TC. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKUMA VE ÖRGÜ BİLİMDALI

Transkript

1 TC. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKUMA VE ÖRGÜ BİLİMDALI DOKUSUZ YÜZEY ÜRETİMİNİN HAMMADDE TEKNİK KULLANIM ÖZELLİKLERİ VE ALANLARI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Gönül GÖNÜL Ankara Ocak, 2013

2 TC. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKUMA VE ÖRGÜ BİLİMDALI DOKUSUZ YÜZEY ÜRETİMİNİN HAMMADDE TEKNİK KULLANIM ÖZELLİKLERİ VE ALANLARI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Gönül GÖNÜL Danışman: Doç.Dr. H. Feriha AKPINARLI Ankara Ocak, 2013

3 i JÜRİ ÜYELERİNİN ONAY SAYFASI... Gönül GÖNÜL ün Dokusuz Yüzey Üretiminin Hammadde Teknik Kullanım Özellikleri ve Alanları Yönünden İncelenmesi başlıklı tezi... tarihinde, jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı Soyadı İmza Başkan: Üye (Tez Danışmanı): Üye : Üye : Üye :

4 ii ÖNSÖZ Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, El Sanatları Bölümü, Dokuma ve Örgü Eğitimi Yüksek Lisans Tez çalışması gereği hazırlanan; Dokusuz Yüzey Üretiminin Hammadde Teknik Kullanım alanları ve Özellikleri Yönünden İncelenmesi konulu araştırma; giriş, kuramsal temeller, ilgili araştırmalar, yöntem, araştırma bulguları ve yorum, sonuç ve öneriler olmak üzere 5 bölümden meydana gelmektedir. Lisans ve lisansüstü eğitimim boyunca bilgi birikimi ve tecrübelerinden faydalanma imkanı bulduğum, tez çalışma dönemimde de beni yönlendiren bana disiplinli çalışmayı öğreten, çalışma ahlakı ve karakteriyle kendime örnek aldığım, saygıdeğer danışman hocam sayın Doç. Dr. H. FERİHA AKPINARLI ya yoğun çalışmalarına rağmen; değerli zamanını ayırarak bu çalışmayı itinayla inceleyip, tamamlanmasına büyük katkı sağladığı için teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Anket çalışmalarımda ve işletme ziyaretlerinde ve işletmeler ile ilgili ihtiyacım olan bilgilerini paylaşımlarından dolayı Dinarsu A.Ş. Ömer Öcal a, Salvin Tekstil den Murat ALTUNBAŞ a, Bayteks A.Ş. den Mehmet Ali GEREK ve Mevlüt YEŞİLDAĞ a, anketlerimi samimiyetle yanıtlayan işletme çalışanlarına, benden desteklerini esirgemeyen aileme ve arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Gönül GÖNÜL

5 iii ÖZET DOKUSUZ YÜZEY ÜRETİMİNİN HAMMADDE TEKNİK KULLANIM ÖZELLİKLERİ VE ALANLARI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ GÖNÜL, Gönül Yüksek Lisans, Dokuma ve Örme Bilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. H. Feriha AKPINARLI Ocak, 2013, 164 sayfa Bu araştırmanın amacı; İşletmelerde dokusuz yüzey üretiminin hammadde, teknik, kullanım özellikleri ve kullanım alanları araştırılarak teknoloji ile birlikte her gün daha da gelişen dokusuz yüzey üretim özelliklerinin ve gerekli bilgilerin belgelenip arşivlenerek gelecekte yapılacak diğer araştırmalara kaynak olabilecek bilimsel bir doküman hazırlamaktır. Araştırmada; tarama yöntemi kullanılmıştır. Salvin Tekstil ve Dinarsu, Baytesk işletmeleri araştırmanın evreninin oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi işletmelerde çalışan 20 bireydir. Veri toplama aracı olarak anket formları kullanılmıştır. Anketlerden elde edilen veriler çetelenmiş, başlıklara altında toplanarak tablolar oluşturulmuş ve yüzde dağılımları yapılmıştır. İşletmelerden alınan ürünler bilgi formlarında değerlendirilmiştir. Anketlerden ve bilgi formlarından elde edilen veriler değerlendirildiğinde; işletmelerde hijyenik ürünlerden tıbbı ürünlere, geotekstilden halı ya, filtelerden otomotivde kullanılan dokusuz yüzeylerde kadar geniş bir ürün yelpazesine sahip olduğu saptanmıştır. Bu ürünlerin üretiminde kullanılan hammadde ve teknikler işletmelere göre farklılıklar göstermektedir. Kullanılan hammaddeler polyester, viskon, polipropilen vb. elyaflardır. Doku oluşturma tekniklerinden mekanik serme ve sonsuz elyaf serme teknikleri kullanılmaktadır. Doku bağlama tekniklerinden iğneleme, su jeti ile bağlama ve sıcak silindirler ile bağlama teknikleri kullanılmaktadır. Anahtar kelimeler: keçe, keçeleşme, dokusuz yüzey, tekstil, teknik tekstil, elya

6 iv ABSTRACT THE ANALYSIS OF THE PRODUCTION OF NONWOVEN IN TERMS OF TECHNICAL SPECIFICATIONS AND AREAS OF RAW MATERIAL GÖNÜL, Gönül Master of Science, Field of Weaving and Knitting Thesis Advisor: Assoc. Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI January, 2013, 164 pages The purpose of this study is to prepare a document that could serve as source for future researches, with the examination of raw material, technical and operation features and area of use of the production of nonwoven in enterprises and with the being archived of the production specifications and the necessary documents of the nonwoven which is developing more and more thanks to technology. The techniques of screening and survey are used in this research. The enterprises of Salvin Textile and Dinarsu from Marmara Region and Bayteks. The sample of the research is the individuals working in these enterprises. Questionnaires were used to collect data. The samples of the products are taken for the prepared information forms, and the information forms are prepared to determine the properties of these products. When the data obtained from the questionnaires are analyzed, it is found that the enterprises have a wide range of products such as hygienic products, medical products, geo-textile, carpet, filters and nonwoven used in the automotive industry. Although the production of these products, raw materials and techniques are different in enterprises and in products, the most preferred raw material are respectively polyester, poliproilen and pp granules. The techniques of mechanical laying and endless fiber laying are used among the techniques for creating texture. When the texture weaving techniques are analyzed, the techniques of needling, weaving with water jet and weaving with hot rollers are used. Key words: felt, felting, nonwoven, textile, technical textile, fiber

7 v İÇİNDEKİLER Sayfa JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI...i ÖN SÖZ...ii ÖZET...iii ABSTRACT...v TABLOLAR LİSTESİ...xi ŞEKİLLER LİSTESİ...xiv 1. GİRİŞ Problem Amaç Öneri Varsayımlar Sınırlılıklar Tanımlar DOKUSUZ YÜZEYLERİN KURAMSAL TEMELLERİ Dokusuz Yüzeylerin Tarihi Gelişimi Dokusuz Yüzeylerin Sınıflandırılması Geleneksel Dokusuz Yüzeyler Tepme Keçe Tepme Keçe Yapımında Kullanılan Araçlar Tepme Keçe Yapımı Endüstriyel Dokusuz Yüzeyler Tafting Yüzeyler Yapıştırma Yüzeyler

8 vi Mali Tekniği ile Üretilen Yüzeyler Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeyler Dokusuz Yüzey Üretiminde Kullanılan Hammaddeler Pamuk Yün Polyester Viskon Polipropilen Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven)Yüzey Sürecinde Kullanılan Teknikler Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeylerde Doku Oluşturma Teknikleri Kuru Serme Teknikleri Mekanik Serme (Carding) Tekniği Açma ve Harman Tarak Havalı Serme (Air- Laid) Tekniği Mekanik ve Havalı Sermenin Kombinasyonu Sulu Serme (Wet-Laid) Tekniğiç Kesiksiz Lif Serme Teknikleri Sonsuz Elyaf Serme (Spunbond) Tekniği Eriyikten Püskürtme (Meltbown) Tekniği Elektrostatik Serme Tekniği Ani Olarak Doku Oluşturma (Flash Spun) Tekniği...45

9 vii 2.5. Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeylerde Doku Bağlama (Sabitleme) Teknikleri Mekanik Bağlama (Mechanical-Bondig) Teknikleri İğneleme (Needle-Puch) Tekniği Su jeti ile Bağlama (Spunlace) Tekniği Dikme (Stich-Bondig) Tekniği Kimyasal Bağlama (Chemical-Bonding) Teknikleri Isıl Bağlama (Thermal-Bonding) Teknikleri Silindir ve Boşluklu Silindirler ile Bağlama (Calender point bondig) Doksuz Yüzeylerde Desenlendirme Tülbent Yapının İğneleme İle Sabitlenmesi Sırasında Desenlendirme Tülbent Yapının Su jeti İle Sabitleştirme İşlemi Sırasında Desenlendirme Tülbent Yapının Kimyasal İşlem İle Sabitleştirilmesi Sırasında Desenlendirme Tülbent Yapının Isı ile Sabitleştirilmesi Sırasında Desenlendirme Dokusuz Yüzeylere Uygulanan Renklendirme ve Bitim İşlemleri Ön Terbiye İşlemleri Fiksaj 56

10 viii Yakma Boya- Baskı Apre İşlemleri Mekanik Apre İşlemeleri Kalandırlama Şardonlama Laminasyon Kimyasal Apre İşlemleri Su iticilik Antimikrobiyel Güç Tutuşurluk Antistatik Dönüştürme İşlemleri Dokusuz Yüzeylerin Kullanım Alanları Dokusuz Yüzey Filtreler Otomotivde Kullanılan Dokusuz Yüzeyler Tıbbi Dokusuz Yüzeyler Geotekstiller Hijyenik Ürünler Tarım Alanında Kullanılan Dokusuz Yüzeyler Dokusuz Yüzeyler İle İlgili Gelişmeler Amerika Dokusuz Yüzey Endüstrisi Avrupa Dokusuz Yüzey Endüstrisi Asya Dokusuz Yüzey Endüstrisi Türkiye Dokusuz Yüzey Endüstrisi

11 ix 3. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR YÖNTEM Araştırma Modeli Evren ve Örneklem Verilerin Toplanması Veri Analizi BULGULAR VE YORUMLAR Anketlerden Elde Edilen Bulgular İşletmelerin Özellikleri Bireysel Özellikler Hammadde Özellikleri Kullanılan Araçlar ve Özellikleri Elyaf Üretiminde Kullanılan Araçları Doku Oluşturmada Kullanılan Araçlar Harman Hallaç Tarak Doku Bağlamada Kullanılan Araçlar İğneleme Makinesi Su Jeti Flaps Kalender Bitim İşlemlerinde Kullanılan Araçlar Sarım Silindirleri (Winder ve Rewinder) Apre Makinesi...101

12 x Teknik Özellikler İşletmelerde Dokusuz Yüzey Üretim Süreci Ürün Özellikleri Boyama ve Baskı Özellikleri Bitim İşlemleri Dokusuz Yüzey Ürünler İlgili Görüşler Bilgi Formları Bilgi Formlarının Değerlendirilmesi SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç Öneriler KAYNAKÇA.150 EK-1 Anket Formu. 155

13 xi TABLOLAR LİSTESİ Tablo Sayfa Tablo 1. Dünya da Tek Kullanımlık Tülbent Esaslı (Nonwoven) Dokusuz Yüzey Üretiminde Kullanılan Elyaflar Tablo 2. Dünya da Uzun Ömürlü Tülbent Esaslı (Nonwoven) Dokusuz Yüzey Üretiminde Kullanılan Elyaflar Tablo 3. Dünya Dokusuz Yüzey Endüstrisi Üretimi...71 Tablo 4. Dünya Dokusuz Yüzey Kumaş Tüketim Miktarları.72 Tablo 5. Amerika ve Latin Amerika Ülkeleri Dokusuz Yüzey Üretimi Tablo Yılları İtibariyle Ürün Bazında Dokusuz Yüzey Üretimi Tablo 7. Asya Dokusuz Yüzey Üretimi Tablo 8. Asya Ülkeleri 2010 Dokusuz Yüzey Üretimi...77 Tablo 9. Türkiye de Dokusuz Yüzey Üreticilerinin Üretim Yöntemleri ve Kapasiteleri Tablo 10. İşletme Özelikleri Dağılımı Tablo 11. Görev Dağılımı Tablo 12. Eğitim Düzeyleri Dağılımı

14 xii Tablo 13. Çalışma Yılları Dağılımı Tablo 14.Hammadde Dağılımı Tablo 15. Hammaddelerin Temini Tablo 16. Hammadde Özellikleri...93 Tablo 17. Doku Oluşturma Teknikleri Tablo 18. Doku Bağlama Teknikleri Tablo 19. Dokusuz Yüzeylerin Tercih Sebepleri Tablo 20. Ürün Dağılımı Tablo 21. Ürün Özellikleri Dağılımı Tablo 22. Boyarmadde dağılımı Tablo 23. Baskı Teknikleri Tablo 24. Bitim işlemleri Tablo 25. Dokusuz Yüzey Ürünler İle İlgili Görüşler..124 Tablo 26. Ürün Dağılımı Tablo 27. Üretim Yerleri Dağılımı Tablo 28. Ürün Ağırlıkları Dağılımı Tablo 29. Hammadde Dağılımı Tablo 30. Doku Oluşturma Teknikleri Dağılımı Tablo 31. Doku Bağlama Teknikler Dağılımı

15 xiii Tablo 32. Bitim İşlemleri Dağılımı Tablo 33. Kullanım Alanları Dağılımı

16 xiv ŞEKİLLER LİTESİ Şekil Sayfa Şekil1. Pazırık Kurganından Çıkarılan Eyer Örtüsü Şekil 2. Uygur Döneminde Kullanılan Keçe Yaygı ve Şapkalar Şekil 3. Osmanlı Döneminde Kullanılmış Keçe Şapkalara Örnekler..11 Şekil 4. Dokusuz Yüzeylerin Sınıflandırılması Şekil 5.Günümüzden Tepme Keçe Örneği..17 Şekil 6. Tafting Tekniği Şekil 7. Tafting Halı...20 Şekil 8. Pamuk Lifinin Fiziksel Yapısı...25 Şekil 9. Yün Lifinin Enine Ve Boyuna Kesitinin Şematik Gösterimi Şekil 10. Polyester Lifinin Üretim Aşamaları Şekil 11. Yaş Çekim ile Viskon Üretimi...30 Şekil 12. Dokusuz Yüzey Üretim Süreci Şekil 13. Mekanik Serme İşlemi Şekil 14. Tarak Şekil 15. Paralel Serme Şekil 16. Çapraz Serme.. 38 Şekil 17. Dikey Serme Şekil 18. Havalı Serme Makinesi

17 xv Şekil 19. Sulu Serme Yönteminin Prensibi Şekil 20. Sonsuz Elyaf Serme Prensibi Şekil 21. Eriyik Püskürtme Tekniği Şekil 22. Elektro Statik Serme Tekniği Şekil 23. İğneleme ile Doku Bağlama Prensibi...47 Şekil 24. Su Jetli Doku Sabitleme Prensibi Şekil 25. Dikme Yöntemi Prensibi Şekil 26. Silindir ve Boşluklu Sistem ile Isıl Bağlama Prensibi...51 Şekil 27. İğne şekilleri Şekil 28. İğneleme ile Elde Edilen Desenler Şekil 29. Desen Silindiri Şekil 30. Desen Silindirlerine Örnekler Şekil 31. Dokusuz Yüzeylerin Kullanım Alanları Şekil 32. Dokusuz Yüzey Filtreler.. 63 Şekil 33. Otomotivde Kullanılan Dokusuz Yüzeyler.. 64 Şekil 34. Tıbbi Dokusuz Yüzeyler.. 65 Şekil 35. Geotekstil Örnekleri Şekil 36. Hijyenik Dokusuz Yüzeyler Şekil 37. Tarımda Kullanılan Dokusuz Yüzeyler....68

18 xvi Şekil Yılı Dokusuz Yüzeylerin Üretim Tekniklerine Göre Dağılımı Şekil 39. Avrupa Dokusuz Yüzey Endüstrisi Şekil 40 Asya da Dokusuz Yüzey Kumaş Üretiminde Kullanılan Üretim Teknolojiler Şekil 41. Asya Dokusuz Yüzey Üretim Teknikleri Şekil 42.Dozajlama..95 Şekil 43. Ektruder Şekil 44. Eriyik Pompası 95 Şekil 45. Düzeler.96 Şekil 46. Çekim Yapılan Jetler 96 Şekil 47. Çekim Silindirleri.96 Şekil 48. Elyafları Kesildiği Bıçaklar..97 Şekil 49 Harman Hallaç...97 Şekil 50 Tarak Makinesi..98 Şekil 51 İğneleme Makinesi 98 Şekil 52. Su Jeti Makinesi...99 Şekil 53 Flaps..99 Şekil 54 Kalender..100 Şekil 55 Winder.100 Şekil 56 Rewinder.100 Şekil 57. Apre Makinesi 101

19 1 1. GİRİŞ Tekstil ve hazır giyim sektörü; gelişiminin ilk dönemlerinde insanoğlunun giyim ihtiyaçlarını karşılarken, teknolojinin gelişimiyle birlikte farklı alanlarda ki ihtiyaçlara da cevap verebilecek duruma gelmiştir. Teknolojinin hızlı bir şekilde gelişmesine paralel olarak, günümüz tekstil sektöründe de hammaddeden son ürüne kadar büyük değişiklikler meydana gelmektedir. Bunun en büyük göstergesi tekstil malzemelerinin, gerek endüstriyel gerekse de günlük kullanım amaçlı ürünlerde kullanımının artması ve bu alanlarda yeni uygulamaların geliştirilmesidir. Teknik materyallerin bu anlamda endüstriyel alanda kullanılmasıyla ortaya çıkan teknik tekstiller bu süreçteki önemli gelişmelerden biri olmuştur. Üretilen tekstil malzemeleri estetik ve dekoratif özelliklerinin yanı sıra, teknik fonksiyonlarından dolayı teknik tekstiller kapsamında düşünülmektedir (Çinçik, 2010: 29; Kozanoğlu, 2006: 1). Teknik tekstil uygulamalarında kullanılan dokusuz yüzeyler, dokuma ve örme tekniği dışındaki yöntemlerle, her türlü elyaf kullanılarak, yayılmış tülbent ya da yönlendirilmiş elyaf ve ipliklerin yapıştırılması-bağlanması-keçeleştirilmesi v.b. yöntemlerle elde edilmektedir. Elyafların birbirlerine tutunabilmesi için yapıştırıcılar, kimyasal bağlayıcılar gibi kimyasal maddeler ile liflerin eritilmesi, birleştirilmesi, iğneleme v.b. teknikler kullanılmaktadır (Ergür, 2002: 66). Son yıllarda endüstriyel gelişmelerde önemli bir yere sahip dokusuz yüzeylerin tarihi çok eskiye dayanmaktadır. Dokuma yoluyla tekstil mamullerin üretiminden önce insanoğlu tekstil ve giyim ihtiyaçlarını yün elyafının keçeleşme özelliğinden yararlanarak, su ve sabun vb. maddelerin yardımıyla ilk çağlarda üretmişlerdir. M.Ö. 3 ve 4. yy a ait olduğu belirlenen Altay Dağları eteklerinde Pazırık ta açılan kurganlarda Hunlara ait birçok eşya, insan ve hayvan iskeletleri ile birlikte birçok tepme keçe örnekleri bulunmuştur. Bilim, teknik ve teknolojik gelişmelere paralel olarak dokusuz yüzeyler de gelişmiştir. (Ergenekon,1999; Özen, 2001; Dandik ve Müjdeci, 2005: ). Gelişen dokusuz yüzey endüstrisi Amerika, Avrupa ve Asya da yoğunlaşmaktadır. Kullanım sahalarının geniş olması ve endüstride farklı uygulama

20 2 alanlarının olması sebebiyle meydana gelen gelişmelerden dolayı yeni pazarlar ortaya ç6ıkmıştır. Bu yeni teknolojiler ile üretilen ürünler malzeme, fiyat ve gösterdikleri performans açısından diğer tekniklerle üretilen ürünlerle kıyaslandığında daha üstün durumdadırlar (Baylan, 2006: 7; Duran, 2004: ). İnsanların rahat ve ekonomik yaşam tarzına eğilimleri dokusuz yüzey tüketimini hızlandırdığından, refah düzeyi arttıkça tek kullanımlık dokusuz yüzey ürünlerin kullanımı da artmaktadır. Bu ürünler sahip oldukları yeterli mukavemet, esneme, yumuşaklık-sertlik dengesi, akışkan iletimi, emme-su tutuculuk veya geçirgenlik, gözenekli yapıları sayesinde sanayide ve günlük hayatta vazgeçilmez araçlar olmuşlardır. Dokusuz yüzey alanında Türkiye de uygulanan üretimde; doku serme/oluşturma yöntemlerinden mekanik olarak serme yöntemi ile sonsuz elyaf serme yöntemi kullanılmaktadır. Mekanik olarak tarakla oluşturulup serilen tülbentlerin sabitlenmesinde iğnelemeyle bağlama, ısıl/termal bağlama ve su jetiyle bağlama yöntemleri tercih edilmektedir. Endüstride hammadde olarak ise en çok polipropilen, polyester ve viskon elyafı kullanılmaktadır (Çinçik, 2010: 44; Özen, 2001:14). Dokusuz yüzeyler; tek kullanımlık ve uzun ömürlü olmak üzere ikiye ayrılabilir. Tek kullanımlık ürünler; ıslak mendil, temizlik bezleri, çocuk bezleri, hijyenik pedler, filtreler ve tıbbi alanda kullanılan sedye örtüleri, önlüklerdir. Uzun ömürlü dokusuz yüzey ürünler ise geotekstil adı verilen kaplama malzemeleri, halılar, döşemelik v.b. kumaşlardır. Teknik amaçlı olarak kullanılan bu ürünler; tarımdan inşaata, otomotivden sanayiye kadar birçok alanda kullanılmaktadır yılında tüketim miktarının milyon ton olan teknik tekstiller; dokuma, örme, dokusuz yüzey üretimi gibi üç temel yüzey oluşturma yöntemiyle elde edilebilirken dokusuz yüzeyler son yıllarda daha çok ön plana çıkmaktadır (Çinçik, 2010: 47).

21 3 1.1.Problem İnsanoğlu var olduğundan beri örtünme, giyinme, korunma ve barınma ihtiyaçları açısından sürekli arayış içerisinde olmuştur. Bu arayışlar sonucunda değişik kumaş yapıları ortaya çıkmıştır. Dokusuz yüzey kumaşların temeli yünün keçeleşme özelliği ile üretilen tepme keçelerdir. Dokusuz yüzeyler üretim maliyetleri yüksek olan ve üretim süreçleri uzun zaman alan dokuma ve örme kumaşlara alternatif olarak endüstri haline gelmiştir. Dokusuz yüzey endüstrisi sentetik elyafların üretilmeye başlanması ve çeşitli uygulamalarda kâğıda alternatif olarak satışa sunulması ile gelişim göstermiştir. İğneleme ve yaş serim yöntemleri kısa zamanda dokusuz yüzeylerin kullanımları için yeni fırsatlar yaratmıştır (Doğan, 2006: 24; Kalebek, 2010: 5). Günümüzde de kullanım alanlarının geniş olması sebebiyle tekstil sanayinin birçok alanında önemli bir paya sahip olan dokusuz yüzeyler; son yıllarda gelişim göstermeye devam etmektedir. Endüstriyel ve günlük ihtiyaçlar gibi birçok kullanım alanının olması bu gelişmede en büyük etkendir. Türkiye'deki dokusuz yüzey üretimi, son 4 yıl içinde 2 kat artış göstermiştir. Yapılan kapasite hesaplamalarında, Türkiye'deki yıllık dokusuz yüzey kullanımının, üretimin üstünde gerçekleştiği görülmektedir (Cevahiroğlu, 1994; Çelikkant, 2003). Üretimde ve kullanımdaki artış ve son yıllarda meydana gelen gelişmeler doğrultusunda dokusuz yüzeylerin hammadde, teknik, kullanım özellikleri ve alanları yönünden incelenmesi araştırmanın problemini oluşturmaktadır.

22 4 1.2.Amaç İşletmelerde dokusuz yüzey üretiminin hammadde, teknik, kullanım özellikleri ve kullanım alanları araştırılarak teknoloji ile birlikte her gün daha da gelişen dokusuz yüzey üretim özelliklerinin ve gerekli bilgilerin belgelenip arşivlenerek gelecekte yapılacak diğer araştırmalara kaynak olabilecek bilimsel bir doküman hazırlamak araştırmanın genel amacıdır. Genel amaçlar doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır 1- Dokusuz yüzeylerin genel özellikleri nelerdir? 2- Dokusuz yüzey üretiminde hangi hammaddeler kullanılmaktadır ve tercih edilme sebepleri nelerdir? 3- Dokusuz yüzey üretiminde kullanılan araçlar nelerdir? 4- Dokusuz yüzey üretim teknikleri nelerdir ve işletmelere göre farklılık göstermekte midir? 5- Dokusuz yüzeylerin kullanım alanları nelerdir? 6- Dokusuz yüzey üreten işletmelerin özellikleri nelerdir? 7- Dokusuz yüzey üretim yapan işletmelerde çalışan bireylerin özellikleri nelerdir? 8- Türkiye de Dokusuz Yüzey sektörünün faaliyet gösterdiği bölgeler nerelerdir? 9- Dokusuz yüzey üretiminde son gelişmeler nelerdir?

23 5 1.3.Önem Dünya nüfusunun her geçen gün artmasıyla, tüketicilerin ürünlerden beklentilerinin artması, tekstil mamulleri için yeni kullanım alanlarının ortaya çıkması gibi sebeplerle dünyada tekstil üretimi ve ticareti artış göstermektedir. Büyüme gösteren tekstil mamullerinden dokusuz yüzeyler de günümüzde ülkemizde olduğu gibi dünyada da büyük bir gelişmeye ve öneme sahip durumdadır. Günlük hayatta sık sık kullandığımız sağlık, hijyen vb. alanlarda tek kullanımlık birçok ürün dokusuz yüzeylerden oluşmaktadır. Kullanımının artması ile doğru orantılı olarak ihtiyaçta ve üretimde de meydana gelen artış sebebiyle endüstriyel alanda her geçen gün yeni gelişmeler yaşanmaktadır. Meydana gelen gelişmeler sebebiyle ülkemizde dokusuz yüzey üretim yapan işletmelerin incelenmesi bir önem arz etmektedir. Dokusuz yüzey üretim yapan işletmelerin kullandıkları teknikler ve ham maddeler saptanıp, farklı kullanım alanlarını içeren bilgi formları oluşturularak alandaki boşluğa bir katkı getireceği ve gelecekte yapılacak araştırmalara yol gösterebileceği umulmaktadır. Ayrıca bu araştırma, konusunda bireyin bireysel çalışma, teknik bilgi-beceri, tutum ve davranışlarını geliştirmesine yardımcı olması açısından önemlidir.

24 6 1.4.Varsayımlar 1- Araştırmada kullanılacak örneklemin, evreni temsil eder nitelikte olduğu varsayılacaktır. 2- Anket uygulanan kişilerin anketteki yargılara doğru ve tarafsız cevap verecekleri varsayılacaktır. 3- Araştırma kapsamına alınan bireyler, alanında yeterli bilgi ve beceriye sahip olduğu kabul edilmiştir. 1.5.Sınırlılıklar Bu araştırma, 1- Türkçe ve İngilizce kaynaklar ile sınırlıdır. 2- Türkiye de dokusuz yüzey üretim yapan bölgeler ile sınırlıdır. 3- Türkiye de tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzey üretim yapan işletmeler ile sınırlıdır. 4- Tarama, anket ve bilgi formları ile sınırlıdır. 5-01/07/ /12/2012 tarihleri ile sınırlıdır. 1.6.Tanımlar Dokusuz yüzey: Tülbent haline getirilmiş kesikli ya da kesiksiz liflerin mekanik, kimyasal, ısıl yollarla uygun birleştirme işlemi sonucunda, birbirlerine tutundurulmasıyla elde edilen tekstil yüzeyleri olarak tanımlanabilmektedir (Duran, 2004: 146). Keçe: Protein bazlı doğal elyafın su, sabun ve basınç uygulaması ile kilitlenip çekme yapmak suretiyle kenetlenmesinden oluşan tekstil ürünü, kumaştır (Gürışık, 2004: 64).

25 7 Keçelesme: Tümüyle fiziksel bir olaydır. Yün liflerinin basınç altında sürtünmesiyle liflerin üst örtü hücrelerinin (pulların) karmaşık biçimde birleşmesidir(ergür, 2002: 136). Teknik tekstil: Özel olarak tasarlanan, herhangi bir üründe veya üretim yöntemi içinde veya yalnız başına belirli bir özelliği yerine getirmek amacıyla üretilen malzemelere "teknik tekstil" denilmektedir (Baylan, 2006: 2). Tülbent: tabaka haline getirilmiş kesik veya filament halindeki liflerin mekanik, kimyasal veya termik yöntemlerle uygun bir birleştirme işlemi sonucunda birbirine tutturularak elde edilen yüzeylerdir (Duran, 2004: 170). Sentetik Elyaf: Yapay polimerlerden elde edilen elyaflara sentetik elyaf denir (Başer, 1992). Tekstil: hammaddeden en son ürüne kadar her türlü işlemi kapsadığı kabul edilmektedir. Tekstil hammaddelerinin işlenmeye hazırlanması, eğrilmesi, iplik yapılması, ipliklerin dokunması, örülmesi veya yıkanması, kaynatılması, ağartılması, iplik veya dokumalara istenilen niteliklerin şartlar el verdiği ölçüde giderilmesi gibi tüm işlemler tekstilin konuları arasında bulunmaktadır (Gürcüm, 2005: 3). Ağ tipi Yapılar: Ekstrüder ile oluşturulan bütün tekstil yapılar ile film veya ağ yapısı oluşturacak polimerler ile üretilen dokusuz yüzeyler bu gruba girer. Ağ yapısı düzgün veya dağınık olabilir (Çelikkanat, 2003: ). Karmaşık Yapılar: çok çeşitli birincil ve ikincil yapılar kendi içerisinde bulunduran kumaşlardır. Bu yapıların en az birinin tekstil yapısı olarak kabul edilmesi gerekmektedir. En iyi örnek ilmek bağlı kumaşlardır (Çelikkanat, 2003: ).

26 8 2. DOKUSUZ YÜZEYLERİN KURAMSAL TEMELLERİ 2.1.Dokusuz Yüzeylerin Tarihi Gelişimi Son çeyrek yüzyıl içinde, Türk sanatının erken devirlerine ait keşiflerin yapılması, Türk sanatının kaynakları hakkında birçok bilgiye ulaşılmasını sağlamıştır. Bugünkü Moğolistan dan güney Sibirya nın doğusunu, Altayları da içine alan topraklarda bulunan, Türklere ait kurganlardan resim, heykel, tepme keçe ve süsleme sanatlarına ait en eski örnekler, gün ışığına çıkartılmıştır. Geçmişe bakıldığında günümüzde dokusuz yüzeyler adı verilen hızla gelişmekte olan sektörün temelinin el yapımı tepme keçelere dayandığı görülmektedir. Orta Asya Türklerine ait Şibe, Katanda, Başadar, Berel, Esik, Tüekta, Pazırık ve Noin-Ula gibi önemli kurganlardan; tepme keçe tekniği ile üretilmiş eyerler, koşum takımları, eyer altı örtüleri, elbiseler, çorap, başlık gibi giyim türleri yanı sıra günlük hayatta kullanılan birçok eser gün ışığına çıkmıştır. Ele geçen ilk keçe örnekleri Hunlara ait keçe eyer örtüleri ve çeşitli örtüler üzerinde genellikle renkli yün iplikler ile yapılmış aplike tekniğine rastlanmıştır (şekil 1). Keçeler üzerine renkli ince derilerle uygulanan aplike tekniği, Hun sanatının en önemli özelliklerinden biridir (Ögel,1991: 45; Diyarbekirli,1977: 3). Şekil 1. Pazırık Kurganından Çıkarılan Eyer Örtüsü (Ergenekon,1999: 14).

27 9 İlk Türk imparatorluğunu kuran Hunlara ait kurganlardan çıkan keçe örneklerin yanı sıra diğer yüz binlerce eser, bize o dönemde yaşamış toplulukların sanat ve kültürleri, gündelik hayatta kullandıkları eşyalar ve bu eşyaların özellikleri hakkında bilgi vermektedir. Hunlardan başlayarak Orta Asya daki keçe sanatının gelişmesi incelendiğinde; yapım teknikleri, kullanım alanları, renkler ve bezemeleri açısından çok büyük farklılıklarla karşılaşılmamıştır. Göktürkler ve Uygurlarda da dönem özelliklerine ve bölgenin verdiği imkânlarla keçelerin üretilmeye devam edildiği öğrenilmektedir (Diyarbekirli, 1977: 102). Geçmişten günümüze kadar keçe Türklerin kullandıkları çadırından, giyim kuşamına kadar pek çok alanda kullanılmıştır. Halk kültürümüzde ve edebiyatımızda kimi zaman tekerleme ve sayışmalarda kimi zaman roman ve şiirlerimizde karşılaştığımız keçe, Göktürklerin tuli denen keçe bebeklerle gömülmesi gibi inançlar içinde de yer bulmuştur. Aynı zamanda Göktürklerin, taht töreninde hakanı beyaz keçe üstünde havaya kaldırma geleneği, bir Türk devlet geleneği olarak orta çağın sonlarına kadar sürmüştür (Yalçınkaya, 2011:1864; Ergenekon,1999: 18-19). IV. yüzyıldan sonra, atlı göçebe yaşam tarzından, yerleşik düzene geçen Uygurlar Hoço, Bezeklik, Sorçuk ve Turfan şehirlerinde yaşamışlardır. Türk kavimlerinde yaygın olarak kullanılan şapkalara Uygurlar döneminde farklı formlarda da olsa kullanımına devam edildiği görülmektedir (şekil 2). Ele geçen keçe yaygılarda ve fresklerde yer alan beyaz renkli keçe şapkaların, bireylerin sahip oldukları pozisyona göre form aldığı anlaşılmaktadır (Ergenekon,1999: 19-20; Gömeç, 1997: 81).

28 10 Şekil 2. Uygur Döneminde Kullanılan Keçe Yaygı ve Şapkalar (Ergenekon, 1999: 21). Uygurlardan sonra Selçuklular döneminde de kullanılan çadırlarda aplike tekniği ile desenlendirilen keçeler kullanılmış olduğu; eyer, börk, çizme ve diğer giysi parçalarının yapımında yine keçe sanatından yararlanıldığı görülmektedir. Bu dönemde kurulan ahilik teşkilatı, Osmanlı döneminde yerini loncalara bırakmış ve keçecilik böylece özel bir yere sahip olmuştur. (Köymen,1971: 2; Ergenekon; 1999: 25-28). Selçuklulardan sonra Osmanlı döneminde de devam eden keçecilik, I. Abdülhamit devrinde İstanbul da bir sanat haline gelmiştir. At pazarında 20, Yenibahçe de ise 10 adet bulunan keçeci dükkânları aldıkları yün ve yapağı ile kendilerine tahsis edilen hamamlarda pişirdikleri keçeleri Cebehane, Mehterhane, Tophane, Has Ahur, Buzhaneve Tersaneye miri fiyat üzerinden imal ederek satışa sunmuşlardır (Erdoğan, 1957: 1613).

29 11 Osmanlı Döneminde de keçeden yapılmış başlıklar kullanılmış ve genellikle şekli ile giyen kişinin sınıfını ya da rütbesini gösteren birer kılavuz olmuşlardır. Bu başlıklar genellikle keçeden yapılmış külahın üzerine kumaşlar sarılarak farklı formlarda kullanılmışlardır (şekil 3). Bu dönemde yüksek rütbeli kişilerin ve halk kesiminin ve dini grupların kullandığı başlıklar birbirlerinden ayrı özellik taşımışlardır. Osmanlı döneminin yeniçeri askerleri de, beyaz keçeden yapılmış üsküf veya börk adı verilen baş giysileri kullanmışlardır. Yeniçerilerin giydikleri bu ilginç başlıklar Osmanlı döneminin minyatürlerinde yer almıştır. Yeniçerilerin giyindikleri bu özel başlıklar dışında yine keçeden üretilen ve Osmanlı döneminin sembolü haline gelen diğer bir başlık türü de fesler olmuştur (Çeliker, 2011: 1; Ergenekon,1999: 33-41). Şekil 3. Osmanlı Döneminde Kullanılmış Keçe Şapkalara Örnekler (Ergenekon,1999: 41)

30 12 Osmanlı dan sonra Türkiye Cumhuriyeti döneminde de çeşitli illerde üretimi ve kullanımı sürmüş olan keçecilik günümüzde teknolojinin sunduğu yeni imkânlar ve gelişmeler doğrultusunda geçmişe göre azalmakla birlikte hala üretimine davam edilmektedir. Yurt dışında dokusuz yüzeylerin gelişimi incelenecek olursa 1854 te August Belford un ürettiği 114 İngiliz patent numarası altında doldurulmuş ve vatkalarla geliştirilen ürünler şeklinde tanımlanan pamuk keçesi ile çağdaş dokusuz yüzey endüstrisinin doğmuş olduğu görülmektedir ve 1930 yıllarında Avrupa ve Amerika da gelişmeye başlayan dokusuz yüzey endüstrisi 1960 lı yıllarda sentetik elyafların varlığı ve uygunluğu geleneksel tekstil ürünlerine karşı düşük fiyatlarıyla alternatif oluşturmaları, dokusuz yüzey ürünlerin gelişimini hızlandırmıştır. İğneleme tekniği ile liflerin bağlanması ilk olarak geliştirilen tekniktir. Japonların yıllar önce duttan elde edilen lifleri ıslak işlem tekniği kullanılarak tekstil dokusu haline dönüştürmesi, Japonya da dokusuz yüzey endüstrisinin başlangıç tarihi kabul edilir. Sonuç olarak 3 tane ülke bugün dokusuz yüzey kumaşlarını üretim ve tüketiminin büyük miktarını ellerinde tutmaktadır (Usta, 2002: 1-8; Özen,2001: 3). Dokuma ve örme dışında kalan tekstil yüzeylerinin üretimi 2. Dünya Savaşı sona erdikten sonra 1960 lı yıllarda hızlanmıştır. Bunda 2 faktör rol oynamıştır. Birincisi; sentetik lif üretimindeki artış, ikincisi ise; savaş sonrası inşaat sektöründe görülen canlanmadır (Duran, 2004: 145). Ülkemizde dokusuz yüzey üretimine ilk kez 1960 yıllarında iğneli keçe tipi yer halılarının üretimi ile başlanmıştır. Günümüzde bu alandaki üretim iğneli keçe ve tafting teknikleri başta olmak üzere daha çok halı ve yer döşemeciliğinde, dokusuz yüzey vatka, tela, hijyenik ürünler ve ev tekstilleri alanlarında sürdürülmektedir. Bursa da başlayan dokusuz yüzey sektörü, Marmara Bölgesinde özellikle İstanbul ve Trakya da yoğunlaşmış olup, son yıllarda Gaziantep başta olmak üzere diğer tekstil üretimi yapan şehirlere de yayılma eğilimi göstermektedir (Özen, 2001: 4).

31 Dokusuz Yüzeylerin Sınıflandırılması Dokusuz yüzeylerin geçmişte ve günümüzde üretimi, hammadde özellikleri, teknik özellikleri ve kullanılan bakımından incelendiğinde şekil 4 te görüldüğü gibi bir sınıflama yapmak mümkündür. Yapılan sınıflama aşağıda başlıklar altında açıklanacaktır. Şekil 4. Dokusuz Yüzeylerin Sınıflandırılması Yukarıda belirtilen sınıflamaya göre; dokusuz yüzeyleri açıklamak mümkündür.

32 Geleneksel Dokusuz Yüzeyler Tepme Keçe Geleneksel dokusuz yüzeylere bakıldığında tepme keçelerin tarihinin çok eskiye dayandığı ve kullanımının yaygın olduğu görülmektedir. Keçe; yün elyafının ısı, sıcaklık ve basınç ile sıkıştırılmasıyla oluşturulan yüzeydir. Yün elyafı yapısı itibariyle birbiri üzerine kapanan pul şeklinde hücrelerden oluşmaktadır. Bu hücreler, sert ve boynuzsu yapıdadırlar. Balık pulları veya damdaki kiremitlere benzer görünümdedirler. Yün elyafı tekstil endüstrisinde kullanılan en eski hammadde olmasının yanı sıra özellikleri bakımından diğer liflerde bulunmayan elastikiyet, ısıyı iyi izole edebilme, yüksek absorbisyon ve az ıslanma yeteneği ile yüksek mukavemet, keçeleşme gibi üstün özellikleri olan bir elyaftır. Yün elyafından elde edilen tepme keçeler; düz ve desenli olmak üzere 2 ye ayrılmaktadır. Düz keçeler; kaplama ve dolgu malzemeleri, çadırlarda kullanılmaktadır. Desenli keçeler ise; yaygı, heybe, eyer gibi birçok kullanım alanına sahiptir desenli keçelerde halı ve kilimlerde kullanılan motifler kullanılmaktadır ve bu motifler genellikle geometrik özellik göstermektedir. Geçmişten günümüze yapımı ve kullanımı devam eden tepme keçelerin ülkemizde başlıca keçe üretim merkezleri; Konya, Afyonkarahisar, Isparta-Yalvaç, İzmir-Tire ve Şanlıurfa dır (Başer, 1992; Çeliker, 2011: 1864 Ergenekon, 1999: 43; Asangazieva, 2006: 22) Tepme Keçe Yapımında Kullanılan Araçlar Günümüzde tepme keçe yapımında; buhar kazanı, çubuk/sepki, halat, kalıp, kalıpleş, keçe tepme makinesi, makas, su kabı ve süpürge, terazi, yay ve tokmak vb. araçlar kullanılmaktadır. Tepme keçe yapımında kullanılan araçlar aşağıda açıklanmıştır. Buhar kazanı: Tepme keçecilikte pişirme işlemi hamamda ya da atölye ortamında yapılabilir. Atölye ortamında yapılan pişirme işleminde gerekli olan sıcak suyu ve buharı temin etmek için kullanılan kazandır(ergenekon, 1999: 6; Begiç, 1999: 16)

33 15 Çubuk/ sepki: Yaklaşık cm. boyunda genellikle zeytin, nar veya ceviz ağacından yapılan ele veya yelpazeye benzer bir araçtır. Atılmış olan yünün hasır üzerinde yayılmasıyla kullanılır (Ergenekon, 1999: 57; Begiç, 1999:16). Halat: Tepme işlemlerinde rulo haline getirilmiş olan hasırın ve kalıpleşin açılmasını engellemek için sarılan bir çeşit kalın ipliktir(ergenekon, 1999: 58; Begiç, 1999:16). Kalıp: Keçe yüzeylerin elde edilmesinde kullanılan, değişik boyutlarda bulanan hasır örtülerdir (Ergenekon, 1999: 56). Kalıpleş: Hasırın zarar görmesini engellemek amacıyla kullanılan örtüdür. Çadır bezi vb. kumaşlardan yapılan bu örtüler, hasırın üzerini tamamen kaplayacak şekilde sarılır ve bağlanır (Ergenekon, 1999: 56; Begiç, 1999:16). Keçe Tepme Makinesi: Yün saçma işlemini izleyen tepme ve pişrime işlemlerinde kullanılan makinedir. Temel görevi elyafın keçeleşmesini sağlamaktır (Ergenekon, 1999: 59). Makas: genellikle desenli keçelerin yapılmasında, daha önce hazırlanmış renkli keçe parçalarının kesilmesinde kullanılan araçtır (Ergenekon, 1999: 58). Su Kabı ve Süpürge: Yünün hasır üzerine saçılmasından sonra veya tepme işlemlerinin tekrarlanmasında, keçe yüzeye su serpmek üzere kullanılan kap ile küçük boyutlu süpürgedir (Ergenekon, 1999: 58). Terazi: tepme keçe yapımında sarf edilecek yünün miktarını saptamak üzere kullanılan araçtır (Ergenekon, 1999: 59). Yay ve Tokmak: hallaç makinelerinden önce yünün atılması işleminde kullanılan temel araçlardan biridir. Yay, dut ağacı yaş iken U biçimine yakın duruma getirilmesi ve iki ucu arasında hayvan bağırsağından yapılan kiriş adı verilen bir ipliğin gerilmesi ile elde edilir. Bu aracın annep ağacından yapılmış bir tokmağı vardır.

34 16 Tokmak yaya vurulmak suretiyle yünün kabartılması ( atılması ) sağlanır (Ergenekon, 1999: 55; Begiç, 1999:16) Tepme Keçe Yapımı Desenli ve düz olarak üretilmekte olan tepme keçeler, desenli üretimde, desen hazırlama dışında tüm işlemler, düz keçelerde de aynı sırayı izlemektedir. Tepme keçelerde üretim aşamasında desenlendirmenin yapılabilmesi için öncelikle tasarlanan desene uygun renklerde boyanmış elyaflar ince keçe parçaları desene uygun kesilmektedir. Hasır veya kahke bezi üzerine dizilecek motiflerin tutunması için öncelikle su serpilmektedir. Daha sonra bu bez üzerine tasarlanan desene uygun şekilde, kenardan başlanarak yerleştirilen renkli keçelerin üstüne yün serpilmektedir. Kabartılmış olan yünün, desenin üzerine eşit şekilde yerleştirilmesi oldukça önemlidir. Bu işleme saçma adı verilmekte ve tüm yüzeye eşit oranda dağılımın sağlanabilmesi ara ara üzerine su serpilerek gerçekleştirilmektedir. Saçma işleminde çubuk, keçeci yabası veya sepki adı verilen parmaklı şekilde yardımcı araçtan yararlanılmakta; yüzey boyunca homojen dağılım sağlanmaktadır. Yün üzerine serpilen aynı zamanda gerekli olan nemi sağlanmaktadır (Akpınarlı ve diğerleri. 2012: 279). Kabarık haldeki yünler, üstten ve yanlardan hafifçe baskı yapılarak şekillendirilmektedir. Boşluklara boya tabir edilen renkli yünler yerleştirilmekte; üzerine keçenin üst yüzeyini oluşturacak kabartılmış yün atılmaktadır. Bunun üzerine kirli renkli yünler, en üste ise keçe tabanını oluşturacak yünler serpilerek bu aşama tamamlanmaktadır. Tüm yüzey ve kenarlar kontrol edilip düzeltildikten sonra ortaya konan ağaç direk ve hasırla birlikte rulo halinde sarılmakta ve her iki ucu kendir sicimle bağlanarak tepme aşaması için hazır hale getirilmektedir (Akpınarlı, 2008: 16). Tepme keçe işlemi ayakla yuvarlanarak (tepilerek) veya keçe tepme makinelerinde dövülerek gerçekleştirilmektedir. Yakın tarihe kadar tepme işlemi genellikle elle veya ayakla yapılmaktaydı. Birinci tepme işlemi makinede yaklaşık dakika kadar sürmektedir. İlk tepmeden sonra rulo açılıp çatkı adı verilen kenar düzeltme işlemi yapılmaktadır (Ergenekon; 1999: 71).

