Ocak ' 95 ISSN No : O K O Z UI. z o Z. n O KAYNAK ÖZEL SAYISI

Transkript

1 Ocak ' 95 ISSN No : O K uı _l M O Z UI z o Z n O KAYNAK ÖZEL SAYISI

2

3 MÜHENDİS l MAKİNA M O B LÂKINA M Û H i' N O» S t, E R l Ö t» A S i, t ı i *, A «l, H O» f' KAYNAK VE LEHİM BAĞLANTILARININ SEMBOLİK GÖSTERİMİ Suat ANGI 12 Symbolic lllustrations of Weld Seams Bir mühendislik uygulaması olarak kaynak, bilgileri doğru ve anlaşılır biçimde tasarımcıdan kaynakçıya iletilmedikçe gerçek yerini ve önemini kazanamaz. MAG KAYNAĞINDA KAYNAK DİKİŞİNİN GEOMETRİSİNİ HANGİ FAKTÖRLER ETKİLER Çev : Kadir GENiŞ 19 Which Factors That Effect the Weld Joint Geometry At MAG Welding MAG kaynağında nüfuziyet ve kaynak dikişinin geometrisi belli bir çaptaki elektrod için geniş bir ayarlama aralığında ve üfleç eğimleriyle belli sınırlar içinde kontrol edilebilir. KARBON VE DÜŞÜK ALAŞIMLI ÇELİKLERDEN YAPILAN BASINÇLI KAPLARIN KAYNAK SONRASI ISIL İŞLEM KOŞULLARI (PWHT) Mustafa GÜLŞAN 24 Requirements & Limitations of Post Weld Heat Treatment for Pressure Vessels Construcîed of Carbon and Low Alloy Steels Bu çalışmada karbon ve düşük alaşımlı çeliklerden imal edilen basınçlı kapların ısıl işlem koşlları ve sınırlamaları "ASME CODE" a göre vurgulanmıştır. ÇELİK YAPILARIMIZDA KAYNAK KALİTESİ NEDİR? Hayati SOYKAN 30 What is the Weld duality On Steel Constructions in the Country Çelik yapıların kaynaklı imalatı konusunda, endüstrileşmiş ülkelerde hem teknolojik hem de sosyal yönden çok önemli gelişmeler olmuş, çeşitli standardlar hazırlanmış ve yürüdüğe konmuştur. TAHRİBATSIZ MUAYENE SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLME KRİTERLERİ Selahaddin ANIK, Murat VURAL 35 The Evaluation Criteria for NDT Results Günümüzde kalitenin oluşurulmasında, tahribatsız muayeneler özel bir öneme sahiptir. OTOMATİK KESİM TEKNOLOJİSİ Cüneyt OKÇU 40 Automatic Cutting Technology Dünyada önemi yıllar önce anlaşılmış olan "Otomatik Kesim Teknolojisi" Türkiye'de gelişmesine devam etmektedir. UT.U.U 1 ;. ' >. ' :,\ " ' < l ELEKTRİK ARK KAYNAĞI DİKİŞLERİNDEKİ KİMYASAL KOMPOZİSYON DEĞİŞİMLERİ Çev : Caner BATIGÜN 48 Chemical Composition Variations in Shielded Metal Arc Welds Elektrik ark kaynağı çeliklerin birleştirilmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntemlerden birisidir. Sunuş 2 Endüstriden Haberler 4 Ürün Haberleri 7 Komisyondan Haberler 9 Geçmişten Bugüne Mühendis ve Makina'da Kaynak 11 Atölyeden 43 Seminer Kurs Haberleri 44 Çalışma Güvenliği 46 Sorun Yanıtlayalım 56 Bilgi Sayfası 57 Süreli Yayınlar 60 ODTÜMMO Kaynak Müh. Duy 63 KAYNAK TEKNİĞİ 3 OERLlKON 64 l. 4*1/1/1

4 SUNUŞ ergimizin bu sayısı da Kaynak Özel Sayısı olarak çıkıyor. insanlığın metalleri işlemeye başlamasıyla, kaynak tekniği en basit biçimiyle uygulamaya başlandı. Eldeki kaynaklar, kaynak teknolojisinin beşbin yıldan daha uzun bir geçmişe sahip olduğunu belgelemektedir. Eski Mısır'da ve Mezopotamya'da, vazo ve süs eşyalarında kuyumcu kaynağının en güzel örneklerini görmek olasıdır. Demirci kaynağı ise ortaçağdan beri yapılagelen bir işlem yılında Humphrey Davy'nin elektrikle oluşturulan bir ısı ile çeşitli metalleri birleştirmenin mümkün olduğunu ortaya koymasından ancak 100 yıl geçtikten sonra düşüncenin endüstride yaygınlaştırılması mümkün olabilmiş ve iki dünya savaşı sırasındaki uygulamalar, Ark Kaynağının iki metalin birleştirilmesinde kullanılabileceğinin, itirazsız olarak herkes tarafından kabul edilmesini sağlamıştır. Dinamik yapı insarioğl» nun doğasının bir parçası; bunun sonucu ise ilerleme ve değişim. Teknolojik ve bilimsel gelişme her alanda olduğu gibi doğal olarak kaynak teknolojisi alanında da geçerli..tiğ, MIG, MAG, Tozaltı Kaynağı gibi kaynak yöntemleri gelişimden paylarını alıyorlar. Teknolojideki bu akıllara durgunluk veren gelişme düne kadar büyük yatırım yapılarak uygulama alam bulabilen elektron ışın, lazer gibi kaynak yöntemlerinin daha yaygın kullanımına olanak tanımakta. Teknolojinin bu konuda sahip olduğu yüksek bilgi birikimine karşın, insana bağlı yapısı nedeniyle bir çok da hatanın yapılageldiğide gerçek. Bölünüp batan gemiler, çöken köprüler, patlayan basınçlı kaplar, gibi örnek olaylar hep yaşadıklarımızdan. Tüm bunlar, konu ile ilgili sahip olduğumuz bilgi ve deneyim eksikliğini, ve uygulamadaki hataların yarattığı sorumlulukların mühendisler tarafından taşınan acı sonuçlarını ortaya koymakta. Bu nedenledirki kaynak teknolojisi ile ilgili çalışan tasarımcısından kaynakçısına kadar tüm personelin eğitimi, sertifikasyonu, denetimi önem kazanmaktadır. Odamız Kaynak Komisyonunun hazırladığı yeni bir özel sayı ile karşınıza çıkıyoruz. Bu sayımızda beş özgün, iki çeviri yazı ile birlikte ayın dosyaları adı altında bulacağınız köşe yazılarımızın ilginizi uyandıracağı görüşünü taşıyoruz. Mayıs '95 özel sayısında liej^ar birlikte olma dileklefimizi siz 'okuyucularımıza aktarırken ilgi ve katkılarınızı beklediğimizi belirtmek istiyoruz. Saygılarımızla kaynak özel TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLER) ODASİ AYLİK YAYIN ORGANİ Mühendis ve Makina Kaynak Özel Sayısı OCAK/JANUARY 199S Yönetim Y«rl tîettâ Öfftee Sümer Sokak &6/1A Öemirtepe ANKARA T4: (0310} Fax; (0312) MMO Adma Sahibi Puhlîsher Murat ÖNDER Sorumlu YazI İşleri Müdürü Managing Editör O U2 ŞAHIN özel Sayı Yayın Kurulu Publishing Eoarâ Melik ŞAHiN Tsriun ALAÇAM Katkıda Bulunanlar (Kaynak Komisyonu) M&m bers~at~large özgür AKÇAM Yeli AYKANAT Caner»ATIGÜlst Mete EFE Kadiı GENiŞ Cengiz SBNYEN Adnan Yaplm Yönetmeni M. Yüksel KÖKBN İlan Sorumlusu Advertisittg Repre$eütativ& Hatice ÇELİKASLAN Komisyon İlişkileri Redactor Yaprak BOYLA Dizgi Type Setting Ali Rıza FALCIOĞLU (MMO) Baskı MF Ltd ŞtL Tel {0312) »

5 Kaynak problemlerinize kesin çözüm! 20 Yıldır güvenle kullanılan Askaynak ürünleri: Üstün kaliteli ve geniş ürün yelpazesi, geniş bir dağıtım ağı ve güçlü teknik hizmet kadrosu ile öncü bir kuruluş olan Askaynak, 20 yıldır sürekli kendini yenileme ve çağa ayak uydurma çabasını; müşterilerine daha iyi ve daha kaliteli hizmet verme felsefesini hiç değiştirmedi. Her türlü koruyucu bakım ve tamir uygulamaları için özel geliştirilmiş üstün Kobatek teknolojisi: Proses ve yaygın danışmanlık hizmetleri ile Kobatek teknolojisi, tarımdan elektroniğe kadar 30 değişik sanayi dalında karşılaşılan her türlü koruyucu bakım ve tamir uygulamaları için özel olarak geliştirilmiştir. Kobatek Kaynak Tekniği Sanayii ve Ticaret A.Ş. Yakacıkaltı, Yan Yol, Mermer Sok. No. 4 Kartal istanbul, Tel: , Fax:

6 ENDÜSTRİDEN] HABERLER 3. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitim Programı Tamamlandı ***^^ ODTÜ Kaynak Teknolojisi Eğitim ve Araştırma Merkezi tarafından AlmanyaMünih Kaynak Enstitüsü'nün desteği ile Vr:; yürütülen Avrupa Kaynak Mühendisliği Kursu nün üçüncüsü tamamlanmıştır. 580 saatlik bu eğitimin sonunda tarihinde ODTÜ Sürekli Eğitim Merkezi'nde düzenlenen törende 11 katılımcıya sertifikaları verilmiştir. Bugüne kadar düzenlenen kurslar çerçevesinde 36 kişi eğitim programına katıldı ve programı başarı ile tamamlayarak Mühendisi unvanına erişti. * 1 3. Avrupa Kaynak Mühendisliği Eğitimi Sertifika töreninden görüntü bunlardan 33'ü Avrupa Kaynak j Çeşitli firma ve kuruluşlardan katılımcılar programa devam ettiler. Programa katılımcı gönderen firma ve kuruluşlar sırasıyla şunlardır. GAMAA.Ş.,»EGO, MKEKHassas Mekanik Fab., TAI, Deniz Kuvvetleri Kom., Savunma Sanayii Müsteşarlığı, FMCNurol Savunma Sanayi A.Ş., Nurol Makina A.Ş., TÜGSAŞ, OTO KAR, GÜRÎŞ, TEK, TSE, MAKSAN, TÜP SAN, ESDAŞ, Türkiye Gemi Sanayii, CAN SAŞ, EGE Endüstri, Burçelik, Marmara Transport A.Ş., KOSGEB ve Konya Ticaret Odası. Ulusal Kaynak Organizasyonuna Doğru * 8 Aralık'ta Ankara'da Makina Mühendisleri Odası Genel Merkezi'nde, Oda Başkanı Murat Önder'in önderliğinde biraraya gelen Oda Genel Sekreteri Oğuz Şahin, ODTÜ'den Prof. Dr. Alpay Ankara, Dipl. Ing. Friedrich Misckke, Zafer Filiz, SLV Berlin'den Dr. Ing. Dietmar Paulinus, Prof. Böhme ve Kaynak Komisyonu Üyeleri Cengiz Senyen, Melih Şahin, Kadir Geniş ve Tarhan Alaçam Türkiye'de kurulması amaçlanan Ulusal Kaynak Organizasyonu için görüş alışverişinde bulundular. Kuruluş planları yapılan ulusal nitelikteki vakfın amacı Türkiye'yi ulusal platformlarda temsil edebilecek, Avrupa Kaynak Federasyonu'na (EWF) gözlemci üye olarak katılacak, ülke kaynak endüstrisine destek olacak tek bir çatı altında toplayacak bir cemiyet oluşturmaktır. Bu amaç doğrultusunda alınan ilk karar Türkiye'deki ilgili kuruluş ve kişilerin biraraya geleceği ve vakfın kurulması için herkesin görüşünü açıkça ortaya koyabileceği bir toplantıyı 1995 yılının Mart ayı içinde düzenlemektir. Hepimizin arzuladığı ve yürekten desteklediği bu hedefe ulaşabilmek için katılımın yüksek olması beklenmektedir. Uluslararası Deniz Korozyon Forumu 1990 yılında Amsterdam'da başarıyla gerçekleştirilen forumu takiben, Deniz Korozyon Klubü ve Nickel Geliştirme Enstitüsü, Avrupa Korozyon Federasyonunda desteği ile 1995 yılında 2425 Nisan'da Malta'da bu foruma ev sahipliği yapacaktır. Oturumların 4 alanda toplanması beklenmektedir. Bu alanlar; mekanizmalar ve test etme, microbiallyünfheneed corrosion and bioforling, denizsuyu sistemleri ve diğer denizcilik sistemleri hesaplama. TWI, denizcilikte ve kıyıdan uzak ortamlarda kullanılan malzemelerin performansı ve bozulmalarıyla ilgili olan, ilgi duyan firmaları kapsayan Deniz Korozyon Klubünün sekreteryasını üstlenmiştir. Tartışmalara katılmak veya forumda bulunmak isteyenler için başvuru adresi: Nickel Development Institute, Rasemarie Evans ETIC Centree, The Hollovvay, Alverckurel, Birmingham B48 TQB MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISI 2

7 ENDÜSTRİDEN ı HABERLER Maliyet Hesabına Önem Verenler İçin Kalite maliyeti hesabına önem verenler için değerli bir doküman BS 6143KalitcEkonornisi Rehberi(Guidesto tbeecortomiesof Quality) kısım 2. Bir ingiliz standartlar enstitüsü, BSI, dokümanı olan bu yayın kalite ile ekonomi arasındaki bağıntıyı basitçe ortaya koyuyor ve formüllerle ifade edilmesine yardım ediyor. Bu dokümana göre, başarılı işler finansman planlanması ve kontrolü sayesinde gerçekleşir. Kalite hatalarının finans terimleriyle ifade edilmesi tavsiye edilmektedir. Bu doküman kalite maliyeti hesaplaması yapmak isteyenler için çok yararlı olacaktır. British Standard Guide to the economics of quality Amerika'daki Endüstriyel Radyografi Uygulamaları Amerika Birleşik Devletleri'nde Nükleer Düzenleme Komitesi endüstriyel radyografi kuralları için yeni değişiklik önerilerini yayınladı. Buna göre önerilen kural değişiklikleri şunları içermektedir : Geçici çalışma alanlarında radyografik kontrol en az iki kalifiye eleman ile yapılacak, operatörlerin sertifikasyon zorunluluğu olacak, sabit elemanların radyografik kontrol alanlarında görülebilen ve işitilebilen uyan sistemleri olacak ve resmi olarak tanımlanmış radyografi güvenlik görevlisi bulunacak. Geçici çalışma alanlarındaki en az iki kalifiye eleman önerisi tek kişinin güvenli iş ortamı sağlamada yeterli olmayacağı, izinsiz olarak radyasyon sahasi' na girişlere mani olamayacağı ve işi etkili olarak yürütemeyeceğinden kaynaklanmaktadır, ikinci kişi en azından operatöre yardım eder, dokümantasyon işini tamamlar ve acil durumlarda hemen müdahale etmeye hazır olur. Zorunlu sertifikasyon da ASNT tarafından yürütülen eğitim ve belgelendirme programının benzeri olacak. Sertifikasyon için başvurular 520 saat bilfiil iş tecrübesine sahip, 40 saatlik radyasyon emniyeti eğitimini tamamlamış ve yazılı sınavı geçmiş olmalıdır. Hidrostatik Test Öncesi Boya İşlemi Uygun mu?, South Cherleston'da Union Carbide Şirketinde yapılan araştırmalara göre basınçlı boru hattı imalatçıları kaynak birleştirmek' boruların boyama işlemini hidrostatik testten sonra yapmalıdır. Araştırmacılar test kaplarını SA 53 Gr B malzemeden 6" boyunda NPS4 Sch 40 karbon çeliği boru ve standart boru kepi ve çelik dövme fitingden yaptılar. Bütün test kapları ASTM E 'e göre (Hidrostatik kaçak testi için Standard Metod) yapılan ön testi geçtiler. Kılcal delikleri simule edecek.0135" ve.200" çapında boydan boya delikler bomkep kaynaklarına mekanik olarak açıldı. Kapların her biri üç değişik boya sistemlerinden biri ile boyandı. Bunlar; 1) inorganik çinko primer üstüne vinil son hat, 2) vinil primer üstüne vinil son hat ve 3) epoksi primer üstüne epplesi son hat. Boyalar oda sıcaklığında 60 saat kürlendi. Daha sonra kaplar hidrostatik basınç testine aşağıdaki şekilde tabi tutuldular. 1,125 lb/in 2 de 30 dakika 2,000 lb/in 2 de 10 dakika 2,400 Ib/im de 5 dakika Vinil boya sistemleri 325 ile 1125 lb/in 2 arasında kaçak verdi. Epoksi sistem ise çok hafif sızdırmasına rağmen 2140 lb/in 2 basınca dayandı. Araştırmacıların değerlendirmesine göre boya küçük hataları izole edebilir, saklayabilir ve hidrostatik testte tesbit edilmesini engelleyebilir. Ama çalışma şartlarında işletme basıncı test basıncının üstüne çıktığında, veya proses akışını boyayı çözdüğünde sistem devredeyken kaçaklar ortaya çıkabilir. MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISI 2

8 ENDÜSTRİDEN! HABERLER Kaynak Tekniği Derneği Üyelerini Bir Araya Getirdi Merkezi istanbul'da bulunan Kaynak Tekniği Derneği 17 Kasım 1994'de Büyük Sürmeli Otelinde üyelerini bir araya getirdi. 50 civarında üyenin katıldığı gecede birlikte hareket kararı alındı. Başkanlığını Prof. Dr. Selahattin Anık'ın yaptığı derneğin amaçları arasında kaynak konusunda eğitimler, seminerler, sempozyumlar düzenlemek, yayınlar yapmak, bilimsel araştırmalar gerçekleştirmek önde gelmektedir. Tahribatsız Test Kursları Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde (ÇNA EM), Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) standartlarına uygun olarak teçhiz edilen ve uygulamalarını Avrupa Standardı (EN 473) kapsamında yürüten endüstriyel uygulama bölümünde, tahribatsız muayene uygulayıcılarının bir vasıflandırma ve belgelendirme sistemi içinde eğitimini amaçlayan bir seri kurs düzenlemiştir. Kurs dili Türkçe olacak ve IAEA TECDOC407 eğitim klavuzuna göre verilecektir. Kursların sonunda yapılacak olan pratik ve teorik sınavlarda başarılı olanlara Temel Eğitim Belgesi verilecektir. Uluslararası Sergi ve Toplantı Organizasyonu Dünya'nın en büyük kaynak organizasyonlarından biri "Uluslararası Kaynak ve imalat Sergisi ve Yıllık Kongre" 26 Nisan 1995 tarihleri arasında Amerika Birleşik Devletleri'nin Ohio Eyaletinde Clereland Kentinde LAWS tarafından gerçekleştirilecek. Bu büyük buluşmada, dünyanın önde gelen firmaları en son ürünlerini sergileyecek, tanıtım yapacak. Ayrıca ilgi duyanlara çeşitli konularda seminerler düzenlenecek. Bu zaman diliminde aynı organizasyon kapsamında; 4. AWS Termal Püskürtme Sempozyumu 26. AWS Uluslararası Lehimleme Konferansı INALCO '95, 6. Uluslararası Alüminyum Kaynağı Konferansı düzenlenecektir. MÜHENDiS VEMAKINA KAYNAK ÖZEL SAYISI2

9 1ABERLERİ KOIKE KESME SİSTEMLERİ 1994 yılı başı itibari ile kesme sistemleri konusunda araştırmaları tamamlamış ve Türkiye'deki müşterilerine en uygun ürünün kalite, yedek parça ve servis olarak KOIKE firmasında olduğunu belirleyerek bu firmayla 1994 yılı itibari ile bir distribütörlük anlaşması yapıp Türkiye'de yaygın satış, pazarlama servis faaliyetlerine başlanmıştır. Oerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A.Ş. Değişik Kesme Amaçları için Üretilen Yarı Otomatik / Otomatik Kesme Makinaları Hand Auto (Otomatik Gaz Kesme Torcu) Bu makinalar, çelik levhayı herhangi bir şekilde kesebilen (düz kesim, açılı kesim, şekillendirme vs.), çok değişik tipteki (levha, boru, çubuk vs.) malzemeler üzerinde çalışabilen sistemlerdir. ÖZELLİKLERİ : Kesme kalınlığı: 5 ila 30 mm. Kesme hızı :200 ila 700 mm/dak. Kesme yöntemi : Makinayı parçanın üzerinde gezdirerek Hız kontrol metodu : Transistor kontrol Güç : AÇ 120 V veya AÇ 220 V. Motor : DC 12 V 7200 R.P.M. hız düzenleyici 1/300 Nozul : 102 (Asetilen) veya 106 (LPG) Auto Piçle (Otomatik Gaz Boru Kesme Makinası) Yıllarca çalışılarak geliştirilmiş, işçilik maksimum miktarda azaltılmış, portatif bir boru kesme makinasıdır. ÖZELLİKLERİ: Kesme kalınlığı: 5 ila 50 mm. Kesme hızı: 100 ila 700 mm/dak. Kesilcbilen efektif boru çapı: 150 ila 600 mm 0 Eğilimli kesme açısı: 45 dereceye kadar Motor: lo.ooor.p.m. Güç kaynağı: AÇ 100 V Ağırlık : 14 kg. Nozul: 102 (Asetilen) veya 106 (Propan) Auto Piçle S Bu model, uzaktan kontrollü, gaz otomatik boru kesme makinasıdır. Özellikle geniş çaplı borular için uygulanır. ÖZELLİKLERİ : Boru kesme kalınlığı: 5 ila 50 mm. Boru kesme çapı: 600 mm 0'nin üstü 150ila600mm'de mümkün) Kesme hızı: 100 ila 700 mm/dak. Motor: lo.ooor.p.m. Ağırlık : 15 kg. Nozul :102 (Asetilen) veya 106 (Propan) Güç kaynağı: AÇ 100 V. Oerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A.Ş. Tel: Fan : HYPERTHERM MEKANİZE KESİMDE HT 2000 MODELİ ENDÜSTKİDE KULLANILMAYA BAŞLANDI : 2000 amper gücünde ve uzun ömürlü sarf malzemesi kullanılan HT OO 8OO 1OO HT 2OOO sisteminin, alışılmış oksijen kesimine göre sarf malzemesi karşılaştırılması l ^^k Uzun ömürlü, oksijen kesimi teknolojisi 20 3O mmodeli alaşımsız çelikte kesme maliyetlerini düşürdü. HT 2000 kesme gazı olarak oksijen ve hava kullanmaktadır. Bu sayede kesim temiz çıkmakta, yüksek hızlara erişilmekte ve kesim yüzeyi mükemmel olarak kaynaklanabilmektedir. Oksijen kullanımındaki tek dezavantaj olan sarf malzemelerinin kısa ömürlü olması ise HT 2000 ile ortadan kalkmıştır. HT 2000 sistemi bildiğimiz oksijen plazma yöntemine göre elektrod ömrünü 6 misline kadar çıkarmıştır. HT.20.QO.sişte.rniy.tablalikesim tezgahları, punch presler, robot uygulamaları için geliştirilmiştir. Makinanın bünyesindekrınikroprosesörakıın, akışı gibi fonksiyonları hassas olarak kontrol ederek temiz ve düz bir kesim yüzeyi elde eder. HT 2000 sistemi 25 mm'ye kadar metal kesiminde verimli olarak kullanılır. HT 2000 Sisteminin Özellikleri HYPERTHERM Firması 1968 yılından beri endüstriye yüksek kaliteli, teknolojik olarak en gelişmiş sistemleri sunmaktadır. HYPERTHERM Firmasının ana amacı kesimin l metreye maliyetini düşürmektir, 1 Uzun Ömürlü Oksijen Parçalan Teknolojisi : Bu teknoloji sayesinde kesme zamanına bağlı olarak 1200 kere kesme başlangıcı yapılabilir. 2 Çift Gaz Sistemi: Kesme gazı olarak oksijen, hava, azot, hidrojen ve koruyucu gaz olarak hava, azot ve karbondioksit kullanılabilir Amper ve 30 KW Güç : Bu güç sayesinde 25 mm'ye kadar metallerde oksipropan ve diğer metallere göre hızlıdır. 4 %100 Çalışma Rejimi : 25 mm'ye kadar kesimlerde'devamlı çalışabilir. 5 Akım Kontrolü : amper arası hassas ve kademesiz ayarlanabilir. 6 Mikroprosesör Kontrol : Bu sayede akım ve gaz akışı hassas ayarlanır. 7 Tor eh ve Koruması : Sadece Alışılagelmiş oksijen sistemi 4O bo 6O HYPERTHERM'e ait olan bu teknoloji sayesinde nozolu parçadan izole eder ve sıçrayan metal parçalardan nozulu korur. 8 Uzun Ömür ve Yüksek Kalite : HT 2000 sisteminde kullanılan sarf malzemeleri tek tiptir. Uzun ömrü MÜHENDiS VE M AKI N A KA YNAK ÖZEL SA YISI 2

10 URUN HABERLERİ ve yüksek kaliteli kesimi aynı anda sağlar. 9 Su Soğutmalı Torch 10 Panel : Gaz akışı, su sıcaklığı, su akışı, su seviyesi, transformatör ısısı gibi önemli etkenler panelden görülür. Karadeniz Kaynak Merkezi A.Ş. Tel: (0212) TİTREŞİMLERLE BİRKAÇ DAKİKADA GERİLİM GİDERME Metallerdeki k,alıcı gerilimler çeşitli sebeplerden dolayı oluşabilir. Döküm malzemelerde katılaşma esnasında oluşan çekme gerilimlerinden, metal şekillendirmede ve kesmede metallerin elastik karekteristiklerinden dolayı oluşan deformasyonlardan ve kaynakta metallerin genleşmesi ve çekmesinden kalıcı gerilimler oluşur. Bazen bu gerilimler öyle yüksek boyutlardadırki çarpılmalara ve çatlaklara sebep vermemeleri için giderilmeleri gerekir. Bunun için de atomlann bir şekilde hareket ettirilmeleri gerekir. Bu da dışarıdan enerji sağlanarak mümkündür. Bu enerji fırınlarda parçaların bir süre ısıtılması ile sağlanabilir. Çelik parçalar için bu sıcaklık genellikle 60070p C civarıdır. Parçalar belli bir sıcaklığa kadar ısıtılır, bir süre bu sıcaklıkta bekletilir sonra yavaşça soğutulur. Bu ısıl işlem metodu büyük parçalar için pahalı ve büyük tesisler gerektirir, ayrıca bu yöntem zaman kaybına ve parça yüzeyinde istenmeyen kalıntıların oluşmasına sebep olur. Diğer bir yöntem de yaşlandırmadırki bu da %100 gerilim giderme için çok uzun süre gerektirir. Titreşmelerle gerilim giderme, düşük frekanslı titreşimlerin kullanıldığı bir yöntemdir. Yarım kilodan 150 tona kadar parçalar montajlı halde iken de bu işleme taabi tutulabilirler. Süre parçanın ağıılığma göre değişir poundluk parça için bu süre 25 dakikayı bulmaktadır. "FORMULA 62" titreşimle gerilim giderme cihazının ısıl işleme nispeten çeşitli avantajları vardır. Kolayca işlem yapılacak yere taşınabilir. Ekipman maliyeti ve işletme masraflan düşüktür, işlem sonrası iş parçasının yüzeyinde bozulma ve renk değişikliği söz konusu değildir. Tek bir cihaz her büyüklükte parça için uygundur. Stress Relieving Engineering Co MonıovU Avenue, Bldg. Al Costa Mesa, California 92627, A.B.D. BİLGİSAYAR PROGRAMI: KAYNAK ÖLÇÜSÜ HFS ART WELDS adlı bilgisayar programı, verilen yükleme durumu ve konfigürasyona göre minimum kaynak ölçüsünü hesaplamaktadır. Windows ortamında çalışan program 15 değişik standart kaynak konfigürasyonunu içermektedir. Kullanıcı uygulanan yükle me durumunu ve müsaade edilen gerilim değerlerini programa girecektir. Yazıcıdan program çıktısı basılı olarak da alınabilmektedir. Temel değişkenler (kuvvet, moment, elemanların boyutları) bir kere programa girildikten sonra, kaynak konfigürasyonunu değiştirmek ve ölçüyü tekrar tekrar hesaplamak için sadece fareyi (mouse) hareket ettirip, klik etmek yeterli olacaktır. Gereksiz Donanım : veya daha yukarısı bir PC, Windows 3.1 ve fare (mouse). ARCHON Engineering Box : 1623, Columbia, M , A.B.D. Tel: (314) ÎLK YERLİ, BİLGİSAYAR KONTROLLÜ ELEKTROFÜZYON KAYNAK MAKİNASI Tega Makına Sanayi ve Ticaret A,Ş., CNC teknolojisinin özel bir uygulaması olan TEGA 2001 Elektrofüzyon Kaynak Makinasmın üretimini tamamlamıştır. Tega 2001 /..tümüyle bi Igisayar. kontrol lü bir makinadır. PC ile bağlantılı çalışabilir, Printout alınabilir, Barcod okuyucu takılabilir, 1000 adet değişik malzemeyle ilgili voltaj, akım, kaynak süresi bilgilerini saklayabilir. 200 adet kaynakla ilgili bilgiyi depolayabilir ve istendiğinde yazıcıdan çıktı alınarak kaynak kaliteleri görülebilir. 48 V.'a kadar değişik ülke ve markaların fitinglerini kaynak yapabilir. Böylelikle kuruluşlar ve firmalar diledikleri marka elektrofüzyon fitingleri satın alabilecekler, tek bir kaynağa bağlı kalmayacaklardır. Değişik ülke standartlarına göre imal edilen fitinglerin kaynağım yapabilmesi en büyük avantajdır. Tega Makina ve Sanayi Ticaret A.Ş. Tuna Cad. No. 18/A Yenişehir ANKARA Tel: Fax: MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISI 2

11 KOMİSYONDAN HABERLER MAKINA MÜHENDİSLERİ ODASI KAYNAK KOMİSYONU AMACI VE HEDEFLERİ H alen çalışmakta olan Kaynak Komisyonu, ulusal sanayimizin gelişimine, kaynak konusundaki gereksinimlerine, ülkemiz kurum, kuruluş ve çalışanlarının bilimsel ve teknolojik düzeyleri gözönünde bulundurularak Türkiye Mühendis ve. Mimarlar. Birliği (TMMOB) Makina Mühendisleri Odası (MMO) bünyesinde 1994 yılı başlarında kurulmuştur. AMAÇ Baskça amacı bu alanda çalışan istisnasız herkese (akademisyen, mühendis, teknisyen, operatör, kaynakçı) ulaşmak, Türkiye'deki potansiyeli, ilgiyi belirlemek ve yakın gelecekte kurulması amaçlanan Ulusal nitelikte bir Kaynak Organizasyonu yapılanması için platform oluşturmaktır. Bu amaç doğrultusunda, kaynak alanında çalışan personelin yeterli bilgi ve beceri seviyesine getirilmesi, Avrupa standartlanna göre vasıflandırılması için kısa ve uzun vadede eğitim, seminer programlarının düzenlenmesini, kişi ve kuruluşların bilgi ve tecrübe birikimlerinin paylaşılmasını, dünyadaki ve ülkemizdeki gelişmelerin yaygın şekilde duyurulabilmesini, etkin ve etkili bir iletişim ağının kurulmasını planlamaktadır. Kaynak konusunda yapılan faaliyetlerin ülke bütününde standartlandırılması, denetim altına alınması için diğer ilgili kuruluşlar ile işbirliğine gidilerek yasa tasarısı, yönetmelik gibi düzenlemeler ile disipline sokulması amaçlanmaktadır. Yurtiçi ve dışında kaynak konusunda faaliyet gösteren benzer kurumlarla işbirliğine ve iletişime girilerek daha yaygın ve çağdaç çalışmalar yapmak planlanmaktadır. ÇALIŞMA PROGRAMI Kısa Vadeli Çalışma Programı 1994 ve 1995 yülarıaçinde Oda yayın organı Mühendis ve Makina Dergisinin ekinde her 4 ayda bir Kaynak Özel Sayısı çıkarmak. Anket Çalışması: Bu alanda çalışan her kesimden insana ulaşarak onların ilgi, çalışma alanları ve uzmanlık bön u larmı belirlemek, bir adres kütüğü oluşturabilmek ve komisyon çalışmalarına yön verebilmek amacıyla daha kapsamlı bir anket formu hazırlanıp Haziran '94 Mühendis ve Makina ekinde ve her özel sayı içinde dağıtımı yapılacak. Derginin ulaşmadığı yerlere de imkan dahilinde elden ve posta ile dağıtımı yapılacaktır. Eğitim Çalışmaları : Öncelikli olarak kısa süreli 'l ya da 2 gün' Ve fiyat olarak cazip seminer ve kurs programları düzenlemek. Bu programlar temel kaynak bilgisine ve pratik uygulamalara yönelik olacaktır. Nitelikli ve fiyat olarak da cazip eğitim programları ileride yapılması planlanan daha kapsamlı eğitimler için sağlam bir zemin oluşturacaktır. Danışmanlık Hizmetleri : Daha çok Ankara ve civarındaki firmalara kaynak konusunda imkan dahilinde danışmanlık hizmeti sağlanacaktır. Bu hizmet dergi kanalıyla duyurulacaktır. Uzun Vadeli Çalışma Programı Kaynak Özel sayılarının gördüğü ilgiye ve amacına bağlı olarak oda bünyesinde sürekli yayınlanacak bir Kaynak ihtisas Dergisinin çıkarılmasını sağlamak. Eğitim Çalışmaları : Avrupa kökenli, Avrupa Kaynak Federasyonu, EWF, tarafından akredite olmuş bir organizasyon ile işbirliğine girilip sertifikalı kaynak teknisyeni, kaynak öğretmeni ve kaynakçı eğitim programları düzenlemek. Uzmanlık alanlarına (basınçlı kapların kaynağı, tamir kaynakları gibi) yönelik seminerler düzenlemek. Sempozyum ve Kongre Organizasyonu : Kaynak konusu üzerine ulusal veya uluslararası sempozyum ve kongre düzenlenmesi ve devamlı hale getirilmesi. Danışmanlık Hizmetleri : Akredite olmuş, uluslararası kabul gören bir kurum işbirliği yaparak üçüncü parti bağımsız denetleme hizmetlerini yerine getirmek. Küçük, orta ve büyük ölçekli kaynaklı imalat sanayiini kapsayacak, kaynaklı imalatta karşılanması gereken minimum işgücü, ekipman, teçhizat ve çalışma alanı koşullarını belirleyen, Türkiye'de uygulanması öngörülen bir tasarı paketi hazırlanması ve bunun ilgili otoritelere ulaştırılması, yürürlüğe konması için çalışmalar yapmak. Ulusal Kaynak Organizasyonu: Eğitim ve çalışma disiplini farkı gözetmeden kaynak konusunda çalışan ve/veya konuya ilgi duyan herkesin tek çatı altında toplanacağı uluslararası alanlarda Türkiye'yi temsil edebilecek bir organizasyon yapılanması için plan oluşturmak ve ilgili kruluşları harekete geçirmek. Not : Komisyonda ve/veya komisyona bağlı çalışma gruplarında görev almak isteyenler için başvuru adresi aşağıdadır. TMMOB Makina Mühendisleri Odası Genel Merkezi Kaynak Komisyonu Sümer Sokak No.36/lA Demirtepe/ANKARA Tel : O Fax : O MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISI 2

12 KOMİSYONDAN HABERLER KAYNAK KONULU ANKETİMİZ DEVAM EDİYOR ilk olarak Mühendis ve Makina Dergisinin ekinde Haziran '94 sayısında ve daha sonra da Eylül "94 Özel Sayısında dağıtımı yapılan anketimize yanıtlar gelmeye devam etmektedir. Anket çalışmamız 1995 yılında da devam edecektir. Aralık '94" sonuna kadar komisyonumuza ulaşan anket formlarının değerlendirmesi aşağıdaki gibidir. SONUÇLAR a) Komisyona ulaşan anket formu sayısı : 116 b) Uzman kadroda görev almak ister misiniz? d) Yanıt verenlerin görev sınıflarına göre dağılımı M Metal Kesme 6.8% 13 Tahribatsız muayene 3.3% Ü Metal işleme 6.8% El' Uzay, Havacılık 13:8% B Otomotiv 6.9% 3 Makina imalatı 5.4% O Gemi Inşaa 12.8% Q Boru kaynağı 2% S Basınçlı kaplar ve tanklar 9.7% Evet %57 Hayır %43 c) Yanıt verenlerin işyeri çalışma alanlarına göre dağılımı Yönetici, Müdür %19 ü Kalite Kontrol %14 ü Kaynak Mühendisi %10 E3 işyeri Sahibi, Ortak %9 M Kaynakçı %8.6 0 (Tasarım Mühendisi %8 M 'imalat Mühendisi %7 D Oiğer %24.4 e) Teknik ilgi alanlarına göre dağılım (1., 2. ve 3. tercihlerine göre) 0 Çelik konstrüksiyon yapılar 9.7% S Diğer 9.5% f) Kaynak Teknik ilgi alanlarına göre dağılımı (l. ve 2. tercihlerine göre) imalat Sanayi 33% Havacılık, uzay 23% Üniversite, Y. Okul 8% Mühendislik, Proje 5% Otomotiv Sanayi 4% Diğer 27% Demir Çelik 9.7% Alüminyum 8.5% Demirdışı metaller 1.4% Seramikler 0.6% B Örtülü elektrod kaynağı 27.5% ü Tozaltı kaynağı 13.5% CU Tungsten asal gaz kaynağı, TIĞ 18% E3 Metal asal gaz kaynağı, MIG 21.5% ü Metal aktif gaz kaynağı, MAG 13% 03J Direnç kaynağı 2.5% [U Plazma kaynağı 1.5% E3 Lehimleme 1% M Diğer 1.5% MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISI 2

13 GEÇMİŞTEN BUGÜNE ı MÜHENDİS VE MAKINA'DA KAYNAK Yayın Hayatına Başladığı 1950'lerden Bugüne Kadar Kaynak Teknolojisi ile İlgili Olarak Dergimizde 128 Teknik/ İnceleme, Araştırma Yazısı Yayınlandı, Bu Sayımızda İse Köşemiz için Geçmişten 3 Yazı Seçerek Sizlere Özetledik, İlginizi Çekeceği Düşüncesiyle 37 yıl önce Brüksel'deki milletlerarası sergi, kaynak tekniğinin o yıllarda kaydettiği ilerlemenin oldukça ilginç bir örneğini sergilemekteydi. Belçikalılar tarafından inşa edilen Atomlum sergisinin sembolü olmakla kalmamış, imalatı sırasında uygulanan kaynak tekniğide bir çok teknik yayın organına malzeme olmuştu. Konu güncelliğini kaybetmeden 1959 yılında da Mühendis ve Makina Dergimizin 27. sayısında; Sn. Selahattin ;. tik ve Sn. Erdal Kunt tarafından derlenen Belçika Fuarındaki Atomium'un İnşasında kullanılan Elemanların Kaynağı isimli makale ile okuyucularımıza aktarılmıştır.» Kaynak teknolojisinde tasarımdan bitmiş ürüne kadar olan tüm aşamalardaki genel kriterlerin ana hatlarıyla verildiği yazıda; 1. Elemanların Seçilmesi, 2. Çeliklerin Seçilmesi, 3. Elektrotların Seçilmesi, 4. Elemanların Kaynağı, 5. Kontrol ana başlıkları altında Atomium'un inşaası incelenmiştir. 1970'li yılların başlarında inşaasına başlanan özellikleri ve büyüklüğü Şekil 1 Atomium'un umumi görünüşü (Sene.3, Sayı 27) açısından o yıllarda ülkemizin en büyük, Dünyanın ise sayılı asma köprülerinden birisi olan Boğaz Köprüsü, (toplam uzunluğu 1560 m; orta açıklığı 1074 m ve genişliği m) imalatında uygulanan teknikler açısından ilgi çekici olmuştur. Sn. Nezihi Özden tarafından derlenen ve Dergimizin 1974 yılı 206. sayısında yayınlanan Boğaziçi Köprüsünde Tahribatsız Muayene Uygulamaları isimli makalede; köprünün ana bölümlerini meydana getiren betonarme kule ayakları ve ankrajlar, çelik kuleler, kablolar, çelikten vo 1071 m uzunluktaki asma platform çelik kirişler üzerine oturan bötonarme plaktan oluşan yaklaşım viyadüklerden söz edilmiş ve köprü inşaasının can damarı olarak nitelendirilebilecek çelik yapıların imalatı, aşağıda O sıralayacağımız konu başlıkları altında detaylı olarak incelenmiştir ;» 1. Çelik yapıların atölye işlemleri 2. Çelik yapıların şantiye işlemleri 3. Malzeme ve kaynak özellikleri 4. Kaynak muayeneleri 5. Levhalarda laminasyon muayeneleri Şekil 1 Köprü platformunun yerde montajı (Mart 1974, Sayı 206, Sf.87) m şantiye kaynağının yapıldığı köprü inşaasında bu metrajın %91 'lık kısmı toz altı metodu ile yapılmış önemli kaynak dikişlerini içeren söz konusu şantiye kaynakları, %11.5 ile %4.4 oranında radyografik muayeneden geçirilmiştir. Makaleden derlenen istatistik! yapısı hakkında biraz daha çarpıcı bilgi vermektedir o Kaynak işleminin insan sağlığı üzerindeki olası etkileri kaynak tekniğinin yaygın olarak kullanılmaya başladığı 1920 yıllarından günümüze artan oranlarda ilgilenilmeye başlayan bir konu olarak dikkat çekmektedir. Hala hazırda birçok işyerinde kaynak işlemlerinde verim ön planda, fakat işin kalitesi ve insan sağlığı ikinci planda tutulmaktadır. Yayın hayatına başladığı 1950'li yıllardan bu yana sürekli işçi sağlığı ve iş güvenliğini sürekli gündümde tutan dergimizde 1986 ylı 314. sayıda yayınlanan, Sn. Mehmet Dağlılar'ın çevirdiği Kaynak İşleminin İnsan Sağlığı Üzerindeki Olası Etkileri isimli makalede; konu tarihsel bir süreç içinde ele alınmakta, kaynak yöntemlerine bağlı olarak olası etkiler irdelenmekte ve etkilerin azaltılması, ortadan kaldırılması yönünde uluslararası standartların rehberliğinde çözüm yöntemleri tartışılaıak okuyucu bilgilandirilmekte. MÜHENDiS VE MAKlNA KA YNAK ÖZEL SA YISS 2 n

14 KAYNAK VE LEHİM BAĞLANTILARININ SEMBOLİK GÖSTERİMİ (iso 2553 ULUSLARARASI STANDARTI İLE ANSI/AVVS A AMERİKAN ULUSAL STANDARDININ KARŞrLAŞTIRlLMASI) MAKALE SuatANGI* Kaynak tekniğinde kullanılan standartlar, tekliflerde, siparişlerde ve yazışmalarda yanlış anlamaları önlemeyi ve ortak bir "dil" oluşturmayı amaçlar. Kaynak dikişleri genellikle, üretilecek dikişin şekline benze < yen sembollerle tanımlanır. Bu temel semboller, dikiş yüzeyinin şeklini ya da dikisin yapılışını gösteren ek sembollerle tamamlanır. Kaynak dikişini tam ve doğru bir şekilde tanımlayabilmek için, temel ve ek sembollerin yanısıra, dikişin ölçülendi rilmesi ve başka ek bilgilerin de (kaynak yöntemi, kaynak pozisyonu, dolgu malzemesi tipi, vb.) verilmesi gerekir. The standards being used in welding technology are aimed to prevent any nusunderstanding in purchasing and ordering and toform a common "welsymbols may be completed by the symbols characterizing the shape of the extemal surface ör the shape of the tveld. wtul in order to illustrate illustı the weld seam ding language ". The vreld seams are generally illustrated by the symbols which are similar to the weld seams to be produced. These < correctly, it is very important to know the measurements of the weld seam and other additional informations (such as welding method, welding position, filler material ete...) as well as the elementary and supplementary symbols. GiRlş B ir mühendislik uygulaması olarak kaynak, bilgileri doğru ve anlaşılır biçimde tasarımcıdan kaynakçıya iletilmedikçe gerçek..yerini ve önemini kazanamaz. Örneğin bir teknik çizimin üzerinde yazılı olan "kesitin tamamı kaynaklanacaktır" cümlesi, tasarım sorumluluğunu tasarımcıdan, bağlantı için gerekli dayanımı hiç de bilmek zorunda olmayan kaynakçıya iletir ki, bu uyulama tehlikeli olduğu kadar çok da pahalı olabilir. Genellikle üretici firmalar işi garanti altına alabilmek düşüncesiyle gereğinden çok daha fazla kaynak dikişi kullanma eğilimindedirler. Kaynak tekniğinde kullanılan çeşitli standartlar, tekliflerde, siparişlerde ve. yazışmalarda yanlış anlamaları önlemeyi ve ortak bir "dil" oluşturmayı amaçlar. Bu yazıda ISO 2553 Uluslararası Standartı ile ANSI/AVVS A Amerikan Ulusal Standartı'nın çok fazla ayrıntıya girmeden genel bir karşılaştırmasını bulacaksınız. SEMBOLİK GÖSTERİM Kaynak dikişinin sembolik gösterimi, çizimi gereksiz.notlarla, doldurmadan kaynak dikişi ile ilgili bilgileri açık bir şekilde vermelidir. Sembolik gösterim; tamamlayıcı sembolle çeşitli ölçülerle tamamlayıcı verilerle donatılmış temel bir sembolü içerir. Ttn/ibL" SEMBOLLER, TAMAMLAYICI SEMBOLLER Kaynak dikişleri, genelde üretilecek dikişin şekline benzeyen sembollerle tanımlanır. Bu temel semboller, dikiş yüzeyinin şeklini ya da dikişin yapılışını gösteren ek sembollerle tamamlanır. Temel ve tamamlayıcı sembollerin gösterimi her iki standartta da birbirine çok benzer. Sembollerin ve bunların kombinasyonlarının gösterimlerindeki farklılıklar standartlardaki ilgili tablolara bakıldığında kolayca anlaşılacağından burada ayrıca belirtmeyi gereksiz görüyorum. Semboller konusunda her iki standardı yalnızca dikiş yüzeyinin gösterilmesi bakımından karşılaştırmakla yetineceğim: Dikişin yüzeyi ile ilgili sembollerin (, n, u) kullanımında ve dikiş yüzeyine uygulanan son işlemlerin her iki standarttaki gösterimlerinde bazı farklılıklar vardır. Amerikan standardında dikişin yüzey şeklini gösteren sembolün üzerine, o yüzey nin şekli dikişe hangi meka l Çentiksiz iç köşe dikişi Şekil 2 nik metotla kazandırıldığını açıklayıcı bazı harfler konur. (Şekil 1). Bu harfler ve tanımladıkları mekanik yüzeygeliştirmemetotları şunlardır: C Yontma.G Taşlama M Makinada işleme H Çekiçleme R Haddeleme U Tanımlanmamış yüzey geliştirme metodu ŞekiM M s C ISO 2553'te ise yüzey durumunu tanımlayan sembollere ek olarak iki farklı sembol görüyoruz. Bunlar düz dikişler için kullanılan ek taşlama işlemi sembolü (v'ya da V) ve çentiksiz iç köşe dikişi için kullanılan semboldür (A). (Şekil 2) Ek taşlama işlemi ile işlenecek düz Vdikişi ' MetaluıjiKaynak Müh., ODTÜ Kaynak Teknolojisi Merkezi 12 MÜHENDiS VEMAKlNAKAYNAKÖZEL SAYISI2

15 karşı taraf ok tarafı ok tarafı karşı taraf / ok çizgisi x ı ÇİZİMDE SEMBOLLERİN KONUMLARI Kaynak dikişinin birleştirme yerindeki konumunu göstermek için aşağıdaki sembol kullanılır. a Kaynak ok tarafında Şekil 3 : Köşe dikişli T birleştirmesi karşı taraf karşı taraf /ok tarafı./ok tarafı j b Kaynak karşı tarafta karşı /ok 1 V taraf tarafı Şekil 4 : ANSI/AVVS A 2.486'ya göre referans çizgisi ile bağlantı arasındaki ilişki V /""^ /""*" v~ ; IK tarafına yapılmış kavnak d kişi karşı larala yapılmış kaynak dikişi; şiakil 5 : ISO 2553 e gör<~ sambolün referans çizgisine göre konumu a parçaların birbirine göre simetrisi F^fq simetri 0Ksan b ok tarafının karşı tarafa göre simetrisi 11. W 2. l "t "L r, simetri ekseni ; C parçaların birbirine göre simetrisi ok tarafının karşı tarata göre simetrisi 1 h_ ^ 2.1! > / eimetri ekseni Sembolik gösterimde ok çizgisinin önemi yok l l "Tl l l Sembolik posterimde kesikli referans çizginin Önemi yok! 4f x ÜLJL^ Sembolik gösterimde ok çizgisinin ve kesikli referans çizginin önemi yok! V y /**\ l l i i Not : Simetrik dikişler dendiği zaman çoğu kez iki eksene göre de simetrik olan dikişler anlaşılır Sakil 6 : Simetrik dikişler ve sembolik gösterimleri Sembol de (1) ok çizgisi, (2) referans çizgidir. Ok çizgisi ile bağlantı arasındaki ilişki her iki standartta da aynıdır. Ok çizgisinin gösterdiği taraf bağlantının yapılacağı taraf yani "ok tarafı"dır. Bağlantının diğer tarafı ise "karşı taraftır. Buna göre birleştirmedeki kaynağın konumu; ok tarafı, ya da karşı tarafa terimleriyle belirlenir. (Sekil. 3) Referans çizgisi ile bağlantı arasındaki ilişki ise standartlarda çok temel bir farklılık içerir. Her şeyden önce Amerikan standartında dikişin konumunu göstermek için kullanılan yukarıdaki kaynak sembolü tek bir referans çizgiye sahiptir. Bu referans çizginin üst kısmı karşı tarafa ait bilgiler için, alt kısmı ise ok tarafına ait bilgiler için kullanılır. (Şekil. 4) ISO 2553'te ise dikişin konumunu göstermek için kullanılan kaynak sembolünde, kesikli ve sürekli olmak üzere, birbirine paralel iki referans çizgi vardır. Kesikli çizgi sürekli çizginin üstünde ya da altında olabilir. Bağlantının ok tarafının, bağlantının karşı tarafına göre simetrik olduğu dikişlerde (K,, ü) kesikli çizgi kullanılmayabilir. (Şekil. 6/ bcj. Eğer kaynak sembolü ve sembole ilişkin bilgiler sürekli referans çizgisi tarafından, yapılacak kaynak dikişi ok tarafından demektir ve kaynak dikişinin üst yüzeyi bağlantının üst tarafında bulunur. Eğer kaynak sembolü ve sembole ilişkin bilgiler kesikli referans çizgisi tarafında ise, yapılacak kaynak dikişi karşı tarafta demektir ve kaynak dikişinin üst yüzeyi bağlantının karşı tarafında bulunur. (Şekil. 5) Simetrik tam dikişlerde (V,...) ok çizgisi yönünün hiç bir MÜHENDiS VEMAKlNAKAYNAKÖZEL SAYISI 2 13

16 l\ Şekil 7 : ANSI/AVVS A 2.486'ya göre kaynak ağız hazırlığı yapılacak parçanın ok çizgisiyle gösterimi a b c Z7N300 anlamı yoktur. Çünkü bu dikişlerde her iki parçaya da kaynak ağız hazırlığı yapılır. Yani kaynak ağzının yansı birleştirilecek parçalardan birisine açılırken, diğer yansı da diğer parçaya açılır. (Şekil. 6/ac). Kaynak ağız hazırlığının parçalardan yalnızca bir tanesine yapıldığı yarım dikişlerde (D, n, K...) ok çizgisinin yönü mutlaka dikiş hazırlığının yapılacağı parçayı göstermelidir. (Şekil. 6/b). Bu temel kural her iki standartta da geçerli olmakla birlikte, Amerikan standardı dikiş hazırlığı yapılacak parçanın gösteriminde kırıklı ok çizgisinin kullanımını zorunlu kılar. (Şekil. 7). Eğer dikiş hazırlığının hangi parçaya yapılacağı farketmiyorsa, ok çizgisinde kırık olmaz. Şimdiye kadar söylediklerimizi aşağıdaki 5 sembolik çizimde özetleyebiliriz (Şekil 8). KAYNAK DİKİŞİNİN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ d Bu dikiş simetrik kabul edilir ve kesikli referans çizgi kullanılmaz. ak n*l ~7(e) al/ n*l je) d: noktanın çapı V: ön pay f c: çizgi dikişi genişliği Şekil 9 : ISO 2553'e göre kaynak dikişiyle ilgili bazı sembolik gösterimler Kaynak dikişini tam ve doğru bir şekilde tanımlayabilmek için bir takım ölçülere gerek vardır. Bu ölçüler, dikiş kalınlığı, dikiş uzunluğu, kaynak ağız açısı, kök yüksekliği, kök aralığı, kesikli köşe dikişlerinde dikiş sayısı ve dikişler arası mesafe gibi ölçülerdir. Kaynak sembolüne bu ölçülerden bazıları eklenebilir. Dikiş kalınlığı ile ilgili temel ölçüler, sembolün sol tarafına (sembolden önce) yazılır. Dikişin uzunluğuyla ilgili ölçüler sembolün sağ tarafına (sembolden sonra) yazılır. Sembolden sonra bir verinin eksik olması, kaynak dikişinin kesiksiz olarak yapılacağı anlamına gelir. Eğer başka türlü belirtilmemişse alın dikişleri parça kesiti boyunca tam olarak kaynaklanmış kabul edilir. Bu temel ve ortak bilgilerden sonra, iki standartın karşılaştırmasına geçebiliriz: ISO 2553'e göre alın birleştirmelerindeki kaynak dikiş kalınlığı, malzeme kalınlığından küçük olabilir, fakat büyük olamaz. 14 MÜHENDiS VE MAKlNAKA YNAK ÖZEL SA YISI 2

17 NO İSTENİLEN KAYNAK Yandan Görünüş (ISO 2553) SEMBOLİK GÖSTERİM Önden Görünüş tansi/aws A ) Yandan Görünüş SEMBOLİK GÖSTERİM önden Görünüş "A" âl/ l W ^

18 d g h ı, l Not: Toplam kaynak dikiş kalınlığı malzeme kalınlığından büyük olamaz r\\ CZ3.J irj,u Not : 1/2 uzunluğu B parçasına aittir Şekil 10 : ANS1/AVVS A 2.486'ya göre kaynak dikiciyle ilgili bazı sembolik gösterimler Kaynak dikiş kalınlığı ölçüsüne "s", dikişin kep ve kök yükseltileri dahil edilemez. (Şekil 9a) îç köşe dikiş kalınlığı iki şekilde (a, z) verilebilir. Bu nedenle a ve z harfleri daima ilgili ölçünün önüne konulmalıdır. (Şekil 9b) Nüfuziyetin derin olduğu iç köşe dikişlerinde, nüfuziyet derinliği de hesaba katılır. (Şekil 9c) Kesikli ve şaşırtmalıkesikli iç köşe dikişlerinde kaynak dikişinin uzunluğu' ve konumu ile ilgili aşağıdaki ölçüler kullanılır: I: kratersiz kaynak dikişi uzunluğu (e): dikişler arası mesafe n: dikiş sayısı Bu ölçüler referans çizgisinde kaynak sembolünden sonra yer alır. Şaşırtmalı kesikli iç köşe dikişlerinde Z işareti kullanılır. Ön paylı kesikli dikişlerde, ön pay (v) sadece çizim üzerinde gösterilebilir; ön pay referans çizgi üzerinde gösterilemez. (Şekil 9d) Nokta ve çizgi kaynağında, birbiri üzerine bindirilen parçalar, ara yüzeyleri ya da parçalardan biri eritilerek ya da lehimlenerek birleştirilir. Nokta kaynağında dikişler arası mesafe (e), dikiş merkezlerinin birbirine olan uzaklığıdır. Aynı şekilde ön pay da (v), parça kenarının ilk dikişin merkezine olan uzaklığıdır. (Şekil 9ef) ISO 2553'e göre kaynak dikişiyle ilgili diğer ölçüler (kök yüksekliği, kök aralığı, ağız açısı,...) ise sembolik gösterimde yer almaz. Bu ölçüler kaynağın detay çizimlerinde gösterilir ve sembolik gösterimle birlikte kaynak planında yer alır. Amerikan Ulusal Standartı kaynak dikişinin ölçülendirilmesinde farklı bir yaklaşım geliştirmiştir. Bu yaklaşım kısmi nüfuziyetli alın birleştirmelerinde çok belirgindir. Her şeyden önce Amerikan standartında dikiş kalınlığı için kullanılan başlıca iki ölçü vardır: S: Hazırlanan kaynak ağız derinliği (E): Tanımlanmış kaynak dikiş kalınlığı Genel olarak kaynak dikiş kalınlığını gösterebilmek için bu ölçülerden en az birisinin tanımlanması gerekir, ikisinin birden tanımlı olması durumunda bu ölçüler kaynak sembolünün solunda aşağıdaki sıra ile yer alır. S (E) /\ I dikişlerinde kaynak ağız hazırlığı olmadığı için sadece kaynak dikiş kalınlığı ölçüsü (E) kullanılır. Kısmi nüfuziyetli dikişler ile simetrik olmayan tam nüfuziyetli dikişler de bazen yalnızca (E) ölçüsü ile tanımlanır. (Şekil 10ab) V, J, U kaynak dikişlerinde sembolün solunda bazen parantez içindeki ölçü yoktur. Kaynak dikişinin kalınlığı, sadece kaynak ağız derinliği "S" ile tanımlanmıştır. Bu durumda (E) ölçüsü başka bir yerde belirtilir. Yarım ve simetrik dikişlerde (ü, V,, V..) S ve (E) ölçüleri tammlanmamışsa, parça kesitinin tamamı kaynaklanacak demektir. (Şekil 10c) Kaynak ağız şeklinin tanımlanmadığı durumlarda, ağız hazırlığı isteğe bırakılmış demektir. Bu durumda referans çizginin üstünde herhangi bir kaynak sembolü kullanılmaz. Eğer böyle bir dikiş, parça kesitinin tamamının kaynaklanacağı tam nüfuziyet gerektiren bir dikişse, bu durum referans çizgi çatalına yazılacak "CJP" harfleriyle belirtilir. (Şekil 10d) Kaynak ağız hazırlığının isteğe 16 MÜHENDiS VE MAKlNAKA YNAK ÖZEL S A YISI 2

19 bağlı olduğu kısmi nüfuziyetli dikişlerde ise, kaynak dikiş kalınlığı (E), referans çizgi üstünde tanımlanmak zorundadır. (Şekil 10 ef) Eğer iç köşe dikişlerinde dikiş kenar uzunlukları farklı ise, kaynak dikiş kalınlığına ilişkin bu iki uzunluk parantez içinde ama çarpım şeklinde yazılır. (Şekil 10g) Kesikli köşe dikişlerinde dikişler arası mesafe, ISO 2553'ten farklı olarak dikişlerin merkezlerinden ölçülen mesafedir. Bu ölçü kaynak sembolünün sağ tarafına, dikiş uzunluğunu gösteren ölçüden sonra araya "" işareti konularak yazılır. Şaşırtmak kesikli köşe dikişlerinin gösterimi de ek bir işaret yerine çift taraflı köşe dikişi sembolünün " ^>" alt ya da üst kısmının biraz kaydırılması yoluyla " ^~~~ ^, r>^ " ifade edilir. (Şekil 10h) Kesikli köşe dikişlerinde genellikle parça kesikli olarak boydan boya kaynaklanacağı için, Amerikan standartı dikiş sayısını önemsiz kabul eder. Nokta kaynaklarında ise dikiş AA k 25'.V Şekil 10devam : ANS1/AVVS A 2.486'ya göre kaynak dikişiyle ilgili bazı sembolik gösterimler. 3. Iflem 2. l»lem t. işlem tarafına yazılır. Ağız açısı ise kaynak sembolünün dışına yazılır. Kök yüksekliği ölçüsü de eğer gerekiyorsa, kaynak sembolünün bu yükseltiyi gösteren çizgisinin hemen yanına yazılır. (Şekil 10k) KAYNAK İŞLEMİYLE İLGİLİ EK BİLGİLERİN VERİLİŞİ Şekil 11 ~ sayısı sembolün üzerine parantez içinde yazılır. Ön pay ölçüsü aynı şekilde parça kenarından ilk dikişin merkezine olan uzaklıktır. (Şekil 10i) Amerikan standardı ISO 25 Ş 3 un aksme ' kok aral f ' kok Yüksekliği ve ağız açısı gibi olçulerin sembolle birlikte kullamlmasına izin verir. Kök aralığı öl ÇÜsü kaynak sembolünün içine ve referans çizgisinin sadece bir Kaynak sembolünde referans çizginin sonundaki çatal, kaynakla ilgili özel bilgilerin yanında, işlemin hangi kaynak ya da kesme yöntemiyle yapılacağını göstermek için kullanılır. Kaynak dikişi için gerekli tamamlayıcı bilgiler de çatala yazılabilir. Kaynak dikişinin sadece şekli ve boyutu tanımlandığında, bu kaynağı yapabilmek için gerekli bilgi sınırlıdır. Bu durumda, kaynat yöntemi, dolgu metalinin tipi MÜHENDiS VEMAKlNAKAYNAK ÖZEL SAYISI 2 17

20 verilebilir. A1 Şekil 13 : Referans bilgi Itl/tSU 5817O/ 150 fls47pa/ ISO HR 22 SONUÇ Şekil 12 kumlama, kök oyulması ya da başka işlemler ve uygun veriler bilinmek zorundadır. Çatal da hiç bir bilgi kullanılmayacaksa referans çizginin çatalı da iptal edilir. Amerikan standartmda çataldaki bu tür verileri gösteren işaret ve semboller genellikle kullanıcı tarafından çatala yerleştirilir. Örneğin Şekil 10i'deki RSW (Resistance Spot Welding) harfleri kaynak dikişinin direnç nokta kaynağıyla yapılacağını gösterir. Şekil"lO''j'deki çatal'bilgisi ise, kaynak dikişinin direnç çizgi kaynağıyla (RSEWResistance Seam Welding) yapılacağını söyler. Şekil 10g'deki çatal ise bize, farklı kenar ölçülerine sahip iç köşe dikişinde B parçası tarafındaki uzunluğu gösteren bilgiyi aktarmak için kullanılmıştır. Şekil 10d'de çataldaki CJP harfleri ise, parça kesitinin tamamının parçaya istenilen kaynak ağız hazırlığı yapılarak kaynaklanması anlamına gelir. Bu örnekler çoğaltılabilir. Son olarak, Amerikan standartı yapılacak kaynak işleminin sırasını belli etmek için, birden çok referans çizgisi kullanabilir. Böyle bir gösterimde ilk işlem ok çizgisinin ucuna en yakın referans çizgi üzerinde tanımlanır. Ayrıca kaynak işlemi için verilecek ek bilgi, ayrı bir referans çizgi çatalında da verilebilir. (Şekil. 11) ISO 2553 ise, çatalın içine hangi tamamlayıcı bilginin, hangi sırayla yazılacağını düzenlemiştir. Çatalın içindeki bilgiler birbirinden eğik çizgilerle ayrılır. Bu bilgilerin çatalın içindeki yazılış sırası şöyledir : Kaynak yöntemi tanıtma numarası (ISO 4063'e göre) Değerlendirme grubu (ISO 5817 ve ISO 10042'ye göre) Kaynak pozisyonu (ISO 6947'ye göre) Kaynak dolgu malzemesi (ISO 544, ISO 2560, ISO 358l'e göre) (Şekil. 12) Bilgilerin çatalda değil da ayrı bir yerde verilmesi istenildiğinde çatala referans bir bilgi girilir ve çatal kapatılır. (Şekil. 13) Referans bilgi ile ilgili açıklamalar örneğin çizimin yazım alanında Kaynak dikişlerinin sembolik gösterimi hangi standart olursa olsun, yapılacak dikişin daha kolay ve eksiksiz anlaşılması içindir. Her standartın hazırlanmasında doğaldır ki, aynı sonuca ulaşacak farklı yaklaşımlar geliştirilebilir ve kulanılabilir. ISO 2553 Standart! Alman DIN Standartı'nı temel alarak hazırlanmıştır. Halen hazırlanmakta olan AvrupaEN Standartı da, DÎN normlarını temel olacağından, bu yazıda yapmaya çalıştığım kısa karşılaştırma aynı zamanda AvrupaEN ve Amerikan Ulusal Standartı'nın karşılaştırılması olarak da düşünülebilir. 18 MÜHENDiS VE MAKINAKAYNAK ÖZEL SAYISI2

21 M AĞ KAYNAĞINDA KAYNAK DİKİŞİNİN GEOMETRİSİNİ HANGİ FAKTÖRLER ETKİLER MAKALE (TEKNİK) sonuçlarını kontrol edebilir. Çeviren : Kadir GENİŞ* Nüfuziyet derinliği söz konusu.olduğunda, MAG kaynağında etkisi oldukça yüksek olmasına rağmen arkın gücü çoğu durumda gözardı edilmiştir. Yüksek ark gücü bölgesinde alın kaynağı yaparken kaynak dikişinin içinde hiç aralık veya boşluk bırakmadan hatasız bir kaynak elde edilebilir. Dairesel kaynaklarda, Uflecin eğiminin etkisi ön deneyler yapılarak bulunmalıdır. Bu nem köşe kaynaklan, hem dolgu ve hem de kapak pasoları için geçerlidir. MAG kaynağında nüfuziyet ve kaynak dikişinin geometrisi belli bir çaptaki elektrod için geniş bir ayarlama aralığında ve üfleç eğimleriyle belli sınırlar içinde kontrol edilebilir. Bu makaledeki nüfuziyetle ilgili müzakereler gerçek metalografik kesitlere dayanarak yapılmaktadır, ilgili kaynak parametreleri kesindir ve uygulayıcı kendi sonuçlarını karşılaştırabilir, tekrarlayabilir, hesaplamalar yapabilir veya kendi When the subject is the depth ofthes region penetration, in the gas metal arc velding the arc intensity is disregarded in most cases even it has very ligh affect. in butt welding ligh intensity are region it is possible to have a sound weld without any discontinuity. in cirumferential welding position the effect ofthe torch slope must be determined by pretesting. This is velid also for fitlet welds, filler and cover passes. in gas metalare vvelding (MA G), the penetration and the geometry ofthe weldseam can be controlled befıveen determined liınits for specific electrode diameter by means ofthe torch slope in a wide adjustmont range. in this article, the discussions on the penetration are based on the real metalographic examinations. Related weld parameters are exact and users can compare with their results, repeat, calculate ör control their results. TEKRARLANABİLİR ÖLÇÜM DEĞERLERİ durumda hatalara yol açar, çünkü Gerilim sabit tel hızında koruyucu gazın bileşimi (Şekil, l ve Tablo 2), Aynı durum gerilim için de kontak memesinin parçaya olan söz konusudur, çünkü bütün Tel Sürme Hızı uzaklığı (Şekil. 7), ölçme cihazı akım üreteçleri gerekli cihazlarla nın kalitesi, kaynak kablosunun donatılmamıştır. Akım üretecinin Tekrarlanabilir ölçüm değerle kalınlığı ve uzunluğu akım şidde üzerindeki aletler hasar görmüş rinde tel sürme hızı çok j t nj önemli ölçüde etkiler. Bu ne olabilir, aletlerin kaliteleri çok önemli bir yer alır ve basit denle akım şiddeti yaklaşık bir nadiren aynı seviyededir, kontak bir şekilde örneğin bir kronomet j e ğ er O ı aıa^ kabu\ edilmelidir. memesi mesafesi, koruyucu gazreyle ölçülebilir. Bu bilgi, hesabı yapan kişi için telin. Tab o 1 Koruyucu Gaz Bileşimi, Akım Şiddeti, Tel Hızı ve Yığma Arasındaki ilişkiler Koruyucu erime hızını, veya diğer Gaz bir deyişle dolgu malzemesi yığma hızını hesaplarken önemli bir temel oluşturur. Koruyucu gaz Tel hızı (m/dak.) Akım şiddeti (A) Gerilim (V) Yığma oranı (kg/saat) Akım Şiddeti Ekseriya literatürde akım şiddeti verilir ve buna denk gelen tel hızı bir diyagramdan okunur. Ancak, bu yöntem çoğu %18C0 2 + %82Ar C02 $= k=18mm A 19V = 2.8 m/m 220 A 23 V '2 =5.2 m/mı 300 A 30 V 'ı = 9,5 m/mın Şekil 2 : Ark gücünün nüfuziyete etkisi (koruyucu gaz: %18 CÛ2 + %82 Ar, Tel elektrod çapı: 1.2 mm, kaynak hızı (Vw) * 32.5 mm/dak; kontak memesi mesafesi (k) = 18 mm; kaynak pozisyonu: oluk pozisyonu; üflecin eğimi: 10* saplama konumu) Şekil 1 : Koruyucu gaz bileşimine bağlı olarak nüfuziyet profilleri " Metalürji j Kaynak Müh., ODTÜ Meslek Yüksek Okulu, Çeviri : Burkhard Haas<V Ursachen für diet Formanderung deş Nahtqueıschnittes beim MAGSchweifien W LINDE A.G. Werkshruppe Technische Gase. MÜHENDiS VE MAKlNAKA YNAK ÖZEL SA YISI 2 19