Determination of some metal concentrations in water and sediment samples in Yedigöller region (Kütahya)

Transkript

1 Review of Hydrobiology 4,1: (2011) RESEARCH ARTICLE Determination of some metal concentrations in water and sediment samples in Yedigöller region (Kütahya) NAİME ARSLAN 1*, CEM TOKATLI 2, ARZU ÇİÇEK 3 AND ESENGÜL KÖSE 2 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 26020, Eskişehir 2 Dumlupınar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kütahya 3 Anadolu Üniversitesi, Çevre Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 26555, Eskişehir [ * Corresponding author: narslan@ogu.edu.tr] ABSTRACT 1. Yedigöller, known for its eutrophic features, is located 2 km away from the center of Kütahya. This region consists of seven lakes but has unfortunately been used as landfill since What is more, two of these seven lakes have been purposefully dried out. This splendid region is sadly under threat of extinction due to heavy pollutant factors such as domestic, industrial and medical wastes. 2. In the present study, water and sediment samples of two different stations, apart from investigating and measuring temperature, ph, dissolved oxygen, biological oxygen demand, aluminum, calcium, iron, potassium, magnesium, sodium, phosphorus, sulfur, silicon, zinc, silver, boron, cadmium, chromium, copper, mercury, manganese, nickel, lead and selenium in Our results demonstrated that the levels of metal concentration occurring in the sediment samples were higher than those cultivated from the water samples. Furthermore, our physicochemical parameters determined that while the water quality of the lakes occurring in Yedigöller was of III. class, it was of IV. class in terms of Se and B metals. KEYWORDS: Kütahya, metal, Yedigöller, water quality. 17

2 Review of Hydrobiology 4,1: (2011) RESEARCH ARTICLE Yedigöller (Kütahya) bölgesinde su ve sediment örneklerinde bazı metal seviyelerinin belirlenmesi NAİME ARSLAN 1*, CEM TOKATLI 2, ARZU ÇİÇEK 3 VE ESENGÜL KÖSE 2 1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 26020, Eskişehir 2 Dumlupınar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kütahya 3 Anadolu Üniversitesi, Çevre Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 26555, Eskişehir [İletişim: narslan@ogu.edu.tr] ÖZ 1. Kütahya nın merkezine 2 km uzaklıkta yer alan ve ötrofik özelliğe sahip olan Yedigöller, 1977 yılından itibaren atık depolama sahası olarak kullanılmakta ve bölgede bulunan 7 gölden 2 si kurumuş durumda bulunmaktadır. 2. Evsel, endüstriyel ve tıbbi atıklar nedeniyle yoğun bir kirlenmenin gözlendiği ve yok olma tehdidi altında olan bölgede, 2009 yılı içinde 2 istasyondan toplanan su ve sediment örnekleri sıcaklık, ph, çözünmüş oksijen, Biyolojik oksijen ihtiyacı, alüminyum, kalsiyum, demir, potasyum, magnezyum, sodyum, fosfor, kükürt, silisyum, çinko, gümüş, bor, kadmiyum, krom, bakır, civa, mangan, nikel, kurşun ve selenyum bakımından incelenmiştir. 3. Yapılan araştırma sonucunda Yedigöller bölgesinde sediment örneklerinde incelenen tüm metal derişimlerinin, su örneklerine göre çok daha yüksek olduğu, göllerin fizikokimyasal parametreler açısından III., Se ve B metalleri açısından ise IV. kalite su sınıfında olduğu tespit edilmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Kütahya, metal, su kalitesi, Yedigöller. 18