35 17 Tekrar rulo haline getirilerek ikinci tepme işlemine aynı süre ile devam edilmektedir. İkinci tepme işleminden sonra kısmen keçeleşen yüzey, pişirme işlemine tabi tutulmaktadır. Eskiden hamam gibi nemli ortamlarda yapılan bu aşama, atölyelerde makinelerde yapılmaktadır ve C arasında değişen sıcaklıkta sabunlu su kullanılmaktadır. Bu işlemde kullanılan sabunlu su miktarı, ürünün boyutlarına ve nemli ortam özelliğine bağlı olarak değişim göstermektedir. Daha sonra rulo haline getirilen ürünün, el ayası yardımıyla önce çekilip geriye itilmesi sonucu pişirme tamamlanmaktadır(akpınarlı ve diğerleri; 2012; 280). Hamamda veya atölye ortamında pişirilme işlemi tamamlanan keçeler bünyesinde bulunan sabunun giderilmesi için bol su ile çiğnenerek suretiyle yıkanır. Suyun süzülmesi için 12 saat kadar hamamda ve atölyelerde bekletilir. Suyu süzülen ürünlerden yüzü düzeltilecek olanlar tokaçla düzeltilir. Daha sonra güneşte veya gölgede kurutulur. Tepme keçe ürünleri preseli ve presesiz üretilmektedir. Preseli keçeleri diğerlerinden ayıran fark, yıkama işleminden sonra %20 oranında beyaz tutkal ile işlem görmesidir. Bunun için beyaz tutkal ¼ oranında soğuk su ile inceltildikten sonra ürünün üzerine serpilmekte; tüm yüzeye yayılması sağlamak için pişirme işlemindeki hareketler tekrarlanmaktadır. tığlama adı verilen bu işlemden sonra keçe ürünler, tokaçla perdahlandıktan sonra kurutulmaktadır (Ergenekon; 1999: 75). Şekil 5. Günümüzden Tepme Keçe Örneği (Akpınarlı ve diğerleri, 2012; 298).

36 Endüstriyel Dokusuz Yüzeyler Son yıllarda teknolojinin gelişmesi köklü el sanatlarımızdan olan keçeler, dokusuz yüzey endüstrisinde farklı hammaddeler teknikler kullanılarak yerini alması sebebiyle günlük hayatımızda birçok alanda karşımıza çıkmaktadır ve çeşitli teknikler ile üretilen bu ürünler; - Tafting yüzeyler - Yapıstırma yüzeyler - Mali teknigiyle üretilen yüzeyler - Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyler olarak sınıflandırılmaktadır Tafting Yüzeyler Tafting yüzeyler görünümleri çimeni andırdığından İngilizce çimen anlamına gelen Turf adı verilmiştir. Bu deyim zamanla taft şeklini almıştır. Türkçede ise Tafting şeklinde kullanılmaktadır. Tafting yüzeyler; çok iğneli dikme makinesinde bir taban doku üzerine havı oluşturacak ipliklerin dikilmesi ve bu ipliklerin taban dokuya alttan yapıştırılmasıyla elde edilen yüzeylerdir ((Duran, 2004: 6-7; Ergür, 2002). Şekil 6. Tafting Tekniği (Dalcı, 2006: 16). 1.iğnenin zemin dokusuna dalışı, 2. İlmek oluşumu, 3. Oluşan ilmeklerin kesilmesi

37 19 Önceleri tafting yüzey yapımında hammadde olarak sadece yün, kıl, rejenere selüloz ve bunların karışımları kullanılmaktayken tafting halı yapımında istenen kalite sağlanamadığından son yıllarda poliester, poliakrinitril, polipropilen lifleri kullanılmaktadır (Duran, 2004: 7). Tafting, oldukça basit, hızlı ve pahalı olmayan bir yöntemdir. Makinede hav ipliklerinin olduğu bir cağlık sistemi bulunmaktadır. Delikli destek tablası üzerinde zemin dokusu taşınmaktadır. Kumaş genişliğinde aşağı yukarı hareket edebilen bir tabla üzerine yerleştirilmiş hav ipliğini taşıyan iğneler zemin kumasın içine dalarak delikli tablayı geçer ve sonra geri çıkarak dokuyu oluşturur. Zemin kumasın altına dalan iğnenin taşıdığı hav ipliğini ilmek tutucular belli hav yüksekliğinde tutarak ilmek oluşumunu sağlamaktadır. Kesik havlı halı üretimi için ilmek oluştuktan sonra bıçak yardımıyla kesilmektedir. Zemin tabaka olarak Dokuma veya tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzey kullanılmaktadır. Zemin tabaka; polipropilen, polyester veya jütten yapılabilmektedir. Havı sabitleyerek kalıcı hale getirmek için halının sırtı doğal veya sentetik lateks ile kaplanmaktadır. Halının boyutsal stabilizesini ve sertliğini arttırmak için jüt veya sentetik liften dokunmuş bir ikinci taban halının sırtına yapıştırılabilir. İkinci sırt kaplaması için lateks köpük kullanımı halının esnekliğini arttırmaktadır (Dalcı, 2006: 16; Duran, 2004: 7). Şekil 7. Tafting Halı

38 Yapıştırma Yüzeyler Bu tür yüzeylerin üretimi prensip olarak uygun bir zemin tabaka üzerine, hav tabakasının çeşitli yöntemlerle bir yapıştırıcı madde ile yapıştırılması ile üretilmektedir. Yapıştırma yüzeyler aşağıda görüldüğü gibi 4 şekilde üretilebilir; - Zemin tabakalı ve tek taraflı yapıştırma - Zemin tabakalı ve iki taraflı yapıştırma - Zemin tabakasız ve tek taraflı yapıştırma - Zemin tabakasız ve iki taraflı yapıştırma yöntemi(duran, 2004: ). Zemin (taşıyıcı) olarak doğal veya sentetik liflerden dokunmuş veya dokusuz kumaşlar kullanılabilir. Zemin tabaklı ve zemin tabakasız olmak üzere tek yönlü ve çift yönlü üretilmektedir. Zemin tabakalı ve tek taraflı yapıştırma yöntemleri, Bu tür halıların üretiminde prensip olarak uygun bir zemin üzerine önce bir yapıştırıcı madde sürülmesi ve bunun üzerine kesikli elyaf veya ipliklerin yapıştırılması, daha sonra da kurutulması esasına dayanmaktadır. Zemin tabakalı ve iki taraflı yapıştırma yöntemleri: Bu yöntemde hav iplikleri iki özel bastırıcı çubuk tarafından zik zak seklinde, birbirine paralel şekilde hareket eden ve üzerlerine yapıştırıcı sürülmüş iki zemin tabaka üzerine sırayla yapıştırılır. Kurutma işleminden sonra bir bıçak tarafından ortadan kesilerek iki ayrı velur elde edilmiş olur Mali Tekniği İle Üretilen Yüzeyler Dokuma ve örmenin dışında kalan tekstil yüzeylerinin diğer bir ana üretim tekniği mali tekniğidir. Esası dikmeye dayanan bu tekniği de kendi içinde üretim yöntemleri açısından 5grupta sınıflandırmak mümkündür; -malimo -malipol -maliwatt -voltex - malivlis

39 21 Mali tekniği doğu blok ülkelerinde, özellikle Doğu Almanya da oldukça gelişmiş durumdadır. Malimo tekniğini bulan Heinrich Mauersbergerdir. Bu tekniğe verilen malimo isminin doğusu ise Mauersberger (bulan adamın ismi), Limbach Himbach (oturduğu yer), Mauesberger Molton esinin (dokunun cinsi) çeşitli giysileri yamarken dokuları dikerek ve incelmiş doku kısımlarını dikiş tekniği ile sağlamlaştırdığını görmüş ve malimo tekniğinin prensibini bu fikirden yararlanarak bulmuştur. Mauersberger bu esastan hareket ederek tekstil yüzeyleri meydana getirmeyi başarmıştır. Atkı ve çözgü ipliklerinin yan yana ve üst üste yerleştirilerek dikilmesi ile bu iplik sistemleri sabitlendirilmiş ve yani bir yüzey meydana getirilmiştir (Duran, 2004: 378; Özen, 2001: 108) Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeyler Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyler, kesikli ya da filament halindeki liflerin: mekanik, kimyasal veya termik yöntemlerle uygun bir birleştirme işlemi sonucunda bir birine tutturulması ile elde edilen tekstil yüzeylerdir. Bunun içerisinde iğnelenmiş keçeler, battaniyeler ve elyaf karışımlarından üretilen halılar tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyler tanımının kapsamının dışında kabul edilmektedir. Aynı zamanda ıslak serme tekniği ile üretilen cam lifleri, lif dolgularından üretilen kumaşlar ve elyaf tabakaları da kapsam dışında yer almaktadır (Duran 2004:164; Özen, 2001: 2). Malzeme Testleri Birliği nin (American Society for Testing Materials- ASTM D ) tanımı su şekildedir: Nonwoven tekstil malzemeleri, mekanik, kimyasal, ısıl işlemler yardımıyla veya çözücülerle liflerin birbirine bağlanması veya birbiriyle karışması ile oluşturulan tekstil yapılarıdır ( Philip, 2000: ). ISO standartlarına göre (ISO 9092: 1988 & CEN Standart: EN 29092), Tülbent esaslı (nonwoven) dokusuz yüzeyler tanımına kağıt, dokunmuş, örülmüş, tafting yüzeyler, dikişle birleştirilmiş iplik veya filament keçeler ve/veya yüzeyler girmemektedir. Yine bu standarda göre nonwoven; kesikli veya filament halde, doğal ya da yapay liflerden oluşturulmuş, liflerin yönlendirildiği veya rastgele düzenlendiği ve birçok bağlama tekniklerinden herhangi birisi ile bağlanmış tabaka veya yüzeyler seklinde tanımlanmaktadır (Philip, 2000: ).

40 22 Avrupa Dokusuz/Örgüsüz Kumas Üreticileri Birligi, EDANA, (European Disposables and Nonwovens Association / Avrupa Tek Kullanımlık Ürünler ve Nonwoven Birliği) tarafından dokusuz/örgüsüz kumaş tanımı söyle yapılmıştır. Doğal ya da suni elyaflardan mamul, kesik ya da sonsuz filamentler ile imal edilmiş; sürtünme, sıcaklık, adhezyon yöntemlerinden birisi ile birleştirilmiş kağıt, dokuma, örme, taft ve dikişli kumaşların dışında kalan ag ya da yüzeylere dokusuz örgüsüz kumaş, nonwoven, adı verilir ( Amerika Dokusuz/Örgüsüz Kumaş Üreticileri Birliği, INDA (Associaiton of the Nonwovens Fabrics Industry/ Nonwoven Kumaş Endüstrisi Birliği) tarafından ise dokusuz/örgüsüz kumaş tanımı söyle yapılmıştır: "Kağıt hariç olmak üzere, iplik haline getirilmemiş, doğal ya da suni elyaf ya da filamentlerden mamul, bir çok birleştirme yöntemlerinden birisi ile birbirine bağlanmış ağ, keçe ya da yüzeylere dokusuz örgüsüz kumaş adı verilir ( Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyleri kağıttan ayırtedici özellik olarak yaygın bir şekilde yoğunluk kullanılmaktadır. Bir yüzeyin tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) olarak tanımlanabilmesi için yoğunluğunun 0,40g/cm³ den az olması gerekir ayrıca dokusuz yüzeyi oluşturan elyaf miktarıda %30 dan fazla olmalıdır. (Hutten, 2007: 4-5) 2.3. Dokusuz Yüzey Üretiminde Kullanılan Hammaddeler Tekstilin hammaddesi olan elyaflar, dokusuz yüzey üretiminde büyük bir öneme sahiptirler ve üretilecek ürünün özelliklerini önemli ölçüde belirlerler. Dokusuz yüzey üretiminde doğal ve yapay elyaflar veya bu elyafların kombinasyonları kullanılmaktadır. Doğal lif grubundan özellikle pamuk ve yün tercih edilirken; yapay lif grubundan polyester, poliamid, polietilen, polipropilen gibi sentetik lifler de tercih edilmektedir. Dokusuz yüzeyler elyaf tiplerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilirler (Usta, 2002: 1-8 ).

41 23 Doğal Elyaf Yapılı Dokusuz Yüzeyler: Pamuk, yün, jüt gibi elyaflardan oluşan yapılardır (Çelikkanat, 2003: ). Yapay Elyaf Yapılı Dokusuz Yüzeyler: Rayon, polyester, polipropilen, naylon, viskon, akrilik, kevlar, nomex, karbon, cam vb. birçok yüksek performans elyafları içinde bulunduran yapılardır (Çelikkanat, 2003: ). Harmonik Elyaf Yapılı Dokusuz Yüzeyler: İki veya daha fazla elyaf karışımından oluşan dokusuz yüzeylerdir. Bu yapılar doğal/yapay veya yapay/yapay elyaf karışımlı olabilirler. Karışımlar genelde mukavemet özelliklerinin arttırılması için yapılır. Bazı dokusuz yüzeylere karışım elyaflardan biri binder olarak görev yapar (Çelikkanat, 2003: ). Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzey üretiminde doğal elyaf kullanımı, fiyat yüksekliği ve üretim azlığı nedeniyle düşük miktarlardadır Tablo 1 ve Tablo 2 de dokusuz yüzey ürünlerde hangi liflerin kullanıldığı görülmektedir. Tablo 1. Dünya da Tek Kullanımlık Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzey Üretiminde Kullanılan Elyaflar (Özen, 2001: 9). Tek Kullanımlık Polipropilen Poliester Rayon Polietilen Poliamid Ürünler Çocuk Bezi Bayan Hijyenik Ürünler ++ + Tıbbi/Cerrahi Temizlik Bezi-Havlu Tek Kullanımlık Giysi Hacimli Dokular Sık Kullanım + Orta Kullanım 0 Az Kullanım - Seyrek Kullanım

42 24 Tablo 2. Dünya da Uzun Ömürlü Tülbent Esaslı Dokusuz Üretiminde Kullanılan Elyaflar (Özen,2001: 9) (Nonwoven) Yüzey Uzun Ömürlü Polipropilen Polyester Rayon Polietilen Poliamid Ürünler Astar Mobilya İç Kısmında Taşıma Dokuları Geotekstil ++ + Çatı Ürünleri - ++ Otomotiv Dokuları Tarım İğnelenmiş Halılar Halı Destek Ürünleri Sık Kullanım + Orta Kullanım 0 Az Kullanım - Seyrek Kullanım Yapay elyaflar kullanım amacına göre optimize edildiklerinden dokusuz yüzey üretiminde kullanılan ağırlıklı olarak kullanılmaktadırlar. Doğal elyaflar ise kısmen kirliliklerinden ve kısmen de yüksek fiyatlarından dolayı dokusuz yüzey üretiminde daha az kullanıma sahiptirler. Aşağıda dokusuz yüzey üretiminde kullanılan elyaflar açıklanmıştır Pamuk Doğal elyaflardan bitkisel kökenli olan pamuk elyafı ülkemizde en çok kullanılan ve önemli yere sahip elyaflardan biri olmakla birlikte ülkemizde üretiminin çok olması, mukavemetinin ve su emme gibi özelliklerinden dolayı tercih edilmektedir. Pamuk elyafı kremsi beyaz renk olmakla birlikte iklim, yetişme şartları ve bitkinin türüne göre de değişiklik gösterebilmektedir. Boyu 4cm ile 7,5 cm dir. Pamuk elyafının çapı 6-25 nm dir. Yoğunluğu 1,50-1,55 arasındadır (Başer, 1992: 35-45). Pamuk elyafı içi protoplazma sıvısı ile dolu ince duvarlı bir bitki hücresinin üstü kapalı, tohumdan koparılan kısmı ise açıktır. Hücrenin en dışında kütikül olarak adlandırılan yağ ve vaksalrdan oluşmuş bir ince tabaka vardır. Bu tabakanın hemen altında selülozdan yapılmış fibrillerden oluşan primer hücre duvarı bulunmaktadır. Bu

