ЖҮРҮШ-ТУРУШКА БАЙЛАНЫШТУУ КЫРГЫЗЧА- ТҮРКЧӨ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР İNSAN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TÜRKÇE-KIRGIZCA DEYİMLER

Transkript

1

2 Кадиян БООБЕКОВА ЖҮРҮШ-ТУРУШКА БАЙЛАНЫШТУУ КЫРГЫЗЧА- ТҮРКЧӨ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР İNSAN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TÜRKÇE-KIRGIZCA DEYİMLER Бишкек- 2013

3 УДК- 80/81 ББК-81 Б - 72 БООБЕКОВА Кадиян Сансакеевна, Жүрүш-турушка байланыштуу кыргызча-түркчө фразеологизмдер / İnsan Davranışıyla İlgili Türkçe-Kırgızca Deyimler, Бишкек, бет. ISBN Бул сөздүктө ар бир фразеологиянын мааниси мисалдар аркылуу чечмеленбестен, болгону бир тилдегисинин экинчи тилде маанилеш болгону жазылып, Кыргызча жана түркчө эки тилде даярдалды. Бул эмгек бардык предметтик мугалимдерге, тилчи филологдорго, студенттерге жана жалпы сөз өнөрүнө кызыккандарга арналат. Б УДК-80/81 ББК- 81 ISBN Бообекова Кадиян Сансакеевна, 2013 Avrasya Press 2013

4 МАЗМУНУ Кириш сөз... 9 ЖҮРҮШ-ТУРУШКА БАЙЛАНЫШТУУ КЫРГЫЗЧА- ТҮРКЧӨ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР А Б Д Ж З И К М Н О Ө П С Т У Ү Ч Ш Ы Э İNSAN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TÜRKÇE-KIRGIZCA DEYİMLER Ön söz

5 A B C Ç D E F G H I İ K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z

6 Кириш сөз Ар бир элдин өсүп өнүгүүсүндө маданият канчалык даражада маанилүү болсо, тил да ошончолук деңгээлде чоң ролго ээ. Тигил же бул эл көптөгөн кылымдар бою топтогон турмуштук тажрыйбаларын, келечекке үлгү боло турган окуялардан алган сабактарын, билгендерин, көз караштарын оозеки адабиятка, кол өнөрчүлүккө, ыр-күүлөргө, оюндарга ж.б. чагылдырып келишкен. Калк тарабынан жаралган элдик оозеки чыгармалар - дастандар, легендалар, жомоктор, жамактар, кошоктор, ырлар, табышмактар, жаңылтмачтар, макал-лакаптар, дидактикалык чыгармалар кылымдар бою муундан-муунга өтүп, мурас катары сакталып келет. Ал мурастар элдин байлыгы, баалуулугу болуп, ар дайым маданиятыбыздын, адабиятыбыздын өнүгүүсүнүн негизин түзөт. Алардын ичинен айтылышы жагынан оңой, кыска, мааниси терең, күчтүү ойду камтыган, образды, абалды же турмуштук факторлорду сүрөттөөдө калыптанып калган туруктуу сөз айкаштары көбүрөөк колдонулган. Ал туруктуу сөз айкаштарынын кээ бирлеринде жүрүш-турушка, өз ара мамилеге, турмушка карата үгүт-насыят, үмүт-тилек болсо, кээ бирлери болгон окуяларды, ар кандай абалдарды, элдик маданияттын бир үзүмүн, ошол элдин жашоо образын, турмуштук тажрыйбасын, айлана-чөйрөгө болгон көз карашын, жашоо философиясын чагылдырат. Андай туруктуу сөз айкаштары, макал-лакаптар, фразеологизмдер элге сиңип, элдик орток мурас болуп калган.

7 Анткен менен убакыт өткөн сайын баалуулуктар да өзгөрүп, бир тараптан өлкөдө социалдык, экономикалык, технологиялык өнүгүүлөр болуп жатса, экинчи тараптан көптөгөн сөздөр, макалдар, фразеологизмдер айрыкча жаштар арасында унутулуп, аз колдонулуп жатканы байкалууда. Мындай көрүнүш бара-бара тилибиздин жакырданышына, унутулушуна себеп болууда. Тилдин жакырданышына жол бербөө үчүн тилдик баалуу мурастарыбызды кичине кезинен тартып эле жаштарга үйрөтүү зарыл. Баланын адамкерчиликтүү, адептүү болуп чоңоюшу үчүн негизги түйшүк ата-энеге, андан кийин жакындарына жана окуган мектебине түшөт. Бала биринчи таалим-тарбияны үй-бүлөдөн алат, мүнөзү үй-бүлөдө калыптанат. Андыктан бала чоңойтууда үй-бүлөнүн ролу өтө маанилүү болуп, ата-эненин өздөрүнүн ар бир кыймылына этият болуусу, ага аракеттенүүсү, ал эми мугалимдердин да үйбүлөгө көмөк көрсөтүп, жардам берүүсү зарыл. Бул үчүн мугалимдин балдардын ар бири менен жекече өзгөчөлүктөрүн эске алып иштей билүүсү керек. Баланын жүрүш-турушунун жакшы жактарын жактырып, аны мактаган, көтөрмөлөгөн жана кээ бир мамилесин жактырбаган, аларды сындаган же сын көз менен караган, жакшы тарбияны, адамгерчилик мүнөздү, жүрүш-турушту жактап, колдогон фразеологизмдер тилибизде көп кездешет (М: ак сүтүн актоо; баш көтөрбөй иштөө; ак көңүл, колуна кол, бутуна бут болуу; же ак кол, акчүч; алма быш, оозума түш; иштин көзүн билбөө; ж.б.). Жаштарга буларды үйрөтүүнү жалгыз гана тил үйрөтүү сабактарында эмес, педагогика, психология баш болгон бардык гуманитардык сабактар аркылуу ишке ашырууга болот. Жаштарды окутуп тарбиялоодо, келечекке даярдоодо, ага жол көрсөтүп, багыт берүүдө китептеги тексттен тышкары көбүнчө турмуштук мисалдар, салыштыруулар, макал-лакаптар, фразеологизмдер колдонулат.

8 Негизги максат - жаш муундарды эл керегине жараган адам кылуу жана коомго керектүү атуулду тарбиялап өстүрүү болгондуктан, аларга тилин, маданиятын, салт-санаасын, үрпадатын, баалуулуктарын үйрөтүү аркылуу гана жетүү мүмкүн. Жүрүш-турушка, өз ара мамилеге, көз караштарга, жеке сезимдерге байланыштуу өзгөчөлүктөрдү камтыган фразеологизмдердин тилибизде колдонулушуна жана тилдик баалуу мурастарды коргоого салым кошуу максатында Жүрүш-турушка байланыштуу кыргызча - түркчө фразеологизмдер İnsan Davranışıyla İlgili Türkçe-Kırgızca Deyimler аттуу бул сөздүк түзүлдү. Адам баласынын жүрүш-турушундагы, мамилесиндеги ар түрдүү кырдаалды, сезимдик абалдарды чагылдырган фразеологизмдер бир жагынан балдардын жана жаштардын сөз байлыгын өстүрсө, экинчи жагынан алардын ой жүгүртүү, элестетүү, окуяны образдуу кабыл алуу сыяктуу психологиялык процесстерин өнүктүрүүгө жардам берет. Сөздүктө ар бир фразеологизмдин мааниси мисалдар аркылуу чечмеленбестен, болгону бир тилдеги фразеологиялык сөз айкаштарынын экинчи тилдеги эквиваленти жазылып, эки тилде даярдалды. Сөздүккө камтылган фразеологизмдер биринчи бөлүмдө кыргызча-түркчө (2556), экинчи бөлүмдө түркчө-кыргызча (2600) алфавиттик тизме боюнча жазылып, жалпы 5156 фразеологизм киргизилди. Кээде бир эле фразеологиялык сөз айкаштарынын экинчи тилде бир канча эквиваленти болсо, кээ бир учурда бир канча фразеологизмдердин бир гана эквиваленти болгон учурлар кездешет. Мындай учурда экинчи тилдеги фразеологизмдер бир канча жолу жазылып жана сан менен (1., 2.,..) көрсөтүлүп, ал эми синоним сөздөр колдонулган учурда таякча (/) аркылуу бөлүнүп берилди.

9 Негизинен сөздүктө жүрүш-турушка байланыштуу фразеологизмдерге басым жасалганы менен алардын ичинен: - жаш муундарга таалим-тарбия берүүнү; - адамдын жүрүш-турушундагы оң жана терс көрүнүштөрдү (М., эмгекчилдик, жалкоолук); - адамгерчилик сапатты, мүнөздү (М., жакшылык жасоо, жумшактык, катуулук, ак ниеттик, кара санатайлык, ич күйдүлүк); - башкалар менен түзгөн мамилени жана мамиледе туруктуулукту; - ар түрдүү ситуацияда байкала турган ар кандай абалды; - ден соолукту; - ар түрдүү психологиялык абалды (М., кубаныч, кайгы, өкүнүч, сүйүнүч, тилек, үмүт, коркуу, жакшы көрүү, жаман көрүү, жактыруу-жактырбоо сезимдери, сыймыктануу, уялуу, дүйнөнү кабыл алуу); - кыймыл-аракетти (М., шашкалактоо, жайма-жай кыймылдоо); - сырткы көрүнүштү (М., кийим-кечени жарашыктуу же жарашыксыз кийгени; кебете, тазалык, жасаган ишти); - бир нерсеге болгон көз карашты (жактыруу, жактырбоо, колдоо, кош көңүлдүк, колдобоо) ж.б. ушул сыяктуу абалдарды чагылдырган фразеологизмдерге орун берилди. Үй-бүлө мүчөлөрү арасында жөнөкөй пикир алышуудан тартып, бардык кесип ээлери, өзгөчө педагогдор, журналисттер, окумуштуулар, дипломаттар ойлорунун таасирлүү жана иштеринин натыйжалуу болушу үчүн фразеологизмдерди колдонушат. Ал эми көркөм сөз менен иштеген чыгармачыл адамдар макал, лакап, учкул сөз жана фразеологизмдерди өтө кылдат урунуп, сөздүн таасирин күчөтүүчү касиеттерине таянышып, бир нерсени, окуяны сүрөттөөдө ойдун таамай берилишине көңүл бурушат. Төмөндө фразеологизм тууралуу кээ бир аныктамаларга орун берилди:

10 - Фразеология деген термин грекче phrasеs (туюнтма) + logos (сөз, түшүнүк + илим) деген эки сөздөн алынган (Осмонова, 2008, 14-б). - Фразеологизмдер көркөм каражат катары колдонулуп, текстте өз стилистикалык функцияларын аткарганда ошол чыгарманын көркөмдүк сапатын, каармандардын образынынын таамай сүрөттөлүшүн арттырат. Башкача айтканда, фразеологизмдер көркөм сөз чеберлери үчүн түгөнгүс байлык, чоң казына болуп эсептелет (Осмонова, 2008,7-б). - Эркин сөз айкашы менен фразеологизмдер белгилүү даражада жалпылыктары болгону менен, өзүнчө спецификалык өзгөчөлүктөрү бар эки башка категория (Осмонова, 2008, 7-б). - Фразеологизмдер ширелишкен бир бүтүндүк маанини туюндуруу жагынан тематикалык өзгөчөлүгүнө ылайык өз ичинен бир нече топко бөлүнөт. Алардын негизгилери: адамдардын мүнөзүн жана сапаттарын билдирүүчү фразеологизмдер; адамдардын өз ара мамилесин көрсөтүүчү фразеологизмдер; адамдардын ички сезимин чагылдыруучу фразеологизмдер; көңүл күүсүн билдирүүчү фразеологизмдер (Осмонова, 2008, 8-б) деп берилсе дагы, булардан башка адамдын турмуштук жашоо шарттарын чагылдырган фразеологизмдер; жандуу жана жансыз жаратылыш тууралуу фразеологизмдер; адам баласынын чөйрө менен болгон мамилесин чагылдырган фразеологизмдер; адамдын табигый чөйрөгө, жаратылышка болгон көз карашын билдирген фразеологизмдер; жаныбарлар дүйнөсү (анималисттик) жөнүндөгү фразеологизмдер бар. - Фразеологизмдер өзү эркин эмес, туруктуу сөз айкашы болуп, анын компоненттеринин орду алмашса, ал сүйлөм же сөз айкашы грамматикалык жактан туура болгону менен, лексикалык жактан маани бербей калышы ыктымал.

11 - Фразеологизмдер же туруктуу сөз айкаштары - калыптанган, калыптанып жатып кынапталган сөз айкаштары болуп саналат. - Фразеологизмдердин баары эле кынапталып, куюлушуп шыр айтылбашы мүмкүн (М: ак кол, куурай башын сындырбoo, тилинен чаң чыгуу). - Кээ бир фразеологизмдерде бүтүндүн бөлүгү образдуу, өтмө мааниде берилет (М: тырмак учу, көз оору, маңдай тери). - Фразеологизмдер убакыт өтсө да унутулбайт. - Фразеологизмдер басымдуу түрдө уйкаш түзүлүштө колдонулат (М: ойду омкоруп, тоону томкоруп). - Фразеологизмдерди бир нерсени, абалды, кубулушту түшүндүрүүчү, сүрөттөөчү калып катары кароого болот (М: бүткөн бою дүр этүү, көңүлү үч көчкөн журттай калуу, оозуна карап сүйлөө, эбедейи эзилүү). - Фразеологизмдер түз мааниде айтылса башка тилге которууга болот, ал эми кыйыр маанисинде болсо так которулбайт. (М: башын оорутуу başını ağrıtmak, төбөсүнө көтөрүү - baş tacı etmek). - Фразеологизмдер курамындагы ар бир сөз баштапкы касиетин толугу менен сактай бербейт, лексикалык мааниси, грамматикалык касиети боюнча олуттуу өзгөрүүгө учурайт. Мисалы: жүрөгү оозуна тыгылуу, ажыдаардын куйругун басуу, сиркеси суу көтөрбөө сыяктуу фразеологизмдердин бардык компонентин сөзмө-сөз эле түшүнүүгө болбойт (Осмонова, 2008, 18-б). - Фразеологизмдер бул же тигил нерсенин, кыймыл-аракеттин ж.б. нагыз аталышын билгизбейт, өз аталышы бар нерселерди элестүү, образдуу, экспрессивдүү туюндуруу үчүн колдонулат. Ошол себептен фразеологизмдерде экспрессивдикэмоционалдык касиет басымдуулук кылат (Осмонова, 2008, 21- б).

12 - Фразеологизмдер жалгыз сөздөн болбой, эки же андан көп сөздөрдөн куралат. - Фразеологизмдер эки же андан ашык компоненттерден туруп, лексикалык бир бүтүндүккө айланып, семантикалык жактан ширелишкен, сүйлөмдүн бир гана мүчөсүнүн милдетин аткарып, речте даяр формада колдонулган, образдуу сапатка ээ болгон, туруктуу сөз түрмөктөрү (Эгембердиев, 2007, 19-б). Фразеологизмдер бир элдин тарыхый өнүгүшүндөгү жана жашоо шарттарындагы коомдун улуттук-маданий бөтөнчөлүгүн чагылдырып, көбүнчө көркөм оозеки сүйлөшүү функционалдык стилдеринде колдонулат. Фразеологизмдер адам баласынын түрдүү өзгөчөлүктөрүн сүрөттөөдө, кылган иш-аракетине же жүрүш-турушуна баа берүүдө колдонулат жана бирөөнүн ички сезимин, ой-санаасын, көз карашын чагылдырат (М: акылдуу же кем акылдык, достук же кастык, араздашуу жана элдешүүлөр, атаандаштык, арамзалык, ак ниеттик, кара санатайлык, кызганычтык же айкөлдүк). Жогорудагы ойду толуктоочу катары фразеологизмдин түрлөрүнө төмөнкү мисалдарды келтирүү мүмкүн. Мамилелердин түрлөрүн билдирген фразеологизмдер өз ичинен эки топко бөлүнөт. Оң мамилени билгизген фразеологизмдер: жакын көрүү, ишенүү, жакшы көрүү, жалынуу, сүйүү, көңүлү көтөрүлүү, жардамдашууну каалоо, баарына даяр болуу, сыйлоо, кадырлоо, урматтоо, баалоо, суктануу, сыймыктануу ж.б. маанидеги фразеологизмдер. Мисалы: көңүлү көтөрүлүү, эбедейи эзилүү, көзүнүн агы менен тең айлануу, ичкен ашын жерге коюу, алдынан кыя өтпөө, жанындай көрүү ж.б. Терс мамилени билгизген фразеологизмдер: тоготпогондукту, керсейгендикти, бой көтөргөндүктү, алдамчылыкты, жек көрүү, таарынууну, араздашууну, сүйбөгөндүктү, эки жүздүүлүктү, артынан түшүү, кайраштыруу, көкүтүү, кагылыштыруу,

13 араздаштыруу, кызгануу, тилдөө сыяктуу кыскасы терс мамилени, жактырылбаган жүрүш-турушту туюндурган фразеологизмдер. Мисалы: ак кол, арам тамак, ашка жүк, башка жүк, аяк бошотор, жатып ичер, куурай башын сындырбоо, оозу менен орок оруу, ишке мойну жар бербөө, эки үйдү эриктирбеген, алп ооз, баскан изине чөп чыкпаган ж.б. Кишилердин ички сезимдерин, ой-толгоосун чагылдырган фразеологизмдер. Ички сезимди, кишинин кандай ойлонгонун, адамкерчилик сапатын, көңүлүндөгү ой-тилегин билгизген фразеологизмдер да көп. Алар да өз ара бир нече топторго бөлүнөт: сүйүнүү, кубануу, жетине албоо; керсейүү, бой көтөрүү, айласы кетүү, кыйналуу, көңүлү тынчып калуу же тескерисинче санаасы тынбагандыкты, ызалыкты, жашыктыкты, кайгыргандыкты, өкүнгөндүктү, каардануу, ачуулануу ж.б. маанидеги фразеологизмдер (Осмонова, 2008, 28-б). М: көңүлү көтөрүлүү, төбөсү көккө жетүү, сөөгү агаруу, көктөн тилегенин жерден табуу, чечекейи чеч болуу, так секирүү, терисине батпай кубануу, оозу жамажайына жетүү, каткырыгы таш жаруу, майдай жагып калуу сыяктуу фразеологизмдер оң сезимдерди билгизсе, айласы алты кетүү, алапайын таппоо, жаагынын түгү чыгуу, күйбөгөн жери күл болуу, жини шакардай кайноо сыяктуу фразеологизмдер терс сезим, ойлорду билдирет. Жүрүш-туруштагы абалды билдирген фразеологизмдер. Кыймыл-аракетти, андагы абалды билдирген, кыймылдын жарашыктуу же олдоксон, шашма же орундуу экенин чагылдырган жана окуяны элестүү берген фразеологизмдер бул топко кирет. М: буту-бутуна тийбөө, ийиктей имерилүү, алапайын таппай калуу, башына чөп үйүү, башын ташка уруу, башына тоо кулагандай болуу, бели бекчейүү, көзү чекчейүү, бир этегин үзө басып, бир этегин жаза басуу, бир буту жерде, бир буту көрдө болуу, боору катып күлүү, бүргөдөй секирүү,

14 дат деп отуруп калуу, дене бою дүркүрөө, желгенине жел жетпөө, ээги ээгине тийбөө, тилинен чаң чыгуу, ырп этээрге алы калбоо, кирпик көзүн какпоо, кирпиктен тартса жыгылгандай. Жүрүш-туруштагы оң жана терс көрүнүштөрдү чагылдырган фразеологизмдер. Мында көбүнчө коом тарабынан жактырылган жана жактырылбаган жүрүш- туруш өзгөчөлүктөрү белгиленет. М: Бирде төө кыял, бирде бээ кыял, бет тырмачылык кылуу, бетке чабуу, беш өрдөгүн учуруу, дымагына нан бышуу, өңдү көрсө жүз тайды, оозуна келгенди оттоо, оюна келгенин кылyy, көөп калуу, өпкөсүн колуна кармоо, кой терисин жамынуу, мурдун балта кеспөө, чымын чаккандай көрбөө, койайга келбөө, төө басты кылуу, төбөсүнө көтөрүү, жерге сууга тийгизбөө, өз көмөчүнө күл тартуу, алаарда эл, берээрде жоо болуу, жер баспай калуу, бир кулагынан кирип, бир кулагынан чыгуу, ач айкырык салуу, сууга алпарып сугарбай келүү; Фразеологизмдер өз алдынча бир элдин салт-санаасынын, үрпадаттарынын, маданиятынын негизинде пайда болуп, оңой кабыл алынып, дароо эле колдонула турган өзгөчөлүктөргө ээ эмес. Туруктуу сөз айкаштары болгону үчүн аларды дароо түшүнүүгө болбойт, аларды түшүнүү үчүн ошол тилди жакшы билүү зарыл. Тигил же бул тилди жакшы билбеген, маселен, кыргыз тилин жеткиликтүү билбегендердин кыргыз тилиндеги фразеологизмдерди өз орду менен колдоно албаганын көптөгөн мисалдардан көрүүгө болот. Фразеологизмдерди окутуу бир гана өз тилин же башка тилди үйрөтүүдө эмес, өз маданиятын же башка элдин маданиятын, салт-санаасын таанууда, инсандардын жүрүш-турушуна, кылган мамилесине, жасаган ишине баа берүүнү үйрөтүүдө да чоң мааниге ээ. Ошол сыяктуу эле фразеологизмдер кыргыз жана түрк элдеринин маданиятында да чоң орунду ээлейт.

15 Кыргыз жана түрк элдери тектеш эл болгондуктан окшош образдар жана символдорду чагылдырган фразеологизмдерди өтө көп жолуктуруу мүмкүн. Бирок ага карабастан, алардын сөз байлыктары жана фразеологиялык сөз айкаштары жашаган жерине, географиялык климаттык абалына, турмуш шартына жараша калыптанганын айтууга болот. Төмөндө кыргыз жана түрк тилиндеги тектештикти, жакындыкты тастыктаган, бирдей маанини туюндурган фразеологизмдерден мисалдар келтирели: Мисалы, кырг: Жети атасын таанытуу же энесин Анжияндан көргөзүү; түрк: Dünyanın kaç bucak olduğunu göstermek. Эки тилде тең мааниси: эсинен кеткис кылып катуу жазалоо, көргүлүктү көрсөтүү. Кырг: Этеги элбиреп, жеңи желбиреп, түрк: Etekleri zil çalmak. Мааниси: өтө кубанып шашкалактоо. Кырг: Көңүлү жайлануу, түрк: Yüreği ferahlamak. Эки тилде тең мааниси: бир иш үчүн ыраазы болуу, кубануу. Кырг: Башы айлануу, түрк: Başı dönmek;(эки тилде тең бир мааниде колдонулат: көңүлү караңгылоо, алсырап кетүү, өзүн начар сезүү. Кырг: Битин сыгып канын жалаган же кесип алсаң кан чыкпаган, түрк: Öldürseler kan akmaz, sinekten yağ çıkarmak; günahını bile vermemek. Эки тилде тең мааниси: сараң. Жогоруда айтылгандай, эки тилде тең ар түрдүү темаларды камтыган фразеологизмдер көп. Бирок, жаштарга тил үйрөтүү жана аларды мекенчил, билимдүү, аң сезимдүү, жакшы мүнөзгө ээ атуул катары тарбиялоо үчүн жүрүш-турушка, мүнөзгө, адамгерчиликке, үй-бүлөдө бала тарбиялоого, балага үлгү болууга байланыштуу көптөгөн макал-лакаптардын, фразеологизмдердин изилдениши бүгүнкү күндө өтө маанилүү. Бул сөздүккө байланыштуу өздөрүнүн ар түрдүү ойлорун, кемчиликтерге карата сын-пикирлерин айта турган

16 мекендештерибизге алдын ала ыраазычылык билдиребиз. Бул эмгек тилчи филолог мугалимдерге, студенттерге жана ошондой эле жалпы көркөм сөз өнөрүнө кызыккандарга арналат. Сөздүк окугандарга кызыгуу жаратса жана пайдалуу болсо деген үмүттөбүз. Бул сөздүктү түзүү үчүн фразеологизмдерди топтоодо, чечмелөөдө жардамы тийген студенттериме терең ыраазычылыгымды билдирем. Айрыкча, сөздүк түзүүдө баалуу кеп-кеңешин аябаган, ар дайым оңдоо-түзөөлөрдү киргизип, бул эмгектин бүтүшүнө салымын кошкон филология илимдеринин доктору, доцент Бурул Сагынбаева эжеге жана кээ бир түзөтүүлөрдү жасап өз салымдарын кошкон бардык кесиптештериме, айрыкча Др. Кишимжан Эшенкуловага менен Др. Женгиз Буйарга терең ыраазычылыгымды билдирем.

17 А Аарынын уюгундай иштеген Аарынын уюугун басуу Абадан акы алуу Абал суроо Абийири айрандай төгүлүү Абийири жол бербөө Абийири сыздоо Абийири төгүлүү Абийирин ачуу Абийирин айрандай төгүү Абийирин аштай төгүү Абийирин сактоо Адал болсун/ аш болсун Адам болуп калуу Адам кылуу Адебин ашуу Адебин билбөө Адебин билдирүү Адебинен ашуу Arı kovanı gibi işlemek Damarına basmak Haraç almak Hoşbeş etmek Foyası meydana çıkmak Nefsine yedirememek Vicdan azabı duymak 1. Gözden düşmek, 2. Kirli çamaşırları meydana çıkmak, 3. İpliği pazara çıkmak Kirli çamaşırlarını dökmek Kirli çamaşırları ortaya dökmek Beş paralık etmek Şerefini korumak Helal olsun Adam sırasına geçmek (girmek) Adam etmek Çizmeyi aşmak 1. İleri gitmek. 2. Haddini bilmemek. Hakkından gelmek Kantarın topunu kaçırmak

18 A Адепсизге кашык салса беш ууртайт болуу Ажал азгыруу Ажал айдоо Ажат ачуу Ажыдаардын куйругун басуу Аза күтүү Азабын аштай берүү Азабын колуна берүү Азабын тартуу Азап тартуу Азапка калуу Айгай салуу Айдаганы беш эчки, ышкырыгы таш жарат Айланып тегеренүү Айласы алты кетүү Айласын таппоо Айнып калган Айнып калуу Айран ичкен кутулду, челек жалаган тутулду Yüz verilince astar istemek Kanına susamak Eceline susamak Yüzünü ağartmak Belasını aramak Yas tutmak Haraca kesmek 1. Canına okumak. 2. Deveye hendek atlatmak. 3. Canını yakmak. 4. İflahını kesmek 1. Çile çekmek. 2. Yükünü tutmak Çile doldurmak Beli kırılmak Çığlık koparmak Haline bakmaz, Hasandağına oduna gider Kul kurban, kurban olası 1. Aklı başından gitmek. 2. Dört dönmek. 3. Allak bullak olmak. 4. Kapana kısılmak. 5. Başına yıkılmak 1. Eli böğründe kalmak. 2. Uçan kuştan medet ummak Aklında zoru olmak Aklını oynatmak Hesabı kesmek

19 A Айт дегенде буйт деген Айта электе түшүнүү Айткан сөзүнөн акы алган Айтканга оңой Айтканды аткаруу Айтканды жасаган Айтканды угуу Айтканым айткан, дегеним деген Айтканын айткандай жасоо Айтканын жерде калтырбоо Айтканынан кайтпаган Айтпаганга жонбогон Айтпаганга жонтпогон Айтпай турган сөз эле, чыгып кетти өзү эле Айтпай турган сөз эле... Айыбы ачылуу Ак ит, сары ит, баары бир ит Ак караны тааныган Ак караны ылгоо Ак көңүл Ак сүтүн кечүү 1. Tetik durmak. 2. El pençe divan durmak Leb demeden leblebiyi anlamak Ağzına kira istemek 1. Yükte hafif, pahada ağır olmak. 2. Dile kolay Laf dinlemek Emir kulu Yola yatmak İnadım inat, adım kel Murat Söz dinlemek Bir sözünü iki etmemek Nuh der, peygamber demez Garip hırsızlığa çıkmış, ay erkenden doğmuş Talihi yar olmamak Ok yaydan çıkmak Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü 1. Fes düştü kel açıldı. 2. Takke düştü kel göründü. 3. Su yüzüne çıkmak Нa hoca Ali, ha Ali hoca Halden anlamak Akla-karayı seçmek 1. Alçak gönüllü. 2. Yüzü yerde olmak Hakkını helal etmek

20 A Аке дебейби, алдап жебейби Акесин таанытуу Аккан дос болуу Аккол, акчүч Акма кулак Акча алуу, сурап алуу Акчаны талаага чачуу Акчасы иттин кaра капталынан Акчасын чачуу Акчасын сапыруу Акыл айтуу Акылга дыйкан Акылдан адаштыруу Акылдуу-эстүү, тартиптүү болуу Акылдуу, кыраакы Акылын жоготуу Акылынан адаштыруу Акылынан айнуу Акыл-эсин токтотуу Акысын кечпөө Акысын кечүү Ал чапаным сен же Ала жипти аттоо Ağa diyeyim sana, yağın bulaşsın bana 1. Ders vermek. 2. Meydan okumak 1. İçtikleri su ayrı gitmemek. 2. Kara gün dostu olmak 1. Çıtkırıldım olmak. 2. Buluttan nem kapmak. Kulağı delik olmak Para koparmak Parayı sokağa atmak Paraya para dememek Para dökmek Para kesmek Akıl vermek 1. Fikir işçisi. 2. Fikir babası Aklını başından almak Akıllı uslu olmak Gözü açık Aklını oynatmak Deli etmek 1. Dağlara düşmek. 2. Deli divane olmak. 3. Keçileri kaçırmak. 4. Aklını oynatmak. Farkına farmak 1. Gözüne dizine durmak. 2. İki eli yakasında olmak Hakkını helal etmek Ye kürküm ye Üstüne gül koklamak

21 A Ала качуу Алаарда эл, берээрде жоо Алай дүлөй кылуу Алаканга салгандай билген Алапайын таппай калуу Алапайын таппоо Алапайын таптырбоо Алдан күчтөн тайыган Алданып калуу Алдап колго алyy Алдап коюу Алдастап калуу Алдатпай көзү ачылуу Алдоого көнбөө Алды артын ойлобоо Алдым-жуттум Алдынан кыя өтпөө Алдыраарда жаздыраар Gemi azıya almak Alacağına şahin, vereceğine karga Ortalığa kasıp kavurmak Avucunun içi gibi bilmek Hop oturup, hop kalkmak Dünya gözüne görünmemek 1. Aceleye getirmek. 2.Dara getirmek. 3. İki ayağını bir pabuca sokmak. Yaş yetmiş, iş bitmiş 1. Yan basmak. 2. Zokayı yutmak. 3. Oyuna gitmek. 4. Tuzağa düşmek Avucunun içine almak Külahını ters giydirmek 1. Pür telaş olmak. 2. Havalara girmek Maymunun gözü açılmak Kül yutmamak Önünü arkasını düşünmemek 1. Harcı borcunu ödememek. 2. Astığı astık kestiği kestik olmak Huzura salavatla girmek 1. Avucunu yalamak. 2. Çürük tahtayı basmak. 3. Baştan çıkmak. 4. Oyuna gelmek

22 A Алжып калуу Алма быш, оозума түш Алп ооз Алсам, бербесем Алтын жумурткалаган каз Алчы-таасын жеген Алы жетпеген иш Алыбек алынча Алын билбөө Алып коюу Андан мындан сөз кылуу Ант ичүү Антташып-шерттешүү Аңгектен качсаң дөңгөккө Ап жип болуу Апкаарып калуу Апырткан калп Апыртып айтуу Апыртып, көккө чыгаруу Апыртып калп айтуу Ар өнөрү бар Арааны ачылуу Keçileri kaçırmak Armut piş, ağzıma düş 1. Ağzı kalabalık olmak. 2. Şom ağızlı. 3. Boş boğazlık etmek Ne yardan geçer, ne serden Altın yumurtlayan kaz (tavuk) Şeytana külahı ters giydirir Hükmü parasına geçmek 1. Çam sakızı çoban armağını. 2. Karınca kararınca Topal eşekle kervana karışmak El koymak Öteden-beriden konuşmak And içmek Anca beraber, kanca beraber olmak Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak 1. İt, tazıya dönmek. 2. Mum gibi erimek Nutku tutulmak Kuyruklu yalan 1. Farfaracı olmak. 2. Bire bin katmak Dağa kaldırmak İşkembeden atmak Helva demesini de bilirsin, halva demesini de Kıskançlıktan çatlamak

23 A Араанын агытуу Ара жолдо таштоо Арадай жерге чарадай жыйын куруу Аралашып чаташуу Арам ойлуу иш кылуу Арам ойлуу Арам тамак Арамза, арсыз күлүү Арасын ачуу Aрба-барбага келүү Арбагын ыраазы кылуу Аркасынан билгизбей жасоо Аркасынан сая түшүү Аркасынан уруу Арманда калуу Арманы аттын башындай Ар намысы жок Артка кайрылбайбыз Артта калган Артык кылам деп тыртык кылуу Артын карабай качуу Артын тазалоо Артынан түшүү Göz koymak Oyun bozanlık etmek Fiskos etmek Kör döğüşü Dolap döndürmek (çevirmek) İçten pazarlıklı Yan gelip yatmak Pis pis gülmek Nifak sokmak 1. Hatır sormak. 2. Hoşbeş etmek Ruhunu şad etmek Arkadan vurmak 1. Peşine düşmek. 2. Peşinden takılmak 1. Yardan atmak. 2. Sırtından vurmak Hevesi içinde kalmak Dert yanmak Yüzüne tükürseler, yağmur yağıyor sanmak Ölmek var, dönmek yok Eline su dökememek Kaş yaparken göz çıkarmak 1. Aman dilemek. 2. Tabana kuvvet. Karda gezip izini belli etmemek Peşini bırakmamak

24 A Артынан сая түшүү Артынан жамандоо Артынан түшүп алуу Артынан түшүү Артынан ырдоо Ары жок Ары барып, бери келүү Ары калчап, бери калчоо Ары карап ыйлaп, бери карап күлүү Арыдан бери Асмандагы айды алуу Асман тиреп туруу Асманга колу жеткендей болуу Асмандан түшкөнсүү Асты-үстүнө түшүү Ат тезегин кургатпoo Ат тезегин кургатпай келүү Ата деген аты эле бар Ата-жотосун таанытуу Атагы чыгуу Атам замандан калган Атанын баласы Атасын / акесин таанытуу 1. Ardına düşmek. 2. İz sürmek Teneke çalmak Kancayı takmak Peşinde dolaşmak Türkü yakmak Ar ve namusunu peynir ekmekle yemiş Ecelden dönmek İğnenin gözünden geçirmek İkili oynamak Tez elden Ağzıуla kuş tutmak Küçük dağları ben yarattım demek Kolu göğe uzamış gibi Zembil ile gökten inmek Etekleri tutuşmak 1.Teri kurumаdan. 2. Hafta sekiz, gün dokuz. 3. Mekik dokumak Kapısını aşındırmak Baba değil, Trabzon babası 1. Hakkından gelmek. 2. Ferman okumak. 3. Bin pişman etmek Yıldızı parlamak Nuh nebiden kalma Ata-ana sofrasında büyümüş Haddini bildirmek

25 A Аты бар, заты жок Аты-жыты белгисиз Аты жыты калбады Аты калуу Аты өчкөн Аты өчүү Аты чыгуу Аты / атагы чыгуу Атын атабоо Ач айкырык салуу Ач көз Ачарчылыктан чыккансып Ачууга алдыруу Ачуулануу / азабын берүү Ачуусу келүү Ачуусу шакардай кайноо 1. Zümrüd-ü Anka gibi. 2. İsmi var, cismi yok 1. Adı-sanı belirsiz. 2. Esamisi okunmamak Eser kalmamak Adı kalmak Esamisi okunmamak 1. İzi silinmek.2. Adı batmak Nam salmak Ad almak Adını ağzına almamak 1. Top gibi gürlemek. 2. Feryadı basmak. 3. Çığlık koparmak 1. Gözü doymamak. 2. Maymun iştahlı. 3. Gözü aç olmak. 4. Elini veren kolunu alamaz. 5. Tok evin aç kedisi Kıtlıktan çıkmış gibi olmak Gözü dönmek İfrit kesilmek 1. Barut fıçısı haline gelmek. 2. Çileden çıkmak. 3. Nevri dönmek. 4. Nefesi kesilmek. 5. Kafası kızmak 1. Bozuk çalmak. 2. Cinleri başına toplamak. 3. Küpe binmiş, kamçıyı ele almış. 4. Dinden imandan çıkmak.

26 A Ачуусун чыгаруу Ачык айкын, тартынбай Ачык айтпай булдуруктоо Ачык ооз Ачылып сүйлөө Аш кыла албоо Ашка жүк, башка жүк Ашказаны аңтарылуу Ашык болуу Ашыктык отуна күйүү Ашып кетүү Аюудай айкыруу / өтө орой Аябай жакшы колдонуу Аябай жинденүү Аябай кыйын ууру Аябай токмоктоо Аябай толкундануу Аябай чарчоо Аягы асманга чыгуу Аяк бошотоор 1. Hıncını çıkarmak. 2. Sap yiyip, saman çıkarmak. 3. Acısını çıkarmak Açık saçık Sözü ağzında gevelemek Ağzında bakla ıslanmamak Kabak çiçeği gibi açılmak İçi almamak Yan gelip yatan İçi dışına çıkmak 1. Sevda çekmek. 2. Abayı yakmak. 3. Başı dönmek Keremin arpa tarlası gibi yanmak Ölçüyü kaçırmak Оrman kibarı Tadını çıkarmak Öğleden ateş püskürmek Sürmeyi gözden çekmek Pastırmasını çıkarmak 1. Pür telaş olmak. 2. Etekleri zil çalmak Turşusu çıkmak Nalları dikmek Yan gelip yatmak

27 Б Бааланып калуу Бааланып наздануу Баары сонун Баарына киришүү Багы ачылуу Багы ашык Багы жок/ куу тумшук Багы тайкы Багына жазбаган Байкабай балп эттирүү Байкабай калуу Байкабай оозунан чыгып кетүү Байкалбай калуу Байкап сүйлөө Байкатпай жасоо Бактылуу болуу Бактысы төөнүн куйругу менен тең Kendini pahalıya satmak Naza çekmek Söz yok 1. Her işe burnunu sokmak. 2. Vara yoğa karışmak 1. Kısmeti çıkmak. 2. Kısmeti açılmak. 3. Başına devlet kuşu konmak. 4. Yıldızı yükselmek Kadir gecesi doğmuş Bahtı kara 1. Bahtı kara. 2. Kara bahtlı olmak Talihi yar olmamak Baklayı ağzından çıkarmak Gözden kaçırmak Ağzından kaçırmak Gürültüye gelmek Ölçüp biçmek Gürültüye gеtirmek Mest olmak Kadir gecesi doğmuş

28 Б Бактысын табуу Бала болуп, башына жүн чыкканы Бала-чакалуу болуу Балак алуу Баланчанын кадыры үчүн Балбан көтөрүш Балп эттирүү Балтага сап болуу Балтасын ташка чабуу Балыкка тил, дөңгөчкө жан киргизүү Балээ издөө Балээге кабылуу Балээге калуу Барга шүгүр кылуу Бармагын тиштөө Баскан жерине чөп чыкпайт Баскан изине чөп чыкпайт Баскан изинен жаңылбоо Баш аламан болуу, аралашып калуу Баш аламан кылуу Баш алуу Баш аман болсун Баш аягы жок Баш аягын жыйноо Kısmet bulmak Kedi olalı bir fare tutmak Çoluk çocuğa karışmak Meydan dayağına çekmek Hatırını saymak Karga tulumba götürmek Ağzından baklayı çıkarmak Baltaya sap olmak Baltayı taşa vurmak Ağaca can, balığa dil veren / on parmağında on maarifet Başına bela aramak 1. Belasını aramak. 2. Belasını bulmak 1. Belaya çatmak. 2. Selam verdik, borçlu çıktık Bir lokma bir hırka Bin pişman olmak Ayağının bastığı yere ot bitmemek Denize girse kurutur İşini bilmek Arap saçına dönmek 1. Allak bullak etmek. 2. Altını üstüne getirmek Kelle götürmek Sağlık olsun Ne baş belli, ne ayak Derlenip toparlanmak

29 Б Баш балээси Баш бербөө Баш болуу Баш көз болуу Баш ийүү Баш коюу Баш көтөрбөө Баш көтөрбөй иштөө Баш көтөрүү Баш оору Баш тажысындай көрүү Баш терисин билүү Башка жолу жок Башка жүк болуу Башка чапкандай болуу Башка чапкандай туруу Башканыкын ээлеп алуу / уурдап алуу Башканын азабын тартуу Башканын кабагына карап иш кылуу Башкасы бүтүп калгансып... Ömür törpüsü, baş belası Zıvanadan çıkmak Baş olmak 1. Baş göz olmak. 2. Göz kulak kesilmek. 3. Göz kulak olmak. 4. Elinden tutmak 1. Baş eğmek. 2. Diz çökmek. Baş koymak Başını kaldırmamak Gözü dünyayı görmemek Kafa tutmak Can sıkıntısı Başına taç etmek Ne mal olduğunu anlamak Lamı cimi kalmamak Başına kakmak 1. Başına kaynar sular dökülmek. 2. Beyninden vurulmuşa dönmek. 3. Kafasına dank etmek Zınk diyerek durmak İç etmek Başı nâra yanmak Nabzına göre şerbet vermek Her rengi boyadık, fıstîki rengi kaldı

30 Б Башкасынын ичин күйгүзүү Göze batmak Башты канжыгага байлоо Kelle koltukta olmak Башы айлануу 1. Başı dönmek. 2. Abayı yakmak Башы айланып калуу 1. Aklını kaçırmak. 2. Deli divane olmak. 3. Kendinden geçmek Башы байлануу Başı bağlı olmak Башы бош / ээн баш Başı boş Башы-көзүнө карабoo 1. Hatır gönül tanımamak. 2. Hatır gönül bilmemek. Башы көккө жетүү Başı göğe ermek Башы менен жер казса да жакпаган Ağzıyla kuş tutsa yaranamamak Башы оор 1. Fıstıklı manam. 2. Adam akıllı. 3. Ağır başlı olmak Башы оорубаган Et kafalı Башы өзүндө эмес Sakalı başkasının elinde olmak Башы шишүү Kafası kazan gibi olmak Башын айлантуу 1. Beyin yıkamak. 2. Kafasını şişirmek. 3. Baştan çıkarmak Башын байлоо Başını bağlamak Башын ийген Boynu bükük olmak Башын канжыгага байлоо 1. Kellesini koltuğuna almak. 2. Kefeni boynunda olmak Башын катуу Başını sokmak Башын көтөрбөй иштөө Göz açamamak Башын көтөрүп калуу 1. Başı doğrulmak. 2. Kafasını kaldırmak

31 Б Башын мыкчып калуу Башын ташка уруу Башына бакыт кушу конуу Башына балээ болуу Башына жаңгак чагуу Башына иш салуу Башына иш табуу Башына иш түшүрүү Башына иш түшүү Башына минип алуу Башына мүшкүл иш алуу Башына мүшкүл табуу Башына оор иш түшүү Башына селде кылып чалуу Башына таш жааган Башына тоо кулагандай болуу Башына чагылган түшкөндөй Alnını karışlamak 1. Başını taştan taşa vurmak. 2. Başını taşa vurmak. 3. Hangi taş katı ise başını ona vurmak Başına devlet kuşu konmak 1. Afet gibi, baş belası. 2. Musallat etmek Başının etini yemek Başına dert olmak Boynuna borç almak Başına buyruk olmak 1. Açmaza düşmek. 2. Başı darda kalmak. 3. Başı dara düşmek. 4. Başı sıkışmak. 5. İş başa düşmek. 6. Yük altına girmek. 7. Belasını bulmak Tepesine binmek Başına bela almak Açmaza düşürmek 1. Kara denizde gemileri batmak. 2. Beli bükülmek. 3. Dünya başına yıkılmış Başına vurmak Başına taş yağmak Kara denizde gemileri batmak Yıldırımla vurulmuşa dönmek

32 Б болуу Башына чай кайнатуу Башынан аягына чейин Башынан бутуна чейин сыдырып кароо Башынын балээси Башың баш, багалчагың кара таш Баягысы баягы Бекем, зыкым Бекерчи безер Бекерчинин уюгу Бел байлатуу Бел байлоо Белги коюу Белди бекем буу Бели бекчейгенче иштөө Бели бекчейгенче, көзү чекчейгенче окуу Бели бекчейүү, көзү чекчейүү Бели бүгүлүү Бели мертинүү Белин бүгүү Белин ийүү Белин мертинтүү Başının etini yemek Tepeden tırnağa kadar Tepeden tırnağa süzmek Baş belâsı 1.Başıboş bırakmak. 2. Yüz üstü bırakmak 1.Adı ata bindi, ayağı yerde gezer. 2. Eski hamam eski tas Eli sıkı Boş gezenin boş halfası Miskinler teknesi Cana can katmak Bel bağlamak Mim koymak Derlenip toparlanmak Göbeği çatlamak Dirsek çürütmek Elden ayaktan düşmek 1. Beli bükülmek. 2. Dört ayağının üstüne düşmek. 3. Kolu kanadı kırılmak 1. Canı yanmak. 2. Can çekişmek İflahını kesmek Süklüm büklüm Canını yakmak

33 Б Бербестин ашы бышпас кылуу Бербестин ашы бышпас Береген колум алаган Бет карабоо Бет карашпай калуу Бети башы ботала Бети калбоо Бети калың Бети күлдөй болуу Бети кызарбоо Бети чыдабайт Бетин жер каратпоо Бетин карабоо Бетинде кызылы жок Бетине көө жабылуу Бетинен бузулуу Бетинен каны тамуу Бетке айткан Бетке айтуу Бетке чабар Бетке чабуу Бетке чапкандай кылуу Bin dereden su getirmek Öküz altında buzağı aramak Bir elle verdiğini öbür elle almak Şeytan görsün yüzünü 1. Merhabayı kesmek. 2. Selamı sabahı kesmek Şafi köpeğine dönmek Yüzü kalmamak 1. Yüzünün derisi kalın. 2. Hem suçlu, hem güçlü Kül kesilmek Ar damarı çatlamak Yüzü yok Yüzünü kara çıkarmamak Yüzüne bakmamak 1. Arı satmış, namusu kiraya vermiş. 2. Yüzü kasap süngeri ile silinmiş Kirli çamaşırları ortaya çıkmak Düşüp kalkmak Yanağından kan damlamak Açık fikirli Açık yürekle söylemek 1. Yüzüne vurmak. 2. Sözünü (lafını) esirgememek. 3. Ağzının payını vermek Bozum etmek Pot kırmak

34 Б Бетме-бет келүү Бет тырмачылык кылуу Бети калың Беш колун салуу Беш колундай билүү Беш өрдөгүн учуруу Бешиктен бели чыга элек Бештен белгилүү Билгизбей, тымызын жасоо Билегин түрүнүү Билек түрүнүү Билинип калуу Билип туруп Бир балтага сап болуу Бир буту жерде, бир буту көрдө болуу Бир буту көрдө болуу Бир жерге тура албаган Бир жерде жай алып отуралбаган, көп баскан Бир иштен оңой акча табуу Бир ишти бирөөнүн ынсабына / сүтүнө коюу 1. Yüz yüze bakmak. 2. Burun buruna gelmek. 3. Yüz yüze gelmek Üstüne atmak Hem suçlu, hem güçlü Agobun kazı gibi yutmak 1. Adı gibi bilmek 2. Avucunun içi gibi bilmek. 3. El basmak 1. Külahınа anlatmak. 2. Martaval atmak. 3. İşkembe dağıtmak Bacaksız Gün gibi aşikar Aba altından değnek göstermek Üstüne yürümek Geri durmamak 1. Meydana çıkmak. 2. Açığa vurmak Körü körüne Bir baltaya sap olmak Dünyadan elini eteğini çekmek / gözü toprağa bakmak Bir ayağı çukurda olmak Dama taşı gibi oynatmak Leyleği havada görmek Para vurmak 1. Sütüne havale etmek. 2. İşi birinin insafına bırakmak

35 Б Бир ишти өтө этияттык менен жасоо Бир карын майды чиритүү Бир карыш жер Бир колу майда, бир колу балда Бир көргөндө ашык болуу Бир көрүп көөнүн берүү Бир кулагынан кирип, бир кулагынан чыгуу Бир кумалак болуу Бир күнү төө кыял, бир күнү бээ кыял Бир кызарып, бир бозоруу Бир нукка түшүү Бир ок менен эки коён атуу Бир оор абалдан оңой кутулуу Бир ордунда тура албаган Бир тыйынча баркы жок Бир тыйыны калбоо Бир шариги кем болуу Бир этегин үзө басып, бир этегин жаза баскан Бирде төө кыял, бирде бээ кыял Бири бирине дал келбеген / бекерчи Бири биринен бетер Özenip bezenmek Bir çuval inciri berbat etmek Arpa boyu kadar gitmek Bir eli yağda, bir eli balda olmak Bir bakışta vurulmak İlk görüşte vurulmak Bir kulağından girip, öbür kulağından çıkmak Fasit daire Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu Renkten renge girmek Rayına oturmak Bir taşla iki kuş vurmak Verilmiş sadakası varmış Yerinde duramamak Bir pul etmemek 1. Sıfırı tüketmek. 2. Meteliğe kurşun atmak Tahtası eksik olmak Yarım pabuç 1. Eğri büyrü. 2. Saati saatine uymamak. 3. Sağı solu belirsiz İpsiz sapsız Tencere yuvarlanmış, kapağını bulmuş

36 Б Бири ойду сүйлөсө, бири тоону Kimi nalına vurur, kimi mıhına сүйлөйт Бири ойду, бири тоoну карайт Altı kaval, üstü şeşhane Биринен алып бирине Sakaldan kesip, bıyığa eklemek Биринин артынан бири келүү Peş peşe gelmek Бирөө өлүп атса, бирөө күлүп атат Yangından mal kaçırmak Бирөөнү кожосундай көрүү Dümen suyunda gitmek Бирөөнүн жакшы жагын эстөө Rahmet okumak Бирөөнүн колуна түшүү Yakayı kaptırmak Бирөөнүн оюнчугу Maşası olmak Бит сыгарга алы жок Bit yeniği olmak Битин сыгып канын жалаган 1. Sineğin kanadındaki yağın hesabını yapmak. 2. Sinekten yağ çıkarmak. 3. Kesse kan çıkmamak. 4. Günahını bile vermemek Битиреп-титиреген / aкчага карик Eli cebine varmamak Битке өчөшүп көйнөгүн отко салуу 1. Pire için yorgan yakmak. 2. Gavura kızıp, oruç bozmak. 3. Papaza kızıp, oruç yemek Боёкчу боёкчу десе, сакалын кошо Eline yüzüne bulaştırmak боёйт Боёнуп жасануу, көз жоосун алуу İki dirhеm bir çekirdek olmak Бозала болуу Kül kesilmek Бозочунун үйү апырык менен Çarşamba pazarı сапырык Бой көтөрүп калуу Dün cin olmuş, bugün adam çarpıyor

37 Б Бой көтөрүү Боконосу бошоо Болбогон жерден өлүү Болбогон ишке киришүү Болбогон шылтоо табуу Болбос ишке убаралануу Болбос ишти жасоо Болоор иш болду, боёсу канды Болоору болду Болоору болуптур Боор ооруу Боору бүтүн эмес Боору катканча күлүү Боосун үзүү Болушаары бар Бопбоз болуу Боркулдап кайноо 1. Kendini dev aynasında görmek. 2. Yüksekten bakmak. 3. Aklı beş karış havada olmak. 4. Küçük dağları ben yarattım demek. 5. Burnu Кaf dağında olmak. 6. Çalımından geçilmemek. 7. Zembil ile gökten inmek Dizlerinin kesilmesi Pisi pisine gitmek Davul tozu, minare gölgesi aramak Sudan sebep aramak Olmayacak duaya amin etmek Kalburla su taşımak 1. Oku yaydan çıkmak. 2. Nereden incelirse, oradan kopsun. 3. Atı alan Üsküdar ı geçti. 4. İş işten geçti. Sen sağ, ben selamat Ununu elemiş, eleğini asmış Bağrına basmak Yanık bağır 1. Gülmekten kırılmak. 2. Makaraları koyu vermek İpi koparmak Sahip çıkmak Benzi solmak Cadı kazanı gibi kaynamak

38 Б Бороонго төшүн тосуу Бош ооз Бош жүргөн, бекерчи Бош олтуруу Бош убаракерчилик Бөйрөктөн шыйрак чыгаруу Бөөдөй кууруу Бөрк ал десе баш алган Бөркүндөй билүү Будуң чаңын чыгаруу Булбулдун тилин жегенсип Булуттан чыккан айга окшоо Булутту көктүн асты менен, муундуу чөптүн үстү менен жүрүү Бура бастырбоо Бура сүйлөө Буруп сүйлөө Бут баспоо Бут басып баруу Бут тосуу Буттан тайган Буту-бутуна тийбөө Akıntıya kürek çekmek Boş boğazlık etmek Kaldırım mühendisi 1.Sinek avlamak. 2. Cirit atmak Lüzümsüz işler müdürü Üzümün çöpü var, armudun sapı var Pişirip kotarmak 1. Ali kıran baş kesen olmak. 2. Vur dedikse, öldür demedik ya. 3. Külah yapmak. 4. Kafası kazan gibi olmak Kalıbını basmak Yeri göğü birbirine katan Bülbül kesilmek Yüzünü gören cennetlik olmak Suya sabuna karışmamak Yakasına yapışmak Şakaya vurmak Şakaya getirmek 1. Ayak basmamak. 2. Adım atmamak Ayak atmak Tekerine çomak sokmak Ayağını kaydırmak 1. Ayakları zil çalmak. 2. Eli ayağı dolaşmak.

39 Б Буту үзүлгөнчө чуркоо Буту үстүндө туруу Бутун тарта албоо Бутун чокко салуу Бучкагына теңебөө Бушайман болуу Буямасы келбөө Бүргөдөй секирүү Бүткөн бою дүр этүү Бүткөн бою ымыр-чымыр болуу Былк этип койбоо Былк этпеген Бырын-чырын кылуу Бырын чырынын чыгаруу Бычакка сап болбоо Бышкан ашка суу куюу Бышы кулак болуу Бээ десе, төө дейт Бээ көрдүңбү - жок, төө көрдүңбү жок 1. Tabanları yağlamak. 2. Tabanları kandırmak Ayakta durmak Turşusu çıkmak Ateş basmak Küçük dağları o yaratmış gibi 1. İçi daralmak. 2. Pişman olmak Fırsatı olmamak 1. Üç buçuk atmak. 2. Hop oturup hop kalkmak Tüyleri ürpermek 1. Tüyleri diken diken olmak. 2. Tir-tir titremek 1. İstifini bozmamak. 2. Dünya yıkılsa umrunda değil Sabır taşı Viraneye çevirmek 1. Duman etmek. 2. Un ufak etmek İpe sapa gelmemek Pişmiş aşa su katmak Kulak dolgunluğu olmak 1. Dam üstünde saksağan vur beline kazmayı. 2. Kazı koz anlamak Hiç oralı olmamak

40 Д Даамы жок Даамын алуу Дайын-дареги жок Дайыны чыкпоо Дал болуу Далысы жерге тийбеген Даңкы чыгуу Дарманы калбoo Дартына даба болуу Дат деп отуруп калуу Даярга тап Дейди тоок Дем алдырбоо Дем алуу Дем байлоо Деми ичинде калyy Демин басуу Демин ичине алуу 1. Tadını kaçırmak. 2. Tadı tuzu kalmamak Tadına varmak Ses soluk çıkmamak Ses seda kesilmek Ağzından lafı uçmak Sırtı yere gelmemek Ün kazanmak Taakatı kesilmek 1. Derdine derman olmak. 2. Yaraya merhem olmak Pişman olmak 1. Lüpe konmak. 2. Hazıra konmak Şaşkın tavuk Nefes aldırmamak Dem çekmek Havaya girmek 1. Kursağında kalmak. 2. Hevesi kursağında kalmak Soluğu almak Sinesine çekmek

41 Д Демин суутуу Дене бою дүркүрөө Дене бою жыйрылуу Дени өлүү Деңге мас болуу Деси кайтуу Десин кайтаруу Дилдиректей айлануу Дили агаруу Дили караюу Дили катуу Дилин билүү Дити барбоо Дитин коюу Док урунуу Доорон сүрүү Доско күлкү, душманга таба болбоо Дөгүрсүп сүйлөө Душманга тузак коюу Дүйнө астын-үстүн болуу Дүйнөсү астын-үстүн болуу Дүйнөсү таруу Hevesini kırmak 1. Başından kaynar sular dökülmek. 2. Tüyleri ürpermek Tüyleri diken olmak Korkudan tir tir titremek Fenalık geçirmek Hevesi/ şevki kırılmak Gözdağı vermek Fırıldak gibi dökmek Gönlü açılmak Gönlü kararmak Katı yürekli Kalbini bilmek Yüreği dayanamamak Pür dikkat 1. İftira atmak. 2. Minnet yapmak. 1. Saltanat sürmek. 2. Ekmek elden, su gölden olmak Dosta düşmana karşı Şeyhin kerameti kendinden menkul Pusu kurmak Dünyası alt üst olmak Harap olmak Dünyası daralmak

42 Д Дүнүйө капар Дүнүйө өрттөнүп баратса да Дүнүйө чекесине бүтүү Дүнүйөпороз, акча сүйгөн Дымагы күч Дымагына нан бышуу Дымы билинбөө Дымын чыгарбоо Дың дебөө Дээринде бар Дээринде жок Dünaydan habersiz 1. Dünyayı sel alsa. 2. Top patlasa duymamak Eli sıkı Para (mal) canlısı 1. Havasından geçilmemek. 2. Yüksekten uçmak 1. Havasından geçilmemek. 2. Şeyhin kerameti kendinden menkul Sırra kadem basmak 1. Gık etmemek. 2. Gıkını çıkarmamak Sesi çıkmamak Helal süt emmiş Anadan sıska, ne yapsın muska

43 Ж Жаа бою качуу Жаагы ачылуу Жаагы жап болуу Жаагы жок Жаагы тынбаган Жаагын айруу Жаагын басуу Жаагын жанган Жаагын жануу Жаагын жап кылуу Жаагынан түгү чыгуу Жаак этин жеп Жаакка чапкандай болуу Жаакта жок Жаакташуу Жаактууга жай бербеген Жаалы бетине чыгуу Yaklaşmak Çenesi açılmak Mosmor olmak 1. Çalçene olmak. 2. Çenesi düşük Ağzı kalabalık olmak. Çenesini kırmak Çenesini kapatmak Çenesi kuvvetli 1. Çene çalmak. 2. Çalçene olmak. 3. Laklakla ömür geçirmek Çenesini kapatmak Küplere binmek Diline tüy bitmek Başından kaynar sular dökülmek Çenesi düşük olmak Mukabelede bulunmak Diline tüy bitmiş 1. Yüzünden düşenin bin parça olması. 2. Suratından düşenin bin parça olması

44 Ж Жаалы катуу Жаап-жашырып коюу Жабылуу аяк жабылуу бойдон калсын Жабышып калуу Жага бербей калуу Жаза басуу Жакадан алуу Жакалашып калуу Жакасын кармануу Жакасын силкүү Жакасына жабышуу Жакасына жармашуу Жакасынан колу кетпөө Жактырбай кароо Жакшы аттуу болуу Жакшы күндө жанында болуу Жакшыдан мөөн Жакшылыгын көрүү Жакшылык көрбөгөн Жакшылык күтпөө Жакшылык кылган Жакшылык кылуу Жакшылыкта колдон Жакшылыктын жышааны Sinir küpü Gölgede bırakmak Eski defterleri karıştırmamak Çengel atmak 1. Hoş tutmak. 2. Gökte aradığını yerde bulmuş gibi 1. Ayağı kaymak. 2. Yanlışlık yapmak Eli yakasında olmak Gırtlak gırtlağa gelmek Tövbe etmek Yaka silkmek, illallah demek Sık boğaz etmek Yakasına yapışmak Yakasını bırakmamak Yan gözle bakmak Yağcılık yapmak İyi gün dostu Arlı babanın arsız evladı Mürüvetini görmek Hayır görmemek Hayır beklememek Hayır sahibi 1. Hayır işlemek. 2. Varlık göstermek. 3. İhsan buyurmak Helal ve hoş olsun Hayra alamet

45 Ж Жакшынын шарапаты Жалаа жабуу Жалаага жакын Жалаага калуу Жалган сүйлөө Жалпылап сөз ыргытуу Жалын чачуу Жалынып- жалбаруу Жамажайы жайылуу Жаман атты болуу Жаман атты кылуу Жаман жакшыны ылгабаган Жаман жолго себеп болуу Жаман жолго түшүү Жаман жосуну көбөйүү Жаман иштен узак болуу Жаманатты кылуу Жамандык кылуу Жамандыкка жакшылык Жан алакетке түшүү Жан алы калбоо Жан аябай урушуу Жан бакты Kurunun yanında yaşın yanması Çamur atmak Adı çıkmış dokuza, inmez sekize 1. Kabak başında patlamak. 2. Üzerinde kalmak Maval okumak Ortadan söylemek Ateş püskürmek Dizlerine kapanmak Ağzı kulaklarında olmak 1. Adı çıkmak. 2. Altın adını bakır etmek. 1. Leke sürmek. 2. Tefe koymak Çapla şeker bir görmek Eşeğin aklına karpuz kabuğu düşürmek 1. Kötü yola düşmek. 2. Sokağa düşmek Kırdığı ceviz bini aştı Şeytan bacağını kırmak İftira atmak 1. Ocağına incir ağacı dikmek. 2. Kumpas kurmak Taş atana ekmek atmak İki ayağı bir pabuca sığmamak Neşesinden dört köşe olmak Boğaz boğaza gelmek Keyif ehli

46 Ж Жан дили менен Жан кирүү Жан тартуу Жан таслим болуу Жан тери келүү Жан уяда, жака колдо Жан этин жеген Жанга жакын Жандан аша кечүү Жандан түңүлүү Жанды жанга уруу Жанды оозго тиштөө Жанды сеп алдыруу Жандан өтүү Жантыгынан жата калуу Жаны бек Жаны жай албаган Жаны жай таппоо Жаны жаннатка кетүү Жаны жер тартуу Жаны калбоо Жаны карайуу Жаны көзүнө көрүнүү Жаны оозуна капталуу Жаны оозуна келүү Жаны өз ордуна келүү Can-ü gönülden Can girmek Oralı olmak Ruhunu teslim etmek Ecel terleri dökmek Yaka elde, canı cebinde Feleğin çemberinden geçmek Sıcak kanlı olmak 1. Canına kıymak. 2. Ölümüne susamak Neye uğradığını şaşırmak Canını ağzına ısırmak Canı ağzında olmak Nefes almak İliklerine işlemek Lüpe konmak Yedi canlı Leyleği havada görmek 1. Acı çekmek. 2. Daldan dala atlamak Cennetin kapısını açmak Kuvvetten düşmek Sevincinden dört köşe olmak Küplere binmek 1. Ecel terleri dökmek. 2. Acı çekmek Ağzından lafı uçmak 1. Canı burnuna gelmek. 2. Eşek cennetini boylamak Kolay atlatmak

47 Ж Жаны төбөсүнө чыгуу Жаны төрт чарчы болуу Жаны тынбоо Жаны чыгуу Жаны-жүрөгү Жанын ала качуу Жанын аябоо Жанын багуу Жанын берүү Жанын жай алдырбоо Жанын койбоо Жанын көзүнө көрсөтүү Жанын куткаруу Жанын оозуна тиштөө Жанын оозуна тиштеп иштөө Жанын сууруп алуу Жанын сууруу Жанын таштап жиберүү Жанына батуу Tepesi atmak Dünyanın kaç bucak olduğunu anlamak 1. Durup dinlenmeden. 2. Irgat gibi çalışmak Canı burnundan çıkmak Can evi Can pazarı 1. Gözünü budaktan sakınmamak. 2. Uğrunda can vermek Rahatına bakmak Can vermek Soluk aldırmamak 1. Nefes aldırmamak. 2. Can almak. 3. Çekip çevirmek 1. Deveye hendek atlatmak. 2. Kan ilik kurutmak. 3. Doğduğuna pişman etmek. 4. Derisini yüzmek. 5. Canını yakmak Paçayı kurtarmak Canını dişine takmak Ekmeğini taştan çıkarma Can almak Canını cehenneme göndermek 1. Can-u gönülle. 2. Üzerinde titremek Canına tak demek

48 Ж Жанына жан теңебөө Жанынан кыя өтө албоо Жанындай көрүү Жападан жалгыз калуу Жарадар болуу Жаралуу жерине тийүү Жаранын оозу ачылуу Жарасын тырмоо Жарасын чукуу Жарасына туз себүү Жардам берүү Жарпы жазылуу Жарым жан Жарым жолдо калтыруу Жарым жолдо таштоо Жарышка түшүү Жасаганын милдет кылуу Жасап-түзөө Жатакчынын итиндей чуулдоо Жатып ичер Жатып ичер, жанбакты Жаш төгүү Жашыруун-жабык Жашырып болбойт 1. Tepeden bakmak. 2. Burnu Кaf dağında olmak Eline su dökememek Üstüne titremek Sip sivri kalmak Postu deldirmek Yarasını açmak Yarası açılmak Üzerine tuz biber ekmek Yara açmak 1. Yaraya tuz biber ekmek. 2. Can damarına basmak 1. Elinden tutmak. 2. İhsan buyurmak Gönlü açılmak Yarım adam Yarı yolda bırakmak Oyun bozanlık etmek Boy göstermek Başa kakmak Takıp takıştırmak Kadınlar hamamına dönüşmek Yan gelip yatmak 1. Ekmek elden, su gölden. 2. Sırtından geçinmek Yaş dökmek Gizli kapaklı Onunla aşık atılmaz

49 Ж Жегени желим, ичкени ирим болуу Жегенин эсептөө Жез таңдай Жек көрүмчү Жел таман Жел өпкө Желин чыгаруу Желкеге минүү Желкемдин чуңкуру көрсүн Жемин жедирбөө Жең ичинен бүтүрүү Жеңилбес киши Жеңилгенин кабыл алуу Жеңилин жерден, оорун колдон алуу Жеңилип берүү Жер баспай калуу Жер жарылып ичине киргенсип Жер-жеберине жетүү Жер жуткансып Жер чечегин безөө 1. İçtiği ağzından gelmek. 2. İçi parçalanmak. Lokmasını saymak Laf ebesi İllallah dedirten 1. Sokak süpürgesi. 2. Leyleği havada görmek Aklı beş karış havada Hakkını vermek Boynuna binmek 1. Şeytan görsün yüzünü. 2. Ne Şam ın şekeri, ne arabın yüzü 1. Hak ile yeksen olmak. 2. Söz altında kalmamak. 3. Hakkını yedirmemek El altından Demir leblebi Teslim bayrağı çekmek El ayak olmak Pes etmek 1. Çalımından geçilmemek. 2. Dünyayı görmez olmak Yer yarılıp içine girmiş gibi 1. Demediğini bırakmamak. 2. Bir kaşık suda boğmak. 3. Cehenneme yollamak Ortadan kaybolmak Bülbül gibi ötmek

50 Ж Жерге батпаган Жерге батырбоо Жерге кирип кете жаздоо Жерге отуруп калуу Жерге-сууга тийбөө Жерге-сууга тийгизбөө Жерден алып көргө уруу Жерден чыккандай Жерден чыккансып Жердин баарын кыдыруу Жердин битиндей болгон Жери куурулуу Жесирин жерге салуу Жетектеп сүйрөө Жетесинде жок Жетесинде көрбөгөн Жети атасы көрбөгөн Жети атасын жоктотуу Жети атасын таануу Жети атасын таанытуу Жети өлчөп бир кесүү Жети өмүрү жерге кирүү Жигин билгизбөө Жин тийгендей Dokuz köyden kovulmuş Göklere kaldırmak Utancından ölmek Kuru tahtada kalmak Ele avuca sığmamak 1. Yere göğe koyamamak. 2. Övüp bitirememek Yerden yere çalmak (vurmak) Yerden biter gibi Yerden bitmek Kapının ipini çekmek Yerden bitme Kaçacak delik aramak 1. Suratı beş karış asık. 2. Boynu bükük Yedeğe almak Sonradan görme Anadan sıska, ne yapsın muska Sütü bozuk olmak Вin pişman etmek Anasından emdiği sütü burnundan gelmek 1. Anasını ağlatmak. 2. Bin pişman etmek İncе eleyip, sık dokumak 1. Hizabından yere geçmek. 2. Utancından yerin dibine batmak Örtbas etmek Zır deli, zırzır deli, hınzır deli

51 Ж Жин тийгендей болуу Жин тийгендей сүйүнүү Жин тийүү Жин ургандай Жин ургандай кутуруу Жинди болгондой Жинди кылуу Жини кайноо Жини келүү Жини шакардай кайноо Жинин кагуу Жинине тийүү Жиңкини соолуу Жиптей ыдыроо Жок жерден жаза чегүү Жок жомокту айтуу Жок кылуу Жокко чыгаруу Жокчулук көрүү Жол берүү Жол бошотуу Жол жобосун билбөө Жол кароо 1. Cin çarpmışa dönmek. 2. Zincirden boşanmış Deli gibi sevinmek 1. Deli olmak. 2. Cin çarpmak Aklında zoru olmak Cin çarpmışa dönmek Deliye dönmek Deli etmek Tepesinin tası atmak Ayranı kabarmak 1. Tepesi atmak. 2. Cinleri tepesine çıkmak Haddini bildirmek 1. Fitil almak. 2. Sinirlerini bozmak 1. Allak bullak olmak. 2. Dolma yutmak Çorap söküğü gibi gitmek Okkanın altına gitmek Masal okumak Ortadan kaldırmak Başından saymak Darda kalmak Yol vermek Yol vermek 1. Yol iz bilmemek. 2. Yol yordam bilmemek Yolunu beklemek

52 Ж Жол көрсөтүү Жолборс жүрөк Жолго кирүү Жолго түшүрүү Жолго чыгуу Жолдон адашуу Жолунан адаштыруу Жолун табуу Жолун тосуу Жолуна бөгөт болуу Жону кычышуу Жону жоорубай, колу оорубай Жонунан кайыш алуу Жоо чапкандай Жоон билек Жоон моюн Жоон сүйлөө Жоону сайсак биз сайдык... Жооткотуп көңүл жубатуу Жорголоп калуу Жоргосу чыгуу Жоругу жолдо калсын Жөлөк болуу 1. Işık tutmak. 2. İp ucu vermek. 3. Ön ayak olmak. 4. Yol göstermek. 5. Akıl vermek Aslan yürekli Yoluna girmek Yola getirmek Yollara düşmek Yolunu sapıtmak Zora koşmak Kitabına uydurmak Yol kesmek Ayak bağı olmak Sırtı kaşınmak Taş attı da kolu mu yoruldu Pestilini çıkarmak Yangından mal kaçırır gibi 1. Eli bayraklı. 2. Kaldırımın kabadayısı Kabadayı / eşek inadı Büyük konuşmak Davulu biz çaldık, parsayı el topladı Yüreğine su serpmek Tıpış tıpış yürümek Önüne düşmek Haddsiz hesapsız Omuz vermek

53 Ж Жөлөк-таяк болуу Жөө тумандай каптоо Жөргөмүштүн жөтөлгөнүн билүү Жөргөмүштүн торуна чалынуу Жугундукор Жумурткадан кыр табуу Жумурткадан кыр, кылдан кыйкым табуу Жумурткадан кыр чыгаруу Жумшак киши Журт бузар Жуттан чыккансып Жуурканга ченеп бут сунуу Жуурканына карап бутун сунуу Жүгөнү башкада болуу Жүгөнүн башкага карматуу Жүгөнүн үзгөн атка окшоo Жүгүн жеңилдетүү Жүгүн көтөрүү Жүгүрүк ит Жүзү жарык бойдон Жүзү жарык Жүзү ийги Жүзү ысык / жанга жакын Ayakta tutmak Duman gibi sarmak Çok hassas Zor durumda kalmak Çanak yalayıcı Kılı kırk yaran Kaşın üstünde gözün var demek Üzümün çöpü var, armudun sapı var Yumuşak yüz Dokuz köyden kovulmuş Kıtlıktan çıkmış gibi Yorganına göre ayak uzatmak Adımını denk almak Boyunduruk altına girmek 1. Yuları kaptırmak. 2. Sakalı başkanın elinde olmak. 3. Dizginleri / yuları ele vermek Zincirden boşanmış gibi Yükünü hafifletmek Yükünü tutmak Her dem tazı Açık alınla 1. Açık alın. 2. Güldükçe yüzünde güller açılmak Açık alın 1. Sıcak kanlı olmak. 2. Kanı sıcak

54 Ж Жүзүн буруу Жүзүн жарык кылуу Жүзүн үйрүү Жүк басуу Жүк болуу Жүктө жеңил, баада оор Жүктөн кутулуу Жүлүнгө жетүү Жүлүнгө сайгандай Жүр-нарыга салуу Жүрбөгөн жери жок Жүргөн жерине чөп чыкпоо Жүрөгү оозуна тыгылуу Жүрөгү алып учуу Жүрөгү атып кетүү Жүрөгү жарылуу Жүрөгү жылыбоо Жүрөгү зыр дей түшүү Жүрөгү кабынан чыгуу Жүрөгү көтөрүлүү Жүрөгү оозуна келүү 1. Yüz çevirmek. 2. Sırt dönmek. 3. Ense yapmak. 4. Yüz döndürmek Alnını ağartmak 1. Çehre çatmak. 2. Diş gıcırdatmak Okkanın altına gitmek Yük olmak Yükte hafif, pahada ağır olmak Safra atmak İliklerine işlemek Can evinden vurulmuş gibi İşi oluruna bırakmak 1. Kırk tarakta bezi bulunmak. 2. Yedi tarakta bezi olmak. 3. Hangi taşı kaldırsan altından çıkar 1. Fitne fesatçı. 2. Şeytanın sol bacağı. 3. Denize girse kurutur Canı ağzına gelmek Kalbi küt küt atmak Ödü patlamak Ödü patlamak 1. Kanı ısınmamak. 2. Gözü tutmamak Kalbi sızlamak Yüreği hop etmek Yüreği kalkmak Yüreği ağzına gelmek

55 Ж Жүрөгү оозуна кептелүү Жүрөгү оозуна тыгылуу Жүрөгү опкоолжуу Жүрөгү сыздоо Жүрөгү таш Жүрөгү түкүлдөө Жүрөгү түшүү Жүрөгү шуу дей түшүү Жүрөгү элжирөө Жүрөгүн айлантуу Жүрөгүн көтөрүү Жүрөгүндө жалы бар Жүрөгүндө кара жок Жүрөгүндө кири жок Жүрөгүнө дарт болуу Жүрөгүнө майдай тийүү Жүрөгүнүн сары суусун алуу Жүрөгүнүн үшүн алуу Жүрөк сыздатуу Жүрөк чыдагыс Жүрөкзаада болуу Yüreğinin ağzına gelmesi Yüreği ağzına gelmek Şafak atmak 1. Yüreği ciz etmek. 2. Yüreği dayanmamak. 3. Yüreği yanmak/ sızlamak. 4. Yüreğinin yağı erimek 1. Yüreği katı. 2. Taş yürekli 1. Yüreği çarpmak. 2. Yüreği küt küt atmak 1. Ödü kopmak. 2. Canı burnundan çıkmak. 3. Üç buçuk atmak 1. Ödü patlamak. 2. Kalbinin fırlaması Kanı ısınmak Mide bulandırmak Kurşun dökmek Gözü pek Kalbi temiz Açık yürekli olmak Yüreğine dert olmak Midesini bulandırmak Korkutmak 1. Ateş püskürmek. 2. Posta koymak. 3. Ateş kesilmek Yüreğine işlemek Yürek dayanmaz İçtiği yediği zehir olmak

56 Жүрөктүн дарысы Yere bakan, yürek yakan Жүүнү бош 1. Sıkıntıya gelememek. 2. Sersebil olmak. 3. Perende atamamak Жылан өлтүрсө таш алып бербеген İpiyle kuyuya inilmemek Жылан чакпай, жылкы теппей 1. Durup dururken.2. Kendi kendine. 3. Olmadık yerde Жыландай чагып алуу Yılan gibi sokmak Жыландын башын чыгаруу Üstü kapalı olarak konuşmak Жыландын куйругун басуу Damarına basmak Жыландын куйругун басып алуу 1. Hapı yutmak. 2. Kuyruğuna basmak. 3. Yılanın kuyruğunа basmak Жылаң аяк, жылаң баш Yalın ayak başı kabak Жылаңач баатыр 1. Fukara babası. 2. Öksüz babası Жылдызы жарык Alnı açık Жылдызы жерге түшүү 1. Üzüntüden kahrolmak. 2. Suratı asılmak Жылдызы келишүү Yıldızı barışmak Жылдырып сүйлөө 1. Laf atmak. 2. Taş atmak Жылкысына карап ышкыруу Ayağını denk atmak Жылуу мамиле кылуу Sıcak yüz göstermek Жыты тууган 1. Suyunun suyu. 2. Dış kapının dış mandalı Жытын билип калуу Kokusunu almak Жээликкен таз, демиңди бас Ж Dem vurmak

57 З Заарын төгүү Залакасын тийгизүү Заары бетине чыгуу Заманасы куурулуу Зар какшоо Зоболосу көтөрүлүү Зоболосун көтөрүү Зыңгыраган абал Зыңгыраган абалда Зырп этүү Зыян келтирүү Зээни кейүү Зээнин кейитүү Зээнин коюу 1. Kasıp kavurmak. 2. Küplere binmek Gölge düşürmek Suratından düşen bin parça olmak 1. Dünya başına zindan olmak. 2. Fare gibi kaçacak delik arar. 3. Başına yıkılmak Diline tüy bitmek Nam salmak 1. Göklere çıkarmak. 2. Övüp bitirememek Mum gibi Put gibi durmak Kalbi sızlamak Madik atmak Üzüntüden yüreği sızlamak Canına tak ettirmek Pür dikkat olmak

58 И Из калбоо Изи билинбей жоголуу Изин жашыруу Изине түшүү Ийге келүү Ийге келтирүү Ийиктей имерилүү Ийлеп-ийлеп итке салуу Ийне жибин териштирүү Ийне жибине чейин суроо Ийне жибине чейин териштирүү Ийне жуткан иттей болуу Ийне менен кудук казуу Ийне үстүндө отуруу Ийненин көзүнөн өткөрүү Ийнинде башы бар Ийри жануу Yerinde yeller esmek Yol iz bırakmamak Kedi kabahatını örter gibi İz sürmek İkna olmak İkna etmek Etrafında pervane olmak 1. Sermayeyi kediye yüklemek. 2. Kırkına dayanıp, birine dayanamamak 1. Didik didik etmek. 2. Hesap sormak Aslı astarını sormak Icığını-cıcığını çıkarmak 1. İğne yemiş ite dönmek. 2. İt, tazıya dönmek İğne ile kuyu kazmak 1. Ateş üstünde oturmak. 2. Sinirleri gergin olmak 1. İğne deliğinden geçirmek. 2. Bin dereden su getirtmek İki omzu üstüne kafası olmak Gönlü soğumak

59 И Илеби кайтуу Илеби сууй түшүү Иреңи бузулуу Ит жандуу Ит жеминдей оокаты болуу Ит келдиби куш келдиби дебөө Ит көрбөгөн кордукту көргөзүү Ит көрбөгөн кордукту көрүү Ит куйругун түйүштүрүү Ит ордуна көрбөө Ит ыркырак кылуу Итатайы тутулуу Ити чөп жеген Ити чөп жеп калуу Итке минүү Иттен илгери, кишиден кийин Иттен жок же ит байлаган жиптен жок Иттен чыгарып коюу Ичи ачышуу Onuru, şevki kırılmak Gönlünü soğutmak Benzi solmak / rengi atmak Dokuz canlı olmak Karın tokluğuna çalışmak Kale almamak 1. Anasını ağlatmak. 2. Anasından emdiği sütü ağzından getirmek. Başına gelen pişmiş tavuğun başına gelmemek 1. Bir birine düşürmek. 2. Ortalığı karıştırmak İki paralık etmek 1. Arasını bozmak. 2. Biri birine düşürmek 1. Barut fiçisi haline gelmek. 2. Sinirden ne yapacağını şaşırmak İşin şeker renk olması İşi yokuşa sürmek Züğürtleşmek İç güveyisinden hallice 1. Avucunu yalamak. 2. Rüya görmüşe dönmek İdare etmek 1. İçi cız etmek. 2. İçi gitmek. 3. Pişman olmak

60 И Ичи бузук Ичи жылуу Ичи ийиккендей Ичи каарылуу Ичи койнуна кирүү Ичи куйкалануу Ичи күйүү Ичи муздоо Ичи өрт менен жалын болуу Ичи сыйрылуу Ичи тар Ичи таруу Ичи туз куйгандай ачышуу Ичи түтпөө Ичи тышы бирдей Ичи чок болуу Ичи чыкпоо Ичи ысуу 1. Kötü niyetli. 2. Sırtından vuran Kanı kaynamak 1. İçi ısınmak. 2. İkna olmak. 3. İnsafa gelmek İçi yanmak 1. Haşır neşir olmak. 2. İçli dışlı olmak İçi içini yemek 1. Acısını çekmek. 2. İçi yanmak. 3. Zoruna gitmek / kıskanmak 1. Şevki kırılmak. 2. Gönlü soğumak 1. İçinden kan akmak. 2. Üzüntüden kahrolmak İçi gitmek 1. Gönlü kara. 2. Şerrine lanet Kıskançlıktan çatlamak 1. İçi yanmak. 2. Kahrından ölmek Kıyamamak, dayanamak 1. İçi dışı bir. 2. Özü bir sözü bir İçi yanmak Gönlü razı olmamak İçi ısınmak

61 И Ичим тап Ичин жылытуу Ичин иритүү Ичин күйгүзүү Ичинде аласы бар Ичинде ирим болуу Ичинде кири жок Ичинде сактоо Ичине жаман ой келүү Ичине ит өлүү Ичине кара тааруy айланбаган Ичине катуу Ичине кир сактабаган Ичине кирип кетүү Ичине чок салуу Ичинен кан өтүү Ичинен күлүү 1. Salepçi güğümü gibi içten kaynamak. 2. İçine kapanık Kanına girmek Arasını bozmak Kıskandırmak / onuruna dokunmak 1. Sağı solu belli değil. 2. İçi bozuk İçine kurt düşmek Temiz kalpli İçine atmak 1. Yüreği kabarmak. 2. İçini kemirmek Kıskançlıktan çatlamak 1. Çıkan güneşi kıskanan. 2. Günahını bile vermemek. Sineye çekmek Açık sözlü Dikkat kesilmek 1. Gururuyla oynamak. 2. İş için kamçılamak. 1. İçi kan ağlamak. 2. İçi parçalanmak (paralanmak). 3. Yüreğine kan gitmek. 4. İçinden kan akmak. 1. Bıyık altından gülmek. 2. Dalga geçmek. 3. Kafa bulmak

62 И Ичинен сызуу Üzüntüye kapılmak Ичинен тынуу Sinesine çekmek Ичинен ыйлап, сыртынан күлүү Ser verip, sır vermemek Ичинен ыйлоо Yaşını içine akıtmak Ичке сактоо İçine saklamak Ичкен ашын жерге коюу Başı üstünde yeri olmak Ичкен чайын олжо көрүү Fırsatı ganimet bilmek Ичкени ирим, жегени желим болуу 1. İçini kemirmek. 2. Mum gibi erimek Ичмекейи ичинде 1. İçten hesaplı. 2. Artı niyetli. 3. İçten pazarlıklı olmak Ичпей жебей топтоо Dişinden tırnağından arttırmak Ичтен чыккан ийри жылан Eğriydi, böğrüydü, çocuğumdu Ичти тышты болуу Arası bozulmak Ичти туз куйгандай ачыштыруу İçini yakmak Иш билги Bilir kişi Иш жайында болуу İşinin iş olması Ишаарат кылуу Kaş göz etmek Ишенген кожом сен болсоң... Ben sana hayran, sen cama tırman Ишенген кожо сууга акты 1. Güvendiği dağlara kar yağmak. 2. Tuttuğu dal elinde kalmak. 3. Umduğu dağa kar yağması Ишенген кожом сууга акты, алды алдынан тал карма Kime hacı desem, haçı koltuğundan çıkar Ишенген кожоң сууга акты 1. Yaya kaldın tatarağası. 2. Tut kelin perçeminden Ишенген кожосу сууга агуу Başından kaynar sular dökülmek

63 И Ишеним артуу Ишенип алуу Ишенип алуу / таянып алуу Иши ак Иши оңолуу Иши бүттү Иши илгерилөө Иши кыйчалыштоо Иши оңолуу Иши өйдөлөө Иши тескери кеткен Иши түшүү Иши чаташуу Иши чачтан көп Ишин бүтүрүү Ишинин мөмөсүн жеген Ишке ашпоо Ишке жароо Ишке мойну жар бербөө Ишти баштоо Иштен баш тартуу Иштен чыгаруу Иштен чыгyy Иштеп, кичине калтыруу Ишти башынан токтотуу 1. Güven beslemek 2. güven duymak İçine sindirmek Sırtını dayamak Temiz kalpli Eğrisi doğrusu denk gelmek İşi bitmek İşi yokuşa sürmek İş çığrından çıkmak Ağaca çıksa papucu yerde kalmamak İşin şeker renk olması Ayağını kaydırmak İşi düşmek İşi arap saçına dönmek İşi başından aşkın olmak Defterini dürmek Parsayı toplamak Sözde kalmak 1. Yüzünü kara çıkarmamak 2. Makbule geçmek 1. Haymana öküzü. 2. Bahane uydurmak İşe el atmak Elini eteğini çekmek Sepet havası çalmak Suyu çekilmiş değirmene dönmek Pay bırakmak Suyu başından tutmak

64 И Ишти билбегенге тапшыруу Ишти билген Ишти бузуу Ишти оңдоо Иштин аягына чыга албоо Иштин аягына чыгара албоо Иштин баарын бүтүрүү Иштин көзүн билбөө Иштин көзүн билген Иштин көзүн таануу Иштин кыйчалыштоосу Иштин майын чыгаруу Иштин тескери кетүүсү Söz ayağa düşmek Söz sahibi olmak Tadını kaçırmak Sağlama bağlamak Sonunu getirmemek Pamuk ipliğiyle bağlamak Okunu atmış, yayını asmış olmak İşini bilmemek Kadir olmak İşinin erbabı İşin sarpa sarması Mangalda kül bırakmamak İşin sarpa sarması

65 К Каада күтүү Каадаланып калуу Каадалуу жүрүш-туруш Каакым ордуна көрбөө Каакымча көрбөө Каап сүйлөө Каар тилин кайраган Каары кайноо Каарын тартуу Каарын төгүү Каарына калуу Кабагы ачык Кабагы ачылуу Кабагы бүркөлүү Кабагы бүркөө Кабагы салыңкы 1. Tavır almak (takınmak). 2. Ağzına baktırmak 1. Ağıra satmak. 2. Havaya girmek. 3. Bulunmaz Hint kumaşı olmak Paşa paşa 1. Kale almamak. 2. Adam yerine koymamak. 3. İki paralık etmek Gürültüye (patırtıya) pabuç bırakmamak Patavatsız konuşma Çenesi düşük / söz ebesi Zıvanadan çıkmak Kahrını çekmek Kahrını çektirmek Kabağın başında patlaması Güler yüzlü / temiz yüzlü Yüzü gülmek Neşesi kaçmak Kaşlar çatık Kabuğuna çekilmek

66 К Кабагым-кашым дебөө Кабагын бүркөө Кабагын бүркөп, каш чытуу Кабагын карыш салуу Кабагына кар жааган Кабак-кашына кароо Кабак түйүү Кабак чытуу Кабакка карап иш кылуу Кабар алуу Кабар берүү Кабар жолдоо Кабатыр болуу Кабыл алуу Кабырга тууган Кабыргага кеңешүү Кабыргасы кайышуу Кабыргасы сөгүлүү Кагуу жеген Кагылып-согулган 1. Kaale almamak. 2. Gam yememek. 3. Bana mısın dememek 1. Surat asmak. 2. Yüzü sirke satmak Yüzünü ekşitmek 1. Surat bir karış. 2. Suratını asmak 1. Surat beş karış asılmış. 2. Suratı mahkeme duvarı gibi. 3. Yüzünden düşen bin parça olmak Gözüne kaşına bakmak Çehre çatmak Surat asmak Sakalına göre şerbet vermek Haber almak 1. Haber salmak. 2. Haber vermek Haber uçurmak İçine sinmemek Kucak açmak Dış kapının dış mandalı Derin düşünmek Üzüntüden kahrolmak Üzüntüden kahrolmak 1. Papara yemek. 2. Zılgıt yemek Feleğin çemberinden geçmiş

67 К Кагылып-согулуу Кадалып калуу Кадыр-көңүл билбеген Кадыр билер Кадыр көңүл үчүн Кадыры бар Кадыры калбоо Кадыры калуу Кадыры өтүү Кадыры сынуу Кадырын билбей, кийин издөө Кадырын билүү Кадырың жан болсун Казаны оттон түшүү Кайгыга батуу Кайгыдан турбай калуу Кайгысын бөлүшүү Кайгыга батуу Кайдыгер кароо Кайнаса каны кошулбаган Кайсы Кудай жалгады? Кайым айтышуу Кайып болуу 1. Kurban olmak / yalvarmak. 2. Dünyanın kaç bucak olduğunu anlamak Çakılıp kalmak Hatır gönül bilmemek Kafa dengi Hatır için Sözü geçmek 1. Gözden düşmek. 2. Yıldızı sönmek 1. Hatırı kalmak. 2. Şevki kırılmak Nazı geçmek Hatrı kalmak Mumla aramak Kıymetini bilmek Hatırını hoş etmek Ocağı batmak Gam çekmek Üzüm üzüm üzülmek 1. Dert ortağı olmak. 2. Efkar dağıtmak Tütünü tepesinden çıkmak 1. Seyirci kalmak. 2. Omuz silkmek Yedi kat yabancı Hangi dağda kurt öldü? Çene yarıştırmak 1. Sırra kadem basmak. 2. Yerinde yeller esmek

68 К Кайырмак ыргытуу Кайырмакка илинүү Кайырмакка сап болбоо Кайырын чайыр кылуу Каканактай болyy Кактабай канын соруу Какшык сүйлөө Калбырдай тешүү Калп күлүү Калп оору Калпты чынды койгулаштыруу Калыпка салгандай Камгактай жеңил Камчы салдырбоо Камчы сапка жараган Камырдан кыл сууруу Кан дос болуу Кан жуткуруу Кан какшоо Кан кусуу Кан төгүү Кан тууган Кана ичүү Канат байлоо Kapana koymak Tuzağa düşmek İpsiz sapsız olmak 1. İyi gözle bakmamak. 2. Kaşıkla yedirip, sapıyla göz çıkarmak Arkasında yumurta küfesi yok ya Kanını içmek İğneli konuşmak Delik deşik etmek Yüze gülmek 1. Hasta çorbası tasta 2. Hastalık hastası 1. Yalan, dolan. 2. Yalan yamalak Basma kalıp 1. Tüy gibi 2. Bit yeniği Leb demeden leblebiyi bilmek Bir kamçıya sap olmak Tereyağından kıl çekmek Anca beraber, kanca beraber olmak Anasını ağlatmak Kan ağlamak Kan kusmak Kan dökmek Kan kardeşi Kana kana içmek Kanada kalkmak

69 К Канат-бутак болуу Канат-бутагы жайылуу Канаттарына калкаламак Канаты кайрылуу Канаты сынуу Канатын кайруу Канга салам бербөө Каниет кылуу Канча зарыл иши болсо да Каны башына тебүү Каны-жини кайноо Каны ичине тарткан Каны-жини кайноо Каны кайноо Каны калып бир кашык, эти калып көк жашык Каны суюк Каны суюлуу Канын жерде калтырбоо Канын кайнатуу Канына забын болуу Каңырыгы түтөө Капарына албоо Капаска салуу Капканга жем коюу Капканга кысылуу Капканга түшүү Kanat germek 1. Dal budak salmak. 2. Dallanıp budaklanmak Kanadı altına almak Kanadı kırılmak Kolu kanadı kırılmak 1. Kanadını kırmak. 2. Başına belâ olmak Tepeden bakmak Kanaat getirmek İki eli kanda olsa Tepesi atmak Küplere binmek Sinirden benzi atmak Küplere binmek Küplere binmek 1. İğne ipliğe dönmek. 2. İt tazıya dönmek. Deli kanlı Delirmişe dönmek Kanı yerde kalmamak Kanına dokunmak 1. Kanına girmek. 2. Kanlarını dökmek İçten yanmak Umrunda olmamak Zincir vurmak Kapana koymak Kapana kısılmak Gafil avlanmak

70 К Капыл-тапыл Капыл-тапылынан Кара жаак Кара жаак, жез таңдай Кара жандан түңүлүү Кара жанды калкалоо Кара жанды карч уруу Кара жанын сабалоо Кара жини кайноо Кара көзү кашаюу Кара көзүн кашайтуу Кара кылды как жаруу Кара мүртөз Кара ниет Кара өзгөй Кара саноо Кара суудан каймак алуу Кара теке сүзүү Кара тер басуу Кара терге түшүү Кара терге чөмүлүү Кара тутуу 1. Palas pandıras. 2. Damdan düşer gibi Üstün körü Çenesi düşük 1. Sivri dilli. 2. Laf ebesi Canı ağzına gelmek Başını alıp kaçmak Canını ağzına ısırarak çalışmak Canını kurtarmak İfrit atmak Belaya çatmak Büyük belaya kapılmak Kılı kırk yarmak 1. Kötü niyetli. 2. İçten pazarlıklı Gönlü kara / şerrine lanet 1. Kötü niyetli. 2. Kıskançlıktan çatlamak 1. Kötü niyet beslemek. 2. Anasının ipliğini pazarda satmış Şeytanа pabucu ters giydirmek 1. Sözünden dönmek. 2. Ters ayağıyla kalkmak Kan ter içinde kalmak 1. Kan ter içinde kamak. 2. Ecel terleri dökmek Kan ter içinde kalmak Medet ummak

71 К Карааны көздөн учуу Караңгы киши / түркөй Караңгы, сабатсыз, кат тааныбаган Караңгыда көз тапкан, капилеттен сөз тапкан Карды ток, кайгысы жок Кареги менен тең айлануу Кармаганын бербөө Кармаганынан кан чыгарyy Карманаар бутагы калбоо Карманаары жок Карт бөрү Карыздан башы чыкпоо Карыздан кутула албоо Карызы кекиртегине чейин Карыш жерге жылалбай Карыш жылбоо Карышкырга кой кайтартуу Кас душман болуу Касиетин жоготпоо Кас-кас туруу Кастарын тигүү Катар катар тизилүү Каткан жараны тырмоо Каткырыгы таш жаруу Катуу айтуу Hasret çekmek Kara cahil 1. Cim karnında bir nokta. 2. Elifi görse direk sanır 1. Sivri zekalı. 2. Sivri dilli Karnı tok, sırtı pek olmak Gözünün akı ile beraber dönmek Tuttuğunu koparmak Taşı sıksa suyunu çıkarmak Tutunacak dalı olmamak Bir dikili ağacı olmamak Kaçın kur`ası Uçan kuşa borcu olmak İki yakası bir araya gelmemek Borç gırtlağında olmak Arpa boyu mesafe yapmamak Adım atmamak 1. Kurdu koyun ile biraraya getirmek. 2. Hırsıza yol göstermek Kanlı bıçaklı olmak Haddine düşmemek Tay durmak Can düşman olmak Sebilhane bardağı gibi dizilmek Yarasını kaşımak 1. Gülmekten kırılmak. 2. Makarayı koyuvermek Sözüm mescidden dışarı

72 К Катуу кетүү Катуу ооруп калуу Катыгын берүү Кача албай калуу Качканга кара жер куурулганы Каш-кирпиги бузулуу Каш-кабагына кароо Каш кагуу Кашык каны калбоо Кашык канын аябоо Кашык канын калтырбоо Кашыктап чогултканын чөмүчтөп чачуу Кашын серпүү Каяша айтуу Кебез менен союу Кейбир киши Кекиртегине чейин карызга батуу Келмеси оозунан түшүү Кем акыл Кемсинтүү, шылдыңдоо Pot kırmak Yatağa düşmek 1. Anyayı konyayı tanıtmak. 2. Аğzının payını vermek Paçayı kaptırmak Köşe bucak kaçmak Bakışları değişmek Kaşına gözüne bakmak Kaş göz işareti yapmak Kanı, iliği kurumak Gözünü kırpmadan Kanını kurutmak 1. Kaşık ile toplar, kepçe ile dağıtır. 2. Har vurup, harman savurmak. 3. Sultanahmette dilenip, Ayasofya da dağıtmak Kaş göz etmek Kafa tutmak Pamuk döşekte ceviz kırmak Sapı silik Gırtlağına kadar borca girmek 1. Lafı ağzında kalmak. 2. Nutku tutulmak 1. Geri kafalı. 2. Geri zekalı. 3. Aklında zoru var. 4. Et kafalı Küçük düşürmek