3 Yedigöller (Kütahya) bölgesinde su ve sediment örneklerinde bazı metal seviyelerinin belirlenmesi GİRİŞ Sucul ekosistemler, dünya üzerindeki önemli ekosistemlerden olmasına rağmen pek çok atık için ideal deşarj yeri olarak kabul edilmekte, basit ve ucuz bir boşaltma seçeneği olarak görülmektedir (Taylan 2007). Sucul ortamların kalitesini organik maddeler, metaller, petrol türevleri, yapay tarımsal gübreler, deterjanlar, radyoaktivite, pestisitler, inorganik tuzlar, yapay organik kimyasal maddeler ve atık ısı gibi deşarjlar olumsuz yönde etkilemektedir (Yarsan vd. 2000, Bat vd. 2006). Bu kirleticiler arasında metaller, hem biyotik hem abiyotik faktörlerde birikim göstermeleri, uzun süre ortamda kalabilmeleri, sucul canlılarda toksik etkiler meydana getirmeleri ve besin zinciri yoluyla canlılar arasında aktarılabilmeleri nedeniyle sucul ekosistemlerde büyük önem taşırlar (Shrivasta 2003). Bu nedenle son yıllarda hem biyotik hem abiyotik faktörlerde metal konsantrasyon seviyelerinin incelendiği birçok çalışma yapılmıştır (Karadede ve Ünlü 2000, Wildi vd. 2004, Dalman vd. 2006) ve yapılmaktadır. Yedigöller, sonradan oluşturulmuş yapay bir göl kompleksidir. İkisi doldurularak yok edilmiş, yedi adet gölcükten oluşmaktadır. Yedigöller in 1977 yılından itibaren Kütahya Belediyesi ve sivil halk tarafından atık depolama sahası olarak kullanıldığı ve 2003 yılı itibariyle bu alana 2.5 milyon ton atık depolandığı belirlenmiştir. Evsel, endüstriyel ve tıbbi atıklar bu alana yığıldığı ve bunların %20 sinin geri dönüşümlü, %80 nin geri dönüşümsüz olduğu bildirilmiştir (Özen ve Korkmaz 2005). Yedigöller, Kütahya şehir merkezine en yakın sulak alandır ve çevresinde bulunan bazı tarım arazilerinin sulama suyu buradan sağlanmaktadır. Bu nedenle su ve sedimentindeki metal seviyelerinin tespit edilmesi, çevre ve insan sağlığı açısından büyük bir önem taşımakta ve bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. GEREÇLER VE YÖNTEM Çalışma Alanı İkisi doldurularak yok edilen toplam yedi gölcükten oluşan Yedigöller, şehir merkezinin kuzeyinde yer almakta ve merkeze uzaklığı yaklaşık 2 km dir. Kütahya- Turgutlar köyü yolu üzerinde olup, Parmakören, İnköy, TOKİ konutları ile sanayi bölgesi arasında yer almaktadır. Gölcüklerin bulunduğu arazi 1940 yılında Sümerbank Kiremit Fabrikası tarafından kazılmış ve oluşan çukurlarda zamanla yağışların birikmesi ve yer altı suyunun yükselmesiyle gölcükler meydana gelmiştir. Yedigöller in Felent Çayı aracılığı ile Enne ve Porsuk Baraj ları ile bağlantısı bulunduğu bilinmektedir (Özen ve Korkmaz 2005). 19

4 NAİME ARSLAN, CEM TOKATLI, ARZU ÇİÇEK VE ESENGÜL KÖSE Çalışmamızda, bölgeyi en iyi temsil edecek iki gölcükten su ve sediment örnekleri alınmış (Şekil 1) ve analizleri standart yöntemlere göre yapılmıştır (APHA). Şekil 1. Yedigöller coğrafik konumu ve örnek alınan istasyonlar. Yedigöller de iki istasyonda su ve sediment örnekleri alınmış, örnekler araç tipi buzdolabı ile laboratuara getirilerek 24 saat içinde analize alınmıştır. Her istasyonda örnek alımları sırasında suyun