DÜZENLÝ ORDUNUN KURULMASI

Transkript

1

2 ÜZENLÝ ORUNUN KURULMASI TMM nin açýlmasýndan sonra Mustafa Kemal Paþa nýn öncelikle gerçekleþtirmek istediði iþlerin baþýnda düzenli ordunun kurulmasý gelmiþtir. Çünkü Anadolu nun batýsý ve güneyi iþgal altýndaydý. Üstelik Yunanistan, iþgali Orta Anadolu ya doðru geniþletmek eðilimindeydi. una karþýlýk Osmanlý evleti nde iþgallere karþý koyacak bir ordu yoktu. Mondros Ateþkesi nin hükümleri doðrultusunda Osmanlý ordusu terhis edilmiþti. Mondros Ateþkesi imzalandýðýnda Suriye de bulunan Mustafa Kemal Paþa ateþkes hükümlerinin ülkeyi savunmasýz bir duruma düþüreceðini anlamýþ, ordu komutanlarýna telgraf çekerek ordu birliklerinin daðýtýlmamasýný istemiþti. Ancak Milli Mücadeleyi baþlatmak için Anadolu ya geçtiðinde elde sadece Kazým Karabekir Paþa nýn komutanlýðýný yaptýðý Erzurum daki 15. Kolordu kalmýþtý. Gerçi Ýstanbul Hükümeti nin teslimiyetçi tutumunun aksine baðýmsýzlýðýna düþkün Türk halký Kuvayý Milliye adý verilen milis güçleri oluþturarak iþgallere karþý direniþe geçmiþti. Milli Mücadelenin baþlangýcýnda birçok yararý görülen bu birliklerin zaman içinde olumsuz etkileri ortaya çýktý. Kuvayý Milliye birlikleri Yunanlýlarýn 22 Haziran 1920 de baþlattýklarý saldýrýyý önleyemediler. aþta ursa olmak üzere pek çok stratejik bölge, Yunanlýlarýn eline geçti. TMM açýldýðýnda düzenli bir ordu kurmak kaçýnýlmaz bir zorunluluk haline gelmiþti. TMM nin düzenli orduyu kurmasýnda, Osmanlý ordusunun terhis edilmesiyle Anadolu nun savunmasýz kalmasý Kuvayý Milliye birliklerinin Yunan ilerleyiþi karþýsýnda baþarýsýz olmalarý Kuvayý Milliye birliklerinin askeri eðitim, bilgi ve disiplin yönünden eksik olmalarý Kuvayý Milliye birliklerinin ihtiyaçlarýný halktan zorla karþýlamalarý Kuvayý Milliyecilerin, ayaklananlarý kendi kurallarýna göre cezalandýrmalarýnýn hukuk devleti anlayýþý ile baðdaþmamasý etkili olmuþtur. Mustafa Kemal Paþa, 12 Temmuz 1920 de TMM de yaptýðý bir konuþmada donanýmlý ve düzenli Yunan ordularýna karþý Kuvayý Milliye birlikleri ile karþý koymanýn imkansýz olduðunu vurgulayarak gerçek anlamda bir orduya sahip olmak gerektiðini belirtmiþtir. atý ephesi komutaný Ali Fuat Paþa, 24 Ekim 1920 de emrindeki kuvvetlerle Gediz de bulunan Yunan ordusu üzerine taarruz düzenlemiþti. Ancak düzensiz ve emir komuta düzeninden yoksun birlikler baþarýsýz oldular. u baþarýsýzlýkta Kuvayý Milliye liderlerinin emre itaat etmemelerinin etkili olduðu anlaþýlýnca düzenli ordu kurma çalýþmalarýna hýz verilmiþtir. atý ephesi Komutanlýðý na Ali Fuat Paþa nýn yerine Albay Ýsmet ey (Ýnönü) tayin edildi (8 Kasým 1920). Ýsmet ey ilk iþ olarak düzenli ordu kurma çalýþmalarýna baþladý. u çalýþmalar bazý Kuvayý Milliye þeflerinin isyan etmesine yol açsa da daðýnýk hareket eden bu birlikler birleþtirilerek disiplinli ve düzenli bir ordu kurulmuþtur. üzenli Ordunun Kurulmasýnýn Sonuçlarý Ýþgallere karþý silahlý direniþ güçlenmiþ, Yunan ilerleyiþi durdurulmuþtur. TMM nin Anadolu da otoritesi güçlenmiþ, ayaklanmalar bastýrýlmýþtýr. üzenli ordunun askeri baþarýlarý TMM nin dýþ politikada saygýnlýðýný artýrmýþ, Ýtilaf evletleri TMM yi hukuken tanýmýþlardýr. üþman askerleri yurttan atýlarak ulusal baðýmsýzlýk saðlanmýþtýr. KURTULUÞ SAVAÞI NA EPHELER OÐU EPHESÝ Kurtuluþ Savaþý sadece Ýtilaf evletleri ne karþý yapýlan bir baðýmsýzlýk mücadelesi deðildir. u dönemde Anadolu da yaþayan azýnlýklar baðýmsýz devlet kurmak için ayaklanmýþlar, bu yüzden Kurtuluþ Savaþý nda dýþ güçlerin yaný sýra içteki düþmanlarla da mücadele edilmiþtir. oðu ephesi Ermeni tehlikesine karþý açýlmýþtýr. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 85

3 Kurtuluþ Savaþý irinci ünya Savaþý na Kadar Ermeni Sorunu Ermeniler ve Türkler, Selçuklularýn Anadolu yu fethetmesinden sonra bir arada yaþamaya baþlamýþlardý. Ermeniler, önce Selçuklularýn, ardýndan da Osmanlýlarýn egemenliðinde dini ve milli kimliklerini herhangi bir baský ile karþýlaþmadan korumuþlardýr. Ermeniler devlete baðlýlýk konusunda herhangi bir itaatsizlik yapmadýklarý için Osmanlýlar tarafýndan millet-i sadýka olarak nitelendirilmiþlerdir. Ermeni sorunu XIX. yüzyýlýn sonunda Ýngiltere ve Rusya nýn çalýþmalarýyla uluslararasý bir sorun haline getirilmiþtir yýlýnda imzalanan Ayastefanos ve erlin Antlaþmalarýnda Ermenilerin oturduklarý yerlerde Avrupalý devletlerin gözetiminde ýslahat yapýlmasý öngörülüyordu. öylece Ýngilizler Ermenileri Osmanlý evleti ne karþý kullanmak için uygun bir ortam hazýrlamýþlardýr. Ermeni sorununun ortaya çýkmasýnda, Ýngiltere ve Rusya nýn, Ermenileri kendi çýkarlarý doðrultusunda kullanmak istemeleri Milliyetçilik akýmýnýn Ermeniler arasýnda yayýlmasý Ayastefanos ve erlin Antlaþmalarýna konulan hükümlerle Ermeni haklarýnýn uluslararasý politikanýn bir konusu haline gelmesi etkili olmuþtur. XIX. yüzyýlýn sonlarýndan itibaren Ermeni ihtilalcileri tarafýndan Hýnçak ve Taþnak Komiteleri kuruldu. u komitelerin çalýþmalarý sonunda Ermeniler ilk kez 1890 yýlýnda Erzurum da daha sonra 1894 ve 1904 yýllarýnda Sasun (atman) da ayaklandýlar. Ermeni komiteciler, 1905 te II. Abdülhamit e suikast düzenlediler. irinci ünya Savaþý nda Ermeni Sorunu Ermeniler, I. ünya Savaþý nda Osmanlý evleti ne karþý Rusya ile birlikte hareket ettiler. Türk þehir ve kasabalarýna saldýrarak katliamlar yaptýlar. unun üzerine Osmanlý Hükümeti Ermenileri zorunlu göçe tâbi tutan Tehcir Kanunu nu çýkardý. 14 Mayýs 1915 te yürürlüðe giren bu kanuna göre Anadolu daki Ermeniler, savaþ alaný olmayan Suriye ve Lübnan a yerleþtirileceklerdi. Göçler sýrasýnda savaþ ortamýnýn getirdiði asayiþsizlik, tabiat þartlarýnýn etkisi ve salgýn hastalýklar nedeniyle Ermenilerin bir kýsmý hayatlarýný kaybettiler. u durum günümüzde, bazý Avrupa devletlerinin ve Ermenilerin Türk ulusunu soykýrým yapmakla suçlamalarýna neden olmaktadýr. oðu Anadolu da yapýlan kazý ve araþtýrmalarda ortaya çýkan toplu mezarlar bu iddialarýn aksine Ermenilerin yaptýklarý soykýrýmý belgelemektedir. I. ünya Savaþý devam ederken Rusya da olþevik Ýhtilali çýkmýþ ve çarlýk rejimi yýkýlmýþtý. u durumdan yararlanan Ermeniler merkezi Erivan olan Ermenistan evleti ni kurdular. Rusya I. ünya Savaþý ndan çekilirken imzaladýðý rest Litovsk Antlaþmasý (3 Mart 1918) ile Kars, Ardahan ve atum u Osmanlý evleti ne geri verdi. Ancak Ruslarýn terk ettikleri bu þehirler, Türk hakimiyetine girmeden Ermeniler tarafýndan iþgal edildi. Kurtuluþ Savaþý nda Ermeni Sorunu Ýngiltere, oðu Anadolu da baðýmsýz bir Ermeni evleti nin kurulmasýný istiyordu. una zemin hazýrlamak için Paris arýþ Konferansý na Ermeni temsilcileri de çaðrýlmýþtý. 10 Aðustos 1920 de imzalanan Sevr Antlaþmasý nda Ermeni evleti kurulmasýný öngören bir madde yer aldý. u geliþmelerden cesaret alan Ermeniler oðu Anadolu yu ele geçirmek için saldýrýlara baþladýlar. oðu Anadolu daki Türk halký Ermeni tehlikesine karþý Milli Mücadele baþlamadan önce örgütlenmiþti. Erzurum da bulunan 15. Kolordu Komutanlýðý na atanan Kazým Karabekir Paþa da askerleri terhis ettirmeyerek bölgenin savunma gücünü artýrmýþtý. Ermenilerin sýnýr bölgelerinde yaþayan Türklere saldýrmalarý üzerine Kazým Karabekir, TMM ye bir rapor sunarak Ermenilere karþý harekat düzenlemek için izin istedi. TMM, 9 Haziran 1920 de Kazým Karabekir i tam yetki ile oðu ephesi Komutanlýðý na atadý. Kazým Karabekir komutasýndaki Türk ordusu 28 Eylül 1920 de harekete geçerek kýsa sürede Sarýkamýþ ve Kars ý kurtardý. Türk ordusunun Gümrü ye kadar ilerlemesi üzerine Ermenistan barýþ istemek zorunda kaldý. Yapýlan görüþmeler sonunda TMM Hükümeti ile Ermenistan arasýnda Gümrü Antlaþmasý imzalandý (3 Aralýk 1920). Gümrü Antlaþmasý nýn Önemli Maddeleri oðu sýnýrý Aras nehri - Çýldýr gölü hattýna kadar uzanacaktýr. Kars, Sarýkamýþ, Kaðýzman ve Iðdýr Türk evleti ne verilecektir. Ermenistan Hükümeti, TMM Hükümeti tarafýndan geçersiz sayýlan Sevr Antlaþmasý ný tanýmayacaktýr Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

4 Kurtuluþ Savaþý Gümrü Antlaþmasý nýn Sonuçlarý TMM nin uluslararasý alanda imzaladýðý ilk antlaþmadýr. TMM, ilk askeri baþarýsýný oðu ephesi nde Ermenilere karþý kazanmýþtýr. Ermeniler, Sevr in kendilerine tanýdýðý haklardan vazgeçmiþler, böylece Ermeni meselesi uluslararasý düzeyde sona ermiþtir. Ermenistan, TMM yi tanýyan ilk devlet olmuþtur. Gümrü Antlaþmasý TMM nin ilk siyasi zaferidir. u anlaþma TMM nin saygýnlýðýný artýrmýþtýr. oðu ephesi nde barýþ yapýlmasý, buradaki birliklerin bir kýsmýnýn Güney ve atý cephelerine kaydýrýlmasýna olanak saðlamýþtýr. Gümrü Antlaþmasý, Rusya ve Gürcistan ile iliþkilerin kurulmasýna ortam hazýrladýðýndan dýþ iliþkilerimizi canlandýrmýþtýr. Gümrü Antlaþmasý, 5 Aralýk 1920 de Ermenistan ýn Sovyet Rusya nýn iþgaline uðramasýndan dolayý yürürlüðe girmemiþ, ancak Moskova ve Kars Antlaþmalarýnda doðu sýnýrýmýzýn belirlenmesinde esas alýnmýþtýr. atum Antlaþmasý (23 Þubat 1921) Gürcistan, Ermenistan gibi 1917 yýlýnda Çarlýk Rusya nýn yýkýlmasýndan sonra kurulmuþ, Türk birliklerinin Mondros Ateþkes Anlaþmasý nýn hükümleri gereðince Kafkasya dan çekilmesi üzerine Ardahan, Artvin ve atum u ele geçirmiþti. Gürcistan, TMM kuvvetlerinin Ermeniler karþýsýnda baþarýlý olmasý üzerine atum Antlaþmasý ný imzalayarak Ardahan, Artvin ve atum u Türk evleti ne teslim etti. Ancak bu antlaþma Sovyetler irliði nin Gürcistan ý iþgal etmesi üzerine uygulanmamýþ, 16 Mart 1921 de imzalanan Moskova Antlaþmasý ile atum Gürcistan a býrakýlmýþtýr. GÜNEY EPHESÝ Güney ephesi, Ýtilaf evletleri nin Mondros Ateþkes Anlaþmasý ndan sonra bu bölgedeki topraklarý iþgal etmeleri üzerine açýlmýþtýr. Güney illeri 1919 yýlýnýn baþlarýnda ilk olarak Ýngiltere tarafýndan iþgal edilmiþti. Ýngilizler, daha sonra 15 Eylül 1919 da yaptýklarý bir anlaþma ile iþgal ettikleri yerleri Fransa ya býraktýlar. Ýngilizlerin boþalttýklarý güney illerine giren Fransýzlar, bu bölgelerde yaþayan Ermenilerle iþ birliði yaptýlar. Fransýzlarýn Ermenilerle birlikte baskýcý ve saldýrgan bir tutum izlemesi karþýsýnda bölge halký, kendi çabalarýyla Kuvayý Milliye birlikleri oluþturarak mücadeleye baþlamýþtýr. Güney ephesi nde Maraþ, Urfa, Antep ve Adana halký kadýn - erkek, genç - yaþlý hep birlikte mücadele ederek Fransa nýn ve Ermenilerin emellerini gerçekleþtirmelerini engellemiþtir. TMM bu baþarýlarýndan dolayý Maraþ a Kahraman, Urfa ya Þanlý, Antep e Gazi unvanlarýný vermiþtir. Maraþ, Urfa, Antep ve Adana savunmalarý milli bilinci uyandýran eþsiz örneklerdir. u kahramanca mücadeleler, iþgal güçlerine ve dünyaya Türklerin hür yaþamak azim ve kararýnda olduðunu ilan etmiþtir. ölge halkýnýn direniþiyle baþ edemeyen Fransa, TMM ile Ankara Antlaþmasý ný imzalayarak Adana, Urfa, Antep ve Maraþ ý boþaltmýþtýr (20 Ekim 1921). Kurtuluþ Savaþý sýrasýnda Ýtalyanlara karþý bir cephe açýlmamýþtýr. Çünkü Ýtalyanlar, gizli anlaþmalarla kendilerine vadedilen Ýzmir ve yöresinin Yunanlýlara verilmesine bir tepki olarak Kuvayý Milliye birliklerini desteklemiþlerdir Ayrýca Ýtalyanlar, iþgal ettikleri yerleri ekonomik yönden sömürebilmek için halkla iyi geçinmeye çalýþmýþlardýr. Ýtalya, Türk halkýnýn baðýmsýzlýðý gerçekleþtirmeye olan kararlýlýðýný görünce, II. Ýnönü Savaþý nýn kazanýlmasýndan sonra iþgal ettikleri yerleri terk etmiþtir (5 Temmuz 1921). ATI EPHESÝ Kurtuluþ Savaþý nda en zor ve çetin mücadele atý ephesi nde Yunanlýlara karþý verilmiþtir. u cephede kazanýlan zaferler baðýmsýzlýðýn kazanýlmasýnda en büyük rolü oynamýþtýr. 15 Mayýs 1919 da Ýzmir den baþlayan Yunan iþgaline karþý atý Anadolu da birçok cephe oluþturulmuþtu. u cepheler atý ephesi adý ile birleþtirilerek Yunan iþgaline karþý mücadele tek merkezden yönetilmiþtir. üzenli ordunun kurulmasýyla Yunanlýlara karþý yapýlan mücadeleler giderek yoðunlaþmýþtýr. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 87

5 Kurtuluþ Savaþý Çerkez Ethem Olayý Çerkez Ethem, Ýzmir in iþgalinden sonra oluþturulan Kuvayý Milliye birliklerine katýlarak kendisini Salihli ephesi Komutaný ilan etti. TMM ye karþý baþlayan ayaklanmalarýn bastýrýlmasýnda önemli bir rol oynamýþtýr. Özellikle Anzavur, olu ve Yozgat ayaklanmalarý Çerkez Ethem e baðlý birlikler tarafýndan bastýrýlmýþtýr. Çerkez Ethem, düzenli ordunun kurulmasý ve emrindeki birliklerin düzenli orduya katýlmasý kararýný tepkiyle karþýladý. Çünkü Çerkez Ethem, ayaklanmalar karþýsýndaki baþarýlarý nedeniyle Kuvayý Milliye birliklerini düzenli ordunun üzerinde görüyordu. Çerkez Ethem, atý ephesi Komutanlýðý na atanan Ýsmet ey in emri altýna girmek istemediðinden 27 Aralýk 1920 de ayaklandý. u sýrada henüz kuruluþ aþamasýnda olan düzenli ordu birlikleri bir yandan da Yunanlýlarla savaþmaktaydý. I. Ýnönü Savaþý nýn kazanýlmasýnýn ardýndan Çerkez Ethem in çýkardýðý isyan kýsa sürede bastýrýldý. Çerkez Ethem e baðlý birliklerin bir kýsmý düzenli orduya katýlýrken Çerkez Ethem yurdu terk etmiþtir. irinci Ýnönü Savaþý (6-10 Ocak 1921) üzenli ordunun Çerkez Ethem ile mücadele halinde olmasýndan yararlanmak isteyen Yunan ordusu Anadolu içlerine doðru ilerlemeye baþladý. Yunanistan, Eskiþehir i ele geçirerek, Ankara ya yapýlacak saldýrýda üs olarak kullanmayý Ankara yý ele geçirip TMM yi daðýtmak ve milli güçleri yok etmeyi Sevr Antlaþmasý nýn uygulanmasýný saðlamayý Yeni kurulan Türk ordusunu, güçlenmesine fýrsat vermeden yok etmeyi amaçlýyordu. Yunanlýlarýn, 6 Ocak 1921 de ursa yönünden Eskiþehir e doðru taarruza geçtikleri sýrada TMM ordusu, Çerkez Ethem ve emirci Mehmet Efe nin çýkardýklarý ayaklanmalar ile uðraþýyordu. Albay Ýsmet ey, düþman ilerleyiþinin durdurulmasýna öncelik vererek Yunanlýlarý Eskiþehir yakýnlarýnda bulunan Ýnönü de karþýladý. Türk ordusunun savunmasý karþýsýnda büyük kayýplar veren Yunanlýlar geri çekilmek zorunda kaldýlar. I. Ýnönü Savaþý nýn Sonuçlarý TMM nin kurduðu düzenli ordu ilk zaferini kazanmýþ, düzenli ordunun önemi anlaþýlmýþtýr. Türk halkýnýn TMM ye ve düzenli orduya olan güveni artmýþtýr. Askere alma iþlemlerinin hýzlanmasý ve askerden kaçmalarýn azalmasý bu durumun bir kanýtýdýr. Savaþýn kazanýlmasýnýn ardýndan Çerkez Ethem isyaný da bastýrýlarak, iç güvenlik saðlanmýþtýr. TMM, zaferden sonra Ýtilaf evletleri tarafýndan Londra Konferansý na davet edilmiþ, Afganistan ile dostluk ve yardýmlaþma, Sovyet Rusya ile Moskova Antlaþmalarýný imzalamýþtýr. u durum TMM - nin uluslararasý alanda saygýnlýðýnýn arttýðýný ve siyasal varlýðýnýn uluslararasý alanda da tanýnmaya baþladýðýný gösterir. TMM, yeni Türk evleti nin ilk anayasasý olan 1921 Anayasasý ný ilan etmiþtir. Albay Ýsmet ey generalliðe terfi etmiþtir. TMM, baðýmsýzlýðýnýn sembolü olan Ýstiklal Marþý ný kabul etmiþtir (12 Mart 1921). Londra Konferansý (23 Þubat - 12 Mart 1921) Ýtilaf evletleri, Yunanlýlarýn I. Ýnönü Savaþý nda yenilmeleri üzerine Londra da bir konferans düzenlemeyi kararlaþtýrdýlar. Londra Konferansý nýn düzenlenmesinde, Ýtilaf evletleri nin küçük deðiþikliklerle Sevr Antlaþmasý nýn uygulanmasýný saðlamak istemeleri Ýtilaf evletleri nin, TMM nin, Sovyetler irliði ile yakýnlaþmasýný engellemek istemeleri Türk halkýnýn, Güney ephesi nde Fransýzlara karþý baþarýlar elde etmesi etkili olmuþtur. Ýtilaf evletleri, TMM yi doðrudan davet etmediler. Ancak Ýstanbul Hükümeti nin delegeleri arasýnda TMM temsilcisinin de bulunmasýný istediler. Ýtilaf evletleri bu yolla hem TMM yi tanýmadýklarýný göstermek istemiþler, hem de Ýstanbul Hükümeti ve TMM arasýndaki görüþ ayrýlýklarýndan yararlanmayý amaçlamýþlardýr. Ýtilaf evletleri nin bu tutumuna karþýlýk Mustafa Kemal Paþa resmi olarak çaðrýlmadýklarý sürece konferansa katýlmayacaðýný duyurdu. TMM bu politikasýyla Ýstanbul Hükümeti nden baðýmsýz olduðunu vurgulamýþtýr. unun üzerine Ýtilaf evletleri, Ýtalya aracýlýðýyla TMM Hükümeti ni de konferansa davet ettiler Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

6 Kurtuluþ Savaþý TMM Londra Konferansý na katýlarak, Türk ulusunun yasal temsilcisi olduðunu ve hukuksal varlýðýný tanýtma Türk ulusunun haklý davasýný ve Misak-ý Milli yi dünya kamuoyuna duyurma Ýtilaf evletleri nin, Türkler barýþ görüþmelerine katýlmayarak savaþý devam ettiriyorlar. þeklinde propaganda yapmalarýný engelleme hedeflerine ulaþmak istemiþtir. Konferansta Ýstanbul Hükümeti ni Sadrazam Tevfik Paþa, TMM Hükümeti ni ekir Sami ey temsil ediyordu. Tevfik Paþa söz sýrasý kendisine geldiðinde, en sözü, Türk milletinin gerçek temsilcisi olan TMM temsilcisine býrakýyorum. diyerek Ýtilaf evletleri nin Türkler arasýndaki görüþ ayrýlýklarýndan yararlanma isteklerine ulaþmalarýný engellemiþtir. Ýtilaf evletleri Sevr Antlaþmasý nýn esas hükümlerine dokunmadan küçük deðiþiklikler yapmayý teklif ettiler. Türk heyetinin bu teklifi kabul etmesi mümkün deðildi. Yunanlýlarýn yeniden saldýrýya geçmesi üzerine konferans, hiçbir sonuca varýlmadan 12 Mart 1921 de sona erdi. Londra Konferansý nýn Sonuçlarý Ýtilaf evletleri, TMM Hükümeti ni konferansa çaðýrmakla onun varlýðýný hukuken tanýmýþlardýr. Sevr Antlaþmasý nýn hükümleri tartýþmaya açýlmýþtýr. Ýtilaf evletleri arasýndaki fikir ayrýlýklarý belirginleþmiþtir. TMM nin konferansa katýlmasý, Ýtilaf evletleri nin, Türkler barýþ görüþmelerine katýlmýyorlar, savaþý uzatýyorlar. þeklindeki propagandalarýný önlemiþtir. Konferansýn baþarýsýzlýkla sonuçlanmasý Yunanlýlarýn yeniden taarruza geçmelerine ve II. Ýnönü Savaþý nýn baþlamasýna neden olmuþtur. TMM temsilcisi ekir Sami ey, Londra Konferansý sonrasýnda Ýngiltere, Fransa ve Ýtalya ile ikili anlaþmalar yapmýþtýr. u anlaþmalarda Fransa ve Ýtalya ya ekonomik çýkarlar saðlanmýþ, Ýngilizlere savaþ suçlusu sayýlan Türk esirleri geri vermeme hakký tanýnmýþtýr. Ancak TMM, devletlerin eþitliði ve tam baðýmsýzlýk ilkelerine aykýrý olan bu anlaþmalarý onaylamamýþtýr. u anlaþmalar, yürürlüðe girmese de yeni Türk evleti nin diplomatik alanda tanýndýðýnýn bir belgesidir. Moskova Antlaþmasý (16 Mart 1921) I. ünya Savaþý sýrasýnda Rusya da olþevik evrimi nin ardýndan Çarlýk Rusyasý yýkýlmýþ, yeni yönetim, 3 Mart 1918 de rest Litovsk Antlaþmasý ný imzalayarak savaþtan çekilmiþti. Ýtilaf evletleri bu geliþmeden rahatsýz olarak Rusya da Çarlýk rejiminin yeniden kurulmasý için çalýþtýlar. Ýtilaf evletleri nin bu politikasý Rusya daki yeni yönetim ile TMM yi birbirine yaklaþtýrmýþ ve uluslararasý politikada birlikte hareket etmeye yönlendirmiþtir. TMM nin ekir Sami ey baþkanlýðýndaki bir heyeti Moskova ya göndermesiyle baþlayan iliþkiler sonunda imzalanacak antlaþmanýn esaslarý belirlendi. Ancak Sovyet Rusya nýn Ermeniler lehine toprak istemesi anlaþmanýn imzalanmasýný engellemiþtir. I. Ýnönü Zaferi nin kazanýlmasý ve TMM nin Londra Konferansý na davet edilmesi üzerine Sovyet Rusya toprak isteðinden vazgeçmiþ ve taraflar arasýnda Moskova Antlaþmasý imzalanmýþtýr (16 Mart 1921). Moskova Antlaþmasý nýn imzalanmasýnda, I. Ýnönü Savaþý nýn Türk ordusu tarafýndan kazanýlmasý TMM nin, oðu ephesi nde Ermenilere karþý baþarýlý olmasý Rusya nýn, Ermeniler adýna toprak talebinden vazgeçmesi Taraflarýn ortak düþman karþýsýnda bulunmalarý dolayýsýyla birbirlerine ihtiyaç duymalarý Rusya nýn, Londra Konferansý na katýlan TMM nin Ýtilaf evletleri yle yakýnlaþmasýný, güney sýnýrlarýnýn güvenliði ve oðazlarýn geleceði açýsýndan tehlikeli bulmasý etkili olmuþtur. Moskova Antlaþmasý nýn Önemli Maddeleri 1. Ýki taraftan birinin tanýmadýðý devletlerarasý bir senedi diðeri de tanýmayacaktýr. Ýki devlet dýþ politikada birlikte hareket etme kararý almýþlardýr. Sovyet Rusya, Sevr arýþ Antlaþmasý nýn geçersiz olduðunu kabul etmiþtir. 2. Osmanlý evleti ile Çarlýk Rusyasý arasýndaki antlaþmalar geçersiz sayýlacaktýr. Ýki ülkede de rejim deðiþiklikleri olduðu anlaþýlmaktadýr. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 89

7 Kurtuluþ Savaþý 3. Sovyet Rusya, Misak-ý Milli yi tanýyacaktýr. Sovyet Rusya, Misak-ý Milli yi tanýyan ilk Avrupa devleti olmuþtur. oðu sýnýrýmýz büyük ölçüde kesinlik kazanmýþtýr. 4. Sovyet Rusya kapitülasyonlarýn kaldýrýldýðýný kabul edecektir. Ekonomik ayrýcalýklarýndan vazgeçen ilk Avrupa devleti Sovyet Rusya olmuþtur. 5. Sovyet Rusya, TMM ile Ermenistan ve Gürcistan arasýnda imzalanan antlaþmalara göre belirlenen sýnýrý, atum un Gürcistan a verilmesi koþuluyla tanýyacaktýr. Misak-ý Milli sýnýrlarý içerisinde yer alan atum, Sovyet yönetimine baðlý Gürcistan a býrakýlmýþtýr. u durum Misak-ý Milli sýnýrlarýndan verilmiþ ilk tavizdir. 6. Ýki devlet arasýnda iliþkileri geliþtirecek iktisadi, siyasal vs. anlaþmalar yapýlacaktýr. Yeni Türk evleti büyük bir devletle dostluk kurmuþ, Kurtuluþ Savaþý için gerekli olan pek çok silah ve cephanenin Rusya dan satýn alýnmasýna zemin hazýrlanmýþtýr. 7. oðazlarýn bütün devletlerin ticaret gemilerine açýk kalmasýný saðlamak amacýyla Karadeniz e kýyýsý olan devletlerin temsilcilerinin katýldýðý bir konferans toplanacaktýr. Rusya, oðazlar üzerindeki emellerinden vazgeçmiþtir. Ýkinci Ýnönü Savaþý (23 Mart - 1 Nisan 1921) Ýtilaf evletleri, Londra Konferansý ndan bir sonuç çýkmamasý üzerine Sevr projesini TMM ye kabul ettirmek amacýyla Yunanlýlarý kýþkýrtmaya baþladýlar. II. Ýnönü Savaþý nýn çýkmasýnda, Ýtilaf evletleri nin, Londra Konferansý nda TMM - ye sunduklarý barýþ tekliflerinin kabul edilmemesi Yunanlýlarýn, Eskiþehir ve Kütahya yý alýp Ankara üzerine yürüyerek TMM yi daðýtmak istemeleri Yunanlýlarýn, I. Ýnönü Savaþý nýn yenilgisini unutturmak istemeleri etkili olmuþtur. Yunanlýlar 23 Mart 1921 sabahý kuzeyde Eskiþehir, güneyde Afyon üzerinden saldýrýya geçtiler. Kuzeyde Ýnönü ye kadar gelen Yunanlýlar, bu bölgeyi korumakla görevli olan Ýsmet Paþa nýn direniþi ile karþýlaþtýlar. Saldýrý planlarýnda baþarýlý olamadýklarýndan geri çekilmek zorunda kaldýlar. Güneyden saldýrýya geçen Yunan birlikleri ise bu bölgeyi korumakla görevli olan Refet ey i yenerek Afyon u ele geçirmelerine raðmen, kuzeydeki Yunan birliklerinin geri çekilmeleri üzerine Afyon u terk ettiler. II. Ýnönü Savaþý nýn Sonuçlarý Halkýn TMM ye olan güven ve desteði artmýþtýr. Mustafa Kemal Paþa, savaþtan sonra Ýsmet Paþa ya bir telgraf çekerek tebrik etmiþ ve Siz orada yalnýz düþmaný deðil, milletin makûs talihini de yendiniz. diyerek kazanýlan baþarýnýn önemini vurgulamýþtýr. Ýngiltere nin Yunanlýlara güveni azalmaya baþlamýþtýr. Ýngiltere, TMM ile iliþki kurabilmek için Malta da tutuklu bulunan 40 Türk ü serbest býrakmýþtýr. Ýtalyanlar iþgal ettikleri topraklarý boþaltmýþlardýr (5 Temmuz 1921). Yunanlýlar, Türk ordusu karþýsýnda baþarýlý olabilmek için daha güçlü bir orduya ihtiyaçlarý olduðunu anlamýþlardýr. Fransýzlar, anlaþma yollarý aramak için Ankara ya özel bir temsilci göndermiþlerdir. Ýtilaf evletleri nin Ýstanbul da bulunan temsilcileri, TMM ile Yunanistan arasýndaki savaþta tarafsýzlýklarýný ilan etmiþlerdir. Aslýhanlar ve umlupýnar Savaþlarý (8-11 Nisan 1921) II. Ýnönü zaferinin ardýndan Yunan birlikleri umlupýnar mevzilerine çekilmiþlerdi. Refet ey komutasýndaki birlikler, geriye çekilen Yunan kuvvetlerini daðýtabilmek için Aslýhanlar ve umlupýnar dan saldýrýya geçtiler. Aslýhanlar ve umlupýnar Muharebeleri nde, Türk birliklerinin iyice yorgun ve mevcutlarýnýn azalmýþ olmasý baþarýlý olmalarýný engellemiþtir. u durum Türk ordusunun henüz taarruz gücüne ulaþmadýðýný ortaya koymuþtur. Eskiþehir - Kütahya Savaþlarý (10-24 Temmuz 1921) Aslýhanlar ve umlupýnar Muharebeleri Türk ordusunun savunma yapabildiðini ancak saldýrý gücünün olmadýðýný göstermiþti. u durum Yunanistan ý yeniden harekete geçirdi Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

8 Kurtuluþ Savaþý u arada Yunanistan II. Ýnönü yenilgisinden sonra Anadolu daki askeri gücünü artýrmýþtý. Ýngiltere de Yunanistan a her türlü para ve malzeme yardýmý yapýyordu. Yunan kralý, silah, cephane ve asker bakýmýndan üstün bir duruma gelen ordusuna güvenerek Ýzmir e gelmiþ, gazetecilere Ankara da görüþmek üzere randevular veriyordu. Yunan ordularý Ankara yý alarak TMM ye son vermek için yeniden saldýrýya geçti. 10 Temmuz da baþlayan taarruz sonunda Yunanlýlar; Afyon Kütahya ve Eskiþehir i ele geçirdiler. Mustafa Kemal, yeni kurulan düzenli ordunun tamamen yok olmasýný engellemek amacýyla, Sakarya nehrinin doðusuna çekilmesi emrini vermiþtir. Eskiþehir - Kütahya Savaþlarýnýn Sonuçlarý üzenli ordu Kurtuluþ Savaþý ndaki tek yenilgisini almýþtýr. Eskiþehir, Kütahya ve Afyon gibi stratejik öneme sahip þehirler Yunanistan ýn eline geçmiþtir. Halkýn TMM ye ve düzenli orduya olan güveni sarsýlmýþ, düzenli ordunun durumu tartýþýlmaya baþlanmýþtýr. TMM ile anlaþma yapmaya hazýrlanan Fransa, bu yenilgiden sonra beklemeye baþlamýþtýr. Mustafa Kemal, üç aylýk bir süre için meclisin tüm yetkilerini alarak aþkomutan tayin edilmiþtir (5 Aðustos 1921). u yetki sonrasýnda Mustafa Kemal, ilk iþ olarak ordumuzun ihtiyaçlarýný karþýlamak için Tekalif-i Milliye Emirlerini yayýnlamýþtýr (7-8 Aðustos 1921). Mustafa Kemal in aþkomutan Seçilmesi üzenli birlikler, Eskiþehir - Kütahya Savaþlarýnda silah, cephane ve asker sayýsý bakýmýndan çok üstün durumda olan Yunan ordusu karþýsýnda tutunamamýþ, Afyon, Kütahya ve Eskiþehir Yunanlýlarýn eline geçmiþti. Mustafa Kemal Paþa, yeni kurulan düzenli ordunun tamamen yok olmasýný önlemek için Türk ordusunun Sakarya Irmaðý nýn doðusuna çekilmesini emretmiþti. Türk ordusunun Sakarya nehrinin doðusuna çekilmesi mecliste ve ülkede karamsarlýða yol açtý. azý milletvekilleri Mustafa Kemal Paþa nýn artýk ordunun baþýna geçmesi gerektiðini ifade etmeye baþladýlar. u görüþü savunan milletvekilleri iki gruba ayrýlýyordu. irinci gruptakiler Mustafa Kemal e güvendikleri için bu teklifi yaparken ikinci gruptakiler aslýnda Mustafa Kemal Paþa ya muhaliftiler ve kazanamayacaðý bir savaþýn sorumluluðunu üstlenmesini saðlayarak onu yýpratmak istiyorlardý. Mustafa Kemal Paþa bu teklifleri düþünmeden kabul etti. Ancak düþmana karþý etkili bir þekilde mücadele edebilmek, çabuk kararlar almak ve alýnan kararlarý hemen uygulamaya geçirmek için baþkomutanlýk göreviyle birlikte meclisin tüm yetkilerinin de bir süreliðine kendisine verilmesini istedi. TMM bu isteði kabul ederek Mustafa Kemal e üç ay süre ile baþkomutanlýk yetkisi veren kanunu kabul etti (5 Aðustos 1921). aþkomutanlýk Kanunu nun Sonuçlarý Mustafa Kemal Paþa, yeniden askerlik mesleðine dönmüþtür. Mustafa Kemal Paþa, meclise ait olan yasama ve yürütme yetkilerini doðrudan kullanmaya baþlamýþtýr. öylece devlet iþlerinde tek baþýna hareket edebilme olanaðý elde etmiþtir. aþkomutanlýk yetkisi üçer aylýk sürelerle yenilenmiþ, 20 Temmuz 1922 tarihinde ise süresiz olarak uzatýlmýþtýr. u durum baþkomutan olarak Mustafa Kemal e duyulan güvenin arttýðýný gösterir. aþkomutanlýk Kanunu, Mustafa Kemal in cumhurbaþkaný seçilmesine kadar devam etmiþtir. Tekalif-i Milliye Emirleri (7-8 Aðustos 1921) Mustafa Kemal Paþa, baþkomutan olduktan sonra, ilk olarak ordunun ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý ve savaþ gücünün artýrýlmasý için Tekalif-i Milliye Emirlerini yayýnladý. Mustafa Kemal Paþa böylece yasama yetkisini kullanmýþtýr. Tekalif-i Milliye nin Önemli Hükümleri Her ilçede bir Tekalif-i Milliye Komisyonu kurulacaktýr. Her evden bir takým çamaþýr, bir çift çorap ve çarýk Milli Vergi Komisyonu na verilecektir. Tüccarýn ve halkýn her türlü yiyecek ve giyecek maddesinin yüzde kýrkýna bedelinin sonradan ödenmesi þartýyla el konulacaktýr. Halkýn elinde bulunan araçlar, ayda yüz km askeri ulaþým yapacaklardýr. Halkýn elindeki bütün silah ve cephane üç gün içerisinde teslim edilecektir. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 91

9 Kurtuluþ Savaþý Ülkedeki bütün teknik araç ve gereçler ordunun hizmetine verilecek; benzin, makine yaðlarý, otomobil lastiði, telefon makinesi, kablo, pil ve bunlara benzer stoklarýn yüzde kýrký ordunun hizmetine sunulacaktýr. Tekalif-i Milliye Emirlerinin yerine getirilmesi, hýzlandýrýlmasý ve uygulanmasý sýrasýnda yaþanabilecek aksaklýklarýn giderilmesi için Kastamonu, Samsun, Eskiþehir ve Konya da Ýstiklal Mahkemeleri kurulmuþtur. Sakarya Meydan Savaþý (23 Aðustos - 13 Eylül 1921) Yunanistan, Eskiþehir - Kütahya Savaþý ný kazandýktan sonra Ankara yý ele geçirerek Milli Mücadeleye son vermek için yeni bir saldýrý hazýrlýklarýna baþladý. Yunan ordusu önceki savaþlarda olduðu gibi asker, silah ve araç bakýmýndan Türklerden üstün durumdaydý. Yunan birlikleri 14 Aðustos 1921 de ileri harekata geçtiler. 23 Aðustos ta baþlayan çatýþmalar Yunan birliklerinin geri çekilmek zorunda kaldýðý 5 Eylül 1921 e kadar devam etti. Türk ordusu 13 Eylül e kadar geri çekilen Yunan birliklerini takip etti. Çarpýþmalar sýrasýnda Yunan kuvvetleri birçok cephede Türk savunmasýný aþarak Ankara ya 50 km kadar yaklaþtýlar. Mustafa Kemal Paþa, Türk ordusunun savaþ gücünü artýracak ve klasik savunma anlayýþýný deðiþtirerek tarihe geçecek, Hattý müdafaa yoktur, sathý müdafaa vardýr. O satýh bütün vatandýr. Vatanýn her karýþ topraðý vatandaþýn kaný ile ýslanmadýkça, terk olunamaz. emrini verdi. Türk ordusu, bu emir doðrultusunda karþý saldýrýya geçerek Yunanlýlarý Sakarya nehrinin doðusundan çýkardý. Sakarya Savaþý nýn Sonuçlarý Türk tarihinde 1683 yýlýndaki II. Viyana kuþatmasýndan beri devam eden geri çekilme sona ermiþtir. Yunan kuvvetleri savunmaya çekilmiþtir. Anadolu da baðýmsýzlýk inancý yeniden güçlenmiþ, TMM ye duyulan güven tazelenmiþtir. TMM nin diplomatik alanda saygýnlýðý ve etkinliði artmýþ, Fransa ile Ankara Antlaþmasý; Kafkas umhuriyetleri (Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan) ile Kars Antlaþmasý imzalanmýþtýr. Ukrayna ile bir dostluk antlaþmasý imzalanmýþ, Ýngiltere ile karþýlýklý esir deðiþimi gerçekleþtirilmiþtir. Ýtilaf evletleri ateþkes ve barýþ tekliflerinde bulunmuþlar, ancak bu teklifler Sevr in taslaðý niteliðinde olduðu için TMM tarafýndan kabul edilmemiþtir. Savaþý baþkomutan olarak yöneten Mustafa Kemal Paþa ya, 19 Eylül 1921 de meclis tarafýndan mareþallik rütbesi ve gazilik unvaný verilmiþtir. ütün subaylarýn görev almasý nedeniyle Sakarya Savaþý için Subaylar Savaþý deyimi kullanýlmýþtýr. Kars Antlaþmasý (13 Ekim 1921) oðu sýnýrýmýz ile ilgili bazý pürüzler Moskova Antlaþmasý nda giderilememiþti. Sakarya zaferinin ardýndan, Sovyetler irliði ne baðlý Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan ile Moskova Antlaþmasý nýn bir tekrarý olan Kars Antlaþmasý imzalanmýþtýr. öylece Türkiye nin doðu sýnýrý kesinleþmiþtir. Ankara Antlaþmasý (20 Ekim 1921) Fransa, Güney ephesi nde Kuvayý Milliye direniþi karþýsýnda zor durumda kalmýþ, pek çok yerde geri çekilmeye mecbur olmuþtu. u baþarýsýzlýk karþýsýnda TMM ile bir antlaþma imzalayarak savaþý bitirmek için Ankara ya bir temsilci göndermiþti. Fakat Sakarya Savaþý baþlayýnca bir süre daha beklemeyi çýkarlarýna uygun buldu. Fransa, Sakarya Savaþý ný kazanan TMM nin yok edilemeyeceðini anlayarak TMM Hükümeti ile Ankara Antlaþmasý ný imzaladý. Ankara Antlaþmasý nýn Önemli Maddeleri Antlaþmanýn imzalanmasýyla taraflar arasýndaki savaþ sona erecekti. Türkiye - Suriye sýnýrý Ýskenderun ve Hatay illeri dýþarýda býrakýlacak þekilde belirlenecekti. Antlaþmanýn imzalanmasýndan sonra iki ay içinde Türk kuvvetleri belirlenen hattýn kuzeyine, Fransýz birlikleri ise güneyine çekilecekti. Her iki taraf kendilerine kalan topraklardaki halk için genel af ilan edecekti. Ýskenderun ve Hatay için özel bir yönetim kurulacak; buradaki Türk halkýna kültürlerini geliþtirmek için her türlü kolaylýk gösterilecekti. Türkçe resmi dil olacaktý Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

10 Kurtuluþ Savaþý K A R A E N Ý Z Tiflis Kýrklareli Edirne Sinop atum S O V Y E T L E R Midye Zonguldak Kastamonu Ý R L Ý Ð Ý Artvin Ardahan Tekirdað Ýstanbul Samsun Enez MARMARA Rize Leninakan Ýzmit Kars Merzifon Trabzon ENÝZÝ Gelibolu olu Ordu Oltu (Gümrü) Amasya Gökçeada Sarýkamýþ Erivan Çanakkale I. ve II. Ýnönü Savaþlarýnda Türk ordusu Tokat ursa ozcaada Iðdýr Yunanlýlarý yendi. Ýnönü Eskisehir Sakarya Ankara Erzurum alýkesir Erzincan Sevr Antlaþmasý ný Türklere zorla Polatlý Ayvalýk kabul ettirmek isteyen Yunanlýlar 23 Aðustos - 13 Eylül 1921 de yapýlan Sivas Midilli Haziran 1920 de atý Anadolu nun Kütahya Sakarya Meydan Savaþý Türk Ordusunun kesin galibiyetiyle sonuçlandý. büyük bir kýsmýný iþgal ettiler. Kütahya - Eskiþehir Savaþlarýndan sonra Yunanlýlar Sakarya 22 Haziran 1020 tarihine kadar Yunan iþgali umlupýnar nehrinin batýsýna kadar ilerlediler. TUZ VAN ÝRAN Sakýz Manisa Afyon GÖLÜ GÖLÜ Elazýð Muþ üyük Taaruz 26 Aðustos Ýzmir Uþak Van 30 Aðustos 1922 de 1922 de Afyon üzerinden 15 Mayýs 1919 da Kayseri itlis yapýlan aþkomutanlýk baþladý. Yunanlýlar Ýzmir i Malatya iþgal ettiler. Alaþehir Meydan Savaþý nda Kayseri Sivas, Malatya çevresine kadar Yunan Ordusu kesin Akþehir Aydýn iþgallerini geniþletmek isteyen Fransýzlar bir yenilgiye uðratýldý. Niðde Konya adana, Maraþ, Antep, Urfa ve Osmaniye de iyarbakýr Siirt Hakkâri Türk halkýnýn þiddetli direniþiyle karþýlaþtýlar. enizli Isparta Ýþgalin çok zor olduðunu gören Fransýzlar Sakarya urdur Güney ephesinde yalnýzca Maraþ Savaþý ndan sonra TMM ile Ankara Antlaþmasý ný Kuvayý Milliye birlikleri yaparak Güney ölgemizi boþalttýlar. Özerk bir Mardin Muðla mücadele etmiþtir. yönetime kavuþan Hatay dýþýnda bugünkü Suriye sýnýrýmýz çizildi. Nusaybin Ýstanköy Antalya Adana Antep Urfa I. ünya Savaþý ndan hemen Mersin sonra Fransýzlar Ermenileri de yanlarýna alarak Çukurova Musul ölgesini iþgal ettiler. ULGARÝSTAN YUNANÝSTAN E G E E N Ý Z Ý Gediz Kýzýlýrmak Seyhan eyhan Yeþilýrmak Fýrat Çoruh Aras icle Rodos K A K E N Ý Z Antakya Halep S U R Ý Y E I R A K ÖLÇEK G KIRIS km Kurtuluþ Savaþý nda Güney ve atý epheleri Ankara Antlaþmasý nýn Sonuçlarý Fransa, TMM ile antlaþma imzalayarak yeni Türk evleti ni tanýyan ilk Ýtilaf evleti olmuþtur. öylece Ýtilaf evletleri arasýndaki birlik tamamen ortadan kalkmýþtýr. oðu ephesi nin ardýndan Güney ephesi nin de kapanmasýyla, bölgedeki birlikler atý ephesi ne gönderilmiþtir. Fransýzlarýn desteðinden mahrum kalan Ermenilerin Çukurova da devlet kurma hayalleri sona ermiþtir. Hatay ýn sýnýrlarýmýz dýþýnda kalmasý ile atum dan sonra Misak-ý Milli den ikinci taviz verilmiþtir. Ankara Antlaþmasý nda, Ýskenderun ve Hatay için özel bir yönetim hakký tanýnmasý ve burada Türkçe nin resmi dil olarak belirlenmesi, bu bölgenin Türk topraðý olduðunun Fransa tarafýndan kabul edildiðini göstermektedir. Ýtilaf evletleri nin arýþ Teklifleri Ýtilaf evletleri Sakarya Savaþý ndan sonra TMM ye Yunanistan ile savaþý sona erdirecek bir ateþkes önerisinde bulundular (22 Mart 1922). una göre üç aylýk bir ateþkes ilan edilecek ve bu süre içinde taraflar ordularýný güçlendiremeyeceklerdi. Ýtilaf evletleri her iki tarafýn ordularýný da denetleyecekti. TMM Türk ordusunun Ýtilaf evletleri tarafýndan denetlenmesi dýþýndaki prensipleri kabul ettiðini, ancak ateþkes ile birlikte Anadolu nun boþaltýlmasýný þart koþtu. TMM nin, ordusunun Ýtilaf evletleri tarafýndan denetlenmesine izin vermemesi ve Anadolu nun boþaltýlmasýný barýþ için ön koþul olarak ileri sürmesi baðýmsýz devlet anlayýþýndan ve ülke bütünlüðünden taviz vermeyeceðini göstermiþtir. u görüþmeler sürerken Ýtilaf evletleri 26 Mart 1922 de yeni barýþ koþullarýný da bildirdiler. Ancak bu teklifin Sevr Antlaþmasý ndan çok farký yoktu. Yine de TMM bu teklifi toptan reddetmek yerine görüþmelere baþlamak için Anadolu nun boþaltýlmasýný þart koþarak Ýzmit te bir toplantý teklif etti. Ýtilaf evletleri toplantý önerisini kabul etmeyerek barýþ konusunda samimi olmadýklarýný göstermiþlerdir. üyük Taarruz (26 Aðustos - 18 Eylül 1922) Ýtilaf evletleri nin Sakarya Savaþý ndan sonra ateþkes ve barýþ önerisi sýrasýndaki tutumlarý baðýmsýzlýðýn ancak askeri baþarýlarla elde edileceðini göstermiþti. u yüzden aþkomutan Mustafa Kemal ve TMM Hükümeti, düþmana kesin darbeyi indirebilmek için Türk ordusunu taarruz gücüne ulaþtýrmaya yönelik hazýrlýklara baþladý. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 93

11 Kurtuluþ Savaþý Taarruz hazýrlýklarýnýn bir yýldan fazla sürmesi ülke içinde çeþitli sýkýntýlara neden olmuþtur. Sýkýntýya neden olan konularýn baþýnda Mustafa Kemal Paþa ya verilen aþkomutanlýk yetkilerinin üç ayda bir uzatýlmasý geliyordu. azý milletvekilleri taarruz hazýrlýklarýnýn uzamasýnda Mustafa Kemal Paþa nýn bu yetkileri kullanmaya devam etmek istemesinin etkili olduðunu ileri sürüyorlardý. u görüþlerin etkisiyle 5 Mayýs 1922 de aþkomutanlýk yetkilerinin uzatýlmasý kabul edilmemiþ, ancak bir gün sonra Mustafa Kemal Paþa nýn konuþmasý sonrasýnda yeniden uzatýlmýþtýr. Taarruz hazýrlýklarý sýrasýnda Ýtilaf evletleri Türk kamuoyunun moralini bozmak için olumsuz propagandalar yapýyorlardý. Ýtilaf evletleri nin, Türkler savunma savaþý yaparlar, fakat taarruz edemezler; etseler de baþarýlý olmazlar. þeklindeki propagandalarýna inanan bazý çevreler, bir an önce barýþ masasýna oturulmasýný istiyorlardý. azý kiþiler de taarruzun geciktirilmesini eleþtiriyorlardý. Mustafa Kemal Paþa, bu görüþte olanlara, Yarým tedbirle yapýlacak taarruz, hiç taarruz etmemekten daha kötüdür. diyerek cevap vermiþtir. Taarruz Ýçin Yapýlan Hazýrlýklar Tekalif-i Milliye Emirleri gereðince, ülkedeki bütün kaynaklar Türk ordusunun emrine verilmiþtir. Ýstanbul da, Ýtilaf evletleri nin depolarýndaki silah ve cephaneler Anadolu ya kaçýrýlmýþtýr. Ýhtiyaç duyulan bazý silahlar Rusya, Ýtalya ve Fransa dan satýn alýnmýþtýr. oðu ve Güney cephelerindeki birlikler atý ephesi ne gönderilmiþtir. Asker sayýsý artýrýlarak, orduya taarruz eðitimi verilmiþtir. Askerlerin elindeki arýzalý silahlar onarýlmýþtýr. Taarruzun aþlamasý Hazýrlýklarýný tamamlayan Türk ordusu, 26 Aðustos 1922 de Afyon üzerinden taarruza geçti. Taarruz planý düþmaný geri çekilmeye zorlama deðil, ani bir baskýn ile çevirip yok etme esasýna göre düzenlenmiþti. umlupýnar da kuþatýlan Yunan ordusu 30 Aðustos 1922 de yapýlan aþkomutanlýk Meydan Muharebesi nde bozguna uðratýldý. aðýlan Yunan birlikleri bozgun halinde kaçarak Ýzmir, Yalova, andýrma gibi sahil þehirlerine ulaþmaya çalýþtýlar. aþkomutan Mustafa Kemal Paþa, Yunan kuvvetlerinin yeni bir savaþ hattý oluþturmalarýný engellemek amacýyla, Ordular ilk hedefiniz Akdeniz dir. Ýleri! emrini vererek düþmanýn takip edilmesini istedi. Türk ordusu 6 Eylül de alýkesir e, 9 Eylül de Ýzmir e girmiþ, 18 Eylül 1922 de atý Anadolu tamamen Yunan askerinden temizlenmiþtir. üyük Taarruzun Sonuçlarý Kurtuluþ Savaþý nýn askeri safhasý baþarý ile sonuçlanmýþ, Milli Mücadele baþarýya ulaþmýþtýr. Ýtilaf evletleri ateþkes teklifinde bulunmuþ ve Mudanya Ateþkes Anlaþmasý imzalanmýþtýr. Türk ordusu Çanakkale ve Ýzmit dolaylarýnda Ýngiliz kuvvetleri ile karþýlaþmýþ, taraflar arasýnda savaþ durumu ortaya çýkmýþtýr. aþkomutanlýk Meydan Savaþý ile Yunan ordusunun savunma gücü çökertilmiþtir. MUANYA ATEÞKES ANLAÞMASI (11 Ekim 1922) üyük Taarruz un sonunda iþgal altýnda oðu Trakya, oðazlar ve Ýstanbul kalmýþtý. TMM, buralardaki iþgali diplomasi yoluyla sona erdirmek istiyordu. Ancak Ýngiltere oðazlarý terk etmeye yanaþmýyordu. unun üzerine TMM, Çanakkale ve Ýzmit teki düþman hatlarýna harekat için hazýrlýklara baþladý. Ýngiltere bu durum karþýsýnda Ýtalya ve Fransa dan destek istedi. Ancak bu iki devlet, Ýngiltere ye istediði desteði vermedikleri gibi Çanakkale ve Ýzmit teki askerlerini de çektiler. Yalnýz baþýna kalan Ýngiltere ateþkes görüþmelerinin baþlamasýný kabul etti. 3 Ekim 1922 de Mudanya da baþlayan ateþkes görüþmelerine Türkiye, Ýngiltere, Fransa ve Ýtalya temsilcileri katýldýlar. Yunanistan temsilcisi ise Mudanya da gemide beklemiþ, görüþlerini yazýlý olarak sunmuþtur. u konferansta TMM yi Ýsmet Paþa temsil etmiþtir Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

12 Kurtuluþ Savaþý Mudanya Ateþkesi nin Önemli Maddeleri Türk - Yunan kuvvetleri arasýndaki savaþ Ekim tarihinden itibaren sona erecektir. Yunan kuvvetleri, oðu Trakya yý 15 gün içinde boþaltacaklardýr. oðu Trakya, TMM nin jandarma kuvvetlerine býrakýlacak, ancak bu kuvvetler i geçmeyecektir. Ýstanbul, oðazlar ve çevresinin yönetimi TMM Hükümeti ne býrakýlacaktýr. Ýtilaf evletleri barýþ yapýlýncaya kadar Ýstanbul da kuvvet bulunduracaklardýr. Türk Silahlý Kuvvetleri, barýþ antlaþmasý yapýlýncaya kadar Çanakkale ve Ýzmit yarýmadasýnda belirlenen çizgiyi geçemeyeceklerdir. Mudanya Ateþkes Anlaþmasý nýn Sonuçlarý Kurtuluþ Savaþý nýn silahlý mücadele safhasý sona ermiþ, diplomatik safhasý baþlamýþtýr. oðu Trakya ve Ýstanbul savaþ yapmadan kurtarýlmýþtýr. Ýtilaf evletleri; Ýstanbul, oðazlar ve çevresinin TMM Hükümeti ne býrakýlmasýný kabul etmekle Osmanlý evleti ni hukuken yok saymýþlardýr. Mondros Ateþkesi geçerliliðini kaybetmiþtir. Yeni Türk evleti, yenilmiþ devlet yerine eþit devlet durumuna gelmiþtir. Ýngiltere, Anadolu üzerindeki emellerinden vazgeçmiþtir. Fransa dan sonra Ýngiltere ve Ýtalya da TMM Hükümeti nin varlýðýný resmen tanýmýþlardýr. Ýngiltere de, Türk düþmaný olarak tanýnan Lloyde George Hükümeti istifa etmiþtir. LOZAN ARIÞ ANTLAÞMASI (24 Temmuz 1923) Mudanya Ateþkes Anlaþmasý yla Ýstanbul ve oðu Trakya TMM yönetimine devredilmiþti. Artýk sýra Ýtilaf evletleri ile hukuki ve siyasi anlaþmazlýklarý çözmeye gelmiþti. Ýtilaf evletleri, barýþ görüþmelerinin yapýlacaðý yer olarak tarafsýz bir ülke olan Ýsviçre nin Lozan kentini seçtiler. Mustafa Kemal Paþa, aslýnda görüþmelerin Ýzmir de yapýlmasýný istiyordu. u sayede yeni Türk evleti ni tüm dünyaya tanýtmayý ve konferansý daha yakýndan takip ederek cephede kazanýlan zaferin masa baþýnda kaybedilmesini engellemeyi planlýyordu. Saltanatýn Kaldýrýlmasý Ýtilaf evletleri, Lozan da yapýlacak olan barýþ konferansýna hem TMM Hükümeti ni hem de Ýstanbul Hükümeti ni birlikte davet ettiler. Ýtilaf evletleri, konferans sýrasýnda iki hükümet arasýndaki görüþ ayrýlýðýndan yararlanmayý planlamýþlardýr. Ýstanbul Hükümeti nin barýþ görüþmelerine çaðrýlmasý ve hükümetin baþýnda bulunan Tevfik Paþa nýn iþ birliði yapma konusunda Ankara Hükümeti ne telgraf çekmesi, Ankara yý iyice kýzdýrdý. TMM, Lozan da ikilik çýkmasýný engellemek için 1 Kasým 1922 de saltanatý kaldýrarak Osmanlý evleti nin varlýðýna resmen son verdi. öylece TMM Hükümeti konferansa Türk ulusunun tek temsilcisi olarak katýlarak Ýtilaf evletleri nin amaçlarýna ulaþmasýný engellemiþtir. Lozan Heyetinin elirlenmesi akanlar Kurulu baþkaný Rauf ey, Lozan a kendi baþkanlýðýnda bir heyetin katýlmasýný istiyordu. Çünkü Mondros Ateþkesi görüþmelerinde Osmanlý evleti ni kendisi temsil etmiþti. Lozan görüþmelerinde baþarýlý olarak Mondros Ateþkesi ndeki hatalarýný telafi etmeyi umuyordu. Mustafa Kemal Paþa ise Mudanya görüþmelerinde göstermiþ olduðu olgunluk ve baþarýyla kendisini ispatlayan Ýsmet Ýnönü nün TMM Heyeti nin baþkaný olmasýný istiyordu. Yapýlan görüþmeler sonunda savaþ yapmadan oðu Trakya ve Ýstanbul un kurtarýlmasýna öncülük eden Ýsmet Paþa nýn Lozan a baþtemsilci olarak katýlmasýna karar verildi. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 95

13 Kurtuluþ Savaþý TMM, Lozan Konferansý na katýlacak olan heyetten Ermeni devleti kurulmasý ve kapitülasyonlarýn kaldýrýlmasý konularýnda taviz verilmemesini istemiþtir. TMM nin bu tutumu kayýtsýz þartsýz baðýmsýzlýðýn ve ülke bütünlüðünün hedeflendiðini göstermektedir. Görüþmelerin aþlamasý 20 Kasým 1922 de baþlayan konferansa Türkiye, Ýngiltere, Fransa, Ýtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya katýldýlar. Ayrýca oðazlarla ilgili konularda Sovyetler irliði ve ulgaristan (ulgaristan ayrýca Trakya sýnýrý ile ilgili görüþmelere de katýlmýþtýr.); gözlemci devlet olarak da A katýlmýþtýr. Konferansta Osmanlý borçlarý, oðazlar, Musul, Ermeni devletinin kurulmasý, azýnlýklar, Türk - Yunan sýnýrý, savaþ tazminatý ve kapitülasyonlar konularýnda herhangi bir ilerleme olmayýnca görüþmeler 4 Þubat 1923 te kesildi. Konferansýn sona ermesi üzerine Türk ordusu, oðazlar ve Musul üzerine yürümek için hazýrlýklara baþladý. Ancak her iki taraf da savaþtan zararlý çýkacaklarýný bildikleri için görüþmeler 23 Nisan 1923 te yeniden baþladý. Ýkinci dönem görüþmelerde taraflarýn belli konularda taviz vermeye razý olmalarý sonucunda 24 Temmuz 1923 te Lozan arýþ Antlaþmasý imzalanmýþtýr. Lozan Antlaþmasý nýn Önemli Hükümleri Suriye Sýnýrý Fransa ile 20 Ekim 1921 de imzalanan Ankara Antlaþmasý nda belirlenen sýnýrlar kabul edilmiþtir. Irak Sýnýrý Ýngiltere, Irak ta manda yönetimi kurmuþtu. Musul - Kerkük sorunundaki anlaþmazlýk nedeniyle sýnýr belirlenememiþtir. Türkiye bu sorunun halk oylamasý yapýlarak çözülmesini önermiþ, ancak Ýngiltere kabul etmemiþtir. Sonunda Türk ve Ýngiliz taraflarýnýn dokuz ay içinde bir araya gelerek sýnýrý belirlemeleri kararlaþtýrýlmýþtýr. u süre içinde sorun çözülemezse konu Milletler emiyeti ne götürülecekti. Türkiye, Ýngiliz iþgali altýndaki Mýsýr, Irak, Sudan ve Kýbrýs taki egemenlik haklarýndan Ýngiltere lehine vazgeçmiþtir. Yunanistan Sýnýrý Meriç nehri taraflar arasýnda sýnýr kabul edilmiþ, Karaaðaç savaþ tazminatý olarak Türkiye ye býrakýlmýþtýr. ozcaada, Gökçeada ve Tavþan adalarý Türkiye ye, Oniki Ada Ýtalya ya, diðer Ege adalarý ise Yunanistan a býrakýlmýþtýr. Yunanistan ýn, Anadolu kýyýlarýna yakýn adalarý askerden arýndýrmasý ve buralarda askeri tesis kuramamasý kararlaþtýrýlmýþtýr. Kapitülasyonlar Yüzlerce yýl boyunca Türk ulusunun geliþmesini her yönden engelleyen adli ve mali bütün kapitülasyonlar kaldýrýlmýþtýr. Türkiye deki yabancý ticari kurumlar da belirli bir geçiþ sürecinden sonra Türk kanunlarýna kayýtsýz þartsýz uyacaklardý. Azýnlýklar Türkiye de yaþayan bütün azýnlýklar Türk vatandaþý kabul edilmiþtir. Azýnlýklara, Türk vatandaþlarýna tanýnan bütün haklar tanýnarak ayrýcalýklarý kaldýrýlmýþtýr. öylece, yabancý devletlerin azýnlýk haklarýný bahane ederek Türkiye nin içiþlerine karýþmalarý önlenmiþtir. Türkiye deki en kalabalýk azýnlýk durumunda bulunan Rumlarýn Yunanistan a gönderilmesi, buna karþýlýk Yunanistan da yaþayan Türklerin de Türkiye ye gönderilmesine karar verilmiþtir. Ancak, atý Trakya da yaþayan Türkler ile Ýstanbul da yaþayan Rumlarýn bu uygulamanýn dýþýnda tutulmasý kararlaþtýrýlmýþtýr. u kararýn alýnmasýnda Kurtuluþ Savaþý nda Anadolu daki Rumlarýn Yunan ordusuyla birlikte hareket etmesi etkili olmuþtur. öylece savaþ sonrasýnda iç barýþý bozabilecek sorunlarýn önüne geçilmiþtir. Ayrýca bu karar Türkiye ve Yunanistan ýn azýnlýk sorunlarýyla uðraþmak istemediklerini göstermektedir. orçlar Osmanlý evleti nin 1854 yýlýndan itibaren aldýðý borçlar Türkiye ile Osmanlý evleti nden ayrýlan devletler arasýnda paylaþtýrýlmýþtýr Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

14 Kurtuluþ Savaþý Türkiye nin, kendi payýna düþen borçlarý Frank ya da Türk parasý olarak taksitler halinde ödemesi kararlaþtýrýlmýþtýr. Osmanlý evleti nin atýlý ülkelerden aldýðý borçlara karþýlýk ilgili ülkelerin alacaklarýný toplamak için kurduklarý kurum olan uyun-u Umumiye Ýdaresi kaldýrýlmýþtýr. uyun-u Umumiye Ýdaresi nin kaldýrýlmasý, Türkiye üzerindeki yabancý devletlerin etkisinin azalmasýna katkýda bulunmuþtur. oðazlar oðazlarýn idaresi baþkanlýðýný bir Türk ün yapacaðý uluslararasý komisyona býrakýlmýþtýr. oðazlar ticaret ve savaþ gemilerinin geçiþine açýk hale getirilmiþtir. oðazlarýn her iki yakasýnda 15 km lik bir alan askerden arýndýrýlacak, Türkiye bir savaþ durumunda, oðazlarý silahlandýrabilecekti. Patrikhane Fener Patrikhanesi nin yabancý kiliselerle iliþki kurmamasý koþulu ile Türkiye de kalmasý kabul edilmiþ, Fener Patrikhanesi nin Rumlarýn temsilcisi veya koruyucusu olduðundan bahsedilmemiþtir. u durum, Fener Patrikhanesi nin siyasal ayrýcalýklarýnýn olmadýðýný göstermektedir. Savaþ Tazminatý Almanya da rehin olarak tutulan 5 milyon altýnýmýz ile savaþ öncesinde Ýngiltere ye sipariþ edilen ve bedeli ödendiði halde verilmeyen iki savaþ gemisi, I. ünya Savaþý nedeniyle Ýtilaf evletleri nin savaþ tazminatý isteðine karþýlýk sayýlmýþtýr. Yunanistan, Meriç nehrinin batýsýnda yer alan Karaaðaç ý savaþ tazminatý olarak Türkiye ye býrakmýþtýr. Yabancý Okullar Türkiye deki yabancý okullarýn Türk kanunlarýna ve diðer okullarýn baðlý bulunduklarý tüzük ve yönetmelik hükümlerine uyacaklarý kabul edilmiþtir. Ermenistan Sorunu Sevr Antlaþmasý ile oðu Anadolu da kurulmasýna karar verilen Ermeni evleti nden vazgeçilmiþ ve bölgenin Türk topraðý olduðu kabul edilmiþtir. Lozan Antlaþmasý nýn Önemi Misak-ý Milli ile belirlenen sýnýrlara büyük ölçüde ulaþýlmýþtýr. Türk milletinin baðýmsýzlýðý ve uluslararasý iliþkilerde Türk evleti nin eþitliði belgelenmiþtir. Lozan Antlaþmasý, geçerliliðini uzun süre korumasý bakýmýndan dünyaya örnek olmuþtur. I. ünya Savaþý ný sona erdiren barýþ antlaþmalarý galip devletler tarafýndan hazýrlanýrken, Lozan Antlaþmasý taraflarýn eþit koþullarda katýlýmýyla hazýrlanmýþtýr. Sevr Antlaþmasý Osmanlý evleti ni sona erdirirken, Lozan Antlaþmasý yeni Türk evleti ne hayat vermiþtir. Osmanlý evleti nden kalan asýrlýk sorunlar (kapitülasyonlar, borçlar, azýnlýklar) çözüme kavuþturulmuþtur. Lozan Antlaþmasý nda bütün sorunlar TMM nin istediði þekilde çözümlenmemiþtir. Musul sorunu sonraya býrakýlmýþ, oðazlar üzerinde egemenliðimizi kýsýtlayýcý hükümler yer almýþtýr. Hatay sýnýrlarýmýzýn dýþýnda kalmýþ, Patrikhane sýnýrlarýmýzýn dýþýna çýkarýlamamýþtýr. Ege Adalarý ve atý Trakya sorunlarý da istediðimiz þekilde çözülmemiþtir. ÝKÝNÝ ÜYÜK MÝLLET MELÝSÝ 23 Nisan 1920 de kurulan irinci üyük Millet Meclisi, görevini baþarýyla yerine getirerek Kurtuluþ Savaþý ný kazanmýþtý. TMM nin barýþtan sonra takip edeceði iç siyaset milletvekilleri arasýnda yoðun tartýþmalara neden oluyordu. Mustafa Kemal, hem Ýtilaf evletleri nin bu durumdan yararlanmasýný, hem de meclisin yýpranmasýný engellemek için seçimlerin yenilenmesini istedi. 1 Nisan 1923 te TMM seçimlerinin yenilenmesine karar verildi. Mustafa Kemal Paþa, meclisin inkýlapçý kiþilerden oluþmasýný saðlamak için Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk emiyeti adýna bir program yayýnlayarak, bu programdaki ilkeleri benimseyenlerin aday gösterilmesini istedi. Yapýlan seçimler sonucunda Ýkinci TMM 11 Aðustos 1923 te açýlmýþtýr. 1 Ekim 1927 ye kadar görev yapan Ýkinci TMM önemli iþler baþarmýþtýr. Lozan arýþ Antlaþmasý nýn onaylanmasý (23 Aðustos 1923), Ankara nýn baþkent olarak ilan edilmesi (13 Ekim 1923), cumhuriyetin ilan edilmesi, halifeliðin kaldýrýlmasý gibi belli baþlý inkýlap hareketleri bu meclis tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. u yüzden Ýkinci TMM, inkýlapçý meclis olarak adlandýrýlmýþtýr. 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 97

15 Kurtuluþ Savaþý K A R A E N Ý Z Tiflis Edirne Sinop atum S O V Y E T L E R Zonguldak Kastamonu Ý R L Ý Ð Ý Tekirdað Ýstanbul Artvin Ardahan Samsun Enez MARMARA Rize Leninakan Ýzmit Trabzon Kars ENÝZÝ olu Ordu Oltu (Gümrü) Gökçeada Ýznik Amasya Sarýkamýþ Erivan Çanakkale Çorum ursa ozcaada Sakarya Tokat Iðdýr Eskisehir Ankara Erzincan Erzurum alýkesir Polatlý Midilli Ayvalýk Sivas Kütahya umlupýnar Manisa VAN Sakýz Afyon Muþ ÝRAN Uþak TUZ GÖLÜ Van Ýzmir GÖLÜ Kayseri Elazýð itlis Alaþehir Akþehir Aydýn Malatya enizli Niðde iyarbakýr Siirt Konya Hakkâri Isparta urdur Maraþ Mardin Muðla Nusaybin Ýstanköy Antalya Adana Antep Urfa Mersin Musul ULGARÝSTAN YUNANÝSTAN Çoruh Aras Yeþilýrmak Kýzýlýrmak Fýrat Gediz Seyhan eyhan icle E G E E N Ý Z Ý I R A K Lozan Antlaþmasý na göre Türkiye nin sýnýrlarý oðazlar ölgesi S U R Ý Y E Ýskenderun Rodos Antakya Halep A K E N Ý Z KIRIS Lozan Antlaþmasý na göre yeni Türk evleti nin sýnýrlarý Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

16 Kurtuluþ Savaþý Test Kuvayý Milliye birlikleri, Yunan ordusunun ilerleyiþini yavaþlatmýþlardýr. üzenli ordunun teþkilatlanmasýna imkan ve zaman kazandýrmýþlardýr. Rum ve Ermeni çetelerinin faaliyetlerini önemli ölçüde engellemiþlerdir. u bilgilere bakarak Kuvayý Milliye birlikleri için aþaðýdakilerden hangisi söylenebilir? A A) Yurt savunmasýna katký yapmýþlardýr. ) Rejimin deðiþmesini saðlamýþlardýr. ) Rum ve Ermeni güçlerine karþý Ýtilaf evletleri ile birlikte hareket etmiþlerdir. ) Osmanlý evleti nden kalan askeri birliklerden oluþmuþtur. E) Saltanata baðlý hareket etmiþlerdir. 4. Mustafa Kemal Paþa, TMM nin açýlmasýndan sonra düzenli ordunun kurulmasýna öncelik vermiþtir. Mustafa Kemal Paþa nýn bu tutumunda, I. Osmanlý ordusunun terhis edilmesiyle Anadolu nun savunmasýz kalmasý, II. Kuvayý Milliye birliklerinin Yunan ilerleyiþi karþýsýnda baþarýsýz olmalarý, III. Güney ephesi nde bölge halkýnýn direniþi karþýsýnda Fransa nýn zor durumda kalmasý durumlarýndan hangilerinin etkili olduðu savunulabilir? ) I ve II E) II ve III 2. azý Kuvayý Milliye birlikleri TMM tarafýndan kurulan düzenli orduya katýlmayý reddederek isyan etmiþlerdir. Kuvayý Milliye birliklerin bu tutumunun aþaðýdakilerden hangisini geciktirdiði söylenebilir? A) Genelgelerin yayýnlanmasýný ) TMM nin açýlmasýný ) Ýþgalci güçlerin yurttan atýlmasýný ) Ýtilaf evletleri nin Ýstanbul u iþgal etmesini E) Saltanatýn kaldýrýlmasýný 3. TMM Hükümeti Gümrü Antlaþmasý nda, Ermenistan ýn Sevr Antlaþmasý ný tanýmadýðýný belirten bir hükmün yer almasýný saðlamýþtýr. TMM nin, bu davranýþý ile Sevr Antlaþmasý nýn, I. oðazlarýn uluslararasý bir komisyon tarafýndan yönetilmesi, II. oðu Anadolu da bir Ermeni evleti nin kurulmasý, III. Arap vilayetlerinin Ýngiliz ve Fransýz manda yönetimlerine býrakýlmasý hükümlerinden hangilerini geçersiz hale getirmek istediði savunulabilir? ) I ve II E) II ve III 5. Türkler ve Ermeniler yüzyýllarca barýþ içinde yaþamýþlardý. Ancak 19. yüzyýlda oðu Anadolu ya hakim olmak hatta Ýskenderun Körfezi ne ulaþmak isteyen Rusya nýn kýþkýrtmalarý, Ýngiltere nin Kafkasya da baðýmsýz bir Ermenistan kurarak Rusya nýn yayýlmasýný engellemek istemesi Ermeni sorununun ortaya çýkmasýna neden olmuþtur. u bilgilere dayanarak, I. Ermeni sorununun çýkmasýnda en büyük faktör dýþ etkenler olmuþtur. II. Ýngiltere ve Rusya, Ermenistan ýn kurulmasýný farklý amaçlarla istemiþlerdir. III. Osmanlý evleti, Ermeni sorununun çözümünde Ýngiltere den yardým istemiþtir. yorumlarýndan hangileri yapýlabilir? ) I ve II E) II ve III 6. TMM nin düzenli bir ordu kurmasýnýn, I. ülke bütünlüðünü koruma, II. baðýmsýzlýðý saðlama, III. Anadolu da otorite kurma hedeflerinden hangilerine ulaþýlmasýna katký yaptýðý savunulabilir? E ) I ve II E) I, II ve III 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 99

17 Kurtuluþ Savaþý Test Ýtalya nýn iþgal ettiði yerleri güçlü bir direniþle karþýlaþmadýðý halde boþaltmasýnda, I. TMM nin mücadelesini desteklemesi, II. Ermenistan ýn Anadolu daki isteklerinden vazgeçmesi, III. ülkesindeki iç karýþýklýklar nedeniyle Anadolu da fazla asker bulunduramamasý durumlarýndan hangilerinin doðrudan etkili olduðu savunulabilir? ) I ve III E) II ve III 10. A nin oðu Anadolu ya General Harbord baþkanlýðýnda gönderdiði heyet, bölgede Ermenilerin çoðunlukta olmadýklarýný belirtmiþtir. u durumun aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu ileri sürülebilir? A) Kurtuluþ Savaþý ný Ýtilaf evletleri nin kazanmasýna ) Ýtilaf evletleri yle barýþ yapýlmasýna ) A nin Lozan Antlaþmasý ný tanýmasýna ) A nin Ermenileri desteklemekten vazgeçmesine E) Ýtalyanlarýn Anadolu dan çekilmesine 8. Fransa, Mondros Ateþkes Anlaþmasý ndan sonra iþgal ettiði Anadolu nun güney illerinde halkýn topyekün direniþi karþýsýnda baþarýsýz olarak Anadolu yu terk etmiþtir. Güney ephesi nde halkýn iþgallere karþý hep birlikte mücadele etmesi aþaðýdakilerden hangisini göstermektedir? A A) Türklerin baðýmsýz yaþamak konusundaki azim ve kararýný ) Halkýn saltanat ve hilafete baðlýlýðýný ) Ýtilaf evletleri nin birlikte hareket ettiðini ) Milli Mücadele önemi nde dýþ yardým alýndýðýný E) Fransa dan sonra güney illerini Ýngiltere nin iþgal ettiðini 9. Osmanlý evleti nde Ermeni sorunu, XIX. yüzyýlýn sonlarýnda Ýngiltere ve Rusya nýn çalýþmalarýyla uluslararasý bir sorun haline getirilmiþtir. Ermeni sorununun uluslararasý bir boyut kazanmasýnýn, I. Ermenilerin Osmanlý evleti ne baðlýlýðýnýn azalmasý, II. yabancý devletlerin, Osmanlý evleti nin içiþlerine karýþmalarý, III. Osmanlý evleti nin dýþ politikada gücünün artmasý durumlarýndan hangilerine yol açtýðý savunulabilir? A) Yalnýz I ) Yalnýz II ) I ve II ) I ve III E) II ve III 11. TMM, atum Antlaþmasý ný aþaðýdaki devletlerden hangisiyle imzalamýþtýr? E A) Ermenistan ) Yunanistan ) Ukrayna ) Azerbaycan E) Gürcistan 12. I. Ýnönü Savaþý nýn kazanýlmasý Türk halkýnýn TMM ye ve düzenli orduya olan güvenini artýrmýþtýr. I. Ýnönü Savaþý ndan sonra, I. askerden kaçmalarýn azalmasý, II. Albay Ýsmet ey in generalliðe terfi etmesi, III. Ýstiklal Marþý nýn kabul edilmesi geliþmelerinden hangileri bu duruma doðrudan kanýt olarak gösterilebilir? A ) I ve II E) I, II ve III 13. Kurtuluþ Savaþý yýllarýnda, Türkiye üyük Millet Meclisi Hükümeti nin uluslararasý alanda kazandýðý ilk siyasî baþarý aþaðýdakilerden hangisidir? A) Londra Konferansý nýn toplanmasý ) Gümrü Antlaþmasý nýn imzalanmasý ) Lozan arýþ Antlaþmasý nýn imzalanmasý ) Ýtalya nýn Anadolu dan çekilmesi E) Moskova Antlaþmasý nýn imzalanmasý Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

18 Kurtuluþ Savaþý Test TMM, Eskiþehir - Kütahya Savaþlarýnýn kaybedilmesi üzerine 5 Aðustos 1921 de Mustafa Kemal Paþa ya aþkomutanlýk göreviyle birlikte yasama ve yürütme güçlerini geçici olarak kullanma yetkisini de vermiþtir. u uygulamanýn Mustafa Kemal Paþa ya, I. askeri gücü artýrmaya yönelik çalýþmalarý hýzlandýrma, II. ordu üzerindeki otoritesini güçlendirme, III. devlet iþlerinde tek baþýna hareket etme durumlarýndan hangilerini gerçekleþtirmede kolaylýk saðladýðý savunulabilir? E ) I ve II E) I, II ve III 4. Sovyet Rusya, Kurtuluþ Savaþý nýn devam ettiði yýllarda Anadolu daki ulusal baðýmsýzlýk çabalarýný desteklemiþtir. Ancak TMM nin 16 Mart 1921 de toplanan Londra Konferansý na temsilci göndererek Ýtalya, Ýngiltere ve Fransa ile görüþmeler yapmasýný protesto etmiþtir. Ayný þekilde TMM Hükümeti nin 20 Ekim 1921 de Fransa ile yaptýðý Ankara Antlaþmasý ný da protesto etmiþtir. Sovyet Rusya nýn bu tutumuna dayanarak aþaðýdakilerden hangisi söylenebilir? A) Türkiye de rejim karýþýklýðý çýkarmaya çalýþtýðý ) Osmanlý evleti nin yeniden güçlenmesini istediði ) oðazlar üzerindeki emellerinden vazgeçtiði ) Türkiye nin atý ile iliþkilerini geliþtirmesine karþý olduðu E) Yayýlmacý bir politika takip ettiði 2. Ýtilaf evletleri, Londra Konferansý na TMM'yi doðrudan davet etmek yerine, Osmanlý evleti nin göndereceði delegeler arasýnda Mustafa Kemal in veya onun yetkili kýlacaðý bir delegenin bulunmasýný istemiþlerdir. Ýtilaf evletleri nin bu tutumu aþaðýdakilerden hangisinin bir göstergesidir? A A) TMM yi hukuken tanýmaktan kaçýndýklarýnýn ) Osmanlý evleti ni yok saydýklarýnýn ) Anadolu üzerindeki emellerinden vazgeçtiklerinin ) TMM nin önerilerini kabul ettiklerinin E) Kendi içlerinde anlaþmazlýða düþtüklerinin 5. Ýtilaf evletleri nin TMM yi ilk defa hukuki bir güç olarak kabul etmeleri ve TMM ile anlaþma zemini aramalarýnda aþaðýdaki geliþmelerden hangisi daha etkili olmuþtur? A) Yunanlýlarýn Anadolu dan atýlmasý ) Ermenilerin yenilgiye uðratýlmasý ) Fransýzlarýn Güney ephesi nde yenilmesi ) I. Ýnönü Savaþý nýn kazanýlmasý E) Sakarya Savaþý ile Yunan ilerleyiþinin durdurulmasý 3. Londra Konferansý nda TMM temsilcisi Fransýz ve Ýtalyanlarla ikili antlaþmalar yapmýþtýr. Ancak yapýlan antlaþmalar bu devletlere bazý ayrýcalýklar verdiði için TMM tarafýndan onaylanmamýþtýr. TMM nin bu davranýþý, I. diplomatik alanda etkinlik kazanma, II. ulusal baðýmsýzlýktan ödün vermeme, III. hedefine askeri yollarla ulaþma tutumlarýndan hangilerini benimsediðini gösterir? ) I ve II E) II ve III 6. Mustafa Kemal Paþa, aþkomutanlýk Meydan Savaþý nýn kazanýlmasý üzerine, Ordular ilk hedefiniz Akdeniz dir. Ýleri! emrini vererek bütün ordularýn düþmaný denize kadar takip etmesini istemiþtir. Mustafa Kemal Paþa nýn böyle bir emir vermekle, aþaðýdakilerden hangisini amaçladýðý söylenebilir? A A) üþmanýn toparlanmasýna fýrsat vermemeyi ) Yunanlýlarla yeni bir meydan savaþý yapmayý ) oðu yönünde taarruz edilmesini saðlamayý ) Ege ve Akdeniz deki bazý adalarý ele geçirmeyi E) alkan Savaþlarýnda kaybedilen yerleri geri almayý 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 101

19 Kurtuluþ Savaþý Test Sakarya Savaþý ndan sonra Yunan kuvvetleri savunmaya çekilmiþtir. u bilgilere dayanarak Yunanistan ýn, I. Ankara yý alarak TMM yi ortadan kaldýrma, II. iþgal alanýný geniþletme, III. Ege ölgesi nde egemenlik kurma politikalarýnýn hangilerinden vazgeçtiði söylenebilir? ) I ve II E) II ve III 8. TMM, Sakarya Savaþý ndan sonra Ýtilaf evletleri nin ateþkes ve barýþ önerilerini prensip olarak kabul etmiþ, ancak barýþ için ön koþul olarak Anadolu nun boþaltýlmasýný istemiþtir. TMM nin bu tutumu aþaðýdakilerden hangisini göstermektedir? A) Ýç güvenliðin saðlanmasýna öncelik verdiðini ) Saltanatýn haklarýnýn korunmasýna önem verdiðini ) Toprak bütünlüðünden taviz vermeyeceðini ) Yayýlmacý bir politika izlediðini E) Ýtilaf evletleri yle diplomatik iliþki kurmaktan çekindiði 9. Güneydoðu Anadolu ve Çukurova daki Türk milli kuvvetleriyle baþ edemeyen Fransa, I. ve II. Ýnönü Savaþlarýndan sonra Ankara ya bir temsilci göndererek, TMM ile anlaþma yapmanýn yollarýný aramaya baþlamýþtýr. Ancak bu sýrada Türk ordusunun Eskiþehir ve Kütahya Savaþlarýnda yenilmesi üzerine görüþmeleri keserek temsilcisini geri çaðýrmýþtýr. Türk ordusunun Sakarya Meydan Savaþý ný kazanmasý üzerine ise TMM ile Ankara Antlaþmasý ný yaparak Güneydoðu Anadolu ve Çukurova dan çekilmiþtir. u bilgilere dayanarak aþaðýdaki yargýlardan hangisine ulaþýlabilir? A) Fransa, Türk milletinin haklarýna her zaman saygý göstermiþtir. ) TMM nin askeri baþarýlarý Fransa yý iþgalci düþüncesinden vazgeçirmiþtir. ) Sevr Antlaþmasý yürürlüðe girmiþtir. ) Fransa, Yunanlýlarýn atý Anadolu daki ilerlemelerini çýkarlarýna aykýrý bulmuþtur. E) TMM ile Fransa arasýnda savunma ittifaký kurulmuþtur. 10. I. I. Ýnönü II. II. Ýnönü III. Eskiþehir - Kütahya Yukarýdaki savaþlardan hangilerinin sonunda Yunanistan ýn Anadolu da iþgal ettiði bölge geniþlemiþtir? ) I ve II E) I, II ve III 11. Sakarya zaferinden sonra yapýlan Ankara Antlaþmasý ile Fransa, Hatay ve Ýskenderun dýþýnda iþgal ettiði güney illerinden çekilmeyi kabul etmiþtir. öylece Ermeniler de Fransa nýn desteðini kaybetmiþlerdir. u durum aþaðýdakilerden hangisinin gerçekleþme olasýlýðýný ortadan kaldýrmýþtýr? A) oðu sýnýrýnýn kesin þeklini almasý ) Kilikya Ermeni Krallýðý nýn kurulmasý ) Kurtuluþ Savaþý nýn kazanýlmasý ) Araplarýn baðýmsýzlýðýný kazanmasý E) Türklerin Hatay da varlýðýný sürdürmesi 12. Aþaðýdakilerden hangisi I. Ýnönü Savaþý nýn sonuçlarýndan deðildir? EE A) Çerkez Ethem isyanýnýn bastýrýlmasý ) Yunan ilerleyiþinin bir süre için durdurulmasý ) üzenli orduya olan güvenin artmasý ) Londra Konferansý nýn toplanmasý E) Kafkas umhuriyetleri ile Kars Antlaþmasý nýn imzalanmasý 13. TMM ile Sovyet Rusya arasýnda imzalanan Moskova Antlaþmasý nýn, I. Sovyet Rusya nýn Misak-ý Milli yi tanýmasý, II. Sovyetler irliði nin kapitülasyonlarýn kaldýrýlmasýný kabul etmesi, III. Ýki taraftan birinin tanýmadýðý devletler arasý bir senedi diðerinin de tanýmamasý hükümlerinden hangileri, iki devletin siyasal alanda birlikte hareket edeceklerini gösterir? ) I ve II E) II ve III Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi

20 Kurtuluþ Savaþý Test I. TMM nin, I Anayasasý ný kabul etmesi, II. Ýstanbul Hükümeti ni yok saymasý, III. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaþmasý ný imzalamasý uygulamalarýndan hangilerinin Ýtilaf evletleri ni rahatsýz ettiði savunulabilir? ) I ve II E) II ve III 2. Sakarya Savaþý ndan sonra, Malta ya sürgün edilen Son Osmanlý Mebusan Meclisi üyeleri ile Anadolu da esir edilmiþ olan yüksek rütbeli Ýngiliz subaylarý karþýlýklý olarak serbest býrakýlmýþlardýr. 4. TMM ile Fransa arasýnda imzalanan Ankara Antlaþmasý na göre; Ýskenderun ve Antakya topraklarýmýz dýþýnda kalmýþtýr. Ancak Fransa; Ýskenderun ve Antakya yý içine alan Hatay da özel bir yönetim kurulmasýný ve Türklerin kültürlerini geliþtirebilmesi için her türlü kolaylýktan yararlanmasýný kabul etmiþtir. u bilgilere dayanarak, I. Misak-ý Milli den taviz verilmiþtir. II. Fransa Hatay da Türk varlýðýný kabul etmiþtir. III. Avrupalý devletler Fransa yý yalnýz býrakmýþtýr. yorumlarýndan hangileri yapýlabilir? ) I ve II E) II ve III u bilgiye dayanarak, I. Ýngilizler, Yunan kuvvetlerini desteklemiþlerdir. II. Uluslararasý iliþkilerde eþitlik prensibi geçerlidir. III. Türkler, Ýngiliz manda yönetimini benimsemiþlerdir. yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? ) II ve III E) I, II ve III 5. Kurtuluþ Savaþý önemi nde, I. Londra Konferansý nýn toplanmasý, II. I. Ýnönü Savaþý nýn yapýlmasý, III. Moskova Antlaþmasý nýn imzalanmasý geliþmeleri aþaðýdakilerin hangisinde verilen sýraya göre gerçekleþmiþtir? A) I, II, III ) I, III, II ) II, I, III ) II, III, I E) III, II, I 3. Sadrazam Tevfik Paþa, Londra Konferansý na katýlacak heyeti belirlemek için TMM ye bir emir göndermiþtir. TMM ise Ýstanbul Hükümeti ni tanýmadýðýný belirtmek için Teþkilat-ý Esasiye Kanunu nun bir suretini Ýstanbul a göndermiþtir. Teþkilat-ý Esasiye nin, I. Kanun-i Esasi nin bazý maddeleri yürürlükte kalacaktýr. II. TMM nin üzerinde hiçbir siyasi güç yoktur. III. Yasama ve yürütme TMM ye aittir. IV. Seçimler iki yýlda bir yapýlýr. maddelerinden hangileri ile Ýstanbul Hükümeti yok sayýlmýþtýr? A) I ve II ) I ve III ) II ve III ) II ve IV E) III ve IV 6. Mustafa Kemal Paþa Sakarya Savaþý ndan sonra, I. Tekalif-i Milliye uyruklarýný yayýnlamýþtýr. II. Ýstiklal Mahkemelerini kendine baðlamýþtýr. III. Mahalli yöneticileri bu buyruklarý uygulamakla görevlendirmiþtir. u geliþmeler yasama, yürütme ve yargý güçlerini kullanmakla iliþki bakýmýndan aþaðýdakilerin hangisinde doðru olarak gruplanmýþtýr? A Yasama Yürütme Yargý A) I III II ) III I II ) I II III ) II III I E) II I III 11. Sýnýf / Ýnkýlap Tarihi 103