73 К Кең пейил Кеңеш берүү Кеп жебөө Кепке кемтик болуу Кепке кемтик, сөзгө сөлтүк болуу Кепке конок берүү Кепке сараң Кепке сындыруу Кер аяк Кер ооз Кер-мур айтышуу Керегеде кулак бар Керегем сага айтам, келиним сен ук Керки чоту колунда Кесип алса кан чыкпаган Кечирим суроо Ким билди болуп калуу Ким эмне кылаары белгисиз Кимди ким көрдү, Быржыбайды там басты Киргил суудан балык издөө Кирди-чыкты эси бар 1. Eli açık. 2. İyi kalpli Salık vermek Laf dinlemez Yerin dibine batmak 1. Utancından yerlere girmek. 2. Yüksekten bakmak Lafa sıra vermek 1. Lafı kerpetenle çekmek. 2. Ağzı sıkı Lafa kalmak Nuh der, peygamber demez Ağzından çıkanı kulağı duymayan Yüz göz olmak 1. Baş başa oturmak. 2. Yerin kulağı olmasın Sana söylüyorum kızım, gelinim sen anla On parmağında on marifet 1. Günahını bile vermez. 2. Öldürseler kanı akmaz Özür dilemek Kim vurduya gitmek Çingene çalar, kürt oynar Kim kime dum duma Bulanık suda balık aramak Aklında zoru olmak

74 К Кирейин десе жер катуу, өлөйүн десе жан таттуу Кирээрге жер таппай калуу Кирээрге жер таппоо Кирпик ирмебей туруп Кирпик какпоо Кирпик көзүн какпoo Кирпиктен тартса жыгылгандай Кирээри-эл, чыгаары-жоо Киши катары көрүү Киши катарына кошуу Киши кылуу Киши экен деп ойлоо Кишини тааныган Кишинин баркын билүү Коён жүрөк Кой-айга келбөө Кой оозунан чөп албаган Кой терисин жамынуу Койдон жоош Койдон жоош болуп калуу Кокустан жолугуу Кол алдына алуу Кол байлоо Utancından yerin dibine batmak 1. Sıçan deliği bin akçe. 2. Kaçacak delik aramak 1. Girecek delik aramak. 2. Yerin dibine geçmek Gözünü kırpmadan Göz yummamak 1. Uyku dünek yok. 2. Sabahı etmek Bit yeniği İçten pazarlıklı Paye vermek Adam yerine koymak 1. Mal etmek. 2. Adam etmek Adamdan saymak İnsan sarrafı olmak Adam (insan) sarrafı 1. Tavşan yürekli. 2. Gölgesinden korkmak Laf dinlemez 1. Karıncayı bile incitmemek. 2. Karıncayı bile incitmeyen. 3. Kimseyi kıramayan Kuzu postuna bürünmek Koyun gibi maaşallah Kuzu kuzu durmak Yolu düşmek Himaye etmek Ayak bağı olmak

75 К Кол бала Кол жоолук Кол ийиктей имерилүү Кол ийрисине тартуу Кол кайруу Кол канат болуу Кол көтөрүү Кол куушуруу Кол оорутпай, жон жоорутпай Кол сунуу Кол тийгизбөө Кол тийгизүү Кол үзүү Кол шилтөө Кол шилтеп коюу Колго алуу Колго түшүү Колдон келет кылуу Колдон өтөр иш Колдон суурулган Колтугуна кирүү Колтугуна суу бүркүү Колу ачык Колу байланган Колу бош Колу-буту титирөө Hanım evladı Esen rüzgara göre gitmek On parmağında on maarifet Kendi çıkarını düşünmek Baş kaldırmak Kol kanat gelmek El kaldırmak Eli bağrında olmak Hazıra konmak 1. El açmak. 2. Elini uzatmak El sürmemek El kaldırmak Köprüleri atmak 1. El sallamak. 2. Gözden çıkarmak. 3. Üzerine gitmemek Rest çekmek Ele almak Tuzağa düşmek Bildiğini okumak İskambil kağıdından yapılmış Cin gibi 1. Yüz bulmak. 2. Sinsice yaklaşmak Arasını bozmak Eli açık Eli kolu bağlı olmak Eli boş Yel yeperek yelken kürek

76 К Колу жетпөө Колу жолу бош Колу ийрисине тартуу Колу катуу Колу Кокондо, буту Букарда Колу күйгөн Колу кыска Колу кыскаруу Колу кычышуу Колу оор, жай иштөө Колу туткак Колу узаруу Колу уялуу Колу шок / кыйын ууру Колумдан келгени ушул Колун кандоо Колун созуу Колун сууга салбоо Колун тартуу, иш таштоо Колун тартуу Колун узатуу Колуна кол, бутуна бут болуу Eli ermemek Cirit atmak 1. Kendi ekmeğine yağ sürmek. 2. Torpil geçmek. 3. Keserci nalı gibi hep kendine yontmak. 4. Cebini doldurmak. Eli sıkı olmak Dediği dedik, kestiği kestik Ağzı yanmış olmak Kolu kısalmak Attan inmiş olmak Eli kaşınmak Eli ağır El çabukluğu Eli uzamak Şevki kırılmak 1. Eli çabuk. 2. Sürmeyi gözden çekmek Babamın adı Hıdır, elimden geleni budur Elini kana bulamak Avuç açmak Suya sabuna dokunmamak El etek çekmek El ayak çekilmek 1. El atmak. 2. El uzatmak 1. Kol kanat olmak. 2. El ayak olmak

77 К Колуна өлүп берүү Колуна түшүү Колунан баары келген Колунан жакшылык келбеге Колунан жакшылык келбейт Колунан келбес иш кылуу Колунан келбесе да мактануу Колунан кокoн тыйын келбөө Колунан көөрү төгүлгөн Колунан иш келген Колунан эч нерсе чыкпаган Колунда болгон нерсеси Колунда жок Колунда эч нерсе калтырбай тоноо Колунaн да, тилинен да келет Колунун жугуму жок Колунун эби жок / олдоксон Кор кылбасын Кор кылуу Корккону болду Коркпоо, тартынбоо Коркуп көп сүйлөгөн Коркутуп-үркүтүү Yapmadığını arkasında bırakmamak 1. Eline düşmek. 2. Ocağına düşmek On parmağında on maarifet 1. Mayası bozuk. 2. Anasının ipliğini pazarda satmış Yağmur olsa kimsenin tarlasına yağmaz Kedi ne, budu ne Yüksekten atmak Elinden hiçbir şey gelmemek On parmağında on maarifet 1. Kadir olmak. 2. Eli ekmek tutan Eli sıkı olmak Varı yoğu Kol delik, mintan delik Soyup soğana çevirmek Her telden çalar Dipsiz kiler boş ambar Kaşık düşmanı Sağ göz, sol göze muhtaç olmasın Hor görmek Korktuğunun başına gelmesi Pabuç bırakmamak Parasız tellal Göz dağı vermek

78 К Коркуу, үркүү Короодогу каракчы Корс этүү Котур ташы койнунда Кош келипсиз Кош көңүл Кош сөздүү Кошомат кылуу Кошоматка кой союу Коюн-колтугуна кирүү Коюн-колтук алышуу Көбүктөй жок болуу Көбүртүп-жабыртуу Көбүрүп-жабыруу Көзгө толумдуу Көз алдынан кетирбөө Tabansız olmak Bostan korkuluğu Kalp kırmak 1. İçten pazarlıklı olmak. 2. İçten hesaplı Safa geldiniz Umruna almamak İkili oynayan 1. Yağcılık yapmak. 2. Gözüne girmek 1. Kuyruk sallamak. 2. Abdal dili dökmek. 3. Ayıya dayı demek. 4. Yağcılık yapmak. 5. Etrafında dört dönmek 1. İçli dışlı olmak. 2. Ekmeğine yağ sürmek 1. Sarmaş dolaş оlmak. 2. Aralarından su sızmamak. 3. El ele vermek Sabun köpüğü gibi sönmek 1. Bir bardak suda fırtına koparmak. 2. Destan yaratmak (yazmak). 3. Farfaracı olmak. 4. Palavra savunmak. 5. Palavra atmak Sap yiyip, saman çıkarmak 1. Göz alıcı. 2. Al benili Hatrından çıkmamak

79 К Көз артуу Көз арткан Көз ачып жумганча Көз ачып көргөн, ооз ачып өпкөн Көз боёо Көз боёчу Көз болжолу кылуу Көз жашы кылуу Көз жашын көл кылуу Көз жашына карабай Көз жоосун алган Көз жумдуга салуу Көз жүгүртүү Көз ирмебөө Көз каранды Көз каранды болуу Көз көрүнөө Көз кыйыгын салуу Көз кырын салуу Көз майы түгөнүү Көз майын коротуу Көз нуру Көз салуу 1. Göz koymak. 2. Göz dikmek Maymun iştahlı 1. Kaşla göz arası. 2. Göz açıp kapayıncaya kadar İlk göz ağrısı 1. Kargayı bülbül diye satmak. 2. Başına çorap örmek Göz bağcı Göz kararı yapmak Yalandan ağlamak İki gözü iki çeşme olmak Gözünün yaşına bakmamak İki dirhem bir çekirdek 1. İşi oluruna bırakmak. 2. Elini eteğini çekmek 1. Göz atmak. 2. Gözden geçirmek. 3. Göz gezdirmek Göz kırpmamak Başı bağlı Boyunduruk altına girmek Gözüne baka baka Göz ucuyla bakmak 1. Baş göz olmak. 2. Göz gezdirmek. 3. Göz atmak Göz nurunu dökmek Göz nuru dökmek Göz nuru Göz dikmek

80 К Көз тийбесин Көз тийүү Көз токтотуп кароо Көзгө жылуу учуроо Көзгө илбөө Көзгө илешпөө Көзгө көрүнүү Көзгө түшүү Көзгө чөп салуу Көздөн далда болуу Көздөн далдоо кылуу Көздөн кайым болуу Көздөн учуу Көздөн чаар чымын учуу Көздөрү жабышуу Көздөрү чачыроо Көздүн кареги менен айлануу Көздүн карегиндей коргоо Көзү ала чакмак болуу Көзү аркасында калуу Көзү ачык өтүү Көзү башканы көрбөө Көзү бозоруу Көзү жашылдануу Şeytan kulağına kurşun Göze gelmek 1. Alıcı gözüyle bakmak. 2. Gözüne kestirmek Gözü bir yerden ısırmak Kaale almamak Çok hızlı 1. Gözüne girmek. 2. Başı bacadan aşmak 1. Göze ilişmek. 2. Göze girmek Üzerinde gül koklamak Göze gözükmemek Hasır altı etmek Gözden kaybolmak Burnunda tütmek 1. Gözleri kararmak. 2. Başı dönmek Uyku gözünden akmak Dünya gözüne görünmemek Gözünden esirgemek Gözü gibi sakınmak Başı dönmek Gözü arkada kalmak Gözü açık gitmek Üstüne gül koklamamak Gözleri kararmak 1. Gözleri dolmak. 2. Gözleri dolu dolu olmak. 3. Gözlerinin içi dolmak

81 К Көзү жетпөө Көзү жолдо калуу Көзү илинүү Көзү коркуу Көзү күлүү Көзү кычышуу Көзү тике Көзү тойбоo Көзү тойуу, жактыруу Көзү толбоо Көзү тоюу Көзү төрт болуп күтүү Көзү түз эмес Көзү чанагынан чыгуу Көзү чапташуу Көзүн ачуу Көзүн ачып көрүү Көзүн боёо Көзүн жумбоо Көзүн жумуу Көзүн каратуу Көзүн кароо Көзүн май баскан Көзүн тик кароо Gözü kesmemek Gözleri yollarda kalmak Gözünden uyku akmak 1. Gözü yılmak. 2. Gözünde büyütmek Gözlerinin içi gülmek Gözü kalmak Gözü pek Gözü doymamak Gözü tutmak Yüzü tutmamak Gözü doymak 1. Dört gözle beklemek. 2. İple çekmek Yaradane yan bakan 1. Gözleri evinden dışarı fırlamak. 2. Gözleri fal taşı gibi açılmak. 3. Gözü dönmek Gözünden uyku akmak 1. Göz açmak. 2. Gözünü açmak Dünya gözüyle görmek Göz boyamak Göz yummamak Göz yummak Ağzına baktırmak Ağız kokusunu çekmek Gözü bağlı Gözünün içine bakmak

82 К Көзүн чукуу Көзүнө алдануу Көзүнө жылуу учуроо Көзүнө илешүү Көзүнө эч нерсе көрүнбөй калуу Көзүнө эч нерсе көрүнбөө Көзүнөн от чагылуу Көзүнөн чаар чымын учуу Көзүнүн жашы сыртында Көк бет Көк беттик Көккө чыгаруу Көкөйүнө көк таштай тийүү Көктө учуу Көктөн издегенин жерден табуу Көктөн тилегенин жерден табуу Көктөн тилегени жерден табылуу Көктөн түшкөндөй жардам берүү Көктөн түшкөндөй тапты Көктөн түшкөнсүп Көкүрөгү асманда Көкүрөгүн көтөрүү Көкүрөк күчүк Көлөкө түшүрүү Көлөкөгө тон бычуу Көлөкөсүндөй ээрчүү Gözünü oymak Şeşi beş görmek Gözü ısırmak Gözü takılmak Gözü hiçbir şey görmemek Ferman dinlememek Gözünde şimşekler çakmak Eşek cennetini boylamak Sulu gözlü 1. Önüne geleni kapar, sonuna geleni teper. 2. Nuh der, peygamber demez 1. Kafir inadı. 2. Eşek inadı 1. Baştacı etmek. 2. Göklere çıkarmak Canına tak demek Aklı beş karış havada olmak Gökten ararken yerde bulmak Dört elle sarılmak Mal bulmuş Mağribi gibi Hızır gibi yetişmek Durduğu yerde Gökten zembille mi indi Gözü yükseklerde olmak Göğsü kabarmak Tekne kazıntısı Gölge düşürmek Doğmamış çocuğa don biçmek Peşinde dolaşmak

83 К Көлөкөсүнөн корккон Көнгөн адат калбоо Көнгөн ишин жасоо Көнө албай жактырбоо Көнүп калуу Көңүл ачуу Көңүл бурбай, таштап коюу Көңүл бурбоо Көңүл буруу Көңүл коюп угуу Көңүлгө албоо Көңүлү ачылуу Көңүлү жайлануу Көңүлү жайланып калуу Көңүлү калуу Көңүлү көк таштай калуу Gölgesinden korkmak Sarımsaktan gelin almış, kırk gün kokusu kalmış Kör değneğini beller gibi Yerini yadırgamak Yüz bulmak Gönül açmak Iska geçmek 1. Hafife almak. 2. Kayıtsız kalmak. 3. Pas geçmek. 4. Umrunda olmamak. 5. Oralı olmamak. 6. Göz yummak 1. Hiçe saymamak. 2. İlham etmek 1. Kulak kesilmek. 2. Kulak vermek Gülüp geçmek İçi açılmak 1. İçi rahat etmek. 2. Yüreği ferahlamak. 3. Yüreğine su serpilmek Rahat nefes almak 1. Gına gelmek. 2. Yüreğine inmek. 3. Gönlü kalmak 1. Kırk fırın ekmek yemek. 2. Sıdkı sıyrılmak. 3. Üstüne fenalık gelmek

84 К Көңүлү көтөрүлүү Көңүлү ток, көзү тойгон Көңүлүн алуу Көңүлүн буруу Көңүлүн жооткотуу Көңүлүн калтыруу Көңүлүн көк таштай калтыруу Көңүлүн суутуу Көңүлүнө көө шыбоо Көңүлүнөн чыгаруу Көөнү көккө жетүү Көөп калyy Көөп кетүү Көп кишинин үмүтү Көп маани бербей угуу Көп ой баскан 1. Gözlerinin içi gülmek. 2. Gözü dört açılmak. 3. Gözü gönlü açılmak. 4. Yüzü gülmek. 5. Değme keyfine. 6. Yüreği yağ bağlamak Gözü tok 1. Gönül almak. 2. Teselli etmek. 3. Gönül avutmak. 4. Efkar dağıtmak Gönülden geçirmek Gönül avutmak 1. Gönül düşürmek. 2. Kalb kırmak. 3. Hüzün vermek Kabak tadı vermek Gönülüne su serpmek Kuşku salmak Defterden silmek 1. Deli gibi sevinmek. 2. Çalmadan oynamak 1. Aklı başından bir karış yukarıda. 2. Koltukları kabarmak. 3. Ne oldum delisi olmak Dünyayı görmez olmak Dokuz körün bir değneği Kös dinlemek Başı dumanlı

85 К Көп сүйлөгөн Көпөлөктөй айлануу Көрбөгөнү көр болуу Көрбөгөнү көр, кирбегени жер болуу Көрбөгөнүн көр кылуу Көрбөгөнүн көр, кирбегенин жер кылуу Көргөн көзүнө ишенбөө Көргөн өскөнү жаман Көргөнүн көрө жаткырбаган Көрдөн алып жерге уруу Көрмөксөн болуу Көрүнгөн калптын башын айтуу Көрүнгөнгө ишене берүү Көтөрө чалуу Көтөрүп чабуу Көчө таптаган аял / кыз Көчүгү жер жыттабоо Кубара түшүү Кубатынан кайтуу Dili düdük Pervane olmak 1. Anası ağlamak. 2. Dokuz doğurmak. Çileye katlanmak 1. Evini başına yıkmak. 2. Kabir azabı çekmek. 3. Canını cehenneme göndermek Yapmadığını gerisinde bırakmamak 1. Düşte görse hayıra yormamak. 2. Gözlerine inanmamak 1. Ana-ata sofrasında büyümemiş. 2. Ne oldum delisi olmak Kör kadı Yapmadığını geride bırakmamak Dürbünün tersi ile bakmak Kurt masalı okumak Her sakallıyı babası sanmak İltifat etmek 1. Kündeden atmak. 2. Yere sermek Sokak süpürgesi Pastırması çıkmak Beti benzi atmak Kuvvetten düşmek (kesilmek)

86 К Кудалашып коюу Кудай кырсыктан сактасын Кудайга тапшыруу Кудайдан жөө качкан Кузгундуку куу жыгачтын башында Куйма кулак Кул жеймин дейт куйрукту... Кулагы тунуу Кулагы чалып калуу Кулагын ысытуу Кулагына угулуп калуу Кулагынын кырынан кетүү Кулагынын кычуусу кануу Кулагыңа күмүш сырга Кулак кагыш кылуу Кулак салбоо Кулак салуу Кулак түрүү Кулакка жат кабар алуу Кулакка тааныш Куландан соо болуу Кулап кетүү Кулу болуу Кум кулак Başı bağlı olmak Üstüme iyilik sağlık Allah a emanet etmek 1. Allahından bezmiş. 2. İllallah dedirten Ekmeğin aslan ağzında olması 1. Сan kulağı ile dinlemek. 2. Kulaktan dolma. 3. Zihni evvel Kim kazandı, kim yedi Kulağı tozunda patlamak Kulağına çalınmak Kulaklarını çınlatmak Kulak misafiri olmak Kös dinlemek Kulaklarının pası silinmek Kulağına küpe olmak Kulağını bükmek Kulak asmamak 1. Kulak kabartmak. 2. Kulağını açmak. 3. Kulaklarını dikmek 1. Kulağı kiriçte olmak. 2. Eli kulağında olmak Kulağına kar suyu kaçmak Kulak dolgunluğu Turp gibi olmak Boyu devrilmek Kul köle olmak Duymaz olmak

87 К Кумурскадай кыжылдоо Кумурсканын улутунганын, жыландын кепшегенин билүү Кунт коюп угуу Кунтун койуу Купкуу болуу Куржун көзүн ачуу Курсагын араң тойгузуу Куру жалаа Куру кол кайтуу Куру кол келүү Куру кыйкырык салуу Куру кыял Куру сүрөөн кыйкырык Куру убара Куру убара болуу Куру убаракерчилик Куса болуу Кусаланып сагынуу Кутургандай чабуул Кутчунун куну Куу кулак Куу такым Куу тумшук Кууп жиберүү Куурай башын сындырбоо Куурай сан Arı kovanı gibi işlemek Ciğerini okumak Kulağına girmek 1. Gözünü dört açmak. 2. Dikkat kesilmek Beti benzi kül gibi olmak Kesenin ağzını açmak Boğaz tokluğuna çalışmak Kuru iftira Ters yüz geri dönmek Eli boş dönmek Borusunu öttürmek Hüsn-ü kuruntu Kuru gürültü Вoşa kürek çekmek 1. Boşa güreşmek. 2. Havanda su dökmek. 3. Baltayı taşa vurmak Ziyan zebil olmak Burcu burcu tütmek Hasret gitmek Kuduz gibi salmak Deve kini tutmak Kulağı paslanmış Kurnaz, ukala Bahtı kara Kapı dışarı etmek Eğilip iş yapmamak Kibrit çöpü gibi

88 К Куурчактай ойнотуу Куш кондурат бекен Куш сүтүн берип багуу Куш уйку салуу Күдөр үзүү Күйбөгөн жери күл болуу Күйгөндө айткан санат кеп Күйүгүп чуркоо Күйүгүп толкундоо Күйүп-бышуу Kүйүп-жануу Күйүп кетүү Күлү бир жерде додо болбоо Күлүн көккө сапыруу Күлүп туруп жамандык кылган Күн көргөн Күн көрүү Күн тийген жердин күкүгү Күндөрдү унутуу Күнөөлүүнү сактоо Күнөөсүн башкага оодаруу Күнөөсүн алуу Күнөөсүн мойнуна коюу Күнү-түнү дебей иштөө Күңкүлдөп- мыңкылдоо Күрүч менен күрмөктү бөлүү Kukla gibi oynatmak Kuş mu konduracak Kuş sütüyle beslemek 1.Tavşan uykusu. 2. İçi geçmek Ümit kesmek 1. Zoruna gitmek. 2. Ağrına gitmek Yanık türkü Soluk soluğa / soluğu kesilmek Nefesi kesilmek Yanıp yakınmak Yanıp tutuşmak İçi gitmek 1. Bir dalda durmamak. 2. Daldan dala atlamak Külünü göğe savurmak Öperler ısırmaz Gün görmüş Gün görmek Borusunu çalmak Salıyı, çarşambayı kaybetmek Yataklık etmek Üstüne yıkmak / üstünden atmak Günahı boynunda Sayıp dökmek Geceyi gündüze katmak Mırın kırın etmek Ayıkla pirincin taşını

89 К Күтпөгөн жерден Күтпөгөн жерден иш чыгаруу Күтпөгөн жерден чыга калуу Күтүлбөгөн жерден Күтүлбөгөн жерден болуу Күтүлгөн иш Күч жумшоо Күч колдонуу Күчкө салуу Күчсүздөрдү, алсыздарды эзүү Күчтүү, кадырлуу биринин көңүлүн калтыруу Кыз кезинде баары жакшы... Кыз экенде кылыгы, катын кезде каадасы Кызарган жерин үзүп алуу Кызарып койбоо Кызмат талашуу Кызыл камчы Кызыл кекиртек Кызыл короздой жасантуу Кызыл короздой жасоо Кызылы кызыл, агы ак болуу Кызыл чок кечүү Кыйкырык сүрөөн Кыйкырып бакыруу Кыйналуу-кысталуу Ummadık taşın baş yarması Emrivâki aramak Ekmediğin yerde biter Kenarda köşede Tepeden inme Eli kulağında Emek vermek Yaka paça Nüfuzu altına atmak Vur abalıya Zülfi yâre dokunmak Karaman ın koyunu, sonra çıkar oyunu Gırla gitmek Çıkan güneşi kıskanmak Ar damarı çatlamak Post kavgası Kabadayı, eli kanlı Boğazına düşkün Telleyip pullamak Takıp takıştırmak Alı al, moru mor Sel önünden kütük kapar Feryat ile figanın göklere çıkması Yaygarayı basmak Zoru olmak

90 К Кыйналуу/ кыйчалыштык Кыйратып койгонсуп... Кыйытып сүйлөө Кылаарга иши жок Кылаарын кылып, кыл жип менен бууп Кылбаган иши калбоо Кылдан кыйкым табуу Кылдан кыйкым, жумурткадан кыр издөө Кылдан кыйкым, жумурткадан кыр табуу Кылын кыйшайта албоо Кылынa тийбөө Кылычтай өткүр Кыпкызыл жинди Кыргыйдай тийүү Кыркы бүтүп, бири калды Кыркына чыдап, бирине чыдабоо Кырсыкка кабылуу Кырсыктан аман кутулуу Doluya koydum almadı, boşa koydum dolmadı Tam adamını bulmak Üstü kapalı olarak konuşmak 1. Körler mahallesinde ayna satmak. 2. Sinek avlamak 1. Hem suçlu, hem güçlü. 2. Saman altından su yürütmek Ununu elemiş, eleğini asmış 1. Armudun sapı, üzümün çöpü var. 2. Yumurtaya kulp takmak Üzümün çöpü var, armudun sapı var Kaşının üstünde gözün var demek 1. Kılına zarar verememek. 2. Kılına dokunamamak Kılına dokunmamak Acem kılıcı gibi kesmek 1. Fermanlı deli. 2. Tımarhane kaçkını Darmadağın etmek Yüzdük yüzdük kuyruğuna geldik Denizi geçip çayda boğulmak Kerbelaya dönmek Suyun yüzüne çıkmak

91 К Кырсыктын алдын алуу Кытайдай кыйноо Кытайдын кыйноосун салуу Кытмыр күлүү Кыялга батуу Кыямат кайым Кыямат кайым болуу Кыямат кайым кылуу Кыянат кылуу Rüzgar gelecek delikleri kapamak Kök söktürmek Deveye hendek atlatmak Pişmiş kelle gibi sırıtmak Dalıp gitmek Cehennem azabı Kızılca kıyametin kopması Kıyametleri koparmak 1. Ele vermek. 2. İhanet etmek

92 М Маанайы бузулуу Маани бербөө Маанисиз маңыз сөз Мага ысылы-суугу жок Мажнун болуу Май көл, сүт көлдө жашоо Май көл, сүт көлдүн үстүндө жашоо Майдай жагуу Майдай калкуу Майдай эриген Мактаган кыз... Макул болуу, баш ийүү Мал тартуулоо, кошомат Keyfi kaçmak 1. Karamürsel sepeti zannetmek. 2. Küçük görmek. 3. Metelik vermemek. 4. Umrunda olmamak. 5. Yabana atmak. 6. Kaale almamak. 7. Dürbünün tersi ile bakmak İncir çekirdeğini doldurmamak Bana göre hava hoş 1. Kara sevda. 2. Mecnun gibi gezmek Ekmek elden, su gölden Gül gibi geçinmek Yaraya merhem olmak Zeytin yağı gibi suyun üstüne çıkmak Bal mumu gibi erimek Ben sana hayran, sen cama tırman Yelkenleri suya indirmek Peşkeş etmek

93 М Малак жалагандай Мамилесин үзүү (кол үзүү) Манастын уйкусу Манжа менен саноо Маңдай тер төгүү Маңдай терин төгүү Маңдайга жазганы Маңдайы жарык болуу Маңдайы жарык Маңдайы жарык, жүзү ак Маңдайы жарылуу Маңдайына жазбаган Мисал болуу Месирейген, бети кызарбаган Мисирейген/ кабагына кар жааган Мисирейүү/ кабак бүркөө Мойну кылдан ичке болуу Моюн сунуу Моюнтуругун үзгөн Муздай болуу Муздай-таштай / месирейген Муратына жетүү Sıçan düşse başı yarılır 1. Selamı sabahı kesmek. 2. Tel kırmak. 3. Kösteği kırmak Top patlasa duymamak Parmak hesabı Alın teri dökmek Alnının damarı çatlamak Alın yazısı Alnı açık olmak 1. Açık alın. 2. Cana yakın Alnı açık, yüzü ak Kabına sığmamak Kara bahtlı olmak Örnek olmak Mahkeme duvarına benzemek Yüzünden düşen bin parça olmak Yüzü sirke satmak Boynun kıldan ince olması 1. Boyun eğmek. 2. Baş koymak 1. İpten kazıktan kurtulmuş olmak. 2. Kanunsuz deli Çivi kesmek Suratı mahkeme duvarı gibi Muradına ermek

94 М Мурдун балта кеспөө Мурдун канатпай Мурдун көтөрүү Мурдун көтөрүп калуу Мурдун чүйрүү Мурдуна суу жетүү Мурдунан көбүү Мурдунан эшек курту түшкөн Мурдунун учун көрбөө Мурунку кулактан кийинки мүйүз озгону Мурункуну эстөө Муун-жүүнү бошоо Мууну калтыроо Мүйүздүү болом деп кулагынан айрылуу Мүйүзү чыкпоо 1. Bozuntuya vermemek. 2. Elini kolunu sallayarak gitmek. 3. Vurdum duymaz olmak. 4. Bana mısın dememek. 5. Gürültüye (patırtıya) pabuç bırakmamak Burnu bile kanamamak Burnu havada Burnu havalarda olmak Burun kıvırmak Burnu sürtülmek 1. Burnu büyümek. 2. Aklı başından bir karış yukarıda Süngüsü düşük Burnunun ucunu görmemek Boynuzun kulağı geçmesi Eski defteri karıştırmak 1. Dizlerinin bağı çözülmek. 2. Dizlerinin kesilmesi. 3. Yüreği sızlamak. 4. Eli ayağı tutmamak Dizleri titremek 1. Dimyata pirince giderken, evdeki bulgurdan olmak. 2. Piyasaya pirince giderken evdeki bulgurdan olmak. 3. Kaş yaparken göz çıkarmak. Aynı hamam, aynı tas

95 М Мүмкүнчүлүк бербөө Мыйыгынан күлүү Мышык майга жетпей, сасык дептир Мышык-чычкан ойноо Мээси айныган Мээсин айлантуу Мээсине кан куюлуу Мээсине жаңгак чагуу Мээсине чай кайнатуу Meydan vermemek Bıyık altından gülmek Dilenciye hıyar vermişler, eğri diye beyenmemiş Köşe kapmaca oynamak Beyni bulanmak Kafayı ütülemek Kanı beynine sıçramak Beynini ütülemek Ensesinde boza pişirmek

96 Н Наалатка калуу Назары ач Намысын жоготуу Намысын коргоо Намысына тийүү Нан таап жеш Нанын кыйналып табуу Негизги бел / күч ошондо Ниети бузук / кара ниет 1. Lanet okumak 2. Ahını almak Gözü aç olmak Ortalığa düşmek Alnını ağartmak 1. Gücüne gitmek. 2. Onuruna dokunmak Ekmeğini kazanmak Pahalıya mal olmak Temel taşı olmak Niyeti bozuk

97 О О дүйнө кетүү Обу жок Ого бетер кылуу Ой келди мамиле Ой келди сүйлөө Ой туулyу Ой чаптыруу Ойго албоо Ойго келбеген Ойго келбес жерден Ойго чөмүлүү Ойдо жок жерден Ойду-тоону сүйлөө Ойлонбой иш жасоо Ойлонбой ишке белсенүү Ойлонбой сүйлөө Ойлонбой туруп Boyu devrilmek Derviş kılıklı olmak Yangına körükle gitmek Karanlığa kurşun sıkmak 1. Her kafadan bir ses çıkması. 2. Baş ağrıtmak İçine doğmak Gönülden geçirmek Kaale almamak Aklı almamak 1. Kırk yıl düşününce aklına gelmemek. 2. Rüyasını görse hayıra yormamak Dalıp gitmek 1. Hesapta olmamak 2. Fol yok yumurta yok İleri geri konuşmak Başından büyük haltetmek Başından büyük işlere kalkışmak Uğlu orta konuşmak Üstün körü

98 О Ойлонуп толгонуу Ойногондо күлгөндө, сеникинде болоюн Ойноктоп оштонуу Октой тийүү Омбу домбу Омуроолоп, өкүм сүйлөө Оң көзүн сол көзүнөн кыскануу Оңой кутулуу Оңой жол табуу Оңой киреше алуу Оңой менен алданбoo Оңолуп түзөлүү Ооз ачалбай туруп калуу Ооз ачкыс кылуу Ооз ачпаган Ооз ачпоо Ооз ачып сүйлөбөө Ооз басырык алуу Ооз басырык берүү Оозго алуу Оозго чапкандай, бетке чабар 1. Düşünüp taşınmak. 2. Akıl erdirmek 1. Fırsat düşkünü. 2. İyi gün dostu Cilve kesilmek Ok gibi ciğerine işlemek Aklını peynir ekmekle yemek Baskın çıkmak Sağ gözünü sol gözünden sakınmak Ucuz atlatmak Kolayını bulmak Çantada keklik Yaş yere yatmaz 1. Yola gelmek. 2. Yola düşmek Put kesilmek Cevabı yapıştırmak 1. Ağzını kiraya vermek. 2. Lakırdı ağzından dirhemle çıkmak 1. Çenesini bıçak açmamak. 2. İçine atmak Dünya kelamı etmemek 1. Hakk-ı sükût. 2. Sus payı Sus payı vermek Dile getirmek Ağzının payını vermek

99 О Ооздон оозго өтүү Ооздон түшпөө Ооздугун бошотуу Оозу ачылып калуу Оозу аңырдай ачылып калуу Оозу бар тили жок Оозу бекем Оозу бош Оозу жаман Оозу катуу Оозу кулагына жеткен Оозу менен бүтүрүү Оозу менен орок оруу Оозу мурду кыйшайбай туруп Оозу мурдунан келтирүү Оозу мурдунан чыгаруу Оозу мурдунан чыгуу Оозу оозуна тийбөө Оозу ооруй тургансып сүйлөө Oозун ачтырбоо Оозун ачып калуу 1. Kulaktan kulağa 2. Dillere destan olmak 1. Ağızlara sakız olmak 2. Dillere destan olmak Dizginleri devşetmek 1. Donup kalmak. 2. Hayran kalmak. 3. Neye uğradığını şaşırmak Neye uğradığını bilememek Ağzı var dili yok Ser verip sır vermemek Ağzında bakla ıslanmamak 1. Kara ağızı olmak 2. Şom ağızlı Ağzı sıkı olmak Ağzı kulaklarında olmak Ağzıуla kuş tutmak Çalçene olmak 1. Renk vermemek 2. İstifini bozmamak Fitil fitil burnundan getirmek Burnundan fitil fitil getirmek Ağzından girip, burnundan çıkmak Çenesi düşük Yarım ağızla söylemek Lafı ağzına tıkamak 1. Ağzı bir karış açık kalmak. 2. Bir yaşına daha girmek. 3. Parmağı ağzında kalmak

100 О Оозун ачып кароо Оозун ачып калуу Оозун бычак ачпоо Оозун жабуу Оозун жаптыруу Оозун толтуруп сүйлөө Оозун төө тепкенсип Оозуна келгенди айтуу Оозуна келгенди оттоо Оозуна келгенди сүйлөө Оозуна талкан салгансып Оозуна таш кирүү Оозунан алдасы түшүү Оозунан ак ит кирип, кара ит чыгуу Оозунан келмеси учуу Оозунан сөзү учуу Оозунан сөзү ыргуу Оозунан сүтү кете элек 1. Aval aval bakmak. 2. Bön bön bakmak Koyun kaval dinler gibi (dinlemek) Ağzını bıçak açmamak Ağzını kapatmak Önüne bir kemik atmak 1. Büyük konuşmak. 2. Çalımından geçilmemek 1. Gık dememek. 2. Dut yemiş bülbüle dönmek Verip veriştirmek 1. Abuk sabuk konuşmak. 2. Ağzından çıkanı kulağı işitmemek. 3. Sap derken saman demek. 4. Ulu orta söz söylemek. 5. Ver yansın etmek. 6. Saçma-sapan konuşmak. 7. Yerli yersiz konuşmak. Ağzını açıp gözünü yummak Dut yemiş bülbüle dönmek Ağzından yel almak Allak bullak olmak Terbiyesini bozmak Dilini yutmak 1. Buz kesilmek. 2. Taş kesilmek Hayrete düşmek Ağzı süt kokmak

101 О Оозунан түшүрбөө Ağzından düşürmemek Оозунан чыгып кетүү Gaf yapmak Оозуңа май Ağzına bir parmak bal salmak Оозуң кайсы десе мурдун көрсөтүү 1. Aklında zoru olmak. 2. Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı Ооп-жыгылып басуу Yalpa vurmak Оор абалга таштoo Pabucunu ters giydirmek Оор абалда болсо да келүү İki eli kanda olmak Оор иштерди жасап, майда ишке көңүл бурбоо Kaçmaktan kovalamaya eli değmemek Оор сөз Ağır söz Ооруп калуу Şifayi bulmak Ортого от жагуу Fesat kumkuması Опурталдуу жерде болуу Topun ağzında olmak Опурталдуу ишке киришүү Eceline susamak Опурулуп сүйлөө Cart curt etmek Ор казуу Kuyusunu kazmak Оргу-баргы Kaldırımın kaba dayısı Оргу-баргы, отун жаргы Ali kıran baş kesen Орду жок сүйлөө Yerli yersiz konuşma Ордун алдыруу Postu vermek Ордун табуу Yerini bulmak Ордуна отургузуу Körünü öldürmek Ордунан жылбоо Yerinde saymak Оркойгонун түзөлтүү Kabasını almak Oромпой тебүү Cirit atmak Ортого от жагуу 1. Ortalığı birbirine katmak. 2. Tavşana kaç, tazıya tut demek.

102 О Ортосуна от жагуу Ортого чыгуу Ортосунан кара мышык өтүү Орун очок алуу Орун очок табуу Осуятын аткаруу От алгандай кетүү От алгансып От менен ойноо Отко салса күйбөгөн, сууга салса чөкпөгөн Оту өчүү Оту өчпөө Отун жандыруу Отун өчүрүү Отура берүү Отурукташып калуу Отурукташып, орун очок алуу Оюн аркылуу иш бүтүрүү Оюн бөлүү Оюн-зоокту сүйүү Оюн кылуу Оюн табуу Оюна келгенди кылуу Оюна туура келген Оюна туура келип калуу Fitne sokmak Meydana gelmek 1. Kara çalı. 2. Aralarından kara kedi geçmek Nüfuz etmek Demir atmak İzinden yürümek Tozu dumana katarak gitmek Kelle götürür gibi Ateşle oynamak Dokuz canlı Ocağı sönmek Ocağı yanmak Ocağını yakmak Ocağına incir ağacı dikmek Minder çürütmek Mesken tutmak Kapağı atmak Katakülli yapmak Aklını çelmek Keyif çatmak Oyun oynamak 1. Oyun çıkarmak. 2. Düşüncesini okumak 1. Zincir kıran, dağ deviren. 2. Oğlan aldı oyuna gitti, çoban aldı koyuna gitti Uygun bulmak Aklına esmek

103 О Оюнан кетпей коюу Оюнда кири жок Оюнун баары ошондо Оюу менен болуу Zihni takılmak Açık kalpli Varsa o, yoksa o 1. Suyunca gitmek. 2. Dümen suyunca gitmek. 3. Yüz vermek

104 Ө Өбөк жөлөк болуу Өгөй баладай кылуу Өгүз өлбөсүн, араба сынбасын Өгүздөй өкүрүү Өз ара сүйлөшүп алуу Өз арбайын согуу Өз баасын жоготуу Өз башын куткаруу Өз бетинче Өз билгенин байкатпоо Өз билгенин бербөө Өз билгенин жасоо Өз дартына күйүү Өз ишин өзү жасаган Өз киндигин өзү кесүү Өз көзүнөн кыскануу Arkası olmak Üvey evlât gibi tutmak (saymak) Ne şiş yansın, ne kebap Top gibi gürlemek Söz birliği etmek Başının çaresine bakmak Pabucu dama atılmak Kelleyi kurtarmak Kendi başına Renk vermemek Burnunun dikine gitmek Bayram etmek Kerem gibi yanmak Ne sakalla minnet, ne bıyığa 1. İş başa düştü. 2. Kendi göbeğini kendi keser. 3. Kendi kendine gelin güvey olmak Gözünden kıskanmak

105 Ө Өз көмөчүнө күл тартуу Өз күнүн көрүү Өз оюн бербөө Өз тирлигин кылуу Өз убагында Өзөк тамырын жулуу Өзү билбейт, башкага акыл үйрөтөт Өзү менен өзү болуу Өзү отурган бутакты кесүү Өзү тойбогон кайнага, кимге кешик арттырат Өзү тойсо да көзү тойбогон Өзүм билемдик Өзүм үчүн өгүз кара күчүм Өзүн жогору көрүү Өзүн араң кармоо Өзүн билдирбөө Өзүн жогору коюу Өзүн жоготуу 1. Kendine yontmak. 2. Nalıncı kеseri gibi hep kendine yontmak. 3. Etrafında dört dönmek. 4. Cebini doldurmak. 5. Altta kalanın canı çıksın Kendi yağıyla kavrulmak Ayak diremek Kimseye eyvallah etmemek Gün ola harman ola 1. Köküne kibrit suyu dökmek. 2. Kökünü kurutmak Kel kâhya kesilmek Kabuğuna çekilmek Bindiği dalı kesmek Kendisi muhtaç himmet bir dede, nerde kaldı gayrıya himmet ede Tok evin aç kedisi 1. Başına buyruk. 2. Burnunun dikine gitmek Kalıptan kalıba girmek Yüksekten bakmak 1. Ya sabır çekmek. 2. Kendini zor tutmak Perde arkasına çekilmek Tepeden bakmak Kendinden geçmek

106 Ө Өзүн кармай албай калуу Өзүн көрсөтүү Өзүн өзү алдоо Өзүн токтото албоо Өзүн токтотуу Өзүнө алуу Өзүнө келүү Өзүнө-өзү окшоо / оригинал Өзүнүн акыбалын билүү Өзүнчө жоруу Өйдө карасаң мурут, ылдый карасаң сакал Өйдө тартса өгүз өлөт, ылдый тартса араба сынат Өлбөгөн төрт шыйрагы калуу Өлбөстүн күнүн көрүү Өлгөн жанды тиргизүү Өлгөн кишидей жатуу Өлдүм талдым дегенде Өлөр-тирилерине карабоо Өлөөрүн гана билбейт Өлүктөй уктоо Өлүм алдында жатуу Өлүм оозунан кайтуу 1. Kendini alamamak 2. Sinirleri boşanmak 3. Kendini tutamamak 1. Kendini göstermek 2. Boy göstermek Zügürt tesellisi Zincirden boşanmış Aklını başına toplamak Üstüne almak 1. Kendine gelmek. 2. Sinirleri yatışmak Nev i şahsına münhasır Boynunun ölçüsünü almak Mânâ vermek Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık Aşağı koysam pas olur, yukarı koysam is olur Utancından yerlere batmak Kıt kanaat geçinmek Canına can katmak Üzerine ölü toprağı serpilmek Telef olmak 1. Ölümü göze almak. 2. Derisini yüzmek Doğduğuna inanır, öleceğine inanmaz Deliksiz uyumak Can çekişmek Ölümden dönmek

107 Ө Өлүмдөн калуу Өлүмдү көксөө Өлүп тирилүү Өлүү кызга тирүү кыз Өлтүрүп тирилтүү Өлчөп жыйынтык чыгаруу Өмүр бою кыйналуу Өмүр сүрүү Өңгөчүн үзүү Өңдү көрсө жүз тайды Өңү кубаруу Өңү саргайуу Өңү серт Өңүнөн билүү Өп чап акы алуу Өп чап жашоо Өп чап жашоо Өп чап оокат Өп чап оокат кылуу Өпкө жүрөгүн чабуу Өпкөсү жок Өпкөсү көөп калуу Өпкөсүн колуна кармоо Kefeni yırtmak Kanına susamak Ölüp ölüp dirilmek Boş atıp dolu tutmak Pastırmasını çıkarmak Pay biçmek Rahat yüzü görmemek Gün görmek Can evinden vurmak 1. Sağlam ayakkabı olmamak 2. Dilinin altında bir şey olmak 3. Gece silahlı, gündüz külahlı Beti benzi atmak 1. Sararıp solmak. 2. Benzi atmak. 3. Benzi solmak. 4. Beti-benzi atmak. 5. Beti-benzi kül gibi olmak 1. Muşmula suratı. 2. Yüzü soğuk. 3. Maymun suratlı Yüzünden okumak Karın tokluğuna çalışmak Tencerede pişirip, kapağında yemek Kıt kanaat geçinmek Delik büyük, yama küçük İki ucunu bir araya getirememek Kul kurban, kurban olası Yalancı pehlivan Ayranı kabarmak Koltukları kabarmak

108 Ө Өпкөсүн үзүү Өрдөк жокто чулдук бий болуу Өткүндөй өтүп кетүү Өтө акылдуу Өтө ачуулануу Өтө бактылуу Өтө жакын келүү Өтө кайгылуу болуу Өтө кайгыруу Өтө кир, балит Өтө кубануу Өтө кыйналуу Өтө кыйналып натыйжасын алуу Өтө маанисиз, кичине Өтө оор иш берүү Өтө татаал Өтө татаал иш Өтө чоң, ири киши Өтө шайыр, ышкыбоз Өтө ысык болуу Өтө ысык мамиледе болуу Өтө эрке өскөн Өч алуу Өчкөн отун тамызуу 1. Can evinden vurmak 2. Ümüğünü sıkmak Koyunun olmadığı yerde keçi Abdurrahman Çelebi O bir sağnak gibi, geldi geçti Cin gibi olmak Sinirleri alt üst olmak Kadir gecesi doğmuş Burnunun dibine gelmek 1. Yüzünden düşenin bin parça olması. 2. Suratından düşenin bin parça olması Burnunun direği sızlamak Su yüzü görmemiş Zil takıp oynamak Dokuz öküzle bir mağaraya kapanmak Tuzluya patlamak Devede kulak kalmak Deliye pösteki saydırmak Rufailer karışmak Yenir yutulur gibi değil Kelle kulak yerinde Çalmadan oynamak Yağlı ballı olmak Can ciğer olmak El bebek, gül bebek Acısını çıkarmak Hayat vermek

109 П Пайгамбар сабыры Паракор, ачкөз Периште сымал Eyyüp sabrı 1. Aç göz, 2. Gözü doymaz Melek gibi kimse olmak

110 С Сабак алуу Сабак болуу Сабаты жок Сабаты жоюлган Сабаттуу, билимдүү Сабыры калбоо Сабыры түгөнүү Сабырын түгөтүү Сагызгандан сак Сазайын колуна берүү Саздан чыкканча сууну көрбөгөн Сай сөөгүн сыздатуу Сай сөөгүн чагуу / сыздатуу Сакал башы саксайып Сакалчандын баары атаң эмес 1. Ders almak. 2. Hisse kapmak. 3. Kıssadan hisse almak İbret almak Medrese görmemek Mürekkep yalamış Aydın kafa Sabrı tükenmek Sabrı taşmak Çizmeyi aşmak 1. Yaş tahtaya basmamak 2. Gözden sürmeyi çekmek 3. Burnunu kanatmamak Meydan okumak Balçıktan çıkmadıkça suyu görememek 1. Yüreğine dokunmak 2. İçine işlemek Yüreğine od düşürmek Saç sakal karışmak Her gördüğün sakallıyı bаban zannetme

111 С Сакалы куудай болгуча Сакалы тегирменде агарбаптыр Салаарга кушу кем болуу Саман өрттөндү десе, Самарканды жоо чапты деген Саман учту десе, Самарканды жоо чапты дейт... Самандай сапырылуу Санаа тартуу Санаасы менен баюу Санаасы санга бөлүнүү Санаасын санга бөлүү Cанаасында баюу Санаасында иш бүтүрүү Сапарга аттануу Сапары каруу Сапсары түк Сарамжалдуу болуу Сары изине чөп салуу Сары санаага салуу Сасыткы балапан Себеп болуу Sakalı boşa ağarmak Sakalı değermende ağartmamak Aşık atmak Pireyi deve yapmak Habbeyi Kabbe yapmak Saman alevi gibi patlamak Merak etmek 1. Çantada keklik saymak. 2. Kendi kendine gelin güvey olmak. 3. Hüsn-ü kuruntu Meraktan ölmek Aklını çelmek Suyu görmeden paçayı sıvamak Gelin güvey olmak Yola vurmak 1. Yol görünmek. 2. Demir almak. 3. Tası tarağı toplamak. 4. Pılıyı pırtıyı toplamak Tüyü bozuk Kemerleri sıkmak 1. Peşine takılmak. 2. Adım adım takip etmek 1. Aklını başından almak. 2. Yaraya tuz biber ekmek Leyleğin yuvadan attığı yavru 1. Vesile olmak. 2. Yol açmak