sıcaklık, ph, ve çözünmüş oksijen miktarları Hidrobios marka Multi Ölçüm Cihazı (HQ40D) ile arazide, biyolojik oksijen ihtiyacı ise Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Biyoloji Bölümü laboratuarında Enotek Marka cihaz ile ölçülmüştür. Laboratuara getirilen su örnekleri, çözünmüş elementlerin belirlenmesi için öncelikle, 0.45 µm gözenek çaplı membran filtreden (selüloz nitrat) süzülmüştür. Süzüntüden alınan su numunesi (1+1) nitrik asit ile ph < 2 olacak şekilde tamponlanmıştır. Örneğin asit derişimi % 1 (v/v) nitrik asite karşılık gelecek şekilde, uygun hacimde (1+1) nitrik asit (20 ml örneğe 0.4 ml (1+1) HNO 3 ) ilave edilmiştir. Tüp kapatılıp karıştırılarak, örnek analize hazır hale getirilmiştir. Civa tayininde, kalibrasyon standardındaki civanın sinyal yanıtını karşılamak ve hafıza girişim etkilerini azaltmak üzere, ayrı bir örnek ilave olarak % 1 (v/v) HCl içerecek şekilde asitlendirilmiştir. Çözünmüş elementlerin içerikleri ICP-OES Varian 720 ES cihazı ile ölçülmüştür (EPA metod ). Araziden alınan sediment örnekleri ise 0,5 mm lik elekten geçirildikten sonra etüve konarak C de 2 saat kurutulmaya bırakılmıştır. Etüvde tamamen nemi giderilen numunelerden 0,5 g alınarak mikrodalgada nitrik asit ve perklorik asit ile sindirme 20

5 Yedigöller (Kütahya) bölgesinde su ve sediment örneklerinde bazı metal seviyelerinin belirlenmesi işlemine tabi tutulup, organik yıkımları biten örnekler soğutulmuştur. Soğutulan örnekler santrifüjlendikten sonra filtre kâğıdından süzülerek, hacimleri 100 ml ye tamamlanıp Varian marka ICP-OES 720 ES ile metal içerikleri saptanmıştır (EPA 3051,1998). BULGULAR VE TARTIŞMA Yedigöller in tespit edilen fiziksel ve kimyasal parametreleri Tablo 1 de verilmiştir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine göre Yedigöller in, ölçülen fizikokimyasal parametreler açısından III. kalite su sınıfında olduğu tespit edilmiştir. Tablo 1. Yedigöller in Bazı Fizikokimyasal Değişkenleri ve Kıta İçi Su Kaynakları Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri (parantez içindeki rakamlar kalite sınıflarını belirtmektedir). Fizikokimyasal Değişkenler Yedigöller (İstasyonlar) Kıta İçi Su Kaynakları Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri 1 2 I II III IV Sıcaklık ( 0 C) 8.2 (I) 8.4 (I) > 30 Çözünmüş Oksijen (mg/l) 3.32 (III) 3.25 (III) < 3 ph 7.24 (I) 7.18 (I) dışında BOİ (mg/l) (III) (III) > 20 Çalışma alanında çözünmüş oksijen (ÇO) değerleri Tablo 1 de de görüldüğü gibi çok düşüktür (ÇO; 3.32 ve 3.25 mg/l). Bu değer Kıta İçi Su Kaynakları Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri nce Yedigöller sularının ÇO bakımından III. kalite su sınıfına girdiğini göstermektedir. Bilindiği gibi ÇO ile Biyolojik Oksijen İhtiyacı (BOİ) ters orantılıdır. BOİ değerlerinin de araştırılan iki istasyonda sırayla ve mg/l olarak tespit edilmesi sudaki organik kirliliği göstermektedir. Aerobik ortamlarda yaşayan canlıların çoğalmalarında ve enerji üreten metabolik faaliyetlerinde çözünmüş oksijene ihtiyaç duyulmakta ve çözünmüş oksijen seviyesi doğal temizlenme kapasitesini göstermektedir (Karpuzcu 2007). Bu yüzden çözünmüş oksijen akuatik flora ve fauna yaşamını 21

6 NAİME ARSLAN, CEM TOKATLI, ARZU ÇİÇEK VE ESENGÜL KÖSE destekleyen su kalitesi değişiminin izlenmesinde, ekolojik dengenin sağlanmasında, alıcı ortamın asimilasyon kapasitelerinin hesaplanmasında, göllerin ve denizlerin yaşlanma periyotlarının tahmininde, doğal ortamlarda canlı yaşamanın devamı, atıksuların arıtımı ve içme sularının temizlenmesi süreçlerinde, su kirliligi ve atık işleme kontrollerinde kullanılan önemli parametrelerden biridir (Karpuzcu 2007). Yedigöller de daha önce yapılan bir çalışmada gölcüklerin çözünmüş oksijen değerleri 5 ile 5,3 mg/l arasında, BOİ değerleri ise 9 ile 16 mg/l arasında tespit edilmiştir (Alaş 1999). Aradan geçen 11 yılda ÇO değerinin yarıya düşmesi, BOİ değerinin yükselmesi, bölgede giderek artan organik kirliliğin açık bir göstergesi olarak kabul edilebilir. Gölcüklerin su ve sedimentindeki metal konsantrasyonları, suda ölçülen metal değerlerinin, kıta içi su kaynakları kalite kriterlerine göre (SKKY 2004 ) ve sedimentte ölçülen metal değerlerinin sediment kalite kriterlerine göre (MacDonald vd. 2000) karşılaştırılması Tablo 2 de verilmiştir. Sudaki metal konsantrasyonları; 1. İstasyonda, Ca> S> Na> K> B> Si> Mg> P> Mn> Cu> Cr> Se> Pb> Ni> Ag; 2. İstasyonda Ca> Mg> S> Na> K> B> P> Mn> Cu> Cr> Se> Pb> Ni> Ag olarak bulunmuştur. Ayrıca 1. istasyonda Zn ve Al, 2. İstasyonda ise Al, Fe, Si ve Zn tespit edilememiştir. Sedimentteki metal konsantrasyonları ise 1. istasyonda Fe> Ca> Na> Al> Mg> K> Mn> S> P> Zn> Cu> B> Ni> Cr> Pb> Se> Ag; 2. istasyonda, Ca> Fe> Al> Mg> S> P> Zn> Cu> Ni> B> Cr> Pb> Se> Ag şeklinde sıralanabilir. Ayrıca, 1. istasyonda Fe ve Si, 2. istasyonda ise Na, Si ve Cd ise limit değerlerin altında olduğu için, konsantrasyonları tespit edilememiştir. Kıta içi su kaynakları kalite kriterlerine göre 1. ve 2. istasyon Al, Zn, Ag, Mn, Ni ve Fe elementlerine göre I. sınıf, Cd, Cr, Cu ve Pb elementlerine göre ikinci sınıftır. Ayrıca, Cd hariç diğer elementler U.S. EPA kullanma suyu kriterlerine göre uygundur (US EPA 1999). 1. istasyonun su örneklerinde bor seviyesi 2. istasyondan oldukça yüksek bulunmuştur. Bu sonuç, 1. istasyonun çöp depolama alanına daha yakın olması ile açıklanabilir. Özen ve Korkmaz (2005) yaptıkları çalışmada, Yedigöller de sudaki bazı metal derişimlerini belirlemişler ve elde ettikleri sonuçlara göre, Se (0.002 mg/l), Cr (0.018 mg/l), Cd (0.0 mg/l), Mn (0.0 mg/l), Pb (0.0 mg/l) ve Ni (0.023 mg/l) değerleri, çalışmamız sonucu elde ettiğimiz değerlerden düşüktür (Tablo 2). Buna göre son altı yılda Yedigöller sularındaki bazı metal derişimlerinin (Se, Cr, Cd, Mn, Pb ve Ni) önemli ölçüde artış gösterdiği tespit edilmiştir. 22

7 Yedigöller (Kütahya) bölgesinde su ve sediment örneklerinde bazı metal seviyelerinin belirlenmesi Tablo 2. Yedigöller su ve sedimentindeki bazı metal değerleri ve kıta içi su kaynakları sınıflarına göre kalite Kriterleri (LDA: Limit değerin altında; su değerleri mg/l; sediment değerleri mg/kg-kuru ağırlık; TEL: Eşik etki değeri; LEL: En düşük etki değeri; MET: Minimal etki eşik değeri; 1: MacDonald vd. 2000). Metaller Cd Hg Pb Zn Cu Cr Ni Al Fe Mn Se B Ag Ca Mg Na K S Si P 1.istasyon Su LDA LDA LDA LDA LDA LDA 0.28 Sediment LDA LDA LDA istasyon Su LDA LDA LDA LDA LDA LDA 0.28 Sediment LDA LDA LDA Kıta İçi Su Kaynakları Sınıfları 1 (mg/l) Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV >0.01 >0.002 >0.05 >2 >0.2 >0.2 >0.2 >1 >5 >3 >0.02 > Sediment Kalite Kriterleri 2 (mg/kg kuru ağırlık) TEL LEL MET