43 25 duvarın fibrilleri sarmal olarak düzenlenmiştir. Merkeze doğru elyafın bütün kitlesini oluşturan ve yine selülozdan yapılmış sekonder hücre duvarı yer alır. Bu duvar üç bölgeden meydana gelmektedir. En dıştaki tabakada fibriller eksene derecelik açı ile sarmal bir yapı gösterirler. İkinci bölgedeki fibriller ise aynı açılarla, fakat diğer bölgenin ters yönünde yerleşiktir. Sekonder duvarının üçüncü bölgesinde lümen denilen ve içi protoplazma sıvısı ile dolu olan kanalı çevreler. Bu sıvı içinde proteinler, şekerler ve mineraller bulunur (Başer,1992: 35-45; Anmaç, 2004: 35).. Şekil 8. Pamuk Lifinin Fiziksel Yapısı (Mengut ve Karahan,2005: 56). Pamuk havadan kolaylıkla nem adsorblar. Standart şartlarda, (20 sıcaklık ve %65 relatif nemde) % 8,5 nem adsorblamasına rağmen, elle tutulduğunda kuru hissedilebilir. Ticarette izin verilen maksimum nem miktarı % 8,5 dir. %100 relatif nemde, pamuklu materyal su adsorblar. Elyafın uzama miktarı ortalama %7-8 dir. Elastik özellikleri yoktur. Pamuk ıslatıldığında ağırlığının %70 i kadar su çeker, suyu çeken elyafta meydana gelen şişmeden dolayı boyca ve ence kısalmalar olur, Dayanıklılıklarında ise artma görülür (Başer, 1992: 35-45, Yakartepe, 1995). Pamuk elyafı derişik ve kuvvetli asitlerlerde sıcakta ve soğukta bozunur. Derişik sülfürik asitte tamamen çözünür. Seyreltik asitlerle, sıcakta hidroselüloz vermek üzere bozunur ve çürür. Yakıldığında, siyah, parmak arasında ezilebilen bir kül bırakır ve yanık kağıt kokusu duyulur. Güneş ışığındaki UV ışınları, hava oksijeni, nem ve kirli hava koşulları altında kalan pamukta polimerler bozunur. (Başer, 1992: 35-45).

44 26 Pamuk elyafı yüksek nem tutma yeteneğine sahip bir elyaf olduğundan, vücuttan çıkan kan, idrar vb. sıvıları kolaylıkla emebilir ve doğal olması nedeniyle biyolojik olarak parçalanabilir. Sıvıyı emmesinin yanında hava geçişine de izin verir. Pamuk lifleri yaş halde iyi mukavemet gösterir ve bunun yanında kolay sterlize edilebilir. Isıya dayanıklı olduğundan ısıyı iyi bir şekilde muhafaza eder. Bunun yanında alerjik olmama, yumuşaklık gibi özelliklerinden dolayı dokusuz yüzey üretiminde tercih edilmektedir (Duran, 2004; Sayıt ve Bahtiyar, 2004: 1-6) Yün Doğal elyaflardan hayvansal esaslı yün elyafı diğer elyafların çoğunda aynı ölçüde bulunmayan incelik, uzunluk, elastikiyet ve kıvrım gibi özellikleri yanında, ısıyı iyi tutma, az ıslanırlık ve keçeleşme gibi özelliklere sahip bir elyaftır. Yün elyafının enine kesiti incelendiğinde en dışta epiderm ortada korteks ve içte de medula tabakası görülür. Kütikül de denilen epiderm tabakası, elyafın dış yüzeyidir. Lifin mikroskop altında görünen yüzeyi bu tabakadır. Birbiri üzerine kapanan pul şeklinde hücrelerden ibarettir. Bu hücreler, sert ve boynuzsu yapıdadırlar. Balık pulları veya damdaki kiremitlere benzer görünüşündedir. Bu tabaka elyafın iç kısmının korunmasına yardım eder ve ona bir miktar sertlik verir (Başer, 1992: 67-84, Yakartepe, 1995: 1528). Şekil 9. Yün Elyafının Enine Ve Boyuna Kesitinin Şematik Gösterimi (Mengut ve Karahan, 2005: 110).

45 27 Yün elyafı asitlere karşı bazlardan daha dayanıklıdır. Seyreltik anorganik asitlerin çözeltileri ile muamele edilen yün, keratinin amtofer özelliğinden dolayı bir miktar asit absorblar. Yün, baz çözeltilerinde kolayca çözünür. Bazlar yündeki yalnız tuz bağlarını değil, sistin köprülerinde etkiler; yünün mekanik özellikleri yanında keratinin yapısındaki kükürt miktarını da azaltır ve bazın konsantrasyonuna bağlı olarak bir miktar keratini çözdürür (Mengut ve Karahan,2005: 110). Uzun süre ışık altında kalan yün elyafı kırılgan ve gevşek bir hale gelir. Boyarmaddelere karşı ilgisi azalır. Renginde sararma görülür. Bunun sebebi UV ışınlarının peptit ve disülfür bağlarına etki etmesidir. Yün lifi, nem çekme, ısı tutma ve keçeleşme özelliklerinden dolayı dokusuz tekstillerin yapımı için uygundur. Yün lifinden tülbent eldesi, kısa lifler şeklinde olduğundan kuru (taraklama, havalı serme) veya sulu işlem ile yapılır. Sabitleştirme işlemleri arasından kimyasal veya mekanik bağlama yöntemleri kullanılır. Yün lifinin yapısı ve üretim yöntemleri nem çeken, ısıyı tutan (izolasyon) hacimli ve yarı yumuşak özellikteki son ürünü oluşturur (Başer, 1992: 67-84) Polyester Tekstil sanayisinde yoğun olarak kullanılan sentetik bir elyaf olan polyester; etilen glikol ile organik asitlerden teraftalik asit veya dimetil terftalatın kondensasyonu ile elde edilen Poietilenteftalat (PET) polimerinin eriyikten çekilmesi ile elde edilmektedir. Polyester elyafı hidrofobluğu, yüksek mukavemeti, buruşmazlığı ile birçok kullanım alanına sahiptir. Bu özellikleri ile polyester elyafı pamuk, viskon, yün karışımlarında kullanım özelliklerini geliştirici rol oynayan önemli bir elyaf çeşididir (Anmaç, 2004: 210; Yakartepe, 1995: 2507). Polyester elyafının boyuna kesiti pürüzsüz çubuğa benzeyen bir görünüme sahiptir. Enine kesiti çoğunlukla yuvarlaktır. Düze formuna göre değişik kesitleri de vardır. İlk üretildiklerinde sonsuz filament halindedirler. Daha sonra kesikli olarak istenilen boylarda kesilebilirler. Pamuk tipinde 3-5 cm, yün tipinde 6-15 cm. Sentetik elyafta incelik üretim sırasında istenilen şekilde olur. Yoğunlukları; Dakron 1.38 gr/cm³, Kodel 1.22 gr/cm³, Vikron 1.37 gr/cm³. Renkleri üretimde beyaz renklidir. İstenirse, elyaf çekme çözeltisine pigment renklendiriciler ilave edilerek renkli elyaf elde edilir.

46 28 Üretimde parlaktır. İstenirse, lif çekme eriyiğine matlaştırıcı maddeler ilave edilerek veya daha sonra çeşitli işlemler ile matlaştırılabilir (Mengut ve Karahan, 2005: 260). Polyester elyafı üretiminde elde edilen polimer madde yaklaşık 4mm boyutlarında kesilmekte ve granül adı verilen şekle dönüştürülmektedir. Elde edilen granüller yumuşak eğirme yöntemi ile filament haline dönüştürülmektedir. Yumuşak eğirme yönteminde; Şekil 10 dann de görüleceği üzere, kimyasal yolla elde edilen polimer parçaları, ısıtılmış ızgara ya da ekstrüderden oluşan eritme ünitesinde erime noktası üzerindeki sıcaklığa ısıtılarak eritilip sıvı haline getirilmektedir. Erimiş polimer bir pompa yardımıyla sabit basınç altında düse başlıklarından soğuk hava akımı bulunan odalara püskürtülmektedir. Soğuk hava akımı yardımıyla katılaşan elyaflara, bitim işlemi uygulanmakta ve daha sonra germe-çekme işlemi ile elyaf oryantasyonu sağlanarak elyaflar bobinlere sarılmaktadır. Kullanım yerine göre; kesikli elyaf üretimi için elyaflar istenen boyda kesilmekte ve balyalanmaktadır (Başer, 1992: 67-84; Yakartepe, 1995: 2507). Şekil 10. Polyester Lifinin Üretim Aşamaları (Mengut ve Karahan, 2005: 259).

47 29 Polyester elyafının en önemli özelliklerinden birisi yüksek elastikiyet özellğidir. Bu özelliği ile sentetik elyaflar içinde en üstün durumda olan elyaftır. Nem alma özelliği çok düşüktür. % 0.4 civarındadır. Tamamen hidrofob olarak nitelenebilir. Isı dayanımı Yumuşama ve yapışma sıcaklığı 230ºC dir. Fikse edilme durumunda son derece iyi stabiliteleri vardır. Erime noktaları 260ºC dir. Yavaş yavaş yanar. Serbest ve açık iken damlama olur. Nem emiciliğinin düşük olması sebebiyle statik elektriklenme problemi vardır. Tekstil elyafları içerisinde en yüksek derecede pilling poliesterde görülür. Polyester elyafı, suya ve kimyasal maddelere karşı çok yüksek bir performans gösterir. Suya karşı son derece hidrofob bir elyaftır. % 100 bağıl nemde bile %1 su alabilir. Normal koşullarda % 0.4 higroskopik neme sahiptir (Yazıcıoğlı, 1992; 305, Yakartepe, 1995: 2515). Polyester elyafı, zayıf asitlere karşı asitlerin kaynama sıcaklıklarında dayanıklıdır. Kuvvetli asitlere oda sıcaklığında dayanımı iyi olmakla birlikte kuvvetli bazlar karşısında dayanımı zayıftır. Cam arkasında güneş ışığına direnci iyi olduğundan beyazlığını korur (Saçak, 2007: 146). Yüksek mukavemet, kimyasallar ile ısıya karşı yüksek dayanım, hacimli yapı gibi özellikleri nedeniyle dokusuz yüzey üretiminde tercih edilen polyester lifleri, söz konusu sanayide mamullerde tek başına kullanılabildiği gibi farklı özellikteki liflerle de karıştırılarak kullanılabilmektedir. Genellikle; lamine edilmiş ve kaplama kumaşların tabanında, suni deri, jeotekstil, hijyenik ped, ıslak mendil, filtrasyon malzemesi üretiminde kullanılmaktadır (Çinçik, 2010: 61) Viskon Viskon elyafı; kızılçam, kayın, ladin, kavak gibi selüloz oranı yüksek olan ağaçlardan yararlanılarak elde edilen selülozun, kimyasal işlemlere tabi tutulmasıyla yapay olarak üretilen kesikli bir elyaf tipidir. Üretiminde kullanılan düzenin deliklerinin şekline göre istenen enine kesit şeklinde üretilebilmekte olup genellikle mısır patlağı şekli olarak tabir edilen girintili çıkıntılı enine kesite sahiptir. Uzunlamasına olarak bakıldığında elyaf boyunca uzanan çizgiler mevcuttur. Selüloz esaslı diğer liflere oranla daha parlak renkte olup, yoğunluğu g/cm3 tür.

48 30 Viskon üretiminde söz konusu ağaçlar; kabuk kısımları çıkarıldıktan sonra, talaş adı verilen küçük parçalara ayrılmaktadır. Talaşın, yüksek sıcaklıkta ve basınçta NaOH (Sodyum hidroksit) ya da Ca(HS03)2 (Kalsiyum hidrojen sülfit) gibi kimyasallarla muamele edilmesi sonucunda, yapıda selüloz dışında bulunan diğer maddelerin (linyin, hemiselüloz, pektin gibi) uzaklaştırılması sağlanmaktadır. Elde edilen saf selüloz, %17,5-18 lik NaOH çözeltisinde C de bekletilerek eritilmekte, homojen bir karışım olması için daha küçük parçalara ayrılmaktadır. Daha sonra CS2 (karbon sülfür) ile işlem gördükten sonra, viskoz adı verilen turuncu renkte ve koyu kıvamda bir çözelti elde edilmektedir. Bu çözelti, yaş çekim (eğirme) yöntemi ile filament haline dönüştürülmekte, elde edilen filamente viskoz ipeği adı verilmektedir (Başer, 1992: 115) Yaş eğirme yönteminde; viskoz çözeltisi Şekil 10 da görüldüğü üzere, bir koagülasyon banyosu içerisinde bulunan ve üzerinde birden çok delik bulunan düse adı verilen üretim kafasına sabit basınçla sevk edilmekte, oluşan filamentler koagülasyon banyosundaki çözelti sayesinde düseden çıktığı halde katılaşmaktadır. Daha sonra elyaf içerisindeki moleküllerin elyaf eksenine düzgün yerleşimi için oluşan filamentler germe-çekme işlemine tabi tutulmakta, koagülasyon banyosundan arta kalan maddelerin giderilmesi amacıyla yıkanmakta, çeşitli kimyasallarla işlem görmekte ve bobinlere sarılmaktadır. Filament halindeki viskoz ipeğinin istenen boyda kesilmesi ile kesikli lif olan viskon elyafı elde edilmektedir (Başer, 1992: 114). Şekil 11. Yaş Çekim ile Viskon Üretimi (Başer, 1992:114). Viskon elyafının yaş mukavemeti; l gr/denye, kuru mukavemeti; gr/denye olmuştur. Viskon elyafına uygulanan kuvvetin elastik sınır içerisinde olması durumunda; kuru olarak % 15-30, yaş olarak % uzadığı tespit edilmiştir. Viskon

49 31 elyafının inceliği denye ile ifade edilir. Viskon elyafı genel olarak ve 3.75 denye olarak üretilmektedir. Viskon elyafı yapı itibariyle nem absorbsiyonu yüksektir. Elyaf havadan önemli miktar nem alır. Ticari olarak viskonun rutubet değeri % 13 tür. Viskondaki kül değeri üretim metoduna göre değişir. Elyafın kül içeriği bastırmada kullanılan kostiğin içindeki suyun cinsine bağlıdır. Suyun içindeki mineraller ne kadar az olursa kül oranı daha düşüktür. Kuru viskonda bu miktar yaklaşık % arasıdır. Işığın tesiri önemli ölçüdedir. Viskonun nem miktarı, ışığın etkisini arttırır ve mukavemetinin değeri azalır. Viskon kurutmaya maruz kalırsa mukavemeti azalır ve renkte solma oluşur (Başer, 1992: 115; Yakartepe,1995). Asidin viskona karşı etkisi, uygulanan süreye ve sıcaklığa bağlıdır. Organik asitler % 1-3 oranında viskona tesir etmez. İnorganik asitlerde zaman ve sıcaklık önemlidir. Her iki durumda da uygulanan asit uzaklaştırılmalıdır. Avivaj viskon elyafına antistatik özellik verir. Aşırı avivaj ise elyafın birbiri üzerinden kaymasına sebep olur. Bu da olumsuz yönde tesir eder. Viskona uygulanan optimum avivaj % 2.0 civarındadır (Başer, 1992:115). Viskon elyafı yaygın olarak bulunma, düşük maliyet ve her türlü dokusuz yüzey üretim yöntemi ile işlem görebilme özellikleri bakımından dokusuz yüzey sanayisinde tercih edilen bir elyaf türü olan viskon; özellikle emme yeteneği ile birlikte. ıslak mendil, temizlik bezi olarak ve sağlık ile hijyen alanlarındaki dokunmamış kumaşlarda kullanılmaktadır (Çinçik, 2010: 59) Polipropilen Bir petrol ürünü olan polipropilen uygun koşullar altında polimerize edilerek kimyasal elyaf çekilebilecek bir polimer madde haline getirilir. İlk olarak 1952 yılında İtalya da polimerize edilen polipilenden elyaf çekimi ancak 1954 yılında gerçekleşmiştir. Günümüzde polypropilen lifleri yumuşak çekim veya düzensiz çekim yöntemine göre göre elde edilir. Maliyetleri çok düşüktür, genelde plastik madde olarak kullanılırlar( Anmaç, 2004: 211; Mengut ve Karahan, 2005: 286).

