T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANA BĐLĐM DALI YÖNETĐM VE ORGANĐZASYON BĐLĐM DALI ĐLETĐŞĐM TARZLARI ÜZERĐNDE KÜLTÜREL DEĞERLERĐN ETKĐSĐ: MEHMET AKĐF ERSOY ÜNĐVERSĐTESĐ ÖĞRENCĐLERĐ ÜZERĐNDE BĐR ARAŞTIRMA YÜKSEK LĐSANS TEZĐ Gamze MACĐT Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI ISPARTA

2

3 ÖNSÖZ Çalışmamın başlangıcından bitimine kadar, benden yardımlarını esirgemeyen pek çok kişiye teşekkür borçluyum. Araştırmamda, yol gösteren tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI ya, beni yönlendiren Doç. Dr. Đlker ÇARIKÇI ya, bana ayırdığı değerli zaman ve destek için Doç. Dr. Ramazan ERDEM e, yardımlarını esirgemeyen Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğretim üyeleri Yrd. Doç. Dr. Ramazan SAĞ ve Yrd. Doç. Dr Hasan GENÇ e, anketlerin uygulanması sırasında yardımcı olan tüm Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrencilerine teşekkürlerimi sunarım. Çalışmam sırasında sabır, anlayış ve yardımlarıyla her an yanımda olan sevgili annem, babam, eşim Hüseyin Bilal MACĐT, kardeşim Altan YILMAZ ve arkadaşlarım Gülay YÜCEL ve Pınar KURT a teşekkür ederim. I

4 ÖZET ĐLETĐŞĐM TARZLARI ÜZERĐNDE KÜLTÜREL DEĞERLERĐN ETKĐSĐ: MEHMET AKĐF ERSOY ÜNĐVERSĐTESĐ ÖĞRENCĐLERĐ ÜZERĐNDE BĐR ARAŞTIRMA Gamze MACĐT Süleyman Demirel Üniversitesi Đşletme / Yönetim ve Organizasyon Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 116 Sayfa, Ocak 2010 Danışman: Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI Bu çalışmanın amacı, iletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerin etkisini belirlemek ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerlerinin ve iletişim tercihlerinin, demografik değişkenler karşısında değişim gösterip göstermediğini saptamaktır. Bu çalışmanın evreni, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencileri, örneklemi ise eğitim fakültesi öğrencileridir. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin kültürel görüşlerini ve iletişim tercihlerini ölçmek amacıyla hazırlanmış olan anket üç ayrı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; öğrenciler ile ilgili kişisel bilgiler; ikinci bölümde öğrencilerin kültürel varsayımları, üçüncü bölümde öğrencilerin iletişim tercihleri ile ilgili sorulara yer verilmiştir. Araştırma verileri, SPSS 15.0 programında çözümlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kültür, Đletişim, Kültürel Değerler, Yüksek ve Düşük Bağlamlı Đletişim. II

5 ABSTRACT EFFECT OF CULTURAL VALUES ON COMMUNICATION STYLES: A STUDY ON MEHMET AKĐF ERSOY UNIVERSITY STUDENTS Gamze MACĐT Süleyman Demirel Üniversity Department of Business Administration Master Thesis, 116 Pages, January 2007 Supervising: Asst. Prof. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI The purpose of this study, the influence of cultural values on communication styles is to determine and Mehmet Akif Ersoy University students cultural values and communication preferences, demographic variables is to determine whether people in the face of change. Universe of this study, Mehmet Akif Ersoy University students, faculty of education of the sample students. Mehmet Akif Ersoy university students' cultural views and communication preferences questionnaire created to measure. This questionnaire consists of three parts. In the first section, personal information about students, students' cultural assumptions in the second part, the third section where students were given questions about communication preferences. In order to analyse the data collected, the SSPS 15.0 program was used. Keywords: Culture, Communication, Cultural Values, High and Low- Context Communications. III

6 ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ.i ÖZET... ii ABSTRACT...iii ĐÇĐNDEKĐLER... iv KISALTMALAR DĐZĐNĐ... ix TABLOLAR DĐZĐNĐ... x ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ... xii BĐRĐNCĐ BÖLÜM 1. GĐRĐŞ...1 ĐKĐNCĐ BÖLÜM 2. KÜLTÜR ve ĐLETĐŞĐM Kültür Kültür Kavramı Kültürün Özellikleri Kültürün Đşlevleri Kültürü Oluşturan Başlıca Unsurlar Değerler Normlar Tutumlar Varsayımlar Đnançlar 11 IV

