O BİLİŞ; düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir.

Transkript

1 BİLİŞSEL GELİŞİM

2 BİLİŞ; düşünme, öğrenme ve hatırlama süreçlerine denir. BİLİŞSEL sözcüğü, akıl ve bilgi, bellek, akıl yürütme, anımsama, unutma, sorun çözme, kavramlar arası ilişkileri kurma ve düşünce gibi zihinsel işlevleri tanımlar. BİLİŞSEL GELİŞİM, yaşla birlikte bu süreçlerde olan değişimlerdir

3 Bilişsel sistem çevreden girdiler alır. Girdileri algılar, algıladıklarını belleğinde saklar. Düşündüğünde algıladıklarını belleğinden çağırarak kullanır. Daha da iyi düşünmek için bilgileri kavramlaştırır ve genelleştirir. Yeni düşüncelerle çıktılar verir. Çıktılardan dönüt alır. Aldığı dönütlerle bilişsel gücünü geliştirir. Farklı girdiler aldığında, dengeleme yapar.

4 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Gizil Güç Potansiyel, gerçekleşmeyen ama gerçekleşebilecek olan, saklı olan güç anlamına gelmektedir. Çocuğun kalıtımla getirdiği ve eğitim yoluyla ortaya çıkacağı düşünülen yetenekleri ve özellikleri gizil güç olarak ifade edilir. Kalıtımla gelen doğal yollarla ortaya çıkan özellikler gizli değildir. Gizil güç eğitim yoluyla ortaya çıkar. Yetenek Bireyin bilişsel, duyuşsal ve motor davranışlarla ilgili gizil gücü yetenek olarak nitelendirilir. Birey, yeteneklerini öğrenme yoluyla yeterliliğe dönüştürür. Yeterlilik, bireyin yeteneklerinin iş yapabilecek, uygulama yapabilecek, ürün üretebilecek, eyleme geçebilecek nitelikte açığa çıkarılmasıdır. Yeterlilik, eyleme geçebilme niteliğidir.

5 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Algı İnsanın doğumdan itibaren, yaşamı boyunca görme, duyma, tatma, koklama ve dokunma gibi duyularını kullanarak çevresindeki bilgileri organize etme, anlama, yorumlama ve yeni durumlara kendini uydurma sürecine algı denir. Algılamada olgunlaşmanın, öğrenmenin, deneyimlerin, geçmiş yaşantıların, beklentilerin önemi büyüktür.

6 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Algıda Seçicilik: rganizmanın çevreden gelen uyarıcıların bazılarını seçmesine, algıda seçicilik denir. Dikkat, hazır olma, güdülenme gibi unsurları içerir. Dikkat ettiğimiz nesneleri ve olayları algılarız. Aynı vitrine bakan iki arkadaştan gömleğe ihtiyacı olan gömleği, kazağa ihtiyacı olanın kazağı görmesi gibi. Hazır olma bireyin neyi algılamaya hazır olduğu ile ilgilidir. Kişi, pek çok uyaran arasından sadece birini ya da birkaçını algılayabilir. Örneğin, bir anne gece ağlayan bebeğinin sesini duyabilir ama telefonun sesini duymayabilir. Bu, annenin sadece bebeğini algılamaya hazır olduğunu gösterir. Güdülenmeye göre herhangi bir şeyi algılarken görmek istediğimizi görür, duymak istediğimizi duyarız. Fazla ve gereksiz bilgileri önemsemeyiz.

7 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Ayırt Etme: Önceden bir bütün olarak görülen bir nesne ya da durumun, zamanla parçalarını, ayrıntılarını ve benzer nesneleri birbirinden ayrı kılan özelliklerini, algılama eğilimi olarak nitelendirilir. kul öncesi dönemde çocuk karmaşık bir şekli bütün olarak algılar; fakat ayrıntılara dikkat etmez. Altı yaşından sonra ayrıntılara dikkat etmeye, ayrıntıları birleştirmeye ve bütünleyici bir algılamaya yönelir. Böylece bütününün, parçalar ile parçaların birbiriyle olan ilişkilerini aynı anda algılamayı başarabilir. Algı için ön koşul, şekil ve zemin ayrımıdır. Şekli zeminde, parçayı bütünden ayırt etme ergenliğe kadar gelişir. Çocuk erken çocukluk yıllarında sesini de ayırt etmeye çalışır.

8 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Dikkat Dikkat; dikkat süresi ve dikkat seçiciliği olarak isimlendirilen iki süreçten oluşur. Yaşla birlikte dikkatin süresinde ve seçiciliğinde değişme olur. Dikkat süresi, bireyin bir noktaya yöneldiği zaman olarak tanımlanabilir. dak noktasının değişmesi de dikkat dağılmasıdır. Dikkat seçiciliğiyse odaklanan uyarıcıyı tanıma, belirgin ve temel nitelikleri belirleme işlemi olarak ifade edilir. Dikkati uyaran etmenler ikiye ayrılır: Dış etmenlerde, uyarıcıların gücü dikkati etkiler. Parlak bir nesne, yüksek bir ses dikkat alıcıdır. Tekrarlanan uyarıcılar dikkati etkiler. Bir ismi birkaç kez tekrarlamak dikkat çekici olabilir. Değişiklik dikkati etkiler. Her zaman ses çıkaran, ama çoğu kez dikkat etmediğimiz saatin tıkırtısı kesildiğinde dikkati çeker.