50 32 Polipropilen elyaflarının enine kesitleri genellikle yuvarlak, boyuna görünüşleri silindiriktir. Ancak çekim yönteminde kullanılan düze deliğinin şekline göre farklı enine kesitlerinde elyaflar elde edilir. Düzensiz çekim yöntemine göre elde edilen liflerin enine kesiti ise yassı, boyuna görünüşleri şerit şeklindedir. Poliproppilen elyafının mikroskop altında yüzeyi pürüzsüz ve mumsu bir görünüşü vardır. Renksiz elde edilirler ancak üretim sırasında polimer sıvısının boyanması sağlanarak istenen renkte verilebilir (Anmaç,2004; Mengut ve Karahan, 2005: 285). Mono filament, multi filament, stapel veya tow olrak üretilen polipropilen liflerinin kullanım alanına bağlı olarak incelikleri değişmektedir. Bir PP lifinin ortalama mukavemeti 65cN/tex tir. Uzama yeteneği iyi sayılır. Kopma anında uzaması %17-20 dir. Esneme yeteneği çok yüksektir. Özgül ağırlığı 0,91 g/cm3 tür. Tekstilde kullanılan elyaflar içinde en hafifidir. Pratikte hiç nem almaz %0,05 den daha azdır. Islak ve kuru halde mukavemeti ve uzaması aynıdır. Bütün hidrofobik lifler gibi statik elektriklenme problemi vardır. Isı iletimi iyi değildir. Bu yüzden sıcak tutan liflerden sayılır C de erir. Soğuğa karşı dayanıklıdır (Anmaç, 2004: 212). Polipropilen elyafı, yüksek mukavemet, rüzgara ve ışığa dayanıklılık, hafiflik, nem almazlık ve erime noktasının düşük olması özelliklerinden dolayı dokusuz yüzey üretimi için uygundur. Polipropilen elyafından tülbent eldesi kuru (taraklama, havalı serme) veya sulu işlemler ile yapılabildiği gibi flament halinde kesiksiz elyaf olduğundan sonsuz elyaflı işlem ile de yapılabilir. Sabitleştirme işlemleri arasından kimyasal, ısıyla ve mekanik (iğneleme, dinkleme) bağlama yöntemleri kullanılır (Çinçik, 2010: 61).

51 Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven)Yüzey Üretim Sürecinde Kullanılan Teknikler Üretim sürecinde doku oluşturma, doku bağlama da çeşitli teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikler elyafın cinsi ve ürünün kullanım alanlarına göre farklılaşmaktadır. Kesikli elyaflarda üretim; elyafların hazırlanması ile başlayıp, dokunun oluşturulması, dokunun sabitlenmesi, dönüştürme ve bitim işlemleri ile sona ermektedir. Kesiksiz elyaflarda ise işlem polimer eriğinin oluşturulması ve elyaf üretimi ile başlayıp sonra kesikli elyaf üretimi ile aynı aşamalardan geçmektedir. Elyafla üretime hazır hale geldikten sonra, tülbent oluşturacak şekilde serilmekte, oluşan tülbent çeşitli yöntemlerle sabitlenmektedir. Kesiksiz elyaftan yapılan üretimde, elyafların oluşumu ve tülbendin serilmesi aynı anda gerçekleşmektedir. Bu üretim basamaklarıyla üretilen yüzeyler, kullanım alanına göre çeşitli bitim işlemleri uygulanmakta daha sonra ise kesilip dikilerek kullanım hazır hale gelmektedirler. (Yıldız, 2003: 62.; Duran, 2004: 164;). Hammaddenin hazırlanması ile başlayıp bitim işlemleri ile sona eren dokusuz yüzey üretim sürecini şematik olarak şu şekilde gösterebiliriz (şekil 12).

52 Şekil 12. Dokusuz Yüzey Üretim Süreci 34

53 Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeylerde Doku Oluşturma Teknikleri Ürünlerin doku haline gelebilmesi için ilk adım; yapılacak ürünün özelliklerinin belirlenmesi, kullanılacak elyafların seçilmesi, kullanılacak elyafın özellikleri dikkate alınarak harman yapılmasıdır. Doku oluşturma bölümünde, elyaf veya flament serilerek bir tabaka haline getirilir. Kullanılan hammadde kesik elyaf, granüllü tanecikler veya çözelti şeklinde olabilir. Doku oluşturma tekniği seçimi, hammaddenin yapısına bakılarak yapılabilmektedir. Şekil 12 de görüldüğü gibi; elyaf kesikli halde ise; kuru serme tekniklerden mekanik serme, havalı serme ve bunların kombinasyonu olan mekanik ve havalı serme işlemlerinden biri kullanılmaktadır. Kesiksiz elyaf serme tekniğinde ise; sonsuz elyaf serme, eriyikten püskürtme ve elektrostatik serme tekniklerinden biri kullanılmaktadır Bahsedilen doku oluşturma teknikleri aşağıda açıklanmıştır (Çinçik, 2010: 33; Kalabek, 2004: 7) Kuru Serme Teknikleri Kuru serme tekniğiyle yapılan üretimde kesikli elyaflar kullanılmaktadır. Bu teknikte işlem; üretilecek ürün özelliklerinin belirlenmesi, ürün özeliklerine göre belirlenen elyafların hazırlanması, belirlenen elyafların balyalardan alınmasıyla başlamakta, balya açıcı, karıştırma, kaba açma, ince açma ile harman yapılması ile sona ermektedir. Doku oluşturma süreci ise; mekanik ve havalı serme ya da bunların kombinasyonu yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Bütün tekniklerde olduğu gibi kullanılacak elyaf seçimi çok önemlidir. Elyaf seçiminde emicilik, aşındırma mukavemeti, patlama mukavemeti, geçirgenlik ve yumuşaklık özellikleri iyi olan elyafla kullanılmalıdır. (Onan, 2010: 12).

54 Mekanik Serme (Carding) Tekniği Mekanik serme; bugün tekstil endüstrisinde en çok kullanılan doku serme tekniğidir. Mekanik yolla elde edilmiş tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyleri üç tabaka halinde incelemek mümkündür. Birinci tabaka üst yüzey, ikinci orta veya dolgu tabakası, üçüncü ise taşıyıcı (taban) tabakasıdır. Fakat uygulamada iki tabaklı olanlarına da rastlamak mümkündür. Mekanik serme tekniğinde balya halindeki elyaflar ürün özelliğine göre ince açma, kaba açma işlemleri gerçekleştirildikten sonra taranarak elyaflar paralel hale getirilmektedir. Mekanik serme işleminde yer alan aşamalar sırası ile aşağıda açıklanmıştır (Duran, 2004: 171). Şekil 13. Mekanik Serme İşlemi ( 2012) Açma ve Harman Tülbent yüzey için gerekli hammadde balya halinde makineye sevk edilir. Düzgün bir şekilde açılan balyalardan alınan elyaflar istenilen karışımı gerçekleştirmek üzere açma ünitesine sevk edilir. Balya açıcıda elektrik ayarlı terazi yardımıyla belli ağırlıklarda tartılarak istenilen karşımlar elde edilip tarağa sevk edilir.

55 Tarak Tarama işlemi tambur ve çalışıcı silindirin teğet noktasında gerçekleşmekte, çalışıcı silindirlerden yolucu vasıtasıyla alınan elyaflar taranıp paralel hale gelinceye kadar tekrar tarama işlemine tabi tutulmaktadır (Çinçik, 2010: 49; Duran:2004:189). Şekil 14. Tarak Makinesi (Çinçik, 2010: 49). Tarak makinesinde elyaflar paralel hale getirildiği için oluşan dokunun makine yönünde mukavemetinin ve diğer özelliklerinin daha iyi olmasına, çapraz yönde ise aksi durumun söz konusu olmasına neden olmaktadır. Elyafların farklı yönlerde yönlenmesini sağlamak amacıyla doku serme tertibatının kullanılması gerekmektedir. Ayrıca; oluşan tülbentteki bölgesel farklılıkları ortadan kaldırmak ve üretilmesi hedeflenen dokusuz yüzeyin gramajının ayarlanabilmesi için de doku serme tertibatlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Doku serme işlemi; paralel, çapraz ve dikey serme olarak üç şekilde gerçekleştirilebilmektedir (Çinçik,2010: 69; Duran, 2004: 189; Sadıkoğlu, 1999:48). Paralel sermede farklı 3 yönden gelen tülbentler paralel halde olacak şekilde üst üste serilmekte ve daha sonra doku sabitleme ünitesine taşıyıcı bantlar sayesinde sevk edilmektedir(şekil 15.

56 38 Şekil 15. Paralel Serme (Çinçik, 2010:69). Çapraz serme; en çok kullanılan doku serme tekniğidir. Tekniğin prensibi tek bir tülbentin kat kat serilmesi işleminde dayanmaktadır. Bu teknikte besleme bandı (b) vasıtasıyla beslenen tarak tülbendi (a) ileri-geri hareket eden taşıma silindirleriyle (c, d) üst üste çapraz şekilde sevk bantlarına dik biçimde hareket eden iletim bandı (e) üzerine serilmektedir. Bu şekilde elde edilen dokularda liflerin bir yöne yönlenmesi engellenmiş olmaktadır. Şekil 16. Çapraz serme (Çinçik, 2010: 69). Dikey serme yöntemi ile üretilmiş tülbentlerde elyafların büyük kısmı malzemenin alanına dik yönde yerleşmekte; oluşan yapı, elyafların konumu nedeniyle sıkışmaya karşı yüksek mukavemet ve elastik toparlanma göstermektedir. Bu serme biçiminde; aşağı yukarı hareket eden tarak (2) ile beslenen tülbent (1), ileri-geri hareket eden baskı çubuğunun (5) ucundaki iğne ve çalışıcı silindir yardımıyla çekilmekte ve

57 39 tülbentten kıvrım (lamel) oluşturulmaktadır. Söz konusu kıvrım, taşıyıcı bant (3) ile ızgara (4) arasına çalışıcı silindirle (6) itilerek serme işlemi tamamlanmaktadır (Sadıkoğlu, 1999: 93; Mıdıklı, 2001:75). Şekil 17. Dikey serme (Çinçik, 2010:69)

58 Havalı Serme (Air-Laid) Tekniği Havalı serme tekniğinde; hava akımıyla sevk edilen elyafların delikli emme tamburu üzerine hava emişi yardımıyla biriktirilmesine dayanmaktadır. Bu makinede elyaflar, sevk silindirleri ve besleme silindirleri yardımıyla beslenmekte, daha sonra tarama tamburunun üzerindeki teller vasıtasıyla taranarak tek elyaf haline getirilmektedir (şekil 18). Söz konusu elyaflar hava emişiyle delikli tambur üzerine biriktirilerek dokuyu oluşturulmakta ve oluşan doku sabitleme ünitesine sevk edilmektedir. Hava ile serme işleminin en belirgin özelliği çok kısa elyaflarla çalışılmasıdır. Kullanılan elyaf boyu en fazla 76 mm' dir. Bu teknikle, daha az döküntü oluşmaktadır ve daha yumuşak dokular yapılabilmektedir. Bunun yanı sıra yüksek enerji tüketimi, elyaf tutamlarının iyi açılmaması gibi istenmeyen yönleri de vardır. Hava ile serilmiş dokusuz yüzeyli kumaşlar temizlik ve hijyen alanında kullanılmaktadır. ( Duran, 2004: 200; Onan, 2010: 12). Şekil 18. Havalı Serme Tekniği (Duran, 2004: 201).

59 Mekanik ve Havalı Sermenin Kombinasyonu Taraklama ve havalı serme tekniklerinin istenmeyen yönlerini ortadan kaldırmak amacıyla, her iki tekniğin özelliğini taşıyan sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemler; tarak makinesine silindirler eklenerek, bu silindirlerin dönüş hızlarının sayesinde merkezkaç ve hava akımı elde edilmesiyle ya da tarak makinesinde tambur sayısı arttırılarak ve sisteme vakumlu silindir eklenerek oluşturulmuştur. Bu sistemler kullanılarak; yalnızca tarama ya da yalnızca havalı serme yöntemlerinden elde edilen dokulardan daha homojen, daha izotropik yapıda dokular üretilebilmektedir (Can, 2005:58; Duran, 2004: 254) Sulu Serme (Wet-Laid) Tekniği 2-30 mm uzunluğundaki elyaflardan doku oluşturulabilen sulu serme tekniğinde; elyaflar çeşitli kimyasallar kullanılarak suyla karıştırılmakta ve homojen halde bulunan süspansiyon elde edilmektedir. Elde edilen süspansiyon delikli ve hareketli bandın üzerine dökülerek tülbent oluşumu sağlanmaktadır. Oluşan tülbent daha sonra kurutma işlemine tabi tutulmaktadır. Kurutma işleminden önce, oluşan dokuya kimyasal eklenmesiyle üretilen yapı kurutulduğunda aynı zamanda sabitlenebilmektedir (Şekil 19). Bu yöntemin üretim hızı çok yüksektir fakat dokunun kurutulması için yüksek oranda enerjiye ihtiyaç duyulduğundan ekonomik değildir (Turbak, 1993: 65). Şekil 19. Sulu Serme Tekniği ( 2012).

60 Kesiksiz Elyaf Serme Teknikleri Kesiksiz elyaf serme tekniği; polimer eriyiğinin doğrudan tülbente dönüştürülmesinin ardından bağlama (sabitleme) teknikleri ile o elde edilmiş elyafların birbirine yapıştırılmasına dayanmaktadır. Elyaflar elektrostatik yükler veya hava jetleri tarafından doku tabakaları oluşumu sırasında ayrılmaktadır. Heterojen yerleşimi ve havanın zararlarını engellemek için toplama yüzeyi deliklidir. Dokuların bağlanması sıcak iğneler, sıcak silindirler veya polimerlerin belli bölgeleri eritilerek sağlanmaktadır. Bağlanma noktalarında molekül yönlenmesi artar, bu nedenle yüksek oranda çekilmemiş elyaflar ısıl bağlama elyafları, yüksek molekül ağırlığına sahip PP, PET, PA elyafları kullanılmaktadır. Bu teknikte bağlama işlemi elyafların eğrilmesi sırasında olabileceği gibi ayrı bir işlem olarak da uygulanabilmektedir. Aynı doku üzerinde birkaç bağlama yöntemi kullanılırsa doku daha da esnekleşmektedir. Bu şekilde üretilen dokusuz yüzeyler daha düşük gramaj ve daha yüksek mukavemet özellikleri göstermektedir. Kesiksiz elyaflarda doku oluşturma teknikleri sonsuz elyaf serme, eriyik püskürtme, elektrostatik serme ve ani doku oluşturma olmak üzere 4 farklı şekilde gerçekleştirilebilmektedir (Duran, 2004: 214; Toprakkaya ve Orhan, 2002: ).

