SOSYAL SERMAYE BİLEŞENLERİNİN KIRSAL ALAN YAŞAM MEMNUNİYETİ ÜZERİNE ETKİSİ: MANİSA ÖRNEĞİ

Transkript

1 SOSYAL SERMAYE BİLEŞENLERİNİN KIRSAL ALAN YAŞAM MEMNUNİYETİ ÜZERİNE ETKİSİ: MANİSA ÖRNEĞİ Murat KOÇTÜRK Arzu SALKIM ER Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Uluslararası Ticaret Bölümü ÖZET Sosyal Sermaye kavramı, son zamanlarda anlam ve etkisini arttıran, sosyologlar, iktisatçılar ve siyaset bilimciler tarafından araştırma konusu olan sosyolojik bir kavramdır. OECD ye göre sosyal sermaye, ağlar ve gruplar içinde veya gruplar arasında işbirliğini kolaylaştıran, normlar, değerler ve davranışlardır. Sosyal sermayenin kırsal alanda yaşayanlara yönelik etkisini araştıran çalışmalar dünya literatüründe olmasına karşın Türkiye de bu konuda yapılmış çalışmalar sınırlıdır. Araştırmada, Onyx ve Bullen (2000) nin belirlemiş oldukları sosyal sermaye faktörleri, alan araştırması yapılan kesimin özelliklerine uyarlanması bakımından 4 faktör şeklinde toplanmıştır. Bu faktörler: Komşuluk ilişkileri, Güven, Sosyal Çevre ve Kurumsal ilişkileridir. Bu veriler dikkate alınarak Manisa ili Salihli ilçesinde 150 hane reisi ile anket çalışması yapılmıştır. Yapılan saha çalışmasında, kırsal alanda yaşayanların yaşamlarından memnun olup olmadıkları ve aile bireylerinin de yaşamlarını köyde sürdürmek isteyip istememeleri, korelasyon analizi, t test, varyans analizi ve regresyon analizleri gibi istatistiki yöntemlerle test edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Sosyal sermaye, güven, komşuluk ilişkileri, kırsal, Türkiye THE IMPACT OF SOCIAL CAPITAL COMPONENTS ON SATISFACTION İN RURAL LIFE: MANISA SAMPLE ABSTRACT The concept of social capital which recently increased the impact and sense, is a sociological concept that is the subject of research by economists and political scientists. According to OECD, social capital is norms, values and behaviours that facilitate cooperation within networks and groups or between groups. Although there are studies investigating the effect of social capital against those living in rural areas in the world literature, studies on this subject in Turkey is limited. In the study, social capital factors identified by Onyx and Bullen (2000), have been grouped under 4 factors based on the characteristics of the sample. These factors are Neighbourhood relations, trust, social society and corporate relations. Under the lights of these data, a survey has been conducted with 150 household heads in the district of Manisa Salihli. 1245

2 In the field research, the following issues have been investigated by using correlation analysis, t- test, variance analysis and regression analysis: for those living in rural areas, whether they are satisfied with their lives and they want to maintain the life of the village. Keywords: Social capital, trust, neighbourhood relations, rural, Turkey 1. GİRİŞ Sosyal Sermaye kavramı, son zamanlarda anlam ve etkisini attıran, sosyologlar, iktisatçılar ve siyasi bilimciler tarafından araştırma konusu olan sosyolojik bir kavramdır. Sosyal sermaye kavramı, Max Weber in 1904 yılında yazdığı Protestanlık Mezhebi ve Kapitalizmin Ruhu adlı makalesinde dolaylı da olsa ilk kez bahsedilen kavram olmuştur. Sosyal sermaye bir terim olarak ilk kez 1916 yılında