Cilt: 14 Sayı: 2 Yıl:

Transkript

1 Cilt: 14 Sayı: 2 Yıl: Kronik Hepatit B Hastalarında Pegileinterferon/Lamivudin Tedavisi Süresince Ortaya Çıkan Klinik Yan Etkilerin Değerlendirilmesi Kutbettin DEMİRDAĞ, Gülden ESER KARLIDAĞ HIV/AIDS Hastalarında Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalansı Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU, Özlem ALTUNTAŞ AYDIN, Emine Rahşan İNCE, Özcan NAZLICAN Kronik Viral Hepatiti Bulunan 1380 Hastada Uygulanan Perkütan Kör Karaciğer İğne Biyopsisinin İrdelenmesi Vedat TURHAN, Ali ACAR, Zafer KÜÇÜKODACI, Mehmet ÇOBAN, Zehra KARACAER, Sinem BUDAK, Hüsrev DİKTAŞ, Ercan YENİLMEZ, Kenan ARICAN, Oral ÖNCÜL, Levent GÖRENEK Ülke Genelinde HBV Aşılamasının Değerlendirilmesi Selma TOSUN, Mehmet Semih AYHAN, Bingül İSBİR İstanbul Bölgesi Kan Donörlerinde HBsAg, Anti-HCV ve Anti-HIV Seroprevalansı Özlem ALTUNTAŞ AYDIN, Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU, Asuman KÖKREK, M. Emirhan IŞIK, Özcan NAZLICAN Karaciğer Sirozu Olan Hastalarda Chilaiditi Sendromu Sıklığı Vedat GÖRAL, Derya TOPAL CİZRELİ, Derya DEMİRTAŞ Kronik Hepatit B Enfeksiyonunda Pegile Interferon- Tedavisi Sonrasında Gelişen Psoriazis: Olgu Sunumu Sezin AŞIK AKMAN, Şükran KÖSE, Oya HALICIOĞLU, Ümit BAYOL, Sibel ALPER

2

3 Cilt: 14 Sayı: 2 Yıl: 2009

4 Viral Hepatit Dergisi Viral Hepatitle Savaşım Derneği tarafından yayınlanmakta ve üyelerine ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Bu derginin basımı ve dağıtımındaki katkılarından dolayı ROCHE Müstahzarları A.Ş.'ye teşekkür ederiz.

5 Cilt: 14 Sayı: 2 Yıl: 2009 İÇİNDEKİLER Araştırma Kronik Hepatit B Hastalarında Pegileinterferon/Lamivudin Tedavisi Süresince Ortaya Çıkan Klinik Yan Etkilerin Değerlendirilmesi Kutbettin DEMİRDAĞ, Gülden ESER KARLIDAĞ Araştırma HIV/AIDS Hastalarında Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalansı Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU, Özlem ALTUNTAŞ AYDIN, Emine Rahşan İNCE, Özcan NAZLICAN Araştırma Kronik Viral Hepatiti Bulunan 1380 Hastada Uygulanan Perkütan Kör Karaciğer İğne Biyopsisinin İrdelenmesi Vedat TURHAN, Ali ACAR, Zafer KÜÇÜKODACI, Mehmet ÇOBAN, Zehra KARACAER, Sinem BUDAK, Hüsrev DİKTAŞ, Ercan YENİLMEZ, Kenan ARICAN, Oral ÖNCÜL, Levent GÖRENEK Araştırma Ülke Genelinde HBV Aşılamasının Değerlendirilmesi Selma TOSUN, Mehmet Semih AYHAN, Bingül İSBİR Araştırma İstanbul Bölgesi Kan Donörlerinde HBsAg, Anti-HCV ve Anti-HIV Seroprevalansı Özlem ALTUNTAŞ AYDIN, Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU, Asuman KÖKREK, M. Emirhan IŞIK, Özcan NAZLICAN Araştırma Karaciğer Sirozu Olan Hastalarda Chilaiditi Sendromu Sıklığı Vedat GÖRAL, Derya TOPAL CİZRELİ, Derya DEMİRTAŞ Olgu Sunumu Kronik Hepatit B Enfeksiyonunda Pegile Interferon- Tedavisi Sonrasında Gelişen Psoriazis: Olgu Sunumu Sezin AŞIK AKMAN, Şükran KÖSE, Oya HALICIOĞLU, Ümit BAYOL, Sibel ALPER

6

7 1. "Viral Hepatit" dergisi, Viral Hepatitle Savaşım Derneği (VHSD)'nin süreli bilimsel yayını olarak dört ayda bir yayınlanmaktadır. Bu derginin amacı, viral hepatitler konusunda yapılan klinik ve deneysel araştırmalar, ilginç olgu bildirimleri, derlemeler türünden yazılar ile okuyucular arasında bilgi alışverişini sağlamak; özellikle VHSD'nin kuruluş amacı olan konularda ülkemizin bilimsel gelişimine katkıda bulunmaktır. Dergide basılan çalışmalarla ilgili görüşler ve bunlara yayın sahibinin verdiği cevaplara "Editöre Mektup" bölümünde yer verilir. 2. Derginin yayın dili Türkçe'dir. Yazıların Türk Dil Kurumu'nun Türkçe sözlüğüne ve yeni yazım kılavuzuna uygun olması gerekir. Ancak deneysel çalışmalar, klinik çalışmalar ve olgu sunumları için İngilizce başlık, İngilizce özet ve İngilizce anahtar kelimelerin bulunması zorunludur. Kısaltmalar uluslararası kabul edilen şekilde olmalı, ilk kullanıldıkları yerde açık olarak yazılmalı, parantez içinde kısaltılmış şekli gösterilmeli ve daha sonra metin içinde kısaltmaları kullanılmalıdır. 3. Gönderilen yazılar önce yayın yürütme kurulu ve editör tarafından değerlendirilir. Yayın yürütme kurulu ve editörden onay alan yazılar, isimleri gizli tutulan konuyla ilgili üç yayın inceleme kurulu üyesi tarafından değerlendirildikten sonra, en az iki olumlu görüş almak kaydı ile yayınlanmaya hak kazanır. Yazılar geliş tarihi göz önüne alınarak yayın kurulunun belirlediği sıraya göre yayınlanır. Yayın kurulu yayın koşullarına uymayan bilimsel yazılan yayınlamamak, gerektiğinde düzeltmek üzere yazarına geri vermek, yazarın iznini alarak kısaltmak yetkisine sahiptir. 4. Yazılar elektronik posta ile adresine gönderilmelidir. 5. Antibiyotik ve antivirallerin isimleri dil bütünlüğünü sağlamak açısından okunduğu gibi yazılmalı ve cümle başında değilse ilk harfi küçük harfle yazılmalıdır. Örneğin; ribavirin, interferon-alfa 2b, streptomisin gibi. 6. Araştırma ve olgu sunumu şeklindeki makaleler mutlaka aşağıda belirtilen düzene uygun olmalıdır; I. Sayfa: Başlık (Türkçe), Yazarlar, Kurum, Yazışma Adresi, II. Sayfa: Özet (Türkçe), Anahtar Kelimeler, İngilizce Başlık, İngilizce Özet, İngilizceAnahtar Kelimeler, III. ve sonraki sayfalar sırası ile Giriş, Materyal ve Metot, Bulgular, Tartışma ve Kaynaklar bölümleri olacak şekilde yazılmalıdır. 7. Derleme türü makalelerde Türkçe ve İngilizce özet şart değildir. Kaynak sayısı mümkünse 40'ın üzerinde olmamalıdır. 8. Kaynak numaraları metinde parantez içinde ve yazar adı geçiyorsa takiben, diğer durumlarda cümle sonunda belirtilmeli, metin sonunda eserin içindeki geçiş sırasına göre numaralandırılmalıdır. Kaynakların yazımı aşağıdaki örneklere uygun olmalıdır. Kaynak bir dergi ise; Yazar(lar)ın soyadı adının baş harf(ler)i, 6 ve daha az sayıdaki yazarlar için yazarların tamamı, 6'nın üzerinde yazarı bulunan makaleler için ilk 3 yazar belirtilmeli, Türkçe kaynaklar için "ve ark." yabancı kaynaklar için "et al." ibaresi kullanılmalıdır. Makalenin başlığı, derginin Index Medicus'a göre uygun kısaltılmış ismi Yıl; Cilt: ilk ve son sayfa numaraları. Örneğin; Kuo G, Choo QL, After HJ, et al. An assay for circulating antibodies to a major etiologic virus of human non-a, non-b hepatitis. Science 1989; 244: Kaynak bir kitap ise; Yazar(lar)ın soyadı ve adının baş harf(ler)i. Kitabın adı. Kaçıncı baskı olduğu. Basımevi, Basım yılı. nd Örneğin; Sykes G. Disinfection and Application. 2 ed. London: FN Spon Co, Kaynak kitaptan bir bölüm ise; Bölüm yazar(lar)ının soyadı adının baş harf(ler)i. Bölüm başlığı, In: Editör(ler)in soyadı adının baş harf(ler)i (ed) veya (eds). Kitabın adı. Kaçıncı baskı olduğu. Basım yeri: Yayınevi, Baskı yılı: Bölümün ilk ve son sayfa numarası. Örneğin; Yenen OŞ. Hepatit C virusu molekül özellikleri ve serolojik tanı. Kılıçturgay K (ed). Viral Hepatit Baskı. İstanbul: Viral Hepatitle Savaşım Derneği, 1994: Olgu sunumlarının giriş ve tartışma kısımları kısa ve öz olmalı, kaynak sayısı sınırlı olmalıdır. 10. Editöre mektup bölümü, dergide daha önce yayınlanmış yazılara eleştiri getirmek, katkı sağlamak ya da orijinal bir çalışma olarak hazırlanmamış ve hazırlanamayacak bilgilerin iletilmesi amacıyla oluşturulduğundan kısa-öz olmalı, özet içermemeli, kaynakları sınırlı olmalıdır. 11. Yazılar, yazının daha önce bir dergide yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere gönderilmemiş olduğunu bildiren, makaledeki isim sırasına uygun biçimde yazarlar tarafından imzalanmış Telif Hakkı Formu ile gönderilmelidir. Form ic.htm adresinden temin edilebilir. 12. Daha önce bildiri olarak sunulmuş yazılar, sunum yer ve tarihi belirtilmek koşulu ile yayınlanabilir. Bu durum makalenin ilk sayfasının altında belirtilmelidir. 13. Yayınlanan yazıların hukuki sorumluluğu yazarlara aittir. Yazarlara telif ücreti ödenmez. VİRALHEPATİT DERGİSİ Sağlık Mahallesi, Süleyman Sırrı Caddesi, No: 2/15 Sıhhiye-ANKARA Tel: Faks:

8

9 Kronik Hepatit B Hastalarında Pegileinterferon/Lamivudin Tedavisi Süresince Ortaya Çıkan Klinik Yan Etkilerin Değerlendirilmesi Araştırma Kronik Hepatit B Hastalarında Pegileinterferon/Lamivudin Tedavisi Süresince Ortaya Çıkan Klinik Yan Etkilerin Değerlendirilmesi Kutbettin DEMİRDAĞ, Gülden ESER KARLIDAĞ 1 2 Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Elazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, ELAZIĞ 1 2 ÖZET Bu çalışma, kronik hepatit B (KHB) hastalarında monoterapi veya kombine tedavi şeklinde uygulanan pegileinterferon, pegileinterferon ve lamivudin tedavisi süresince ortaya çıkan klinik yan etkilerin değerlendirilmesi amacıyla yapıldı. Çalışmamızda KHB tanısı alan toplam 54 hasta dört tedavi grubuna ayrıldı: Grup 1'e pegileinterferon-alfa 2a; grup 2'ye pegileinterferon-alfa 2a ve lamivudin; grup 3'e pegileinterferon-alfa 2b ve grup 4'e pegileinterferonalfa 2b ve lamivudin tedavisi uygulandı. Çalışmaya başlamadan hemen önce ve çalışmanın 12., 24. ve 48. haftalarında hastalarda ortaya çıkan ateş, grip benzeri sendrom, miyalji, halsizlik, artralji, baş ağrısı, iştahsızlık, kusma, ishal, öksürük, konsantrasyon bozukluğu, aşırı uyku, uykusuzluk, kilo kaybı, libido azalması, saç dökülmesi, anksiyete, deliryum, intihar düşüncesi, nöbet gibi sistemik klinik yan etkiler değerlendirildi. Tedavi uygulanan tüm hastalarda en sık görülen sistemik yan etkiler; grip benzeri sendrom, miyalji, halsizlik, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, kilo kaybı, saç dökülmesi olarak saptandı. Toplam tedavi süresince her bir sistemik yan etkinin görülme sıklığında tedavi grupları arasında istatistiksel anlamlı fark bulunmazken, gruplar tedavinin 12., 24. ve 48. haftalarında toplam tedavi süresinden bağımsız değerlendirildiğinde ateş, iştahsızlık, uyku artışı için istatistiksel anlamlı fark saptanırken (p<0.05), diğer sistemik yan etkiler açısından anlamlı farklılık saptanmadı. Yan etki görülme sıklığında 12. haftaya göre 48. haftadaki takiplerde azalma eğilimi belirlendi. Sonuç olarak, her iki pegile formun birbirine ve kombineterapinin monoterapiye sistemik yan etkiler açısından üstünlüğü saptanmadı. Anahtar kelimeler: Kronik hepatit B, pegileinterferon, yan etki. SUMMARY The Evaluation of the Side Effects of Pegilated Interferon Monotherapy and Pegilated Interferon /Lamivudin Treatment in Patients With Chronic Hepatitis B This study was planned to evaluate the clinical side effects occurred with pegylated interferon monotherapy, and pegylated interferon and lamivudine combined treatment in patients with chronic hepatitis B (CHB). Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):

10 Demirdağ K ve ark. A total of 54 patients diagnosed with CHB were divided into 4 treatment groups. Patients were evaluated at baseline and at 12th, 24th and 48th weeks of the treatment in order to determine systemic side effects (such as fever, flu-like syndrome, myalgia, fatigue, arthralgia, headache, anorexia, nausea, diarrhea, cough, concentration disorder, excessive sleep or insomnia, weight loss, loss of libido, hair loss, anxiety, delirium, suicidal ideation, and epilepsy). The most common systemic side effects were flu-like syndrome, myalgia, fatigue, concentration disorder, weight loss, and hair loss. There was no significant difference between the groups with respect to the occurrence of individual side effect during the treatment period. When the groups were examined at 12th, 24th and 48th weeks of the treatment without considering the total treatment time there was significant difference between groups in terms of fever, anorexia, and excessive sleep (p<0.05). The frequency of side effects had a tendency to decrease at 48th week of the treatment compared to 12th week. There was no statistically significant difference between groups in terms of treatment responses evaluated by appropriate criteria. In conclusion, there was no significant difference between two pegylated forms, as well as, between combined treatment and monotherapy with respect to systemic side effects and treatment outcomes. Keywords: Chronic hepatitis B, pegylated interferon, side effects. GİRİŞ Hepatit B virusu (HBV), hepadnavirus ailesinin bir üyesi olup hem akut hem de kronik enfeksiyona neden olur. HBV, dünyada en yaygın bulunan enfeksiyöz patojenlerden biridir ve çoğu gelişmekte olan ülkelerde yaşayanlar olmak üzere yaklaşık 400 milyon kişide kronik hepatit B (KHB) enfeksiyonu olduğu düşünülmektedir (1). Türkiye' deki HBsAg seroprevelansı, ELISA yöntemi ile bölgeden bölgeye değişkenlik göstermekle birlikte yaklaşık %3.9 ile %12.5 arasındadır (2). Günümüzde PEG-IFN'lar KHB ve hepatit C tedavisinde monoterapi veya kombine tedavi şeklinde yaygın olarak kullanılmaktadır (4, 5). PEG- IFN'lar yukarıda da belirtildiği gibi konvansiyonel IFN'lara göre birçok avantaja sahip olmasına karşın yine de hiç de azımsanmayacak istenmeyen yan etkilere sahiptir. Tedavi süresince sistemik olarak ateş, titreme kas ağrısı, bulantı, kusma, güçsüzlük gibi grip benzeri yan etkilere; anksiyete, depresyon, irritabilite ve uykusuzluk gibi depresyon ve ilişkili semptomlara; nötropeni ve trombo- KHB tedavisinde her geçen gün yeni yeni ilaçlar denense de, interferonlar (IFN) halen temel ilaçlardan biri olma özelliğini korumaktadır. INF α2'nin yarılanma ömrünün uzatılması, tedavi etkinliğinin artırılması ve istenmeyen yan etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla yeni jenerasyon IFN olarak bilinen pegileinterferonlar (PEG-IFN) üretilmiştir. Pegilasyonun amacı, molekülün intrensek aktivitesini değiştirmeksizin, terapötik proteinlerin istenen farmakolojik özelliklerini güçlendirmektir (3). sitopeni gibi hematolojik yan etkilere neden olabileceği rapor edilmiştir (5, 6). Lamivudin (LAM) iyi tolere edilen ve yapılan randomize çalışmalarda plaseboya yakın yan etkileri olduğu bildirilen bir ilaçtır (7). LAM tedavisinde diğer nükleozid analoglarında olduğu gibi benzer sıklıkta ribaunt viremi ve ilaca karşı direnç gibi birkaç problemle karşılaşılmaktadır (8). Bu çalışma, KHB hastalarında monoterapi veya kombine tedavi şeklinde uygulanan PEG-IFN, PEG-IFN ve LAM tedavisi süresince klinik yan etkilerin değerlendirilmesi amacıyla planlandı. MATERYAL ve METOT Hastalar ve Çalışma Planı Bu çalışmaya Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı'nda KHB tanısı konulup tedavi planlanan hastalar alındı. Hastaların tamamına çalışmaya başlamadan hemen önce ve çalışmanın 12., 24. ve 48. haftalarında ilacın yan etkilerinin değerlendirilmesi için anket uygulandı. Ankette ateş, flu-like sendrom (grip benzeri sendrom), miyalji, halsizlik, artralji, baş ağrısı, iştahsızlık, kusma, ishal, öksürük, konsantrasyon bozukluğu, aşırı uyku, uykusuzluk, kilo kaybı, libido azalması, saç dökülmesi, anksiyete, deliryum, intihar düşüncesi, nöbet, otalji, tinnitus, vertigo ve dengesizlik şikayetleri sorgulandı. Çalışmaya alınmama kriterleri ise; 48 Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2): 47-52

11 Kronik Hepatit B Hastalarında Pegileinterferon/Lamivudin Tedavisi Süresince Ortaya Çıkan Klinik Yan Etkilerin Değerlendirilmesi Yaşın 60'ın üzerinde olması, Hemoglobin değeri kadınlarda 12 g/dl, erkeklerde 13 g/dl'den düşük olması 3 Kan lökosit miktarı 3000/mm 'den, nötrofil 1500/mm 'den, trombosit /mm ' 3 3 den küçük olması HBV dışında başka bir kronik karaciğer hastalığı olması Kanıtlanmış kompanse ya da dekompanse siroz, Kronik böbrek yetmezliği, kontrolsüz diyabet, Kontrolsüz psikiyatrik hastalık olması, Çalışma sırasında takip edilecek yan etkileri tedavi öncesinde tarifleyen hastalar Çalışma grupları Hastalar uygulanan tedaviye göre dört gruba ayrıldı. Tüm gruplarda tedavi süresi 48 hafta olarak planlandı. Tedavinin yan etkileri her bir grup için ayrı ayrı değerlendirildi. deltoid, karın cildi veya uyluk bölgesine subkutan olarak yapıldı. Hastalara oluşan yan etkileri kaydetmeleri ve bir sonraki kontrollerinde bildirilmeleri istendi. Tedavi süresince hastalarda ilaca bağlı oluşan klinik yan etkiler 12., 24. ve 48. haftalarda ayrı ayrı değerlendirildi. Klinik semptomların gruplar arası karşılaştırılmasında ki-kare testi kullanıldı. p<0.05 olan değerler anlamlı olarak kabul edildi. BULGULAR Çalışmaya alınan 54 hastanın 16'sı kadın 38'i erkekti. Tedavi alan hastalardaki cinsiyet dağılımları Şekil 1'de gösterilmiştir. Gruplardaki kadın/erkek dağılımları benzerdi ve gruplar arasında cinsiyet dağılımı açısından istatistiksel farklılık yoktu. Grup 1 (PEG-IFN -α 2a): Kronik Hepatit B tanısı alan ve 48 hafta süresince 180 g/kg haftada tek doz PEG-INF-2a ( PEGASYS, Roche, Basel, Switzerland) ile tedavi edilen grup Grup 2 (PEG-IFN -α 2a ve LAM): Kronik Hepatit B tanısı alan ve 48 hafta süresince 180 g/kg haftada tek doz PEG-INF-2a ( PEGASYS, Roche, Basel, Switzerland) ve 100 mg/günde tek doz LAM ( Zeffix,GlaxoSmithKline Ltd) kombinasyonu ile tedavi edilen grup Grup 3 (PEG-INF-2b): Kronik Hepatit B tanısı alan ve 48 hafta süresince 1.5 g/kg haftada tek doz PEG- INF-2b ( Pegintron, Schering-Plough Corporation, Austria) ile tedavi edilen grup. Şekil 1. Çalışma gruplarındaki cinsiyet dağılımı. Tedavi alan hastaların 42'si HBeAg (-), 12'si HBeAg (+) idi. Grup1'de 14 hastanın 11'i (%78.4), grup2'de 14 hastanın 11'i(%78.4), grup3'de 16 hastanın 12'si (%75), grup 4'de ise 10 hastanın 8'i (%80), HBeAg (-) idi (Şekil 2). Grup 4 (PEG-INF-2b ve LAM): KHB tanısı alan ve 48 hafta süresince 1.5 g/kg haftada tek doz PEG- INF-2b ( Pegintron, Schering-Plough Corporation, Austria) ve 100 mg/günde tek doz LAM ( Zeffix,GlaxoSmithKline Ltd) kombinasyonu ile tedavi edilen grup PEG-INF ilk dozu yatırılarak, serviste doktor kontrolünde uygulandı. İlk enjeksiyon öncesinde antipiretik olarak parasetamol 500 mg tablet verildi. Hastalar yan etkiler yönünden bilgilendirildi. Daha sonraki enjeksiyonlar hastaların kendileri tarafından veya herhangi bir sağlık kuruluşunda, Şekil 2. Çalışma gruplarındaki HBeAg (-)'lik dağılımı. Dört farklı gruptaki toplam 54 hasta 48 haftalık tedavileri süresince klinik yan etkilerden ateş, grip benzeri sendrom, miyalji, artralji, baş ağrısı, iştahsızlık, halsizlik bulantı-kusma, ishal, öksürük, Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):

12 Demirdağ K ve ark. konsantrasyon bozukluğu, uyku artışı, uykusuzluk, kilo kaybı, saç dökülmesi, anksiyete, libido kaybı, nöbet, deliryum, intihar düşüncesi gibi yan etkilerin sıklığı 12., 24. ve 48. haftalarda değerlendirildi. Bu yan etkilerin toplam tedavi süresince gözlenen oranları tablo 1'de özetlenmiştir. Tedavi grupları arasında yapılan karşılaştırmada toplam 48 haftalık tedavi süresince her bir yan etkinin görülme sıklığında tedavi grupları arasında istatistiksel anlamlı fark bulunamadı (p>0.05). Tedavi uygulanan grupların tamamında en sık görülen sistemik yan etkiler grip benzeri sendrom, miyalji, halsizlik, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, kilo kaybı, saç dökülmesi olarak saptandı (Tablo 1). Tablo 1. Tedavi uygulanan hastalarda toplam tedavi süresindeki sistemik yan etki oranları Grup 1 Grup 2 Grup3 Grup 4 n (%) n (%) n (%) n (%) Ateş 7 (50) 8 (57.1) 10 (62.5) 6 (60.0) Grip benzeri sendrom 10 (71.4) 10 (71.4) 10 (62.5) 6 (60.0) Miyalji 9 (64.2) 10 (71.4) 14 (87.5) 8 (80.0) Halsizlik 12 (85.7) 11 (78.5) 14 (87.5) 8 (80.0) Artralji 7 (50.0) 6 (42.8) 7 (43.7) 4 (40.0) Baş ağrısı 10 (71.4) 4 (28.5) 8 (50.0) 7 (70.0) İştahsızlık 6 (42.8) 6 (42.8) 11 (68.7) 6 (60.0) Bulantı-Kusma 2 (14.2) 4 (28.5) 4 (25.0) 2 (20.0) İshal 0 (0) 2 (14.2) 0 (0) 2 (20.0) Öksürük 3 (21.4) 0 (0) 0 (0) 2 (20.0) Konsantrasyon bozukluğu 10 (71.4) 8 (57.1) 9 (56.2) 5 (50.0) Uyku artışı 3 (21.4) 5 (35.7) 4 (25.0) 6 (60.0) Uykusuzluk 6 (42.8) 2 (14.2) 6 (37.5) 2 (20.0) Kilo kaybı 9 (64.2) 7 (50.0) 11 (68.7) 8 (80.0) Saç dökülmesi 7 (50.0) 6 (42.8) 10 (62.5) 8 (80.0) Anksiete 9 (64.2) 6 (42.8) 6 (37.5) 3 (30.0) Libido kaybı 1 (7.1) 0 (0) 1 (6.25) 1(10.0) Nöbet 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) Deliryum 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) İntihar düşüncesi 0 (0) 0 (0) 0 (0) 0 (0) Tedavinin 12. haftasında ateş açısından gruplar arasında istatistiksel farklılık saptanmazken; 24. haftada ise grup 3 ile diğer gruplar arasında istatistiksel farklılık olduğu görüldü (p<0.02). Ateş en fazla grup 3'te (hastaların %50'sinde) daha sonra sırasıyla grup1'de %28.6, grup 4'te %25 ve grup 2'de %20 hastada saptandı. Benzer şekilde tedavinin 48. haftasında da grup 3 ile diğer gruplar arasında istatistiksel farklılık olduğu görüldü (p<0.05). Ateş en fazla grup 3'te (hastaların %37.5'inde) daha sonra sırasıyla grup 4'te %20, grup1'de %14.3 ve grup 2'de %14.3 hastada saptandı. Grup 1, 2 ve 4'ün kendi aralarında yapılan karşılaştırmada istatistiksel farklılık saptanmadı (p>0.05). İştahsızlık sıklığı açısından tedavinin 12. ve 48. haftalardaki takiplerinde gruplar arasında istatistiksel farklılık saptanmazken, sadece tedavinin 24. haftasında en fazla grup 3'te %62.5 ve en az grup 1'de %21.4 oranında iştahsızlık saptandı. Grup1 ile grup 3 arasında iştahsızlık görülme sıklığı açısından yapılan karşılaştırmada istatistiksel anlamlı farklılık olduğu görüldü (p<0.05). Uyku artışı oranları açısından tedavi grupları arasında 12. haftada istatistiksel anlamlı farklılık saptanmazken (p>0.05), 24. haftadaki takiplerde uyku artışı en fazla grup 4'te (%80) ve en az grup 1'de (%14.3) saptandı. Grup1 ile grup 4 arasında 50 Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2): 47-52

13 Kronik Hepatit B Hastalarında Pegileinterferon/Lamivudin Tedavisi Süresince Ortaya Çıkan Klinik Yan Etkilerin Değerlendirilmesi yapılan karşılaştırmada istatistiksel anlamlı fark olduğu görüldü (p<0.001), fakat grup 1 ile diğer gruplar arasında istatistiksel farklılık saptanmadı (p>0.05). Tedavinin 48. haftasında ise uyku artışı %60 ile en fazla grup 4'de ve %14.3 ile en az grup1'de tespit edildi. Grup 4 ile grup 1 arasında yapılan karşılaştırmada istatistiksel anlamlı farklılık saptanırken (p<0.03), grup 4 ile diğer gruplar arasında anlamlı farklılık saptanmadı (p>0.05). Grip benzeri sendrom, miyalji, halsizlik, artralji, baş ağrısı, bulantı-kusma, ishal, öksürük, konsantrasyon bozukluğu, uykusuzluk, kilo kaybı, saç dökülmesi, anksiyete, libido kaybı, nöbet, deliryum ve intihar düşüncesi görülme sıklığı açısından istatistiksel anlamlı fark bulunamadı (p>0.05). Klinik yan etki görülme sıklığında 24. haftaya göre 48. haftadaki takiplerinde azalma eğilimi olduğu görüldü. Klinik yan etkilerden dolayı hiçbir hastada doz azaltımı ya da tedaviye ara verilmesi gerekmedi. TARTIŞMA HBV enfeksiyonu, tüm ülkelerin olduğu gibi ülkemizin de en önemli sağlık sorunlarından biridir. Dünya nüfusunun yaklaşık üçte birinin (iki milyar insanın) bu virusla karşılaştığının serolojik delilleri bulunmaktadır. Her yıl bir milyondan fazla insan HBV'ye bağlı kronik karaciğer hastalıklarından (siroz ve hepatoselüler karsinom) ölmektedir. Ülkemizde de yaklaşık 3-4 milyon insanın bu virusu taşıdığı bilinmektedir. HBV enfeksiyonu klinik olarak; akut hepatit ve kronik hepatit olarak karşımıza çıkabilir (9). Janssen ve arkadaşları (5) 2005 yılında ülkemizin de katıldığı çok merkezli, randomize uluslararası 230 hastayı kapsayan çalışmada HBeAg pozitif KHB hastalarında PEG-IFNα-2b' nin tek başına kullanımı ile PEG-IFNα-2b ve LAM kombinasyonunun etkinliğini karşılaştırmışlar. Hastalar 52 hafta boyunca tedavi almışlar. Bu çalışmada tedavi alan hastalarda yan etkiler değerlendirildiğinde PEG- IFNα-2b alan kolda, flu-like sendrom %62, baş ağrısı %40, halsizlik %43, miyalji %30, artralji %16, kilo kaybı %21, saç dökülmesi %19 görülmüş, PEG- IFNα-2b + lamivudin alan grupta ise flu-like sendrom %74, baş ağrısı %45, halsizlik %42, miyalji %32, artralji %15, kilo kaybı %39, saç dökülmesi %27 olarak benzer oranlarda saptanmış. Zonneveld ve arkadaşları (10), KHB hastalarında PEG-IFNα-2b' nin kullanımının güvenirliliğini, doz indirimi ve tedavi bırakılmasının prediktif faktörlerini ayrıca incelemişler. En sık bildirilen yan etkiler grip-benzeri sendrom, baş ağrısı, yorgunluk miyalji ve enjeksiyon yeri reaksiyonu olarak bulunmuştur. Çalışmada yan etki sıklığı grip-benzeri sendrom %68, baş ağrısı %40, yorgunluk %39, miyalji %29, lokal reaksiyon %29, alopesi %22, kilo kaybı %19, psikiyatrik olaylar %20, karın ağrısı %15 olarak belirlenmiş. Bu semptomların genellikle ilk 1 ay içinde ortaya çıktığı ve tedavi devamında hafiflediği bildirilmiştir. Cooksley ve arkadaşları (11) tarafından HBeAgpozitif 194 KHB'li hastayla yapılan çalışmada haftada 180 mcg PEG-IFNα-2a verilen grupta ateş %58, miyalji %36, halsizlik %29, baş ağrısı %38, saç dökülmesi %33, baş dönmesi %16 olarak bildirilmiş. Lau ve arkadaşları (12), tarafından yapılan geniş kapsamlı bir Faz III çalışmasında HBeAgpozitif KHB hastalarına LAM, PEG-IFNα-2a, PEG- IFNα-2a ve LAM kombinasyonu ile 48 haftalık tedavi verilmiş. PEG-IFNα-2a alan kolda ateş %49, halsizlik %40, miyalji %26, baş ağrısı %28, iştahsızlık %15, saç dökülmesi %20, baş dönmesi %9, artralji %9, PEG-IFNα-2a+LAM alan koldaysa ateş %55, halsizlik %37, miyalji %28, baş ağrısı %30, iştahsızlık %13, saç dökülmesi %20, baş dönmesi %29, artralji %9 olarak saptanmış. Marcellin ve arkadaşları (13), tarafından HBeAgnegatif KHB tedavisinde PEG-IFNα-2a' in lamivudine üstünlüğü olup olmadığını kanıtlamak için bir çalışma planlanmış. Hastalar 48 hafta boyunca, PEG-IFNα-2a, PEG-IFNα-2a+LAM ve LAM şeklinde üç kolda tedavi edilmiş ve tedavi sonrasında 24 haftalık bir takip dönemi boyunca izlenmiş. Bu çalışmada PEG-IFNα-2a alan grupta, ateş %59, halsizlik %42, miyalji %27, baş ağrısı %24, iştahsızlık %18, artralji %15, saç dökülmesi %14, diyare %11, PEG- IFNα-2a + lamivudin grupta ise ateş %55, halsizlik %42, miyalji %27, baş ağrısı %19, iştahsızlık %15, artralji %15, saç dökülmesi %11, diyare %6 ile yan etki oranları benzer olarak rapor edilmiş. Bizim çalışmamızda tüm gruplarda en sık karşılaşılan yan etkiler grip benzeri sendrom, miyalji, halsizlik, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, saç dökülmesiydi. Toplam tedavi süresince gruplar arasında anlamlı farklılık yoktu. Ateş ve grip benzeri sendrom oranlarımız literatürle uyumlu olmakla birlikte diğer yan etkilerin oranını belirgin olarak yüksek saptadık. Ateş dışındaki şikayetlerin yüksek saptanma nedeninin, hastaların subjektif değerlendirmeleriyle ilgili ola- Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):

14 Demirdağ K ve ark. bileceğini düşünüyoruz. Yine çalışmamızda literatürle uyumlu olarak tedavinin ilerleyen haftalarında yan etki sıklığında azalma saptandı. Sonuç olarak, hasta sayımız az da olsa hastalarımızı dört gruba ayırarak, her iki pegileinterferon formunu KHB hastalarına monoterapi ve lamivudinle kombine terapi şeklinde 48 hafta uyguladık. Her iki pegile formun birbirine ve kombineterapinin monoterapiye klinik yan etkiler açısından üstünlüğünü saptamadık. KAYNAKLAR 1. World Health Organization. World Health Organization Hepatitis B Fact Sheet Özacar T: Hepatit B Virusu. Wilke Topçu A, Söyletir G, Doğanay M (eds). İnfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyolojisi 3. Baskı, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2008: Reddy KR. Controlled-release, pegylation, liposomal formulations: new mechanisms in the delivery of injectable drugs. Ann Pharmacother 2000; 34: Vassiliadis T, Patsiaoura K, Tziomalos K, et al. Pegylated IFN-α 2b added to ongoing lamivudine therapy in patients with lamivudine-resistant chronic hepatitis B. World J Gastroenterol 2006; 12: Janssen HL, van Zonneveld M, Senturk H, et al. Pegylated interferon alfa-2b alone or in combination with lamivudine for HBeAg-positive chronic hepatitis B: a randomised trial. Lancet 2005; 365: National Institues of Health Consensus Development Conference Statement: Management of hepatitis C: June 10-12, Hepatology 2002; 36 (suppl 1): S Asmuth DM, Nguyen HH, Melcher GP, Cohen SH, Pollard RB. Treatments for hepatitis B. Clin Infect Dis 2004; 39: Younger HM, Bathgate AJ, Hayes PC. Review article: Nucleoside analogues for the treatment of chronic hepatitis B. Aliment Pharmacol Ther 2004; 20: Çakaloğlu Y, Ökten A. Hepatit B Ulusal Uzlaşma Toplantı Metinleri. İstanbul Medikal Yayıncılık. İstanbul Van Zonneveld M, Flink HJ, Verhey E, et al. The safety of pegylated interferon alfa-2b in the treatment of chronic hepatitis B: predictive factors for dose reduction and treatment discontinuation. Aliment Pharmacol Ther 2005; 21: Cooksley WG, Piratvisuth T, Lee SD, et al. Peginterferon alpha-2a (40 kda): an advance in the treatment of hepatitis B e antigen-positive chronic hepatitis B. J Viral Hepat 2003;10: Lau G, Piratvisuth T, Luo K, et al. Durability of response and occurence of late response to peginterferon alfa-2a (40KD) [PEGASYS] one year post-treatment in patients with HBeAgpositive chronic hepatitis B. J Hepatol 2006 (Suppl 2): S23-S24. Marcellin P, Lau GK, Bonino F, et al. Peginterferon alfa-2a alone, lamivudine alone, and the two in combination in patients with HBeAg-negative chronic hepatitis B. N Engl J Med 2004; 351: YAZIŞMAADRESİ Uzm. Dr. Gülden ESER KARLIDAĞ Cumhuriyet Mah. FatihAhmet Baba Bulvarı Alp Sitesi 78/C Blok Daire: 15 ELAZIĞ guldeneserk@hotmail.com 52 Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2): 47-52

15 HIV/AIDS Hastalarında Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalansı Araştırma HIV/AIDS Hastalarında Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalansı* Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU, Özlem ALTUNTAŞ AYDIN, Emine Rahşan İNCE, Özcan NAZLICAN Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, İSTANBUL *Bu araştırma 5th APASL Single Topic Conference, Mayıs 2009, Istanbul'da poster olarak sunulmuştur. ÖZET Bu çalışmada HIV/AIDS olgularında hepatit B virusu (HBV) ve hepatit C virusu (HCV) enfeksiyonlarının birlikteliği ve bulaşma yollarına göre ko-enfeksiyonlarının sıklığını belirlemeyi amaçladık. Çalışmamızda 1999 ile 2008 tarihleri arasında Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği'nde takip edilen 71 HIV/AIDS hastası retrospektif olarak değerlendirildi. Olgulara ait yaş, cinsiyet bilgileri, bulaşma yolları, HBsAg, anti-hbc IgG, anti-hbs, anti-hcv serolojik göstergeleri ve HCV RNA sonuçları izlem dosyalarından elde edildi. 71 HIV/AIDS olgusunun 56'sı (%79) erkek, 15'i (%21) kadındı ve yaş ortalaması 37 (17-74) idi. 28 hasta (%40) Hepatit B veya Hepatit C ile karşılaşmıştı. Hepatit B ile karşılaşan 24 olgunun 17'si (%71) seks işçisi idi. Hepatit C ile karşılaşan dört olgunun üçü (%75) intravenöz ilaç bağımlısı, biri hayat kadını idi. Sekiz olguda anti-hbs pozitif bulundu. Bu olguların ikisi Hepatit B aşısı nedeniyle seropozitif idi. Olguların 15'inde (%21) ise izole anti-hbc IgG pozitifliği saptandı. Hepatit B, Hepatit C ve HIV enfeksiyonlarının bulaşma yollarının ortak olması nedeniyle HIV/AIDS hastalarında Hepatit B ve Hepatit C göstergeleri hem ko-enfeksiyonun saptanması ve tedavisi, hem de gerekli durumlarda Hepatit B profilaksisinin planlanması açısından önem taşımaktadır. Anahtar kelimeler: HIV, HBV, HCV, seroprevalans SUMMARY Seroprevalence of Hepatitis B and Hepatitis C in Patients with HIV/AIDS In this study, we aimed to determine the prevalence of co-infections of Hepatitis B virus (HBV) and Hepatitis C virus (HCV) according to transmission routes in patients with HIV/AIDS. In this retrospective study, we evaluated 71 HIV/AIDS patients followed by the Infectious Diseases and Clinical Microbiology Outpatient Clinic of Haseki Training and Research Hospital between 1998 and Data about age, gender, transmission routes, ELISA results of HBsAg, anti HBc IgG, anti-hbs, and anti-hcv serology, and real-time PCR results of serum HBV DNA and HCV RNA levels were obtained from patient follow-up records. Of 71 HIV/AIDS cases, 56 (79%) were men. The mean age of patients was 37 (range, years) years. In total 28 HIV/AIDS patients (40%) were exposed to HBV or HCV. Of 24 patients who exposed to HBV, 17 (71%) were sex workers. Of 4 patients exposed to HCV, 3 (75%) were intravenous drug users and 1 was a prostitute. Anti-HBs was Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):

16 Karaosmanoğlu H ve ark. positive in 8 patients. Of these 2 patients were seropositive due to hepatitis B vaccination. Of patients, 15 (21%) had isolated anti-hbc IgG positivity. Due to the common transmission routes of HBV, HCV and HIV, markers of Hepatitis B and Hepatitis C are important for both detection and treatment of co-infections as well as planning Hepatitis B prophylaxis in patients with HIV/AIDS. Keywords: HIV, HBV, HCV, seroprevalence GİRİŞ Günümüzde HIV/AIDS hastalarında HBV ve HCV ko-enfeksiyonu nedeniyle gelişen karaciğer hasarı mortalite ve morbiditenin önemli nedenlerinden biridir. Bulaşma yollarının ortak olması nedeniyle HIV/AIDS enfeksiyonu ile HBV ve HCV enfeksiyonlarının birlikteliğine sık rastlanmaktadır (1). Yapılan çalışmalar Batı Avrupa ve Amerika'da HIV/AIDS hastalarının %6-14'ünde kronik HBV enfeksiyonu, % 33'ünde ise kronik HCV enfeksiyonu olduğunu göstermiştir (2, 3). HIV/HBV ve HIV/HCV ko-enfeksiyonları hem karaciğer hasarının ilerlemesine hem de HIV enfeksiyonunun progresyonuna ve antiretroviral tedaviye bağlı hepatotoksisite riskinde artışa neden olabilmektedir (4, 5). Bu nedenle koenfeksiyonlarda her iki enfeksiyon birlikte değerlendirilmeli ve uygun tedavi seçilmelidir. Bu çalışmada HIV/AIDS olgularında HBV ve HCV enfeksiyonlarının birlikteliği ve bulaşma yollarına göre bu ko-enfeksiyonların sıklığını belirlemeyi amaçladık. MATERYAL ve METOT Çalışmamızda 1999 ile 2008 tarihleri arasında S.B. Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği'nde takip edilen 71 HIV/AIDS hastası retrospektif olarak değerlendirildi. Bu olgularda HBV enfeksiyonu için HBsAg, anti-hbc IgG ve anti-hbs, HCV enfeksiyonu için anti-hcv serolojik göstergeleri ELISA, HCV RNA ise real-time PCR yöntemi ile araştırıldı. Olgulara HIV enfeksiyonu bulaşma yolları, hastaların kayıtlı bilgilerinin, tetkik ve muayene sonuçlarının kaydedildiği izlem dosyasından elde edildi. BULGULAR Çalışma grubumuzu oluşturan 71 HIV/AIDS olgusunun 56'sı (%79) erkek, 15'i (%21) kadındı (Şekil 1). Erkek 79% Şekil 1. Olguların cinsiyet dağılımı. Kadın 21% Hastalarımızın yaş ortalaması 37, yaş aralığı idi (Şekil 2). sayı yaş Şekil 2. Olguların yaş dağılımı Olgulardan elde edilen serolojik bulgular Tablo 1'de görülmektedir. Tablo 1. HIV/AIDS olgularında Hepatit B ve Hepatit C serolojisi Serolojik bulgu Pozitif Pozitif (sayı) (%) HBsAg 3 4 Anti-HBc IgG Anti-HBs 8 11 Anti-HCV +HCV RNA Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2): 53-56

17 HIV/AIDS Hastalarında Hepatit B ve Hepatit C Seroprevalansı 28 hasta (%40) Hepatit B veya Hepatit C ile karşılaşmıştı (Şekil 3). Hepatit C 6% Hepatit B ile karşılaşan 24 olgunun 11'i homoseksüel, altısı hayat kadını olmak üzere 17'si (%71) seks çalışanı idi. Hepatit C ile karşılaşan dört olgunun üçü (%75) intravenöz ilaç bağımlısı, biri hayat kadını idi. Sekiz olguda anti-hbs pozitif bulundu. Bu olguların ikisi Hepatit B aşısı nedeniyle seropozitif idi. Hepatit B 34% Karşılaşmayan 60% Anti-HBc IgG pozitif saptanan 24 olgunun üçünde (%13) HBsAg ve altısında (%25) anti HBs pozitif bulundu. Bu olguların 15'inde (%63) ise izole anti- HBc IgG pozitifliği saptandı. İzole anti-hbc IgG pozitifliği tüm HIV/AIDS olgularının %21'inde tespit edildi. Şekil 3. Olguların Hepatit B ve Hepatit C ile karşılaşma yüzdeleri Şekil 4. HIV/AIDS olgularında risk gruplarına göre kronik Hepatit B ve C prevalansı TARTIŞMA Yüksek etkinlikli antiretroviral tedavi (HAART) ile HIV/AIDS hastalarının immun sistemlerinde düzelme nedeniyle yaşam süreleri uzamaktadır. HIV/AIDS hastalarında klasik fırsatçı enfeksiyonlar daha nadir görülmekte buna bağlı olarak da HBV ve HCV ko-enfeksiyonlarının yol açtığı mortalite oranlarında artış olmaktadır (6, 7, 8). HIV, HBV ve HCV bulaş yollarının ortak olması nedeniyle koenfeksiyonlarına da sık rastlanmaktadır (1, 9, 10). Ortak bulaş yolları dışında ko-enfeksiyonları etkileyen başka faktörler de vardır. Bunlardan başlıcaları yaş, coğrafik farklar, temas şekli ve enfeksiyon için yüksek riskli kişilerin prevalansıdır (11). Hepatit viruslarının HIV ile birlikteliği HIV bulaş yollarına bağlı değişkenlik göstermektedir. Amerika ve Avrupa'da HIV/HBV birlikteliğinin homoseksüellerde ve ikinci sırada da intravenöz ilaç kullanıcılarında sık görüldüğü bildirilmektedir (5, 12). Çalışmamızda HIV/HBV birlikteliği olan 24 olgumuzun tamamında bulaş yolunun cinsel temas olduğunu saptadık. Bu olgularımızın %54'ün de heteroseksüel, %46'sında homoseksüel temas öyküsü vardı. HBV ile karşılaşan olgularımızın hiçbirinde intravenöz ilaç kullanımı yoktu. Günümüzde intravenöz ilaç kullanımı HCV enfeksiyonu için en sık görülen risk faktörüdür. Yapılan çalışmalarda intravenöz ilaç kullanan HIV/AIDS hastalarında HCV ko-enfeksiyonu oranı %72-95 olarak bulunmuştur (2). Normal populas- Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):

18 Karaosmanoğlu H ve ark. yonda HCV'nin cinsel yolla bulaşı nadir olmasına rağmen, HIV enfekte olgularda bu şekilde bulaş daha yüksek oranda görülmektedir. Bazı çalışmalar özellikle IV ilaç kullanımı olmayan ve korunmasız cinsel temas hikayesi olan HIV enfekte homoseksüellerde HCV'nin cinsel yolla yüksek bulaş riskini vurgulamıştır (13, 14, 15). Çalışmamızda da HCV ko-enfeksiyonu olan dört olgunun üçünde (%75) intravenöz ilaç kullanımı öyküsü vardı. Olgularımızın hiçbirinde homoseksüel temas öyküsü bulunmamakta idi. HIV enfekte olgularda anti-hbc IgG, kronik Hepatit B enfeksiyonunun tek göstergesi olabilir. İzole anti-hbc IgG varlığı HIV/AIDS hastalarında normal populasyona göre daha sık görülmektedir (16, 17). Çalışmamızda 24 olgunun 15'inde (%21) izole anti- HBc IgG pozitifliği saptandı. HIV enfeksiyonu HBV ve HCV enfeksiyonlarının seyrini olumsuz etkilemektedir. HIV/AIDS olgularında HBV ve HCV ko-enfeksiyonu ile kronikleşme ve siroza ilerleme riski artmaktadır. Bu birliktelik yaşam kalitesini düşürmekte ve sağlık harcamalarının artmasına neden olmaktadır. HBV ve HCV varlığı antiretroviral ilaçların toksisite riskini de artırmaktadır. Sonuç olarak Hepatit B, Hepatit C ve HIV enfeksiyonlarının bulaşma yollarının ortak olması nedeniyle HIV/AIDS hastalarında Hepatit B ve Hepatit C göstergeleri hem ko-enfeksiyonun saptanması ve tedavisi, hem de gerekli durumlarda Hepatit B profilaksisinin planlanması açısından önem taşımaktadır. KAYNAKLAR 1. Koziel MJ, Peters MG. Viral hepatitis in HIV infection. N Engl Med 2007; 356: Alter MJ. Epidemiology of viral hepatitis and HIV co-infection. J Hepatol 2006; 44: S Sulkowski MS. Viral hepatitis and HIV coinfection. J Hepatol 2008; 48: Feld JJ, Ocama P, Ronald A. The liver in HIV in Africa. Antiretrovir Ther 2005; 10: Gilson RJ, Hawkins AE, Beecham MR, et al. Interractions between HIV and hepatitis B virus in homosexual men: effects on the natural history of infection. AIDS 1997; 11: Martin-Carbonero L, Soriano V, Valencia E, et al. Increasing impact of chronic viral hepatitis on hospital admission and mortality among HIVinfected patients. AIDS Res Hum Retroviruses 2001; 17: Bica I, McGovern B, Dhar R, et al. Increasing mortality due to end stage liver disease in patients with HIV infection. Clin Infect Dis 2001; 32: Rosenthal E, Poiree M, Pradier C, et al. Mortality due to hepatitis C-related liver disease in HIVinfected patients in France (Mortavic 2001 study). AIDS 2003; 17: McNair AN, Main J, Thomas HC. Interractions of the human immunodeficiency virus and hepatotropic viruses. Clin Infect Dis 1992; 12: Horvarth J, Raffanti SP. Clinical aspects of the interactions between human immunodeficiency virus and hepatotropic viruses. Clin Infect Dis 1994; 18: Rockstroh JK. Management of Hepatitis B and C in HIV co-infected patients. J Acquir Immune Defic Syndr 2003; 34: Rodriquez-Mendez ML, Gonzales-Quintela A, Aguilera A, Barrio E. Prevalence,patterns and course of past hepatitis B virus infection in intravenous drug users with HIV-1 infection. Am J Gastroenterol 2000; 95: Jin F, Prestage GP, Matthews GV, et al. Prevalence, incidence and risk factors for hepatitis C in homosexual men: Data from two cohorts of HIV negative and HIV positive men in Sidney, Australia. Sex Transm Infect (online edition), Cotte L, Chevallier Queyron P, Schlienger I, et al. Sexually transmitted HCV infection and reinfection in HIV-infected homosexual men. Gastroenterol Clin Biol 2009; 33: Ghosn J, Thibault V, Delaugerre C, et al. Sexually transmitted hepatitis C virus superinfection in HIV/hepatitis C virus co-infected men who have sex with men. AIDS 2008; 22: Piroth L, Binquet C, Vergne M, et al. The evolution of hepatitis B virus serological patterns and the clinical relevance of isolated antibodies to hepatitis B core antigen in HIV infected patients. J Hepatol 2002; 36: Shire NJ, Rouster SD, Rajicic N, Shermen KE. Occult hepatitis B in HIV-infected patients. J Acquir Immune Defic Syndr 2004; 36: YAZIŞMAADRESİ Dr. Hayat KUMBASAR KARAOSMANOĞLU Haseki Eğitim vearaştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği İSTANBUL e-posta:drhayat1@hotmail.com 56 Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2): 53-56

19 Kronik Viral Hepatiti Bulunan 1380 Hastada Uygulanan Perkütan Kör Karaciğer İğne Biyopsisinin İrdelenmesi Araştırma Kronik Viral Hepatiti Bulunan 1380 Hastada Uygulanan Perkütan Kör Karaciğer İğne Biyopsisinin İrdelenmesi* Vedat TURHAN,Ali ACAR, Zafer KÜÇÜKODACI, Mehmet ÇOBAN,Zehra KARACAER, Sinem BUDAK,Hüsrev DİKTAŞ, Ercan YENİLMEZ,Kenan ARICAN, Oral ÖNCÜL, Levent GÖRENEK GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi GATA Haydarpaşa Eğitim Hastanesi, Tıbbi Patoloji Servisi, İSTANBUL 1 2 *Bu araştırma 5th APASL Single Topic Conference, Mayıs 2009, Istanbul'da poster olarak sunulmuştur. ÖZET Karaciğer iğne biyopsisi (KİB) diffüz hepatik hastalıkların stage ve grade özelliklerinin belirlenmesinde halen en etkin yöntem olarak belirtilmektedir. Kronik viral hepatit B ve C hastalarında stage ve grade'in belirlenmesi; bu hastalarda tedavinin başlanması, interferon veya antiviral tedavi yöntemlerinden hangisinin uygun olduğuna karar verilmesi ve prognozun belirlenmesinde gereklidir. Biz bu retrospektif çalışmamızda merkezimizde Ocak Mart 2009 dönemleri arasında Kronik viral hepatit B ve C hastalarında yapılan perkütan KİB'ni irdeledik hastada yapılan KİB'de Menghini tipi biyopsi iğnesi kullanılmış ve bu hastalardan hiçbirinde mortalite veya hemoperitoneum, kanama, organ perforasyonu gibi ciddi bir komplikasyon gözlenmemiştir. Altı (%0.43) hastada kimyasal peritonit (şimik peritonit) ve bir (%0.07) hastada hematobilia gelişmiştir (Direkt komplikasyon). Bununla beraber 16 (%1.16) hastada karaciğer dokusu hiç alınamamış (başarısız girişim) ve 20 (%1.45) hastada ise yetersiz karaciğer doku örneği alınabilmiştir. Sonuç olarak 1380 hastayı içeren KİB serimizde direkt komplikasyon oranımız %0.5 olarak saptanmış olup en ciddi komplikasyon olarak ise kimyasal peritonit gözlenmiştir. Körlemesine perkütan olarak yapılan KİB'nin eş zamanlı floroskopi ve ultrasonografi gibi cihaz ve teknikler gerektirmemesi buna karşılık komplikasyon oranlarının makul sınırlarda olması ve kronik viral hepatitlerde histopatolojik tanıya imkan tanımasından dolayı yaygın olarak kullanılabilecek bir metot olarak halen önemini koruduğu düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: Retrospektif, kör karaciğer biyopsisi, stage, grade,kronik viral hepatit. SUMMARY Evaluation of 1380 Percutaneous Blind Liver Needle Biopsies Performed in Patients With Chronic Viral Hepatitis Grading and staging of chronic viral hepatitis B and C is essential in order to initiate treatment, choose interferon or antiviral treatment approach and assess the prognosis. Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):

20 Turhan V ve ark. In this retrospective study, we examined percutaneous blind liver needle biopsy (BLNB) performed for patients with chronic viral hepatitis B and C between January 2004 and March We manually performed 1380 BLNB with Menghini type suction needles and there were no mortality or any other major complications (such as organ perforation, massive bleeding, or hemoperitoneum). However, we encountered 6 (0.43%) bile peritonitis (chemical peritonitis) and 1 (0.07%) hematobilia as a direct complications of BLNB, 16 (1.16%) unsuccessful biopsy attempts (no liver tissue), and 20 (1.45%) insufficient sampling (less portal area) due to technical insufficiency or indirect complication of this method. Eventually, the direct complication rate was found to be 0.5% in our medical centre and chemical peritonitis was one of the most serious complication. In conclusion, we suggest that BLNB can be performed in safely manner by following some important rules regarding the biopsy procedure. Accordingly, BLNB is still an important method for the detection of grading and staging of chronic viral hepatitis and its complication rates are comparable with guided liver biopsy methods Keywords: Retrospective, blind liver biopsy, stage, grade, chronic viral hepatitis. GİRİŞ 19. yüzyılın sonlarından itibaren, karaciğer iğne biyopsisi (KİB) karaciğer hastalıklarının etiyolojisini ve yaygınlığını belirlemede standart kriter olarak kullanılmaktadır. Paul Erlich perkütan KİB'ni 1883 yılında Almanya'da uygulamıştır. 1950'li yılların sonlarına doğru Menghini halen kullanılmakta olan aspirasyon tekniğini geliştirmiş ve bu teknik yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır (1). Kronik viral hepatitler genel populasyonda oldukça yaygın karaciğeri etkileyen hastalıklardır. Kronik viral hepatitlerde prognoz ve hastalığın yönetimi karaciğer fibrozisinin yaygınlığı ile oldukça yakından ilişkilidir. Karaciğer fibrozisinin yaygınlığının belirlenmesinde Fibrotest ve Fibroscan gibi non invaziv tekniklerin yanı sıra invaziv bir teknik olan KİB de halen altın standart teknik olarak belirtilmektedir. KİB için farklı teknikler kullanılmaktadır. Bunlar, göğüs duvarı perküsyonu sonrası perkütan körleme teknik, ultrasonografi veya bilgisayarlı tomografi eşliğinde biyopsi, hepatik ven yoluyla doku örneklemesi ve laparoskopi veya laparotomi eşliğinde intraabdominal biyopsi tekniğidir. KİB sonucunda ne kadar doku örneğinin yeterli olacağı konusunda bazı görüş ayrılıkları olmakla beraber genellikle 1.5 cm uzunluğunda ve mm çapında bir doku örneğinin en az 6-8 adet portal alan içereceği ve bunun da yeterli olacağı görüşü hakimdir (2). KİB genellikle güvenli bir yöntem olmakla beraber zaman zaman hatalı örnekleme, komplikasyonlar ve nadiren de hasta anksiyetesi gözlenebilmektedir. KİB'nin endikasyonları içinde anormal hepatik laboratuvar testle- rinin evalüasyonu, tanı ve prognozun konfirmasyonu, hepatik neoplazm ve kolestatik karaciğer hastalığı tanısı, infiltratif veya granülamatöz hastalıkların evalüasyonu, karaciğer transplantasyonu sonrasında rejeksiyonun takibinin yapılması ve açıklanamayan sarılık ve şüpheli ilaç reaksiyonlarının evalüasyonu yer almaktadır. KİB için kontrendikasyonlar içinde ise artmış protrombin zamanı, trombosit sayısının <70000 olması, asit varlığı, uygun olmayan vücut yapısı, hemanjiom saptanması, ekinokok enfeksiyonu şüphesi ve koopere olamayan hasta gibi hususlar yer almaktadır. Ülkemizde kronik viral hepatitler orta endemisite göstermekte ve bir çok bölge için önemli bir sağlık problemi oluşturmaktadır. Hepatit tedavisi ve takibinde KİB en önemli basamaklardandır. Çalışmamızda servisimizde perkütan yoldan körlemesine yapılmış olan karaciğer iğne biyopsileri incelenerek komplikasyon oranları ve tekniğe bağlı yetersizliklerin irdelenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOT Çalışmamız, Ocak 2004-Mart 2009 dönemleri arasında kliniğimizde KİB uygulanan 1380 hastayı kapsayan retrospektif bir çalışma olarak planlanmıştır. Bu hastaların hepsinde öncelikle olarak Hepatit B virus (HBV) ve Hepatit C virus (HCV) taşıyıcılığı yönünden tetkikleri planlanmaktadır. HBV enfeksiyonu açısından HBsAg ve anti-hbc total; HCV enfeksiyonu açısından ise öncelikle olarak anti-hcv sonrasında ise HCV RNA tetkikleri planlanmaktadır. 58 Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2): 57-62

21 Kronik Viral Hepatiti Bulunan 1380 Hastada Uygulanan Perkütan Kör Karaciğer İğne Biyopsisinin İrdelenmesi Servisimizde KİB, Menghini tipi biyopsi iğnesi kullanılarak yapılmaktadır. Biyopsi öncesinde hastalar sözlü ve yazılı olarak bilgilendirilerek imzalı onam formları alınmaktadır. KİB adayı hastalar anamnezlerinde özellikle kanama diyatezi açısından sorgulanmakta ve tetkikleri planmaktadır. Protrombin zamanı (PZ) ile beraber hemoglobin (Hgb), hematokrit (Htc) ve platelet sayılarına dikkat edilmektedir. Platelet sayısının >70000 ve PZ'nin ise 16 sn olması gerekmektedir. Protrombin zamanı 16 sn ve üstünde olan hastalarda 3 gün süre ile Vitamin K injeksiyonu sonrasında KİB uygulanmaktadır. KİB öncesinde hastalardan mutlaka ultrasonografik inceleme yapılmakta ve özellikle yer kaplayan kitle, ekinokok enfeksiyonu ve hemanjiyom açısından taranmaktadırlar. Ardından hasta, sterilizasyon ve antisepsi koşullarına uygun olarak hazırlanmakta ve biyopsi yapılacak bölge belirlenmektedir. Bu bölge ksifoidsternal bileşkeden geçen paralel çizgi, arkus kostarium çizgisi ve ön ve orta aksiller çizgi arasında kalan alan olarak belirlenmektedir (Şekil 1). İşaretlenmiş bölgeye 2 g/ml lidokain HCl içeren anestezik madde ile anestezi yapılmaktadır. Ardından Menghini tipi biyopsi iğnesi ile karaciğer dokusu alınmaktadır. (Şekil 2) İşlem sonrasında saatlik olarak hastaların Hgb ve Htc takipleri yapılmakta ve en az 3 saat müşahede altında tutulmaktadır. Alınan materyal formol içerisinde patoloji laboratuvarına gönderilmektedir. Şekil 1.Karaciğer iğne biyopsi anatomik bölgesinin belirlenmesi. BULGULAR Ocak 2004 Mart 2009 dönemleri arasında bu teknikle 1380 hastaya kliniğimizde KİB uygulanmıştır. Bu hastalardan 3 tanesi kadın, 1377 tanesi erkek hasta idi. Hizmet verilen hastanenin bir asker hastanesi olması nedeniyle başvuruların hemen tamamı erkek olgulardan oluşmuştur. Retrospektif olarak yapılan incelemelerde olguların hiçbirisinde mortalite gelişmediği ortaya konmuştur. Bununla beraber aynı şekilde hiçbir olguda masif kanama, organ perforasyonu ve hemoperitoneum gibi mortaliteye yol açabilecek ciddi komplikasyon gelişmemiştir. Biyopsi neticesinde gelişen en önemli komplikasyon olarak hastalarda safra sızıntısı neticesinde kimyasal peritonit (şimik peritonit) gözlenmiştir. Bu komplikasyon 6 hastada (%0.43) gelişmiş olup hastaların hepsi erkek idi. Bir hastamızda (%0.07) ise hemabilia gözlenmiştir (Tablo 1). Her iki Şekil 2. Menghini tipi biyopsi iğnesi ve aspirasyon. komplikasyon servisimizde uygulanan perkütan kör KİB'nin direkt komplikasyonları olarak düşünüldüğünde komplikasyon oranı %0.5'tür. Bunun yanı sıra 16 hastada (%1.16) karaciğer dokusu elde edilememiş (başarısız girişim) ve 20 hastada ise (%1.45) yetersiz materyal elde edilmiştir. Son iki husus ise servisimizde uygulanan KİB'nin teknik yetersizliği olarak düşünülebileceği gibi en azından ikinci bir kez KİB gerektirmeleri nedeniyle dolaylı komplikasyon olarak da kabul edilebilir (Tablo 2). Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(2):