9 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar İç etmenler: Bireylerin kendine özgü ilgi ve gereksinimleri vardır. Acıkan birinin dikkatini yemekler ve yemek kokuları çeker. Dikkat bunlara bağlıdır. kul Öncesi Dönem Çocuğunun «Dikkat» ile İlgili Özellikleri: kul öncesi dönemde çocukların dikkatleri, seçicilikleri ve dikkat süreleri azalır. Dört yaşındaki çocuklar, oyun alanında kaybolan oyuncaklarını en son gördükleri ve kaybolduklarını anladıkları yerlere, sistemli bir şekilde bakarak bulmaya çalışırlar. Dikkatlerini planlı kullanırlar fakat detaylı resimler ve yazılı metinler verildiğinde başarısız olduğu görülmektedir. kul çağı çocukları kadar çevreye dikkat etmez. Neye dikkat edecekleri konusunda okul çağı çocukları kadar seçici olmadıkları görülmüştür. Çocuklar büyüdükçe bir yığının içinden bir nesneyi ya da varlığı daha iyi seçer, dikkatlerini odaklamak için gittikçe artan bir beceri gösterir.

10 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Kavram luşturma Bir grup olay ya da nesneye ait bir dizi özelliğin temsilcisi kavramdır. Birbiriyle ilişkili nesne ve olayların ortak yönlerini kavram gösterir. Kavram oluşturma, sınıflama işlemidir. Çocuklar nesneleri sınıflandırma, ayırt etme, genelleme, karşılaştırma, nesneler arasında bağlantı kurma gibi yollarla kavramları öğrenirler.

11 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Bellek ve Hatırlama Gücü Bellek, bireyin tecrübelerinden edindiği ve öğrendiği bilgileri güvenilir bir biçimde, tam ve doğru olarak zihinde tutmaya, istenildiği zaman kullanmaya olanak sağlayan yetenek olarak isimlendirilir. Belleğin güvenilirliğini hatırlama gücü gösterir. Bellek, duyusal kayıt, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek olmak üzere üç yapısal bileşimden oluşur. Duyusal kayıt: Bilgi işleme sürecinin ilk aşamasıdır. Duyular aracılığıyla çevredeki uyarıcılardan çeşitli bilgilerin seçilerek algılanması, duyusal kayda gelmesidir. Kısa süreli bellek: Duyusal kayıttaki bilgiler kısa süreli bellek sistemine gelir ve geçici olarak bilgi depolanır. Kısa süreli belleğe gelen ve tekrar edilerek uzun süreli belleğe aktarılamayan bilgiler unutulur. Kısa süreli bellekteyken silinen bilgiler hatırlanmaz. Kısa süreli belleğin bilgiyi kullanma süresi yirmi saniye kadardır. kul öncesi çocuklarının bellekleri kısa sürelidir.

12 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Uzun süreli bellek: Bilgiler burada uzun süre saklanır. Kısa süreli bellekteki uyarıcıların tekrarlanarak geldiği, eski bilgilerle örgütlenerek uzun süre depo edilip saklandığı yerdir. Uzun süreli belleğin kapasite sınırları belli değildir. Hatırlama Gücü: Uygun bir uyarıcıyla zihindeki bilgilerin güvenilir bir şekilde bilinçli hale gelmesine hatırlama gücü denir. Belleğin güvenilirliğini, hatırlama gücü gösterir. Kişilerin ilgileri, güdüleri, duyuları hatırlamalarını etkiler. Bilgilerin anlamlı olması da hatırlama yeteneğini arttırır. Mantık geliştikçe, hatırlama yeteneği de artar. Motivasyon hatırlamayı güçlendirir.

13 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Akıl Yürütme ve Problem Çözme Akıl Yürütme, daha önceden öğrenilmiş bilgileri yeni karşılaşılan bir soruna çözüm bulabilmek için birleştirme ve düzenleme süreci olarak nitelendirilir. Problem çözme, iç ya da dış istekler ve çağrılara uyum sağlamak amacıyla davranışsal tepkilerde bulunma gibi bilişsel ve duygusal işlemleri bir hedefe yöneltmektir. Problem çözme bir amaca ulaşırken karşılaşılan güçlükleri yenme süreci, olarak değerlendirilir. Problem çözme sürecindeki aşamalar: Problemi tanılama Problemleri açıklama Verileri toplama Verileri seçme ve düzenleme Muhtemel çözüm yollarını belirleme Çözüm şeklinin uygulamaya konması, Çözüm şeklini değerlendirme

14 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zekâ Zekânın ilk tanımını veren Binet e göre zekâ; dış dünyanın algılanması, algıların bellekte yerleştirilmesi ve bu içerik üzerinde düşünülmesi sürecidir. Weschler zekâyı; bireyin rasyonel düşünme, amaçlı davranma ve çevresiyle etkili biçimde başedebilme becerilerinin tümü olarak değerlendirmiştir. Piaget ise, çevreye ve yeni durumlara uygun biçimde düşünüp davranarak uyum sağlama yeteneğini zekâ olarak nitelendirmiştir. Zekâ bireyin sahip olduğu beden, sosyal yetenek ve fonksiyonlarının bütünleşerek oluşturduğu çok yönlü öğrenme, öğrenilenlerden yararlanma,uyum sağlama ve yeni çözüm yolları bulabilme yeteneği olarak tanımlanabilir.

15 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zekâ üzerinde çevrenin etkili olduğu düşüncesi ilk kez, 17. yüzyıl İngiliz düşünürü John Locke tarafından gündeme getirilirken; zekâ üzerinde kalıtımın etkili olduğu görüşü ilk kez, 18. yüzyıl Fransız düşünürü Jean Jacques Rousseau tarafından ortaya atılmıştır.

16 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zekâ Bölümleri Dünya Sağlık Örgütü (WH) tarafından yapılan zekâ bölümlerine göre zeka sınıflandırması: Zekâ Sınıflandırılması Derin Zihinsel Engel Zekâ Bölümü Zekâ bölümü 20 ve altında Ağır derecede zihinsel engel Zekâ bölümü rta derecede zihinsel engel Zekâ bölümü Hafif derecede zihinsel engel Zekâ bölümü Sınırda zekâ Zekâ bölümü Donuk zekâ Zekâ bölümü Normal zekâ Zekâ bölümü Parlak zekâ Zekâ bölümü Üstün zekâ Zekâ bölümü Çok üstün zekâ Zekâ bölümü 130 ve üstü

17 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zekâyı Belirleyen Faktörler: Kalıtımsal faktörler: Zekâ üzerinde doğrudan etkili olan ana babanın beyin ve sinir sisteminin fiziksel özellikleri kalıtımla çocuğa geçmekte; çocuk ebeveynlerinin kişisel özelliklerini, aritmetik işlem yapma, konuşma becerisi gibi becerilere yatkınlığını genlerle almaktadır. Genlerde oluşabilecek sapmaların, orta seviyeli öğrenme güçlüğünün eşlik ettiği Down sendromu ile matematik işlemleri yapma ve soyut kavramları algılamada güçlüğün elik edebildiği Turner sendromu gibi genetik rahatsızlıklara yol açtığı bilinmektedir. Çevresel faktörler: Doğum öncesi, doğum sırasında ve doğum sonrası faktörler söz konusudur. Anne adayının gebeliği sırasında alkol ve nikotin almasının, zehirli gazlara, virüse ve kimyasallara maruz kalması, anne ve fetüs arasındaki Rh faktör uyumsuzluğu, annenin kötü beslenmesi bebekte zekâ geriliğine neden olabilir. Bunun dışında zekanın gelişimini etkileyen diğer faktörler arasında Aile, kul Eğitimi, Kitle iletişim araçları sayılabilir.

18 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zekânın İnsanlar Arasındaki Dağılımı

19 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zihinsel Yetersizliği lan Çocuklar

20 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zihinsel Yetersizliği lan Çocuklar Eğitilebilir, zeka bölümü çeşitli ölçeklerde sürekli olarak arasında olan zihinsel yetersizliği olan, Öğretilebilir, zeka bölümü çeşitli ölçeklerde, arasında olup da sağlık kurumlarıyla işbirliği içerisinde gerçekleştirilecek özel eğitim ve rehabilitasyona muhtaç olan zihinsel yetersizliği olan, Klinik Bakıma Muhtaç, zeka bölümü sürekli olarak 0-25 arasında olup da, hayat kesinlikle uyum sağlayamayan ve sağlık kurumlarında devamlı klinik bakıma ihtiyacı olan zihinsel yetersizliği olan.

21 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Eğitilebilir Zihinsel Yetersizliği lanlar: Gelişimleri normallerden önemli bir farklılık göstermediği için genellikle okula başlayana kadar farkına varılmazlar. kul çalışmaları başladığında özellikle akademik çalışmalarda karşılaştıkları güçlükler sonucunda gerilikleri ortaya çıkar. Eğitilebilir terimi bu gruba giren çocukların okuma, yazma, matematik gibi temel akademik becerileri öğrenebileceklerini açıklamaktadır. Eğitilebilir zihinsel yetersizliği olan çocuklar temel akademik beceriler yanında özbakım becerilerini öğrenebilirler. İleride yetişkinlik çağında bütünüyle ya da kısmen geçimlerini sağlayabilecek bir iş becerisi edinebilirler. Öğretilebilir Zihinsel Yetersizliği lan Çocuklar: Genellikle gerilikleri okul öncesi dönemde fark edilmektedir. Çünkü gelişim özellikleri normallerden önemli farklılıklar göstermektedir. Öğretilebilir terimi iki anlama gelmektedir; 1) Temel akademik becerilerde eğitilemez, 2) günlük yaşamın gerektirdiği sosyal uyum, pratik iletişim ve özbakım becerilerini öğrenebilir. Bu grupta yer alanlar yetişkinlik çağında evde ev enstitülerde ya da korumalı iş yerlerinde çalışarak geçimlerini kısmen ya da bütünüyle sağlayabilirler. Ağır ve Çok Ağır Derecede Zihinsel Yetersizliği lanlar: Gerilikleri doğum anında ya da doğumu izleyen ilk günlerde fark edilir. Bazı basit özbakım becerilerini öğrenebilirler. Ancak yaşamları boyunca sürekli olarak bakım ve yardıma gereksinim gösterirler.

22 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Üstün Zekâlı ve Üstün Yetenekli Çocuklar Üstün yetenekli çocuğun özellikleri şunlardır: Bebeklikte olağanüstü hareketli olur, gelişimsel dönüm noktalarında (yürüme,konuşma vb.) hızlı ilerler, hızlı öğrenir ve kavrar, zihinsel merak vardır, problem çözmekten hoşlanır ve problemleri orijinal yolla çözerler. Bilime eğilimleri vardır ve sürekli soru sorarlar. kula başlamadan önce okumayı öğrenebilir, öğrenmeden hoşlanır. Dilini güzel kullanır ve sözcük kapasitesi nitelik ve nicelik yönünden üst düzeydedir. Güçlü belleğe sahiptirler, genelleme ve soyutlama yaparak bilgisini diğer alanlara aktarabilir. İlgi duydukları konularla uzun süre uğraşır. Gelişmiş hayal gücüne ve artistik yeteneğe sahiptir, yaratıcıdır, İyi gözlemcidir, bağımsız çalışma yeteneğine sahiptir, karmaşık yönergeleri kolayca izler.

23 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Not:Üstün yetenekli çocuk, bütün bu özellikleri bir arada göstermez. Bu özellikler yönünden kendi içlerinde gelişim alanlarında bireysel farklılık gösterirler. Örneğin, yedi yaşındaki üstün yetenekli bir çocuk, on yaşındaki bir çocuğun zekâ gelişimini gösterirken dokuz yaşındaki bir çocuğun dil gelişimini, sekiz yaşındaki bir çocuğun sosyal gelişimini gösterebilir. Üstün yetenekli çocukların üç-sekiz yaşları arasında erken tanılanmaları, en elverişli düzeyde eğitim almaları için önemlidir. Üstün Yetenekli Çocuklara Uygulanan Eğitim Modelleri: Hızlandırma: kula erken başlama, sınıf atlama, birkaç sınıfı birleştirme, kurslar alma ve seminerlere katılma gibi eğitimlerini hızlandırıcı modeller uygulanır. Zenginleştirme: Çocuk takvim yaşına uygun olan sınıfta yaşıtlarıyla beraberdir. En çok ilgi gören modellerden biri olan zenginleştirmede, çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamak için özel ödevler, sınıf dışı projeler, kol çalışmaları gibi etkinlikler yapılır. Özel gruplandırma: Küme gruplandırmaları, özel bir sınıfta gruplandırma, kaynak merkezlerinde gruplandırma, olarak geniş çaplı eğitim hizmetleridir.

24 Bilişsel Gelişimle İlgili Kavramlar Zeki Çocukla Üstün Zekalı Çocuk Arasındaki Farklar ZEKİ ÇCUK...ÜSTÜN ZEKALI ÇCUK 1. Soruların cevabını verir...kendisi size sorular sorar. 2. Herşeyle ilgilenir....aşırı derece meraklıdır. 3. Güzel düşünceleri vardır....düşünceleri çılgınca ve gariptir. 4. Düzenli çalışır....çalışmasa da başarılı olur. 5. Genel bilgisi iyidir...konuların ayrıntılarını tartışır. 6. Grubun başında yer alır....grubun arkasındadır. 7. Sizi ilgiyle dinler....dinlerken duygularını ve düşüncelerini belli eder. 8. Kolaylıkla öğrenir....zaten biliyordur. 9. Kavraması için 3-5 defa tekrar yeterlidir. 1-2 defa tekrar yeterlidir. 10. Başkalarının fikirlerini anlar....kendisi bir düşünür gibidir. 11. Arkadaşlarıyla oynar....büyüklerle oynamayı sever. 12. Manayı anlar....yorumlar yapar. 13. Ödevlerini yapar....proje üretir. 14. Taklidi güzeldir....kendisi dizayn eder. 15. kulu sever....öğrenmeyi sever. 16. Bilgiyi depolar....bilgiyi kullanır. 17. İyi bir teknisyendir....mucittir 18. Hafızası iyidir....tahminleri güçlüdür. 19. Düzenli ilerler....zor ve kompleks şeyleri arar. 20. Kendinden memnundur....kendini tenkit eder.

25 BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMLARI

26 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Jean Piaget 1896 yılında İsviçre de doğdu. Piaget insanın bilişsel gelişimi konusunda öncü çalışmalarıyla bilinir. Kuramını kendi çocukları ve diğer çocuklarla 50 yılı aşkın bir süre boyunca yaptığı titiz çalışmaları neticesinde oluşturdu. Piaget çocuk aklının yetişkinlerin bir minyatürü olmadığını ve düşünüş tarzlarının kendilerine has olduğu fikrini ortaya attı.

27 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Piaget nin kuramı çocuklara ilişkin şu varsayımlara dayanır: Çocuklar bilgiyi yaşantıları yoluyla kendileri organize eder ve yapılandırırlar. Çocuklar yaşıtlarından, yetişkinler ya da büyük çocuklardan öğrenirler ancak daha çok kendi başlarına oluştururlar. Çocuklar öğrenme yönünde doğal bir yönelim (eğilimle) doğarlar. Çocukların öğrenmek için yetişkinlerin teşviki ya da ödüllendirmelerine ihtiyaçları yoktur Piaget e göre bilişsel gelişim; dünyayı öğrenme süreci yolunda denge, dengesizlik, yeni bir denge kurma sürecidir. Bu dengeleme sürecinin kesintisiz işlemesi için karşılaşılan her yeni obje ya da duruma uyum sağlamak gerekmektedir.

28 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Kuramın Temel Kavramları Zeka: Zekice etkinlik, organizmanın en iyi koşullarda yaşamını sağlama. Zeka, çevreye en iyi şekilde uyum sağlamaya yardım etmektedir. Şema: Çevre ile etkileşim sonucunda organize olmuş, kolayca tekrarlanabilen davranış kalıplarıdır. En temel zihinsel yapılar olarak tanımlanabilir. Yeni gelen bilginin yerleştirileceği çerçevedir. Şemalar, balık tutmak gibi davranışsal, balık tutmayı bilmek gibi bilişsel nitelikte olabilir. Başka bir ifadeyle şemalar, kendileri de değişerek farklı alanlara uyarlanabilen, biyolojik kökenli eylemler olarak tanımlanabilir. Örneğin, bebeklerin temel şeması emme davranışıdır. Bebek eline geçen her şeyi ağzına götürerek emer. Çünkü bebeğin dünyayı algılayış biçimi emmedir.

29 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Piaget ye göre insanlar var olan şemalarına uygun olmayan durum ve bilgilerle karşılaştıklarında zihinsel dengeleri bozulur. Bu dengeyi tekrar oluşturmak için (Adaptasyon için) 3 mekanizmadan birini kullanırlar: Özümseme,Uyumsama, Görmezden gelme Bu bilgileri var olan şemalarımızdan birine yerleştirmek. Yani, varılan bilgi ve şemaların içinde asimile ederler. Buna özümseme (asimilasyon) der. Eğer yeni bilgi ya da yaşantıyı eski şemalara yerleştirmek dengeyi sağlayamıyorsa- var olan şemaları bu yeni bilgi dâhilinde değiştirerek yeniden denge sağlanır. Buna da uyumsama (akomodasyon) der Piaget. Üçüncü bir mekanizma da, eğer bir yeni bilgiyi bu iki mekanizma ile işleyemeyeceğimiz kadar bize yabancıysa o zaman da bu bilgiyi görmezden gelmek yeniden denge kurmakta kullandığımız bir yoldur. Örnek: Hiç bilmediğimiz bir yabancı dilde konuşan iki insanın konuşmalarına kısa bir süre sonra hiç dikkat etmemektir.

30 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Özümseme (Asimilasyon) Şema Yeni bilgi Uyum (Adaptasyon) Uyumsama (Akomodasyon) Şema denge dengesizlik denge

31 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Piaget e göre bilişsel gelişimi etkileyen faktörler: Deneyim: Nesnelerle doğrudan ilişki kurmaktır. Nesnelerle ilişki kurmak iki tür deneyim kazandırır. Fiziksel deneyim olarak tanımlanan deneyimde nesnelerin fiziksel özellikleri öğrenilir. İkinci tür deneyim ise kişiye eylemlerindeki bir iç düzenleme yoluyla bilgiye ulaştıran mantıksal, matematiksel deneyimdir. Bebek refleksleri ile doğar, çevresiyle etkileşimde bulundukça, yaşantı yolu ile refleksler değişikliğe uğrar. Bilişsel gelişim için yaşantı ve olgunlaşma önemlidir. Sosyal Geçiş (Toplumsal Aktarma): Çocuğun sosyal çevresinden öğrendiklerinin tümünü kapsamaktadır. lgunlaşma: Bilişsel gelişim biyolojik temellidir ve çocuğun kendinden beklenen zihinsel davranışı yerine getirebilmesi için belli bir olgunluğa ulaşması gerekmektedir. Dengeleme: Deneyim, sosyal geçiş ve olgunlaşma kavramlarını birleştiren kavram dengelemedir. Dış etkenler çocuğun dengesini bozar ve denge daha üst düzeyde yeniden kurulur. Örgütleme: Her uyum hareketi organize edilmiş davranışın bir parçasıdır. Tüm etkinlikler koordinelidir, ancak örgütlenmiş sistem koordineli ve etkili çalışır. Uyumdan sonra yeni edinilen her şema daha önceki şemalar arasına alınır ve tüm yapı yeniden organize edilir. Bilgiler, olaylar ve süreçler sistematik ve tutarlı hale getirilir. Böylece daha üst düzeyde bilişsel yapılar kurar Uyum kurma

32 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Piaget ye göre bilişsel gelişim dönemleri Duyusal-motor Dönem 0-2 Yaş İşlem Öncesi Dönem 2-7 Yaş Somut İşlemsel Dönem 7-11 Yaş Soyut İşlemsel Dönem 11 ve üzeri Yaşlar

33 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI DÖNEM YAŞ ARALIĞI ÖZELLİKLERİ Duyusal Motor (Sensory-motor) İşlem Öncesi Preoperational yaş *Sembolik İşlem Dönemi 2-4 *Sezgisel İşlem Dönemi 4-7 Taklit bellek ve düşünceyi kullanmaya başlama Refleks düzeyindeki davranışlardan hedefe yönelik davranışlara geçme Nesne devamlılığını kazanma Döngüsel tepkiler(1.,2. ve 3.) Ses bulaşması 5 duyu organını kullanmayı öğrenme Dış dünyayla kendisini ayırtedebilme Alışkanlık kazanma Artifikasyon(yapaycılık) Egosantrizm (benmerkezcilik) Dil gelişiminde hızlanma Sembolik düşünme ve oyun Kollektif monolog Paralel oyun Animizm(canlandırmacılık) Devresel tepkiler Tek boyutlu sınıflama Özelden özele akıl yürütme Kişilerin sürekliliği daklanma Büyüsel düşünme Korunum yok

34 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Somut İşlemsel Concrete perational 7-12 Korunum Tersine çevirebilme Mantıksal düşünme Çok boyutlu sınıflama Somut düşünme Soyut İşlemsel Formal perational 12- Soyut düşünme Bilimsel düşünme Göreceli düşünme Birleştirici düşünme Hipotetik düşünme Tümdengelim tümevarım, anoloji, kıyaslama Ergen benmerkezciliği İlke ve değerler geliştirme

35 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş) Bu dönemde temel özellikleri: Bebekler; Hafıza geliştirmeye, taklit etmeye başlar Nesnelerin gözden kaybolmalarına rağmen yok olmadıklarını anlamaya başlar Reflekslerden ibaret davranışlarda bulunmaktansa giderek amaçlı davranışta bulunmaya başlar. Piaget ye göre bebekler doğuştan reflekslerle doğarlar. Refleksler hayvanlarca ömür boyu kullanılır ancak insan çevreye uyum amacıyla bu refleksleri kullanır ve kısa sürede bu refleksler yapılandırılmış, anlamlı şemalara dönüşürler.

36 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş) Duyusal-Motor Dönemin Alt Dönemleri I.Evre II.Evre III.Evre Refleksler aşaması (0-1 ay) İlk alışkanlıklar ve birinci döngüsel tepkiler aşaması (1-4 ay) İkinci döngüsel tepkisel aşaması (4-8 ay) IV.Evre İkinci döngüsel tepkilerin koordinasyonu ve amaca yönelik davranışlar aşaması (8-12 ay) V.Evre VI.Evr e Üçüncü döngüsel tepkiler, yenilik, merak aşaması (12-18 ay) Zihinsel kombinasyonlar ve problem çözme aşaması (18-24 ay)

37 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş) I.Evre 1. ayın sonundan başlayarak, refleksif hareketlerde giderek ustalaşır (giderek annenin meme ucunu daha kolaylıkla bulur). Piaget buna fonksiyonel özümseme demiştir, Bu da genellenmiş özümsemeye yola açar (anne memesi dışındaki objeleri de ağza alma) Ve bu da ayırt etme özümsemesine (anne memesinin diğer objelerden farklı olduğunu algılama) yol açar II.Evre 4. aydan itibaren başlar Refleksif olarak parmak emme davranışı gösterir. Bu davranış anne karnındaki benzeri davranıştan farklıdır çünkü bebeğin bunu bir nevi beslenme amaçlı yaptığı düşünülür Bu temel (beslenme temelli oluğundan) döngüsel (çünkü tekrar tekrar yapılır) bir davranış olarak tanımlanır Döngüsel Tepki: Tekrarlayan hareketler anlamına gelmektedir. Işığı aç kapa aç kapa

38 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş) III.Evre İkincil döngüsel tepki dönemi olarak bilinir 4-8 ay arasıdır Daha önceden seslere aşina olan çocuk ve objeleri yakalamayı öğrenmiş olduğundan bu iki şemayı birleştirerek çıngırak alıp tekrar tekrar sallar Böylelikle bebek iki şemayı birleştirmeyi öğrenmiştir IV.Evre 8-12 aylar arası dönemi kapsar Gözleri önünde bir yastık altına gizlenen oyuncağın yok olmadığının farkındadır ve oyuncağı arayıp bulur. Bir süre sonra oyuncak bir başka renkteki yastığın altına gizlendiğinde, çocuk oyuncağı arar ama sadece eski yastığın altına bakar

39 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş) V. Evre ay arası dönem Nesnelere ulaşmak için yeni yöntemler araştırır Mesela birçok deneme-yanılmadan sonra ve bazen kazara battaniyenin uzak ucundaki oyuncağa battaniyeyi çekerek ulaşabileceğini fark eder Bu dönemde nesnenin sürekliliği edinilir/yerleşir Bu da mantık yürüterek düşünme için önkoşuldur. VI. Evre aya gelindiğinde artık bebekler çevrelerindeki nesneleri zihinlerinde canlandırabilecek olgunluğa gelirler. Neye saklandıklarını önceden görmeseler bile saklanan eşyanın nerede olduğunu tahmin edebilirler. Nesne Devamlılığı kazanılmıştır.

40 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş) Taklit: Bebek bir davranışı takip eder, model alır ve o davranışın aynısını yapar. Ertelenmiş Taklit: Bebeğin gördüğü, model aldığı ve taklit ettiği davranışı olay ortadan kalktıktan sonrada tekrarlamasıdır. Bebek olayı zihninde kaydeder ve olay ortada olmasa da tekrar eder.

41 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Sembolik/Kavram öncesi dönem (2-4 yaş) Sezgisel dönem(4-7 yaş)

42 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Sembolik/Kavram öncesi dönem (2-4 yaş) Benmerkezci düşünce yapısına sahiptirler. Tek bir özelliğe göre sınıflandırma yaparlar (rengine göre veya biçimlerine göre), tek yönlü bir mantık işletirler.

43 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Sezgisel dönem(4-7 yaş) Sezgileriyle akıl yürütürler Korunum kavramını kazanmamışlardır Tersine çevirme işlemlerini yapamazlar Üst düzeyde sınıflandırma yapamazlar.

44 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Döneme ilişkin kavramların açıklamaları: Korunum: Çocuğun bir nesnenin şeklinin veya fiziksel özelliğinin, görüntüsel değişiminin etkisi altında kalmadan nesnenin aynı kaldığını kavramasıdır. Örnek Öğretmen :Elimde iki tane 1 lt lik sürahi var. Bunlardan birisi uzun ve ince diğer ise kalın ve kısa sürahi acaba sizce bu sürahilerden hangisi daha fazla su alır? Öğrenci : Uzun bardak daha çok su alır.

45 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Döneme ilişkin kavramların açıklamaları: Korunum: Çocuğun bir nesnenin şeklinin veya fiziksel özelliğinin, görüntüsel değişiminin etkisi altında kalmadan nesnenin aynı kaldığını kavramasıdır. Örnek Öğretmen :Elimde iki tane 1 lt lik sürahi var. Bunlardan birisi uzun ve ince diğer ise kalın ve kısa sürahi acaba sizce bu sürahilerden hangisi daha fazla su alır? Öğrenci : Uzun bardak daha çok su alır.

46 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) NESNE KRUNUMU

47 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Tersine çevirilebilirlik: Bir işlemin sonuçlarından hareketle başlangıç durumuna ulaşmayı tanımlar. Örnek Öğretmen: Erkek kardeşin var mı Ali? Ali :Evet Öğretmen:Adı nedir? Ali : Ahmet Öğretmen: Peki Ahmet in erkek kardeşi var mı? Ali :Yok Bu durumun nedenleri: Görsel izlenimlerin hala düşünce sürecine egemen olması. Yeterli bir bellek kapasitesine sahip olamama

48 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) Benmerkezcilik: Kişinin kendi bakış açısı ile başkasının bakış açısı arasında ayırım yapamamasıdır. Sözel iletişimler daha çok toplu monolog düzeyindedir. daklaşma: Bireyin dikkatini, bir olayın ya da nesnelerin diğer yönlerini dışarıda bırakarak yalnızca bir bölümüne yoğunlaştırma eğilimine odaklaşma denir. Özelden özele akıl yürütme: İki özel durum arasında bağlantı kurarak akıl yürütme. Örneğin, Önlüğümü giymedim, o halde öğle olmadı diyerek önlük ile öğle arasında bir ilişki kurabilir. Toplu Monolog: Toplu monolog tipi konuşmada herkes kendine göre bir şeyler konuşuyordur. Arada bir birbirlerini dinlemiş ve karşılıklı konuşmuş gibi görünseler bile, çocuklar kendi kendilerine konuşuyor gibidirler.

49 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Somut İşlemler Dönemi (7-12 yaş): Somut İşlemler Döneminin Genel Özellikleri: Nesnelerin yüzeysel özelliklerine bakarak davranma yerine mantıksal çıkarsamalar söz konusudur. Sayısal ilişkiler hızla gelişir. daklaşma, tersine dönebilirlik ve korunumla ilgili sınırlılıklar giderilir. Sınırlama ve sınıflama yeteneği gelişir. Ben merkezliğin yerini sosyal davranış almaya başlar. Somut nesneler üzerinde mantıksal olarak düşünebilir. Sembolik zihinsel faaliyetlerden gerçek zihinsel faaliyetlere geçilir. Mantıksal düşünme başlar. İşlem öncesi dönemle somut işlemler dönemi arasındaki temel fark, nesneleri ters veya düz olarak sıralama yeteneğidir. Öğretmenlerin bu özellikleri dikkate alarak konuları aktarması gerekir. Hala oyuna düşkünlük vardır.

50 PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI Soyut İşlemler Dönemi (12 yaş ve sonrası): Soyut İşlemler Döneminin Genel Özellikleri: Nesne ve olaylar göz önünde olmadığı halde soyut düşünebilir. Hipotezler aracılığı ile düşünebilir. ( Eğer X... ise, o zaman Y... olur) Analiz, sentez ve değerlendirme düzeyinde soyutlamalar yapılır. Soyut problemler sistematik olarak sınanabilir. Ulaşılan sonuçlar hakkında genellemeler yapılabilir. Mantıksal düşünme yetişkinler düzeyine ulaşır. Tümevarım ve tümdengelim yöntemleriyle düşünce yürütebilir.

51 KAYNAK 1. Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki Ve Teknik Eğitim Bireysel Öğrenme Materyali Ankara 2013 Resimler: Google görsellerden alınmıştır.

52 BRUNER E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM (Jerome Bruner)

53 BRUNER E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM Piaget gibi bilişsel gelişim evrenseldir der Sadece kültür bilişsel gelişim için yeterli değil. İçinde yaşanılan kültürdeki insanlar çocuğa bilişsel gelişimi için yardımcı olmalıdır Bilişsel gelişim bireyin kendisine ve başkalarına ne yaptığı ve ne yapacağını artan bir kapasite ile açıklayabilmesidir. Yani kendisinin farkında olmasıdır. Özellikle dilin önemini vurgular Çocuk dili yani sembol sistemini öğrenerek dünyayı ve çevreyi anlamlandırabilir. Gelişim bilgiyi işleme ve depolama sisteminin gelişimine bağlıdır. Bilişsel gelişim için çocuğun çevresinin etkin bir şekilde olayları anlatması gerekir «Anne baba öğretmen» anlatacak Yine bilişsel gelişim için kendisinin farkına varacak Sosyal farkındalık kazanacak topluma uygun davranışlar

54 BRUNER E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM Bruner e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri: 1-Eylemsel Dönem: *Yaparak yaşayarak öğrenme *En çok psikomotor eylemlerle öğrenirler 2-İmgesel Dönem: *Bilgi imgelerle kazanılır *Görsel ve dilsel algılarla imgeler zihne aktarılır *Çocuk algılarının esiri 3-Sembolik Dönem *Yaşamı formüllerle, mecazlarla,simgelerle kavrar *Bunun için yaşantı zenginliği gerekli

55 BRUNER E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM Bruner e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri: 1-Eylemsel Dönem: *Yaparak yaşayarak öğrenme *En çok psikomotor eylemlerle öğrenirler 2-İmgesel Dönem: *Bilgi imgelerle kazanılır *Görsel ve dilsel algılarla imgeler zihne aktarılır *Çocuk algılarının esiri 3-Sembolik Dönem *Yaşamı formüllerle, mecazlarla,simgelerle kavrar *Bunun için yaşantı zenginliği gerekli

56 LEV VYGTSKY E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM

57 LEV VYGTSKY E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM Sosyal çevrenin bilişsel gelişimde önemli rolü olduğunu vurgular. 2 yaşından sonra bilişsel gelişimdeki doğal çizgi yerini kültürel çizgiye bırakır Çocuklar çevrelerinden öğrenir. Bilişsel gelişim içinde bulunulan kültüre bağlı Bilişsel gelişimde önemli olan kişisel psikolojik süreçler değil, sosyal süreçler Bilişsel gelişim için yetişkin etkin olmalı Yetişkinler öğrenme ortamlarını düzenleyerek çocuğu bu düzenlenmiş öğrenme yaşantıları ile yüzyüze getirmelidir. Daha sonra bağımsız bırakmalı ki kendi problemlerini çözebilsin. Bilişsel gelişim başkaları tarafından düzenlenen davranışlardan bireyin kendi kendine düzenlediği davranışlara doğru bir ilerleme gösterir.

58 LEV VYGTSKY E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM Yakınsak Gelişim Alanı (Proximal Zone Behaviors) Çocuğun kimsenin yardımı olmadan kendi başına yaptığı bilişsel gelişim düzeyi ile yetişkin yardımıyla gösterdiği bilişsel gelişim arasındaki farktır. Bireyin yetişkin yardımı olmadan ortaya koyamadığı davranışlarıdır. Meta Cognition (Metakognisyon) Bireyin kendi düşüncesinin farkına vararak öğrenmeyi öğrenmesi Bu noktada da öğretmenle sorumlu

59 KAYNAK 1. Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki Ve Teknik Eğitim Bireysel Öğrenme Materyali Ankara 2013 Resimler: Google görsellerden alınmıştır.