8 NAİME ARSLAN, CEM TOKATLI, ARZU ÇİÇEK VE ESENGÜL KÖSE Metal kirliliğinin madencilik, eritme, yakma, endüstriyel atıklar, kömür kullanımı ve pestisit üretimi gibi pek çok kaynağı olduğu ve metallerin sucul ekosistemlere atmosferden, fabrika atıklarından, tarımsal, kentsel ve lağım atıklarının boşaltılması ile geçtiği bilinmektedir (Landis ve Yu 1999). Sudaki derişimlerinin son altı yılda yükseldiği tespit edilen metallerden kromun; doğal rezervleri dışında metal kaplamalarında metal koruyucu olarak, manyetik bantlarda, boya maddesi olarak, zemin kaplamalarda, ahşap ve ürünlerini korumada, alaşımlarda, çimento, kağıt ve kauçuk üretiminlerinde yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir (Landis ve Yu 1999). Yüksek çözünürlüğü sayesinde de madencilik ve endüstriyel atık deşarjları ile karıştığı sucul ekosistemlerde kolayca birikebilmektedir. Sucul ekosistemlerde krom kirliliği ile ilgili temel sorunlardan biri, sedimentte birikmeye başlamadan önce yıllarca suda kalabilir (Elder, 1988). Farklı balık türlerinin değişik dokularında tespit edilen yüksek Cr miktarlarının balıkların üremelerini engellediği (Pickering 1980, Maples ve Bain 2003), Astacus türlerinde genotoksik etkilere sebep olduğu (De la Sienra 2003), diğer omurgasız canlılarda ise (Daphnia manga ve Chironomus tentans gibi) hayatta kalmayı zorlaştırdığı ve besin zinciri ile bir üst basamağa taşındığı bildirilmiştir (Eisler 1986). Daha önce de belirtildiği gibi, Yedigöller suyundaki Cr miktarı mg/l den (Özen ve Korkmaz 2005), 6 yıl içinde 0.06 mg/l ye ulaşmıştır yani yaklaşık olarak 3.5 kat artmıştır. Kıta içi su kaynakları kalite kriterlerine göre de III. sınıfa girdiği tespit edilmiştir (Tablo 2). Yukarıdaki literatür bilgiler doğrultusunda, Cr un sudaki ve sedimentteki miktarının giderek artması, besin zinciri yoluyla insana kadar taşınabileceğini göstermektedir. Benzer bir durum da sudaki miktarı son 6 yılda artmış ve kıta içi su kaynakları kalite kriterlerine göre III. ve IV. Kalite su sınıfına giren Pb, Se ve Mn için de geçerlidir. Bilindiği gibi Pb yeryüzünde doğal olarak bulunmasının yanı sıra, su borusu yapımında, kurşun bazlı boyalarda ve benzinde yaygın biçimde kullanılmaktadır. Bunların dışında diğer bir Pb kaynağı, kurşun cevherinin işlenmesi süreçlerinde suya ve toprağa karışmasıdır (EPA Lead 2002). Çalışmamızda her iki istasyonda da tespit edilen Pb değerine göre (sırayla ve mg/l), gölcük suları Kıta içi su kaynakları kalite kriterlerine göre III. kalite su sınıfındadır. Bu da bize gölcüklerin yüksek oranda Pb içeren atıklarla kontamine olduğunu göstermektedir. Pek çok toksikolojik çalışma Pb ile kontamine olmuş sulardaki canlıların dokularında bu metalin biriktiğini ve besin zinciri yoluyla taşındığını göstermektedir (Weber vd. 1991, Landis ve Yu 1999). İstasyonlardaki miktarı yüksek olarak tespit edilen bir diğer metal olan Se un antropojenik kaynakları kömür yakıtlı santraller ve fabrikalardan çıkan kömür külleri ile endüstriyel faaliyetler sonucu oluşan atıklardır (US-EPA 1987). Se, insan ve diğer canlılar için gerekli bir element olmasına rağmen, sucul ekosistemlerdeki konsantrasyonunun 24

9 Yedigöller (Kütahya) bölgesinde su ve sediment örneklerinde bazı metal seviyelerinin belirlenmesi artmasının tüm sucul canlılar için toksik olduğu bildirilmiştir (Lemly ve Smith 1987, Maier ve Knight 1994). Kromun tersine, yüzey sularındaki Se, sedimentte daha kolay birikmekte, öncelikle alg ve omurgasız canlılara daha sonra da besin zinciri yoluyla balıklara kolayca geçebilmekte ve böylelikle Se sucul canlıların dokularında, çevrelerinden çok daha yüksek düzeyde birikebilmektedir (Masscheleyn ve Patrick 1993, Maier ve Knight 1994). Tablo 2 de de görüldüğü gibi Se un her iki istasyonda konsantrasyonu oldukça yüksektir (sırayla ve mg/l) ve kıta içi su kaynakları kalite kriterlerine göre IV. kalite su sınıfına girmektedir. Özen ve Korkmaz (2005) tarafından yapılan çalışmada, Yedigöller de sudaki Se miktarı mg/l olarak belirlenmiştir. Araştırmamızın sonuçlarına göre ise bu miktarın son 6 yıl içinde 19 kat arttığı görülmektedir. Yukarıdaki literatür bilgileri doğrultusunda, yüzey sularında bulunan Se mun sedimentte daha kolay biriktiği ve sucul canlılara kolayca geçebildiği göz önünde tutulursa, Yedigöller için önlemler alınmasının gerekliliği ve aciliyeti ortaya çıkmaktadır. Mn, genellikle demir ve çelik alaşımları, mangan bileşiklerinin üretiminde kullanılmakla beraber, mangan dioksit ve diğer mangan bileşikleri pil, cam, havai fişek yapımında kullanılmaktadır. Bunların yanı sıra, bir Mn bileşiği olan potasyum permanganatın ise temizlikte beyazlatıcı ajan ve dezenfeksiyon amaçlı kullanılması sonucunda yüzey sularına bulaşmaktadır (ATSDR 2000). Mn ın yüzey sularında kalma ve sedimentte birikme miktarının ph ve sıcaklığa bağlı olarak değiştiği bilinmektedir. Her ne kadar araştırmalar Mn ın sucul omurgasız canlılarda, sucul omurgalılara göre daha çok biriktiğini ve biomagnifikasyonun besin zincirinde çok önemli bir düzeyde olmadığını ortaya koysa da (ATSDR 2000), çalışmamızda tespit edilen miktarının oldukça yüksek olması gölcük sularında Mn kirliliğini göstermektedir. MacDonald vd. (2000) tarafından belirtilen sediment kalite kriterlerine göre, çalışma alanında her istasyonda da tespit edilen Cu, Ni ve Cr (minimal etki eşik değeri- MET hariç) derişimleri oldukça yüksektir (Tablo 2). Sedimentte tespit edilen Cu derişimi, MacDonald vd. (2000) tarafından belirtilen eşik etki değerinin (TEL) 2 katı, krom 1,5 katı ve nikelin ise yaklaşık 3,5 katı değerinde olduğu tespit edilmiştir. Pb için her iki istasyonun sedimentinde tespit edilen derişim miktarı her ne kadar TEL değerinin altında olsa da, 1. istasyon için en düşük etki değerinin (LEL) üzerindedir. Bu da bize toksik bir metal olan kurşunun sedimentteki birikiminin sınır değerlere çok yaklaştığını ve ileride risk oluşturabilecek bir duruma gelebilme ihtimalini göstermektedir. 2. istasyondaki değer de her ne kadar LEL değerinin altında olsa da (LEL değeri 31, sediment değeri mg/kg) derişim miktarları sınır değere çok yakındır. 25