7 Hikâyeler ve Efsaneler Kahramanlar Semboller Kültürün Çeşitleri Genel Kültür ve Alt Kültür Maddi ve Manevi Kültür Karşıt Kültür Örgüt ve Örgüt Kültürü Đletişim Đletişim Kavramı Đletişimin Tanımı ve Anlamı Đletişimin Amacı ve Önemi Đletişimin Đşlevleri Đletişimin Evrimi Đletişim Süreci Đletişim Türleri Kullanılan Kodlara Göre Đletişim Türleri Yer ve Zaman Ölçeklerine Göre Sınıflandırma Savunucu Đletişim- Destekleyici Đletişim Đletişim Şekilleri Kişinin Kendisiyle Đletişimi Kişiler Arası Đletişim Grup Đletişimi Örgütsel Đletişim Kültürel Yaşam ve Đletişim V

8 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. KÜLTÜREL FARKLILILAR ve KÜLTÜR KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Hofstede ın Kültürel Boyutları Güç Mesafesi Boyutu Belirsizlikten Kaçınma Boyutu Bireyselcilik ve Toplulukçuluk Boyutu Erkek ve Dişi Kültür Boyutu Uzun Dönem-Kısa Dönem Uyum Boyutu Trompenaars'ın Kültürel Boyutları Evrensellik ve Öznellik Bireysellik ve Toplumculuk Nötr veya Duygusal Olma Özgül veya Yaygın Olma Başarı veya Övgü Schwartz'ın Değer Boyutları Edward Hall ın Yüksek Bağlamlı ve Düşük Bağlamlı Kültür Karşılaştırması Kültürün Paternalizm Boyutu DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. ARAŞTIRMA YÖNTEMĐ VE VERĐ KAYNAKLAR Çalışmanın Amacı ve Yöntemi Araştırmanın Modeli Çalışmanın Evreni ve Örneklemi..65 VI

9 4.4. Veri Toplama Yöntemi Başvurulan Đstatistiksel Teknikler..67 BEŞĐNCĐ BÖLÜM 5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE YORUM Bulgular Demografik Bulgular Ölçeklerle Đlgili Bulgular Çalışmanın Temel Hipotezleri Kültürel Boyutlara Đlişkin Değerler Paternalizm Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması Güç Mesafesi Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması Toplulukçuluk Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması Belirsizlikten Kaçınma Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması Yüksek Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması Düşük Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Đletişim Tarzları Üzerine Etkisi 97 VII

10 ALTINCI BÖLÜM 6. SONUÇ VE ÖNERĐLER Hipotezlerin Yorumları Tartışma Öneriler KAYNAKÇA EKLER EK-1:Araştırmada Kullanılan Anket Formu ÖZGEÇMĐŞ VIII

11 KISALTMALAR DĐZĐNĐ IBM : International Business Machines M.A.K.Ü. : Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. s. Sayfa vb. Ve Benzeri IX

12 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 2.1. Savunucu ve Destekleyici Đletişim Davranışları Tablo 3.1. Güç Mesafesinin Toplumsal Normları Tablo 3.2. Güç Mesafesinin Örgütsel Ortamdaki Başlıca Değerleri ve Eğilimleri 38 Tablo 3.3. Belirsizlikten Kaçınmanın Toplumsal Düzeyde Oluşturduğu Başlıca Değerler ve Eğilimler. 43 Tablo 3.4. Belirsizlikten Kaçınmanın Örgütsel Ortamlarda Oluşturduğu Başlıca Değerler ve Eğilimler.44 Tablo 3.5. Toplulukçu ve Bireyselci Kültürlerin Özellikleri Tablo 3.6. Erkek ve Dişi Kültür Özellikleri Tablo 3.7. Kısa ve Uzun Döneme Eğilimli Toplumlar Arasındaki 10 Fark. 54 Tablo 5.1. Demografik Değişkenler Tablo 5.2. Öğrencilerin Kültürel Boyutlardan Aldıkları Puanların Dağılımları Tablo 5.3. Paternalizm Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması..74 Tablo 5.4. Güç Mesafesi Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması..78 Tablo 5.5. Toplulukçuluk Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması. 82 Tablo 5.6. Belirsizlikten Kaçınma Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması. 86 Tablo 5.7. Yüksek Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması. 90 Tablo 5.8. Düşük Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştırılması 94 Tablo 5.9. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Yüksek Bağlamlı Đletişim Üzerine Etkisi.. 98 X

13 Tablo Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Düşük Bağlamlı Đletişim Üzerine Etkisi.. 99 XI

14 ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ Şekil 3.1. Yüksek Bağlam ve Düşük Bağlam XII

15 BĐRĐNCĐ BÖLÜM 1.GĐRĐŞ Kültür ve iletişim birbirlerinden ayrılmaz kavramlar olarak yaşamımızda her zaman var olmuştur ve son yıllarda kültür ve iletişim kavramları üzerine yapılan çalışmaların sayısı hızla artmaktadır. Kültür konusunda yapılan ilk çalışmaların çok büyük bir çoğunluğu Amerikan ürünü ibaresini taşımaktadır. Araştırmacılar, örgütsel olayları meydana geldikleri zaman ve yere bağlı olarak incelemek yerine, sosyal sistemlere ve çevresel koşullara önem vermeyerek, her toplumda geçerli olduğunu düşündükleri bilimsel gerçekler ve bilgiler doğrultusunda hareket etmişlerdir ve bu durum da hayali bir evrenselliğin ortaya çıkmasına yol açmıştır (Aycan, 2000: 5). Yönetim ile ilgili bilimsel araştırmaların filizlenmesi, işletme eğitimi veren okulların sayısındaki artış ve yönetim bilimi ile ilgili süreli akademik yayınların en önemlilerinden ikisinin 1950'lerde, Amerika Birleşik Devletleri ekonomik ve siyasi gücünün doruğundayken başlaması yönetim bilimine Amerikan yaklaşımının damgasını vurmasına yol açmıştır. Dolayısıyla araştırmacılar Amerikan firmaları ve Amerikan bakış açısı üzerine yoğunlaştı. Bu yönelme, Amerika'nın ekonomik üstünlüğünün yönetim uygulamalarının üstün başarısından kaynaklandığı inancıyla iyice pekişti. Yabancı ülke ve firmalar, Amerikan teorileri ve yönetim modellerini alıp benimsediler. Amerikalı bilim adamları teorilerini geliştirirken Amerika dışındaki kapsam, araştırma ve değerleri yeterince dikkate almamışlardır. Kültürlerarası ve uluslararası çalışmalar örgütsel araştırmaların önemli bir bölümü olarak görülseydi, bu bilim dalındaki Amerikan egemenliği bu kadar büyük bir sorun haline gelmezdi, ancak ne yazık ki, durum böyle olmadı. Amerikan ekonomisinin hâkimiyetini yitirdiği ve özellikle Japon kaynaklı rekabetçi gücün ciddi bir tehdit oluşturduğu dönemde dahi, Amerikan kökenli örgütsel bilimciler tüm dikkatlerini Amerika Birleşik Devletleri'ne yöneltmeye devam ettiler. Son yıllarda örgüt biliminde kültürlerarası ve uluslararası çalışmaların sayısında her ne kadar bir artış görülüyorsa da, halen Amerika'da gerçekleştirilmiş olan araştırmaların bulgularının 1

16 farklı kültürel ve kurumsal ortamlardaki geçerliğini ölçen çalışmaların sayısı oldukça azdır. Amerika kökenli kuram ve uygulamaların başka kültürel ortamlarda geçerli olup olmadığı sorusu özellikle son yirmi yıldır bilim insanları ve uygulayıcıların zihnini meşgul etmektedir. Endüstri ve örgüt psikolojisi, örgütsel davranış ve yönetim bilimleri alanlarında yapılan birçok araştırma, benzer uygulamaların çeşitli toplum ve örgütlerde farklı sonuçlar doğurduğunu açıklıkla göstermiştir (Aycan, 2000: 6). Farklı kültürlerde yaşayan insanların, benzer konu ya da koşullar karşısında farklı tepkileri vardır. Belirsizliğin üstesinden gelmek için sergiledikleri davranışlar, dişilik-erkeklik değerleri, güç mesafesi değerleri, bireyci-toplumcu davranışları, iletişim şekilleri, kültürden kültüre farklılıklaşmaktadır. Kültürel değer ve tavırlar, bir toplumdan diğerine, değişen ölçülerde farklılaşmaktadır, farklı değer ve tavırlar çerçevesinde, değişik kültürel gruplar, aynı koşullarda farklı davranışlar sergilemektedirler. Kültürler ne kadar birbirlerine benzerse benzesin aynı değildirler. Her kültürün, ilk bakışta hemen anlaşılmayan ve diğer kültürlerden farklılaşan yönleri mevcuttur. Çünkü kültür; bireyin yaşamı, aile yapısı, ekonomik ve sosyal çevre, yaşanılan bölge, tarih, eğitim gibi birçok faktörden etkilenmektedir (Sığrı ve Tığlı, 2006). Öğrenilmiş davranışlar ve değerler toplumdan topluma değişmektedir. Toplumlar arasında, hatta aynı toplum içinde kültürel farklılıklar olabilmektedir. Toplum içinde bazı davranış kalıpları ön plana çıkar ve ön plana çıkan bu davranış kalıpları, insanların sergiledikleri tutumlar, o toplumun kültürü hakkında bilgi verir ancak toplum içindeki tüm bireylerin her zaman aynı tutumları göstermesi söz konusu değildir. Aynı toplumda bulunan bireylerin de aynı toplumsal kültürel özellikleri göstermediği bilinmektedir. Türk kültürü de birçok alt kültürden meydana gelmektedir ve bu alt kültürler arasında ciddi farklılıklar vardır. Türk toplumu bir değişim içerisindedir, geçmiş yıllara göre hayat şartlarının değişmesi, yaşam standartlarında meydana gelen farklılıklar, aile yapısının geniş aileden çekirdek aile tipine doğru farklılık göstermesi, teknolojinin ilerlemesi ve internet kullanımının yaygınlaşması ile toplumumuz diğer kültürlerden etkilenmektedir. Bu nedenlerle 2