112 С Себепсиз эле Сен жакшы, мен жакшы Сен мен дешип калуу Сен эле калдың эле... Сиркеси суу көтөрбөө Сол бутунан туруу Соодасы бүткөн сарттай болуу Сөз айтуу / сүйлөө Сөз аңдуу Сөз ачуу Сөз баккан Сөз баштоо Сөз бербей сүйлөө Сөз болуу Сөз деп эле сүйлөй берүү Сөз качып кутулбаган Сөз көтөрө албоо Сөз сүйлөбөс Сөз сүйлөтпөө Сөз ташыган Сөз тыңшoo Сөз тыңшаар маамыт Сөз учугун улоо Сөз ыргытуу Сөзгө жыгуу Yok yere Al gülüm ver gülüm Yüz göz olmak Tasası sana mı düştü? 1. Çıt kırıldım olmak. 2. Laf kaldıramamak Ters tarafından kalkmak 1. Düdüğü çalınmak 2. Ununu elemiş eleğini asmış Laf etmek Ağzını aramak Laf açmak Laf ebesi Söz açmak Ağız açtırmamak 1. Dillere destan olmak 2. Dile düşmek 1. Laf olsun diye. 2. Lafa boğmak Laf ebesi 1. Söz kaldırmamak 2. Ağır gelmek Ağzından söz dirhemle çıkmak Lafı ağzına tıkamak Laf taşımak Eli kulağında olmak Kulağı kiriçte Havadan sudan konuşmak Laf atmak Cevabı yapıştırmak

113 С Сөздү кынаптап сүйлөө Сөзү оозунда калуу Сөзү өтүмдүү Сөзү өтүү Сөзү суу кечпөө Сөзүн аңдуу Сөзүн буруу Сөзүн жерге таштабоо Сөзүн кайра алуу Сөзүн кесүү Сөзүн кооздоп сүйлөө Сөзүн таап сүйлөө Сөзүндө турбаган Сөзүндө чалымы бар Сөзүнө турбоо Сөзүнөн айнуу Сөзүнөн кармалып калуу Сөзүнүн маңызы жок Сөзүңүз оозуңузда Сөзүңүзгө аралжы Сөөгү таза Сөөгүн агарткан иш Сөөгүн агартуу Сөөктөн өтүп, чучугуна жетүү Lisan-ü hal ile söylemek 1. Sözü ağzında bırakmak. 2. Laf ağızında kalmak Ensesi kalın Söz geçirmek Lafını dinletememek Ağzını aramak 1. Lafı (sözü) çevirmek 2. Ağız değiştirmek Hatrını kırmamak 1. Sözünü geri almak 2. Tükürdüğünü yalamak Lafı ağzına tıkamak 1. Ballandıra-ballandıra anlatmak. 2. Lügat paralamak Taşı gediğine koymak Su koyuvermek Çalım satmak Adam kayırmak Yaz boz tahtasına dönmek Açık vermek Kendi söyleyip kendi işitmek Sözünü balla kestim Lafınızı kestim İnsan evlâdı Yüz ağartmak 1. Cana can katmak 2. Yüzünü ağartmak Bıçağın kemiğe dayanması

114 С Суу ичкен кудугуна түкүрүү Суу кошулбаган Сууга алпарып, сугарбай келүү Сууга түшкөн чычкандай болуу Суудай билүү Суудай түгөндү (акча) Суудан кургак чыгуу Суудан чыккан балыктай болуу Суук тил, ачуу сөз Суук тумшук Суусу соолгон Сүйкүмү жок Сүйлөгөндөн эринген Сүйлөй албай туттугуу Сүйлөөр сөзүн билүү Сүйлөп жатып тили тешилүү Сүйлөсө оозу ооруган Сүйлөсө оозу ооруй тургансып Сүйлөшпөй калуу Сүйүнгөндөн көздөрү жашылдануу Сүйүнүчүн элге билдирүү Сүйүп калуу Сүт төккөн мышыктай болуу Сүткө оозу күйгөн Oturduğu dalı kesmek Su katılmamış Suya götürür, susuz getirir 1. Islak kargaya dönmek. 2. Sucuk gibi ıslanmak Su gibi ezberlemek Su gibi gitmek Kedi gibi dört ayak üstüne düşmek Denizden çıkmış balığa dönmek Acı dil Yedi denizin attığı Suyu seli kalmamak 1. Yüzü soğuk. 2. Soğuk nevale Ağzına kira istemek Nefesi kesilmek Sözünü bilmek Söyleye söyleye dilinde tüy bitmek Ağzına kira istemek Ağızdan laf çekmek Ne selam, ne sabah Gözleri yaşarmak Zilsiz oynamak 1. Gönül azabı. 2. Gönül kaptırmak Süt dökmüş kedi gibi olmak Sütten ağzı yanmak

115 С Сүтү оозунан кете элек Сый урматка ээ болуу Сын пикир кабыл албоо Сынай кароо Сыр алдырбоо Сыр алдыруу Сыр бербөө Сыр билгизбей зымпыйyy Сыр сандыгы болуу Сыр сандык Сырга бек Сырты жалтырак, ичи калтырак Сыртын салуу Сыртынан карап баа берүү Сырын айтуу Сырын төгүү Süt kuzusu Nüfuz kazanmak Burnundan kıl aldırmamak Alıcı gözüyle bakmak Renk vermemek Ağzından baklayı çıkarmak Yaşını içine akıtmak Kapalı kutu Kapalı kutu olmak Sır küpü olmak Ağzını bıçak açmamak 1. Dışı eli (seni) yakar, içi beni. 2. Kalıbına kıyafetine bakıp adam zannetmek. 3. Üstü kaval altı şeşhane. 4. Derviş kılıklı olmak Sırt çevirmek Ufak tefek görüp de Karamürsel sepeti zannetmek İçini dökmek İçini dökmek

116 Т Таамай сөз Таанылуу атагы чыгуу Тааныш-билиш Тааруудай чачылуу Таарынычы да, сагынычы да бат Таасири аз иш жасоо Табитин качыруу Табитин татуу Табылбас дары болуу Табын билүү Табын табуу Тагдырына таарынуу Тажрыйба алуу Таздын эмнеси бар, темир тарагы бар Так үстүнөн түшүү Таламын талашуу Таламын талашпоо Талкаланып чачылуу Тамагына үзүлүп түшкөн Demir leblebi Parmakla gösterilmek Gönül aşınalığı 1. Çil yavrusu gibi dağılmak. 2. Tuz buz olmak Arası şeker renk Buz üstüne yazı yazmak Zevkini (tadını) kaçırmak Zevkini çıkarmak Bir içim su olmak Tava getirmek Tavına getirmek Kaderine küsmek Pabuç eskirtmek Kel başına şimşir tarak Üstüne basmak O taraflı olmak Oralı olmamak Tuzla buz olmak Boğazına düşkün olmak

117 Т Таманы тешилүү Тамаша көтөрө албоо Тамашага чалуу Тамашаны көтөрүү Тамыр алуу, отурукташуу Тамыр салуу Тамырын тартуу Тамырына балта чабуу Тамырына басуу Таноосу кыпчылуу Таң калуу Таң калуу Тап алдынан Тап алдынан кармоо Тап жылдырбоо Тапканы өп чап жетүү Таптаза болуу Тарбия берүү Тарбия көрбөгөн Тарбия көргөн Тартипке келүү Тартипке салуу Тартынбай сүйлөгөн бала Таш тиштөө Таш тиштегендей болуу Таш боор Taban tepmek Şaka götürmemek Şakaya vurmak Şaka kaldırmak Kazık çakmak Kök salmak Nabızını yoklamak Kökünü sökmek 1. Dalına basmak 2. Can damarına basmak Burnundan solumak 1. Parmak ısırmak. 2. Küçük dilini yutmak Gözleri fal taşı gibi açılmak Kenarda köşede Gafil avlamak Yakasını bırakmamak İki ucunu bir araya getirememek Pir ü pak olmak 1. Adam etmek 2. Muma çevirmek Sütü bozuk 1. Adam evladı. 2. Helal süt emmiş Edebini takınmak Çeki düzen vermek Zamane çocuğu Hevesi karnında kalmak Lafı ağzında kalmak Katı yürekli

118 Т Таш жалак калуу Avucunu yalamak Таш менен урганды аш менен уруу 1. Büyüklük göstermek 2. Taş atana ekmek atmak Таш өкчөө, таш калчоо Nara atmak Таш талканын чыгаруу 1. Kasıp kavurmak 2. Taş üstünde taş bırakmamak 3. Viraneye çevirmek Таш тиштегендей болуу Buz kesilmek Таш түш таалайыңдан көр Saldım çayıra, Mevlam kayıra Таш ыргытуу Taş atmak Ташбакадай жай Ağırdan almak Таштай катып калуу 1. Buz gibi donup kalmak 2. Taş dibi donup kalmak Таштай-темирдей Demir gibi olmak Таштан катуу Günahını bile vermemek Ташы өйдө кулаган Ağaca çıksa papucu yerde kalmamak Ташы өйдө кулоо Yıldızı yükselmek Ташын түптөө Temel atmak Тегин киши эмес Tekin değil Текейден арзан Yok pahasına Текейден арзан сатуу Haraç mezat satmak Телибай тентек 1. Haddi hesabı olmamak 2. Zıvanadan çıkmak Темене берип, төө алуу 1. Yarım elma, gönül alma 2. Boş atıp dolu tutmak Темирдей бекем Turp gibi olmak Тең тайлашуу Boy ölçüşmek Тептең бөлүштүрүү Kardeşçe taksim Тер төгүү Ter dökmek

119 Т Терең ойго батуу Териси сөөгүнө жабышyy Териси тар Терисин тескери сыйруу Терисине батпай кубануу Терисине сыйбай кубануу Теше тиктөө Тизгини колдон түшүү Тизгинин тарта албай калуу Тизгин тартуу Тизгинин тартуу Тизе бүгүү Тикен үстүнө отуруу Тикесинен тик туруу Тил агытуу Тил бүтүү Тил жарасы Тил кайруу Тил табышуу Тил төгүү Тил угуу Тил узатуу Тилге келүү 1. Düşünceye dalmak 2. Kara kara düşünmek Vücuttan düşmek Eli sıkı 1. Ters yüz etmek. 2. Pestilini çıkarmak. 3. Derisini yüzmek İçi içine sığmamak Kabına sığmamak 1. Gözünü almamak 2. Ciğerini okumak Dizginleri ele vermek İpin ucunu kaçırmak Haddini bilmek Dize getirmek Diz çökmek Diken üstüne oturmak Ayakta kalmak Dil uzatmak Dilinin bağı çözülmek Dil yarası Baş kaldırmak Yüz almak Dil dökmek 1. Söz işitmek. 2. Laf işitmek. 3. Zılpıt yemek 1. Dil uzatmak. 2. Hakaret etmek Dili çözülmek

120 Т Тилден түшпөө Тилдүү-ооздуу Тилеги таш каап калуу Тилеги таш кабуу Тилек кылуу Тили бир карыш чыгуу Тили бир кулач болуу Тили жетпөө Тили күрмөөгө келбөө Тили менен буудай кууруу Тили таттуу Тили тешилүү Тили узун Тили узун, колу узун Тилин жутуп алуу Тилин жутуу Тилин сунуп жатып калуу Тилин тартпай сүйлөө Тилин тартпоо Тилин тартуу Тилин тиштөө Тилинде мөөрү бар 1. Ağızlara sakız olmak. 2. Dillere destan olmak Pabuç kadar dili olmak 1. Bağrına taş basmak 2. Hevesi kursağında kalmak 1. Umudun suya düşmesi. 2. Kumda oynamak. 3. Dolma yutmak. 4. Hayal kırıklığına uğramak Niyet etmek Dili uzamak Simitçi küreği gibi dili olmak Dili dolaşmak Dili tutulmak 1. Laf (söz) yetiştirmek 2. Dil dökmek Tatlı dil Dilinde tüy bitmek Pabuç kadar dili olmak Eli uzun, dili uzun 1. Küçük dilini yutmak 2. Dili tutulmak Dilini yutmak Dili bir karış çıkmak Verip veriştirmek Lafını esirgememek Dilini tutmak Dizini dövmek Yüzünde şeytan tüyü olmak

121 Т Тилине тибиртке чыгуу Тилине түк бүтүү Тилинен бал тамyy Тилинен табуу Тилинен түшүрбөө Тилинен чаң чыгуу Тилинин учунда туруу Тилиңе тибиртке Тиреген асманын жыгуу Тиреги күчтүү Тишин бүлөө Тишин кайроо Тишин көрсөтүү Тобокелге салуу Тоготуп койбоо Тогуз толгоо бир келүү Тогуз толгонуу Той түшүрүү Тойгон жердин кулуну Толбоско суу куюу Ağzından yel almak Nefes tüketmek 1. Ağzından bal akmak 2. Dilinden bal damlamak 1. Bülbülün çektiği dili belası 2. Dilinin cezasını çekmek Dilinden düşürmemek 1. Lafa boğmak. 2. Laf (söz) yetiştirmek 3. Dilinde tüy bitmek Dilinin ucuna gelmek Dilini eşek arısı soksun Gök başına yıkılmak Sırtı pek Diş bilemek 1. Diş bilemek 2. Diş gıcırdatmak Tırnak göstermek 1. Göze almak. 2. İşi oluruna bırakmak. 3. Ölümü göze almak. 4. Saldım çayıra, Mevlam kayıra Parmağını bile oynatmamak Dokuz ayın çarşambası bir araya gelmiş 1. İnce eleyip sık dokumak. 2. Derin düşünmek Bayram etmek Tok gözlü olmak Pamuk döşekte ceviz kırmak

122 Т Тоң моюн Тоону томкоруу, ойду омкоруу Топту бузуу Тоскоол болуу Төбө чачы тик туруу Төбөгө чаап, оозундагы нанын алуу Төбөгө чыгуу Төбөсү көккө жете кубануу Төбөсү көккө жетүү Төбөсү көрүнгөндөр Төбөсүнө көтөрүп алуу Төбөсүнө көтөрүү Төбөсү менен кудук казуу Төбөсүнө чыгуу Төбөсүнөн уруу Төлгөсү төп келүү Tөл сөз кылып алуу Төө басты кылуу Төөнү кому менен жуткан Төөнүн куйругу жерге тийгенде Төргө чыгуу Kaldırımın kabadayısı Dağları devirmek Hallaç pamuğu gibi olmak Ayak bağı 1. Tüyleri diken diken olmak. 2. Tüyleri ürpermek. 3. Başından kaynar sular dökülmek. Ensesine vur, ağzındaki lokmayı al Başa çıkmak 1. Sevinçten dört köşe olmak. 2. Çakırkeyf olmak Ayakların yerden kesilmesi Kalbur üstü gelenler Baş üstünde taşımak 1. Başına taç etmek. 2. Başında taşımak. 3. Başının üzerinde yeri olmak. 4. Baştacı etmek Ağzıyla kuş tutmak Başına çıkmak Şeytana uymak Umduğunu bulmak Dilinden düşürmemek Altta kalanın canı çıksın Deveyi hamuduyla yutmak Balık kavağa çıkınca Baş köşede oturmak

123 Т Төрөлө элек балага ат коюу Төрт тарабы кыбыла болуу Төрт тарабы шайма шай Төрт тарабың кыбыла Төшүн тосуу Тузакка түшүү Тузак куруу Тукум курут кылуу Тукум улаары жок Тукуму калбоо Тукуму соолуу Тумшугу менен жер саюу Турган турпаты жалган Турмуштун ой-кырын түшүнүү Туура эмес жолдон киреше табуу Тууруна отургузуу Туусу жыгылуу Тушалып калуу Түйшүк болуу 1. Olmayacak duaya amin demek. 2. Doğmamış çocuğa don biçmek. 3. Dereyi görmeden paçayı sıvamak buyar 1. Tersi dönmek. 2. Yedi iklim dört buçak Tuzu kuru Yüz üstü bırakmak Göğüs germek Tongaya basmak Kumpas kurmak 1. Kılıçtan geçirmek. 2. Kökünü kazımak Ocağı kör olmak 1. Kör ocak. 2. Adı kalmamak 1. Kıran gitmek. 2. Ocağı sönmek Pestili çıkmak Bir ayak üstünde bin yalan söylemek Dünyanın kaç bucak olduğunu anlamak Fırıldak çevirmek Yuvasını yapmak Dul kalmak Ayak bağı olmak Başına iş açmak

124 Т Түпөйүл болуу Түрү суук Түсү ийги Түтүн булатаары калбоо Түтүн булатуу Түтүн коюу чыккан жерде Түшкө киргендей / колунда болгонун баарын жоготуу Түштөн кийин Түшүнбөй кароо Tүшүндө көрбөгөндү өңүндө көрүү Түшүнсөм майнеке болоюн Түшүнө алуу Түшүнүшө албоо Тынбай иштөө Тынчтык берүү Тынчы кетүү Тынчын алуу Тынчып калуу Тырмагына тең келбөө Тырышуу, аракеттенүү Тырышып иштөө Yüreği ezilmek 1. Maymun suratlı. 2. Soğuk nevale Temiz yüzlü Ocağı batmak 1. Ev bark edinmek. 2. Çoluk çocuğa karışmak Nerede akşam, orada sabah Rüya görmüşe dönmek İş işten geçmiş olmak Kurbanlık koyun gibi bakmak Mal bulmuş Mağribi gibi Anlarsam Аrap olayım İdrak etmek Perisi hoşlanmamak Durup dinlenmeden Süt liman olmak 1. Rahat durmamak 2. Huzuru kaçmak Huzurunu kaçırmak Süt liman olmak 1. Kestiği tırnak olmamak 2. Tırnağı olmamak 1. Çaba göstermek 2. Dişini sıkmak Üstüne üstüne gitmek

125 У Убада берүү Убадага бек Убадасын алуу Убадасына туруу Убактысын алуу Убактысын бош өткөрүү Убакыттан пайдалануу Убакытты узартуу Убалы сага Убара кылуу Убара чегүү Удургуп агылуу Узун сөздүн кыскасы Узун чапан кыска тон Уйкуга кирүү Уйкусу кануу Уккусу келбөө Уктап кетүү Улгайган куракта Улутунуу/ өкүнүү Унуткарып коюу Söz vermek Sönünün eri olmak Söz almak Söz bir Allah bir Vaktini almak Vaktini öldürmek Fırsat kollamak Vakit kazanmak Vebali boynuna 1. Zahmete sokmak 2. Vaktini almak Zahmet çekmek Akın yapmak Uzun sözün kısası Eski köye yeni adet Uykuya dalmak Uykusunu almak Kulaklarını tıkamak Uyku bastırmak Yaşını başına almak İç çekmek Rafa koymak (kaldırmak)

126 У Унуткарып коюу, болбоду деп эсептөө Унутулуп, эстен чыгуу Унчукпай калуу Урду берди колдонуу Урунарга тоо, урушарга жоо таппоо Урунарга жоо таппай турган Уруша кетүү Устага акыл үйрөтүү Утур сөзүнөн айнуу Уу тилдүү Уу тырмак Уудай ачуу тил Учу-кыйырсыз Учу-кыйыры жок Учурдан пайдалануу Ушак болуу Уялганынан жерге кирүү Уялып тартынуу Уясын бузуу Уят сыйытты жыйыштырган Уяты жок Уяты чыгуу Уятын чыгаруу Уятынан жерге кирүү Уятынан өлүү Sünger geçirmek Tarihe karışmak Sus pus olmak Tepe tepe kullanmak Çam devirmek Koç yiğit Külahları değişmek Tereciye tere satmak Yaz boz tahtasına dönmek 1. Kürek gibi dili olmak. 2. Zakkum gibi Taş yürekli Zıkkımın kökü gibi Uçsuz bucaksız Ucu bucağı olmamak Yağmur yağarken küpünü doldurmak Dile düşmek Utancından yere girmek Ezilip-büzülmek Yuva bozmak Alnının ar damarı çatlamış Ar ve namusunu peynir ekmekle yemiş, 2. Yüzsüz-arsız, utanmaz Açığa vurmak Paçavrasını çıkarmak Utancından yere geçmek Yerin dibine geçmek

127 Ү Үзөнгүгө бут салуу Үзөңгүдөн бут тайуу Үзүлүп түшүү Үй жайы жок Үйлөп ийсе учуп кетчүдөй Үмүт берүү Үмүт болуу Үмүт үзбөө Үмүт үзүү Үмүтсүз болуу Үмүттөнүү, караан тутуу Үмүтү өчүү Үмүтү үзүлүү Үмүтүн үзүү Үнү жетишинче бакыруу Үнү жетишинче кыйкыруу Үнү Кудайга жетүү Үнүн чыгарбоо Үрөйү учуу Kanada kalkmak İşi ters gitmek Üstüne titremek Odsuz ocaksız Tüy gibi Işık olmak Umidin kapısı olmak Hayıra yormak Ümit kesmek Gök demir, yer bakır Medet ummak Uma uma döndük muma Ümitsizliğe düşmek Üstüne bir bardak su içmek Yaygarayı basmak 1. Avazı çıktığı kadar bağırmak. 2. Avaz avaz bağırmak. 3. Yaygarayı basmak Canına tak demek Çıt çıkarmamak Korkudan ağzı uçuklamak

128 Ү Үстүнө түшө калуу Үстүнө үйрүлүп түшүү Үрүп чыгаар ити жок Үч уктаса түшкө кирбеген Үшкүрүгү таш жаруу Үшкүрүп бышкыруу Үшүн алуу Üzerinde titremek Yalvarıp yakarmak Bir dikili ağacı olmamak 1. Rüyasını görse hayıra yormamak. 2. Rüyasında bile görememek. 3. Kırk yıl düşününce aklına gelmemek Üzüntüden kahrolmak Oflayıp puflamak Gözdağı vermek

129 Ч Чабыштырып уруштуруу Чакалайдын чак түшүндө көрмөксөн болуу Чала өлтүргөн жыландай Чала уйку болуу Чала-була жасоо Чалагайым иш Чалмакейди чалуу Чалыры бар көзүндө Чамбыл ала болуу Чаң жугузбай мактоо Чаңын асманга сапыруу Чап кенедей жабышуу Чар тарабы төп келген Чаргытып сүйлөө Чарк айлануу Чарк көпөлөк айлануу Чарчап чаалыккан Чарчатып жадатуу Birbirine katmak Kör kör parmağın gözüne Sersem olmak Uykusu başına vurmak Oldu bittiye getirmek Pamuk ipliğiyle bağlamak Suyu bulandırmak Yaradane yan bakan Boyacı küpü olmak 1. Тoz kondurmamak. 2. Üstüne toz kondurmamak Tozu dumana katmak 1. Kene gibi yapışmak. 2. Sakız gibi yapışmak. 3. Dört elle sarılmak Dört başı mamur Dilinin altında bir şey olmak Etrafında dört dönmek Pervane olmak Yorgun argın Tadından yenmemek

130 Ш Чачташып мушташуу Чачып-төгүү Чачы узун, акылы кыска болуу Чачы агаруу Чачы-башын карабай Чачын ак басуу Чачын жулуу Чачын тырмоого алы келбөө Чекеге черте албоо Чекеге чыккан чыйкан болуу Чектен чыгуу Чечекейи чеч болуу Чийки май жегендей болуу Чийки май жегенсүү Чилдей таратуу Чилдей тароо Чок баскандай секирген Чоң балээ Чоң балээге кабылган Чоң зыянга учуроо Чоң кемпирди кичирейткенсип Чоң муштум Чоң сүйлөө Saç saça, baş başa Sebil olmak Saçı uzun aklı kısa olmak Saç ağartmak Saçına başına bakmadan Saçı-başı ağarmak 1. Saçını başını yolmak. 2. Dizini dövmek Başını kaşıyacak vakti olmamak Kılına dokunamamk Huzurunu kaçırmak Haddini aşmak 1. Güldükçe yüzünde güller açmak. 2. Bülbül kesilmek 1. İçine dert olmak. 2. Karın ağrısı. 3. İçine sinmemek. 4. Ham armut gibi boğaza durmak Kendine yedirememek 1. Bozguna uğratmak. 2. Hallaç pamuğu gibi olmak Çil yavrusu gibi dağılmak Ateş basmak Püsküllü bela Feleğin zillesini yemiş Yıkım olmak Büyümüş de küçülmüş Kaba dayı Büyük konuşmak

131 Ш Чочуп кетүү Чөнтөгү жука Чөнтөгү тешик Чөнтөгүн толтуруу Чөп башын сындырбаган Чөп башылoo Чубактын кунундай чубалyy Чукугандай сөз тапкан Чуу куйрук Чучугуна жетүү Чучугуна жеткирүү Чүнчүтүп сөз менен эзүү Чүкөсү айкүр туруу Чыбык тийбес чыңкылдак Чыга турган көз эле, чыгып кетти өзү эле Чыгаар жерди билүү Чыйпыйы чыгуу Чымбыйт чүкөдөй чүрүшүү Чын дилден жардам берүү Чык таттырбас Чыкчырылып калуу Чымбыйт чүкөдөй чүрүшүү Yüreği hoplamak Cebi delik Cep delik, cepken delik 1. Cebini doldurmak. 2. Kendine yontmak. 3. Küpünü doldurmak Kılını bile kıpırdatmayan 1. Nane molla. 2. Gününü doldurmak Deve kini tutmak Dil ebesi Fitne sokmak 1. Ok gibi ciğerine işlemek. 2. İliğine işlemek İçine işlemek Yiyip bitirmek İşi düzelmek Raftan sünger düşmüş, hanımın başı yarılmış 1. Bardağı taşıran son damla. 2. Dilinin altındaki baklayı çıkarmak Bal alacak çiçeği bilmek Tez canlı Tesbih böceği gibi büzülmek Kucak açmak Günahını bile vermemek 1. Yüksekten bakmak. 2. Havalara bürünmek Tesbih böceği gibi büzülmek

132 Ш Чымчып сүйлөө Чымын-куюн болуп иштөө Чымын учпаган Чымын учурбаган Чымын чаккандай болбоо Чымын чакканча көрбөө Чымындай жаны чыркыроо Чымындай ызылдоо Чын дилден Чын дилден айтуу Чын дилден баа берүү Чын дилден жардам берүү Чын дилден кабыл алуу Чын жүрөктөн Чыпалагына тең келбөө Чыр баш Чыр чыгаруу Чырагына май тамуу Чырагына май тамызуу Чырым этүү Чычалага от коюу Чычканга түк бүткөн сайын калтыраганы Чычканга кебек алдырбоо 1. Ağdalı konuşmak. 2. Lügat paralamak. 3. İğneli konuşmak Cadı akzanı gibi kaynamak Sinek uçmamak Kuş uçurmamak Vız gelmek 1. Parmağını bile oynatmamak. 2. Kılını bile kıpırdatmamak Ecel terleri dökmek Sinek gibi vızıldamak 1. İçli dışlı. 2. Can-ü gönülden Açık yürekle söylemek Öpüp başma koymak Kucak açmak Öpüp başma koymak 1. İçli dışlı olmak. 2. Can-u gönülden Tırnağı olamamak Eli maşalı olmak Patırdı çıkarmak Ekmeğine yağ sürülmek 1. Laklakla çanak tutmak. 2. Ekmeğine yağ sürmek İçi geçmek Üzerine tüy dikmek Buldukça bunamak Çok hassas

133 Ш Шаабайы суу Шаарын бузуу Шагы сынуу Шайкелең, ойноок аял Шайкелең, жеңил ойлуу Шайтан азгыруу Шайтанга алдануу Шайтандан акылдуу Шайтанды да азгырат Шайтанды жолдон адаштыруу Шакаба чегүү Шамал айдап келүү Шам-шум этүү Шапар тебүү Kalbi kırılmak Yuva bozmak 1. Suya düşmek. 2. Hayal kırıklığına uğramak. 3. Gönlü kalmak. 4. Şevki kırılmak Düttürü Leyla Mezhebi geniş Şeytana uymak Şeytan dürtmek Şeytanın yattığı yeri bilmek Şeytana külahı ters giydirmek Şeytana pabucu ters giydirmek 1. Dalga geçmek 2. Oyun etmek 3. Şamata koparmak 4. Matrak geçmek 5. Sakalı saydırmak Rüzgarın atması Safra bastırmak 1. Kaşık çalmak 2. Keyif çatmak

134 Ш Шарт коюу Шатыра шатман Шатыра-шатман жашоо Шаштысын кетирүү Шерменде болуу Шермендеси чыгуу Шибеге менен сайгандай Шилекейи аккан Шилекейди чууруткан Шилекейи чубуруу Шиши толуу Шылдың болуу Шылдың кылуу Шылтоо табуу Шылтоого шыноо издөө Шылтоого шыноо табуу Шымаланып киришүү Шыпырып-сыйыруу Pazarlık etmek 1. Gününü gün etmek 2. Keyfini çıkarmak Vur patlasın, çal oynasın İki ayağını bir pabuca sokmak Alemin maskarası olmak 1. Foyası meydana çıkmak 2. İpliği pazara çıkmak Üç buçuk atmak Ağzının suyu akmak Tadına doyum olmamak 1. Kedi ciğere bakar gibi bakmak. 2. Ağzının suyu akması. 3. Ağzı sulanmak Suyu ısınmak Maskara olmak Matrak geçmek İpe un sermek Yedi dereden su getirmek Bin dereden su getirmek Geri durmamak Yalayıp yutmak

135 Ы Ыгынан чыкпоо Ыза болуу Ызычуу чыгаруу Ыйманы бузулуу Ыйманы ысык Ылайык көрүү Ымалага келүү Ынсапка келүү Ынтымакка келүү Ыраазы болуу Ыргыткан таш болуу Ырп этерге алы жок Ырп этерге алы калбоо Ырыска шерик Ырысы тоодой Ырысына балта чабуу Ысыгына күйүп, суугуна тоңуу Lafını iki etmemek Ağır gelmek Mahalleyi ayağa kaldırmak Maneviyatı bozulmak Güler yüzlü Aklı yatmak İmlâya gelmek İmana gelmek El ele baş başa 1. Minnet duymak. 2. Gönül hoşluğu Kapanın elinde kalmak 1. Pestil gibi olmak. 2. Bit yeniği. 3. Sedyelik olmak. 4. İşin içinde bit yeniği olmak 1. Bitip tükenmiş olmak. 2. Telef olmak. 3. Ayaklarına kara su inmek 1. Yumuşak yüzlü. 2. Yıldızı parlak Bahtı açık Bahtına balta vurmak Kara gün dostu

136 Ысык дос Ысык дос болуу Ысык дос, айрып алгыс Ысык-суукка бышуу Ысык эле жаны бар Senli benli olmak Sıkı fıkı olmak Aralarından su sızımamak Anyayı konyayı anlamak Yarım canlı

137 Э Эбедейи эзилүү Эбиреп жебиреп сүйлөө Эки айылды эриктирбеген Эки анжы болуу Эки бакыр, бир тукур болуу Эки дүйнөдө жүзү ак Эки жагын элес албоо Эки жакты кайраштыруу Эки жинди бир кетти, аман барып эсен кел Эки жүздүү Эки жүздүүлүк Эки колу бир оозуна түтпөө Эки колу жакасынан кетпөө Эки көзү төрт болуу Эки көзү эки булак Эки көзү эки дайра Эки ооз сөз айтуу Эки ортодо калуу Эки оттун ортосунда калуу Эки сөздү эптей албоо Эки сүйлөө Эки жактуу болуу Эки жакты кайраштыруу Эки колу жакасынан кетпөө Эки көзү чанагынан чыгуу Эки көзү чачыроо Эки оозунун бир оозу Эки сөздүн башын кошо албоо Эки таш ашып түшүү Эки тизгин бир чылбырды Kanı kaynamak Vıdı-vıdı etmek Fitne fücür Ne yapacağını şaşırmak El ele vermek İki cihanda yüzü ak olmak Sağ sola bakmamak Yangına körükle gitmek Tut kelin pençeminden Yengeç gibi yan yan gider. 2. Gece silahlı, gündüz külahlı İki yüzlülük etmek Kıtlıktan çıkmış gibi İki elin on parmağı yakasında olmak 1. Can atmak. 2. Dört gözle beklemek İki gözü iki çeşme İki gözü iki çeşme olmak 1. İki çift söz etmek. 2. İki laf etmek 1. İki arada, bir derede kalmak. 2. Ortada kalmak Yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal İki sözü bir araya getirememek Sözünde durmamak Hem nalına, hem mıhına Yangına körükle gitmek İki eli yakasında olmak Gözleri dışarı fırlamak Uçan kuştan medet ummak Temcit pilavı gibi ısıtıp ısıtıp önüne koymak İki laf edememek Taş çıkartmak Sakalı ele vermek

138 карматуу Эки тизгин, бир чылбыр колунда Эки үйдү эриктирбеген, бир үйдү бириктирбеген Эки үйдү эриктирбөө, бир үйдү бириктирбөө Эки чайнап бир жутyу Экөөнөн бирөөнү тандоо Эл арасында, көч карасында Эл болуу, элдешүү Элге жайуу Эл караган бети жер кароо Эл катарына кошулуу Элге көрсөтүү Эл оозуна алынуу Эл оозунан түшпөө Элге шерменде болуу Элге шерменде кылуу Элден өйдө болуу Элдин баарына угузуу Элдин баарына жар салуу Элдин көңүлүн өзүнө буруу Элек сурап барып эрге тийүү Элеп-желеп болуу Эмгектенбей кирешеге орток болуу Эмне болсо, ошо болсун Эмне кылаарын билбөө Эмне экени белгисиз Эне сүтү оозунан кете элек Эне сүтүн оозуна келтирүү Энеси арданай, атасы дарданай Энеси ким да, баласы кантет Энеси эркек туугандай сүйүнүү Энесин Анжияндан көргөзүү Энесин Анжияндан (Үч- Коргондон) көрүү Энесин Үч-Коргондон көрүү Dolu dizgin 1. Fesat kumkuması. 2. Mahşer midillisi. 3. Mahalle karısı Dünyayı birbirine katmak Üzerinden basmak Ya yardan geçmeli, ya serden Düşe kalka El olmak Avazı çıktığı kadar bağırmak Alemin maskarası olmak Adam sırasına girmek Ortaya koymak Ün kazanmak Alemin ağzına sakız olmak 1. Yüzüne gözüne bulaştırmak. 2. Alemin maskarası olmak. 1. Foyası meydana çıkmak. 2. Meydan dayağına çekmek Kalbur üstü olmak Sağır sultan bile duydu Tellal olmak Şimşekleri üzerine çekmek Postu sermek Elleri tutuşmak Uçta yatıp ortada bulunmak Ne hâli varsa görsün 1. Pusulayı şaşırmak. 2. Neye uğradığını şaşırmak Ne idiği belirsiz Ağzı süt kokmak 1. Anasından emdiğini burnundan getirmek. 2. Burnundan fitil fitil getirmek Anası sarımsak, babası soğan Anaları ne ki, danaları ne olsun Dünyalar benim (onun) olmak Doğduğuna pişman etmek 1. Hanyayı konyayı anlamak. 2. Dünyanın kaç buçak olduğunu anlamak Dünyanın kaç buçak olduğunu

139 Эптеп айттыруу Эптеп күн көрүү Эптеп септөө Эптеп-септеген алсыз Эптеп-септеп / колдон өтөр Эр жүрөк Эрдин тиштеп калуу Эриш-аркак болуу Эрке бала Эрке талтаң / назик Эрке чалчаң Эртең менен келдим илек-илек, кечинде кеттим илек-илек Эс алуу Эс кирип калуу Эс учун билбөө Эс учун жыйноо Эс учун жоготуу Эсеп суроо Эсеп чоту болуу Эсеп чотун тактоо Эси кетүү Эси оогондой Эси ооп калуу Эси чыгуу Эси эки болуу Эси эңгирөө Эсин жоготуу Эсин жыйуу Эсине жара чыгуу Эсине келүү Эсине салуу Эски жараны козгоо Эски сүйгөнү Эскини жактаган Эскинин кадырын эстетүү Эстен чыкпоо Эстеп сөз кылуу Эт бетинен кетүү Эт жүрөгү эзилүү anlamak Ağzından laf almak Başının çaresine bakmak Kör topal Kuşa benzemek Derme çatma Deli dolu Dudak ısırmak Kafa kafaya vermek Mahallebi çocuğu Muhallebi çocuğu Ana kuzusu Nerede akşam, orada sabah 1. Başını dinlemek. 2. Yüreğine su serpilmek Akıl baliğ olmak Fitil gibi sarhoş olmak Kendini toparlamak Fenalık geçirmek Ümüğünü sıkmak Hesabı kitabı olmak Hesap kitap yapmak Harap olmak Boş bulunmak 1. Taş kesilmek. 2. Tepesinden kaynar su dökülmek Korkudan titremek 1. Başından kaynar su dökülmek. 2. Turşusu çıkmak Aklı başından kaçmak Başı dönmek Ayağını denk atmak Aklı başından gitmek Aklına düşmek Kulağını bükmek Yarasını delmek Eski göz ağrısı Örümcek kafalı Rahmet okutmak Hatırdan çıkmamak Yâd etmek Zil çalıp oynamak Yüreği sızlamak

140 Эт жүрөгү элжирөө Этеги жаман жерден жыртылган Этеги жаман жерден жыртылуу Этеги элбиреп, жеңи желбирөө Этеги элек, жеңи желек болуу Этегин жыйноо Этегин карматпоо Этегине намаз кылуу Этек жеңи желбирөө Этек жеңи элбирөө Этектен алуу Этек жеңин жыйноо Этек жеңин түрүнүү Эти сеники, сөөгү меники Эти тирүү Эттен түшүү Эч айласын таба албоо Эч кадыры жок Эч ким менен иши жок Эч кимге пайда-зыянсыз Эч наркы, баркы жок Эч нерсе бербөө Эч нерсе билбөө Эч нерсе боло электе Эч нерсе калтырбоо Эч нерсе кылбоо Эч нерсе сезбөө / билбөө Эч нерсеге киришпөө Эч нерседен кабарсыз Эч нерседен кабары жок Эч нерсени ойлонбойт Эчтекеге жарабайт Эшеги суудан өткөнчө Эшегине жараша тушоосу Эшекке алы жетпей ээрин чабуу Эшекке тушоо болбоо Эшигинде үрүп чыгар ити жок Эшиктен кире албай жатып, төр меники деш Эшиктен кууса, тешиктен кирет Ээ-жаа бербөө Canı- ciğeri olmak Kara çalmak Atı çıkmış dokuza, inmez sekize 1. Yufka yürekli. 2. Etekleri zil çalmak Saçını süpürge etmek 1. Gemisini kurtaran kaptan. 2. Gümbürtüye gitmek Yakayı sıyırmak Elini eteğini öpmek Telâşa düşmek Etekleri tutuşmak Sık boğaz etmek El ayak çekilmek Paçaları sıvamak Eti senin, kemiği benim Cin gibi Vücuttan düşmek Yer demir, gök bakır Solda sıfır Ne ölüye ağlar, ne diriye güler Ne akar ne kokar Beş para etmemek Zırnak bile vermemek Ruhu bile duymamak Ortada fol yok yumurta yok 1. Pılıyı pırtıyı toplamak. 2. Silip süpürmek Suya sabuna dokunmamak Ruhu duymamak Etliye sütlüye karışmamak Uyur gezer olmak Dünyadan haberi olmamak Ölüye ağlamaz, diriye gülmez Ez ez de suyunu iç Eşek sudan geçene kadar Tıngır eşek tıngır saç Eşeğe gücü yetmeyip semerini dökmek Ayağının çarığı olmamak Dikili ağacı olmamak Dağdan gelip, bağdakini kovmak Kapıdan kovulunca bacadan girer Gözü bir şeyi görmemek

141 Ээ болуу / тартып алуу Ээги ээгине тийбөө Ээн баш, ээн жайдак Ээн жердин бөрүсү болуу Ээн ооз Ээрчип алуу 1. Ele geçirmek. 2. Sahip çıkmak Çenesi düşük 1. Astığı astık kestiği kestik olmak. 2. Taşı kaldırınca altından çıkmak. 3. Kanunsuz deli. 4. Вaşıboşluk. 5. İpten kazıktan kurtulmuş olmak 1. Köpeksiz köyde değneksiz gezmek. 2. Meydanı boş bulmak Ağzı kalabalık Peşini bırakmamak

142 KADİYAN BOOBEKOVA İNSAN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TÜRKÇE-KIRGIZCA DEYİMLER

143 ÖN SÖZ ÖN SÖZ Her milletin gelişmesinde kültür ne derece önemli ise, dil de o derece önemli yer tutmaktadır. Her millet kendi geleceğinin, gelenek ve kültürünün devamını sağlamak için tüm hayatla ilgili deneyimlerini, gözlemlerini, asırlar boyu biriktirdikleri hayat tecrübelerini, ileride örnek olacak olaylardan çıkardıkları dersleri, ibretli durumları, bildiklerini, görüşlerini sözel edebiyatta, el sanatlarına, şiirlerine, türkülerine, destanlara, şiir, şarkı, türkülere, atasözlerine, deyimlere, tekerlemelere hatta oyunlarına vb. yansıtmışlardır. Dolayısıyla toplum tarafından meydana gelen sözel eserler; destanlar, efsaneler, masallar, hikâyeler, ağıtlar, bilmeceler, tekerlemeler, atasözleri şiirler, türküler, şarkılar, didaktik eserler asırlar boyu nesilden nesle aktarılarak, miras olarak kullanılmaktadır. Bu miraslar o milletin değeri, kültürel zenginliği olup, her zaman kültürümüzün, edebiyatımızın gelişmesinde temel olmuş, katkı sağlamışlardır. Sözlü edebiyat eserleri içinden kısa söylenmesine karşın büyük anlam ifade eden, olayları, durumları, duyguları, hisleri olduğu gibi tüm özellikleriyle karşıdakine aktarmada etkili olan atasözleri ve deyimler tüm diller için ayrı bir öneme sahiptir. İfade edilmesi kolay, kısa, öz ve derin anlam, güçlü düşünceyi kendinde barındıran, durumu, olayı ve yahut yaşam faktörlerini anlatmada kalıplaşmış söz haline gelmiş kelime grupları daha çok kullanılmıştır. Bu kelime gruplarının bazılarında insan davranışına, insanlar arası iletişime ve hayata ilişkin öğütleri,

144 ÖN SÖZ nasihatleri, umut ve dilek bulunuyorsa, bazı deyimlerde ise çeşitli durumları, halk kültürünü, halkın yaşam tarzını, hayat tecrübesini, çevreye olan yaklaşımını, hayat felsefesini yansıtmaktadır. Böyle kalıplaşmış kelime öbekleri, atasözleri, deyimler halk tarafından yaratılmış ve de halkın ortak mirası haline gelmiştir. Yine de zaman geçtikçe değerler de değişerek, bir yandan ülkede sosyal, iktisadi, teknolojik gelişmeler yaşanırken, diğer taraftan birçok kelimelerimiz, atasözlerimiz, deyimlerimiz özellikle gençler arasında unutulmaya yüz tutmuş olup, gitgide az kullanıldığı gözlemlenmektedir. Böyle durum giderek dilimizin fakirleşmesine, unutulmasına sebep olabilir. Dilin fakirleşmesini önlemek için dil alanında deyimler ve atasözleri gibi değerli miraslarımız gençlerimize küçüklüğünden itibaren öğretilmesi lazım. Çocuğun terbiyeli, güzel davranışlarla büyümesi için esas yük veliye, sonra yakınlarına ve eğitim gördüğü okula düşmektedir. Çocuk ilk eğitimini aileden alır, kişiliği ailede gelişir. Çocuk, anne babanın, sonra diğer büyüklerin ve daha sonra öğretmenlerinin hal ve hareketlerini, tüm davranışlarını, konuşma tarzlarını, yaptığı işlerini aynen örnek aldığından, ailenin ve diğer büyüklerin çocuğun yanında dikkatli davranması oldukça önem teşkil etmektedir. Çocuk yetiştirmede öğretmenlerin aileye rehberlik yapmaları, yardımcı olmaları ve öğrencilerin her birinin bireysel özelliklerini dikkate alarak çalışabilmeleri oldukça önemlidir. Çocuğun iyi davranışını destekleyen, onu öven, yücelten ve bazı hal ve hareketlerini onaylamayan, eleştiren, eleştirel gözle bakan, iyi yetişen, kişiliği karakteri sağlam olmasını ve düzgün davranışı desteklemeyi belirten deyimler dilimizde oldukça çoktur. (Örn. Helal süt emmiş olmak; alçak gönüllü; ana- baba sofrasında büyümüş;

145 ÖN SÖZ adam evlâdı; el-ayak olmak; açık kalpli veya hazıra konan; armut piş, ağzıma düş; içten hesaplı; artı niyetli; anası sarımsak, babası soğan; anasının körpe kuzusu, hanım evlâdı, işi başından savan vb). Gençlere bu gibi deyimleri sadece dil öğretim derslerinde değil, eğitim, psikoloji dersleri başta olmak üzere, tüm sosyal bilimler derslerinde de kullanarak öğretilebilir. Gençlerin eğitilmesinde, yetiştirilmesinde, onları geleceğe hazırlamada onlara yol göstererek, yönlerini belirlemede yardımcı olmak için çoğu zaman ders metni yanında hayattan örnekler, bazı mukayeseler, atasözleri, deyimler kullanılır. Esas amaç genç nesli vatana, millete hayırlı evlât ve topluma gerekli, topluma hizmet eden vatandaş yetiştirmek olduğundan dolayı, onlara kendi dilini, kültürünü, örf-adetlerini, gelenekgöreneklerini, millî değerlerini öğretmekle bu amaç gerçekleşebilir. İnsan davranışındaki, iletişimindeki çeşitli durumları, duyguları, bakış açılarını yansıtan deyimlerin dilimizde daha aktif olarak kullanılmasına, gençlerimizin kelime dağarcıklarının gelişmesine katkı sağlamak ve dil alanında değerli miraslarımızı korumak amacıyla Жүрүш-турушка байланыштуу кыргызча- түркчө фразеологизмдер İnsan Davranışıyla İlgili Türkçe-Kırgızca Deyimler olmak üzere Kırgızca-Türkçe, Türkçe Kırgızca dönüşümlü sözlük hazırlanmıştır. İnsan davranışındaki, iletişimindeki çeşitli durumları, duyguları yansıtan deyimler bir taraftan olayın o anki durumunu göz önünde tam olarak canlandırmaya katkı sağlayacak, diğer taraftan gençlerin kelime hazinesini zenginleştirmeye yardım edecektir. Bu sözlükte her deyimin açıklaması yapılıp, örnekler verilmeksizin, sadece diğer dilde karşılığı verilerek, insan davranışlarıyla ilgili Kırgızca Türkçe bölümüne 2556, Türkçe

146 ÖN SÖZ Kırgızca bölümüne 2600, toplam 5155 civarında deyim yazılmıştır. Bazen bir deyimin diğer dilde bir: bazen birkaç karşılığı bulunmuş olup, bazı durumlarda ise birçok deyim öbür dilde bir deyimin karşılığını verdiği görülmüştür. Böyle durumlarda aynı anlama gelen diğer dildeki deyimler tekrar yazılmaksızın rakamlarla (1., 2.,...) belirtilmiştir, ayrıca eş anlamlı kelimeler kullanılmışsa slaş (/) çizgisi ile ayrılarak verilmeye çalışılmıştır. Sözlükte temel olarak insan davranışını yansıtan deyimlerin yanı sıra, aşağıdakiler de dikkate alınmıştır: - çocuk eğitimi ve insan yetiştirme; - insan davranışındaki olumlu ve olumsuz durumlar (karakteri, şahsiyet sahibi olması, çalışkanlık, tembellik); - insani yönleri (iyilik yapmak, yardımseverlik, yumuşaklık, sertlik, kıskançlık, kötü niyetlilik); - diğer insanlarla iletişim kurma (sözünü tutma, sözünden dönme, ikna yeteneği); - psikolojik sağlık; çeşitli duygular; - çeşitli durumlarda insanın gösterebileceği tepkiler; - çeşitli psikolojik durumlar (insanın sevinci, üzüntüsü, kaygısı, umudu, korkuları; sevgi, saygı, hoşlanma, beğenmeme, gurur duyma, utanma duyguları, olayları algılama özellikleri); - hareket tarzı (acele etmek, ağırdan almak, yavaş hareket); - dış görünümü (giyim- kuşamı, benzi, temizlik, düzenlilik, yaptığı iş); - insanların olaylara bakış açısı vb. durumlar bu sözlük kapsamına alınmıştır. Aile fertleri arasındaki olağan iletişimden başlayarak, tüm meslek sahipleri, özellikle öğretmenler, gazeteciler, bilim adamları, diplomatlar kendi düşüncelerinin daha etkin iletilmesi, anlaşılması ve işlerinin daha verimli olması için deyimleri sık sık

147 ÖN SÖZ kullanırlar. Bir de kelimelerle çalışan yaratıcı insanlar, atasözlerini, fıkraları ve deyimleri çok güzel bir şekilde kullanarak, cümlenin etkili olmasını artırıcı özelliklerinden yararlanarak, olayın, durumun daha net anlatılmasına özen gösterirler. Aşağıda deyimler hakkında bazı tanımlara yer verilmiştir: - Deyim terimi yunanca phrasеs (anlam) + logos (kelime, anlam, kavram+ bilmek) iki kelimeden alınmıştır (Оsmonova, 2008, s. 14). - Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı bir anlamı olan, ilgi çekici bir anlatımı bulunan, ifadeyi daha zengin kılan, iki veya daha fazla kelimeden meydana gelen, kalıplaşmış söz/ kelime gruplarına "deyim" denir (yağmuroğlulevent.com.2012). - Deyimler, güzel konuşma aracı olarak, metin içinde kendine has dil fonksiyonunu yerine getirince anlatıma daha da güzellik katar, olaydaki baş roldekilerin rolünün net olarak anlatılmasına katkı sağlar. Başka bir deyişle, deyimler söz sanatı ile uğraşanlar için oldukça önemli ve değerli bir hazinedir denilebilir (Osmonova, 2008, s. 7). - Deyimler, anlamları genişletilmiş mecaz içeren, çoğunlukla gerçek anlamından ayrı bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz ya da sözcük gruplarıdır ve en az iki sözcükten meydana gelirler. Örneğin, Günaha sokmak, ahını almak, içini dökmek gibi. -Kimi deyimlerde, asıl anlamlarından tamamıyla sıyrılmazlar. Yerine göre asıl anlamından da alınabilir, daha başka bir anlama da gelebilir. Örneğin, Turnayı gözünden vurmak deyimi hem asıl, hem farklı anlamda kullanılabilir. - Genellikle gerçek anlamından sıyrılarak başka bir anlama bürünürler: Örneğin, Dilinde tüy bitmek, el ağzı ile kuş tutmak, ipe un sermek, ununu elemiş, eleği asmış, aklına esmek, açık kalpli gibi.