Lydnia Hanifan tarafından kullanılmıştır (Woolcock and Narayan, 2000). Bir toplumda sosyal sermaye olgusunun varlığı o toplumda sosyal ve kültürel değerlerin güven unsurunun ve sosyal dayanışmanın etkin bir şekilde işlemekte olduğu anlamına gelmektedir. Bunun yanında modern toplumların kalkınma politikalarının başarısının sosyal ilişki yapılarının içinde gömülü olduğu öngörüsü, sosyal sermayenin önemini daha da arttırmıştır. Sosyal Sermaye kavramı günümüzdeki popülerliğini 1990 lı yılların ikinci yarısında sosyal bilimci Robert Putnam ın 1993 yılında yayınladığı Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy 1995 yılında Journal of Democracy de yayınladığı Bowling Alone: America s Declining Social Capital ve 2000 de yayınladığı Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community adlı çalışmaları ile kazanmıştır (Keskin, 2008) Sosyal Sermaye literatürünün temelini oluşturan Bourdieu (1986), Coleman (1988) ve Putnam ın (1993, 1995, 2000) sosyal sermaye yaklaşımları arasında farklılıklar olmakla birlikte üçü de sosyal sermayenin kişisel bağlantılarından ve kişilerarası etkileşiminin birtakım ortak değerlerle birlikte oluştuğunu savunmuşlardır (Çekiç, 2009a). OECD ye göre sosyal sermaye, ağlar ve gruplar içinde veya gruplar arasında işbirliğini kolaylaştıran, normlar, değerler ve davranışlardır. (Healy, 2002) Dünya Bankası ise sosyal sermayeyi, ortak işbirliğini mümkün kılan normlar ve ağlar olarak tarif etmiş, bu norm ve ağları toplumun sosyal etkileşiminin nitelik ve niceliğini belirleyen kurumlar, ilişkiler ve gelenekler olarak bir düşüncede toplamıştır. (Tüysüz, 2011). Sosyal sermayenin genel kabul görmüş bir tanımı bulunmazken, farklı bilim dallarında çalışan kuramcılar sosyal sermayeye farklı anlamlar yüklemişlerdir. Tüm bunlara rağmen literatürde sosyal sermayenin güven (trust), karşılıklılık (reciprocity), ağlar (networks), birlikler (associations), birlik veya grup üyeliği, normlar ve ortak faaliyet alanlarına dayalı olarak tanımlandığı görülmektedir (Ostrom and Kahn, 2003). Sosyal sermayenin kırsal alanda yaşayanlara yönelik etkisini araştıran çalışmalarda, kırsal alanda ortaklaşa makine kullanımı ile ilgili işbirliğinin güçlü bir sosyal sermaye ile ilgisi vurgulanmıştır (Coleman, 1988). Sosyal sermayenin kırsal yerleşmelerde topluluklar kırsal alanlarda ekonomik büyüme ve verimliliği arttırdığı da araştırılan bir diğer konudur (Kozel and Parker, 2000). Türkiye de kırsal kalkınma ile sosyal sermayeyi birlikte ele alan çalışmalar sınırlıdır. Türkiye de yapılan bir çalışmada kırsal kalkınma ve sosyal sermaye ilişkisi incelenmiş ve az gelişmiş bir bölgenin kırsalında sosyal ilişki ağlarını belirleyen değişkenlerin kırsal yerleşme ve hanelerin sosyo-kültürel yapısı ile ilişkilerinin saptanması amaçlanmıştır. Çalışmada güven ve köy içi ilişkiler, köy dışı ve kurumsal ilişkiler, girişim ve katılım, bilgi edinme, tolerans ve bölüşüm gibi sosyal sermaye faktörlerinin ortaya çıktığı vurgulanmıştır (Çekiç, 2009b). Kırsal alana yönelik çalışmalarda sosyal sermaye konusu genelde ihmal edilmiştir. Kırsal kalkınma ile sosyal sermaye 1246

3 unsurlarının buna olan etkisi son yıllarda giderek önem kazanmaya başlamıştır. Sosyal sermayenin temel unsurları, sosyal sermayenin meydana getirilmesi ve işlerliğini sağlayan kaynakların birbirlerini etkileyerek sosyal sermayenin arttırılmasına yol açan temel olgulardır. (Şavkar, 2011). Putnam a göre sosyal sermayenin geliştiği iki eksen söz konusudur. Bunlardan ilki nispeten daha statik olan sosyal normlar ve ağlar, diğeri ise bu yapıyı anlamlandıran ve dinamizmini sağlayan güven unsurudur (Kuşçu, 2006). Türkiye de sosyal sermayeye yönelik ilgi, Dünya literatüründe kavrama yönelik artan ilgiye paralel bir biçimde 2000 sonrası ortaya çıkmış, literatürdeki teorik ve deneysel çalışmalar bu tarihten sonra yapılmıştır. Türkiye deki sosyal sermaye çalışmalarında başlıca şu konular üzerinde durulmuştur: Bilgin ve Kaynak (2008) sosyal sermayenin iş başarısına etkisini, Altay (2007); sosyal sermaye yoksulluk ilişkisini, (2005) Kovacı ve ark., (2009); ekonomik kalkınmada sosyal sermayenin rolünü, Çetin (2006); endüstriyel bölgelerde sosyal sermaye ve güven ilişkisini, Sargut (2003) ve Gökalp (2003); Ekonomi, güven ilişkisi ve sosyal sermayeyi, Aydemir (2011) toplumsal ilişkilerin sosyal sermaye değerini, Ekşi (2009) sosyal sermayenin önemi, üretimi ve ölçümünü, Şavkar (2011), Sosyal sermayenin Türkiye üzerine etkilerini, Kangal (2013), sosyal sermaye ile ekonomik kalkınma ilişkisi üzerine çalışmalarda bulunmuşlardır. Türkiye de kırsal kalkınmaya ilişkin yaklaşımlar 1990 lı yıllardan itibaren değişikliğe uğramıştır. Bölgesel ve kırsal çalışmalarda betimleyici analizlerinin yerini, bölgesel gelişmeyi daha neden-sonuç ilişkisine bağlayarak açıklayan bir yaklaşım söz konusu olmuştur. Bölge statik bir mekan olmaktan çıkmış, ilişki ağlarının parçası olarak tanımlanmıştır. Bu yaklaşımın kapsadığı bireyler arasındaki ilişki ağları yani sosyal sermaye ekonomik gelişme için bir potansiyel olarak görülmüştür (Çekiç ve ark., 2009). Bu araştırmada Kırsal kalkınma uygulamalarının sosyal sermaye bileşenleri çerçevesinde Manisa ilinde değerlendirilmesi yapılmıştır. Konu özellikle kırsal alanda yaşayanların memnuniyetleri ve hane reislerinin kendisinden sonra da aile fertlerinin yaşamlarını köyde (kırsal alanda) sürdürmesini isteyip istememesi çerçevesinde değerlendirilmiştir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma kapsamında tanımlanan hipotezlerin, Manisa ili Salihli ilçesinin kırsal alanından alınan örnek kitle üzerine uygulanan anketlerle test edilmesi hedeflenmiştir. Buna göre Salihli kırsalını temsil edebilecek, 1 belde ve 4 köyden oluşan toplam 2555 hane halkından tesadüfi olarak 150 kişi/hane seçilmiş, ve kişilerle anket çalışması yürütülmüştür. Ankette yer alan sorular ankete katılanların çeşitli demografik özelliklerinin tespit edildiği, yaş, cinsiyet, medeni durum, doğum yeri, ikamet süreleri, eğitim durumu, meslekleri, hane nüfus sayıları, hane tipi, yıllık tarımsal gelirleri, arazi kullanım biçimleri, kuruluşlara olan üyelikleri, kuruluşlardaki aktif görevleri, kuruluşlara herhangi bir maddi yardımda bulunup bulunmadıkları ile siyaset ve oy kullanma özgürlüğü ile ilgili sorulardır. Demografik sorular araştırmada bağımsız değişken olarak kabul edilirken, sosyal sermaye göstergeleri de bağımlı değişken olarak kabul edilmiştir. Ankette yer alan diğer soru grupları ise sosyal sermaye düzeyinin tespit edilmesi amacıyla sorulmuş sorulardır. Kırsal alanlarda hane bireylerine yöneltilen bu sorular, sosyal sermaye çalışmalarında hazırlanan anketlere dayanılarak toplumumuzun temel özellikleri ve ülkenin genel ekonomik ve sosyo-kültürel yapısı dikkate alınarak uyarlama sonucunda ortaya konulmuştur. Bu bakımdan en çok dikkate alınan çalışmalar Dünya Bankasının yapmış olduğu Dünya Değerler Anketi ile Jenny Onyx ve Paul Bullen (2000) nin Measuring Social Capital in Five Communities adlı makalesindeki sosyal sermaye ölçeğidir. 1247

