COĞRAFİ İŞARETİN ÖNEMİ VE ODAMIZIN COĞRAFİ İŞARET TESCİL ÇALIŞMALARI Şebnem BORAN

Transkript

1 AR&GE BÜLTEN 2017 OCAK ŞUBAT - SEKTÖREL COĞRAFİ İŞARETİN ÖNEMİ VE ODAMIZIN COĞRAFİ İŞARET TESCİL ÇALIŞMALARI Şebnem BORAN GİRİŞ İzmir çok önemli tarihi ve kültürel değerler hazinesidir. Kentimizin tarihi boyunca çok sayıda medeniyete ev sahipliği yapmış olmasının getirdiği kültür mirası, sofralarımızı da zenginleştirmiştir. İzmir gerek tarımsal alanların zenginliği, gerek iklim çeşitliliği nedeniyle yöresel ve geleneksel tarzda üretilen gıda ve tarım ürünleri açısından oldukça zengin bir kenttir. Odamızca 2010 yılından itibaren kentimizin önemli gıda ürünleri arasında yer alan İzmir Tulum Peyniri, Şambalisi, Boyozu, Lokması ve Kumrusuna coğrafi işaret tescillerinin alınması için yoğun olarak çalışmalarda bulunulmuştur. İzmir de üretilen ve İzmir ile özdeşleşmiş bu ürünlerin kaliteli üretimi ile hem yurtiçinde hem de yurtdışı pazarlarda hak ettiği üne kavuşturabilmek ve bölgemize katma değer sağlamak amaçlanmaktadır. COĞRAFİ İŞARET NEDİR? Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler, menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılmaktadır. Bir ürünün, coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan, tüm veya esas özelliklerini bu coğrafi alana özgü doğal ve beşeri unsurlardan alan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümü bu coğrafi alanın sınırları içinde yapılan ürünleri tanımlayan adlar menşe adını belirtmektedir. Örnek olarak, Eskişehir Lületaşı, Çelikhan Tütünü, Ege Pamuğu, Aydın İnciri, Edremit Körfezi yeşil Çizik Zeytini menşe adını almıştır. Bu ürünler menşe adını almış olması nedeniyle ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilememektedir. Çünkü ürün nitelikleri ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanılabilmektedir. Aydın yöresinde binlerce yıldır üretilen kuru inciri ülkemizde üretilen diğer incirlerden farklı kılan, yörede denizden esen nemli rüzgarların bu incirleri büyük ve ince derili yapmasıdır. Bir ürünün coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, bölge ya da ülkeden kaynaklanması, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından bu coğrafi alan ile özdeşleşmiş olması, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş coğrafi alanın sınırları içinde yapılması durumunda mahreç işareti göstergesini belirtmektedir. Gaziantep Baklavası, Maraş Burma Bileziği, Damal Bebeği, Isparta Halısı, Siirt Battaniyesi Bu ürünlerin nitelikleri, kalitesi, ünü veya diğer özellikleri belirli bir coğrafi yere ait doğal hammadde ya da beşeri unsurlara dayalı işlemlerden kaynaklanan özellikler taşımaktadır. 9

2 Coğrafi işaretin tescili, Üretici grupları, Ürün veya ürünün kaynaklandığı coğrafi alanla ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, Ürünle ilgili olarak kamu yararına çalışan veya üyelerinin ekonomik çıkarlarını korumaya yetkili dernekler, vakıflar ve kooperatifler, Ürünün tek bir üreticisi varsa, bu durumu ispat etmesi şartıyla ilgili üretici tarafından yapılabilmektedir. Türkiye de coğrafi işaretler tarihinde yürürlüğe giren 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve bu KHK nın uygulama şeklini gösterir yönetmelik hükümlerine göre tescil edilmekte ve korunmaktaydı. Yeni Sınai Mülkiyet Kanunu ise 10 Ocak 2017 tarih sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun, marka, coğrafi işaret, tasarım, patent, faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin hakların korunması ve bu suretle teknolojik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesine katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Özellikle yeni düzenlemeler ile birlikte bundan sonraki süreçte coğrafi işaretler daha hızlı ve daha düşük maliyetle tescil edilebilecektir. Coğrafi işaretlerin tescili ve korunması Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından yürütülmektedir. Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescilli 200 tane coğrafi işaret almış ürün bulunmaktadır. Türk Patent ve Marka Kurumu kayıtlarında inceleme aşamasında olan 292 adet coğrafi işaret başvurusu mevcuttur. AB nezdinde tescilli ürünlerimiz ise; tarihinde tescillenen Aydın İnciri ile tarihinde tescillenen Antep Baklavası olup Aydın Kestanesi, İnegöl Köfte, Malatya Kayısısı, Afyon Sucuğu ve Afyon Pastırması ise başvuru aşamasındaki ürünlerimizdir. Coğrafi işaret tescili yerel niteliklerine bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunmasını sağlamaktadır. Bununla birlikte, coğrafi işaret tescili ile coğrafi sınırları belirlenmiş alanda üretim gerçekleşen ve tarihsel geçmişi olan özel ürünlerin, üretim metotları ile birlikte coğrafi kökenlerine dayalı kalite standartları korunmaktadır. Coğrafi işaretin; coğrafi kaynak belirtmek, geleneksel bilgi ve kültürel değerlerle de şekillenebilen üretim metodunu ve kalitesini garanti etmek, pazarda ürünleri ayırt ederek pazarlama aracı olmak, yerel üretimi ve kırsal kalkınmayı desteklemek, turizme katkıda bulunmak, ürün taklitçiliği ile mücadele etmek gibi önemli işlevleri de bulunmaktadır. Bir ürün, yöresel ürün kategorisine girdiğinde piyasa değerinin yaklaşık % 20 üzerinde bir rakama alıcı bulabilmektedir. Bu veriler, coğrafi işaretlerin özellikle kırsal kalkınmanın desteklenmesinde önemli bir rolü olduğunu göstermektedir. 10

3 İZMİR DE TESCİLİ KABUL OLAN VE BAŞVURU AŞAMASINDA OLAN ÜRÜNLER İzmir ilinde coğrafi işaret tescilli 9 ürün bulunmaktadır. Bunlar, Bergama El Halısı, Bergama Kozak Çam Fıstığı, Bozdağ Kestane Şekeri, Ege Pamuğu, Ege Sultani Üzümü, Ege İnciri, Güney Ege Zeytinyağları, Ödemiş Patatesi ve İzmir Şambalisidir. İzmir İlinde Coğrafi işaret başvuru aşamasında ise 13 adet ürün bulunmaktadır. Bergama Graniti, Bergama Tulum Peyniri, Gümüldür Mandalinası, Karaburun Nergisi, Kuzey Ege Zeytinyağları, Seferihisar Mandalinası, Urla Sakız Enginarı, Urla Yarımadası Erkence Zeytin ve Zeytinyağı, Çeşme Kavunu, İzmir Boyozu, İzmir Kumrusu, İzmir Lokması ve İzmir Tulum Peyniri başvuru aşamasında olan ürünlerdir. ODAMIZIN COĞRAFİ İŞARET ÇALIŞMALARI (İZMİR TULUM PEYNİRİ, ŞAMBALİSİ, BOYOZU, LOKMASI VE KUMRUSU ) Odamızca 2010 yılından itibaren kentimizin önemli gıda ürünleri arasında yer alan İzmir Tulum Peyniri, Şambalisi, Boyozu, Lokması ve Kumrusuna coğrafi işaret tescillerinin alınması için yoğun olarak çalışmalarda bulunulmuştur. Gelinen noktada, İzmir Şambalisi coğrafi işaret tescili alınmıştır. İzmir Lokması 13 Ağustos 2016 tarihinde Resmi Gazete de ilan edilmiş olup coğrafi işaret tescilinin önümüzdeki günlerde alınması beklenmektedir. İzmir Boyozu coğrafi işaret tescili 3 Temmuz 2016 tarihinde resmi gazetede yayımlanmıştır ancak süreç devam etmektedir. İzmir Kumrusu ve İzmir Tulum Peynirinin ise Türk Patent ve Marka Kurumunca incelemeleri devam etmektedir. Coğrafi işaret alınabilmesi için ürünle ilgili olarak; kullanım biçimi, ürünün tanımı ve ayırt edici özellikleri, üretim yeri, coğrafi işaretin türü mahreç işareti ise üretim alanında gerçekleşmesi zorunlu bulunan özellikler, ürünün metodu ve denetleme konularının yer alacağı teknik çalışma ve analizler gerekmektedir. Bu tanımdan hareketle, Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü ile Ziraat Fakültesi Süt Teknolojisi Bölümü Öğretim üyeleri ile ortaklaşa projeler yürütülmüştür. Ürünlerin üretim metodunu belirlerken, bu işte usta isimlerle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. İzmir Şambalisi İzmir Şambalisi teknik özellikleri ve denetim biçimi ile mahreç işareti olarak tarih ve sayılı Resmi Gazetede ilan edilmiştir. İzmir Şambalisi Odamızın başvuruda bulunduğu ve tarihinden geçerli olmak üzere tescil edilen ilk ürünümüzdür. Başvuru dosyası Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü tarafından hazırlanmıştır. 11