61 Sonsuz Elyaf Serme (Spunbond) Tekniği En yaygın doku oluşturma yöntemlerinden biri olarak bilinen bu teknikte; elyaf oluşumu ile doku oluşumu aynı anda gerçekleşmektedir. Bu teknikte polimer formundaki termoplastik elyaf cipsleri eritilmekte, yapay elyaf üretimine benzer şekilde düzelerden sabit basınç altında püskürtülmektedir (şekil 20). Oluşan filamentler soğutulmakta, elyaf yapısındaki moleküllerin düzgün yönlenmesini sağlamak amacıyla çekime maruz bırakılmaktadır. Elyaflar, gözenekli yapıda olan taşıyıcı bant üzerine serilmektedir. Dokunun meydana gelmesinin hemen ardından uygulanan ısıl, mekanik ya da kimyasal tekniklerle elyafların birbirine bağlanması gerçekleştirilerek dokusuz yüzeyler elde edilmektedir. Bu teknikle üretilen dokusuz yüzeyler daha hacimsiz, daha sert ve dökümsüz; fakat daha dayanıklı olmaktadır (Duran, 2004: ; Russell, ). Şekil Sonsuz Elyaf Serme Tekniği ( 2012).

62 Eriyik Püskürtme (Meltbown) Tekniği Eriyikten püskürme tekniğinde sonsuz elyaf serme işlemine benzer olarak doğrudan termoplastik yapılı polimer eriyiğinden elyaf elde etmek söz konusudur. Bu teknik yüksek hız, sıcak hava ve daha ince elyaflar üretilebilmesi gibi özellikleriyle sonsuz elyaf serme yönteminden ayrılır. Bu teknikte filamentlerin oluşturulduğu özel bir bölme bulunmakta, elyaflar burada çekilmekte, hızlı hava akımı ile dağıtılmakta ve havanın etkisi ile katılaşarak kesikli hale gelmektedir (şekil 21. Bu haldeki elyaflar, biriktirici bir yüzey üzerinde toplanmakta ve dokuyu oluşturulmaktadır. Oluşturulan doku sabitleştirilerek dokusuz yüzey elde edilmektedir. Eriyikten püskürtme tekniği ile elde edilen dokusuz yüzeyler; yüz maskeleri, ameliyat eldivenleri, tek kullanımlık önlükler, steril sargılar, bayanların kullandığı pedler ve yetişkinler için kullanılan emici ürünler, solunum koruma ürünleri, sıvı gemi torbaları, sigara filtreleri ve bazı özel HEPA filtrelerinde kullanılırlar (Toprakkaya ve Orhan, 2002: ; Hutten 2007: 20). Şekil 21. Eriyik Püskürtme Tekniği (Hutten,2007: 20).

63 Elektrostatik Serme Tekniği Bu tekniğin temeli; elektrik akımıyla kutuplaştırılarak elektrostatik olarak şarj edilmiş karşılıklı iki elektrod arasında, elektrostatik alan içindeki kuvvetler yardımıyla polimer eriyiğinin elyaf haline dönüştürülmesi ve dokuyu oluşturması esasına dayanmaktadır. Polimerden elektrostatik alan içinde elde edilen elyaflar elektrostatik etki ile düzleme dik olarak, biriktirici yüzey üzerine toplanmakta ve doku haline getirilmektedir (Hutten, 2007: 21) Şekil 22. Elektro Statik Serme Tekniği (Hutten, 2007: 21) Ani Olarak Doku Oluşturma (Flash Spun) Yöntemi Sonsuz elyaflı sisteme benzer şekilde gerçekleştirilen bu teknikte, uygun bir çözücü içerisinde çözülmüş yüksek yoğunluklu polimer, ayarlanmış sabit basınçta tutulan bir kap içerisine püskürtülmektedir. Kabın içerisinde çözücü hızla buharlaşmakta ve ardında devamlı bir elyaf yığını bırakmaktadır. Oluşturulan elyaf yığını, bir şablon üzerinde toplanmakta ve doku oluşturulmaktadır (Mıdıklı, 2001:55).

64 Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeylerde Doku Bağlama (Sabitleme) Teknikleri Kesikli ve kesiksiz elyaf kullanılarak yapılan tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzey üretiminde, üretilen ürünlerin özellikleri bazı kullanım alanlarında ihtiyaçların tamamını karşılayamadığından, oluşturulan dokunun sabitlenmektedir. Dokuyu sabit hale getirme kimyasal, mekanik ve ısıl işlemler ile gerçekleştirilmektedir. Doku bağlama (sabitleme) işlemi genellikle doku oluşturma işleminden hemen sonra uygulanmaktadır. Doku oluşturma tekniklerinde olduğu gibi, doku bağlama (sabitleme) tekniklerinin seçilmesinde de ekonomiklik, çok yönlülük ve istenilen ürün özellikleri esas alınmaktadır. Üretilmesi düşünülen dokusuz yüzeylerin fiziksel özelliklerinde, kullanılan elyaf ve doku oluşturma yönteminin yanında, bağlama (sabitleme) tekniğinin etkisi büyük olmaktadır. Doku sabitleme teknikleri mekanik, kimyasal ve ısıl yöntemler olmak üzere 3 ana başlık altında toplamak mümkündür. mekanik teknikler; iğneleme, su jeti ile sabitleme ve dikme olmak üzere 3 farklı teknikten oluşmaktadır (şekil 12). Kimyasal yöntemler; emdirme, püskürtme, pudralama, kimyasalı desenle aktarma ve köpükle aktarma olmak üzere 5 farklı teknikle uygulanabilmektedir. Isı yöntemlerde ise; sıcak silindirler, boşluklu silindirler, ses dalgaları, sıcak hava ve radyasyon ile uygulanarak doku bağlama (sabitleme) işlemleri yapılabilmektedir (Çinçik, 2010: 39; Kalabek, 2004: 7).

65 Mekanik Bağlama (Mechanical-Bonding)Teknikleri Çeşitli yöntemlerle elde edilen elyaf ve tülbent yapıların tekstil yüzeyi olarak kullanılabilmesi için doku oluşturmanın ardından uygulanan mekanik bağlama tekniklerinde amaç elyafları birbirine dolaştırarak bir çeşit keçe oluşturmaktadır. Aşağıda mekanik bağlama tekniklerinden olan iğneleme, su jeti ile bağlama ve dikme teknikleri açıklanmıştır İğneleme (Needle-Punch) Tekniği Her elyaf türüne uygulanabilen bir yöntemdir. Sonsuz elyaf serme ve mekanik serme işlemlerinden gelen tülbent üzerine Şekil 23 te iğne hareketinin görüldüğü bu teknikte, üzerinde çentikler bulunan iğnelerin doku üzerine dikey olarak indirilmesi ve çekilmesi esasına dayanmaktadır. İğnelerin yapıya dikey olarak girip çıkmasıyla yapıdaki elyaflar iğnelerin çıkıntıları sayesinde birbirlerinin içerisinden çekilerek dolaştırılmakta ve tülbent sabitlenmektedir. Ana iğneleme yapılmadan önce dokuya belirli bir sağlamlık ve mukavemet vermek amacıyla hafif bir ön iğneleme uygulanmaktadır. İğneleme tekniği ile 800g/ m2 ağırlığında kumaşlar üretmek mümkündür. (Ağırgan, 2003:78; Russell, 2007: 223). Şekil 23. İğneleme ile Doku Bağlama Tekniği (Çinçik,2010: 53).

66 Su Jetiyle Bağlama (Spunlace) Tekniği Su jetiyle bağlama işlemi daha çok mekanik serme teknikleriyle hazırlanan dokulara uygulanır. Bu teknikte; dokuyu oluşturan elyafların birbirine bağlanması için ince ve yüksek basınçlı su jeti kullanılır (şekil 24). Su jeti delikli ve desenli bir zemine uygulanırsa mükemmel bir kapatma ve dokuma görüntüsü oluşturulabilir. Alttan vakum uygulanarak yüzeydeki fazla su uzaklaştırılır. Daha sonra hava veya silindirli kurutma işleminden geçirilerek kurutulur. En önemli özelliği maliyetin azalmasına karşın üretim hızının artmasıdır. Kullanılan suyun ph nın nötr olması, sert olmaması, bakteri ve organik madde içermemesi gerekir. Bu teknikle bağlanarak üretilen dokusuz yüzeyler; tıbbi paketler, önlükler, başlıklar gibi ürünlerin üretilmesinde kullanılmaktadır. Ayrıca temizlik bezleri, tıbbi süngerler, makyaj temizlik pedleri, koruyucu endüstriyel giysiler, yatak dolgu malzemesi, suni deri altı, ev tekstilleri, duvar kağıtları, filtre malzemesi gibi daha birçok alanda kullanılmaktadır (Berkalp, 2003: 79-86; Kalabek, 2010: 9). Şekil 24. Su Jetli Doku Sabitleme Tekniği (Kalabek, 2010: 9).

67 Dikme (Stitch-Bonding) Tekniği Bu teknikte, oluşturulan doku iğneleme yöntemine benzer şekilde iğne yardımıyla iplikle dikilmektedir. Dikme işlemi, normal düz dikiş gibi gerçekleştirilebildiği gibi, çözgülü örmeye benzer şekilde uygulanan dikiş tekniği ile gerçekleştirilebilmektedir. Dikme tekniğinde, elyaf yüzeyi hareketli bant ile dikiş bölgesine sevk edilmekte, dikiş işlemi ipliği taşıyan iğnenin dokuya giriş çıkışı ile sağlanmaktadır (şekil 25). Oluşturulan dokusuz yüzeyler, iğneleme tekniğiyle üretilen yüzeylere benzer özellikler göstermekle birlikte, jeotekstil, astar, döşemelik malzeme olarak kullanılabilmektedir (Özen, 2001: ). Şekil 25. Dikme Tekniği(Özen, 2001: 106).

68 Kimyasal Bağlama (Chemical-Bonding ) Teknikleri Kimyasal doku bağlama tekniği; reçineler, polimer emülsiyonu, dispersiyonu ya da çözeltisi gibi kimyasal maddeler kullanılarak elyafların birbirine bağlanması esasına dayanmaktadır. Bu teknik elyafların bağlanmasını sağlayan kimyasal maddenin (binder) dokuya uygulanması, bağlayıcının pıhtılaştırılması, kurutma ve fiske basamaklarını içermektedir. Bağlayıcı maddenin yapıya uygulanması emdirme, püskürtme, köpükleme, desenli aktarma ve pudra şeklinde aktarma olmak üzere beş farklı şekilde yapılabilmektedir (şekil 12). Kimyasal bağlamada; yaygın olarak akrilat polimer ve kopolimerleri, stiren-bütadien kopolimerleri ve vinilasetat etilen kopolimerleri gibi kimyasal maddelerin bağlayıcı olarak kullanımı yaygındır (Duran, 2004: 307) Isıl Bağlama (Thermal-Bonding) Teknikleri Isıl bağlama; termoplastik polimerlerden üretilmiş elyaflardan meydana gelen dokuların ısıl özelliklerinden faydalanılarak uygulanabilen bağlama tekniğidir. Bu teknikte; doku oluşumu sırasında yapıyı oluşturan esas hammaddenin yanı sıra yapıya bağlayıcı elyaflarda eklenmelidir. Bağlayıcı görevi yapan elyaflar, kolay erimeleri ve çözünmeleri sayesinde yanında bulunan diğer elyaflara kenetlenerek veya yapışarak bağlanmaktadır. Söz konusu yöntem ısının uygulanma şekline göre beş farklı şekilde gerçekleşmektedir; -Sıcak Silindirlerle Bağlama (Calendering) -Boşluklu Silindirlerle Bağlama (Point Bonding) -Sıcak Havayla Bağlama (Oven Bonding) -Ses Dalgalarıyla Bağlama (Ultrasound Bonding) -Radyasyonla Bağlama (Radiant Bonding) (Sadıkoğlu, 1999: 101).

69 Silindir ve Boşluklu Sistem ile Isıl Bağlama (Calender Point Bonding) Isı ve noktasal (bölgesel) basınç altında gerçekleştirilen ısıl doku bağlama işlemidir (Şekil 26). Bu teknikle bölgesel bağlama yerlerinde boşluklu silindirin dizaynına göre değişik desenler oluşturmak mümkündür. Desen tipine göre bölgesel, noktasal veya kabartma tipli olmak üzere üç farklı yöntem mevcuttur. Isı, basınç, geçiş hızı, silindir deseni ve soğutucu silindirlerin yeri önemli bir faktördür. Ayrıca bu teknikle desen türüne göre oldukça sağlam dokular elde edilebilir. Bu teknikle başta tela üretimi olmak üzere, çocuk bezleri, kadın bağları, ayakkabı iç kaplaması, suni deri altı gibi çeşitli tülbent esaslı dokusuz yüzeyler üretilmektedir (Kalabek, 2010: 9). Şekil 26. Silindir ve Boşluklu Sistem ile Isıl Bağlama (Kalabek, 2010: 9).

70 Dokusuz Yüzeylerde Desenlendirme Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeylerde desen tasarımı; tülbent oluşumu sırasında elyafların düz ve hacimli tülbent haline getirme ve sabitleştirme işlemleriyle gerçekleştirilmektedir. Sabitleştirme işlemlerinde elde edilecek ürüne istenilen özelliklerin kazandırılmasının yanında desenlendirme de yapılabilir (Özken, 2006:47; Karkon, 1994: 27) Tülbent Yapının İğneleme İle Sabitleştirilmesi Sırasında Desenlendirme Tülbent yapının iğneleme tekniği ile bağlanmasında (sabitleştirilmesinde) ürüne istenen dokunun ve desenin verilebilmesi için iğne tipi, iğne plakasının diziliş ve hareket yönünün belirlenmesi gerekir. Tülbent yapının desenlendirilmesi için iki tip iğne kullanılmaktadır. Bunlar loop ve çatal iğnelerdir (şekil.27). Loop iğneler özel dizime tabi tutulmayınca keçe yüzeyi andıran bir doku oluşturur. Çatal iğnelerin uç kısımları çatal şeklinde yarıktır. Bu yarığın genişliği ve derinliği tülbent tabakadaki elyaf miktarı ile orantılıdır. Tülbent tabakadaki elyaf yoğunluğuna göre çatal iğnenin ucundaki yarığın genişliği ve derinliği artar (Özken, 2006: 55). Loop İğne Çatal İğne Şekil 27. İğne şekilleri (Karkon, 1994: 12).

71 53 Tülbent tabakanın iğneleme işlemi ile sabitleştirilmesi sırasında loop ve çatal iğnelerin plakada diziliş şekilleri ve hareket yönü dokuma kumaşlardaki, dimi, atkı ripsi, çözgü, ripsi ve pana gibi dokular verilebilmektedir. Şekil 28. İğnelerlde Elde Edilen Desenler(Karkon, 1994: 34) Tülbent Yapının Su Jeti İle Sabitleştirme İşlemi Sırasında Desenlendirme Tülbent yapının su jeti ile sabitleştirilmesi işleminde ürüne istenilen dokunun ve desenin uygulanması, sabitleştirme işlemi sonrasına tülbent yapıdan suyun uzaklaştırılması aşamasında gerçekleştirilir. Şekil 29. Desen Silindiri

72 54 Şekil 30. Desen Silindirlerine Örnekler Su jeti ile sabitleştirilen tülbent yapı suyundan uzaklaştırılmak için iki silindir arasında sıkılarak kurutulur. Bu silindirlerden birinin yüzeyi ürüne istenilen dokunun oluşması için desenli diğeri ise kauçuk bir yüzeye sahiptir. Bu iki silindir arasından geçen tülbent yapı desen silindirindeki dokuya sahip olur ve aynı zamanda kuruma işlemi de gerçekleşmiş olur (Özken, 2006: 56; Karkon, 1994: 28) Tülbent Yapının Kimyasal İşlem İle Sabitleştirmesi Sırasında Desenlendirme Tülbent yapının kimyasal işlem ile sabitleştirilmesinde, oluşturulan tülbent yapı yüzeyine kimyasal (yapıştırıcı) maddenin emdirilmesi, püskürtülmesi ve basılması yöntemleri aşamasında desenlendirme oluşturulur. Tülbent yapının kimyasal işlem ile sabitleştirilmesi sırasında tülbent yapıya istenen desenin verilmesi için kimyasal madde desene uygun olarak emdirilir, püskürtülür veya basılır. Bu yöntem baskı tekniğinde oluğu gibi desene uygun şablonlar hazırlanarak bu şablonlar üzerinden kimyasal madde uygulanır. Böylece tülbent yapıda kimyasal madde uygulanan yerlerdeki lifler birbirine yapışıp desen oluştururken diğer yerlerdeki elyaflar serbest kalarak yumuşak tutum elde edilir ve desenlendirme gerçekleştirilmiş olur. Bu yöntemde bir diğer teknik ise aplike yöntemidir. Zemin olacak yapı üzerine farklı renkte tülbent yapıya başka bir tülbent yapı desene uygun kesilerek yerleştirilir ve kimyasal madde yardımıyla birbirine yapıştırılır (Özken, 2006: 57).