4 Buna göre, Onyx ve Bullen (2000) nin belirlemiş oldukları sosyal sermaye faktörleri, alan araştırması yapılan kesimin özelliklerine uyarlanması bakımından 4 faktör şeklinde toplanmıştır. Bu faktörler: Komşuluk ilişkileri, Güven, Sosyal çevre ve Kurumsal ilişkilerdir Sosyal sermaye düzeyinin ölçülmesinde 5 li Likert Tipi Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi SPSS paket programında korelasyon analizi, t-test analizleri, Anova, tukey post ve regresyon analizleri şeklinde uygulanmıştır. Belirtilen analizlerle sosyal sermaye bileşenlerinin hane reislerinin köyde yaşamaktan memnuniyeti ölçülmeye çalışılmıştır. Ayrıca aynı bileşenlerin hane reislerince aile fertlerinin de yaşamlarını köyde sürdürme isteklerinin olup olmadığı da analiz edilerek değerlendirilmiştir. Bir diğer değerlendirme de Köyde kendi toprağını işleyenlerle, kiracı ya da ortakçı şeklinde arazi işleyenler arasında t testi uygulaması yapılmıştır. 3. BULGULAR 3.1 Demografik özellikler Araştırmada görüşülen üreticilerle ilgili demografik özellikler Çizelge 1 de özetlenmiştir. Çizelge 1. Hane reisleri ile ilgili demografik bilgiler Demografik Değişkenler Kategori Sayı (n) Yüzde (%) Medeni Durum Bekar 14 9,3 Evli ,7 Okur-yazar olmayan 3 2,0 Okuryazar 1 0,7 Eğitim İlkokul ,0 Ortaöğretim 25 16,6 Lise 12 8,0 Üniversite 4 2,7 5yıldan az 5 3, yıl 1 0,7 Köyde İkamet Süresi yıl 5 3, yıl 7 4,7 21 yıl ve üstü ,0 Çekirdek Aile ,0 Kırsal Yerleşimde Hane Tipi Anne ve Baba ile birlikte 20 13,3 Birkaç Aile Birlikte 1 0,7 Arazi Kullanım Biçimi Kendi Toprağını İşleyen 94 63,0 Ortakçılık Anlayışıyla Toprak İşleyen 56 37,0 Kooperatif 41 27,3 Kurumsal Üyelikler Sulama Birliği 33 22,0 Ziraat Odası 21 14,0 Hiçbir Gruba Üye Olmayanlar 55 36,7 Çizelge 1 den de görülebileceği gibi görüşülen kişilerin (üreticilerin) %91 i evlidir. Üreticilerin önemli bir çoğunluğu %70 ilkokul mezunudur. % 88 inin köyde ikamet süresi 21 yıldan fazladır, görüşülen üreticilerin % 82 si 35 yaşın üzerindedir. Araştırma alanında çekirdek aile 1248

5 tipi yaygındır (%86).Kendi arazisini işleyen üreticilerin oranı da %63 tür. Kurumsal üyelikler açısından değerlendirme yapıldığında Kurumsal üyeliği olanların oranı %63 tür. 3.2 Tanımlayıcı istatistikler, korelasyon analizi ve t testi Sosyal sermaye bileşenlerinin köyde yaşamanın verdiği memnuniyet ve aile fertlerinin yaşamlarını köyde sürdürme isteği ile düzenlenen Çizelge 2, çalışmada ölçülen değişkenlerin ortalama, standart sapma ve korelasyon ilişkilerini göstermektedir. Sosyal sermaye bileşenlerinin boyutları orta değerden yukarıda olup, örneklemde bu değişkenlerin belli oranlarda yaşandığı görülmektedir. Bu dört değişkenin iç tutarlılık katsayıları,62 ile,67 arasında olup, ölçeklerin iç tutarlılıklarının olduğunu göstermektedir. Değişkenler arasındaki bire-bir ilişkileri belirleyebilmek amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır. Sosyal sermaye boyutları arasında düşük-orta derecede pozitif yönlü ilişki vardır. Sadece kurumsal ilişkiler ile sosyal çevre boyutu arasındaki ilişki anlamlı bulunmamıştır. Sosyal sermaye boyutları ile köyden memnuniyet arasında orta düzeyde pozitif ilişkiler görülmektedir. Sosyal sermaye boyutlarından sadece güven ile köyde yaşam isteği arasında (r=,273, p<.01) anlamlı pozitif bir ilişki bulunmuştur. Köyde yaşamaktan memnuniyet ile Yakınların Köyde yaşamasını isteme arasında (r=,392, p<.01) orta düzeyde pozitif bir ilişki vardır. Çizelge 2. Çalışmadaki değişkenlerin tanımlayıcı istatistikleri ve korelasyonları Değişkenler Ortalama Std. Sp Komşuluk 3,53,360 (.62) 2.Güven 3,83,338,270** (.64) 3.Sosyal çevre 3,92,317,251**,257** (.63) 4.Kurumsal ilişkiler 3,26,516,245**,369**,156 (.67) 5. Köyde yaşamanın 4,13,539,352**,296**,509**,269** - memnuniyeti 6.Yakınların Köyde yaşaması 2,81,944,063,273**,117,072,392** - isteği Not: n=150; **p<.01; Çizelgede koyu olarak diyagonalde verilen sayılar değişkenlerin iç tutarlılık katsayılarını göstermektedir; 1 den 5 e Likert ölçeği. Sosyal sermaye boyutlarının ortalamalarına bakıldığında hepsi orta değer 3 ten yüksektir. En yüksek ortalama sosyal çevre (x=3.92) boyutunda iken, en düşük ortalama ise kurumsal ilişkilerde (x=3.26) görülmüştür. Aile reislerinin köyde yaşamaktan memnuniyet (x=4.13) düzeyleri yüksek bulunurken, Yakınların Köyde yaşamasını isteği (x=2.81) düşük seviyede çıkmıştır. Değişkenler arasındaki bire-bir ilişkileri belirleyebilmek amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır. Sosyal sermaye boyutları arasında.245 ile.369 arasında pozitif anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Boyutlardan sadece sosyal çevre ile kurumsal ilişkiler arasında anlamlı bir ilişki çıkmamıştır (r=.156; p>.05). Sosyal sermaye boyutları ile köyde yaşamaktan memnuniyet arasında.269 ile.509 arasında pozitif yönlü ilişkiler bulunmuştur. Sosyal sermaye boyutlarından sadece güven ile Yakınların Köyde yaşamasını isteği arasında (r=,273; p<.01) 1249

6 pozitif anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Köyde yaşamaktan memnuniyet ile Yakınların Köyde yaşamasını isteği arasında (r=,392; p<.01) pozitif anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Kırsal kesimde toprak sahibi olmak ve kendi arazisini işlemek önemli bir etkendir. T-test analizleri ile de iki kategorili gruplar Sosyal Sermaye Boyutları ve köyde memnuniyet ve köyde yaşam sürdürmenin toprak işleme mülkiyetine göre farklılıkları olup olmadığı incelenmiştir (Çizelge 3). Toprak işleme mülkiyeti açısından (kendi toprağı veya kiracı-ortakçı) sadece kurumsal ilişkiler boyutunda fark ortaya çıkmıştır. Kendi toprağını işleyenler (x=3,37) kiracıortakçı (x=3,09) lara göre daha fazla kurumsal ilişkilere sahiptir. Çizelge 3. Sosyal sermaye boyutları ve köyde memnuniyet ve köyde yaşam sürdürmenin toprak işleme mülkiyetine göre farklılıkları *p<.01 Kırsal kesimde yeterli gelir düzeyine sahip olmakta yaşamını köyde sürdürme isteği açısından önemli bir faktördür. Tarım sektöründe gelir seviyesi genel olarak düşüktür. Örneklemdeki gruplar arasında (gelir durumu ve kurumsal üyelik) faktör boyutları ve köyde yaşamaktan memnuniyet ile Yakınlarının Köyde yaşamasını isteme açısından farklar olup olmadığını ortaya çıkarmak için varyans analizi (One-Way Anova) kullanılmıştır (Çizelge 4). Çizelge 4. Sosyal sermaye boyutlarının yıllık gelir miktarına göre farklılıklarının analizi Bağımlı Değişkenler Bağımsız Değişken (Gelir1000 TL) N Aritmetik Ortalama Standart sapma F-değeri p- değeri fark Komşuluk bin altı arası ,63 3,49 3,43,3018,3337,4692 4,046, Kurumsal ilişkiler altı ,30 3,37 2,99,4759,4679,6072 5,897, Yapılan varyans analizi sonucu köydeki aile reislerinin komşuluk ve kurumsal ilişkiler boyutlarında gelir durumuna göre anlamlı bir fark bulunmuştur (p<.05). Hangi gruplar arasında fark olduğunu belirlemek için Tukey post-hoc testi yapılmıştır. Bu farklılık Komşuluk boyutunda yıllık altı gelir elde edenlerle (x=3.63) yıllık ve üstü (x=3.43) arasında ortaya çıkmıştır. Kurumsal ilişkiler boyutunda ise yıllık altı gelir elde edenlerle (x=3.30) yıllık ve üstü (x=2.99) ve yıllık geliri arası (x=3.37) ile 41 ve üstü (x=2.99) arasında ortaya çıkmıştır. Kurumsal üyelikler de kırsal kesimde yaşayanlar açısından önemli birer etmendir. Bu kuruluşlara ortak/üye olmak ve bu kuruluşların faaliyetlerine katılmak önemlidir. Yapılan 1250

7 varyans analizi sonucu köydeki aile reislerinin kurumsal ilişkiler boyutlarında kurumsal üyelik durumuna göre anlamlı bir fark bulunmuştur (p<.05) (Çizelge 5). Çizelge 5. Sosyal sermaye boyutlarının kurumsal üyeliklere göre farklılıklarının analizi Bağımlı Değişkenler Bağımsız Değişken (Kurumsal üyelik) N Aritmetik Ortalama Standart sapma F- değeri p-değeri fark Kurumsal ilişkiler 1.Kooperatif 2.sulama birliği 3.Ziraat odası üyesi 4. üyelik yok ,37 3,39 3,50 3,03,4941,4266,4229,5311 7,558, Hangi gruplar arasında fark olduğunu belirlemek için Tukey post-hoc testi yapılmıştır. Bu farklılıklar kooperatif ortağı (x=3.37) ve üyeliği olmayanlar (x=3.03), sulama birliği üyesi(x=3.39) ve üyeliği olmayanlar (x=3.03), ziraat odası üyesi(x=3.50) ve üyeliği olmayanlar (x=3.03) ile kooperatif ortağı(x=3.37) ve ziraat odası üyesi(x=3.50) arasında ortaya çıkmıştır. Sosyal sermaye boyutlarının bağımlı değişkenler üzerindeki etkilerini incelemek amacıyla Regresyon analizi yapılmıştır. Çizelge 6 da da görüldüğü üzere Sosyal sermaye boyutları Köyde yaşamaktan memnuniyet üzerinde açıklayıcı bir etkisi olmuştur (F=18, 746; p=,000). Çizelge 6. Sosyal sermaye boyutlarının köyde yaşamaktan memnuniyet ve Köyde yaşam isteği üzerinde etkilerinin regresyon analizi Bağımlı Bağımsız Beta t p R-square F Manidarlık Değişken Değişkenler değeri değeri (Düzeltilmiş) değiş düzeyi Köyde yaşamaktan memnuniyet Köyde yaşam isteği Komsuluk Güven Sosyal çevre Kurumsal Komsuluk Güven Sosyal çevre,192, 091,419,123 -,017, 276,056 Kurumsal -,035 -,397,692 Not: Sosyal çevre (Beta=,419, t=5,883, p=,000) ve komşuluk (Beta=,192, t=2,655, p=,009) Köyde yaşamaktan memnuniyeti %34 oranında açıklayıcı olmuştur. (F=3,080; p=,018). Güven (Beta=,276, t=3,100, p=,002) Köyde yaşam isteği %7.8 oranında açıklayıcı olmuştur. 4. TARTIŞMA VE SONUÇ 2,655 1,210 5,883 1,676 -,203 3,100,667,009,228,000,096,839,002,506,341(,323) 18,746,000,078(,053) 3,080,018 Gelişmekte olan birçok ülkede olduğu gibi Türkiye de de kırsal kesimden kente yoğun bir göç olgusu yaşanmaktadır. Kırsal kesimde yaşayan insanlar genelde ekonomik gerekçeler ile yaşadığı toprakları terk edip kente göç ederek yeni bir yaşam kurmaktadırlar. Türkiye gibi birçok ülke de kırsal kesimin yerinde kalkındırılması için çeşitli kırsal kalkınma projeleri uygulamaktadırlar. Ancak bu politikaların pek başarılı olduğunu söylemek zordur. Sosyal 1251

8 sermaye kavramı özellikle 2000 li yıllardan sonra yapılan çalışmalarda önem kazanan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, Onyx ve Bullen (2000) nin belirlemiş oldukları sosyal sermaye faktörleri, alan araştırması yapılan kesimin özelliklerine uyarlanması bakımından 4 faktör şeklinde toplanmıştır. Bu faktörler: Komşuluk ilişkileri, Güven, Sosyal Çevre ve Kurumsal ilişkilerdir. Bu faktörlerin, kırsal alandaki bireylerin yaşamlarını kırsal kesimde sürdürmelerinden duydukları memnuniyet ile aile bireylerinin yaşamlarını kırsal kesimde sürdürmelerini isteyip istememeleri test edilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede; Değişkenler arasındaki bire-bir ilişkileri belirleyebilmek amacıyla korelasyon analizi yapılmıştır. Sosyal sermaye boyutları arasında düşük-orta derecede pozitif yönlü ilişki saptanmıştır. Sosyal sermaye boyutları ile köyden memnuniyet arasında orta düzeyde pozitif ilişkiler görülmektedir. Sosyal sermaye boyutlarından sadece güven ile köyde yaşam isteği arasında (r=,273, p<.01) anlamlı pozitif bir ilişki bulunmuştur. Köyde yaşamaktan memnuniyet ile Yakınların Köyde yaşamasını isteme arasında (r=,392, p<.01) orta düzeyde pozitif bir ilişki vardır. Kırsal kesimde toprak sahibi olmak ve kendi arazisini işlemek önemli bir etkendir. T-test analizleri ile de iki kategorili gruplar Sosyal Sermaye Boyutları ve köyde memnuniyet ve köyde yaşam sürdürmenin Toprak işleme mülkiyetine göre farklılıkları olup olmadığı incelenmiştir (Çizelge 3). Toprak işleme mülkiyeti açısından (kendi toprağı veya kiracı-ortakçı) sadece kurumsal ilişkiler boyutunda fark ortaya çıkmıştır. Kendi toprağını işleyenler (x=3,37) kiracıortakçı (x=3,09) lara göre daha fazla kurumsal ilişkilere sahiptir Yapılan varyans analizi sonucu köydeki aile reislerinin komşuluk ve kurumsal ilişkiler boyutlarında gelir durumuna göre anlamlı bir fark bulunmuştur. Sosyal sermaye boyutlarının bağımlı değişkenler üzerindeki etkilerini incelemek amacıyla yapılan Regresyon analizinde, sosyal sermaye boyutlarının köyde yaşamaktan memnuniyet üzerinde açıklayıcı bir etkisi olmuştur. Sonuç olarak yapılan saha çalışmasından elde edilen bulgulara göre (%34 oranında) kırsal kesimde yaşayanların yaşamlarını kırsalda sürdürme isteğinin olduğu saptanmıştır. Ancak aynı durum aile fertlerinin yaşamlarını köyde sürdürme isteği açısından değerlendirildiğinde daha düşük bir oranda (%7.4) açıklayıcı regresyon sonucu elde edilmiştir. Komşuluk ilişkileri ve güven faktörleri kırsal kesimde yaşama isteğine en çok etki eden faktörler iken, sosyal çevre ve kurumsal ilişkilerin daha az etkide olduğu saptanmıştır. Bundan sonra yapılacak olan kırsal kalkınma çalışmaları ve projelerinde insan odaklı olan sosyal sermaye oluşumlarına daha fazla önem verilmelidir. KAYNAKLAR ALTAY, A, (2007)., Bir Kamu Malı Olarak Sosyal Sermaye ve Yoksulluk İlişkisi, Ege Akademik Bakış / Ege Academic Review,7(1) 2007: BİLGİN, N. ve KAYNAK, R., (2008), Sosyal Sermaye Faktörlerinin İş Başarısına Etkisi: Üniversite Çalışanları Üzerine Ampirik Bir Çalışma, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi,Mayıs,Cilt:32, No: COLEMAN, S. J. (1988), Social Capital in the Creation of Human Capital, The American Journal of Sociology, Supplement: Organizations and Institutions: Sociological and Economic Approaches to the Analysis of Social Structure, Vol.94, p

9 ÇEKİÇ, T.İ., (2009)., Kırsal Kalkınma Açısından Sosyal Sermayenin Öğeleri: Şanlıurfa-Hilvan Örneği, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul. ÇETİN, M., 2006, Teori ve Uygulamada Bölgesel Sürdürülebilir Kalkınma, Cumhuriyet Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, C.7, S.1, s.8-9. EKŞİ, H., 2009, Sosyal Sermaye Önemi, Üretimi Ve Ölçümü Üzerine Bir Alan Araştırması, T.C. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya GÖKALP, N. (2003). Ekonomide Güven Faktörü Yönetim ve Ekonomi,CBÜ, İİBF,Sayı: 10: GÜLÇUBUK, B., 2006, Avrupa Birliği ve Dünya da Kırsal Kalkınmada Ortaya Çıkan Yeni Yönelimler ve Türkiye nin Uyum Sürecindeki Yaklaşımları, Tek-gıda İş Dergisi, S.96. HEALY, T.(2002). The Measurement of Social Capital at İnternational Level, National Statistics OECD, National Economic and Social Forum, Ireland JENNY Onyx, BULLEN Paul, Measuring Social Capital In Five Communities, Journal Of Applied Behavioral Science, 36(1), KANGAL, N., 2013, Sosyal Sermaye Teorileri ve Sosyal Sermaye Kalkınma İlişkisi: Türkiye Örneği, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya. KESKİN, M., (2008), Sosyal Sermaye ve Bölgesel Kalkınma: Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Üyelerinde Sosyal Sermaye Düzeyi ve Belirleyicilerinin Analizi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum KOVACI, S. ve ark.,, İktisadi Kalkınmaya Yeni Yaklaşımlar: Sosyal Sermayenin ve Kurumların Artan Rolü. KOZEL, V., and PARKER B. (2000) Integrated Approaches to Poverty Assessment in India in ed. Michael Bamberger Integrating Quantitative and Qualitative Research in Development Projects (Washington, DC.: The World Bank): KUŞÇU, K. İş Yaşamında Sosyal Sermayenin Çalışanın Fiziksel ve Ruhsal Sağlığındaki Yeri, Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul OSTROM, E., KAHN, T.,( 2003), Foundations of Social Capital, Edward Elgar Publishing, Cheltenham. SARGUT, S. (2003). Kurumsal alanlardaki örgüt yapılarının oluşumunda ve ekonomik işlemlerin 1253

10 yürütülmesinde güvenin rolü. F. Erdem (Yay. Haz.). Sosyal Bilimlerde Güven içinde (ss ). Ankara: Vadi Yayınları. ŞAVKAR,E. Sosyal Sermayenin Unsurları ve Ekonomik Kalkınmayla İlişkisi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, s.17, Afyonkarahisar TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI, Kırsal Kalkınma Planı ,Ankara,2010s.16, TUBA İ. ÇEKİÇ, Ayşe N. ÖKTEN, (2009), Sosyal Sermaye Perspektifinden Kırsal Kalkınma Sorunsalına Yeniden Bakış, Megaron, Cilt Vol.4, Sayı No.3, s TÜYSÜZ,N.,( 2011), Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Yayın No: 2827, Kasım WOOLCOCK,M., NARAYAN, D.(2000).,, Social Capital: Implications for Development Theory Research and Policy, Final Version Submitted to World Bank Research Observer, Vol. 15(2),