17 toplumumuzun kültürel değerlerinde ve iletişim şekillerinde değişiklikler meydana gelebilmektedir. Çokuluslu şirketler ve iletişim teknolojileri ile ülkeler arasındaki sınırların hemen hemen ortadan kalktığı çağımızda, toplumlar birbirlerinden etkilenmektedir ve kültürel davranışlarda değişiklikler ortaya çıkmaktadır. Örneğin, Türk kültürü değerlendirilirken Hofstede (1980), Türkiye yi, toplulukçu bir kültür olarak değerlendirilmiştir. Ancak, son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar (Göregenli, 1995) Türkiye'de bireycilik eğilimlerinin de oldukça yüksek olduğuna ilişkin sonuçlar vermiştir. Türkiye hızla değişen bir toplumdur ve böyle bir sonuç şaşırtıcı değildir. Kültür içindeki bazı bireyler giderek daha bireyci olma yönünde değişme gösterirken, bazıları toplulukçu olma özelliğini koruyor olabilirler. Farklı bölgelerden gelen, farklı değerlere göre yetiştirilen, farklı öncelikleri olan birçok öğrencinin bir araya geldiği üniversitelerde de, tüm öğrencilerin aynı kültürel özelikleri göstermesi beklenemez. Ancak üniversitelerdeki bu çeşitliliğe ve farklılıklara rağmen, üniversiteler değişimin ve etkileşimin en hızlı yaşandığı kurumlardır. Örneğin üniversiteye yeni başlayan bir öğrencinin, birkaç ay sonra değerlerinde farklılıklar olması mümkündür. Ayrıca öğrencilerin değişime çok açık olması, birbirlerinden etkilenmeleri, yeniliklere açık olmaları nedeniyle kültürel değerleri ve iletişim tercihleri toplumun genelinden daha hızlı bir biçimde değişebilir ve farklılıklar gösterebilir. Bu nedenlerle, bu çalışmanın evrenini üniversite öğrencileri oluşturmuştur. Bu tez çalışması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin iletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerinin etkisinin tespit edilmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaç kapsamında, örneklem olarak seçilen eğitim fakültesi öğrencilerine bir anket düzenlenmiş ve hedef kitleye uygulanmıştır. Demografik değişkenlere göre öğrencilerin kültürel varsayımları ve iletişim tercihleri bu anket ile tespit edilmeye çalışılmıştır. Anket, zaman kısıtlılığı ve araştırma yapmak için gerekli izinlerin her programdan alınamaması nedenlerinden dolayı ancak Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesindeki sekiz programda öğrenim gören 752 öğrenciye uygulanabilmiştir. Anketler, öğrencilerin öğrenim gördükleri programlara göre dengeli bir biçimde yapılamamıştır. Bazı programlarda sınıfların aşırı kalabalık 3

18 olması, bazılarında ise öğrenci sayısının çok az olması böyle bir duruma neden olmuştur. Giriş bölümünün ardından ikinci bölümde kültür ve iletişim konularında teorik bilgiler verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde kültürel farklılıklar ve kültür konusunda yapılan çalışmalar ele alınmıştır. Dördüncü bölümünde araştırmanın; yöntemi, araştırmanın modeli, evreni, örneklemi, veri toplama yöntemi, başvurulan istatistiksel teknikler hakkında bilgi verilmiştir. Beşinci bölümde bulgular, anket sonuçlarına göre istatistiksel olarak yorumlanarak hipotezlerin doğruluk dereceleri test edilerek sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Altıncı bölümde de sonuç ve öneriler sunulmuştur. 4

19 ĐKĐNCĐ BÖLÜM 2.KÜLTÜR VE ĐLETĐŞĐM 2.1. Kültür Kültür Kavramı Günümüzde kültürle ilgili olarak herkesi tatmin edecek şekilde yapılmış bir tanım bulmak imkânsızdır. Amerikalı iki antropolog Kroeber ve Kluckhohn, kültür konusunda yayımladıkları antolojide, kültür kavramının 164 farklı tanımını derlemiş ve tartışmışlardır. Bu derlemeyi eleştiren sosyal bilimci Berelson, bilimsel bir kavramın bu kadar çok tanımı varsa onun tanımlanamayacağını kabul etmek gerektiğini belirtmiştir. Sosyal antropolog Radcliffe -Brown, kavramın değilse bile, sözcüğün hiç kullanılmamasını önermiştir. Onun bu görüşüne katılan sosyal/kültürel antropologlar varsa da, kendisi bile bu önerisine uygun hareket etmemiş, kültür sözcüğünü kullanmak zorunda kalmıştır (Alıntılayan, Güvenç, 2002: 96). «Kültür» kavramının her şeyi içeren çok geniş bir yapısı vardır, bu yüzden kültür kavramı için birçok tanım ileri sürülmüştür: Geleneksel fikirler ve bunlara bağlı olan değerler, öğrenilmiş davranışların bir bütün olarak nesilden nesile aktarılması, paylaşılan semboller ve anlamlar, bir grubun davranışlarında önceden tahmin edilebilir ve belirli farklılıklara yol açan deneyimler, davranışları bir sisteme oturtan fikir, uygulama, norm ve anlamlar bütünü, kendini oluşturan parçalar üzerinde kapsamlı bir etkiye sahip olan bir üst düzen, birbirleriyle ilişki içinde ve birbirleriyle karmaşık bir biçimde bağlı olan parçalardan oluşmuş sistem ve bilişsel programlama veya yazılım (Kağıtçıbaşı, 2000: 36). Kültür, antropoloji dilinde ve eserlerinde, aynı zamanda, şu temel kavramlar karşılığında kullanılan soyut bir sözcüktür (Güvenç, 2002: 96). Kültür, bir toplumun ya da bütün toplumların birikimli uygarlığı'dır. Kültür, belli bir toplumun kendisidir. Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileşkesidir. Kültür, bir insan ve toplum kuramıdır. 5

20 Bir sözcük veya kavrama bu kadar çok ve çeşitli anlam yüklenmesi onun tanınmaz ya da tanımlanamaz hale gelmesine neden olmaktadır. Kültür Latince bir sözcüktür ve sözcük anlamı; el değmemiş doğanın, insan aklı ve yapıcılığıyla işlenmesi ve yararlı hale gelmesi dir (Đpşiroğlu, 1991: 27). Kültür teriminin yüzlerce tanımı mevcuttur. Bu tanımların muhtevası ise hemen hemen aynıdır. Kültürün en klasik tanımını Taylor yapmıştır. Antropolog Taylor a göre: Kültür ya da uygarlık, bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği (kazandığı) bilgi, sanat, gelenek görenek ve benzeri yetenek, beceri alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür. Taylor un kültür kavramını çözümleyerek açıklayan Bozkurt Güvenç e göre kültür: Toplum, insanoğlu, eğitim süreci ve kültürel muhteva gibi değişkenlerin ve bunlar arasındaki karmaşık ilişkilerin bir işlevidir. (Güvenç, 2002: 101). Ülkemizde kültürü sistemli olarak ilk tanımlayan Ziya Gökalp tır. Ziya Gökalp, kültür ile medeniyet kavramlarını birbirinden ayırır ve kültür kavramının yerine hars kavramını kullanır. Gökalp e göre Hars, bir milletin dinsel ahlaksal, hukuksal, akılsal, estetiksel, dilsel, ekonomik ve teknolojik yaşamlarının ahenkli bir bütünüdür. Medeniyet ise aynı medeniyet dairesine dahil birçok milletin toplumsal hayatlarının ortak bir ürünüdür, kültür ulusaldır, medeniyet ise uluslararasıdır. Kültür bir ulusun sosyal yaşamıyla ilgilidir, medeniyet ise aynı medeniyet içinde değerlendirilen ulusların sosyal yaşamlarının toplamıdır. Kültüre ait özellikler taklit edilemez, bir ulustan diğerine aktarılamaz, medeniye ait özellikler ise taklit edilebilir ve bir ulustan diğerine aktarılabilir (Bahar, 2005: 65). Genel olarak birçok tanımdan ortak biçimde çıkarılabilecek tanıma göre kültür, insanların dünyaya bakış açısını, olayları ve bireyleri algılama biçimlerini belirlemektedir ve aynı topluluğa ait bireylerce paylaşılan, bir nesilden diğerine geçen tutum, davranış, değerlendirme, inanç ve yaşam biçimlerini yorumlamayı sağlayan bir olgu olarak tanımlanabilir (Sabuncuoğlu, Tüz, 1996: 23-26). Kültürün belirgin, kesin olmayan tanımları çerçevesinde Uygur un kültür tanımı daha genel bir çizgi çizmektedir: Kuşbakışı bir yaklaşımla, kültür: insanın ortaya koyduğu, içinde insanın var olduğu tüm gerçeklik demektir. Öyleyse kültür deyimiyle insan dünyasını taşıyan, yani insan varlığını gördüğümüz her şey 6

21 anlaşılabilir. Kültür, doğanın insanlaştırma biçimi, bu insanlaştırmaya özgü süreç ve verimdir. Kültür, insanın kendini kendi evinde duymasını sağlayacak bir dünya ortaya koymasıdır. Buna göre kültür, böylesi bir dünyanın anlam varlığına ilişkin tüm düşünülebilirlikleri içerir: Đnsan var oluşunun nasıl ve ne olduğudur kültür. Đnsanın nasıl düşündüğü, duyduğu, yaptığı, istediği; insanın kendisine nasıl baktığı, özünü nasıl gördüğü; değerlerini, ülkülerini, isteklerini nasıl düzenlediği, bütün bunlar hep kültürün öğeleridir. Đnsanın ne tür bir yasama-üslubu, ne tür bir var olma programı, ne tür bir eylem kalıbı benimsediği kültürdür hep. Teknik, ekonomi, hukuk, estetik, bilim, devlet, yöntem insanın meydana getirdiği her şey kültüre girer. Örgütler, dernekler, kurumlar, okullar, tüm kendilerine ilişkin şeylerle birlikte kültürden sayılırlar. Đnsanlar arasındaki her çeşit karşılıklı etkileşmelere, her türlü yapıp yaratma alışkanlıklarına, bütün manevi ve maddesel yapıt ve ürünlere kültür denir (Uygur, 1984: 5) Kültürün Özellikleri Kültür, öğrenilmiş davranışlar topluluğudur (Güvenç, 2002:101). Đnsanlar kendilerinden önce gelenlerin deneyim ve bilgilerinden yararlanarak doğal çevrelerini yeniden yaratabilmekte, araçlar yaparak ve kurallar koyarak yaşamlarını düzenleyebilmektedirler. Toplumsallaşma süreci içerisinde bireyler, kültürü öğrenir. Kişiler kendilerinden önce gelenlerin deneyimlerinden de yararlanarak uyum sağlayabilir, toplumsal yaşamlarını kolaylaştırabilirler. Dolayısıyla kültürün önemli bir özelliği öğrenilen davranışlardan oluşmasıdır (Đçli, 2002: 81). Kültür, içgüdüsel ve kalıtımsal değildir ve her bireyin doğduktan sonraki yaşantısı içinde kazandığı alışkanlıklar, davranış ve tepki eğilimler bütünüdür (Güvenç, 2002:101). Kültür, toplumun üyelerince paylaşılır. Kültür toplumsaldır, toplumlarda yaşayan bireylerce yaratılır ve paylaşılır. Bütün kültürler sürekliliklerini sağlamaya çalışırlar, bu çabaları nedeniyle de benzerlik gösterirler (Đçli, 2002: 83). Bir grubun üyeleri tarafından paylaşılan alışkanlıklar, kabul edilen davranış, tutum ve değerler o grubun kültürüdür. Sosyal bir grubun ortaklaştığı veya paylaştığı alışkanlıklar, ister aile, ister bir köy veya sınıf, ister bir oymak veya ulus düzeyinde olsun, bir kültür ya da «alt-kültür»dür. Eğer 7

22 kültür toplumsal ise, onun varlığı topluma bağlı olmak gerekir. Bütün kültürler, kendi yaşamlarını sürdürmeye çalışırlar ve bu çabalarında birbirlerine benzerler (Güvenç, 2002:102). Kültür örüntülüdür. Kültürler gelişi güzel toplanmış görenek ve inançlar değil bütünleşmiş örüntülü sistemlerdir. Adetler, değerler, kurumlar, inançlar birbirleriyle ilintilidir. Bunlardan birinde meydana gelen bir değişme diğerlerini de etkiler. Bir kültürün arklı öğeleri çekirdek değerler etrafında bütünleştirilebilir (Đçli, 2002: 83). Kültür, ihtiyaçları karşılayıcı ve doyum sağlayıcıdır. Kültür, temel biyolojik ihtiyaçları ve bunlardan doğan ikinci derecedeki ihtiyaçları, çoğu zaman ve önemli ölçüde karşılar. Kültürel kurumlar ve ilkeler, başarısı denenmiş çözüm yollarıdır. Đnsanlar, doyum verici olduğu sürece, alışkanlıkların devam ettirmektedirler. Doyum, alışkanlıkları destekler ve pekiştirir. Doyum yokluğu ise alışkanlıkların kaybolmasına yol açabilir. Kültürel öğeler, toplumun üyelerine bir doyum veya hizmet sağlayarak var olabilirler (Güvenç, 2002: 103). Kültür simgeseldir. Kültürde öğrenmenin yanı sıra dil ve etkileşim de önemlidir. Dil toplumda insanları birbirine bağlayan bir öğe olduğu kadar, kültürün gelecek kuşaklara aktarılması açısından da önemlidir. Dil toplumun simgesel sistemidir. Kültür bireyler arasında bir iletişimin olmasını gerektirir. Kültür toplumsal bir üründür ve insanlar arası etkileşim sonucu doğup gelişir (Đçli, 2002: 82). Kültür, durgun olduğu kadar devamlıdır ve değişebilir. Kültürler her zaman değişir ve değişme, uyum yoluyla gerçekleşir. Koşullar değiştikçe, geleneksel çözüm yollarının sağladığı doyum düzeyi de azalır ve değişir. Yeni ihtiyaçlar ortaya çıkar ve bunlar bilinç düzeyine yükselir. Bu ihtiyaçları karşılayacak, sorunları çözecek deneme ve düzeltmeler yapılır, yeni kurum ve kuruluşlara gidilir. Kültürel değişme, sistemin bütünlüğünde hemen gerçekleşivermez. Sistemin belli bir kesimindeki değişmeler, geri kalan kurumlan, bu yeni duruma uymaya zorlar. Bazı durumlarda geri kalan kurumlar değişmeyi frenleyip yavaşlatmaya; bazı durumlarda ise destekleyip hızlandırmaya çalışır. Fakat 8

23 hemen her kültürel değişme olayında, kurumlar arası bir farklılaşma ortaya çıkacaktır (Güvenç, 2002: 103). Kültür, tarihidir ve süreklidir (Güvenç, 2002: 101). Kültür bir toplumun üyelerinin paylaştıkları, birbirlerine ve gelecek kuşaklara ilettikleri, toplumun yarattığı, değer verdiği, paylaştığı bütün maddi ve manevi öğelerin toplamıdır. Tarihsel açıdan kültür araştırıldığında, kültürün kökeni ile toplumun kökeninin eş anlamlı olduğu görülmektedir. Đnsanlar grup yaşamını sürdürdükleri her yerde kültürle birlikte var olmuşlardır, kültür ve toplum birlikte bulunur. Tüm insanlar kuşaktan kuşağa aktarılan belli kültürel kurallar içinde büyürler (Đçli, 2002: 80). Kültür bir soyutlamadır. Kültür, bütünüyle maddi, gözlemlenebilir bir olgu değildir, soyut, kişilerin zihinlerinde olan bir kavramdır (Güvenç, 2002: 104) Kültürün Đşlevleri Kültür toplumsal davranışları düzenleyerek toplumsal davranışın çeşitli parçalarını birbirleriyle ilişkilendirir ve bir bütün haline getirir. Kültür toplumsal dayanışmanın temellerinden birini oluşturur. Kültür toplumları birbirinden ayırmaya yarayan bir işaret gibidir. Toplum değerlerini bir bütün haline getirir ve yorumlar. Toplumsal kişiliğin oluşmasında baş faktördür (Đçli, 2002: 85). Kültür bir toplumda yer alan bireylerin, diğer bireylerin tepkilerini tahmin etmesini sağlar. Kültür fizyolojik ihtiyaçların giderilmesi için bireye, gerekli bilgi ve beceriyi kazandırır. Kültür, benzer birikim ve amaçlara sahip insanların birbirleriyle özdeşleşmesini sağlar (Silah, 2000: 298). 9

24 2.1.4.Kültürü Oluşturan Başlıca Unsurlar Genel olarak kültürel yapıyı oluşturan unsurların bazıları şunlardır: Değerler Toplumun sahip olduğu ortak tutum ve bakış açılarına değer denir. Değerler, kültürel olarak tanımlanmış toplumsal standartlardır ve neyin olması gerektiğini belirtir. Değerler toplumun sürdürdüğü ortak amaçlardır, değerlerin oluşturulması ve sürdürülmesi için toplumsal normların oluşturulması gerekir (Bahar, 2005: 78). Geniş anlamda değerler, kültürün daha çok gözle görülmeyen, öznel, içsel yönünü oluşturmakta, örgütsel sorunların çözümünde makul, uygun olarak kabul edilen çözüm biçimini göstermektedir (Şişman, 1994, alıntılayan Güçlü, 2003) Normlar Normlar, bireyin ne yapması veya yapmaması gerektiği hakkında toplum tarafından oluşturulan ortak beklentilere denir. Normlar, nerede, ne zaman, nasıl davranılması gerektiğini belirleyen davranış kalıplarını oluşturan (Bahar, 2005: 79), kültürel çevre içinde sosyal organizasyona bağlı olarak insanların davranışlarını kaplayan ve çevredeki değerler düzenine uymaya mecbur olan elemanlardır (Aslan, 2005: 70). Genel olarak uyulması gereken kurallar olarak ifade edilen normlar, bazen açık olarak dile getirilmez, bazen de yazılı değildirler. Ancak, örgüt üyelerinin sergiledikleri davranışlar üzerinde önemli etkiye sahiptirler. Örneğin, üstlerinle tartışma, kötü haberi veren sen olma şeklinde ifade edilen ve paylaşılan normlar, o örgüt içindeki davranışların nasıl olması gerektiği konusunda bilgiler iletmektedirler (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998, alıntılayan Güçlü, 2003) Tutumlar Tutumlar nesneler, insanlar veya olaylar hakkında olumlu ya da olumsuz değerleme ifadeleridir. Tutumlar, insanın bir şey hakkında ne hissettiğini ifade eder. Tutumlar değerlerden farklıdır, değerler daha geniş ve daha kapsamlı bir kavramdır, tutumlar ise daha özeldir (Robbins, 1994: 17). 10

25 Kültür kavramının sosyal yaşama olan etkisi genelde dolaylı olarak ortaya çıkmaktadır. Bir toplumun kültürel yönelimi, toplum tarafından sergilenen değer, tutum ve davranışların karmaşık etkileşimini yansıtmaktadır. Kültür, bireylerin sürdükleri yaşam ve çevrelerindeki dünyaya bakış değerleri ile açığa çıkar. Bu değeler, davranışların öncü uyaranı olan tutumları etkiler ve ardından tutumlar davranışları oluşturur. Birey ve grup davranışlarının değişen örüntüsü toplumun kültürünü etkiler, kültür değerlere yeniden şekil verir ve birbirini takip eden şekilde döngü devam eder (Adler, 1991, alıntılayan Sığrı ve Tığlı, 2006) Varsayımlar En güçlü kültürel öğelerden biri de varsayımlardır. Varsayımlar örgüt üyelerinin algı, düşünce, his ve davranışlarını yönlendirerek, onların örgütsel yaşama ilişkin taşıdıkları doğru-yanlış, anlamlı-anlamsız, olanaklı-olanaksız gibi ön kabullerini oluşturan tartışmasız doğrulardır. Varsayımlar, değerlere göre daha derin bir zihinsel yerleşime sahiptirler. Bu nedenle varsayımlar zaman içinde kazandıkları geçerlilik ile değerleri de yönlendirirler. Dolayısıyla, varsayımlar kültürel değişimde önemli bir direniş alanı oluştururlar (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998, alıntılayan Güçlü, 2003) Đnançlar Geçmişte ve şimdi gerçeğin ne olduğuna dair bireysel bilgilerden oluşmaktadır. Đnançlar, bireylerin sosyal gerçekleri nasıl anlamlandırdığını gösterirler. Ancak burada kişisel özelliklerle kültürel değerlerin bir sentezi söz konusudur. Örneğin, kaderciliğin yaygın olduğu bir toplumda, bireylerin inancı daha çok geleceğin planlanamayacağı ve denetlenemeyeceği yönündedir. Değerler belirli bir sonucu elde etmek için izlenecek yol konusunda en derinde yatan inançlardır. Bireyler inanç ve değerlerini değiştirdikleri zaman, karar ve davranışları da değişir. Eğer belirli sayıda kişinin inanç ve değerlerinde aynı yönde bir değişiklik olursa, toplumun karar ve davranışları değişir (Baltaş, 2009). 11