4 Yapılan analizlerle, şambali için boyut, şekil, içerik, sertlik, şurup miktarı, süt kullanılıp kullanılmadığı, şuruptaki şeker miktarı, pişirme işlemlerinin etkinliğini belirleyen renk değerleri ve kabuk miktarı gibi özellikler saptanmıştır. İzmir Şambalisi orta boy irmik, şeker, süt ve nişasta ile tekniğine uygun olarak hazırlanan hamurun tepside pişirilmesi ve piştikten sonra üzerine şerbet dökülmesiyle elde edilen bir tatlı çeşididir. Fırına verilmeden önce tatlı hamurunun üstü badem veya fıstıkla süslenebilmektedir. Şerbet kullanımı İzmir şambalisinin ayırt edici bir özelliğidir. Üretim metodundaki aşamalar da önem taşımaktadır. Hamur hazırlarken kullanılan irmik ile sütün niteliği ve miktarına göre İzmir şambalisinin protein miktarı değişebilmektedir. Hamur ve şerbetteki bileşenler ve oranları da ürünü farklılaştırmaktadır. İzmir şambalisi, üreticiler tarafından tescil belgesinde ürün şartnamesinde yer alan yöresel üretim tekniklerine uyulması şartıyla üretilebilecektir. İzmir Lokması İzmir Lokması coğrafi işareti, 13 Ağustos 2016 tarihinde Resmi Gazete de ilan edilmiştir. Başvuru dosyası yine Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü tarafından hazırlanmıştır. İzmir Lokması için de benzer çalışmalarda bulunulmuştur. İzmir Lokması için önemli nitelikler olduğu düşünülen boyut, sertlik, renk, yağ ve şurup içeriği, yağın oksidatif bozunma düzeyi ve gözenek yapısını içeren teknik çalışma gerçekleştirilmiştir. Belirlenen üretim süreçlerinin kontrol mekanizmasına ilişkin bilgiler de sunulmuştur. İzmir Lokması; un, su ve maya ile tekniğine uygun olarak hazırlanan hamurun fermantasyonundan sonra şekil verilip kızgın (bitkisel rafine) yağda kızartılarak şerbette bekletilmesi ile elde edilen bir ürün olup ortası delikli yuvarlak şekli itibariyle Türkiye nin farklı şehirlerinde üretilen diğer lokma çeşitlerinden ayrılmaktadır. Hamurun hazırlanması esnasında ideal hamur akışkanlığı sağlanmalıdır. Üretim metodunda şerbetin hazırlanması ve kullanımı da oldukça önemlidir. 12

5 İzmir Boyozu 13 İzmir le özdeşleşen bir diğer değerimiz, İzmirlilerin kahvaltılarının vazgeçilmezi olan İzmir Boyozudur. İzmir Boyozu, tarih boyunca çok sayıda kültürün etkileşim halinde olduğu kentimizde Osmanlı Döneminden beri üretilen ve günümüze ulaşan bir hamur işi olup 500 yıllık uzun bir geçmişi bulunmaktadır. İzmir Boyozu; buğday unu, su ve tuz ile hazırlanan hamura yuvarlak göbekli şekli verildikten sonra pişirilmesi ile elde edilmektedir. İzmir Boyozu, pişmemiş veya yanık görünümde olmayan, hafif karamelize renkte bir üründür. İzmir Tulum Peyniri İzmir Tulum Peyniri gerek iklimden gerekse bitki örtüsünden kaynaklanan kendine özgür bir tat, koku, aroma ve şekle sahip olup bu özellikler peynirimizi farklı kılmaktadır. Sonuç ve Öneriler Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından incelemeleri devam eden İzmir Tulum Peyniri ve İzmir Kumrusu başvurularımızın da olumlu sonuçlanması beklenmektedir. Tescillenmesiyle birlikte kentimizle özdeşleşen bu ürünlerimiz ulusal boyutta güçlü birer marka olacaktır. Odamızca gerçekleştirilen tüm bu çalışmalarla hedefimiz, güzel İzmir imizin değerlerini korumak, tanıtmak ve markalaştırmaktır. Coğrafi işaretler, ürünü korunmasının yanı sıra, ürüne dinamik pazarlama gücü katmakta, tarımsal çeşitliliği arttırmakta, kırsal kalkınmaya katkı sağlamaktadır. Böylelikle geleneksel ürünler aslına uygun bir şekilde sonraki nesillere de ulaştırılmaktadır. Niteliklerini kaybetmeden ürünlerin sürdürülebilirliği de sağlanmaktadır. Ayrıca bu ürünlerin taklitlerine karşı korunabilmesi, haksız rekabetle karşı karşıya kalmaması için koruma altına alınma noktasında da coğrafi işaret büyük önem taşımaktadır. Coğrafi işaret ibaresi taşıyan ürünleri üreten işletmeler de, bu işareti ürünlerinin ambalajlarında kullandıklarında tüketici açısından da güven ve kaliteyi ifade etmiş olmaktadır. Tüm bu faydalar göz önünde bulundurulduğunda hem ülkemizdeki hem de kentimizdeki yerel değerlere sahip çıkılması adına ürünlerin tescillenmesi çalışmalarına özel önem verilmesi gerektiği düşünülmektedir.

6 Fakat bu tescil çalışmaları sadece ülkemiz içerisindeki korumayla sınırlı kalmamalı, uluslararası arenada da bu ürünlerin korunmasını sağlayacak şekilde çalışmalar yapılmalıdır. Kaynaklar: Coğrafi Tescil İşaretleri Alımları İçin Yaptığımız Çalışmalarda Gelinen Son Nokta, Vizyon Dergisi, Ekim-Kasım