TIG KAYNAK YÖNTEMİNDE KARŞILAŞILAN KAYNAK HATALARI PROF. DR. HÜSEYİN UZUN HOŞGELDİNİZ

Transkript

1 TIG KAYNAK YÖNTEMİNDE KARŞILAŞILAN KAYNAK HATALARI PROF. DR. HÜSEYİN UZUN HOŞGELDİNİZ Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 1 /94

2 Tungsten Kalıntıları Tungsten elektrot kaynak metaline veya kaynak ilave teline temas ettiğinde, tungsten elektrottan kopan küçük parçacıklar kaynak banyosuna düşebilir. Bu Tunsgten parça kalıntıları, katılaşan kaynak metali içerinde kalır ve kaynak metalinin kırılmasına sebep olur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 2 /94

3 Tungsten Kalıntıları ÇÖZÜM ÖNERİSİ: * Tungsten elektrot ucu, kaynak teline ve kaynak banyosuna temas ettirilmemelidir. * Tungsten elektrot ucu iş parçasından 3-6 mm mesafede tutulmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 3 /94

4 Oksit Kalıntıları * TIG kaynak yöntemiyle, alüminyum veya magnezyum metallerinin birleştirilme işleminde karşılaşılan bir kaynak hatasıdır. * Alüminyum levha yüzeyinde oluşan 2050 C ergime derecesine sahip alüminyum oksit filmi, kaynak esnasında ergimeyip küçük parçacıklar halinde kaynak banyosu içerisine karışabilir. * Kaynak metali içerisinde karışan bu sert parçacıklar, kaynak metalinin hasara uğramasına sebep olurlar. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 4 /94

5 Oksit Kalıntıları ÇÖZÜM ÖNERİSİ: * Kaynak ağızları ve çevresi, kaynak öncesi alüminyum levha yüzeyindeki oksit filmi, paslanmaz çelik fırça ile iyice temizlenmelidir. Kaynak esnasında yeniden oksit filmi oluşmaması için yeterli debide (7-10 lit/dak) soy gaz basıncı ayarlanarak, yeterli bir kaynak bölgesi koruması yapılmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 5 /94

6 Kaynak Dikişindeki Gözenekler * Kaynak dikişi içerisinde oluşan, küçük gaz boşluklarına gözenek (porosity) adı verilir. * TIG kaynak işlemi esnasında, yetersiz bir gaz koruması nedeniyle, ergimiş kaynak banyosu içerisine havadaki gazların girmesi ve kaynak metalinin katılaşması esnasında da bu gazların içeride hapsolması nedeniyle karşılaşılan bir kaynak hatasıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 6 /94

7 Kaynak Dikişindeki Gözenekler * Kaynak ağzı bölgesinde, sülfür veya nem kalıntılarının olması da gözenek hatasına neden olur. * Kaynak ağzı bölgesinde hidrojen içeren yağ, gres gibi kirlilikler de gözenek oluşumuna neden olur. * Kaynak ilave telinin paslı, yağlı veya nemli olması da gözenek oluşumuna neden olur. * Koruyucu gazın kirli olması da gözenek oluşumuna neden olur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 7 /94

8 Kaynak Dikişindeki Gözenekler Kaynak dikişi içerisinde, farklı gözenek çeşitlerine rastlanabilir: - küçük kümecikler halindeki gözenek topluluğu Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 8 /94

9 Kaynak Dikişindeki Gözenekler Kaynak dikişi içerisinde, farklı gözenek çeşitlerine rastlanabilir: - Kaynak dikişinin kök kısmında kaynak dikişi boyunca devam eden gözenekler Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 9 /94

10 Kaynak Dikişindeki Gözenekler Kaynak dikişi içerisinde, farklı gözenek çeşitlerine rastlanabilir: - kaynak dikişi boyunca, çeşitli mesafelerde ve yerlerde dağınık halde bulunan gözenekler Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 10 /94

11 Kaynak Dikişindeki Gözenekler Kaynak dikişi içerisinde, farklı gözenek çeşitlerine rastlanabilir: - kaynak dikişi boyunca, çeşitli mesafelerde ve yerlerde dağınık halde bulunan gözenekler Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 11 /94

12 Kaynak Dikişindeki Gözenekler ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: * Kaynak torcuna yeterli veya hiç koruyucu soy gaz gelmiyorsa; - Tüp kapalı olabilir, açmak gerekir. - Tüpün manometre bağlantı aparatlarından gaz kaçağı olabilir. Sabun köpüğü ile kontrol edilmelidir. - Gaz hortumlarında veya bağlantı yerlerinde gaz kaçağı olabilir. - Manometrenin çıkışındaki gaz vanası, kapalı olabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 12 /94

13 Kaynak Dikişindeki Gözenekler ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: * Kaynak ağzı ve kaynak bölgesi yağ, gres, boya gibi maddelerden iyice temizlenmesi gerekir. * Kaynak ilave teli temiz olmalıdır. Koruyucu gaz temiz olmalı. * Yeteri miktarda koruyucu gaz debisi ayarlanmalıdır (7-10 litre/dak). * TIG nozul çapı küçük olabilir. Koruyucu gazın kaynak bölgesinde daha geniş bir alanda koruma sağlayabilmesi için daha geniş çaplı bir torç nozulu kullanılmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 13 /94

14 Yanma Olukları * Kaynak dikişinin ana metal ile kaynak metalinin birleşme kenarlarında meydana gelen, oyuk şeklindeki yetersiz ergime ve birleşme hatalarına, yanma olukları hatası adı verilir. * Yanma olukları, kaynak bölgesinin mukavemetini düşürür. * Yanma olukları, çentik etkisi ile çatlamalar veya çatlak başlangıcı şeklinde kırılmalara sebep olur. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 14 /94

15 Yanma Olukları (undercut) * Yanma olukları, - kaynak dikişinin üst yüzeyinde ve - kök kısmında olmak üzere iki farklı şekilde meydana gelebilir. Yanma olukları, kaynak dikişinin üst yüzeyinde Yanma olukları, kaynak dikişinin kök kısmında Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 15 /94

16 Yanma Olukları (undercut) ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: * Kaynak akımı aşırı yüksek olursa yanma oluğu oluşabilir. Kaynak akımı azaltılmalıdır. * Kaynak hızı yüksek olursa yanma oluğu oluşabilir. Kaynak hızı azaltılmalıdır. * Kaynak ilave teli, yeterli miktarda verilmeyip kenarlarda dolgu miktarı az olabilir. İlave dolgu miktarı ana metal ile kaynak metali arasında bir oyuk oluşmayacak miktarda ergitilmelidir. * Torç açısı yanlış olduğunda, yanma oluğu oluşabilir. Uygun torç açısı seçilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 16 /94

17 Yetersiz Ergime * Yetersiz ergime, kaynak dikişinin kök kısmında görülen yetersiz nüfuziyetten dolayı meydana gelen bir kaynak hatasıdır. * Yetersiz ergime hatası, bir çatlak gibi davranarak, servis ortamında uygulanan en küçük bir gerilme ile ilerleyerek büyür ve hasara yol açar. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 17 /94

18 Yetersiz Ergime * Çok düşük kaynak akımlarında yetersiz ergime oluşabilir. * Aşırı kaynak hızlarında yetersiz ergime oluşabilir. * Tek pasoda çekilen kalın levhaların kök kısmı yeterince ergitilemediği için, yetersiz ergime hatası ile karşılaşılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 18 /94

19 Yetersiz Ergime ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: * Uygun kaynak akımı seçiniz. * Kaynak hızınızı azaltınız. * Kalın levhalara kaynak ağzı açarak, kök ve kapak paso şeklinde, iki pasolu kaynak dikişi çekiniz. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 19 /94

20 Aşırı Kaynak Metal Yığılması * Kaynak dikiş yüksekliğinin aşırı olması, aşırı kaynak metal yığılması hatası olarak adlandırılır. * Çok yavaş kaynak hızı, düşük kaynak akımı, fazla dolgu metali, yanlış bir torç açısı bu hataya neden olabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 20 /94

21 Kök aralığından kaynak metalinin aşırı sarkması Kaynak metalinin aşırı ergimesinden veya kök aralığının büyük seçilmesinden dolayı, kök aralığından kaynak metalinin aşırı sarkması problemi meydana gelir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 21 /94

22 Kök aralığından kaynak metalinin aşırı sarkması Kök aralığından kaynak metalinin aşırı sarkması problemi; - Aşırı kaynak akımı, - Kaynak hızının düşük olması, - Kök aralığının gereğinden fazla olması nedeniyle olabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 22 /94

23 Kaynak Dikiş sonu Krater Hatası * Kaynak dikişinin sonunda arkın söndürüldüğü noktada meydana gelen, krater ağzına benzeyen oyuk ve çatlak hatasına, krater hatası denilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 23 /94

24 Kaynak Dikiş sonu Krater Hatası Krater hatasının önlenmesi için; * Kaynak dikişinin sonuna gelindiğinde, torç ani olarak hemen kaldırılmamalıdır. * Kaynak dikişinin sonuna gelindiğinde, yeterli ilave dolgu metali beslemesi yapılmalıdır. * Kaynak dikişin sonlarına doğru, kaynak akımı bir miktar azaltılmalıdır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 24 /94

25 Eksenel kaçıklık hatası * Birleştirilecek levhalar, aynı eksenel hizada puntalanmadığı zaman, eksenel kaçıklık hatası meydana gelir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 25 /94

26 Eksenel kaçıklık hatası * Birleştirilecek levhalar, aynı eksenel hizada puntalanmalıdır. Puntalanan kaynak levhaları, eksenel kaçıklık ölçme cihazları ile kontrol edildikten sonra, kaynakedilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 26 /94

27 Kaynak Bölgesindeki Çatlaklar Kaynak bölgesinde veya kaynak dikişlerinde meydana gelen çatlaklar; - Uygun seçilmeyen kaynak parametrelerinden dolayı meydana gelebilir. - Ana metal ile ilave dolgu metalinin, üretim esnasında istenmeyen kalıntı maddeler içermesi sebebiyle meydana gelir. - Alaşımlı çeliklerde, aşırı soğuma hızlarında çatlaklar meydana gelebilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 27 /94

28 Kaynak Bölgesindeki Çatlaklar Kaynak bölgesinde, çatlak oluşumunu önlemek için; - Kalın malzemeler, kaynak öncesi ön ısıtma işlemine tabi tutularak yavaş soğumaları sağlanmalıdır. - Koruyucu gazın çok saf olmasına dikkat edilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 28 /94

29 Kaynak Bölgesindeki Çatlaklar Kaynak bölgesinde, çatlak oluşumunu önlemek için; - Belirli bir seviyenin üzerinde Kükürt, Fosfor ve Kurşun içeren ana metal veya ilave dolgu metali, potansiyel çatlak oluşturma eğilimindeki metallerdir. - Birleştirilecek ana metal ve kullanılacak ilave dolgu metali seçiminde, bu elementlerin hemen hemen olmadığı türleri seçilmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 29 /94

30 Tungsten elektrot ucundaki ark sapması TIG kaynak uygulanması sırasında; * Tungsten elektrot ucunda oluşan arkın, belirli bir yöne doğru sapma eğilimi göstermesi problemi ile karşılaşılabilinir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 30 /94

31 Tungsten elektrot ucundaki ark sapması ÇÖZÜM ÖNERİLERİ: * Koruyucu gazın yeterli düzeyde kaynak bölgesini korumazsa, ark sapması ile karşılaşılabilinir. Yeterli gaz koruması sağlanmalıdır. * Tungsten elektrot ucu körelmiş veya metal yapışmış olursa, ark sapması meydana gelir. Tungsten elektrot bilenmelidir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 31 /94

32 Torç Eğiminin Fazla Olması * TIG kaynağında kaynak torcu parçaya yaklaşık olarak 'lik bir açı ile tutulur ve genelde sağdan sola doğru kaynak yapılır. * Torç eğiminin fazla olması durumunda, kaynak dikişine havadan gaz girer. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 32 /94

33 İlave Kaynak Tel Ucunun, gaz koruma bölgesinin dışında tutulması * İlave kaynak tel ucu oksitlenerek, kaynak dikişinde de oksit kalıntı hatasının oluşmasına neden olabilir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 33 /94

34 Kaynak Torcu, Kaynak Eksenden Kaymış Pozisyonda tutulması * Kaynak torcu veya tunsten elektrot kaynak ekseni üzerinde olacak şekilde tutulmalıdır. Asi takdirde kaynak dikişi birleştirilecek levha ekseninin dışında meydana gelir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü 34 /94

35 TIG kaynakçısının kullandığı deri eldiven üstü takılan ısıya dayanıklı parmak koruyucusu (Heat Shield TIG finger) TIG kaynakçısının kullandığı eldiven üstü ısıya dayanıklı parmak koruyucusu eldivenin üstünden parmağa takılır ve kaynak yaparken torç hareketlerini kontrol etmede referans dayanak noktası olarak kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü /94

36 TIG kaynakçısının kullandığı deri eldiven üstü takılan ısıya dayanıklı parmak koruyucusu (Heat Shield TIG finger) Isıya dayanıklı parmak koruyucusu, ısıya dayanıklı kompozit malzemeden, örülerek imal edilmişlerdir. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü /94

37 TIG kaynakçısının kullandığı deri eldiven üstü takılan ısıya dayanıklı parmak koruyucusu (Heat Shield TIG finger) * Parmağınızın ısıdan etkilenmesini önler. * Kaynak esnasında ısınan eldivenin ömrünü uzatır. * Eldiven üstünden parmağa takılan ısıya dayanıklı parmak koruyucusu, kaynak esnasında torç hareketlerini kontrol etmede referans dayanak noktası olarak kullanılır. Prof. Dr. Hüseyin UZUN-Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü /94