gibi vakıf temeli üzerine kurulmutur 75. Bu açıdan vakfiyeler, medreselerdeki görevliler ve örenciler hakkında önemli bilgiler de içermektedir 76. Medreseler yönetim bakımından mahalli, denetim bakımından merkeziyetçi bir esasa göre tekilatlandırılmılardır 77. Medreseleri denetlemede eyhülislamlık ve kazaskerlerin yetkili olduu bilinmektedir. Altta ise; eyalet, sancak ve kaza kadıları kendi bölgesindeki medreseleri nazır sıfatları ile denetlemeye yetkilidirler. Medrese bünyesindeyse akademik ve idari çalımaları müderris denetlemekte; mütevelli kendi sorumluluk alanı içindekileri kontrol etmektedir 78. Bütün medreseler önceleri kazaskere balı iken XVI. yüzyıl sonlarından itibaren yüksek dereceliler eyhülislamlıa verilmi, dierleri de kazasker uhdesinde kalmıtır. XIX. yüzyılda tekilat tamamen eyhülislamlık makamına devredilmitir 79. Medreselerde ders veren kiiye müderris denilmektedir 80. Müderrisler hem eitimi yürütür hem de idari ileri yapardı 81. Müderris olmak için medrese veya camide okunması gereken dersleri okuyup icazet almaya balı idi 82. Müderris dersliin kenarına ya da köesine minderi üzerine bada kurup oturur, önünde rahle denen alçak bir masa bulunurdu. Talebeler merkezi müderris olan yarım daireler oluturacak biçimde otururlar, halkalar meydana getirirlerdi 83. Müderrislerin ücretleri görev yaptıkları medresenin vakfının gelirine göre deimekteydi 84. Medreselerde müderrislere yardımcı olarak muid adı verilen görevliler de vardı. Bunlar müderrisin dersini tekrar eder, müderris ile örenci arasında bir yerde bulunurlardı VGMA, HD, Nr. 1201, s VGMA, HD, Nr. 1193, s Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri, s. 436; Develliolu, Osmanlıca- Türkçe, s Nebi Bozkurt (2003). Medrese, TDVA, C. 28, Ankara, s Hüseyin Körolu (1999). Konya ve Anadolu Medreseleri, Konya, s Cahit Baltacı (2002). Osmanlı Dönemi nde Eitim ve Öretim, Türkler, C. 11, Ankara, s Bozkurt, Medrese, s Eklemeddin hsanolu (1999). Osmanlı Medeniyeti Tarihi, C. 1, stanbul, s Bozkurt, Medrese, s Caner Arabacı (1998). Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri ( ), Konya, s Arabacı, Konya Medreseleri, s Mehmet pirli (2003). Medrese, TDVA, C. 28, Ankara, s Develliolu, Omanlıca- Türkçe, s. 708; Mehmet Ali Ünal (2002). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta, s. 103; Cevat zgi (1997). Osmanlı Medreselerinde lim, C. 1, stanbul, s. 43; Nebi Bozkurt (2006). Müderris, TDVA, C. 31, stanbul, s. 467; Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri, s. 598; Fahri Unan (1999). Osmanlılarda Medrese Eitimi, Osmanlı, C. 5, Ankara, s Aptullah Kuran (1969). Anadolu Medreseleri, C. 1, Ankara, s Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri, s Körolu, Konya ve Anadolu Medreseleri, s Bozkurt, Müderris, s Ünal, Osmanlı Müesseseleri, s. 103; Mefail Hızlı (2002). Osmanlı Klasik Döneminde Medrese,Türkler, C. 11, Ankara, s

8 1. AHMED GAZ MEDRESES yılları arasındaki Hurufat Defterlerinde yaptıımız taramalarda Meri (Fethiye) Kazası sınırlarında ina edilmi bir adet medreseye ulaılabilmitir. Gazi Ahmed Medresesi, Meri sınırları içinde bulunmaktadır. Medrese hakkındaki bilgilere göre medreseyi bina eden ahıs Ahmed Gazi dir 86. Ahmed Gazi nin bugün Milas ilçesine 4 km. mesafede bulunan ve Menteeoulları Beylii nin merkezi olan Peçin de de bir medresesi bulunmaktadır 87. Evliya Çelebi 1671 de burayı ziyaret ettiinde Ahmed Aa Medresesi adıyla tanınan medrese Menteeolu Orhan Bey Camii nin karısında bulunmaktaydı 88. Peçin deki medresenin kubbeli büyük eyvanı bir türbe haline getirilmi olup Ahmed Gazi nin mezarı burada bulunmaktadır 89. Günümüzde Beçin Dedesi adıyla çevrede bir ziyaretgâh olarak tanınan kabir, halk nazarında bir evliya türbesi durumuna girmitir. Ahmed Gazi nin Meri de ina ettirdii medresenin de uzun yıllar faaliyette olduu anlaılmaktadır. XIIII. yüzyılın sonlarında ina edildiini düündüümüz medrese, Hurufat Defterlerindeki kayıtlara göre XIX. yüzyılda faaliyetini sürdürmektedir. Nitekim 1864 yılında medresede müderris olarak Hacı smail Hakkı Efendi görev yapmaktadır 90. Ancak bu tarihten sonra Hurufat Defterlerinde ve ahsiyet Kayıtlarında medrese hakkında herhangi bir atama kaydına rastlanmamıtır. Bu durum medresenin XX. yüzyıla ulaıp ulamadıı konusunda bize bir tespit yapabilme imkânı vermemitir. SONUÇ Hurufat Defterlerine göre yıllarında Mentee Sancaı na balı Meri (Fethiye) Kazası nda 1 adet tekke, 4 adet zaviye ve 1 adet medrese bulunduu anlaılmaktadır. Bahsi geçen yapıların genel olarak XVIII. ve XIX. yüzyıllarda faaliyette olduu görülmektedir. Bu durum Meri (Fethiye) Kazası nın vakıf eserleri açısından çok donanımlı bir bölge olmadıı sonucunu da ortaya çıkarmaktadır. nceleme dönemimizde ele aldıımız tekke ve zaviyeler, varlıklarını XX. yüzyıla kadar taıyamamılardır. Ancak faaliyette oldukları dönemde kazanın sosyal ve kültürel yapısına katkıda bulundukları söylenebilir. Defterlerden anlaıldıına göre dinî ve sosyal nitelikli bu kurumlardaki görevliler, devlet tarafından kontrol edilmi; ölüm, görev terki vb. durumlarda da kurumun faaliyetinin aksamaması için yerine yeni görevliler atanmıtır. nceleme dönemimizde bu kurum görevlilerinin görevlerini layıkıyla yaptıkları, kendilerinden ikâyette bulunulmadıı, çok istisnai durumlar haricinde görevlerini ihmal etmedikleri söylenebilir. Ancak bahsi geçen yapıların günümüze kadar ulaamaması, bu vakıfların hizmet verdikleri binaların salam ve dayanıklı yapılar olmadıı, gelirlerin yetersizlii nedeniyle tamir ve bakımlarının yeterince yapılamamasından kaynaklandıı söylenebilir. KAYNAKÇA ARV KAYNAKLARI Vakıflar Genel Müdürlüü Arivi Hurufat Defterleri VGMA, HD, Nr. 1128; VGMA, HD, Nr. 1136; VGMA, HD, Nr. 1140; VGMA, HD, Nr. 1157; VGMA, HD, Nr. 1193; VGMA, HD, Nr Vakıflar Genel Müdürlüü Arivi ahsiyet Kayıtları VGMA, HD, Nr. 210, YAYIMLANMI KAYNAKLAR (1968) Mula l Yıllıı, Ankara (1973). Genel Nüfus Sayımı, dari Bölünü: , Devlet statistik Enstitüsü, Ankara AKÇA, Bayram - Erdoan Kele (2012). Türkiye nin Sıhhi- ctimai Corafyası Mula (Mentee) Sancaı, Mula. AKÇA, Bayram (2010). Mentee (Mula) Sancaı nın Zirai ve çtimai Durumu, Mula. ARABACI, Caner (1998). Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri ( ), Konya. BALTACI, Cahit (2002). Osmanlı Dönemi nde Eitim ve Öretim, Türkler, C. 11, Ankara, s BARICAN, Hasan (1997). Likya Efsaneleri, stanbul. BAYEZIT, Yasemin (2013). Hurufat Defterleri nin ehir Tarihi Aratırmalarındaki Yeri, Hıstory Studıes Internatıonal Journal Of Hıstory, Volume 5, Editör Osman Köse, Samsun, s Dipnotta Ahmed Gazi hakkında ayrıntılı bilgi verilmitir. Ayrıca bkz. Türker, Fethiye ehri, s Semavi Eyice (1989). Ahmed Gazi Medresesi ve Türbesi, TDVA, C. 2, stanbul, s. 69; Enis Karakaya, (2004). Menteeoulları Mimari, TDVA, C. 29, Ankara, s Peçin deki Ahmed Gazi Medresesi nde fazla bir süsleme olmamakla birlikte; yapı, mimari düzeni ve cümle kapısı kemerleri ile Selçuklu geleneklerinden farklı bir mimari anlayıın belirtilerini taımaktadır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Eyice, Ahmed Gazi, s Türbenin dıında duvarda mermere ilenmi arka ayakları üstünde duran birer aslan kabartması görülmektedir. Bu aslanlar ön pençelerinde birer sancak tutarlar. Sancaklardan bir tanesinde Ahmed Gazi adı okunmaktadır. Türbenin içinde iki de kabir vardır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Eyice, Ahmed Gazi, s VGMA, HD, Nr. 210, 1408 Numaralı ahsiyet Kaydı

9 BAYKARA, Tuncer (1990). Osmanlı Tara Tekilatında XVIII. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu), Ankara. BAYRAK, M. Orhan (1994). Türkiye Tarihi Yerler Kılavuzu, stanbul. BOZKURT, Nebi (2003). Medrese, TDVA, C. 28, Ankara, s BOZKURT, Nebi (2006). Müderris, TDVA, C. 31, stanbul, s DARKOT, Besim (1993). Mentee, MEB slam Ansiklopedisi, C. 7, stanbul, s EYCE, Semavi (1989). Ahmed Gazi Medresesi ve Türbesi, TDVA, C. 2, stanbul. FAROGHI, Surayia (2004). Osmanlı da Kentler ve Kentliler, stanbul. GÜZEL, Abdurrahman (1992). Tekke ve Zaviyelerin slam Düüncesindeki Yeri ve lgası, Ankara. HIZLI, Mefail, Osmanlı Klasik Döneminde Medrese, Türkler, C. 11, Ankara 2002, s HSANOLU, Eklemeddin (1999). Osmanlı Medeniyeti Tarihi, C. 1, stanbul. PRL, Mehmet (2003). Medrese, TDVA, C. 28, Ankara, s ZG, Cevat (1997). Osmanlı Medreselerinde lim, stanbul. KARA, Mustafa (1977). Din, Hayat, Sanat Açısından Tekke ve Zaviyeler, stanbul. KARA, Mustafa (2011). Tekke, TDVA, C. 40, stanbul, s KARAKAYA, Enis (2004). Menteeoulları-Mimari, TDVA, C. 29, Ankara, s KÖROLU, Hüseyin (1999). Konya ve Anadolu Medreseleri, Konya. KURAN, Aptullah (1969). Anadolu Medreseleri, C. 1, Ankara. KÜÇÜKDA Yusuf - Caner Arabacı (1994). Selçuklular ve Konya, Konya. KÜÇÜKDA, Yusuf (1999). Osmanlı Dönemi Konya Tekke ve Zaviyeleri, Dünden Bugüne Konya nın Kültür Birikimi ve Selçuk Üniversitesi, Konya, s KÜÇÜKDA, Yusuf (2003). Konya da Osmanlı Döneminde na Edilen Tekke ve Zaviyeler, Osmanlı Döneminde Konya, Konya, s KÜTÜKOLU, Mübahat S. (1988). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik ), stanbul. KÜTÜKOLU, Mübahat S. (2010). Mentee Sancaı1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı),Ankara. MAKALELER MERÇL, Erdoan (2004). Menteeoulları, TDVA, C. 29, Ankara, s OCAK Ahmed Yaar- Surayia Faraghi, (1986). Zaviye, MEB slam Ansiklopedisi, C. 13, stanbul, s ÖZBLGEN, Erol (2003). Bütün Yönleriyle Osmanlı Adab-ı Osmaniyye, stanbul. RAT, Oktay (1971). Likya Tarihi, C. 1, stanbul. TEMEL, smet Boydemir (2011). Osmanlı Döneminde Ereli Kazası Vakıf Eserleri, Konya. TEZ, Orhan (2008). Telmessus un zdüümü: Fethiye Günlüü, stanbul. UMAR, Bilge (1993). Türkiye deki Tarihsel Adlar, stanbul. UNAN, Fahri (1999). Osmanlılarda Medrese Eitimi, Osmanlı, C. 5, Ankara, s UZUNÇARILI, smail Hakkı (1993). Menteeoulları, MEB slam Ansiklopedisi, C. 7, stanbul, s ÜNAL, Mehmet Ali (2002). Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta. WITTEK, Paul (1986). Mentee Beylii, (Çev. O.. Gökyay ), Ankara. YILDIZ, Hakkı Dursun (1990). Doutan Günümüze Büyük slam Tarihi, C.14, stanbul. YILMAZ, M. Kazım (1969) Her Yönüyle Fethiye, Fethiye. ZEKA, Mete (2004). Mentee, TDVA, C. 29, Ankara, s YÜKSEK LSANS TEZLER CAN, Ramazan (2010). Fethiye Ovası ve Yakın Çevresinde Doal Ortam-nsan likileri, (FÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Elazı. CANTÜRK, Hülya (1998). Osmanlı Salnamelerine Göre XIX. yüzyıllarda Mentee Sancaı nın Sosyal ve Ekonomik Durumu, (MÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Mula. GÖKKAYA, Aynur (2011). Fethiye lçesi Eldirek Köyü Kilim Dokumacılıı ve Yöresel Özellikleri, (GÜ. EBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Ankara. GÜN, Pınar (2006). Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Fethiye ( ), (MÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Mula. ÖZDEMR, Gazi (2005). Hurufat Defterleri Iıında Ilgın, (SÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Konya. SOLMAZ, Emrah (2011). Temettuat Defterlerine Göre Meri (Fethiye) Kazası ( H. 1261/ M ), ( SÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Konya. TAÇ, Hadi (2012). Hurufat Defterleri ne Göre Kosova Vilayeti, (EÜ. SOSBE. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) zmir. TEMEL, Eref (2008). Hurufat Defterlerine Göre Aksaray Kenti Klasik Eitim Kurumları, (XVIII- XIX Yüzyıllar Arası), (SÜ. SOSBE. Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Konya. TUGAY, Biray (2004). Tarih Eitiminde Yerel Tarih Aratırmalarının Yeri: Fethiye Örnei, (DEÜ. EBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) zmir. TÜRKER, Mustafa (2006). H / (M. 1902) Tarihli eriyye Siciline Göre Fethiye ehri, (Ü.SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Malatya. UÇAR, Metin, (2010). Kırsal Turizmin Sosyo - Ekonomik Yapıya Etkisi ve Fethiye Örnei, (MÜ. SOSBE, Yayımlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Mula. SÖZLÜKLER DEVELLOLU, Ferit (2006). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara. PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih ve Terimleri Sözlüü, C , stanbul. PARLATIR, smail, (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüü, Ankara. NTERNET KAYNAKLARI -