10 NAİME ARSLAN, CEM TOKATLI, ARZU ÇİÇEK VE ESENGÜL KÖSE Zn için ise 2. İstasyonda tespit edilen değer ( mg/kg) her ne kadar hem TEL (123 mg/kg) hem de LEL (120 mg/kg) değerinin altında olsa da, tespit edilen derişim düzeyi bu değerlere oldukça yakındır. Zn, biyolojik öneme sahip ve pek çok enzimin yapısına katılan bir metal olsa da, su ve sedimentteki derişimi belirli değerlerin üzerine çıktığında, sudaki ph, sıcaklık ve tuzluluğun da etkisiyle farklı mekanizmalarla canlılarda birikebilmekte ve toksik etkiye sebep olabilmektedir (Timmermans 1993). Bu anlamda, çalışma alanında tespit edilen seviyesi, gelecekte tehlike oluşturabilecek bir seviyeye gelebileceğini ve acil önlem alınması gerektiğini göstermektedir. Cd ve Hg değerlerinin her iki istasyon sedimentinde de ölçülebilen değerlerin altında olması sevindirici bir durumdur. Bilindiği gibi araştırılan metallerin içinde Hg (özellikle de organik formu) en yüksek toksisiteye sahip metaldir (Timmermans 1993). SONUÇ Sonuç olarak Yedigöller, Kütahya nın katı atık deposu konumunda olup yoğun bir kirlilik baskısı altındadır. Fakat taban suyu ile beslenmesi ve henüz tamamen doldurulmamış olması nedeniyle halen yeniden kazanılabilecek durumdadır. Bu nedenle, bölgede öncelikli olarak sızıntı sularının yer altı ve yüzey sularına karışımının engellenmesi; aerobik ve anaerobik bakteriler kullanılarak organik maddelerin parçalanması; çöplerin kaynakta ayrılması veya geri dönüşümde kullanılmak üzere ayrılması; düzenli depolama sahası oluşturulması; su kalitesi parametrelerinin periyodik olarak ölçülüp, izlenmesi şeklinde önlemler alınmalıdır. KAYNAKLAR Alaş, A., Yedigöller (Yukarı Porsuk Havzası-Kütahya) ın Bazı Limnolojik Özellikleri ve Balıkçılık Açısından Değerlendirilmesi. 1. Intarnational Sypposium on Protuction of Natural Environment and Ehrami Karaçam, Kütahya. ATSDR., Toxicological Profile for Manganese. U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, Agency for Toxic Substances and Disease Registry, Atlanta, GA. Bat, L., Gündoğdu, A., Yardım, Ö., Zoral, T. ve Çulha, S., Sinop ili İç Liman Bölgesindeki zooplankton ve bazı ekonomik balıklarda ağır metal düzeyleri, Sumder (Su Ürünleri Mühendisleri Derneği Dergisi) 25-26:

11 Yedigöller (Kütahya) bölgesinde su ve sediment örneklerinde bazı metal seviyelerinin belirlenmesi Chen C.Y, Richard, S. and Stemberger, B., Accumulation of heavy metals in food web components across a gradient of lake. Limnology and Oceanography 45,7: Dalman, Ö., Demirak, A. ve Balcı, A., 2006, Determination of heavy metals (Cd, Pb) and trace elements (Cu, Zn) in sediments and fish of the Southeastern Aegean Sea (Turkey) by atomic absorption spectrometry, Food Chemistry 95, p. De la Sienra, E., Armienta, M.A. and Gonsebatt, M.E., Potassium dichromate increases the micronucleus frequency in the crayfish Procambarus clarkia. Environmental Pollution 126,3: Eisler, R Chromium Hazards to Fish, Wildlife, and Invertebrates: A Synoptic Review. Biological Report No. 85(1.6), Contaminant Hazard Reviews Report No. 6. US Fish and Wildlife Service, US Department of the Interior, Patuxent Wildlife Research Center, Laurel, MD. January Elder, J. F., Metal biogeochemistry in surface-water systems a review of principles and concepts, Washington, DC. EPA METHOD Determination Of Metals And Trace Elements In Water And Wastes by Inductively Coupled Plasma-Atomic Emission Spectrometry. EPA METHOD Microwave Assisted Acid Digestion of Sediments, Sludges, Soils, and Oils. Karadede, H. ve Ünlü, E., Concentrations of some heavy metals in water, sediment and fish species from the Atatürk Dam Lake (Euphrates), Turkey. Chemosphere, 41: Karpuzcu, M., Çevre Kirlenmesi ve Kontrolü, İstanbul. Landis, W.G. and Yu, Ming-Ho., Introduction to Environmental Toxicology: Impacts of chemicals upon ecological systems. Chapter 8: Heavy metals. Second Edition. Lewis Publishers. Boca Raton, Florida 33431, USA. Lemly, A.D., and G.J. Smith Aquatic cycling of selenium: implications for fish and wildlife. United States Department of the Interior, Fish and Wildlife Service. Washington, D.C. 10 p. MacDonald, D. D., Ingersoll, C. G. ve Berger, T. A., Development and Evaluation of Consensus-Based Sediment Quality Guidelines for Freshwater Ecosystems. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 39, Maier, K. J., and Knight, A. W., Ecotoxicology of selenium in freshwater systems. Reviews of Environmental Contamination and Toxicology: 134: Maples, N. L. and Lisa J. B., Trivalent Chromium Alters Gene Expression in the Mummichog (Fundulus heteroclitus). Environmental Toxicology and Chemistry 23,3:

12 NAİME ARSLAN, CEM TOKATLI, ARZU ÇİÇEK VE ESENGÜL KÖSE Masscheleyn, P. H., and Patrick, W. H., Biogeochemical processes affecting selenium cycling in wetlands. Environmental Toxicology and Chemistry 12: Özen, A.S. ve Korkmaz, Ö., 2005 Yedigöller (Kütahya) Ekosisteminde Biyolojik Çeşitlilik ve Kirlilik Üzerine Bir Araştırma, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 9: Pickering, Q. H., Chronic Toxicity of Hexavalent Chromium to the Fathead Minnow (Pimephales promelas). Archives of Environmental Contamination and Toxicology 9: Shrivastava, P., Saxena, A. ve Swarup, A., Heavy metal pollution in a sewage-fed lake of Bhopal. Lakes & Resevoirs: Research and Management 8:1-4. Timmermans, K.,R., Accumulation of trace metals in freshwater invertebrates. In Ecotoxicology of Metals in Invertebrates. Dallinger, R. and Rainbow, P.S., Eds. Lewis Publishers, Boca Raton, FL. pp SKKY, Su Kirliliği ve Kontrolü Yönetmeliği, 31 Aralık 2004 tarihli Resmi Gazete No: 25687, U.S. EPA, National Recommendent Water Quality Criteria Correction Office of Water. U.S. EPA, National recommended water quality criteria Correction. Office of Water 4304, United States Environmental Protection Agency. EPA 822-Z Weber, D. N., Russo, A. S., Dianne, B. and Spieler, R. E., Waterborne lead affects feeding abilities and neurotransmitter levels of juvenile fathead minnows (Pimephales promelas). Aquatic Toxicology 21: Wildi, W., Domink, J., Thomas, R. L., Favarger, P., Haller, L., Perroud, A. and Peytremann, C., River, reservoir and lake sediment contamination by heavy metals downstream from urban areas of Switzerland. Lakes & Reservoirs: Research and Management 9: Yarsan, E., Bilgili, A. ve Türel, İ., Van Gölü ünden toplanan midye (Unio stevenianus Krynicki) örneklerindeki ağır metal düzeyleri, Türk Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi 24: