Yoksulluk Sınırı Nasıl Hesaplanır?

Transkript

1 B i r l i k t e Ö ğ r e n e l i m Yoksulluk Sınırı Nasıl Hesaplanır? Mahmut S. YARDIM 1 Yoksulluğun çok boyutlu bir olgu olması, tanımlanmasında ve ölçülmesinde farklı yaklaşımların kullanılmasına yol açmıştır. Geleneksel yaklaşım, kişilerin refahını maddi yaşam standartlarının belirlediğinden hareket eder. Bu yaklaşımda maddi yaşam standartları kişilerin geliri veya harcamaları ile ölçülür. Yoksulluk sınırı denilen belirli bir sınırın altında gelir veya harcamaya sahip olanlar yoksul olarak tanımlanırlar (1). Mutlak yoksulluk: Hanenin ya da bireylerin yaşamlarını fiziksel olarak sürdürebilmesi için ihtiyaç duyulan minimum tüketim seviyesi, mutlak yoksulluk olarak tanımlanır. Bu nedenle, mutlak yoksulluğun ortaya çıkarılması, bireylerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan minimum tüketim ihtiyaçlarının belirlenmesini gerektirir. Mutlak yoksulluk gıda ve gıda dışı bileşenler dikkate alınarak ayrı olarak belirlenebilmektedir (2). Bir kişinin yaşamını devam ettirebilmesi için alması gereken temel gıda maddelerinden oluşan sepetin maliyeti açlık sınırı olarak tanımlanır. Bu sepetin maliyetinin hesaplanmasında bir kişinin günlük asgari 2100 kalorilik enerji almasını sağlayacak gıda maddelerinin ortalama piyasa birim fiyatları kullanılmaktadır. Bu sepetteki gıda maddeleri listesi, en az gıda harcaması yapan %20 lik grubun bir üstünde yer alan ikinci %20 lik hanehalkı grubunda en sık tüketilen 80 gıda maddesi dikkate alınarak hazırlanmıştır. Ülkemizde bu hesaplamalar, 2002 yılından itibaren her yıl düzenli olarak yürütülen Hanehalkı Bütçe Anketinden elde edilen verilerle yapılmaktadır Yoksulluk Çalışması için oluşturulan sepetteki madde çeşitleri ve miktarları değiştirilmeden, her yıla ait piyasa fiyatları kullanılarak açlık sınırı güncellenmektedir (2). Mutlak yoksulluğun gıda dışı bileşeni için, aşırı yoksul (toplam tüketimleri gıda yoksulluk (açlık) sınırına eşit olan) veya orta derecede yoksul (gıda tüketimleri gıda yoksulluk (açlık) sınırına eşit olan) hanelerin gıda dışı harcamalarının ortalaması alınmaktadır (3). Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK), hanehalkı tüketim harcamalarına göre toplam tüketimleri gıda yoksulluk sınırının hemen üstünde yer alan hanelerin gıda dışı harcama ortalamasını kullanmaktadır. Ayrıca satın alma gücü paritesine göre günlük kişi başına 1 ABD Doları, 2,15 ABD Doları ve 4,30 ABD Doları da uluslararası karşılaştırmalarda sık kullanılan mutlak yoksulluk sınırlarıdır. Satın alma gücü paritesi purchasing power parity, PPP- tanımlanmış bir alışveriş sepetinin ilgili ülkenin parasıyla tutarının, Amerika Birleşik Devletlerinde aynı sepet mal satın alındığında ödenecek tutara bölünmesi ile elde edilir yılı Türk Lirası için Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) nin belirlediği parite değeri 0,956 dır. Yani ABD de 100 Dolara doldurduğunuz bir alışveriş sepetinin aynısını Türkiye de 96 Türk Lirasına doldurabilmektesiniz. Sepette yer alan mallara göre satın alma gücü paritesi hesaplarında farklılıklar olabilmektedir. Örneğin OECD Yurt İçi Hasıla için ayrı, özel tüketim için ayrı değerler vermektedir. TUİK in hesapladığı parite değeri de OECD den bir miktar farklılık göstermektedir. 1 Yard.Doç.Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yazışma Adresi: Yard. Doç. Dr. Mahmut Yardım Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Sıhhiye / Ankara e-posta: myardim@hacettepe.edu.tr 28 [Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: ]

2 Göreli Yoksulluk: Bireylerin, toplumun ortalama refah düzeyinin belli bir oranının altında olması durumudur. Buna göre, toplumun genel düzeyine göre belli bir sınırın altında gelir ve harcamaya sahip olan birey veya hanehalkı göreli anlamda yoksul olarak tanımlanır (2). Genellikle gelir veya tüketim harcamaları medyan değerinin %50 si sınır değer olarak kullanılmaktadır. Medyan değerin %40 veya %60 ı da çoğunlukla hesaplamalarda belirtilmektedir (3). Eşdeğerlik Ölçeği Yardım Yoksullukla ilgili hesaplamalarda hane bireylerinin sayısı ile erişkin veya çocuk olmaları dikkate alınmaktadır. Veriler genellikle hane düzeyinde toplandığından, hanehalkını oluşturan bireylerin hane kaynaklarından aldıkları payların hesaplanmasında bir dağıtım kuralının uygulanması gerekli olmaktadır. Çocuk ve erişkinlerin tüketimleri farklıdır. Isınma aydınlatma gibi bazı tüketim harcamaları hanehalkı büyüklüğünden bağımsız ortak harcamalardır. Bu nedenle yoksulluk göstergeleri eşdeğer fert üzerinden hesaplanır (2). Değişik eşdeğerlik ölçekleri bulunmakla birlikte OECD nin modifiye eşdeğerlik ölçeği en sık kullanılan ölçektir. İlk erişkine 1 değeri verilir, sonraki her bir erişkin 0,5 olarak hesaplanır. Onbeş yaşın altındaki her çocuk 0,3 ile çarpılır. Bu şekilde örneğin iki çocuklu bir ailenin yaşadığı hanenin eşdeğer fert sayısı, 1 + 0,5 + 0,3 + 0,3 = 2,1 dir. Bu şu anlama gelir: bu dört kişilik aile, tek başına yaşayan bir kişinin 2,1 katı bir tüketim veya gelirle bu tek kişinin refah seviyesine erişebilmektedir. Daha pratik bir eşdeğerlik ölçeği, hanehalkı sayısının doğrudan karekökünün alınmasıdır. Örneğimize dönersek, 4 ün karekökü 2 ye eşittir. } KAYNAKLAR 1. Falkingham J, Namazie C. Measuring health and poverty: a review of approaches to identifying the poor. DFID Health Systems Resource Centre, London; 2002 p TUİK. Tüketim Harcamaları,Yoksulluk ve Gelir Dağılımı. Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi-6. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara; 2008 p Haughton J. Introduction To Poverty Analysis. World Bank Institute; 2005 p Tablo 1. Yoksulluk Sınırı Yöntemlerine göre Fert Yoksulluk Oranları, (TÜİK basın bülteninden alınmıştır) Fert Yoksulluk Oranı (%) Yöntemler (*) TÜRKİYE Gıda yoksulluğu (açlık) 1,35 1,29 1,29 0,89 0,74 0,48 0,54 0,48 Yoksulluk (gıda += gıda dışı) 26,96 28,12 25,60 20,50 17,81 17,79 17,11 18,08 Kişi başı günlük 1 $ ın altı (1) 0,20 0,01 0,02 0, Kişi başı günlük 2,25 $ ın altı (1) 3,04 2,39 2,49 1,55 1,41 0,52 0,47 0,22 Kişi başı günlük 4,3 $ ın altı (1) 30,30 23,75 20,89 16,36 13,33 8,41 6,83 4,35 Harcama esaslı göreli yoksulluk (2) 17,74 15,51 14,18 16,16 14,50 14,70 15,06 15,12 (1) Satınalma gücü paritesine (SGP) göre hesaplama yapılmıştır yılı için 1 $ ın SGP ne göre karşılığı olarak 0,917 TL kullanılmıştır. (2) Eşdeğer fert başına tüketim harcaması medyan değerinin %50 si esas alınmıştır. (*) Yeni nüfus projeksiyonlarına göre revize edilmiştir. 29

3 Temel İlkeler 30

4 Temel İlkeler 31

5 Temel İlkeler 32