148 ÖN SÖZ - Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Şekli, sözdizimi, sözcükleri değiştirilemez. Örneğin, leyleği havada görmek deyimi havada / gökte leyleği görmek biçimine değiştirilip söylenemez; söylense de deyim olmaz. - Deyimler kalıplaşmış olmakla beraber, bazı deyimlerin kalıpları büsbütün donmuş sayılmaz. Sonları bir mastarla bağlananlarla, cümle biçiminde olan bazı deyimler, birleşik fiiller gibi çekilebilir. Çekime göre de zamirleri değişir, sözcükleri değişmez. Örneğin, gözden düşmek, gözü tutmamak deyimleri: Gözden düştüm, gözden düştün, gözüm tutmadı şeklinde çekilir. - Deyimler, kısa ve özlü ifadeler taşırlar. Bir kavramı, bir düşünceyi, bir olayı az sözle belirtmek ya da daha etkili kılmak için kullanılır. Örneğin, Trabzon babası, - Deyimi oluşturan sözcüklerin eş anlamlısını kullanamayız. kafası karışmak - başı karışmak olarak söylenemez. - Deyim kalıbı aynen kullanılmalıdır. Kalıpları bozulduğunda deyim olmaktan çıkar. - Deyimlerin birçoğu benzetme ve söz sanatları ile süslüdür. Anlatıma güzellik, canlılık ve çekicilik katmak için bu şekilde kullanılırlar. Bu bakımdan, genel kural niteliği taşımazlar. - Deyimler öz anlamı dışında kullanıldığı gibi, sözlük anlamı dışında da kullanılabilirler. Bu durumda deyim olmaktan çıkmış, gercek anlama bürünmüştür. - Bazı benzetmeli söyleyişler deyim olmadıkları hâlde deyim gibi kullanılırlar. Örneğin, "Arpacı kumrusu gibi (düşünmek)", "beşlik simit gibi (kurulmak)", "arı kovanı gibi (işlemek)", "kabak çiçeği gibi (açılmak)" deyimleri, bu türdendirler. - Deyimler bir söz sırasında gerekli bir durumu açıklar. Deyimlerin büyük çoğunluğu ağız, kulak, boğaz, burun, yürek, dil, gönül, ayak, el gibi vucutla ilgili bolümleri içeren

149 ÖN SÖZ sözcüklerden oluşmuştur. Örneğin, ele ele vermek, göz göze gelmek, baş kaldırmak, boğaz boğaza girmek, açtı ağzını, yumdu gözünü, ağzı açık kalmak, ağzı kulaklarında olmak, çene çalmak, diline tüy bitmek, kulak vermek, tüyleri diken diken olmak, dört gözle beklemek, gözü tutmamak, gözü bir yerden ısırmak, gönül almak, gönül yarası, el ayak çekmek, ödü patlamak, yüreğine su serpmek, yüzünü ekşitmek vb. Ancak, vücut organları anlamında değil, davranış özellikleri anlamında kullanılmışlardır. - Bir milletin söz gücünden doğan ve doğduğu toplumun malı olan deyimler, bazı istisnaları dışında mecazdırlar; Örneğin, içten pazarlıklı bir adam cümlesinde içten pazarlıklı deyimi sıfat olarak; keyfimi kaçırıp gitti cümlesinde keyfi kaçmak hal durum olarak verilmektedir. - Deyimler zaman geçse de unutulmazlar. - Deyimler çoğu zaman ritmik, nakaratlı şekildedir. - Deyimler bir halin, durumun, olayın anlatılmasında önemli yer tutar. Örneğin, tüyleri diken diken olmak, ağzı yanmak, kalbi titremek, koyun kaval bakar gibi dinlemek. - Deyimler, kelimenin tam anlamında kullanılırsa başka bir dile çevirmek mümkün olduğu halde, mecazi anlamda kullanıldığında tam olarak çevrilmesi zorlaşabilir. Örneğin, başını ağrıtmakбашын оорутуу, baş tacı etmek- төбөсүнө көтөрүү. - Deyimler bütün bir kelime öbeği olarak bir düşünceyi ifade etmede anlatım özelliği ve içerik yapısına göre kendi içinde birkaç gruba ayrılır. Onlardan bazıları: insan davranış özelliklerini bildiren deyimler; insanlar arası iletişim ve yakınlığı bildiren deyimler; insanların düşüncelerini, görüşlerini bildiren deyimler, insanların duygu ve hislerini yansıtan deyimler; insanların hayal ve isteklerini yansıtan deyimler (Osmonova, 2008, s.8), olarak verilmesine karşın, bunların yanı sıra insanların

150 ÖN SÖZ hayat şartlarını, yaşam özelliklerini yansıtan deyimler; insanların canlı ve cansız doğa ile olan bağlantısını yansıtan deyimler; doğal çevre ve hayvanlar hakkında (animalistik) deyimlerdir. - Deyimlerin muhtevasındaki her kelime ilk anlam özelliğini korumayabilir, anlam olarak epey değişime uğrayabilir. Örneğin, yüreği fırlamak, kalbi ağzına gelmek, ekmeğin aslanın ağzında olması gibi kelime grubunun her kelimesini olduğu gibi harfiyen anlamak imkânsızdır (Osmonova, 2008, s. 18). - Deyimler şu veya bu objeyi, hareketi tam olarak belirtmeden, bazı özelliklerin daha canlı olarak algılanmasına yardımcı olur (Osmonova, 2008, s. 21). - Deyimler bir milletin tarihi yönden gelişimindeki ve yaşam özelliklerindeki toplumun milli ve kültürel özelliklerini yansıtır, daha çok sözel iletişim anında kullanılır. Deyimler insanoğlunun yaşamındaki çeşitli durumları ve farklılıkları anlatmada, yaptıkları işleri ve davranışlarını değerlendirmede veya birinin duygu ve düşüncelerini, his ve görüşlerini, hayal ve dileklerini yansıtmada kullanılır. (Örneğin, zeki veya düşüncesiz, dostluk veya düşmanlık, uzaklaşma ve yakınlaşma duyguları, rekabet, kıskançlık, art niyetlilik, açık kalplilik, alçak gönüllülük, davranışlarındaki ve insanlarla iletişimindeki tutarlılık, tutarsızlık). Bu düşünceleri pekiştirmek için deyimlerin türlerini yansıtan aşağıdaki örnekleri vermek mümkündür. İnsanlar arası ilişki türlerini belirten deyimler kendi aralarında iki gruba ayrılır. Olumlu davranış ve iletişimi belirten deyimler: birisini kendine yakın hissetmek, inanmak, sevmek, gıyabında yalvarmak, neşelenmek, yardım etmek istemek, her şeye hazır olmak, saygı duymak, değer vermek, saymak, sevinmek, imrenmek, onore olmak, gurur duymak vb. anlam taşıyan deyimlerdir. Örneğin, sevinçten dört köşe olmak, yanıp tutuşmak, yüzü gülmek,

151 ÖN SÖZ gözünden esirgemek, saygıda kusur etmemek, huzura salavatla varmak, deli- divane olmak, üstüne titremek vb. Olumsuz davranışı ve iletişimi belirten deyimler: kâle almamak, kibirlenmek, tepeden bakmak, beğenmemek, dolandırmak, yalan söylemek, nefret etmek, kavga etmek, birbirine düşürmek, sevmemek, ikiyüzlülük, peşini bırakmamak, kıskanmak, darılmak, kırılmak, laf atmak, kışkırtmak ve bunun gibi olumsuz davranışları, durumları yansıtan deyimlerdir. Örneğin, yan gelip yatmak, sokak süpürgesi, lüpe konmak, hazıra konmak, ağzı kalabalık, denize düşse kurutan, çalçene olmak, ikiyüzlü, arasını açmak, hor gözle bakmak, küçük dağları o yaratmış gibi, havasından geçilmemek, çıtkırıldım olmak, eğilip iş yapmamak, haymana öküzü vb. İnsanların duygu ve hislerini yansıtan deyimler. İnsanın duygu ve hislerini, nasıl düşündüğünü, kişilik özelliğini, istek ve dileklerini yansıtan deyimler de oldukça çoktur. Onlar da kendi içinde birkaç gruba ayrılır: sevinmek, etekleri zil çalmak, yüksekten bakmak, aklı beş karış havada olmak, neye uğradığını şaşırmak, zorlanmak, gönlü ferahlamak ya da tam tersine merak etmek, üzülmek, kaygılanmak, sinirlenmek, zoruna gitmek, bozulmak, hırçınlaşmak vb. anlamı belirten deyimlerdir (Osmonova, 2008, s.28). Örneğin, gönlü ferahlamak, gökten dilediğini yerde bulmak, ağzı kulaklarında olmak, güldükçe yüzünde güller açmak, cana can katmak, ayakları yerden kesilmek, içi içine sığmamak, makarayı koyuvermek, kıpır-kıpır olmak, çalmadan oynamak, bal gibi olmak, gibi deyimler olumlu duyguları yansıtıyorsa, umduğu dağlara kar yağmak, tüyleri diken-diken olmak, küplere binmek, hop oturup, hop kalkmak, iki ayağını bir pabuca sokmak, ağrına gitmek, cinleri tepesine çıkmak gibi deyimler olumsuz duyguları, düşünceleri yansıtır. İnsan davranışındaki hal durumları yansıtan deyimler.

152 ÖN SÖZ Yaptığımız hareketin, o durumun uygun olup olmadığını, güzel veya çirkin olan taraflarını, aceleci veya ağır olduğunu yansıtan ve olayı canlı olarak algılamamızda etkili olan deyimleri bu gruba katmak mümkündür. Örneğin, eli ayağı dolaşmak, etekleri zil çalmak, iki ayağı bir pabuca girmek, başına iş açmak, başından kaynar sular dökülmek, hangi taş katı ise kafasını ona vurmak, neye uğradığını şaşırmak, bir gözü toprağa bakmak, bir ayağı çukurda olmak, elden ayaktan düşmek, kara denizde gemileri batmak, gülmekten kırılmak, tüyleri diken diken olmak, cin çarpmışa dönmek, çenesi düşmek, açmaza düşmek, üç buçuk atmak, diline tüy bitmek, bit yeniği olmak, girecek delik aramak. İnsan davranışındaki olumlu ve olumsuz halleri yansıtan deyimler. Bu tür deyimlerde daha çok toplum tarafından beğenilen ve beğenilmeyen, benimsenen ve yargılanan davranışlar yansıtılmaktadır. Örneğin, türkü yakmak, kancayı takmak, nam salmak, kabak çiçeği gibi açılmak, el ayak olmak, kol-kanat olmak, bir baltaya sap olmak, göz-kulak olmak, işi yokuşa sürmek, olumlu halleri yansıtıyorsa, sağı-solu belli olmamak, yüzüne tükürseler yağmur zannetmek, laf dinlememek, bir ayak üstüne bin yalan uydurmak, hangi taşı kaldırsalar altından çıkmak, aklı beş karış havada olmak, ağzına geleni konuşmak, koyun postuna bürünmek, dilinin altında bir şey olmak, deve basmış gibi yapmak, altta kalanın canı çıksın demek, vız gelmek, bana mısın dememek, tepesinde taşımak, baş tacı etmek, yağcılık yapmak, yere göğe sığdıramamak, havasından geçilmemek, yaygarayı basmak, suya götürür, susuz getirir, kulağı delik olmak, sağlam ayakkabı olmamak, ipiyle kuyuya inilmemek, abuk sabuk konuşmak, ver yansın etmek, utancından yerlere girmek olumsuz halleri belirtmektedir. Her toplum öncelikle kendi kültürünün, geleneğinin sürekliliğini sağlamak ister. Dolayısıyla sahip olduğu giyim-kuşam tarzı,

153 ÖN SÖZ yiyecek ve içecek çeşitleri, kendilerine özgü mimarî yapı gibi maddî kültürün yanı sıra inançları, değerleri ve gelenekleri gibi olguları yeni kuşaklara aktaracak tarzda bir eğitim benimsenir. Toplumun kültürünün manevî parçacıkları olan atasözleri ve deyimler ise toplumun felsefesini yansıtan özlü sözler olarak bize o toplumun değerleri, insan tipi, insan yetiştirmeye ve eğitime bakış açısı hakkında ipucu verebilirler. Örneğin, аdam etmek deyimi toplumumuzda çocuğu iyi yetiştirmek, geleceğe hazırlamak anlamında kullanılmaktadır (Tezcan, 1991, 50-60). Deyimler kendi başına bir milletin örf-adetlerine, geleneklerine dayanarak meydana gelmesine rağmen, hemen kolay algılanacak ve hemen kullanılacak özellikte değildir. Kalıplaşmış kelime öbeği olarak onları hemen anlamak da zordur. Deyimleri ve atasözlerini anlamak için o dili çok iyi derecede bilmek lazım. Bu veya şu dili yeterince bilmeden, örneğin Kırgızca yı iyi bilmeyen birinin Kırgızca deyimleri yerinde kullanamadığını birçok örneklerden görmek mümkündür. Aynı şeklide Türkçeyi yeterince bilmeyen birinin Türkçe deyimleri yerinde kullanamayabileceğini söyleyebiliriz. Deyimleri öğretmek yalnızca kendi ana dilini ve yahut başka bir dili öğretmede değil, kendi kültürünü ve başka halkın kültürünü, gelenek-göreneklerini tanımada ve insanların davranışını, iletişimini, kendi aralarında muamelelerini, yaptıkları işleri değerlendirmede de oldukça önemli bir yere sahiptir. Tüm milletlerde olduğu gibi deyimler, Kırgız ve Türk milletinin de kültüründe önemli yer tutmaktadır. Kırgız ve Türk halkları aynı kökten gelen bir milletin mensubu olduklarından dolayı benzer düşünce ve durumları yansıtan deyimleri bulmak mümkündür. Ancak, onların kelime hazinesindeki deyimleri, atasözleri ve diğer kalıplaşmış kelime

154 ÖN SÖZ grupları, yaşadıkları bölgeye, coğrafî ve iklim özelliklerine ve hayat şartına göre geliştiğini söyleyebiliriz. Aşağıda Kırgızca ve Türkçenin aynı kökten olduğunu, yakınlığı belirten, aynı anlama gelen deyimlerden örnekler vermek mümkündür: Örneğin, Kırg. Жети атасын таанытуу же энесин Анжияндан көргөзүү; Türk: dunyanın kaç bucak olduğunu göstermek. anasını ağlatmak. Her iki dilde de anlamı unutmayacak şekilde çok ağır cezalandırmak, yapmadığını bırakmamak. Kırg: Этеги элбиреп, жеңи желбиреп, Türk: Etekleri zil çalmak. Anlamı: çok sevinmek, ne yapacağını bilememek. Kırg: Көңүлү жайлануу, Türk: Yüreği ferahlamak. Her iki dilde de anlamı: bir iş için gönlü razı olmak, sevinmek. Kırg: Башы айлануу, Türk: Başı dönmek;(her iki dilde de anlamı: gözleri kararmak, fenalaşmak, kendini halsiz hissetmek. Kırg: Битин сыгып канын жалаган же кесип алсаң кан чыкпаган, Türk: Öldürseler kan akmaz, sinekten yağ çıkarmak; günahını bile vermemek. İki dilde de anlamı cimri. Yukarıdaki örneklerden de görüldüğü gibi, her iki dilde çeşitli konuları kapsayan deyimlerin çok olduğu görülmektedir. Ancak, gençleri vatansever, eğitimli, bilinçli, olumlu kişilik özelliklerini taşıyan birey olarak yetiştirmek için insan davranışına, kişilik özelliklere, karaktere, ailede çocuk yetiştirmeye, çocuğa örnek olma ile ilgili atasözleri ve deyimlerin araştırılması günümüzde oldukça önem teşkil etmektedir. Bu sözlükle ilgili kendi görüşlerini söyleyecek olan sözlüğün kullanıcılarına şimdiden teşekkür ederiz. Bu çalışma dil bilimcilere, öğretmenlere, öğrencilere ve genel olarak söze değer veren, söz sanatıyla ilgilenenlere hitaben yazılmıştır. Sözlüğün okuyucularda ilgi uyandırmasını ve yararlı olmasını temenni ederiz.

155 ÖN SÖZ Bu sözlüğün hazırlanmasında, yani, deyimlerin toplanmasında, bazılarının anlamlarının açıklanmasında yardımda bulunan öğrencilerime teşekkürü borç bilirim. Ayrıca sözlüğün hazırlanmasında değerli görüşlerini ve yardımlarını esirgemeyen, her zaman destekçi olan değerli meslektaşım, Doç. Dr. Burul Sagınbayeva ya ve katkıda bulunan tüm arkadaşlarıma, özellikle Dr. Kishimjan Eshenkulova ya ile Dr. Cengiz Buyar a içten şükranlarımı sunarım.

156 A Aba altından değnek göstermek Abayı yakmak Abdal dili dökmek Abuk sabuk konuşmak Aceleye getirmek (dara getirmek) Acem kılıcı gibi kesmek Acı çekmek (duymak) Acı dil Acısını çekmek Acısını çıkarmak Açığa vurmak Açık alın Açık alınla Açık fikirli Билгизбей, тымызын жасоо 1. Башы айлануу. 2. Aшык болуу Кошоматка кой союу Оозуна келгенди оттоо Алапайын таптырбоо Кылычтай өткүр 1. Жаны жай таппоо. 2. Жаны көзүнө көрүнүү. 1. Суук тил. 2. Aчуу сөз. 3. Тили ачуу Ичи күйүү 1. Ачуусун чыгаруу. 2. Өч алуу 1. Билинип калуу. 2. Уяты чыгуу 1. Жүзү жарык. 2. Жүзү ийги. 3. Mаңдайы жарык Жүзү жарык бойдон Бетке айткан

157 A Açık kalpli Açık saçık Açık sözlü Açık vermek Açık yürekle söylemek Açık yürekli olmak Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü Açmaza düşmek Açmaza düşürmek Ad almak Ad takmak Adam akıllı Adam etmek Adam evladı Adam kayırmak Adam kıtlığında Adam (insan) sarrafı Adam yerine koymak Adam yerine koymamak Adam sırasına geçmek (girmek) Adamdan saymak Adı ata bindi, ayağı yerde gezer Adı batmak Оюнда кири жок Ачык айкын Ичине кир сактабаган 1. Сөзүнөн кармалып калуу. 2. Чала жасоо 1. Чын дилден айтуу. 2. Бетке айтуу 1. Жүрөгүндө кири жок. 2. Ниети таза Айтпай турган сөз эле... Башына иш түшүү Башына мүшкүл табуу Аты / атагы чыгуу Ат коюу 1. Башы оор. 2. Ойлонуп иш кылган 1. Адам кылуу. 2. Тарбия берүү Тарбия көргөн Сөзүнө турбоо, алдоо Киши жетишпегенсип 1. Кишинин баркын билген. 2. Киши тааныган Киши катарына кошуу Каакым ордуна көрбөө Адам болуп калуу Киши экен деп ойлоо Баягысы баягы Аты өчүү

158 A Adı çıkmak Adı çıkmış dokuza, inmez sekize Adı gibi bilmek Adı kalmak Adı kalmamak Adım atmamak Adımını denk almak Adını ağzına almamak Adı-sanı belirsiz Afet gibi, baş belası Agobun kazı gibi yutmak Ağa diyeyim sana, yağın bulaşsın bana Ağaca can, balığa dil veren Ağaca çıksa papucu yerde kalmamak Ağdalı konuşmak Ağır başlı olmak Ağır gelmek Ağır söz Ağıra satmak Ağırdan almak Жаман атты болуу 1. Этеги жаман жерден жыртылган. 2. Жалаага жакын. 3. Топурагы жеңил. Беш колундай билүү 1. Аты калуу. 2. Аты унутулбоо. 3. Аты өчпөө. Тукуму калбоо 1. Карыш жылбоо. 2. Бут баспоо Жуурканына карап бутун сунуу Атын атабоо Аты-жыты белгисиз Башына балээ болуу Беш колун салуу Аке дебейби, алдап жебейби Балыкка тил, дөңгөчкө жан киргизүү 1. Иши оңолуу. 2. Ташы өйдө кулоо Чымчып сүйлөө 1. Башы оор. 2. Оор басырыктуу 1. Ыза болуу. 2. Сөз көтөрө албоо Оор сөз Каадаланып калуу Ташбакадай жай

159 A Ağrına gitmek Ağız açtırmamak Ağız aramak Ağız değiştirmek Ağız kalabalığı Ağız kokusunu çekmek Ağızdan laf çekmek Ağızlara sakız olmak Ağız kalabalığı Ağrına gitmek Ağzı bir karış açık kalmak Ağzı kalabalık Ağzı kalabalık olmak Ağzı kulaklarında olmak Ağzı sıkı olmak Ağzı sulanmak Ağzı süt kokmak Ağzı var dili yok Ağzı yanmış olmak Ağzına baktırmak Ağzına bir parmak bal salmak Ağzına kira istemek Көңүлүнө тийүү Сөз бербей сүйлөө Сөз аңдуу Сөзүн буруу Жаагы тынбаган Көзүн кароо Сүйлөсө оозу ооруй тургансып 1. Тилден түшпөө. 2. Ооздон оозго өтүү 1. Жаагы тынбаган. 2. Кара жаак Күйбөгөн жери күл болуу Оозун ачып калуу 1. Алп ооз. 2. Ээн ооз 1. Жаагы тынбаган. 2. Жаагы жок 1. Оозу кулагына жеткен. 2. Жамажайы жайылган 1. Оозу катуу. 2. Cыр сандык. 3. Кепке сараң Шилекейи чууруу 1. Оозунан сүтү кете элек. 2. Эне сүтү оозунан кете элек Оозу бар тили жок Оозу күйгөн 1. Көзүн каратуу. 2. Каада күтүү Оозуңа май 1. Айткан сөзүнөн акы алган. 2. Сүйлөсө оозу ооруган.

160 A Ağzında bakla ıslanmamak Ağzından baklayı çıkarmak Ağzından bal akmak Ağzından çıkanı kulağı duymayan Ağzından çıkanı kulağı işitmemek Ağzından düşürmemek Ağzından girip, burnundan çıkmak Ağzından kaçırmak Ağzından laf almak Ağzından söz dirhemle çıkmak Ağzından yel almak Ağzını açıp gözünü yummak Ağzını aramak Ağzını bıçak açmamak Ağzını kiraya vermek Ağzının payını vermek Ağzının suyu akmak Ağzıyla kuş tutmak 3. Сүйлөгөндөн эринген 1. Оозу бош. 2. Ачык ооз. 3. Укканын уга жаткырбаган 1. Балп эттирүү. 2. Сыр алдыруу Тилинен бал тамуу Кер ооз Оозуна келгенди оттоо Оозунан түшүрбөө Оозу мурдунан чыгуу Байкабай оозунан чыгып кетүү Эптеп айттыруу 1. Сөз сүйлөбөгөн. 2. Ооз ачпаган 1. Оозуна таш кирүү. 2. Тилине тибиртке чыгуу Оозуна келгенди сүйлөө Сөзүн аңдуу 1. Оозун бычак ачпайт. 2. Сырга бек Ооз ачпаган 1. Жаагын жап кылуу. 2. Бетке чабар. 3. Катыгын берүү 1. Шилекейи аккан. 2. Шилекейи чубуруу 1. Оозу менен бүтүрүү. 2. Асмандагы айды алуу. 3. Төбөсү менен кудук казуу

161 A Ağzıyla kuş tutsa yaranamamak Ahını almak Ahkâm çıkarmak Akıl baliğ olmak Akıl erdirmek Akıl vermek Akıllı uslu olmak Akın yapmak Akıntıya kürek çekmek Akla-karayı seçmek Aklı almamak Aklı başından bir karış yukarıda Aklı başından gitmek Aklı başından kaçmak Aklı beş karış havada olmak Aklı yatmak Aklına düşmek Aklına esmek Aklında zoru olmak Башы менен жер казса да жакпoo Наалатка калуу Oюна келген нерсени жасоо Эс кирип калуу Ойлонуп толгонуу 1. Акыл айтуу. 2. Жол көрсөтүү Акылдуу, тартиптүү болуу Удургуп агылуу 1. Бороонго төшүн тосуу. 2. Aгымга каршы чыгуу Ак караны ылгоо Ойго келбеген 1. Көөп калган. 2. Mурдунан көбүү 1. Айласы алты кетүү. 2. Эсине жара чыгуу Эси эңгирөө 1. Бой көтөрүү. 2. Көктө учуу. 3. Жел өпкө 1. Ылайык көрүү. 2. Макул болуу Эсине келүү, ойлоо Оюна туура келип калуу 1. Айнып калган. 2. Жин ургандай. 3. Кирди-чыкты эси бар. 4. Оозуң кайсы десе мурдун көрсөтүү. 5. Кем акыл.

162 A Aklını başına toplamak Aklını başından almak Aklını çelmek Aklını kaçırmak Aklını oynatmak Aklında zoru olmak Aklını peynir ekmekle yemek Alacağına şahin, vereceğine karga Alçak gönüllü Alemin ağzına sakız olmak Alemin maskarası olmak Alı al, moru mor Alıcı gözüyle bakmak Alın teri dökmek Ali kıran baş kesen Ali kıran baş kesen olmak Al gülüm ver gülüm Allah a emanet etmek Allahından bezmiş Өзүн токтотуу 1. Акылдан адаштыруу. 2. Сары санаага салуу 1. Оюн бөлүү. 2. Санаасын санга бөлүү 1. Башы айланып калуу. 2. Эсин жоготуу 1. Айнып калуу. 2. Акылын жоготуу. 3. Акылынан айнуу 1. Айнып калyy. 2. Жин ургандай болуу 1. Омбу домбу. 2. Oй келди Алаарда эл, берээрде жоо Ак көңүл Эл оозунан түшпөө 1. Элге шерменде болуу. 2. Эл караган бети жер кароо. 3. Шермендеси чыгуу. Кызылы кызыл, агы ак болуу 1. Сынай кароо. 2. Көз токтотуу 1. Маңдай тер төгүү. 2. Бешене терин төгүү Оргу-баргы, отун жаргы Бөрк ал десе баш алган Сен жакшы, мен жакшы Кудайга тапшыруу Кудайдан жөө качкан

163 Allak bullak etmek Баш аламан кылуу Allak bullak olmak 1. Оозунан алдасы түшүү. 2. Айласы алты кетүү. 3. Жиңкини соолуу. Alnı açık Жылдызы жарык Alnı açık olmak Маңдайы жарык болуу Alnı açık, yüzü ak 1. Маңдайы жарык. 2. Жүзү ак Alnını ağartmak 1. Намысын коргоо. 2. Жүзүн жарык кылуу Alnını karışlamak Башын мыкчып калуу Alnının ar damarı çatlamış Уят сыйытты жыйыштырган Alnının damarı çatlamak Маңдай терин төгүү Altı kaval, üstü Şеshane Бири ойду, бири тоoну карайт Altın adını bakır etmek Жаман атты болуу Altın yumurtlayan kaz / tavuk 1. Алтын жумурткалаган каз / тоок. 2. Алтын балык Altından kalkmak Ийгиликке жетүү Altını üstüne getirmek Баш аламан кылуу Altta kalanın canı çıksın 1. Төө басты кылуу. 2. Өз көмөчүнө күл тартуу Aman dilemek Артын карабай качуу Ana kuzusu Эрке чалчаң Ana-ata sofrasında büyümemiş 1. Көргөнү жаман. 2. Жетесинде жок Anadan sıska, ne yapsın muska 1. Дээринде жок. 2. Жетесинде көрбөгөн Anaları ne ki, danaları ne olsun Энеси ким да, баласы кантет Anası sarımsak, babası soğan Энеси арданай, атасы дарданай Anamdan emdiğim süt burnumdan geldi 1. Жети атасын таануу. 2. Эне сүтү оозуна келүү Anasından emdiğini burnundan Эне сүтүн оозуна келтирүү A

164 A getirmek Anası ağlamak Anasını ağlatmak Anasının ipliğini pazarda satmış Anasının körpe kuzusu Anca beraber, kanca beraber olmak And içmek Anlarsam Аrap olayım Anyayı konyayı anlamak Anyayı konyayı tanıtmak Ar damarı çatlamak Ar ve namusunu peynir ekmekle yemiş Aralarından kara kedi geçmek Aralarından su sızımamak Arap saçına dönmek Arası bozulmak Arası şeker renk Arasını bozmak 1. Көрбөгөнү көр болуу. 2. Көрбөгөнү көр, кирбегени жер болуу. 1. Жети атасын таанытуу. 2. Ит көрбөгөн кордукту көргөзүү. 3. Кан жуткуруу 1. Кара саноо. 2. Колунан жакшылык келбеген Эрке бала 1. Кан дос болуу. 2. Антташып шерттешүү Ант ичүү Түшүнсөм майнеке болоюн Ысык-суукка бышуу Катыгын берүү Бети кызарбоо 1. Ары жок. 2. Уяты жок Ортосунан кара мышык өтүү 1. Ысык дос. 2. Айрып алгыс. 3. Коюн-колтук алышуу 1. Баш аламан болуу. 2. Аралашып калуу Ичти тышты болуу Таарынычы да, сагынычы да бат 1. Ит ыркырак кылуу. 2. Ичин иритүү. 3. Колтугуна суу бүркүү

165 A Ardına düşmek Артынан сая түшүү Arı kovanı gibi işlemek 1. Аарынын уюгундай иштеген. 2. Кумурскадай кыжылдоо Arı satmış, namusu kiraya Бетинде кызылы жок vermiş Arife olan anlasın Түшүнгөн түшүнсүн Arka (sırt) çevirmek Сыртын салуу Arkadan vurma 1. Аркасынан билгизбей жасоо. 2. Ишенген молдо сууга акты, алды алдынан тал карма Arkası olmak Өбөк жөлөк болуу Arkasında yumurta küfesi yok Каканактай болбой уa Arlı babanın arsız evladı Жакшыдан мөөн Armudun sapı, üzümün çöpü var Кылдан кыйкым табуу Armut piş, ağzıma düş Алма быш, оозума түш Arpa boyu kadar gitmek Карыш жерге баруу Arpa boyu mesafe yapmamak Карыш жерге жылалбай Artı niyetli Ичмекейи ичинде Aslan yürekli 1. Жолборс жүрөк. 2. Эр жүрөк Aslı astarını sormak Ийне жибине чейин суроо Astığı astık kestiği kestik olmak 1. Алдым жуттум. 2. Ээн баш, ээн жайдак Aşağı koysam pas olur, yukarı koysam is olur Өйдө тартса өгүз өлөт, ылдый тартса араба сынат Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık Өйдө карасаң мурут, ылдый карасаң сакал Aşık atmak Салаарга кушу кем болуу Ateş basmak 1. Чок баскандай секирген. 2. Бутун чокко салуу Ateş kesilmek Жалын чачуу

166 A Ateş püskürmek Ateş üstünde oturmak Ateşle oynamak Atı alan Üsküdar ı geçti Atı çıkmış dokuza, inmez sekize Attan inmiş olmak Aval aval bakmak Avaz avaz bağırmak Avazı çıktığı kadar bağırmak Avucunu yalamak Avucunun içi gibi bilmek Avucunun içine almak Avuç açmak Ayağı kaymak Ayağını denk almak Ayağını kaydırmak Ayağının bastığı yere ot bitmemek Ayağının çarığı olmamak Ayak atmak Ayak bağı Ayak bağı olmak Жүрөгүнүн үшүн алуу Ийне үстүндө отургандай От менен ойноо Болоору болду, боёсу канды Этеги жаман жерден жыртылуу Колу кыскаруу Оозун ачып кароо Үнү жеткиче кыйкыруу 1. Үнү жетишинче кыйкыруу. 2. Элге жайуу 1. Алдыраарда жаздыраар. 2. Таш жалак калуу. 3. Иттен жок же ит байлаган жиптен жок 1. Алаканга салгандай билген. 2. Беш колундай билүү Алдап колго алyy Колун созуу Жаза басуу 1. Жылкысына карап ышкыруу. 2. Эсин жыйуу 1. Буттан тайган. 2. Иши тескери кеткен Баскан жерине чөп чыкпайт Эшекке тушоо болбоо 1. Бут басуу. 2. Басып баруу Тоскоол болуу 1. Тушалып калуу. 2. Каралап калуу.

167 A Ayak basacak yer olmamak Ayak basmamak Ayak diremek Ayakları tutmamak Ayakları zil çalmak Ayakların yerden kesilmesi Ayaklarına kara su inmek Ayakta durmak Ayakta kalmak Ayakta tutmak Ayasofya da dilenip, Sultanahmet te sadaka (zekât) vermek Aydın kafa Ayıkla pirincin taşını Ayıya dayı demek Ayranı kabarmak Ayvayı yemek 3. Жолуна бөгөт болуу. 4. Кол байлоо Бут коёрго жери жок Бут баспоо Өз оюн бербөө Муун-жүүнү бошоо Буту-бутуна тийбөө 1. Төбөсү көккө жетүү. 2. Көкөлөп калуу Ырп этээрге алы калбоо 1. Буту үстүндө туруу. 2. Кыйынчылыкка моюн бербөө 1. Тикесинен тик туруу. 2. Аман калуу Жөлөк-таяк болуу Эчки тууй албай жатып, койго арачы болот Сабаттуу / билимдүү Күрүч менен күрмөктү бөлүү Кошоматка кой союу 1. Жини келүү. 2. Өпкөсү көөп калуу Тилин тиштөө

168 B Baba değil, Trabzon babası Babamın adı Hıdır, elimden geleni budur Bacaksız (çocuk) Bağrına basmak Bahtı açık Bağrına taş basmak Bahtı kara Baklayı ağzından çıkarmak Bal alacak çiçeği bilmek Bal mumu gibi erimek Balçıktan çıkmadıkça suyu görememek Ballandıra ballandıra anlatmak Baltaya sap olmak Baltayı taşa vurmak Bana göre hava hoş Bana mısın dememek Bardağı taşıran son damla Ата деген аты эле бар Колумдан келгени ушул Бешиктен бели чыга элек Боор ооруу, багуу Ырысы тоодой Тилеги таш каап калуу 1. Багы жок. 2. Куу тумшук. 3. Багы тайкы Байкабай айтып алуу Чыгаар жерди билүү Майдай эриген Саздан чыкканча сууну көрбөгөн Сөзүн кооздоп сүйлөө Балтага сап болуу 1. Балтасын ташка чабуу. 2. Куру убара болуу Мага ысык-суугу жок 1. Мурдун балта кеспөө. 2. Чымын чаккандай көрбөө Чыга турган көз эле, чыгып кетти өзү эле

169 B Barut fıçısı haline gelmek Baskın çıkmak Basma kalıp Baş başa oturmak Baş ağrıtmak Baş belâsı Baş eğmek Baş göz olmak Baş kaldırmak Baş koymak Baş köşede oturmak Baş olmak Baş tacı etmek Baş üstünde taşımak Başa çıkmak Başa kakmak Başı bacadan aşmak Başı bağlı olmak Başı boş Başı dara düşmek Başı darda kalmak Başı doğrulmak 1. Ачууга туттугуу. 2. Жарылууга аз калуу. 3. Ачуусу келүү. 4. Итатайы тутулуу Омуроолоп, өкүм сүйлөө Калыпка салгандай Керегеде кулак бар 1. Башын оорутуу. 2. Ой келди сүйлөө Башынын балээси Баш ийүү 1. Баш көз болуу. 2. Көз кырын салуу. 1. Тил кайруу. 2. Каяша айтуу 1. Баш коюу. 2. Моюн сунуу. 3. Көңүл бөлүү Төргө чыгуу Баш болуу Төбөсүнө көтөрүү Төбөсүнө көтөрүп алуу 1. Төбөгө чыгуу. 2. Ийгиликке жетүү Жасаганын милдет кылуу Көзгө көрүнүү 1. Башы байлануу. 2. Көз каранды. 3. Кудалашып коюу 1. Башы бош. 2. Ээн баш. Башына иш түшүү Башына иш түшүү Башын көтөрүп калуу

170 B Başı dönmek Başı dumanlı Başı göğe ermek Başıboş bırakmak Вaşı boşluk Başı dumanlı Başı göğe ermek Başı sıkışmak Başı üstünde yeri olmak Başına bela almak Başına bela aramak Başına belâ olmak Başına buyruk olmak Başına buyruk Başına çıkmak Başına çorap örmek Başına dert olmak Başına devlet kuşu konmak Başına iş açmak Başına gelen pişmiş tavuğun başına gelmemek Başına kakmak Başına kaynar sular dökülmek Başına taç etmek 1. Башы айлануу. 2. Көзү ала чакмак болуу. 3. Эсин жоготуу. Көп ой баскан Башы көккө жетүү Башың баш, багалчагың кара таш Ээн баш, ээн жайдак Ой басyy Башы көккө жетүү Башына иш түшүү Ичкен ашын жерге коюу 1. Башына мүшкүл иш алуу. 2. Түйшүк тартуу Балээ издөө Канатын кайруу Башына иш түшүрүү Өзүм билемдик Төбөсүнө чыгуу 1. Көз боёо. 2. Башканын атын сатyy Башына иш салуу 1. Багы ачылуу. 2. Башына бакыт кушу конуу 1. Түйшүк болуу. 2. Убара кылуу Ит көрбөгөн кордукту көрүү Башка жүк болуу Башка чапкандай болуу 1. Баш тажысындай көрүү. 2. Төбөсүнө көтөрүү

171 Başına taş yağmak Başına vurmak Başına yıkılmak Başına bela aramak B 1. Башына таш жааган. 2. Башына оор иш түшкөн Башына селде кылып чалуу 1. Заманасы куурулуу. 2. Айласы алты кетүү 1. Балээ издөө. 2. Балээге кабылуу Мээсине түйүү Ою жок Төбөсүнө көтөрүү Ойлонбой иш жасоо Ойлонбой ишке белсенүү Başında bellemek Başında kavak yelleri esmek Başında taşımak Başından büyük halt etmek Başından büyük işlere kalkışmak Başından kaynar sular dökülmek 1. Дене бою дүркүрөө. 2. Ишенген кожосу сууга агуу. 3. Эси эки болуу. 4. Жаакка чапкандай болуу. Başından savmak Başını alıp kaçmak Başını bağlamak Başını dinlemek Başını kaldırmamak Başını kaşıyacak vakti olmamak Başını taşa vurmak Başını taştan taşa vurmak Başının çaresine bakmak 1. Жокко чыгаруу. 2. Жүр нарыга салуу Кара жанды калкалоо 1. Башын байлоо. 2. Куда түшүү Эс алуу Баш көтөрө албоо Чачын тырмоого алы келбөө 1. Башын ташка уруу. 2. Кейип кепчүү Башын ташка уруу 1. Өз арбайын согуу. 2. Эптеп күн көрүү

172 B Başının etini yemek Başının üzerinde yeri olmak Baştacı etmek Baştan çıkarmak Baştan çıkmak Bayram etmek Bel bağlamak Belasını aramak Belasını bulmak Belaya çatmak Beli bükülmek Beli kırılmak Ben sana hayran, sen cama tırman Benzi atmak Benzi kül gibi olmak Benzi solmak Beş para etmemek Beş paralık etmek 1. Башына чай кайнатуу. 2. Башына жаңгак чагуу. 3. Жанын койбоо Төбөсүнө көтөрүү 1. Көккө чыгаруу. 2. Төбөсүнө көтөрүү Башын айлантуу Алдыраарда жаздыраар 1. Той түшүрүү. 2. Өз билгенин жасоо 1. Бел байлоо. 2. Тобокелге салуу. 1. Ажыдаардын куйругун басуу. 2. Шор басуу 1. Башына иш түшүү. 2. Балээге кабылуу 1. Балээге калуу. 2. Кара көзү кашаюу. 1. Бели бүгүлүү. 2. Башына иш түшүү. 3. Башына оор иш түшүү Азапка калуу 1. Мактаган кыз Ишенген кожом сен болсоң... Өңү саргаюу Өңү саргаюу 1. Бопбоз болуу. 2. Иреңи бузулуу. Эч наркы, баркы жок Абийирин аштай төгүү

173 B Beti benzi atmak Beti benzi kül gibi olmak Beyin yıkamak Beyni bulanmak Beyninden vurulmuşa dönmek Beynini ütülemek Bıçağın kemiğe dayanması Bıyık altından gülmek Bildiğini okumak Bilir kişi Bin dereden su getirmek Вin pişman etmek Вin pişman olmak Bindiği dalı kesmek Bir ayağı çukurda olmak Bir ayak üstünde bin yalan söylemek Bir bakışta vurulmak Bir baltaya sap olmak Bir bardak suda fırtına koparmak Bir çuval inciri berbat etmek Bir dalda durmamak 1. Өңү саргаюу. 2. Кубара түшүү. 3. Өңү кубаруу. Купкуу боло түшүү Башын айлантуу 1. Мээси айныган. 2. Алжып калуу Башка чапкандай болуу Мээсине жаңгак чагуу Сөөктөн өтүп, чучугуна жетүү Мыйыгынан күлүү Колдон келет кылуу Иш билги 1. Бербестин ашы бышпас кылуу. 2. Шылтоого шыноо табуу. 3. Ийненин көзүнөн өткөрүү. 1. Жети атасын жоктотуу. 2. Ата- жотосун таанытуу. 1. Алапайын таппоо. 2. Бармагын тиштөө Өзү отурган бутакты кесүү Бир буту көрдө болуу Турган турпаты жалган Бир көргөндө ашык болуу Бир балтага сап болуу Көбүртүп-жабыртуу Бир карын майды чиритүү Күлү бир жерде додо болбогон

174 B Bir dikili ağacı olmamak 1. Карманаары жок. 2. Үрүп чыгаар ити жок Bir eli yağda, bir eli balda olmak Бир колу майда, бир колу балда Bir elle verdiğini öbür elle Береген колум алаган almak Bir içim su olmak Табылбас дары болуу Bir kaşık suda boğmak 1. Жер жеберине жетүү. 2. Жини кашайуу Bir kulağından girip, öbür kulağından çıkmak Бир кулагынан кирип, бир кулагынан чыгуу Bir lokma bir hırka Барга шүгүр кылуу Bir pul etmemek Бир тыйынча баркы жок Bir sözünü iki etmemek Айтканын жерде калтырбоо Bir taşla iki kuş vurmak Бир ок менен эки коён атуу Bir yaşına daha girmek Оозун ачып калуу Birbirine katmak Чабыштырып уруштуруу Birbirine düşürmek 1. Ит куйругун түйүштүрүү. 2. Ит ыркырак кылуу. Bire bin katmak Апыртып айтуу Bit yeniği 1. Камгактай жеңил. 2. Кирпиктен тартса жыгылгандай. 3. Ырп этерге алы жок. Bit yeniği olmak 1. Бит сыгарга алы жок. 2. Ырп этээрге алы жок Bitip tükenmiş olmak Ырп этерге алы калбоо Bîzâr olmak Көңүлү үч көчкөн журттай калуу Boğaz boğaza gelmek Жан аябай урушуу Boğaz tokluğuna çalışmak Курсагын араң тойгузуу Boğazına düşkün olmak Тамагына үзүлүп түшкөн Borç gırtlağında olmak Кекиртегине чейин карыз

175 B Borusunu çalmak Borusunu öttürmek Bostan korkuluğu Boş atıp dolu tutmak Boş boğazlık etmek Boş bulunmak Boş gezenin boş halfası Вoşa kürek çekmek Boy göstermek Boy ölçüşmek Boyacı küpü olmak Boynu bükük olmak Boynun kıldan ince olması Boynuna borç almak Boynuna binmek Boynunun ölçüsünü almak Boynuzun kulağı geçmesi Boyu devrilmek Boyun eğmek Boyunduruk altına girmek Bozguna uğratmak Bozuk çalmak Күн тийген жердин күкүгү Куру кыйкырык салуу Короодогу каракчы 1. Өлүү кызга тирүү кыз. 2. Темене берип төө алуу 1. Бош ооз. 2. Алп ооз. 3. Оозу ачык. 1. Эси оогондой. 2. Байкабай иш жасоо. Бекерчи Куру убара Өзүн көрсөтүү 1. Тең тайлашуу. 2. Жарышка түшүү. Чамбыл ала болуу 1. Башын ийген. 2. Тартынчаак, корунчаак. Мойну кылдан ичке болуу Башына иш табуу Желкеге минүү Өзүнүн акыбалын билүү Мурунку кулактан кийинки мүйүз озгону 1. О дүйнө кетүү. 2. Кулап кетүү Моюн сунуу 1. Көз каранды болуу. 2. Жүгөнү башкада 1. Чилдей таратуу. 2. Таруудай чачуу. Ачуусу шакардай кайноо

176 B Bozuntuya vermemek Bön bön bakmak Bu ne perhiz, bu ne lahana turşusu Bulanık suda balık aramak Buldukça bunamak Bulunmaz Hint kumaşı olmak Buluttan nem kapmak Burcu burcu tütmek Burnu büyümek Burnu havada (olmak) Burnu Кaf dağında olmak Burnu bile kanamamak Burnu sürtülmek Burnunda tütmek Burnundan fitil fitil getirmek Burnundan kıl aldırmamak Burnundan solumak Burnunu kanatmamak Burnunun dibi Burnunun dibine gelmek Burnunun dikine gitmek Burnunun direği sızlamak Burnunun ucunu görmemek Мурдун балта кеспөө Оозун ачып жалдырап кароо Бирде төө кыял, бирде бээ кыял Киргил суудан балык издөө Чычканга түк бүткөн сайын калтырайт болуу Каадаланып калуу 1. Болбос жерден оору. 2. Ак кол ак чүч Куса болуу 1. Мурдунан көбүү. 2. Мурдун көтөрүп калуу Мурдун көтөрүү 1. Бой көтөрүү. 2. Жанына жан теңебөө Мурдун канатпай Мурдуна суу жетүү Көздөн учуу 1. Оозу мурдунан чыгаруу. 2. Эне сүтүн оозуна келтирүү Сын пикир кабыл албоо Таноосу кыпчылуу 1. Сагызгандан сак. 2. Чымын кондурбоо. Кол узатса жеткидей Өтө жакын келүү 1. Өзүм билемдик. 2. Өз билгенин бербөө Каңырыгы түтөө Мурдунун учун көрбөө

177 B Burun buruna gelmek Burun kıvırmak Buz gibi donup kalmak Buz kesilmek Bülbül kesilmek Bülbülün çektiği dili belası Bülbül gibi ötmek Büyümüş de küçülmüş Büyük belaya kapılmak Büyük konuşmak Бетме-бет келүү Мурдун чүйрүү Таштай катып калуу 1. Оозунан сөзү учуу. 2. Таш тиштегендей болуу 1. Булбулдун тилин жегенсип. 2. Чечекейи чеч болуу. Тилинен табуу Жер чечегин безөө Чоң кемпирди кичирейткенсип Кара көзүн кашайтуу 1. Жоон сүйлөө. 2. Оозун толтуруп сүйлөө. 3. Чоң сүйлөө

178 C Cadı kazanı gibi kaynamak Can almak Can atmak Can ciğer olmak Can çekişmek Can damarına basmak Can evi Can evinden vurmak Can evinden vurulmuş gibi Can pazarı Can sıkıntısı Can vermek Cana can katmak Cana yakın Canı ağzına gelmek 1. Боркулдап кайноо. 2. Чымын-куюн болуп иштөө. 1. Жанын сууруп алуу. 2. Жанын койбоо. Эки көзү төрт болуу Өтө ысык мамиледе болуу 1. Өлүм алдында жатуу. 2. Бели мертинүү. 1. Жарасына туз себүү. 2. Тамырына басуу Жаны-жүрөгү 1. Өпкөсүн үзүү. 2. Өңгөчүн үзүү Жүлүнгө сайгандай Жанын ала качуу Баш оору 1. Жанын берүү. 2. Жанын аябоо 1. Сөөгүн агартуу. 2. Бел байлатуу Маңдайы жарык 1. Жүрөгү оозуна тыгылуу. 2. Кара жандан түңүлүү.

179 C Canı ağzında olmak Canı burnuna gelmek Canı burnundan çıkmak Canı yanmak Canına can katmak Canına kıymak Canına okumak Canına tak demek Canına tak etmek Canına tak ettirmek Canını ağzına ısırarak çalışmak Canını ağzına ısırmak Canını cehenneme göndermek Canını dişine takmak Canını kurtarmak Canını yakmak Can-ü gönülden Сan kulağı ile dinlemek Cart curt etmek Cebi delik Cebini doldurmak Жанды оозго тиштөө Жаны оозуна келүү 1. Жаны чыгуу. 2. Жүрөгү түшүү Бели мертинүү Өлгөн жанды тиргизүү Жандан аша кечүү Азабын колуна берүү 1. Көкөйүнө көк таштай тийүү. 2. Үнү Кудайга жетүү Жанына батуу Зээнин кейитүү Кара жанды карч уруу 1. Жанды жанга уруу. 2. Жанын оозуна тиштөө. 1. Жанын сууруу. 2. Көрбөгөнүн көр кылуу. Жанын оозуна тиштөө Кара жанын сабалоо 1. Азабын колуна берүү. 2. Азабын аштай берүү. 3. Белин мертинтүү. 4. Жанын көзүнө көрсөтүү. 1. Жан дили менен. 2. Чын дилден. Куйма кулак 1. Опурулуп сүйлөө. 2. Оозуна келгенди оттоо Чөнтөгү жука 1. Өз көмөчүнө күл тартуу. 2. Өз чөнтөгүн толтуруу

180 C Cehennem azabı Cehenneme yollamak Cennetin kapısını açmak Cep delik, cepken delik Cevabı yapıştırmak Ciğerini okumak Cilve kesilmek Cim karnında bir nokta Cin çarpmışa dönmek Cin çarpmak Cin gibi Cin gibi olmak Cinleri başına toplamak Cinleri tepesine çıkmak Cirit atmak Cümbür cemaat 1. Көр азабы. 2. Тозокко түшүү 1. Жер жеберине жетүү. 2. Каргап шилөө Бейишке чыгуу 1. Чөнтөгү тешик. 2. Чөнтөгү жука 1. Сөзгө жыгуу. 2. Ооз ачкыс кылуу. 3. Жаагын жап кылуу. 1. Кумурсканын улутунганын, жыландын кепшегенин билүү. 2. Теше тиктөө. Ойноктоп оштонуу Караңгы, сабатсыз 1. Жин ургандай кутуруу. 2. Жин тийгендей Жин тийүү / жин уруу 1. Колдон суурулган. 2. Жүнү тирүү. Өтө акылдуу Ачуусу шакардай кайноо Жини шакардай кайноо 1. Бош отуруу. 2. Колу жолу бош. 3. Oромпой тебүү Баары, топураган бойдон

181 Ç Çaba göstermek Çakılıp kalmak Çakırkeyf olmak Çalakalem yazmak Çalçene olmak Çalım satmak Çalımından geçilmemek Çalmadan oynamak Çam devirmek Çam sakızı çoban armağını Çamur atmak Çanak yalayıcı Çantada keklik Çantada keklik saymak Çapla şeker bir görmek Çarşamba pazarı Çaresine bakmak Тырышып аракеттенүү Кадалып калуу Төбөсү көккө жетип кубануу 1. Ой келди жазуу. 2. Көп жазуу. 1. Жаагы жок. 2. Ээги ээгине тийбейт. 3. Тили-тилине тийбейт Сөзүндө чалымы бар 1. Бой көтөрүү. 2. Жер баспай калуу. Өтө шайыр, ышкыбоз Урунарга тоо таппоо, урушарга жоо таппоо Алыбек алынча Жалаа жабуу Жугундукор Оңой кирешени алуу Санаасы менен байуу Жаман жакшыны ылгабаган Бозочунун үйү апырык менен сапырык Айласын табуу

182 Ç Çayı / suyu görmeden paçayı sıvamak Çehre çatmak Çeki düzen vermek Çekip çevirmek Çene çalmak Çene yarıştırmak Çenesi açılmak Çenesi düşük Çenesi düşük olmak Çenesi kuvvetli Çenesini bıçak açmamak Çenesini kapatmak Çenesini kırmak Çengel atmak Çığlık koparmak Çıt çıkarmamak Çıtkırıldım olmak Çil yavrusu gibi dağılmak Çile çekmek Çile doldurmak 1. Төрөлө элек балага ат коюу. 2. Санаасында баюу. 1. Жүзүн үйрүү. 2. Кабак түйүү Тартипке салуу 1. Ишти жолго коюу. 2. Жанын койбоо. Жаагын жануу Кайым айтыш Жаагы ачылуу 1. Жаагы жок. 2. Кара жаак. 3. Оозу оозуна тийбөө. 4. Ээги ээгине тийбөө. 1. Жаагы жок. 2. Каар тилин кайраган. 1. Жаагын жанган. 2. Жаакта жок. Ооз ачпоо 1. Жаагын басуу. 2. Жаагын жап кылуу. Жаагын айруу Жабышып калуу 1. Айгай салуу. 2. Ач айкырык салуу. Үнүн чыгарбоо 1. Аккол, акчүч. 2. Сиркеси суу көтөрбөө. 1. Чилдей тароо. 2. Тааруудай чачылуу Азабын тартуу Азап тартуу

183 Ç Çileden çıkmak Çileye katlanmak Çingene çalar, kürt oynar Çivi kesmek Çizmeyi aşmak Çok hassas Çok hızlı Çoluk çocuğa karışmak Çorap söküğü gibi gitmek Çürük tahtayı basmak 1. Ачуусу келүү. 2. Көбүрүп жабыруу. 3. Сабыры түгөнүү Көрбөгөнү көр болуу, кирбеген жер болуу Ким эмне кылаары белгисиз Муздай болуу 1. Адебин ашуу. 2. Сабырын түгөтүү. 1. Жөргөмүштүн жөтөлгөнүн билүү. 2. Чычканга кебек алдырбоо. Көзгө илешпөө 1. Түтүн булатуу. 2. Бала-чакалуу болуу. 1. Иши тескери кетүү. 2. Ынтымагы ыдыроо 1. Алдыраарда жаздыраар. 2. Ойлонбой иш кылyy

184 D Dağa kaldırmak Dağdan gelip, bağdakini kovmak Dağlara düşmek Dağları devirmek Dal budak salmak Daldan dala atlamak Dalga geçmek Dalına basmak Dalıp gitmek Dallanıp budaklanmak Dam üstünde saksağan, vur beline kazmaylan Dama taşı gibi oynatmak Damarına basmak Апыртуу, көккө чыгаруу Эшиктен кире албай жатып, төр меники деш 1. Акылынан айнуу. 2. Башы айланып калуу Тоону томкоруу, ойду омкоруу 1. Канат-бутагы жайылуу 2. Көбөйүп тукум улоо 1. Жаны жай таппоо. 2. Күлү бир жерде додо болбоо. 1. Шакаба чегүү. 2. Ичинен күлүү Тамырына басуу 1. Ойго чөмүлүү. 2. Кыялга батуу Бала-бакыралуу болуу 1. Бээ десе, төө деген. 2. Оозуң кана десе, мурдун көрсөткөн Күлү додо болбогон 1. Аарынын уюугун басуу. 2. Жыландын куйругун басуу

185 D Damdan düşer gibi Damgasız mal Darda kalmak Darmadağın etmek Davul tozu, minare gölgesi aramak Davulu biz çaldık, parsayı el topladı Dediği dedik, kestiği kestik Defterden silmek Defterini dürmek Değme keyfine Deli divane olmak Deli dolu Deli etmek Deli gibi sevinmek Deli olmak/ cin çarpmak Delik büyük, yama küçük Delik deşik etmek Deliksiz uyumak Delirmişe dönmek Deliye dönmek Deliye posteki saydırmak 1. Капыл-тапыл. 2. Күтпөгөн жерден Ээси жок Жокчулук көрүү, кыйналуу Кыргыйдай тийүү Болбогон ишке киришүү Жоону сайсак биз сайдык... Колу Кокондо, буту Букарда Көңүлүнөн чыгаруу Ишин бүтүрүү 1. Көңүлү көтөрүлүү. 2. Чечекейи чеч болуу. 3. Шатыра-шатман болуу 1. Жинди болуy. 2. Aкылынан адашуу. 3. Башы айланып калуу. Эр жүрөк 1. Жинди кылуу. 2. Акылынан адаштыруу 1. Жин тийгендей сүйүнүү. 2. Көөнү көккө жетүү Жин тийүү Өп чап оокат Калбырдай тешүү 1. Өлүктөй уктоо. 2. Манастын уйкусун салуу Каны суюлуу Жинди болгондой Өтө оор иш берүү

186 D Dem çekmek 1. Дем алуу. 2. Эс алуу Dem vurmak Жээликкен таз, демиңди бас Demediğini bırakmamak Жер-жеберине жетүү Demir almak 1. Сапары каруу. 2. Жолго чыгуу Demir atmak 1. Орун очок табуу. 2. Көнүп калуу Demir gibi olmak Таштай/ темирдей чыдамкай Demir leblebi 1. Жеңилбес күчтүү киши. 2. Таамай сөз. 3. Tаш тиштегендей кылуу Denizden çıkmış balığa dönmek Суудан чыккан балыктай болуу Denizden geçip çayda boğulmak Кыркына чыдап, бирине чыдабоо Denize girse kurutur 1. Баскан изине чөп чыкпайт. 2. Жүргөн жерине чөп чыкпоо. Derdine derman olmak Дартына даба болуу Derdini dökmek Арман кылуу Derin düşünmek 1. Кабыргага кеңешүү. 2. Тогуз толгонуу. Derisini yüzmek 1. Терисин тескери сыйруу. 2. Жанын көзүнө көрсөтүү Derlenip toparlanmak 1. Баш аягын жыйноо. 2. Белди бекем буу Derme çatma iş yapan 1. Эптеп-септеп. 2. Чала-була иш. 3. Колдон өтөр иш Ders almak Сабак алуу Ders vermek Акесин таанытуу Dert ortağı olmak Кайгысын бөлүшүү Dert yanmak Арманы аттын башындай Derviş kılıklı olmak 1. Обу жок. 2. Сырты жалтырак, ичи калтырак

187 D Destan yaratmak Destan yazmak Deva bulmak Deve kini tutmak Devede kulak kalmak Deveye boynun eğri demişler, nerem doğru ki? demiş Deveye hendek atlatmak Deveyi hamuduyla yutmak Dış kapının dış mandalı Dışı eli (seni) yakar, içi beni Didik didik etmek Dikkat kesilmek Diken üstüne oturmak Dikili ağacı olmamak Dikiş tutturamamak Dil dökmek Dil uzatmak Dil yarası Dil ebesi Көбүртүп-жабыртуу Көбүртүп-жабыртуу Айласын табуу 1. Чубактын кунундай чубалyy. 2. Кутчунун куну Өтө маанисиз, кичине Төөгө мойнуң ийри десе кайсы жерим түз? дептир 1. Азабын колуна берүү. 2. Жанын көзүнө көрсөтүү. 3. Кытайдын кыйноосун салуу 1. Паракор, ачкөз. 2. Төөнү кому менен жуткан. 1. Кабырга тууган. 2. Жыты тууган Сырты жалтырак, ичи калтырак Ийне жибин териштирүү 1. Көңүл буруу. 2. Ичине кирип кетүү Тикен үстүнө отуруу Эшигинде үрүп чыгар ити жок 1. Эптей албоо. 2. Бир жерде жай алып тура албоо. Тил төгүү, жалбаруу 1. Тил узатуу. 2. Тил агытуу. 3. Акарат кылуу Тил жарасы Чукугандай сөз тапкан

188 D Dile düşmek Dile getirmek Dilenciye hıyar vermişler, eğri diye beyenmemiş Dili bir karış çıkmak Dili çözülmek Dili dolaşmak Dili düdük Dili tutulmak Dili uzamak Dilinde tüy bitmek Dilinden bal damlamak Dilinden düşürmemek Dilinden kurtulamamak Dilini eşek arısı soksun Dilini tutmak Dilini yutmak Dilinin altında bir şey olmak Dilinin altındaki baklayı çıkarmak Dilinin bağı çözülmek Dilinin cezasını çekmek 1. Ушак болуу. 2. Сөз болуу 1. Оозго алуу. 2. Сөз кылуу Мышык майга жетпей, сасык дептир Тилин сунуп жатып калуу 1. Тилге келүү. 2. Тил бүтүү Тили жетпөө Көп сүйлөгөн 1. Тилин жутуп алуу. 2. Тили күрмөөгө келбөө Тили бир карыш чыгуу 1. Тили тешилүү. 2. Тилинен чаң чыгуу Тилинен бал тамуу 1. Тилинен түшүрбөө. 2. Төл сөз кылып алуу. Тилинен кача албоо Тилиңе тибиртке Тилин тартуу 1. Тилин жутуп алуу. 2. Оозунан келмеси учуу 1. Өңдү көрсө жүз тайды. 2. Чаргытып сүйлөө Чыкпай турган көз эле, чыгып кетти өзү эле Тилге келүү Тилинен табуу

189 D Dilinin ucuna gelmek Dillere destan olmak Dimyata pirince giderken, evdeki bulgurdan olmak Dinden imandan çıkmak Dipsiz kiler boş ambar Dirsek çürütmek Diş bilemek Diş gıcırdatmak Dişinden tırnağından arttırmak Dişini sıkmak Diz çökmek Dize getirmek Dizginleri devşetmek Dizginleri ele vermek Dizini dövmek Dizlerinin bağı çözülmek Dizlerine kapanmak Тилинин учунда туруу 1. Сөз болуу. 2. Ооздон оозго өтүү. 3. Тилден түшпөө. Мүйүздүү болом деп кулагынан айрылуу Жини / ачуусу шакардай кайноо Колунун жугуму жок Бели бекчейгенче, көзү чекчейгенче окуу / иштөө 1. Тишин кайроо. 2. Тишин бүлөө 1. Тишин кайроо. 2. Жүзүн үйрүү Ичпей жебей топтоо 1. Тырышып аракеттенүү. 2. Сабыр кылуу 1. Баш ийүү. 2. Тизе бүгүү. 3. Чөгөлөп калуу Тизгинин тартуу Ооздугун бошотуу 1. Жүгөнүн башкага карматуу. 2. Тизгини колдон түшүү 1. Чачын жулуу. 2. Тилин тиштөө. 3. Башын ташка уруу Муун жүүнү бошоо 1. Жалынып-жалбаруу. 2. Тизесин кучактоо

190 D Dizlerinin kesilmesi Doğduğuna inanır, öleceğine inanmaz Doğduğuna pişman etmek Doğmamış çocuğa don biçmek Dokuz ayın çarşambası bir araya gelmiş Dokuz canlı olmak Dokuz doğurmak Dokuz körün bir değneği Dokuz köyden kovulmuş Dokuz öküzle bir mağaraya kapanmak Dolap çevirmek Dolap döndürmek Dolma yutmak Dolu dizgin Doluya koydum almadı, boşa koydum dolmadı Donup kalmak Dosta düşmana karşı Dört ayağının üstüne düşmek Dört başı mamur Dört dönmek 1. Боконосу бошоо. 2. Муун жүүнү бошоо Өлөөрүнүн башкасын билет 1. Энесин Анжияндан көргөзүү. 2. Жанын көзүнө көрсөтүү 1. Төрөлө элек балага ат коюу. 2. Көлөкөгө тон бычуу Тогуз толгоо бир келүү Ит жандуу Көрбөгөнү көр болуу Көп кишинин үмүтү 1. Жерге батпаган. 2. Журт бузар. 3. Оозуна алы жетпеген Тогуз толгоо бир келүү Арам иш жасоо Арам ишти билгизбей жасоо Тилеги таш кабуу Эки тизгин, бир чылбыр колунда Кыйналуу, кыйчалыштык Оозу ачылып калyy Доско күлкү, душманга таба болуу 1. Бели бүгүлүү. 2. Бели сынуу Чар тарабы төп келген Айласы алты кетүү

191 D Dört elle sarılmak Dört gözle beklemek Dört köşe olmak Dudak ısırmak Dul kalmak Duman gibi... Duman etmek Durdu durdu, turnayı gözünden vurdu Durduğu yerde Durup dinlenmeden Dut yemiş bülbüle dönmek Duymaz olmak Düdüğü çalınmak Düğüne gider zurna beğenmez, hamama gider kurna beğenmez Dümen suyunda gitmek Dün cin olmuş, bugün adam çarpıyor Dünya başına yıkılmış Dünya başına zindan olmak Dünya gözüne görünmemek Dünya gözüyle görmek 1. Чап кенедей жабышуу. 2. Көктөн тилегенин жерден табуу 1. Эки көзү төрт болуу. 2. Көзү төрт болуп күтүү. Төбөсү көккө жете кубануу 1. Эрдин тиштеп калуу. 2. Таң калуу 1. Туусу жыгылуу. 2. Тул калуу Жөө тумандай каптоо Бырын чырынын чыгаруу Көктөн тилегени жерден табылyy Көктөн түшкөндөй тапты Тынбай иштөө / жаны тынбоо 1. Оозуна талкан салгансып. 2. Оозун төө тепкенсип Кум кулак Соодасы бүткөн сарттай болуу Жумурткадан кыр, кылдан кыйкым табуу Бирөөнү кожосундай көрүү Бой көтөрүп калуу Башына оор иш түшкөн Заманасы куурулуу 1. Көздөрү чачыроо. 2. Алапайын таппоо 1. Көз ачып көрүү. 2. Көңүлү жайлануу

192 D Dünya kelamı etmemek Dünya yıkılsa umrunda değil Dünyadan elini eteğini çekmek Dünyadan haberi olmamak Dünyalar benim / onun olmak Dünyanın kaç bucak olduğunu anlamak Dünyayı birbirine katmak Dünyayı görmez olmak Dürbünün tersi ile bakmak Düşe kalka Düşte görse hayıra yormamak Düşünceye dalmak Düşünüp taşınmak Düşüp kalkmak Düttürü Leyla Ооз ачып сүйлөбөө Былк этип койбоо Бир буту жерде, бир буту көрдө болуу Эч нерседен кабары жок Энеси эркек туугандай сүйүнүү 1. Турмуштун ой-кырын түшүнүү. 2. Жаны төрт чарчы болуу. 3. Кагылып согулуу. 4. Энесин Анжияндан (Үч-Коргондон) көрүү. Эки үйдү эриктирбөө, бир үйдү бириктирбөө Көөп кетүү, жер баспай калуу 1. Көрмөксөн болуу. 2. Маани бербөө. Эл арасында, көч карасында Көргөн көзүнө ишенбөө Терең ойго батуу Ойлонуп толгонуу Бетинен бузулуу Шайкелең, oйноок аял

193 E Ecel terleri dökmek Eceline susamak Edebini takınmak Efkar dağıtmak Eğilip iş yapmamak Eğri büyrü Eğrisi doğrusu denk gelmek Ekmediğin yerde biter Ekmeğin aslan ağzında olmas Ekmeğine yağ sürmek Ekmeğine yağ sürülmek Ekmeğini kazanmak Ekmeğini taştan çıkarma Ekmek elden, su gölden Ekten pükten deli kıza kaftan 1. Кара терге түшүү. 2. Жаны көзүнө көрүнүү. 3. Жан тери келүү. 4. Чымындай жаны чыркыроо 1. Ажал айдоо. 2. Опурталдуу ишке киришүү. 3. Шайтан шаштыруу. Тартипке келүү 1. Кайгысын бөлүшүү. 2. Көңүлүн алуу Куурай башын сындырбоо Бирде төө кыял, бирде бээ кыял Иши акырында түзөлдү Күтпөгөн жерден чыга калуу Кузгундуку куу жыгачтын башында, бөрүнүкү орто жолдо 1. Чырагына май тамызуу. 2. Коюн колтугуна кирүү Чырагына май тамуу Нан таап жеш Жанын оозуна тиштеп иштөө Жатып ичер, жанбакты Кырк жамак көйнөк

194 E El açmak El almak El altından El atmak El ayak çekilmek El basmak El bebek, gül bebek El çabukluğu El ele baş başa El ele vermek El etek çekmek El kaldırmak El koymak El olmak El pençe divan durmak El sallamak El sürmemek El uzatmak Elden ayaktan düşmek Ele avuca sığmamak Ele geçirmek Ele vermek Eli açık Eli ağır Кол сунуу Үйрөнүү / колун алуу Жең ичинен бүтүрүү 1. Колун узатуу. 2. Иш баштоо 1. Колун тартуу. 2. Этек жеңин жыйноо Беш колундай билүү Эрке бала Колу шок / ууру Ынтымактуу иштөө 1. Коюн колтук алышуу. 2. Эки бакыр, бир тукур болуу 1. Колун тартуу. 2. Иш таштоо 1. Кол көтөрүү. 2. Кол тийгизүү 1. Алып коюу. 2. Тартып алуу Эл болуу, элдешүү Айт дегенде, буйт деген Кол шилтөө Кол тийгизбөө 1. Колун узатуу. 2. Кол сунуу Бели бекчейүү, көзү чекчейүү Жерге сууга тийбөө 1. Ээ болуу. 2. Тартып алуу Кыянаттык кылуу 1. Колу ачык. 2. Кең пейил Колу оор, жай иштөө

195 E Eli ayağı dolaşmak Eli ayağı tutmamak Eli bayraklı Eli boş Eli boş dönmek Eli böğründe kalmak Eli cebine varmamak Eli çabuk Eli ekmek tutmak Eli ermemek Eli kolu bağlı olmak Eli kulağında Eli kulağında olmak Eli maşalı olmak Eli sıkı Eli sıkı olmak Eli uzun, dili uzun Eli yakasında olmak Elifi görse direk sanır Elinden hiçbir şey gelmemek Elinden tutmak Eline düşmek Eline su dökememek Eline su dökemez Eline yüzüne bulaştırmak Elini eteğini çekmek Буту бутуна тийбөө Муун-жүүнү бошоо Жоон билек Колу бош Куру кол келүү 1. Айласын таппоо 2. Өтө кайгыруу Акчага карик 1. Колу шок. 2. Шылуун ууру Иштерман киши 1. Колу жетпөө. 2. Колу тийбөө Колу байланган Күтүлгөн иш 1. Сөз тыңшоо. 2. Кулак түрүү Чыр баш 1. Колу катуу. 2. Бекем, зыкым Колунан эч нерсе чыкпаган 1. Тили узун, колу узун. 2. Колунан да, тилинен да келет Жакадан алуу Караңгы, сабатсыз Колунан кокoн тыйын келбөө 1. Жардам берүү. 2. Баш-көз болуу Колуна түшүү Жанынан кыя өтө албоо Артта калган Боёкчу боёкчу десе, сакалын кошо боёйт болуу 1. Иштен баш тартуу. 2. Көз жумдуга салуу

196 E Elini eteğini öpmek Elini kana bulamak Elini kolunu sallayarak gitmek Elini taşın altına koymak Elini veren kolunu alamaz Elini uzatmak Emek vermek Emir kulu Emrivaki aramak Ense yapmak Ensesi kalın Ensesinde boza pişirmek Ensesine vurup ağzındaki lokmayı almak Esamisi okunmamak Esen rüzgara göre gitmek Eser kalmamak Eski defteri karıştırmak Eski defterleri karıştırmamak Eski göz ağrısı Eski hamam, eski tas Eski köye yeni adet Этегине намаз кылуу Колун кандоо 1. Мурдун балта кеспөө. 2. Чымын чаккандай көрбөө Шымаланып киришүү Ач көз, тойбос Кол сунуу Күч жумшоо Айтканды жасаган Күтпөгөн жерден иш чыгаруу 1. Жүзүн буруу. 2. Кайдан көрдүм кара эшек, жолдон көрдүм жоор эшек мамилеси. 3. Көрмөксөн болуу Сөзү өтүмдүү 1. Мээсине чай кайнатуу. 2. Мээсине жаңгак чагуу Төбөгө чаап, оозундагы нанын алуу 1. Аты өчкөн. 2. Аты жыты белгисиз Кол жоолук Аты жыты калбады Мурункуну эстөө Жабылуу аяк жабылуу бойдон калуу Эски сүйгөнү Баягысы баягы Узун чапан, кыска тон

197 E Eşeğe gücü yetmeyip semerini dökmek Eşeğin aklına karpuz kabuğu düşürmek Eşek cennetini boylamak Eşek sudan geçene kadar Et kafalı Etrafında dört dönmek Etekleri tutuşmak Etekleri zil çalmak Eti senin, kemiği benim Etliye sütlüye karışmamak Etrafında dört dönmek Ev bark edinmek Evini başına yıkmak Eyyüp sabrı Ez ez de suyunu iç Ezilip-büzülmek 1. Эшекке алы жетпей ээрин чабуу. 2. Күчүн башкадан чыгаруу Жаман жолго себеп болуу 1. Жаны оозуна келүү. 2. Көзүнөн чаар чымын учуу Эшеги суудан өткөнчө 1. Кем акыл. 2. Башы оорубаган 1. Кошоматка кой союу. 2. Чарк айлануу Этек жеңи элбирөө 1. Этеги элбиреп, жеңи желбирөө. 2. Шашкалактап калуу. 3. Кол ийиктей имерилүү Эти сеники, сөөгү меники 1. Эч нерсеге киришпөө. 2. Булуттуу көктүн асты менен, муундуу чөптүн үстү менен 1. Кошоматка кой союу. 2. Чарк айлануу 1. Түтүн булатуу. 2. Үй-жай күтүү Көрбөгөнүн көр кылуу Пайгамбар сабыры Эчтекеге жарабайт 1. Уялып тартынуу. 2. Кара терге түшүү

198 F Fare gibi kaçacak delik arar Farfaracı olmak Farkına varmak Fasit daire Feleğin çemberinden geçmiş Feleğin zillesini yemiş Fenalık geçirmek Ferman dinlememek Ferman okumak Fermanlı deli Feryadı basmak Feryat ile figanın göklere çıkması Fes düştü kel açıldı Fesat kumkuması Fırıldak çevirmek Заманасы куурулуу Апыртуу, көбүртүп- жабыртуу Акыл-эсин токтотуу Бир кумалак болуу Кагылып-согулган Чоң балээге кабылган 1. Эс учун жоготуу. 2. Деңге мас болуу Көзүнө эч нерсе көрүнбөө 1. Ата жотосун таанытуу. 2. Жети атасын таанытуу Кыпкызыл жинди 1. Ооз басырык кылуу. 2. Ач айкырык салуу Кыйкырык сүрөөн Айыбы ачылды 1. Эки үйдү эриктирбеген, бир үйдү бириктирбеген. 2. Ортого от жаккан Туура эмес жолдон киреше табуу

199 E Fırıldak gibi dönmek Fırsat kollamak Fırsat düşkünü Fırsatı ganimet bilmek Fırsatı olmamak Fıstıki manam Fitil olmak Fikir işçisi / Fikir babası Fikirleri uyuşmamak Fiskos etmek Fitil fitil burnundan getirmek Fitil gibi sarhoş olmak Fitne sokmak Fitne fücür Fol yok yumurta yok Foyası meydana çıkmak Fukara babası Дилдиректей айлануу Убакыттан пайдалануу Ойногондо күлгөндө, сеникинде болоюн Ичкен чайын олжо көрүү Буямасы келбөө 1. Башы оор. 2. Жайма жай. 3. Былк этип койбогон Жинине тийүү Акылга дыйкан Көз карашы келишпөө Арадай жерге чарадай жыйын куруу Оозу мурдунан келтирүү Эс учун билбөө 1. Ортосуна от жагуу. 2. Чуу куйрук Эки айылды эриктирбеген Ойдо жок жерден Абийири айрандай төгүлүү. 2. Шермендеси чыгуу. 3. Элге шерменде болуу Жылаңач баатыр

200 G Gaf yapmak Gafil avlamak Gafil avlanmak Gam çekmek Gam yememek Garip hırsızlığa çıkmış, ay erkenden doğmuş Gavura kızıp, oruç bozmak Gece silahlı, gündüz külahlı Geceyi gündüze katmak Gel keyfim gel Gelin güvey olmak Gemi azıya almak Gemisini kurtaran kaptan 1. Оозунан чыгып кетүү. 2. Байкабай сүйлөө. 3. Чыкпай турган сөз эле, чыгып кетти өзү эле Тап алдынан кармоо Капканга түшүү Кайгы тартуу Кабагым- кашым дебейт Айтпаганга жонбогон Битке өчөшүп көйнөгүн отко салуу 1. Эки жүздүү. 2. Өңдү көрсө жүз тайды Күнү-түнү дебей иштөө Салаарга кушу кем болуу 1. Өз киндигин өзү кесүү. 2. Санаасында иш бүтүрүү 1. Ала качып сүйлөө. 2. Азоо аттай aла качyy 1. Этегин жыйноо. 2. Кимди ким билди, Быржыбайды там басты

201 G Geri durmamak Geri kafalı Gık dememek Gıkını çıkarmamak Gına gelmek Gırla gitmek Gırtlağına kadar borca girmek Gırtlak gırtlağa gelmek Girecek delik aramak Gizli kapaklı Göbeği çatlamak Göğüs germek Göğsü kabarmak Gök başına yıkılmak Gök demir, yer bakır Göklere çıkarmak Gökten ararken yerde bulmak Gökten zembille mi indi Gölge düşürmek Gölgede bırakmak Gölgesinden korkmak Gönlü kalmak 1. Шымаланып киришүү. 2. Билегин түрүнүү Кем акыл 1. Оозун төө тепкенсип. 2. Оозуна талкан салгансып Дымын чыгарбоо Көңүлү калуу Кыз экенде кылыгы, катын кезде каадасы Кекиртегине чейин карызга батуу Жакасына жармашуу Кирээрге жер таппоо Жашыруун-жабык Бели бекчейгенче иштөө Төшүн тосуу Көкүрөгүн көтөрүү, сыймыктануу Тиреген асманын жыгуу Үмүтсүз болуу 1. Көккө чыгаруу. 2. Зоболосун көтөрүү Көктөн издегенин жерден табуу Көктөн түшкөнсүп 1. Көлөкө түшүрүү. 2. Залакасын тийгизүү Жаап-жашыруу 1. Көлөкөсүнөн коркуу. 2. Коён жүрөк 1. Көңүлү калуу. 2. Шагы сынуу

202 G Gönlü kara Gönlü açılmak Gönlü kararmak Gönlü razı olmamak Gönlü soğumak Gönlünü soğutmak Gönül açmak Gönül almak Gönül aşınalığı Gönül avutmak Gönül azabı Gönül düşürmek Gönül hoşluğu Gönül kaptırmak Gönülden geçirmek Gönülüne su serpmek Gönülden geçirmek Göz açıp kapayıncaya kadar Göz açmak Göz açamamak Göz alıcı 1. Кара ниет. 2. Ичмекейи ичинде. 3. Ичи тар Жарпы жазылуу Дили караюу Ичи чыкпоо 1. Ийри жануу. 2. Ичи муздоо Илебин суутуу 1. Көңүл ачуу. 2. Сыр айтуу Көңүлүн алуу Тааныш- билиш 1. Көңүлүн жооткотуу. 2. Көңүлүн алуу Сүйүп калуу Көңүлүн калтыруу Ыраазы болуу 1. Сүйүп калуу. 2. Көңүл берүү. 3. Бой салып калуу 1. Көңүлүн буруу. 2. Ой чаптыруу Көңүлүн суутуу Ой чаптыруу Көз ачып жумгуча Көзүн ачуу Башын көтөрбөй иштөө Көзгө толумдуу

203 G Göz atmak Göz bağcı Göz boyamak Göz dağı vermek Göz dikmek Göz gezdirmek Göz kararı yapmak Göz kırpmamak Göz koymak Göz kulak kesilmek Göz kulak olmak Göz nuru Göz nuru dökmek Göz ucuyla bakmak Göz yummak Göz yummamak Gözü yükseklerde olmak Gözden çıkarmak Gözdağı vermek Gözden düşmek Gözden geçirmek Gözden kaçırmak Gözden kaybolmak Көз жүгүртүү Көз боёчу Көзүн боёо 1. Коркутуп-үркүтүү. 2. Жүрөгүнүн үшүн алуу 1. Көз салуу. 2. Көз артуу 1. Көз жүгүртүү. 2. Көз кырын салуу Көз болжолу кылуу Көз ирмебөө Көз артуу Баш көз болуу Баш көз болуу Көз нур Көз майын коротуу Көз кыйыгын салуу 1. Көзүн жумуу. 2. Көңүл бурбоо 1. Көзүн жумбоо. 2. Кирпик какпоо 1. Көкүрөгү асман. 2. Дымагы күч Кол шилтөө 1. Десин кайтаруу. 2. Үшүн алуу 1. Кадыры калбоо. 2. Абийири төгүлүү Көз жүгүртүү Байкабай калуу Көздөн кайып болуу

204 G Gözden sürmeyi çekmek Göze almak Göze batmak Göze gelmek Göze girmek Göze ilişmek Gözleri dolmak Gözleri dolu dolu olmak Gözleri evinden dışarı fırlamak Gözleri fal taşı gibi açılmak Gözleri kararmak Gözlerinin içi gülmek Gözlerine inanmamak Gözleri yaşarmak Gözleri yollarda kalmak Gözü aç olmak Gözü açık Gözü açık gitmek Gözü arkada kalmak Gözü bağlı Gözü bir şeyi görmemek Gözü bir yerden ısırmak Gözü doymak 1. Сагызгандан сак. 2. Кыйын ууру Тобокелге салуу Башканын ичин күйгүзүү Көз тийүү 1. Көзгө түшүү. 2. Көзгө көрүнүү Көзгө түшүү Көзү жашылдануу Көзү жашылдануу Көзү чанагынан чыгуу 1. Таң калуу. 2. Көзү чанагынан чыгуу 1. Көзү бозоруу. 2. Көздөн чаар чымын учуу 1. Көзү күлүү. 2. Көңүлү көтөрүлүү Көргөн көзүнө ишенбөө Сүйүнгөндөн көздөрү жашылдануу 1. Көзү жолдо калуу. 2. Жол кароо 1. Ач көз. 2. Назары ач Акылдуу, кыраакы Көзү ачык өтүү Көзү аркасында калуу Көзүн май баскан Ээ-жаа бербөө Көзгө жылуу учуроо Көзү тоюу

205 G Gözü doymamak Gözü dönmek Gözü dört açılmak Gözü dünyayı görmemek Gözü gibi sakınmak Gözü gönlü açılmak Gözü hiçbir şey görmemek Gözü kalmak Gözü kesmemek Gözü pek Gözü sulu Gözü takılmak Gözü tok Gözü toprağa bakmak Gözü tutmak Gözü tutmamak Gözü yılmak Gözü yükseklerde olmak Gözünde büyütmek Gözünde şimşekler çakmak 1. Көзү тойбойт. 2. Ач көз 1. Ачуусу келүү. 2. Көзү чанагынан чыгуу. 3. Ачууга алдыруу Көңүлү көтөрүлүү 1. Көз ачпай иштеген. 2. Баш көтөрбөй иштөө. 3. Көзүнө эч нерсе көрүнбөө Көздүн карегиндей коргоо Көңүлү көтөрүлүү Көзүнө эч нерсе көрүнбөй калуу 1. Көзү кычышуу. 2. Көз артуу Көзү жетпөө Көзү тике Көзүнүн жашы сыртында 1. Көзүнө илешүү. 2. Көзүнө көрүнүп калуу 1. Көзү тойгон. 2. Көңүлү ток Бир буту жерде, бир буту көрдө болуу 1. Көзү толуу. 2. Жактырып калуу Жүрөгү жылыбоо Көзү коркуу Көкүрөгү асманда 1. Көзү коркуу. 2. Жүрөгү опкоолжуу Көзүнөн от чагылуу

206 Gözünden esirgemek Көздүн кареги менен айлануу Gözünden kıskanmak Өз көзүнөн кызгануу Gözünden uyku akmak 1. Көзү илинүү. 2. Көздөрү чапташуу Gözüne baka baka Көз көрүнөө Gözüne dizine durmak Акысын кечпөө Gözüne girmek 1. Кошомат кылуу. 2. Көзүнө көрүнүү Gözüne kestirmek Көз токтотуу Gözünü açmak 1. Көзүн ачуу. 2. Көңүл буруу Gözünü almamak Теше тиктөө Gözünü dört açmak Кунтун койуу Gözünü budaktan sakınmamak Жанын аябоо Gözünü kırpmadan 1. Кирпик ирмебей туруп. 2. Кашык канын аябоо Gözünü oymak Көзүн чукуу Gözünün akı ile beraber dönmek Кареги менен тең айлануу Gözünün içine bakmak Көзүн тик кароо Gözünün üstünde kaşı olmak Жумурткадан кыр чыгаруу Gözünün yaşına bakmamak Көз жашына карабай Gururuyla oynamak 1. Ичине чок салуу. 2. Намысына тийүү Gücüne gitmek Намысына тийүү Gül gibi geçinmek Май көл, сүт көлдүн үстүндө жашоо Gül gibi yaşamak Май көл, сүт көлдө жашоо Güldükçe yüzünde güller Күлкүсү күн чыгарган açılmak Güler yüzlü 1. Ыйманы ысык. 2. Кабагы ачык G

207 G Gülmekten kırılmak Gülüp geçmek Gün gibi aşikar Gün görmek Gün görmüş Gün ola harman ola Günahı boynunda Günahını bile vermemek Günü gününe Gününü doldurmak Gününü gün etmek Gürültüye gelmek Gürültüye gitmek Gürültüye gеtirmek Gürültüye (patırtıya) pabuç bırakmamak Güven beslemek/ duymak Güvendiği dağlara kar yağmak 1. Боору катканча күлүү. 2. Каткырыгы таш жаруу Көңүлгө албоо Бештен белгилүү 1. Күн көрүү. 2. Тиричилик кылуу. 3. Өмүр сүрүү Күн көргөн Өз убагында Күнөөсүн алуу 1. Чык таттырбас. 2. Таштан катуу. 3. Битин сыгып канын жалоо. 4. Кесип алса кан чыкпаган Күн кур эмес Иштемиш болуу 1. Шатыра шатман. 2. Шапар тебүү Байкалбай калуу Байкалбай жоголуу Байкатпай жасоо 1. Каакымча көрбөө. 2. Мурдун балта кеспөө Ишеним артуу Ишенген кожосу сууга акты

208 H Нa hoca Ali, ha Ali hoca Habbeyi kabbe yapmak Haber almak Haber salmak Haber uçurmak Haber vermek Haddi hesabı olmamak Haddine düşmemek Haddini aşmak Haddini bilmek Haddini bilmemek Haddini bildirmek Haddsiz hesapsız Hafife almak Hafta sekiz, gün dokuz Hak ile yeksen olmak Hakaret etmek Hakkından gelmek Ак ит, сары ит, баары бир ит Саман учту десе, Самарканды жоо чапты деш Кабар алуу Кабар берүү Кабар жолдоо Кабар берүү Телибай тентек Касиетин жоготпоо Чектен чыгуу Тизгинин тартуу Адебин билбөө 1. Атасын таанытуу. 2. Акесин таанытуу. 3. Жинин кагуу Жоругу жолдо калсын Көңүл бурбоо Ат тезегин кургатпоо Жемин жедирбөө 1. Тил узатуу. 2. Акарат келтирүү 1. Ата-жотосун таанытуу. 2. Адебин билдирүү

209 H Hakkını helal etmek Hakkını vermek Hakkını yedirmemek Hakk-ı sükût (sus payı) Halden anlamak Haline bakmaz, Hasandağına oduna gider Hallaç pamuğu gibi olmak Ham armut gibi boğaza durmak Hangi taş katı ise başını ona vurmak Hangi taşı kaldırsan altından çıkar Hanım evladı Hangi dağda kurt öldü? Hanyayı konyayı anlamak Hapı yutmak Har vurup harman savurmak Haraca kesmek Haraç almak Haraç mezat satmak Harap olmak Harcı borcunu ödememek Hasır altı etmek Hasret çekmek Hasret gitmek 1. Акысын кечүү. 2. Ак сүтүн кечүү Желин чыгаруу Жемин жедирбөө Ооз басырык алуу Ак караны тааныган Айдаганы беш эчки, ышкырыгы таш жарат 1. Чилдей таратуу. 2. Топту бузуу 1. Чийки май жегендей болуу. 2. Тамагына туруп калуу Башын ташка уруу 1. Жүрбөгөн жери жок. 2. Кайда барсаң Мамайдын көрү Кол бала Кайсы Кудай жалгады? Энесин Анжияндан көрүү Жыландын куйругун басып алуу Кашыктап чогултканын чөмүчтөп чачуу Азабын аштай берүү Абадан акы алуу Текейден арзан сатуу 1. Дүйнөсү астын үстүн болуу. 2. Эси кетүү Алдым- жуттум Көздөн далдоо кылуу Карааны көздөн учуу Кусаланып сагынуу

210 H Hasta çorbası tasta Hastalık hastası Haşır neşir olmak Hatır gönül bilmemek Hatır için Hatır sormak Hatırdan çıkmamak Hatır gönül tanımamak Hatırını hoş etmek Hatırı kalmak Hatrını kırmamak Hatırını saymak Hatrından çıkmamak Havadan sudan konuşmak Havalara bürünmek Havasından geçilmemek Havanda su dökmek Havaya girmek Hayal kırıklığına uğramak Hayat vermek Hayır beklememek Hayır görmemek Hayır işlemek Hayır sahibi Haymana öküzü Калп оору Калп оору Ичи койнуна кирүү 1. Кадыр-көңүл билбеген. 2. Башы-көзүнө карабoo Кадыр-көңүл үчүн 1. Акыбал суроо. 2. Арба-барбага келүү Эстен чыкпоо Башы көзүнө карабай Кадырың жан болсун 1. Кадыры калуу. 2. Шагы сынуу Сөзүн жерге таштабоо Баланчанын кадыры үчүн Көз алдынан кетирбөө Сөз учугун улоо Бой көтөрүп калуу 1. Жанына жан теңебөө. 2. Дымагы күч Куру убара болуу 1. Дем байлоо. 2. Каада күтүү 1. Тилеги таш кабуу. 2. Шагы сынуу Өчкөн отун тамызуу Жакшылык күтпөө Жакшылык көрбөгөн Жакшылык кылуу Жакшылык кылган Ишке мойну жар бербөө

211 H Hayra alamet Hayra yormak Hayran kalmak Hayrete düşmek Hazıra konmak Hazreti Nuh tan kalma Helal olsun Helal süt emmiş Helal, hoş olsun Helva demesini de bilirsin, halva demesini de Hem nalına, hem mıhına Hem suçlu, hem güçlü Her işe burnunu sokmak Her kafadan bir ses çıkması Her rengi boyadık, fıstıki rengi kaldı Her sakallıyı babası sanmak Her telden çalar Hesabı kesmek Hesap açmak Hesap kitap yapmak Hesap sormak Hesapta olmamak Жакшылыктын жышааны Үмүт үзбөө Оозу ачылып калуу Оозунан сөзү ыргуу 1. Кол оорутпай, жон жоорутпай. 2. Даярга тап Атам замандан калган 1. Адал болсун. 2. Аш болсун 1. Тарбия көргөн. 2. Дээринде бар Жакшылыкта колдон Ар өнөрү бар Ары карап ыйлап, бери карап күлүү 1. Кылаарын кылып, кыл жип менен бууп. 2. Бети калың Баарына киришүү Ой келди сүйлөө Башкасы бүтүп калгансып... Көрүнгөнгө ишене берүү Колунун да, тилинен да келет Айран ичкен кутулду, челек жалаган тутулду Эсеп кысап кылуу Эсеп чотун тактоо Ийне жибин териштирүү Ойдо жок жерден

212 H Hevesi kursağında kalmak Hıncını çıkarmak Hırsıza yol göstermek Hızır gibi yetişmek Hiç oralı olmamak Hiçe saymamak Himaye etmek Hisse kapmak Hop oturup, hop kalkmak Hor görmek Hoş tutmak Hoşbeş etmek Huzuru kaçmak Huzurunu kaçırmak Huzura salavatla girmek Hükmü parasına geçmek Hüsn-ü kuruntu Hüzün vermek 1. Айта албай калуу. 2. Деми ичинде калуу. 3. Тилеги таш каап калуу Ачуусун чыгаруу Карышкырга кой кайтартуу Көктөн түшкөндөй жардам берүү Бээ көрдүңбү - жок, төө көрдүңбү - жок Көңүл буруу Ээлеп алуу Сабак алуу 1. Алапайын таппай калуу. 2. Бүргөдөй секирүү Кор кылуу Жага бербей калуу Арба-барбага келүү Тынчы кетүү Тынчын алуу Алдынан кыя өтпөө Алы жетпеген иш 1. Куру кыял. 2. Санаасы менен баюу Кейитип-кепчитүү

213 I Icığını-cıcığını çıkarmak Irgat gibi çalışmak Isıtıp ısıtıp ortaya koymak Iska geçmek Islak kargaya dönmek Işık olmak Işık tutmak Ийне жибине чейин териштирүү Жаны тынбай иштөө Кайра-кайра кайталоо Көңүл бурбай таштап коюу Сууга түшкөн чычкандай болуу Үмүт берүү Жол көрсөтүү

214 İ İbret almak İç çekmek İç etmek İç güveyisinden hallice İçi açılmak İçi almamak İçi cız etmek İçi daralmak İçi dışı bir İçi dışına çıkmak İçi geçmek İçi gitmek İçi ısınmak İçi içine sığmamak İçi içini yemek İçi kan ağlamak Сабак болуу Улутунуу, өкүнүү 1. Башканыкын ээлеп алуу. 2. Уурдап алуу Иттен илгери, кишиден кийин Көңүлү ачылуу Аш кыла албоо Ичи ачышуу 1. Бушайман болуу. 2. Кыжаaлат болуу Ичи тышы бирдей Ашказаны аңтарылуу 1. Куш уйку салуу. 2. Чырым этип алуу 1. Ичи ачышуу. 2. Ичи сыйрылуу. 3. Күйүп кетүү 1. Ичи ысуу. 2. Ичин жылытуу. 3. Ичи ийиккендей Терисине батпай кубануу Ичи куйкалануу Ичинен кан өтүү

215 İ İçi parçalanmak (paralanmak) İçi rahat etmek İçi yanmak İçinden kan akmak İçine atmak İçine dert olmak İçine doğmak İçine kurt düşmek İçine işlemek İçine sinmek İçine sindirmek İçine sinmemek İçini dökmek İçini kemirmek İçini yakmak İçli dışlı İçli dışlı olmak İçini dökmek İçtikleri su ayrı gitmemek 1. Ичинен кан өтүү 2. Ичкени ирим жегени желим болуу Көңүлү жайлануу 1. Ичи күйүү. 2. Ичи каарылуу. 3. Ичи туз куйгандай ачышуу. 4. Ичи чок болуу Ичи өрт менен жалын болуу 1. Ичинде сактоо. 2. Ооз ачпоо Чийки май жегендей болуу Ой туулду Ичкени ирим, жегени желим болуу 1. Сай сөөгүн сыздатуу. 2. Чучугуна жеткирүү Оюна туура келүү Ишенип алуу 1. Чийки май жегендей болуу. 2. Кабатыр болуу Сырын айтуу 1. Ичине жаман ой келүү. 2. Ичкени ирим, жегени желим болуу Ичти туз куйгандай ачыштыруу Чын дилден 1. Чын жүрөктөн. 2. Коюн-колтугуна кирүү. 3. Ичи койнуна кирүү Сырын бөлүшүү Аккан дос болуу

216 İ İçten hesaplı İçten pazarlıklı İçten pazarlıklı olmak İçten yanmak İçtiği ağzından gelmek İçtiği yediği zehir olmak İdare etmek İdrak etmek İflahını kesmek İfrit kesilmek İfrit atmak İftira atmak İğne deliğinden geçirmek İğne ile kuyu kazmak İğne ipliğe dönmek İğne yemiş ite dönmek İğneli konuşmak İhsan buyurmak İki arada bir derede (kalmak) İki ayağı bir pabuca sığmamak İki ayağını bir pabuca sokmak Ичмекейи ичинде 1. Кирээри-эл, чыгаары-жоо. 2. Ичмекейи ичинде 1. Котур ташы койнунда. 2. Арам ойлуу. 3. Кара мүртөз Каңырыгы түтөө Жегени желим, ичкени ирим болуу Жүрөкзаада болуу Иттен чыгарып коюу Түшүнүп калуу 1. Азабын колуна берүү. 2. Белин бүгүү 1. Ачуусу шакардай кайноо. 2. Азабын берүү Кара жини кайноо 1. Жаманатты кылуу. 2. Док урунуу Ийненин көзүнөн өткөрүү Ийне менен кудук казуу Каны калып бир кашык, эти калып көк жашык Ийне жуткан иттей болуу Чымчып сүйлөө 1. Жардам берүү. 2. Жакшылык кылуу Эки ортодо калуу Жан алакетке түшүү 1. Алапайын таптырбоо. 2. Шаштысын кетирүү

217 İ İki cihanda yüzü ak olmak İki çift söz etmek İki dirhem bir çekirdek İki dirhеm bir çekirdek olmak İki eli kanda olmak İki eli kanda olsa İki eli yakasında olmak İki elin on parmağı yakasında olmak İki gözü iki çeşme İki gözü iki çeşme olmak İki laf edememek İki laf etmek İki omzu üstüne kafası olmak İki paralık etmek İki sözü bir araya getirememek İki ucunu bir araya getirememek İki yakası bir araya gelmemek İki yüzlülük etmek İkili oynamak İkili oynayan İkna etmek İkna olmak İleri geri konuşmak İleri gitmek Эки дүйнөдө жүзү ак Эки ооз сөз айтуу Көз жоосун алган 1. Кызыл короздой жасануу. 2. Көз жоосун алуу Оор абалда болсо да келүү 1. Канча зарыл иши болсо да. 2. Кан күйсө да Акысын кечпөө. 2. Эки колу жакасынан кетпөө Эки колу жакадан кетпейт Эки көзү эки булак Эки көзү эки дайра Эки сөздүн башын кошо албоо Эки ооз сөз айтуу Ийнинде башы бар 1. Каакым ордуна көрбөө. 2. Ит ордуна көрбөө Эки сөздү эптей албоо Тапканы өп чап жетүү Карыздан кутула албоо Эки жүздүүлүк Ары карап күлүп, бери карап ыйлоо Кош сөздүү Ийге келтирүү 1. Ийге келүү. 2. Ичи ийиккендей Ойду-тоону сүйлөө Адебин билбөө

218 İ İlham etmek İliğine işlemek İliklerine işlemek İlk görüşte vurulmak İlk göz ağrısı İllallah dedirten İltifat etmek İmana gelmek İmlaya gelmek İnadım inat, adım kel Murat İncе eleyip, sık dokumak İncir çekirdeğini doldurmamak İnsan evlâdı İnsan sarrafı olmak İp ucu vermek İpe sapa gelmemek İpe un sermek İpi koparmak İpin ucunu kaçırmak İpiyle kuyuya inilmemek İple çekmek İpliği pazara çıkmak Көңүл буруу Чучугуна жетүү 1. Жандан өтүү. 2. Жүлүнгө жетүү Бир көрүп көөнүн берүү Көз ачып көргөн, ооз ачып өпкөн 1. Кудайдан жөө качкан. 2. Жек көрүмчү Көтөрө чалуу Ынсапка келүү 1. Ымалага келүү. 2. Макул болуу Айтканым айткан, дегеним деген 1. Жети өлчөп бир кесүү. 2. Тогуз толгонуу Маанисиз маңыз сөз 1. Сөөгү таза. 2. Тарбия көргөн Киши тааныган Жол көрсөтүү Бычакка сап болбоо Шылтоо табуу 1. Боосун үзүү. 2. Байланышын үзүү Бир иште тизгинин тарта албай калуу Жылан өлтүрсө таш алып бербеген Көзү төрт болуп күтүү 1. Абийири төгүлүү. 2. Шермендеси чыгуу

219 İ İpsiz sapsız olmak İpten kazıktan kurtulmuş olmak İskambil kağıdından yapılmış İsmi var, cismi yok İster istemez İstifini bozmamak İş başa düşmek İş başa düştü İş çığrından çıkmak İş işten geçmiş olmak İş işten geçti İşe el atmak İşi arap saçına dönmek İşi başından aşkın olmak İşi birinin insafına bırakmak İşi bitmek İşi düşmek İşi oluruna bırakmak İşi ters gitmek İşi yokuşa sürmek İşin içinde bit yeniği olmak İşin içinden sıyrılmak Кайырмакка сап болбоо 1. Моюнтуругун үзгөн. 2. Ээн баш, ээн жайдак Колдон өтөр иш Аты бар, заты жок Айласыздан 1. Былк этип койбоо. 2. Мурдун балта кеспөө Башына иш түшүү 1. Өз киндигин өзү кесүү. 2. Башына иш түшүү Иши кыйчалыштоо Түштөн кийин Болоору болду, боёсу канды Ишке баштоо Иши чаташуу Иши чачтан көп Ишти тобокелге салуу Иши бүттү Иши түшүү 1. Тобокелге салуу. 2. Жүр-нарыга салуу. 3. Көз жумдуга салуу Үзөңгүдөн бут тайуу 1. Иши илгерилөө. 2. Ити чөп жеп калуу. 3. Ташы өйдө кулоо 1. Ырп этээрге алы жок. 2. Бит сыгаарга алы жок Жакасын куткаруу

220 İ İşin sarpa sarması İşin şeker renk olması İşine bakmak İşine gelmek İşini bilmek İşini bilmemek İşini bitirmek İşinin erbabı İşinin iş olması İşkembe dağıtmak İşkembeden atmak İt, tazıya dönmek İyi gözle bakmamak İyi kalpli İyi gün dostu İz sürmek İzi silinmek İzinden yürümek 1. Иштин кыйчалыштоосу. 2. Тескери кетүүсү 1. Иши илгерилеген. 2. Ити чөп жеген Өзүн билүү Майдай жагып калуу Баскан изинен жаңылбоо Иштин көзүн билбөө 1. Ишин бүтүрүү. 2. Жайлап коюу Иштин көзүн таануу Иш жайында болуу Беш өрдөгүн учуруу Апыртып калп айтуу 1. Ап жип болуу. 2. Эти менен териси калуу. 3. Ийне жуткан иттей болуу Кайырын чайыр кылуу Кең пейил 1. Жакшы күндө жанында болуу. 2. Ойногондо күлгөндө, сеникинде болоюн 1. Изине түшүү. 2. Артынан сая кууган. 3. Сары изине чөп салуу Аты өчүү Осуятын аткаруу

221 K Kaale almamak Kabadayı, eli kanlı Kabağın başında patlaması Kabak başında patlamak Kabak çiçeği gibi açılmak Kabak tadı vermek Kabasını almak Kabına sığmamak Kabir azabı çekmek Kabuğuna çekilmek Kaçacak delik aramak Kaçın kur ası Kaçmaktan kovalamaya eli değmemek Kaderine küsmek Kadınlar hamamına dönmek 1. Маани бербөө. 2. Ойго албоо. 3. Кабагым-кашым дебөө 4. Көзгө илбөө 1. Кызыл камчы. 2. Жоон моюн Каарына калуу Жалаага калуу Ачылып сүйлөө Көңүлүн көк таштай калтыруу Оркойгонун түзөлтүү 1. Маңдайы жарылуу. 2. Терисине сыйбай кубануу Көрбөгөнүн көр кылуу 1. Өзү менен өзү болуу. 2. Кабагы салыңкы 1. Жери куурулуу. 2. Кирерге жер таппай калуу Карт бөрү Оор иштерди жасап, майда ишке көңүл бурбоо Тагдырына таарынуу Жатакчынын итиндей чуулдоо

222 K Kadir gecesi doğmuş Kadir olmak Kafa bulmak Kafa dengi Kafa kafaya vermek Kafa tutmak Kafası kazan gibi olmak Kafası kızmak Kafasına dank etmek Kafayı ütülemek Kafir inadı, eşek inadı Kahrından ölmek Kahrını çekmek Kahrını çektirmek Kalb kırmak Kalbi kırılmak Kalbi küt küt atmak Kalbi sızlamak Kalbi temiz Kalbini bilmek Kalbinin fırlaması Kalbur üstü gelenler 1. Бактысы төөнүн куйругу менен тең. 2. Багы ашык 1. Иштин көзүн билген. 2. Иш колунан келген 1. Шакаба чегүү. 2. Шылдың кылуу Кадыр билер. 1. Кеңешип иштөө. 2. Эриш-аркак болуу 1. Баш көтөрүү. 2. Каяша айтуу 1. Бөркү казанбактай болуу. 2. Башы шишүү Ачуусу келүү Башка чапкандай болуу Мээсин айлантуу Көк беттик Ичи туз куйгандай ачышуу Каарын тартуу Каарын төгүү Көңүлүн калтыруу Шаабайы суу Жүрөгү алып учуу 1. Жүрөгү зыр дей түшүү. 2. Зырп этүү Жүрөгүндө кара жок Дилин билүү Жүрөгү шуу дей түшүү Төбөсү көрүнгөндөр

223 K Kalbur üstü olmak Kalburla su taşımak Kaldırım mühendisi Kaldırımın kaba dayısı Kale almamak Kaleminden kan ağlamak Kalıbına kıyafetine bakıp adam zannetmek Kalıbını basmak Kalıptan kalıba girmek Kalp kırmak Kan ağlamak Kan dökmek Kan gütmek Kan ilik kurutmak Kan kardeşi Kan kusmak Kan ter içinde Kan ter içinde kalmak Kana kana içmek Kanaat getirmek Kanada kalkmak Kanadı altına almak Kanat germek Kancayı takmak Элден өйдө болуу Куру убара болуу Бош жүргөн бекерчи 1. Оргу-баргы. 2. Жоон билек. 3. Тоң моюн 1. Ит келдиби куш келдиби дебөө. 2. Каакым ордуна көрбөө Калеми курч Сырты жалтырак, ичи калтырак Бөркүндөй билүү 1. Өзүм үчүн өгүз кара күчүм. 2. Кылык өзгөртүү Корс этүү Кан какшоо Кан төгүү Kанга кан талап кылуу Жанын көзүнө көрсөтүү Кан тууган, антташкан Кан кусуу Кара терге түшүү Кара терге чөмүлүү Суусуну канганча ичүү Каниет кылуу / канааттануу 1. Канат байлоо. 2. Үзөнгүгө бут салуу Канаттарына калкаламак Канат-бутак болуу 1. Артынан сая түшүү. 2. Сүйүп калуу

224 K Kanı beynine sıçramak Kanı ısınmak Kanı ısınmamak Kanı kaynamak Kanı sıcak Kanı yerde kalmak Kanı yerde kalmamak Kanı, iliği kurumak Kanına dokunmak Kanına girmek Kanına susamak Kanını içmek Kanını kurutmak Kanlarını dökmek Kanlı bıçaklı olmak Kantarın topunu kaçırmak Kanunsuz deli Kapağı atmak Kapalı kutu Kapalı kutu olmak Kapana kısılmak Kapana koymak Каны мээсине тебүү Жүрөгү элжирөө Жүрөгү жылыбоо 1. Эбедейи эзилүү. 2. Ичи жылуу 1. Жүзү ысык. 2. Жанга жакын. 3. Сүйкүмдүү Каны жерде калды Канын жерде калтырбоо Кашык каны калбоо Канын кайнатуу 1. Ичин жылытуу. 2. Канына забын болуу 1. Ажал азгыруу. 2. Өлүмдү көксөө Кактабай канын соруу Кашык канын калтырбоо 1. Канына забын болуу. 2. Кан төгүү Кас душман болуу Адебинен ашуу 1. Моюнтуругун үзгөн. 2. Ээн баш, ээн жайдак Орун очок алуу Сыр билгизбей зымпыйyy Сыр сандыгы болуу 1. Капканга кысылуу. 2. Айласы алты кетүү 1. Капканга жем коюу. 2. Кайырмак ыргытуу

225 K Kapanın elinde kalmak Ыргыткан таш болуу Kapı dışarı etmek Кууп жиберүү Kapıdan kovulunca bacadan Эшиктен кууса, тешиктен кирет girer Kapının ipini çekmek Жердин баарын кыдыруу Kapısını aşındırmak Ат тезегин кургатпай келип кетүү Kara ağızı olmak Оозу жаман Kara bahtlı olmak 1. Маңдайына жазбаган. 2. Айтпаганга жонтпогон Kara cahil Караңгы түркөй Kara çalı Ортосунан кара мышык өткөн Kara çalmak Этеги жаман жерден жыртылган Kara denizde gemileri batmak 1. Башына тоо кулагандай болуу. 2. Башына оор иш түшүү Kara gün Азаптуу күн Kara gün dostu olmak 1. Аккан дос болуу. 2. Ысыгына күйүп, суугуна тоңуу Kara kara düşünmek Терең ойго батуу Kara sevda Мажнун болуу Karabatak gibi bir batar bir çıkar 1. Суучул кара. 2. Бир көрүнүп жоголуп кетүү Karamürsel sepeti zannetmek Маани бербөө Karanlığa kurşun sıkmak Оюна келгенин жасоо Karaman ın koyunu, sonra çıkar Кыз кезинде баары жакшы... oyunu Karda gezip izini belli etmemek Артын тазалоо Kardeşçe taksim Тептең бөлүштүрүү Karga tulumba götürmek 1. Балбан көтөрүш. 2. Зордоп алып баруу Kargayı bülbül diye satmak 1. Көз боёо. 2. Акты кара деш

226 K Karın ağrısı Чийки май жегендей болуу Karın tokluğuna çalışmak 1. Өп чап акы алуу. 2. Ит жеминдей оокаты болуу Karınca kararınca Алыбек алынча Karıncayı bile incitmemek Кой оозунан чөп албаган Karınca yuvası gibi kaynamak Кумурсканын уясындай/ аарынын уюгундай (кыжылдоо) Karnı tok, sırtı pek olmak Карды ток, кайгысы жок Kasıp kavurmak Таш талканын чыгаруу Kaş göz etmek Кашын серпүү Kaş yaparken göz çıkarmak Артык кылам деп тыртык кылуу Kaşık çalmak 1. Шапар тебүү. 2. Шатыра-шатман Kaşık düşmanı Колунун эби жок / Олдоксон Kaşık ile toplar, kepçe ile dağıtır Кашыктап чогултканын чөмүчтөп чачуу Kaşıkla yedirip, sapıyla göz Кайырын чайыр кылуу çıkarmak Kaşın üstünde gözün var demek Кылдан кыйкым, жумурткадан кыр табуу Kaşına gözüne bakmak Каш-кабагына кароо Kaşla göz arası Көз ачып жумганча Kaşlar çatık Кабагы бүркөө Katakülli yapmak Оюн аркылуу иш бүтүрүү Katı yürekli 1. Таш боор. 2. Дили катуу Kayıtsız kalmak Көңүл бурбоо Kazı koz anlamak Бээ десе, төө дейт Kazık çakmak Тамыр алуу, отурукташуу Keçileri kaçırmak 1. Акылынан айнуу. 2. Алжып калуу

227 K Kedi ciğere bakar gibi bakmak Kedi gibi dört ayak üstüne düşmek Kedi kabahatını örter gibi Kedi ne, budu ne Kedi olalı bir fare tutmak Kefeni boynunda olmak Kefeni yırtmak Kel başına şimşir tarak Kel kahya kesilmek Kelle götürmek Kelle götürür gibi Kelle koltukta olmak Kelle kulak yerinde Kellesini koltuğuna almak Kelleyi kurtarmak Kemerleri sıkmak Kendi başına Kendi çalar, kendi oynar Kendi göbeğini kendi keser Kendi kendine gelin güvey olmak Kendi söyleyip kendi işitmek Kendi yağıyla kavrulmak Kendinden geçmek Шилекейи чубуруу Суудан кургак чыгуу Изин жашыруу Колунан келбес иш кылуу Бала болуп, башына жүн чыкканы Башын канжыгага байлоо Өлүмдөн калуу Таздын эмнеси бар, темир тарагы бар Өзү билбейт, башкага акыл үйрөтөт Баш алуу 1. От алгансып. 2. Жоо куугансып Башты канжыгага байлоо Өтө чоң, ири киши Башын канжыгага байлоо Өз башын куткаруу Сарамжалдуу болуу Өз бетинче Өзүнчө кубануу, шаттануу Өз киндигин өзү кесүү 1. Санаасы менен баюу. 2. Куру кыял куруy Сөзүнүн маңызы жок Өз күнүн көрүү 1. Өзүн жоготуу. 2. Башы айланып калуу

228 K Kendine gelmek Kendine yedirememek Kendine yontmak Kendini alamamak Kendini dev aynasında görmek Kendini göstermek Kendini pahalıya satmak Kendini toparlamak Kendini tutamamak Kendisi muhtacı himmet bir dede, nerde kaldı gayrıya himmet ede Kene gibi yapışmak Kerbelaya dönmek Kerem gibi yanmak Keremin arpa tarlası gibi yanmak Kesenin ağzını açmak Kestane kabuğundan çıkmış da kabuğunu beğenmemiş Kestiği tırnak olmamak Keyfi kaçmak Keyif çatmak Keyif ehli Keyfini çıkarmak Өзүнө / эсине келүү 1. Абийири жол бербөө. 2. Чийки май жегендей болуу 1. Өз көмөчүнө күл тартуу. 2. Чөнтөгүн толтуруу Өзүн кармай албай калуу Бой көтөрүү Өзүн көрсөтүү Баалануу, каадалануу Эс учун жыйноо Өзүн кармай албай калуу Өзү тойбогон кайнага, кимге кешик арттырат Чап кенедей жабышуу Кырсыкка кабылуу 1. Өз дартына күйүү. 2. Ашык болуу Ашыктык отуна күйүү 1. Куржун көзүн ачуу. 2. Акча чачуу Токол байбиче болуп, эчкинин атын унутуптур Тырмагына тең келбөө Маанайы бузулуу Шапар тебүү Жан бакты Шаңданып ойноо

229 K Kılı kırk yarmak Kılıçtan geçirmek Kılına dokunmamak Kılına zarar vermemek Kılını bile kıpırdatmamak Kıran gitmek Kırdığı ceviz bini aştı Kırk dereden su getirmek Kırk tarakta bezi bulunmak Kırk yıl düşününce aklına gelmemek Kırk fırın ekmek yemek Kırkına dayanıp, birine dayanamamak Kısa kesmek Kıskançlıktan çatlamak Kıskandırmak, onuruna dokunmak Kısmet bulmak Kısmeti açılmak Kısmeti çıkmak Kıssadan hisse almak Kış güneşi gibi ayda bir doğar Kıt kanaat geçinmek Kıtlıktan çıkmış gibi Кара кылды как жаруу Тукум курут кылуу Кылын кыйшайта албоо Кылын кыйшайта албоо 1. Чымын чакканчалык көрбөө. 2. Чөп башын сындырбаган Тукуму соолуу Жаман жосуну артты Бербестин ашы бышпас Жүрбөгөн жери жок 1. Ойго келбес жерден. 2. Үч уктаса түшүө кирбөө Көңүлү көк таштай калуу Ийлеп-ийлеп итке салуу Сөздүн кыскасы 1. Ичине ит өлүү. 2. Кара өзгөй 1. Ичин күйгүзүү. 2. Ичи таруу Бактысын табуу Бактысы ачылуу Багы ачылуу Сабак алуу Айда-жылда бир көрүнүү 1. Өлбөстүн күнүн көрүү. 2. Өп чап жашоо 1. Жуттан чыккансып. 2. Эки колу бир оозуна түтпөө

230 K Kıtlıktan çıkmış gibi olmak Kıymetini bilmek Kıyamamak, dayanamak Kıyamet kopmak Kıyametleri koparmak Kızılca kıyametin kopması Kibrit çöpü gibi Kim kazandı, kim yedi Kim kime, dum duma Kim vurduya gitmek Kime hacı desem, haçı koltuğundan çıkar Kimseye eyvallah etmemek Kimi nalına vurur, kimi mıhına Kirli çamaşırları meydana çıkmak Kirli çamaşırları ortaya dökmek Kitabına uydurmak Koç yiğit Kohayını bulmak Kokusunu almak Kolayına gelmek Kol delik, mintan delik Kol kanat germek Koltukları kabarmak Ачарчылыктан чыккансып Кадырын билүү Ичи түтпөө Кыямат-кайым болуу Кыямат кайым кылуу Кыямат кайым болтуруу Кумурска бел, куурай сан Кул жеймин дейт куйрукту... Кимди ким көрдү, Быржыбайды там басты Ким билди болуп калуу Ишенген кожом сууга акты, алды алдынан тал карма Өз тирлигин кылуу Бири ойду сүйлөсө, бири тоону сүйлөйт 1. Абийири төгүлүү. 2. Бетине көө жабылуу 1. Абийирин ачуу. 2. Абийирин айрандай төгүү Жолун табуу Урунарга жоо таппай турган жаш Оңой жол табуу Жытын билип калуу Оңой жолун табуу Колунда жок Кол канат болуу, коргоо 1. Көөп калуу. 2. Өпкөсүн колуна кармоо

231 K Kolu kanadı kırılmak Korktuğunun başına gelmesi Korkudan ağzı uçuklamak Korkudan tir tir titremek Korkudan titremek Koyun kaval dinler gibi (dinlemek) Koyunun olmadığı yerde keçi Abdurrahman Çelebi Kök salmak Kök söktürmek Köküne kibrit suyu dökmek Kökünü kazdırmak Kökünü kurutmak Kökünü sökmek Köpeksiz köyde değeneksiz gezmek Köprüleri atmak Kör değneğini beller gibi Kör döğüşü Kör kadı Kör kör parmağın gözüne Kör ocak Kör topal 1. Канаты сынуу. 2. Бели бүгүлүү Корккону болду 1. Үрөйү учуу. 2. Учуктап калуу Дени өлүү Эси чыгуу 1. Оозун ачып калуу. 2. Түшүнбөсө да угуу Өрдөк жокто чулдук бий болуу Тамыр салуу 1. Кытайдай кыйноо. 2. Башы менен жер каздыруу Өзөк тамырын жулуу Тукум курут кылуу 1. Өзөк тамырын жулуу. 2. Өзөгүнө өрт коюу Тамырына балта чабуу Ээн жердин бөрүсү болуу Кол үзүү Көнгөн ишин жасоо Аралашып чаташуу Көргөнүн көрө жаткырбаган Чакалайдын чак түшүндө көрмөксөн болуу Тукуму калбоо Эптеп септөө

232 K Körler mahallesinde ayna satmak Körü körüne Körünü öldürmek Kös dinlemek Kösteği kırmak Köşe bucak kaçmak Köşe kapmaca oynamak Kötü niyet beslemek Kötü niyetli Kötü yola düşmek Kucak açmak Kuduz gibi salmak Kukla gibi oynatmak Kul köle olmak Kul kurban, kurban olası Kulak asmamak Kulak dolgunluğu Kulak dolgunluğu olmak Kulak kabartmak Kulak kesilmek Kulak misafiri olmak Kulak vermek Kulağı delik olmak Кылаарга иши жок Билип туруп Ордуна отургузуу Көп маани бербей угуу Мурунку мамилесин үзүү Качканга кара жер куурулганы Мышык-чычкан ойноо Кара саноо 1. Ичи бузук. 2. Кара мүртөз. 3. Кара өзгөй Жаман жолго түшүү 1. Кабыл алуу. 2. Чын дилден жардам берүү Кутургандай чабуул Куурчактай ойнотуу Кулу болуу 1. Өпкө жүрөгүн чабуу. 2. Aйланып тегеренүү Кулак салбоо Кулакка тааныш Бышы кулак болуу Кулак салуу Көңүл коюп угуу Кулагына угулуп калуу 1. Кунт коюп угуу. 2. Көңүл буруу Акма кулак

233 K Kulağı kiriçte Kulağı kiriçte olmak Kulağı tozunda patlamak Kulağına çalınmak Kulağına gelmek Kulağına girmek Kulağına kar suyu kaçmak Kulağına küpe olmak Kulağını açmak Kulağını bükmek Kulaklarını çınlatmak Kulaklarını dikmek Kulaklarını tıkamak Kulaklarının pası silinmek Kulaktan dolma Kulaktan kulağa Kum gibi kaynamak Kumda oynamak Kumpas kurmak Kurban olmak Kurbanlık koyun gibi bakmak Kurdu koyun ile biraraya getirmek Kursağında kalmak Kurşun dökmek Сөз тыңшаар Маамыт Кулак түрүү Кулагы тунуу / тундуруу Кулагы чалып калуу Кулагы чалып калуу Кунт коюп угуу Кулакка жат кабар алуу Кулагыңа күмүш сырга 1. Кулак түрүү. 2. Кулак салуу Кулак кагыш кылуу 1. Кулагын ысытуу. 2. Эсине алуу Кулак түрүү Уккусу келбөө Кулагынын кычуусу кануу Куйма кулак Ооздон оозго өтүү Кумурскадай кыжылдоо Тилеги таш кабуу 1. Жамандык кылуу. 2. Тузак куруу Кагылып-согулуу Түшүнбөй кароо Карышкырга кой кайтартуу Деми ичинде калды Жүрөгүн көтөрүү

234 K Kurt masalı okumak Kuru başına Kuru gürültü Kuru iftira Kuru tahtada kalmak Kurunun yanında yaşın yanması Kuş kadar canı olmak Kuş mu konduracak Kuş sütüyle beslemek Kuş uçurmamak Kuşa benzemek Kuşku salmak Kuyruğuna basmak Kuyruk sallamak Kuyruklu yalan Kuyusunu kazmak Kuvvetten düşmek Kuvvetten kesilmek Kuzu kuzu durmak Kuzu postuna bürünmek Küçük dağları ben yarattım demek Küçük dilini yutmak Küçük düşürmek Küçük görmek Көрүнгөн калптын башын айтуу Жападан жалгыз Куру сүрөөн кыйкырык 1. Куру жалаа жабуу. 2. Жаманатты кылуу Жерге отуруп калуу Жакшынын шарапаты Чымындай жаны чыркыроо Куш кондурат бекен Куш сүтүн берип багуу Чычканга кебек алдырбоо Эптеп-септеген Көңүлүнө көө шыбоо Жыландын куйругун басып алуу Кошоматка кой сойуу Апырткан калп Бирөөгө ор казуу 1. Алдан таюу. 2. Кубатынан кайтуу 1. Күчү кайтуу. 2. Жаны жер тартуу Койдон жоош болуп калуу Кой терисин жамынуу 1. Бой көтөрүү. 2. Асман тиреп туруу Тилин жутуп алуу, сүйүнүү Кемсинтип шылдыңдоо Маани бербөө

235 K Kül kesilmek Kül yutmamak Külah yapmak Külahını ters giydirmek Külahınа anlatmak Külahları değişmek Külünü göğe savurmak Kündeden atmak Küpe binmiş, kamçıyı ele almış Küplere binmek Küpünü doldurmak Kürek gibi dili olmak 1. Бозала болуу. 2. Өңү саргайуу Алдатпай турган Бөркү казанбактай болуу Алдап коюу Беш өрдөгүн учуруу 1. Уруша кетүү. 2. Бөркү казанбактай болуу Күлүн көккө сапыруу Көтөрүп чабуу Ачуусу шакардай кайноо 1. Жини келүү. 2. Карa жини кайноо. 3. Жаны карайуу. 4. Заарын төгүү. 5. Каны-жини кайноо. 6. Каны кайноо Өз чөнтөгүн толтуруу 1. Уу тилдүү. 2. Тили узун

236 L Laf açmak Laf ağızında kalmak Laf atmak Laf dinlemek Laf dinlemez Laf ebesi Laf etmek Laf işitmek Laf kaldıramamak Laf olsun diye Laf taşımak Laf (söz) yetiştirmek Lafa boğmak Сөз ачуу 1. Сөзү оозунда калуу. 2. Таш тиштегендей болуу 1. Сөз ыргытуу. 2. Жылдырып сүйлөө Айтканды аткаруу 1. Кеп жебөө. 2. Кой-айга келбөө 1. Сөз баккан. 2. Сөз качып кутулбаган. 3. Жез таңдай 1. Сөз айтуу. 2. Cөз сүйлөө Тил угуу 1. Сөз көтөрө албоо. 2. Сиркеси суу көтөрбөө 1. Сөз деп эле сүйлөй берүү. 2. Оозуна келгенди оттоо Сөз ташыган 1. Тилинен чаң чыгуу. 2. Тили менен буудай кууруу 1. Тилинен чаң чыгуу. 2. Сөз сүйлөтпөө

237 L Lafa kalmak Lafa sıra vermek Lafı (sözü) çevirmek Lafı ağzına tıkamak Lafı kerpetenle çekmek Lafını dinletememek Lafını esirgememek Lafını iki etmemek Lafınızı kestim Lakırdı ağzından dirhemle çıkmak Laklakla ömür geçirmek Laklakla çanak tutmak Lamı cimi kalmamak Lanet etmek Leb demeden leblebiyi anlamak Leke sürmek Leyleği havada görmek Leyleğin yuvadan attığı yavru Lisan-ü hal ile söylemek 1. Кепке сынуу. 2. Сөзгө калуу Кепке конок берүү Сөзүн буруу 1. Сөз сүйлөтпөө. 2. Оозун ачтырбоо. 3. Сөзүн кесүү Кепке сараң Сөзү суу кечпөө 1. Тилин тартпоо. 2. Бетке чабар Ыгынан чыкпоо Сөзүңүзгө аралжы Ооз ачпаган 1. Жаагын жануу. 2. Жаакта жок Чырагына май тамызуу Башка жолу жок Наалатка калуу 1. Айта электе түшүнүү. 2. Айттырбай билээр киши. 3. Камчы салдырбоо Жаман атты кылуу 1. Бир жерде жай алып отуралбаган. 2. Жел таман. 3. Жаны жай албаган Сасыткы балапан Сөздү кынаптап сүйлөө

238 L Lokmasını saymak Lügat paralamak Lüpe konmak Lüzümsüz işler müdürü Жегенин эсептөө 1. Чымчып сүйлөө. 2. Сөзүн кооздоп сүйлөө 1. Даярга тап. 2. Жантыгынан жата калуу Куру убаракерчилик

239 M Madik atmak Mahalle karısı Mahallebi çocuğu Mahalleyi ayağa kaldırmak Mahkeme duvarına benzemek Mahşer midillisi Makaraları koyu vermek Makbule geçmek Mal bulmuş Mağribi gibi Mal canlısı Mal etmek Mânâ vermek Maneviyatı bozulmak Mangalda kül bırakmamak Mantar gibi yerden bitmek Martaval atmak Зыян келтирүү 1. Көчө таптаган аял. 2. Эки үйдү эриктирбес, бир үйдү бириктирбес. 3. Урушчаак аял Эрке бала Ызы чуу чыгаруу Месирейген, бети кызарбайт Эки үйдү эриктирбес, бир үйдү бириктирбес 1. Боору катып күлүү. 2. Каткырыгы таш жаруу Ишке жароо 1. Көктөн тилегени жерден табылуу. 2. Түшүндө көрбөгөндү өңүндө көрүү Дүнүйөсү чекесине бүткөн Киши кылуу Өзүнчө жоруу Ыйманы бузулуу Иштин майын чыгаруу Жаандан кийинки козу карындай Беш өрдөгүн учуруу

240 M Masal okumak Maskara olmak Maşası olmak Matrak geçmek Maval okumak Mayası bozuk Maymun iştahlı Maymun suratlı Maymunun gözü açılmak Mecnun gibi gezmek Medet ummak Medrese görmemek Mekik dokumak Melek gibi kimse olmak Merak etmek Merhabayı kesmek Mesken tutmak Mest olmak Meteliğe kurşun atmak Metelik vermemek Meydana çıkmak Meydana gelmek 1. Жок жомокту айтуу 2. Беш өрдөгүн учуруу Шылдың болуу Бирөөнүн оюнчугу 1. Шакаба чегүү. 2. Шылдың кылуу Жалган сүйлөө Колунан жакшылык келбеген Ач көз, баарына көз арткан 1. Түрү суук. 2. Өңү серт 1. Чычканга кебек алдырбоо. 2. Көзү ачылуу Мажнун болуу 1. Үмүттөнүү, караан тутуу. 2. Кара тутуу Сабатсыз, караңгы Ат тезегин кургатпоо 1. Жибектей созулган. 2. Периште сымал 1. Санаа тартуу. 2. Санаасы санга бөлүнүү Бет карашпай калуу Отурукташуу Бактылуу болуу 1. Бир тыйыны калбоо. 2. Чөнтөгү тешилүү Маани бербөө Билинип калуу Ортого чыгуу

241 M Meydan dayağına çekmek Meydan okumak Meydan vermemek Meydanı boş bulmak Mezhebi geniş Mırın kırın etmek Mide bulandırmak Mim koymak Minder çürütmek Minnet duymak Minnet yapmak Miskinler teknesi Mosmor olmak Muhallebi çocuğu Mukabelede bulunmak Mum gibi erimek Muma çevirmek Mumla aramak Muradına ermek Musallat etmek Muşmula suratı Mürekkep yalamış Mürüvvetini görmek 1. Балак алуу. 2. Элге шерменде кылуу 1. Акесин таанытуу. 2. Сазайын колуна берүү 1. Жол бербөө. 2. Мүмкүнчүлүк бербөө Ээн жердин бөрүсү болуу Жеңил ойлуу Күңкүлдөп-мыңкылдоо Жүрөгүн айлантуу Маани берүү Отура берүү Ыраазы болуу Док урунуу Бекерчинин уюгу Жаагы жап болуу Чыбык тийбес чыңкылдак Жаакташуу / каяша айтуу 1. Ичкени ирим, жегени желим болуу. 2. Апжип болуу Тарбия берүү Кадырын билбей, кийин издөө Муратына жетүү Башына балээ болуу Өңү серт Окуп жазганды билген Жакшылыгын көрүү

242 N Nabızını yoklamak Nabzına göre şerbet vermek Nalıncı kеseri gibi hep kendine yontmak Nalları dikmek Nam salmak Nane molla Nara atmak Naza çekmek Nazı geçmek Ne akar ne kokar Ne baş belli, ne ayak Ne hâli varsa görsün Ne idiği belirsiz Ne oldum delisi olmak Ne ölüye ağlar, ne diriye güler Ne mal olduğunu anlamak Ne sakalla minnet, ne bıyığa Ne selam, ne sabah Тамырын тартуу Башканын кабагына карап иш кылуу Өз көмөчүнө күл тартуу Аягы асманга чыгуу 1. Аты чыгуу. 2. Зоболосу көтөрүлүү Чөп башылаган Таш ыргытуу Бааланып-наздануу Кадыры өтүү Эч кимге пайда-зыяны жок Баш аягы белгисиз Эмне болсо ошо болсун Эмне экени белгисиз 1. Көөп калуу. 2. Көргөн өскөнү жаман Эч ким менен иши жок Баш терисин билүү Өз ишин өзү жасаган Сүйлөшпөй калуу

243 N Ne Şamın şekeri, ne Arabın yüzü Ne şiş yansın, ne kebap Ne yardan geçer, ne serden Nefes aldırmamak Nefes almak Nefesi kesilmek Nefes tüketmek Nefsine yedirememek Nerede akşam, orada sabah Nereden incelirse, oradan kopsun Neşesi kaçmak Neşesinden dört köşe olmak Neye uğradığını bilememek Neye uğradığını şaşırmak Niyeti bozuk Niyet etmek Nev i şahsına münhasır Nevri dönmek Nifak sokmak Желкемдин укуру көрсүн Өгүз өлбөсүн, араба сынбасын Алсам, бербесем 1. Дем алдырбоо. 2. Жанын койбоо Жанды сеп алдыруу 1. Сүйлөй албай туттугуу. 2. Күйүгүп толкундоо 1. Тили тешилүү. 2. Таңдайы кургоо Абийири жол бербөө 1. Эртең менен келдим илекилек, кечинде кеттим илек- илек. 2. Түтүн коюу чыккан жерде Болоору болду, боёсу канды Кабагы бүркөлүү Жан алы калбоо Оозу ачылып калуу 1. Жандан түңүлүү. 2. Оозу аңырдай ачылып калуу. 3. Эмне кылаарын билбөө 1. Ниети бузук. 2. Кара ниет Тилек кылуу Өзүнө-өзү окшоо Ачуусу келип, сүйлөй албай туттугуу Арасын ачуу, араздаштыруу

244 N Nuh der, peygamber demez Nuh nebiden kalma Nutku tutulmak Nüfuz etmek Nüfuz kazanmak Nüfuzu altına atmak 1. Көк бет. 2. Айтканынан кайтпаган. 3. Кер аяк Атам замандан калган 1. Келмеси оозунан түшүү. 2. Апкаарып калуу Орун очок алуу Сый урматка ээ болуу Күчтү өзүнө кошуп алуу

245 O O bir sağnak gibi geldi, geçti Ocağı batmak Ocağı kör olmak Ocağı sönmek Ocağına düşmek Ocağına incir ağacı dikmek Ocağı kör olmak Ocağını söndürmek Ocağını yakmak Odsuz ocaksız Oflayıp puflamak Oğlan aldı oyuna gitti, çoban aldı koyuna gitti Ok gibi ciğerine içlemek Ok yaydan çıkmak Okka her yerde dört yüz dirhem Өткүндөй өтүп кетти 1. Казаны оттон түшүү. 2. Түтүн булатаары калбоо Тукум улаары жок 1. Оту өчүү. 2. Тукуму соолгон 1. Колуна түшүү. 2. Тагдыры анын колунда 1. Жамандык кылуу. 2. Отун өчүрүү Тукум улаары жок 1. Күйгөн отун өчүрүү. 2. Кара күн салуу Отун жандыруу Үй жайы жок Үшкүрүп бышкыруу Оюна келгенин кылyy 1. Чучугуна жеткен сөз. 2. Октой тийген сөз Айтылбай турган сөз эле Чындык бүт жерде бирдей

246 О Okkanın altına girmek Жок жерден жаза чегүү Okkanın altına gitmek Жүк басуу Oku yaydan çıkmak Болоор иш болду, боёсу канды Okunu atmış yayını asmış olmak Иштин баарын бүтүрүү Oldu bittiye getirmek Чала-була жасоо Olmayacak duaya amin etmek 1. Төрөлө элек балага ат коюу. 2. Болбос ишке убаралануу. 3. Көлөкөгө тон бычуу Omuz silkmek 1. Көңүл бурбоо. 2. Мурдун балта кеспөө Omuz vermek Жөлөк болуу On parmağında on maarifet 1. Колунан көөрү төгүлгөн. 2. Балыкка тил, дөңгөчкө жан киргизүү Ona göre hava hoş Ага баары бир Onunla aşık atılmaz 1. Оозу бош. 2. Көргөнүн көрө жаткырбайт Onuruna dokunmak Намысына тийүү O taraflı olmamak Таламын талашпоо Oralı olmamak 1. Көңүл бөлбөө. 2. Бээ көрдүңбү - жок, төө көрдүңбү - жок Оrman kibarı Аюу / өтө орой Ortada fol yok yumurta yok 1. Жылан чакпай, жылкы теппей. 2. Ойдо жок жерден Ortada kalmak Эки ортодо калуу Ortadan kaldırmak Жок кылуу Ortadan kaybolmak Жер жуткансып... Ortadan söylemek Жалпылап сөз ыргытуу Ortalığa düşmek Намысын жоготуу

247 О Ortalığa kasıp kavurmak Ortalığı birbirine katmak Ortaya koymak Oturduğu dalı kesmek Oyun bozanlık etmek Oyun çıkarmak Oyun etmek Oyun oynamak Oyuna gelmek Oyuna gitmek 1. Алай дүлөй кылуу. 2. Жүрөгүнүн үшүн алуу Ортого от жагуу Элге көрсөтүү Суу ичкен кудугуна түкүрүү 1. Жарым жолдо таштоо. 2. Ара жолдо таштоо Оюн табуу Алдап кетүү Оюн кылуу Алдыраарда жаздыраар 1. Алданып калуу. 2. Шылдың болуу

248 Ö Ödü kopmak Ödü patlamak Öğleden ateş püskürmek Öksüz babası Öküz altında buzağı aramak Ölçüp biçmek Ölçüyü kaçırmak Öldürseler kanı akmaz Ölümden dönmek Ölümü göze almak Ölümüne susamak Ölüp ölüp dirilmek Ölüye ağlamaz, diriye gülmez Ömrü billah Ömrü hesap-kitapla geçmek Ömür törpüsü, baş belası Ön ayak olmak Önce ölümü gösterip, hastalığa razı etmek Önüne bir kemik atmak Жүрөгү түшүү Жүрөгү жарылуу Аябай жинденүү Жылаңач баатыр Бербестин ашы бышпас Байкап сүйлөө Ашып кетүү Кесип алсаң кан чыкпайт Өлүм оозунан кайтуу 1. Тобокелге салуу. 2. Өлөр-тирилерине карабоо Жандан аша кечүү Өлүп тирилүү Өзүнөн башка эч нерсени ойлонбойт Өмүр бою Окуп жазып өмүр өткөрүү Баш балээси Жол көрсөтүү Айласын кетирүү Оозун жабуу

249 О Önüne düşmek Önüne geleni kapar, sonuna geleni teper Önünü ardını düşünmemek Öperler ısırmaz Öpüp başma koymak Örtbas etmek Örnek olmak Örümcek kafalı Öteden-beriden Övünmek gibi olmasın Özen göstermek Özenip bezenmek Özü bir, sözü bir Özür dilemek Жорголоп калуу Көк бет Алды артын ойлобоо Күлүп туруп жамандык кылган Чын дилден кабыл алуу Жигин билгизбөө Мисал болуу Эскини жактаган Андан мындан Мактаныч дебе Аракеттенүү, жакшы көрүнүү Бир ишти өтө этияттык менен жасоо Ичи тышы бирдей Кечирим суроо

250 P Pabucu dama atılmak Pabucunu ters giydirmek Pabuç bırakmamak Pabuç eskirtmek Pabuç kadar dili olmak Paçaları sıvamak Paçayı kaptırmak Paçavrasını çıkarmak Paçayı kurtarmak Pahalıya mal olmak Palas pandıras Palavra atmak Palavra savunmak Pamuk döşekte ceviz kırmak Pamuk ipliğiyle bağlamak Papara yemek Өз баасын жоготуу Оор абалга таштоо Коркпоо, тартынбоо Тажрыйба алуу Тилдүү-ооздуу Этек жеңин түрүнүү Кача албай калуу 1. Качалбас кылуу. 2. Уятын чыгаруу 1. Жанын куткаруу. 2. Оор абалдан чыгуу Нанын кыйналып табуу Капыл-тапыл Калп айтуу Көбүртүп-жабыртуу 1. Куру убара болуу. 2. Кебез менен союу. 3. Толбоско суу куюу 1. Иштин аягына чыгара албоо. 2. Утурумдук иш. 3. Чалагайым иш Кагуу жеген

251 P Papaza kızıp, oruç yemek Para canlısı Para dökmek Para etmemek Para kesmek Para koparmak Paraya para dememek Para vurmak Parasız tellal Paraya para dememek Parayı sokağa atmak Parmağı ağzında kalmak Parmağını bile oynatmamak Parmak hesabı Parmak ısırmak Parmakla gösterilmek Parsayı toplamak Pastırmasını çıkarmak Pas geçmek Paşa paşa Patavatsız konuşma Patırdı çıkarmak Pay bırakmak Битке өчөшүп көйнөгүн отко салуу 1. Дүнүйө чекесине бүткөн. 2. Акчага карик Акчасын чачуу Текейден арзан Көп акча табуу Акча алуу, сурап алуу Акчасы иттин кара капталынан Бир иштен оңой акча табуу Коркуп көп сүйлөгөн Акчасы иттин кaра капталынан 1. Акчаны талаага чачуу. 2. Акча сапыруу Оозун ачып калуу 1. Тоготуп койбоо. 2. Чымын чакканча көрбөө Манжа менен саноо 1. Тилин тиштөө. 2. Таң калуу Таанылуу атагы чыгуу Ишинин мөмөсүн жеген 1. Өлтүрүп тирилтүү. 2. Терисин тескери сыйруу Көңүл бурбоо Каадалуу жүрүш туруш Каап сүйлөө Чыр чыгаруу Иштеп кичине калтыруу

252 P Pay biçmek Paye vermek Pazarlık etmek Perde arkasına çekilmek Perende atamamak Perisi hoşlanmamak Pervane olmak Pes etmek Pestil gibi olmak Pestilini çıkarmak Peş peşe Peşinde dolaşmak Peşine düşmek Peşine takılmak Peşini bırakmamak Peşkeş etmek Pılıyı pırtıyı toplamak Pimpirikli olmak Pir ü pak olmak Pire için yorgan yakmak Pireyi deve yapmak Pis pis gülmek Pisi pisine gitmek Өлчөп жыйынтык чыгаруу Киши катары көрүү Шарт коюу Тымызын жасоо Жүдөп-какаган Түшүнүшө албоо Чарк көпөлөк айлануу Жеңилип берүү / багынуу Ырп этерге алы жок 1. Терисин тескери сыйруу. 2. Жонунан кайыш алуу Биринин артынан бири келүү 1. Артынан түшүү. 2. Көлөкөдөй ээрчүү Аркасынан сая түшүү Сары изине чөп салуу 1. Артынан сая түшүү. 2. Ээрчип алуу Кошоматка кой союу 1. Эч нерсесин таштабай топтоп кетүү. 2. Сапары каруу Обу жок/ экилүү Таптаза болуу Битке өчөшүп көйнөгүн отко салуу Саман өрттөндү десе, Самарканды жоо чапты деген Арамза, арсыз күлкү Бейажал өлүү

253 P Pişirip kotarmak Pişman olmak Pişmiş aşa su katmak Pişmiş kelle gibi sırıtmak Piyasaya pirince giderken evdeki bulgurdan olmak Post kavgası Posta koymak Postu deldirmek Postu sermek Postu vermek Pot kırmak Pusu kurmak Pusulayı şaşırmak Put kesilmek Pür dikkat Pür telaş olmak Püsküllü bela 1. Каарып кууруу. 2. Азабын берүү 1. Бушайман болуу. 2. Ичин ит жеген. 3. Дат деп отуруп калуу. 4. Ичи ачышуу 1. Бышкан ашка суу куюу. 2. Боло турган ишти бузуу 1. Жарашпаган маанисиз күлкү. 2. Кытмыр күлкү Мүйүздүү болом деп, кулагынан айрылуу Кызмат талашуу Жүрөгүнүн үшүн алуу Жарадар болуу Элек сурап барып эрге тийүү Ордун алдыруу Бетке чапкандай кылуу Душманга тузак коюу 1. Дендароо болуу. 2. Оозу ачылып калуу Ооз ачалбай туруп калуу 1. Кунт коюп угуу (кароо). 2. Дитин коюу 1. Алдастап калуу. 2. Этек-жеңи желбирөө Чоң балээ

254 R Rafa koymak (kaldırmak) Raftan sünger düşmüş, hanımın başı yarılmış Rahatına bakmak Rahat durmamak Rahat nefes almak Rahat yüzü görmemek Rahmet okumak Rahmet okutmak Rayına oturmak Renk vermemek Renkten renge girmek Rest çekmek Rufailer karışmak Ruhu bile duymamak Ruhu duymamak Ruhunu şad etmek Ruhunu teslim etmek Унуткаруу Чыбык тийбес чыңкылдак Жанын багуу Тынчы кетүү Көңүлү жайланып калуу Жарыбаган жашоо Бирөөнүн жакшы жагын эстөө Эскинин кадырын эстетүү Бир нукка түшүү 1. Сыр бербөө. 2. Оозу мурду кыйшайбай туруп. 3. Бети кызарып койбоо Бир кызарып, бир бозоруу Болбойт деп кол шилтөө Өтө татаал Эч нерсе билбөө, эч нерсе сезбөө Эч нерсе сезбөө Арбагын ыраазы кылуу Жан таслим болуу

255 P Rüya görmüşe dönmek Rüyasında bile görememek Rüyasını görse hayıra yormamak Rüzgar gelecek delikleri kapamak Rüzgarın atması 1. Түшүндө көргөндөй болуу. 2. Иттен жок же ит байлаган жиптен жок Үч уктаса түшүнө кирбеген Үч уктаса түшкө кирбеген Кырсыктын алдын алуу Шамал айдап келүү

256 S Saati saatine uymamak Sabahı etmek Sabahın köründe Sabahlar hayırlı olsun Sabır taşı Sabrı taşmak Sabrı tükenmek Sabun köpüğü gibi sönmek Sacayak olmak Saç ağartmak Saç saça, baş başa Saç sakal karışmak Saçı uzun aklı kısa olmak Saçı-başı ağarmak Saçına başına bakmadan Saçını başını yolmak Saçını süpürge etmek Saçma-sapan Safa geldiniz Safra atmak Бирде төө кыял, бирде бээ кыял Кирпик көзүн какпоо Таң ата электе Кутмандуу таңың менен 1. Былк этпеген. 2. Өтө сабырдуу Сабыры түгөнүү Сабыры калбоо Көбүктөй жок болуу Тулганын бутундай Чачын агартуу Чачташып мушташуу Сакал башы саксайып Чачы узун, акылы кыска болуу Чачын ак басуу Чачына башына карабай Чачын жулуу Этеги элек, жеңи желек болуу Оозуна келгенди оттоо Кош келипсиз Жүктөн кутулуу

257 S Safra bastırmak Sağ göz, sol göze muhtaç olmasın Sağ gözünü sol gözünden sakınmak Sağ sola bakmamak Sağı solu belirsiz Sağır sultan bile duydu Sağlam ayakkabı olmamak Sağlama bağlamak Sağlık olsun Sahip çıkmak Sakaldan kesip bıyığa eklemek Sakalı başkasının elinde olmak Sakalı boşa ağarmak Sakalı değermende ağartmamak Sakalı ele vermek Sakalı saydırmak Sakalına göre şerbet vermek Sakız gibi yapışmak Salepçi güğümü gibi içten kaynamak Salık vermek Saldım çayıra, Mevlam kayıra Saltanat sürmek Шам-шум этүү Кор кылбасын Оң көзүн сол көзүнөн кыскануу 1. Эки жагын элес албоо. 2. Алды-артын карабоо Бирде төө кыял, бирде бээ кыял Элдин баары укту Өңдү көрсө жүз тайды Ишти оңдоо Баш аман болсун 1. Болушаары бар. 2. Ээлик кылуу Биринен алып бирине Башы өзүндө эмес Көп жашаса да көп билбеген Сакалы тегирменде агарбаптыр Эки тизгин бир чылбырды карматуу Шылдың болуу Кабакка карап иш кылуу Чап кенедей жабышуу Ичим тап Кеңеш берүү 1. Таш түш таалайыңдан көр. 2. Тобокелге салуу Доорон сүрүү

258 S Saman alevi gibi patlamak Saman altından su yürütmek Sana göre çapla şeker bir Sana söylüyorum kızım, gelinim sen anla Sap derken saman demek Sap yiyip, saman çıkarmak Sapı silik Sararıp solmak Sarı çizmeli Mehmet ağa Sarımsak yemedim ki ağzım koksun Sarımsaktan gelin almış, kırk gün kokusu kalmış Sarmaş dolaş оlmak Sarpa sarmak Sayıp dökmek Sebil olmak Sebilhane bardağı gibi dizilmek Sedyelik olmak Sel önünden kütük kapar Selam verdik, borçlu çıktık Selamı sabahı kesmek Sen sağ, ben selamat Senin aradığın kantar, Вursada şeftali tartar 1. Самандай сапырылуу. 2. Алоолоп кетүү Кылаарын кылып, кыл жип менен бууп Жаман жакшыны ылгабаган Керегем сага айтам, келиним сен ук Оозуна келгенди оттоо 1. Ачуусун чыгаруу. 2. Көбүрүп жабыруу Ишеничсиз, кейбир Өңү саргайуу Ким экени белгисиз Жаман нерсе жасаган жокмун коркпойм Көнгөн адат калбоо Коюн колтук алышуу Иши кыйчалыштoo Күнөөсүн мойнуна коюу Төгүп-чачуу Катар катар тизилүү Ырп этээрге алы жок Кыйын ишти жасоо 1. Балээге калуу. 2. Башына чөп үйүү Мамилесин үзүү Болоору болду Каалаганың, издегениң жок мында

259 S Seninki can da, benimki patlıcan mı? Senli benli olmak Sepet havası çalmak Sermayeyi kediye yüklemek Ser verip sır vermemek Sersebil olmak Sersem olmak Ses seda kesilmek Ses soluk çıkmamak Sesi çıkmamak Sevda çekmek Sevincinden dört köşe olmak Sevinçten dört köşe olmak Seyirci kalmak Sıcak kanlı olmak Sıcak yüz göstermek Sıçan deliği bin akçe Sıdkı sıyrılmak Sıfırı tüketmek Sık boğaz etmek Sıkı fıkı olmak Sıkıntıya gelememek Sır küpü olmak Сенин жаның жан, меники эмне? Ысык дос Иштен чыгаруу, куу Ийлеп ийлеп итке салуу 1. Оозу бекем. 2. Ичинен ыйлап, сыртынан күлүү 1. Жүүнү бошoo. 2. Жүдөп какоо Чала өлтүргөн жыландай Дайыны чыкпоо Дайын дареги жок Дың дебөө Ашык болуу Жаны калбоо Төбөсү көккө жете кубануу Кайдыгер кароо Жанга жакын Жылуу мамиле кылуу Кирерге жер таппай калуу Көңүлү көк таштай калуу Бир тыйыны калбоо 1. Жакасына жабышуу. 2. Ой-боюна койбоо Ысык дос болуу Жүүнү бош Сыр сандык

260 S Sırra kadem basmak Sırt çevirmek Sırtı kaşınmak Sırtı pek Sırtı yere gelmemek Sırtını dayamak Sırtından geçinmek Sırtından vuran Sırtı kaşınmak Silip süpürmek Simitçi küreği gibi dili olmak Sinek avlamak Sinek gibi vızıldamak Sinek uçmamak Sineğin kanadındaki yağın hesabını yapmak Sinekten yağ çıkarmak Sineye çekmek Sinir küpü Sinirden benzi atmak Sinirden ne yapacağını şaşırmak Sinirleri alt üst olmak Sinirleri boşanmak Sinirleri gergin olmak 1. Кайып болуу. 2. Дымы билинбөө 1. Сыртын салуу. 2. Жактырбай калуу Жону кычышуу 1. Тиреги күчтүү. 2. Таянган тоосу бийик Далысы жерге тийбеген Таянып алуу Жатып ичер, жан бакты Ичи бузук Жону кычышуу Эч нерсе калтырбоо Тили бир кулач болуу Бош олтуруу Чымындай ызылдоо Чымын учпайт, үн чыкпаган Битин сыгып канын жалаган Битин сыгып канын жалoo 1. Ичине катуу. 2. Демин ичине алуу. 3. Ичинен тынуу Жаалы катуу Каны ичине тартyy Итатайы тутулуу Жини шакардай кайноо Өзүн кармай албай калуу Ийне үстүндө отуруу

261 S Sinirleri yatışmak Sinirlerini bozmak Sip sivri kalmak Sivri dilli Sivri zekalı Soğuk kanlı Soğuk nevale Sokağa düşmek Sokak süpürgesi Solda sıfır Soluğu kesilmek Soluk aldırmamak Soluk soluğa Sonradan görme Soyunup dökünmek Soyup soğana çevirmek Sözünün eri olmak Söyleye söyleye dilinde tüy bitmek Söz açmak Söz almak Söz altında kalmamak Өзүнө келүү Жинине тийүү 1. Жападан жалгыз калуу. 2. Коколой башы калуу 1. Караңгыда көз тапкан, капилеттен сөз тапкан. 2. Кара жаак, жез таңдай Караңгыда көз тапкан, капилеттен сөз тапкан Башы оор 1. Сүйкүмү жок. 2. Түрү суук Жаман жолго түшүү Көчө таптаган аял, кыз Эч кадыры жок Күйүгүү 1. Жанын жай алдырбоо. 2. Жанын койбоо Күйүгүп чуркоо Жетесинде жок Кийимин чечүү Колунда эч нерсе калтырбай тоноо Убадага бек Сүйлөп жатып тили тешилүү 1. Сөз баштоо. 2. Сөз ыргытуу Убадасын алуу Жемин жедирбөө

262 S Söz bir Allah bir Söz birliği etmek Söz dinlemek Söz vermek Söz geçirmek Söz (laf) işitmek Sözde kalmak Söz kaldırmamak Söz sahibi olmak Söz yok Sözü ağzında bırakmak Sözü ağzında gevelemek Sözü geçmek Sözü sözüne uymaz Sözüm mescidden dışarı Sözünü balla kestim Sözünü bilmek Sözünü esirgememek Sözünü geri almak Sözünün eri olmak Su gibi ezberlemek Su koyuvermek Su yüzü görmemiş Su yüzüne çıkmak Sucuk gibi ıslanmak Sudan sebep aramak Sultanahmette dilenip, Ayasofya da dağıtmak Убадасына туруу Өз ара сүйлөшүп алуу Сөзүн жерге таштабоо Убада берүү Сөзү өтүү Тил угуу Ишке ашпоо Сөз көтөрө албоо Ишти билген Баары сонун Сөзү оозунда калуу Ачык айтпай булдуруктоо Кадыры бар Kалпычы Катуу айтуу 1. Сөзүңүз оозуңузда. 2. Сөзүңүзгө аралжы Сүйлөөр сөзүн билүү Бетке чабар / тилин тартпоо Сөзүн кайра алуу Убадага бек Суудай билүү Сөзүндө турбаган Өтө кир, балит Айыбы ачылуу Сууга түшкөн чычкандай болуу Болбогон шылтоо табуу Кашыктап чогултканын чөмүчтөп таратуу

263 S Sulu göz Surat asmak Surat bir karış Suratı asılmak Suratı beş karış asık Suratı mahkeme duvarı gibi Suratından düşen bin parça olmak Sus payı vermek Sus pus olmak Suya düşmek Suya götürür, susuz getirir Suya sabuna dokunmamak Suyu başından tutmak Suyu bulandırmak Suyu çekilmiş değirmene dönmek Suyu görmeden paçayı sıvamak Suyu ısınmak Suyun yüzüne çıkmak Suyunca / Dümen suyunca gitmek Suyunun suyu Süklüm büklüm Sünger geçirmek Süngüsü düşük Көзүнүн жашы сыртында 1. Кабак чытуу. 2. Кабагын салуу Кабагын карыш салуу Жылдызы жерге түшүү Жесирин жерге салуу 1. Кабагына кар жааган. 2. Муздай-таштай месирейген 1. Заары бетине чыгуу. 2. Жаалы бетине чыгуу Ооз басырык берүү Үнү чыкпоо Шагы сынуу Сууга алпарып, сугарбай келүү Колун сууга салбоо Ишти башынан токтотуу Чалмакейди чалуу Иштен чыккан, эскирген Cанаасында баюу Шиши толуу Кырсыктан аман кутулуу Оюу менен болуу Жыты тууган 1. Белин ийүү. 2. Күнөөлүүдөй бүрүшүү Унуткаруу, болбоду деп эсептөө Мурдунан эшек курту түшкөн

264 S Sürmeyi gözden çekmek Sürüncemede kalmak Süslenip рüslenmek Süt dökmüş kedi gibi olmak Süt kuzusu Süt liman olmak Sütten ağzı yanmak Sütü bozuk Sütü bozuk olmak Sütüne havale etmek Аябай кыйын ууру Бүтпөй калуу 1. Кызыл короздой жасануу. 2. Жасанып түзөнүү 1. Сүткө тийген мышыктай болуу. 2. Күнөөсүн билүү Сүтү оозунан кете элек Оозуна талкан салып алуу Сүткө оозу күйгөн Тарбия көрбөгөн 1. Жети атасы көрбөгөн. 2. Жетесинде жок Бир ишти бирөөнүн ынсабына, сүтүнө коюу

265 Ş Şad olmak Şafak atmak Şafi köpeğine dönmek Şaka götürmemek Şaka kaldırmak Şakaya getirmek Şakaya vurmak Şamata koparmak Şaşkın tavuk Şerefini korumak Şerrine lanet Şeşi beş görmek Şevki kırılmak Şeyhin kerameti kendinden menkul Şeytan bacağını kırmak Көңүлү көтөрүлүү 1. Жүрөгү опкоолжуу. 2. Коркуп кетүү Бети башы ботала Тамаша көтөрө албоо Тамашаны көтөрүү 1. Буруп сүйлөө. 2. Тамашага чалуу Тамашага cалуу Шакаба чегүү 1. Дейди тоок. 2. Башы айланып калуу Абийирин сактоо Кара ниет Көзүнө алдануу 1. Ичи муздоо. 2. Кадыры калуу. 3. Колу уялуу. 4. Шагы сынуу 1. Дөгүрсүп сүйлөө. 2. Дымагына нан бышуу Жаман иштен узак болуу

266 Ş Şeytan dürtmek Şeytan görsün yüzünü Şeytan kulağına kurşun Şeytana külahı ters giydirmek Şeytana pabucu ters giydirmek Şeytana uymak Şeytanın sol bacağı olmak Şeytanın yattığı yeri bilmek Şifayi bulmak Şimşekleri üzerine çekmek Şom ağızlı Шайтанга алдануу 1. Бет карабоо. 2. Желкемдин чуңкуру көрсүн Көз тийбесин 1. Алчы-таасын жеген. 2. Шайтанды да азгырат Шайтанды жолдон адаштыруу 1. Төбөсүнөн уруу. 2. Шайтан азгыруу Жүргөн жерине чөп чыкпоо 1. Шайтандан акылдуу. 2. Жыландын кепшегенин, кумурсканын улутунганын билүү Ооруп калуу Элдин көңүлүн өзүнө буруу 1. Алп ооз. 2. Оозу жаман

267 T Taakatı kesilmek Taban tepmek Tabana kuvvet Tabanları kandırmak Tabanları yağlamak Tabansız olmak Tadı damağında kalmak Tadı tuzu kalmamak Tadına doyum olmamak Tadına varmak Tadından yenmemek Tadını çıkarmak Tadını kaçırmak Tahtası eksik olmak Takke düştü kel göründü Takıp takıştırmak Talihi yar olmamak Tam adamını bulmak Дарманы калбоо Таманы тешилүү Артын карабай качуу Буту үзүлгөнчө чуркап качуу Буту үзүлгөнчө чуркоо Коркуп кетүү Даамы оозундан кетпейт Даамы жок Шилекейди чууруткан Даамын алуу Чарчатуу, жадатуу Аябай жакшы колдонуу 1. Ишти бузуу. 2. Даамы жок Бир шариги кем болуу Айыбы ачылуу 1. Жасап-түзөө. 2. Кызыл короздой жасоо 1. Багына жазбаган. 2. Айтпаганга жонтпогон Кыйратып койгонсуп

268 T Tam üstüne basmak Tarihe karışmak Tasası sana mı düştü? Taş atana ekmek atmak Taş atmak Taş attı da kolu mu yoruldu Taş çıkartmak Taş dibi donup kalmak Taş kesilmek Taş üstünde taş bırakmamak Taş yürekli Taşı gediğine koymak Taşı kaldırınca altından çıkmak Taşı sıksa suyunu çıkarmak Tatlı dil Tava getirmek Tavına getirmek Tavır almak Tavır takınmak Tavşan uykusu Tavşan yürekli Tavşana kaç, tazıya tut demek Tavşanın suyunu suyu Tay durmak 1. Yстүнөн чыгуу. 2. Yстүнөн түшүү Унутулуу, эстен чыгуу Сен эле калдың эле 1. Таш менен урганды аш менен уруу. 2. Жамандыкка жакшылык кылуу 1. Таш ыргытуу. 2. Жылдырып сүйлөө Жаны кыйналбай (пайда көрүү) Эки таш ашып түшүү Таштай катып калуу 1. Оозунан сөзү учуу. 2. Эси ооп калуу Таш талканын чыгаруу 1. Жүрөгү таш. 2. Боорy таш Сөзүн таап сүйлөө Ээн баш, ээн жайдак Кармаганынан кан чыгарат Тили таттуу Табын билүү Табын табуу Каадаланып калуу Каада күтүү Куш уйку cалуу Коён жүрөк Ортого от жагуу Жыты жакын Кас-кас туруу

269 T Tazıya dönmek Tecelli etmek Tefe koymak Tekerine çomak sokmak Tekin değil Tekne kazıntısı Tek-tük Telâşa düşmek Tel kırmak Telef olmak Tellal olmak Telleyip pullamak Temcit pilavı gibi ısıtıp ısıtıp önüne koymak Temel atmak Temel taşı olmak Temiz kalpli Temize havale etmek Tencere yuvarlanmış, kapağını bulmuş Tencerede pişirip kapağında yemek Teneke çalmak Tepe tepe kullanmak Tepeden bakmak Тайгандай арыктоо Кыңыр иши билинип калуу Жаман атты кылуу Бут тосуу Тегин киши эмес 1. Көкүрөк күчүк. 2. Карын түп Сейрек кездешкен Этек жеңи желбирөө Мамилесин үзүү 1. Ырп этээрге алы калбоо. 2. Өлдүм талдым дегенде 1. Элдин баарына угузуу. 2. Элге жар салуу Кызыл короздой жасантуу Кайта кайта айта берүү Ташын түптөө Негизги күч ошондо Ниети ак Бүтпөгөн ишти бүтүрүү Бири биринен бетер Өп чап жашоо Кеткендин артынан сүйлөө Урду-берди колдонуу 1. Өзүн жогору коюу. 2. Жанына жан теңебөө. 3. Канга салам бербөө

270 T Tepeden inme Tepeden tırnağa kadar Tepeden tırnağa süzmek Tepesi atmak Tepesinden duman çıkmak Tepesine binmek Tepesinin tası atmak Tepesinden kaynar su dökülmek Ter dökmek Terbiyesini bozmak Tereciye tere satmak Tereyağından kıl çekmek Teri kurumаdan Ters ayağıyla kalkmak Ters tarafından kalkmak Ters yüz etmek Ters yüz geri dönmek Tersi dönmek Tesbih böceği gibi büzülmek Teselli etmek Teslim bayrağı çekmek Tetik durmak Tez canlı Күтүлбөгөн жерден болуу Башынан аягына чейин Башынан бутуна чейин сыдырып кароо 1. Жини шакардай кайноо. 2. Каны башына тебүү Ачуусу келүү Башына минип алуу Жини кайноо 1. Эси ооп калуу. 2. Эси эки болуу. 3. Дене бою дүркүрөө Тер төгүү Оозунан ак ит кирип, кара ит чыгуу Устага акыл үйрөтүү Камырдан кыл сууруу Ат тезегин кургатпай Кара теке сүзүү Сол жамбашынан туруу Терисин тескери сыйруу Куру кол кайтуу Төрт тарабы кыбыла болуу Чымбыйт чүкөдөй чүрүшүү Көңүлүн алуу Жеңилгенин кабыл алуу Айт дегенде буйт деген 1. Шаштысы кеткен. 2. Чыйпыйы чыгуу

271 T Tezkiyesini doldurmak Tımarhane kaçkını Tıngır eşek tıngır saç Tıpış tıpış yürümek Tıpış tıpış gelmek Tırnak göstermek Tırnağı olamamak Tırnağı olmamak Tilki uykusu Tir-tir titremek Tok evin aç kedisi Tok gözlü olmak Tongaya basmak Top gibi gürlemek Top patlasa duymamak Topal eşekle kervana karışmak Topun ağzında olmak Torpil geçmek Тoz kondurmamak Tozu dumana katarak gitmek Tozu dumana katmak Tövbe etmek Turnayı gözünden vurmak Turp gibi olmak Оюн билдирүү 1. Кыпкызыл жинди. 2. Жин ургандай Эшегине жараша тушоосу Жорголоп калуу Жорголоп келүү Тишин көрсөтүү Чыпалагына тең келбөө Тырмагына тең келбөө Куш уйку Бүткөн бою ымыр-чымыр болуу 1. Ач көз. 2. Өзү тойсо да көзү тойбогон Тойгон жердин кулуну Тузакка түшүү 1. Ач айкырык салуу. 2. Өгүздөй өкүрүү 1. Манастын уйкусу. 2. Дүйнө өрттөнсө билбейт 1. Дымагы күч. 2. Алын билбөө Опурталдуу жерде болуу Колу ийрисине тартуу Чаң жугузбай мактоо От алгандай кетүү Чаңын асманга сапыруу Жакасын кармануу Эң жакшы нерсеге ээ болуу 1. Куландан соо болуу. 2. Темирдей бекем

272 T Turşusu çıkmak Tut kelin pençeminden Tuttuğunu koparmak Tuttuğu dal elinde kalmak Tutunacak dalı olmamak Tuz buz olmak Tuzağa düşmek Tuzla buz olmak Tuzluya patlamak Tuzu kuru Tükürdüğünü yalamak Türkü yakmak Tütünü tepesinden çıkmak Tüy gibi Tüyleri diken diken olmak Tüyleri ürpermek Tüyü bozuk 1. Эси эки болуу. 2. Ырп этээрге алы калбоо. 3. Бутун тарта албоо 1. Эки жинди бир кетти, аман барып эсен кел. 2. Ишенген кожом сен болсоң Ишенген кожоң сууга акты... Кармаганын бербөө Ишенген кожо сууга акты Карманаар бутагы калбоо Таруудай чачылуу Тузакка түшүү Талкаланып чачылуу Өтө кыйналып натыйжасын алуу Төрт тарабы шайма шай Сөзүн кайра алуу Артынан ырдоо Кайгыга батуу Камгактай жеңил Төбө чачы тик туруу 1. Дене бою дүркүрөө. 2. Денеси жыйрылуу. 3. Бүткөн бою дүрүлдөө. 4. Бүткөн бою дүр этүү Сапсары түк

273 U Ucunda bir şey olmak Ucuz atlatmak Uçan kuşa borcu olmak Uçan kuştan medet ummak Uçta yatıp ortada bulunmak Ufak tefek görüp de Karamürsel sepeti zannetmek Uğrunda can vermek Uğurlar ola Ulu orta söz söylemek Uma uma döndük muma Umduğu dağa kar yağması Umduğunu bulmak Umidin kapısı olmak Ummadık taşın baş yarması Umrunda olmamak Артында башка иш бар Оңой кутулуу Карыздан башы чыкпоо 1. Эки көзү чачыроо. 2. Айласын таппоо. 3. Ар кимден жардам күтүү Эмгектенбей кирешеге орток болуу Сыртынан карап баа берүү Жанын аябоо 1. Ак жол. 2. Жолуң ачык болсун 1. Оозуна келгенди оттоо. 2. Ойлонбой сүйлөө Үмүтү өчүү Ишенген кожо сууга акты Төлгөсү төп келүү Үмүт болуу Күтпөгөн жерден 1. Көңүл бурбоо. 2. Маани бербөө. 3. Капарына албоо

274 U Umudun suya düşmesi Un ufak etmek Ununu elemiş, eleğini asmış Utancından ölmek Utancından yere geçmek Utancından yere girmek Utancından yerin dibine batmak Utancından yerlere batmak Utancından yerlere girmek Uygun bulmak Uyku bastırmak Uyku dünek yok Uyku gözünden akmak Uykusu başına vurmak Uykusunu almak Uykuya dalmak Uyur gezer olmak Uzun boylu Тилеги таш кабуу Бырын чырынын чыгаруу 1. Баарын бүтүрүптүр. 2. Соодасы бүткөн сарттай болуу. 3. Кылбаган иши калбоо Жерге кирип кете жаздоо Уятынан жерге кирүү Уялганынан жерге кирүү 1. Жети өмүрү жерге кирүү. 2. Кирейин десе жер катуу, өлөйүн десе жан таттуу Өлбөгөн төрт шыйрагы калуу Кепке кемтик, сөзгө сөлтүк болуу Оюна туура келген Уктап кетүү Кирпик көзүн какпoo Көздөрү жабышуу Чала уйку болуу Уйкусу кануу Уйкуга кирүү Эч нерседен кабарсыз Ишти ар тараптуу кароо

275 Ü Üç buçuk atmak Ümit kesmek Ümitsizliğe düşmek Ümüğünü sıkmak Ün kazanmak Üstesinden gelmek Üstü kapalı konuşmak Üstü kaval altı şişhane Üstüme iyilik sağlık Üstün körü Üstüne almak Üstüne atmak Üstüne basmak Üstüne bir bardak su içmek Üstüne (üzerine) düşmek Üstüne fenalık gelmek Üstüne gül koklamak 1. Жүрөгү түшүп калуу. 2. Ыргып кетүү. 3. Безге сайгандай болуу 1. Үмүт үзүү. 2. Күдөр үзүү Үмүтү үзүлүү 1. Эсеп суроо. 2. Өпкөсүн үзүү 1. Даңкы чыгуу. 2. Эл оозуна алынуу Ийгиликке жетүү 1. Кыйытып сүйлөө. 2. Жыландын башын чыгаруу Сырты жылтырак, ичи калтырак Кудай кырсыктан сактасын 1. Ойлонбой туруп. 2. Капыл-тапылынан Өзүнө алуу 1. Бет тырмачылык кылуу. 2. Көө сүртүү. 3. Жалаа жабуу Так үстүнөн түшүү Үмүтүн үзүү Аркасынан сая түшүү Көңүлү көк таштай калуу Ала жипти аттоо

276 Ü Üstüne gül koklamamak Көзү башканы көрбөө Üstüne titremek 1. Үзүлүп түшүү. 2. Жанындай көрүү Üstüne toz kondurmamak Чаң жугузбай мактоо Üstüne üstüne gitmek Тырышып иштөө Üstüne yıkmak 1. Бет тырмачылык кылуу. 2. Күнөөнү башкага оодаруу Üstüne yürümek Билегин түрүнүү Üzerinde kalmak Жалаага калуу Üzerinde titremek 1. Жанын таштап жиберүү. 2. Үстүнө түшө калуу Üzerine gitmemek Кол шилтөө Üzerine ölü toprağı serpilmek Өлгөн кишидей жатуу Üzerine tuz biber ekmek Жарасын тырмоо Üzerine tüy dikmek Чычалага от коюу Üzüm üzüm üzülmek Кайгыдан турбай калуу Üzümün çöpü var, armudun sapı var 1. Кылдан кыйкым, жумурткадан кыр издөө. 2. Бөйрөктөн шыйрак чыгаруу. 3. Жумурткадан кыр чыгаруу Üzüntüden kahrolmak 1. Жылдызы жерге түшүү. 2. Ичи өрт менен жалын болуу. 3. Кабыргасы кайышуу. 4. Кабыргасы сөгүлүү. 5. Үшкүрүгү таш жаруу Üzüntüden yüreği sızlamak Зээни кейүү Üzüntüye kapılmak Ичинен сызуу Üvey evlât gibi tutmak (saymak) Өгөй баладай кылуу

277 V Vaktini almak Vakit kazanmak Vaktini öldürmek Vara yoğa karışmak Varı yoğu Varlık göstermek Varsa o, yoksa o Vebali boynuna Ver yansın etmek Verilmiş sadakası varmış Verip veriştirmek Vesile olmak Vıdı-vıdı etmek Vız gelmek Vicdan azabı duymak Viraneye çevirmek Volkan gibi patlamak 1. Убактысын алуу. 2. Убара кылуу Убакытты узартуу Убактысын бош өткөрүү Баарына киришүү Колунда болгон нерсеси Жакшылык кылуу Оюнун баары ошондо Убалы сага Оозуна келгенди оттоо Оор абалдан оңой кутулуу 1. Тилин тартпай сүйлөө. 2. Оозуна келгенди оттоо Себеп болуу Эбиреп жебиреп сүйлөө Чымын чаккандай болбоо 1. Абийири сыздоо. 2. Бети чыдабоо 1. Таш талканын чыгаруу. 2. Бырын-чырын кылуу Көбүрүп жабыруу

278 V Vur abalıya Vur dedikse, öldür demedik ya Vur patlasın, çal oynasın Vurdum duymaz olmak Күчсүздөрдү, алсыздарды эзүү Бөрк ал десе баш алган Шатыра шатман жашоо Мурдун балта кеспөө

279 Y Ya sabır çekmek Ya yardan geçmeli, ya serden Yabana atmak Yâd etmek Yağcılık etmek Yağcılık yapmak Yağlı kapı Yağlı ballı olmak Yağma Hasanın böreği Yağmur olsa kimsenin tarlasına yağmaz Yağmur yağarken küpünü doldurmak Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak Yaka elde, canı cebinde Yaka paça Yaka silkmek, illallah demek Өзүн араң кармоо Экөөнөн бирөөнү тандоо Маани бербөө, көңүл бурбоо Эстеп сөз кылуу Кошомат кылуу 1. Кошоматка кой союу. 2. Жакшы аттуу болуу Жакшы киреше берген жер Өтө ысык болуу Ээси жок мал, ортодо калган буюм Колунан жакшылык келбейт Учурдан пайдалануу Аңгектен качсаң дөңгөккө Жака колдо, жан уяда Күч колдонуу Жакасын силкүү, тажоо

280 Y Yakasını bırakmamak Yakasına yapışmak Yakayı ele vermek Yakayı kaptırmak Yakayı sıyırmak Yalan, dolan Yalancı pehlivan Yalandan ağlamak Yalayıp yutmak Yalın ayak başı kabak Yalın kılı Yalpa vurmak Yalvarıp yakarmak Yan basmak Yan gelip yatan Yan gelip yatmak Yan gözle bakmak Yanağından kan damlamak Yangına körükle gitmek Yangından mal kaçırır gibi Yangından mal kaçırmak 1. Жакасынан колу кетпөө. 2. Баскан изине чөп салуу 1. Бура бастырбоо. 2. Жакасына жармашуу Kармалып калуу Бирөөнүн колуна түшүү 1. Этегин карматпоо. 2. Кутулуп кетүү Калп чынды койгулаштыруу 1. Өпкөсү жок. 2. Беш өрдөгүн учуруу Көз жашы кылуу Шыпырып-сыйыруу Жылаң аяк, жылаң баш Жумурткадан кыр табуу Ооп -жыгылып басуу Үстүнө үйрүлүп түшүү Алданып калуу Ашка жүк, башка жүк 1. Арам тамак. 2. Жатып ичер. 3. Аяк бошотоор Жактырбай кароо Бетинен каны тамуу 1. Ого бетер кылуу. 2. Эки жакты кайраштыруу 1. Жоо чапкандай. 2. От алгандай Бирөө өлүп атса, бирөө күлүп атат

281 Y Yanık bağır Yanık türkü Yanına salavatla varmak Yanıp tutuşmak Yanıp yakınmak Yanlışlık yapmak Yapmadığını arkasında bırakmamak Yapmadığını bırakmamak Yapmadığını geride bırakmamak Yara açmak Yaradane yan bakan Yarasını açmak Yarasını delmek Yarasını kaşımak Yaraya merhem olmak Yaraya tuz biber ekmek Yardan atmak Yarı yolda bırakmak Yarım adam Боору бүтүн эмес Күйгөндө айткан санат кеп Бой көтөрүү 1. Күйүп-жануу. 2. Күйүп кетүү. 3. Чыйпыйы чыгуу 1. Күйүп-бышуу. 2. Күйбөгөн жери күл болуу Жаза басуу Колуна өлүп берүү 1. Көрбөгөнүн көр кылуу. 2. Көрбөгөнүн көр, кирбегенин жер кылуу Көрдөн алып жерге уруу Жарасын чукуу 1. Көзү түз эмес. 2. Чалыры бар көзүндө Жаралуу жерине тийүү Эски жараны козгоо Каткан жараны тырмоо 1. Майдай жагуу. 2. Дартына даба болуу 1. Жарасын тырмоо. 2. Сары санаага салуу Аркасынан уруу Жарым жолдо калтыруу Жарым жан

282 Y Yarım ağızla Yarım ağızla söylemek Yarım canlı Yarım elma, gönül alma Yarım pabuç Yarım yamalak Yas tutmak Yasak savmak Yaş dökmek Yaş tahtaya basmamak Yaş yere yatmaz Yaş yetmiş, iş bitmiş Yaşını başına almak Yaşını içine akıtmak Yatağa düşmek Yataklık etmek Yaya kaldın tatarağası Yayan yapıldak Yaygarayı basmak Yaz boz tahtasına dönmek Ye kürküm ye Yedeğe almak Оозу ооруй тургандай Оозу ооруй тургансып сүйлөө 1. Жарым жан. 2. Ысык эле жаны бар Темене берип, төө алуу Бир этегин үзө басып, бир этегин жаза баскан Эптеп-септеген Аза күтүү Көңүлсүз жабуу Жашын төгүү Сагызгандан сак Карт бөрү Алдан күчтөн тайыган 1. Улгайган куракта. 2. Ичээрин ичип, жээрин жеген 1. Ичинен ыйлоо. 2. Сыр бербөө. 3. Ичтен сызуу Катуу ооруп калуу Күнөөлүүнү жашыруу/ бекитүү Ишенген кожоң сууга акты... Жөө -жалаңдап 1. Кыйкырып бакыруу. 2. Үнү жетишинче бакыруу Утур сөзүнөн айнуу Ал чапаным сен же Жетектеп сүйрөө

283 Y Yedi canlı Yedi denizin attığı Yedi dereden su getirmek Yedi iklim dört bucak Yedi kat yabancı Yedi tarakta bezi olmak Yedisinden yetmişine kadar Yel yeperek yelken kürek Yelkenleri suya indirmek Yem borusu Yengeç gibi yan yan gider Yer demir, gök bakır Yer yarılıp içine girmek Yerden biter gibi Yerden bitme Yerden bitmek Yerden yere çalmak (vurmak) Yere bakan, yürek yakan Yere göğe koyamamak Yere sermek Yeri göğü birbirine katan Yerin dibine batmak Yerin dibine geçmek Yerin kulağı olması Yerinde duramamak 1. Жаны бек. 2. Отко салса күйбөгөн, сууга салса чөкпөгөн Суук тумшук Шылтоого шыноо издөө Төрт тарабы кыбыла Кайнаса каны кошулбаган Жүрбөгөн жери жок Кары дебей, жаш дебей Колу буту титирөө Макул болуу, баш ийүү Эптеп алдоо 1. Эки жүздүү. 2. Өңдү көрсө жүз тайды Эч айласын таба албоо Жер жарылып ичине киргенсип Жерден чыккансып Жердин битиндей кыпкыска Жерден чыккандай Жерден алып көргө уруу Жүрөктүн дарысы Жерге-сууга тийгизбөө Көтөрүп чабуу Будуң чаңын чыгаруу Кепке кемтик болуу 1. Уятынан өлүү. 2. Кире турган жер таппоо Керегеде кулак бар Бир ордунда тура албаган

284 Y Yerinde saymak Yerinde yeller esmek Yerini bulmak Yerini yadırgamak Yerli yersiz konuşma Yıkım olmak Yılan gibi sokmak Yılan hikayesine dönmek Yılanın kuyruğunа basmak Yıldırımla vurulmuşa dönmek Yıldızı barışmak Yıldızı parlamak Yıldızı sönmek Yıldızı yükselmek Yıllar yılı Yiyip bitirmek Yol açmak Yol görünmek Yol göstermek Yol iz bırakmamak Yol iz bilmemek Yol kesmek Ордунан жылбоо 1. Из калбоо. 2. Кайып болуу Ордун табуу Көнө албай жатыркоо 1. Орду жок сүйлөө. 2. Оозуна келгенди оттоо Чоң зыянга учуроо Жыландай чагып алуу Иттин ичегисиндей чубалжып... Жыландын куйругун басып алуу Башына чагылган түшкөндөй болуу Жылдызы келишүү 1. Атагы чыгуу. 2. Багы ачылуу 1. Кадыры калбоо. 2. Жолу болбоо 1. Багы ачылуу. 2. Иши илгерилөө. 3. Ташы өйдө кулоо Көп жылдан бери Чүнчүтүп сөз менен эзүү Себеп болуу Сапары каруу Жол көрсөтүү Изи билинбей жоголуу Жол жобосун билбөө Жолун тосуу

285 Y Yol vermek Yol yordam bilmemek Yola düşmek Yola gelmek Yola getirmek Yola vurmak Yola yatmak Yollara düşmek Yolu düşmek Yolunu sapıtmak Yoluna girmek Yolunu beklemek Yоrgan gitti kavga bitti Yorganına göre ayak uzatmak Yorgun argın Yufka yürekli Yukarı tükürsen bıyık, aşağı tükürsen sakal Yukarıdan bakmak Yuları kaptırmak Yumurtaya kulp takmak Yumuşak yüz Yumuşak yüzlü Yuva bozmak Yuvasını yapmak 1. Жол бошотуу. 2. Жол берүү Жол жосунун билбөө Оңолуп калуу Оңолуп түзөлүү Жолго түшүрүү Сапарга аттануу Айтканды угуу Жолго чыгуу Кокустан жолугуу Жолдон адашуу Жолго кирүү Жол кароо Урушка себеп болгон тема бүттү Жуурканга ченеп бут сунуу Чарчап чаалыккан 1. Этеги элбиреп, жеңи желбиреп. 2. Боору түтпөө Эки оттун ортосунда калуу Бой көтөрүү Жүгөнүн башкага карматуу Кылдан кыйкым табуу Жумшак киши Ырыска шерик 1. Уясын бузуу. 2. Үйүн бузуу Тууруна отургузуу

286 Y Yük altına girmek Yük olmak Yüksekten atmak Yüksekten bakmak Yüksekten uçmak Yükte hafif, pahada ağır olmak Yükünü hafifletmek Yükünü tutmak Yüreği ağzına gelmek Yüreği cız etmek Yüreği çarpmak Yüreği dayanmamak Yüreği ezilmek Yüreği ferahlamak Yüreği hoplamak Yüreği kabarmak Yüreği kalkmak Yüreği katı Yüreği küt küt atmak Башына иш түшүү Жүк болуу 1. Колунан келбесе да мактануу. 2. Өпкөсүн колуна кармап алуу 1. Өзүн жогору көрүү. 2. Бой көтөрүү. 3. Кепке кемтик, сөзгө сөлтүк кылуу. 4. Чыкчырылып калуу 1. Дымагы күч. 2. Асмандагы айды каалоо 1. Айтканга оңой. 2. Жүктө жеңил, баада оор Жүгүн жеңилдетүү 1. Жүгүн көтөрүү. 2. Азабын тартуу Жүрөгү оозуна келүү Жүрөгү сыздоо Жүрөгү түкүлдөө Жүрөгү сыздоо Түпөйүл болуу Көңүлү жайлануу 1. Жүрөгү кабынан чыгуу. 2. Чоочуп кетүү Ичине жаман ой келүү 1. Жүрөгү көтөрүлүү. 2. Жүрөгү чыгуу. 3. Жүрөгү опкоолжуу Жүрөгү таш Жүрөгү түкүлдөө

287 Y Yüreği sızlamak Yüreği yağ bağlamak Yüreği yanmak / sızlamak Yüreğine dert olmak Yüreğine dokunmak Yüreğine inmek Yüreğine işlemek Yüreğine kan gitmek Yüreğine od düşürmek Yüreğine su serpilmek Yüreğine su serpmek Yüreğinin ağzına gelmesi Yüreğinin yağı erimek Yürek dayanmaz Yüz ağartmak Yüz akı Yüz almak Yüz bulmak Yüz çevirmek Yüz döndürmek Yüz göz olmak Yüz kızartıcı 1. Муун-жүүнү бошоо. 2. Эт жүрөгү эзилүү Көңүлү көтөрүлүү Жүрөгү сыздоо Жүрөгүнө дарт болуу Сай сөөгүн сыздатуу Көңүлү калуу Жүрөк сыздатуу Ичинен кан өтүү Сай сөөгүн чагуу / сыздатуу Көңүлү жайлануу 1. Көңүлүн алуу. 2. Жооткотуп сооротуу Жүрөгү оозуна кептелүү 1. Кейип кепчүү. 2. Жүрөгү сыздоо Жүрөк чыдагыс 1. Сөөгүн агартуу. 2. Ажат ачуу Сөөгү агаруу Тил табышуу 1. Көнүп калуу. 2. Назы өтүү. 3. Колтугуна кирүү Жүзүн буруу Жүзүн үйрүү 1. Сен мен дешип калуу. 2. Кер-мур айтышуу Кызара турган иш

288 Y Yüz üstü bırakmak Yüz verilince astar istemek Yüz vermek Yüz yüze bakmak Yüz yüze gelmek Yüzdük yüzdük kuyruğuna geldik Yüze gülmek Yüzü gülmek Yüzü kalmamak Yüzü kasap süngeri ile silinmiş Yüzü sirke satmak Yüzü soğuk Yüzü yerde olmak Yüzünde şeytan tüyü olmak Yüzünden düşen bin parça olmak Yüzünden okumak Yüzünden/ suratından düşenin bin parça olması Yüzüne bakmamak Yüzüne gözüne bulaştırmak Yüzüne tükürseler, yağmur yağıyor sanmak 1. Башың баш, багалчагың кара таш. 2. Төрт тарабың кыбыла Адепсизге кашык салса беш ууртайт болуy Оюу менен болуу Бетме-бет болуу Бетме бет келүү Кыркы бүтүп, бири калды Калп күлүү 1. Көңүлү көтөрүлүү. 2. Кабагы ачылуу Бети калбоо Бетинде кызылы жок Кабак бүркөө / мисирейүү 1. Сүйкүмү жок. 2. Өңү серт Ак көңүл Тилинде мөөрү бар 1. Кабагына кар жааган. 2. Жаалы бетине чыгуу Өңүнөн билүү Өтө кайгылуу болуу Бетин карабоо 1. Элге дайын болуу. 2. Элге шерменде болуу Ары жок

289 Y Yüzüne vurmak Yüzünü ağartmak Yüzünü ekşitmek Yüzünü gören cennetlik olmak Yüzünü kara çıkarmamak Yüzünü şeytan görsün Yüzünün derisi kalın Yüzü tutmamak Yüzü yok Бетке чабар, бетке айткан Сөөгүн агартуу Кабагын бүркөө, кашын чытуу Булуттан чыккан айга окшоо 1. Бетин жер каратпоо. 2. Ишке жароо Менден узак болсун Бети калың Жакпай калуу Бети чыдабайт

290 Z Zahmet çekmek Zahmete sokmak Zakkum gibi Zаr-zor Zamane çocuğu Zembil ile gökten inmek Zevkini çıkarmak Zevkini kaçırmak Zevkten dört köşe olmak Zeytin yağı gibi suyun üstüne çıkmak Zılpıt yemek Zınk diyerek durmak Zır deli, zırzır deli, hınzır deli Zırnak bile vermemek Zıvanadan çıkmak Убара чегүү Убара кылуу Уудай ачуу Араң зорго, эптеп-септеп 1. Тартынбай сүйлөгөн бала. 2. Тапан бала. 3. Акыр замандын балдары 1. Асмандан түшкөнсүү. 2. Бой көтөрүү Табитин татуу 1. Табитин качыруу. 2. Тузун ашыруу... Чечекейи чеч болуу Майдай калкуу 1. Кагуу жеген. 2. Тил угуу Башка чапкандай туруу Жин тийгендей болуу Эч нерсе бербөө 1. Телибай тентек. 2. Баш бербөө. 3. Каары кайноо

291 Y Zihni evvel Zihni takılmak Zil çalıp oynamak Zil takıp oynamak Zilsiz oynamak Zincir kıran dağ deviren Zincir vurmak Zincirden boşanmış Zincirden boşanmış gibi olmak Ziyan zebil olmak Zokayı yutmak Zor durumda kalmak Zora koşmak Zoru olmak Zoruna gitmek Zurnanın zırt dediği yer Züğürtleşmek Zügürt tesellisi Zülfi yare dokunmak Zümrüd-ü Anka gibi Куйма кулак Оюнан кетпей коюу Эт бетинен кетүү Шатыра шатман болуу Сүйүнүчүн элге билдирүү Оюна келгенди кылуу 1. Капаска салуу. 2. Байлап коюу 1. Өзүн токтото албоо. 2. Жин тийгендей Жүгөнүн үзгөн атка окшош Куру убаракерчилик 1. Алданып калуу. 2. Зыян тартуу Жөргөмүштүн торуна чалынуу Жолтоо болуу Кыйналып кысталуу 1. Ыза болуу. 2. Күйбөгөн жери күл болуу. 3. Ичи күйүү Иштин ток этээр жери Итке минүү Өзүн өзү алдоо Күчтүү, кадырлуу биринин көңүлүн калтыруу Аты бар заты жок

292 КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТТАР KAYNAKLAR Altın Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (1989), Milliyet yayınları, İstanbul. BAŞTABAK, Akif Şinasi (2005), Açıklamalı Türkçe-Rusça Deyimler Sözlüğü, Avrasya Yayınları, Bişkek GERALD, L. Gutek (2001). Eğitime Felsefi ve İdeolojik Yaklaşımlar, (İkinci Basım), Ütopya Yayınları, Ankara. GÜNGÖR, Ahmet; Cailova, Asel (1998), Kırgız Atasözleri (Türkçe Açıklamalı), Engin yayınları, Ankara. KÜÇÜKAHMET, Leyla (2000). Eğitim Bilimine Giriş, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara. Кыргыз макал-лакаптары (1982) / Түз. ж-а баш сөзүн жазган Шаршеке Усупбеков. Кыргызстан» басмасы, Фрунзе. Кыргыз тилинин фразеологиялык сөздүгү (1980), Кыргыз ССР илимдер академиясы. Тил жана адабият институту, "Илим" басмасы, Фрунзе. ОСМОНОВА Жусакан (2008), Кыргыз фразеологиясынын негизги маселелери, Филология илимдеринин доктору окумуштуулук даражасын алуу үчүн жазылган диссертациянын авторефераты, Бишкек. ОСМОНОВА, Жүзөкан - КОНКОБАЕВ, Кадыралы - ЖАПАРОВ, Шералы; (2001), Кыргыз тилинин фразеологиялык сөздүгү, КТМУ басмасы, Бишкек. ÖMER, Asım Aksoy, (1995), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İnkılap Kitapevi, Ankara. PAR, Arif Hikmet (1993), Atasözleri ve Deyimler, Serhat Yayınları, İstanbul. SABAN, Ahmet (2000), Öğrenme ve Öğretme Süreci, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. SÖNMEZ, Veysel (2002), Eğitim Felsefesi, (Genişletilmiş 6. Baskı), Anı Yayıncılık, Ankara. ŞİŞMAN, Mehmet (2000), Öğretmenliğe Giriş, (İkinci Baskı), Pegem Yayıncılık, Ankara. ТАЖИЕВА Гулия, КУРМАНБЕКОВА Айсулуу, (2004), Кыргыз макал, лакап, жана учкул сөз түрмөктөрү, Бийиктик, Бишкек. ТАТИУЛЛИНА, Зайтуна - АДЫГУЗЕЛЬ, Хусайин - САЛАХОВА, Дина, (1999), Турецко-Русский фразеологический словарь- Türkçe-Rusça Deyimler Sözlüğü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, TEZCAN, Mahmut, (1991), Eğitim Sosyolojisi, (6.Baskı), Yargıçoğlu Matbaası, Ankara. Türk Edebiyat Dizisi 1, Atasözleri Sözlüğü, (1997), Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Türk Edebiyat Dizisi 2 (1997), Atasözleri Sözlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. YALINKILIÇ, İlhami, Atasözleri Sözlüğü 2001, Istanbul. Ayşe ÜSTÜN (2003, 24 Ekim), Bilgi Kurumlarının Eğitimde Yeniden Yapılanmadaki İşlevi. EREN, Altay, Felsefi Bakış Açısıyla Eğitim Sürecinde Öğrenci, (2003, 10 Aralık). YAĞMUROĞLU, Levent, leventyagmuroglu.com. 12/05/2011

293 БООБЕКОВА Кадиян Сансакеевна ЖҮРҮШ - ТУРУШКА БАЙЛАНЫШТУУ КЫРГЫЗЧА- ТҮРКЧӨ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР İNSAN DAVRANIŞIYLA İLGİLİ TÜRKÇE- KIRGIZCA DEYİMLER Компьютерде калыпка салган Женгиз Буяр Подписано к печати Формат 70 х 100 1/16. Бум. Офсет. 1 66г. Печать офсетная. Объем 9 физ. печ. листов. Тираж 250 экз. Avrasyapress Шабдан-Баатыра 1а. Тел: info@avrasyapress.com zakaz@avrasyapress.com

294