73 Tülbent Yapının Isı İle Sabitleştirmesi Sırasında Desenlendirme Tülbent yapının ısı ile sabitleştirilmesi işleminde, bağlayıcı, çözünme, erime veya büzülme özelliğine sahip lifler kullanılarak oluşturulan tülbent tabaka üzerine ısı uygulayarak sabitleştirilmesi sırasında desenlendirme yapılır. Tülbent yapıya uygulanan ısı ile sabitleştirme aşamasında, bağlayıcı, çözünme, erime veya büzülme özelliğine sahip olan elyaflar ile üretilen tülbent tabaka üzerine desenli sıcak silindirler ile basınç yapılarak desenlendirme yapılmış olur. Desenin olduğu kısımlarda elyaflar birbirine kenetlenerek farklı bir doku oluştururken diğer kısımlarda elyaflar daha serbest ve yumuşak tutumlu olurlar. Isı ile eriyebilen toz yapıştırıcılar veya folyolar ile desenlendirme işlemi de kullanılan yöntemlerinden biridir. Desene uygun olarak yerleştirilen toz yapıştırıcılar veya folyolar ile desenlendirme işlemi gerçekleştirlir. Desene uygun olarak yerleştirilen toz yapıştırıcılar veya folyolara kuru sıcak hava uygulanır. Eriyen toz yapıştırıcılar ve folyolar tülbent tabakaya yapışırlar ve burada birbirine kenetlenen elyaflar ile desenin dışında kalan elyaflar farklı doku oluşturarak desenlendirmeyi oluşturmuş olur. (Özken, 2006: 58, Karkon, 1994: 30). Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeylerde üretim aşaması sırasında desenlendirme yöntemleri dışında bütün tekstil yapılarına uygulanabilen diğer teknikler ile de desenlendirme yapılabilir. Bunlar; - Baskı Teknikleri ile Desenlendirme Yöntemi: - Lazer Kesim ile Desenlendirme Yöntemi: - İşleme ve Aplike Teknikleri İle Desenlendirme Yöntemi: - Keçe Üretim Yöntemleri İle Desenlendirme (Özken, 2006: 58) Dokusuz Yüzeylere Uygulanan Bitim işlemleri Dokusuz yüzeyler ürünler istenilen kullanım özellikleri kazandırmak için çoğu zaman bitim işlemlerine gereksinim duyarlar. Fakat bitim işlemi görmeden kullanılan dokusuz yüzeyler de mevcuttur. Dokusuz yüzeylere uygulanan bitim işlemleri ön terbiye, boya- baskı ve apre işlemleri olmak üzere 3 e ayrılmaktadır. Ayrıca istenirse dönüştürme işlemleri uygulanmaktadır. Araştırmanın örneklemini oluşturan işletmelerde en çok kullanılan bitim işlemleri aşağıda açıklanmıştır.

74 Ön Terbiye İşlemleri Tekstil terbiyesinin başlangıcında, diğer terbiye işlemlerine bir hazırlık olarak, mamuldeki (liflerin içerisindeki ve üzerindeki) rahatsız edici yabancı maddeleri uzaklaştırmak ve mamulün görünümünü güzelleştirmek için yapılan işlemlerin tümüne birden ön terbiye işlemleri denir. Hazırlık olarak ta bilinen ön terbiye işlemleri mamullerinin daha sonra göreceği boyama işlemi ve apreleme işlemlerine hazırlık aşamasıdır. Bu işlemlerde çok çeşitli kimyasal maddeler kullanılarak mamule özellik kazandırılmaktadır. Materyalin cinsine göre uygulanan kasar, haşıl sökme, merserizasyon, fiksaj v.b. çeşitli ön terbiye işlemleri uygulanabilmektedir Fiksaj Fiksaj işilemi yünlü, asetat, poliester, poliamid kumaşlara uygulanan bir ön terbiye işlemidir. Fiksaj işleminin yapılmasında amaç; tekstil yüzeyinin seklini koruyarak kalıcı bir hale getirmektir. Sıcak hava, buhar veya su ile yapılan fiksaj işleminde en yoğun olarak sıcak hava tercih edilmektedir. (Anis, 1998: 166, 167; Atak 2006:14 ) Yakma Yakma işleminin amacı; gelen kumaşı yakarak diğer proseslere hazırlamaktır. Ham olarak gelen kumaş üzerindeki elyaflar kumaşa istenmeyen bir özellik kazandırır. Bu elyaflar kumaşı martlaştırır, kumaş üzerinde boncuklanmaya neden olur. Uçları açıkta olduğu için boyanmaz ve kırçıllanma hatası adı verilen hata oluşur. Ayrıca bu elyaflar basma işlemi esnasında şablonların arasına girerek desenin net çıkmasını engeller. Tüm bu elyaf uzantılarından kaynaklanan hataları yok etmek amacıyla elyaf uçları yakılır. Yakma işlemi sonrasında kumaşta parlaklık, renk canlılığı, yumuşak tuşe sağlanır. Ayrıca boncuklanma önlenir, hava geçirgenlik özelliği artar (Yüzey yakma işlemi ile kesikli elyaflardan elde edilmiş filtre kumaşı üzerinde kumaş içerisinden yüzeye çıkmış olan elyaflar uzaklaştırılır. Bu işlem için sıcak metal bir şerit ya da gaz alevi kullanılabilir. İşlem sonrasında filtre kumaşı ıslak bir yüzeyle temas ettirilerek için yanma durumunun engellenmesi sağlanır. Yüzey yakma sayesinde düzgün bir yüzey elde edilmiş olur (Hutten, 2007:120).

75 Boya- Baskı Zemin kaplaması, yatak ya da masa örtüsü gibi dekoratif amaçla kullanılacak dokusuz yüzeyler düz ya da desenli renklendirme işlemlerine tabii tutulabilirler. Boyamada dikkat edilmesi gereken faktörler; saflık, nüfuz etme, kumaşa eşit miktarda dağılım gibi parametrelerdir. Bu parametreler ile birlikte ekonomik olmasına ve çevereye zarar vermemesi de önemlidir. Burada kullanılan elyaf materyalinin üretim metodu hiçbir rol oynamamaktadır. Çile, tops, iplik, şerit ya da kumaş formunda işleme tabi tutulabilirler. Yapay elyaflar, iplik daha üretim sırasında doğrudan eriyik haldeyken boyanabilir. Farklı elyaflar için elyaf özelliğine uygun farklı boyarmaddeler kullanılmaktadır. Dokusuz yüzeylerin boyanması polimer halden başlayarak tülbent formuna kadar her aşamada yapılabilir(wulfhosrt. 1983/2003: 228, Onan. 2010: 23-24). Çok renkli desenler, renkli ipliklerle çalışılarak yada boya maddeleriyle kumaş üzerine baskı yapılarak elde edilebilir. Baskı işleminin amacı kumaşa güzel motifler, renkli çekici dekorlar ve desenler yaratmaktadır. Özellikle dikkat edilecek noktalar renklerin parlaklığı düzgün ve keskin desen hatları, aynı zamanda yüksek renk haslığına sahip olmasıdır. Dokusuz yüzeylerin özellikle mobilya sektöründe kullanımının giderek öne kazanması, baskı işlemlerinin önemini de arttırmaktadır. En çok kullanılan baskı yöntemleri rotasyon ve filmdruck baskılardır. Baskı işlemi genel olarak klasik örgü ve dokuma baskı işlemlerine benzemektedir. Pigment baskı çok kullanılır. Reçete gereği kullanılan binderler yapının bir arada tutulmasını kolaylaştırdığı için çok önemlidir. Bu etki özellikle spunbond dokusuz yüzeylerde daha da belirgindir. Baskı işlemleri klasik olarak fikse ile devam ettirilir. Pigment baskı özellikle gramajlı dokusuz yüzeylerin baskısı için uygundur. Özellikle polyester dokusuz yüzeylerde transfer baskı da tercih edilmektedir. Yöntemin esası, kağıt üzerindeki süblimasyon katsayısı çok düşük olan seçilmiş dispers boyarmaddelerin yüksek sıcaklıkta süblime olarak dokusuz yüzeye transferidir (Wulfhosrt. 1983/2003: 231; Onan, 2010: 23-24).

76 Apre İşlemleri Mekanik Apre İşlemleri Mekanik apre işlemeleri; kalandırlama, şardon, laminasyon v.b. işlemlerdir Kalandırlama Kalandırlama; dokusuz yüzeylerin düzgünlük ya da desenlendirme gibi yüzey özellikleri için uygulanır. İşlemlerin tümü süreklidir ve bir ya da birkaç basınç altındaki silindirden geçirmek suretiyle yapılır. Etki, kumaşın hızı ve basıncı değiştirilebilen, ısıtılmış, dönen silindirler arasından geçirilmesiyle sağlanır. Kalandır silindir sayısı 2-7 arasında değişir. Silindirlerin konstrüksiyonu sertleştirilmiş krom kaplı çelikten elastik termoplastik silindirlere kadar değişebilir. Yüzeyleri pürüzsüz veya gravürlü olabilir. Kalandırlama ile; Ürün yüzeyi pürüzsüz hale getirilir, Ürününün parlaklığı arttırılır, Ürünü oluşturan iplikler yakınlaştırılır, Hava geçirgenliği azaltılır, Ürünün tutumu geliştirilir, Baskı kalandırı ile yüzey desenlendirilir, Tülbentler sabitleştirilir (Onan, 2010: 21-22) Şardonlama Şardonlama işleminde ince çelik bir tarak kullanılarak dokusuz yüzey kumaşın bir yüzünde ya da her iki yüzünde ince ve yumuşak havlar oluşturulur. Sonrasında havların aynı boyda olabilmesi için bir kesme işlemi uygulanır. Ürünün yüzeyindeki elyafları kaldırarak kürk benzeri bir efekt elde etmek için kullanılır. Kabartma ile istenilen bir desen ya da kalıp basınçlı silindirler vasıtası ile tülbent üzerine geçirilir (Kalabek, 2010).

77 Laminasyon Laminasyon; iki malzemenin birleşmesidir. Ürün birleştirilen iki malzemenin karakteristik özelliğini bünyesinde bulundurur. Yani eğer bir bileşende sadece çözgü mukavemeti iyi diğerinin ise atkı mukavemeti iyi ise oluşan üründe hem atkı hem de çözgü mukavemeti iyi olacaktır. Laminasyonla üretilen ürün her iki bileşenden de katı olabilmektedir bunun minimize etmenin yolu ise en uygun laminasyon yöntemi ve yapışkanın seçimidir. Yapışkan seçiminde ölçüt en az miktarda yapışkan ile en güçlü bağı oluşturmaktır. Lamine kumaşların en yaygın problemi, birleşen bir veya iki malzemenin de yeterli esnekliği olmadığı için laminasyonun bir yay gibi eğilmesini sınırlayan çatlaklardır. Çatlamaya aşırı miktarda kullanılan yapışkanlar veya alevle laminasyondaki aşırı köpük kullanımı neden olur. Laminasyon için kumaşın uygunluğu önemlidir; kumaş çok esnek, iyi tutum ve örtmeye sahip olmalıdır. Genelde yapışkan olarak üçüncü bir malzeme kullanılır ancak bazen poliüretan köpüğün alevle laminasyonunda birleşen bir malzeme kendiliğinden yapışkan gibi davranabilir (Onan, 2010: 87) Kimyasal Apre İşlemleri Kimyasal apre işlemleri; yüzey düzgünleştirme, antimikrobiyel, antisatatik, su iticilik ve güç tutuşurluk gibi bitim işlemlerini kapsamaktadır Su iticilik Bir maddenin suyla teması halinde, ıslanması veya suyu itmesi, sınır yüzey kuvvetleriyle yakından ilgilidir. Su iticilik bitim işlemi ile kumaşta elyafların üst yüzey gerilimi suya karşı yükseltildiği için bu durumda yüzeye gelen su kumaş tarafından emilmemekte ve su damlacıkları kürecikler halinde kumaş yüzeyinde kalmaktadır. Özellikle hava filtrasyonu uygulamalarında su iticilik önemli bir özelliktir. Su iticilik bitim işlemleri; ürünlerin suya maruz kaldığında bozunması ve ıslak bir yapı kazanmasını engeller (Balcı, 2006: 102).

78 Antibakteriyel Antibakteriyel bitim işlemlerinde tekstil ürününe çektirme, emdirme, vakumla aplikasyon, maksimum flotte aplikasyonu, aktarma, püskürtme, köpükle aplikasyon ve kaplama yöntemlerinden birinin yardımıyla antibakteriyel maddeler aktarılarak mikroorganizmaların etkinlikleri durdurulmaktadır. Tekstil elyaflarını her türlü mikroorganizmaya karşı koruyan, mikroorganizmaların tekstil veya insan derisi üzerinde gelişmesini ve üremesini durduran veya öldüren kimyasal bir bitim işlemidir. Özellikle hastane, huzurevleri, çocuk yuvası gibi toplu yaşamın söz konusu olduğu yerlerde kullanılan dokunmamış kumaşlara uygulanmaktadır (Kalabek, 2010: 50) Güç Tutuşurluk Maddenin ısı ve oksijen ile birleşmesi sonucu yanma meydana gelir. Güç tutuşurluk işlemi uygulanarak ürünlere yanmazlık özelliği kazandırılabilmektedir. Kumaşlara güç tutuşurluk işlemi uygulanmasının amacı ürünlerin yangın anında koruyuculuk özelliği taşıyarak yanmamasını sağlamaktır Uygulanan ürünün elyaf yapısına, türüne, ağırlıklarına, dokuma yapılarına, elyaf kombinasyonlarına, yıkamaya veya kuru temizlemelere dayanıklılıklarına göre çeşitlilik gösteren güç tutuşurluk işlemi; fular, sprey, kaplama veya köpük yöntemi ile uygulanabilir. Uygulama metotları kullanılacak tekstil materyaline veya kullanım alanlarına göre değişiklik göstermekte. Güç tutuşur malzemelerin kaplama yerine fular olarak kullanılması verimliliklerini arttırır çünkü kimyasal kumaşın içine nüfuz ettiği zaman en iyi performansı gösterir. Kaplama olarak kullanılan güç tutuşur malzemelerdeki suda çözülmeyen malzemeler güç tutuşur kimyasalların kumaşın içine nüfuz etmesini engeller bu durumda kalın kumaşlarda verim düşmesi gözlenir (Balcı; 2006:116; Çetin, 2007: 91; Ömeroğulları ve Kut, 2011: 27-41) Antistatik Statik elektriklenme sonucu giysiler vücuda yapışabilmektedir. Doğal lifler, statik elektriği arttırma eğilimlerine rağmen tekstil endüstrisinde önemlerini korumaktadırlar. Sentetik elyaflardan üretilen üreünlerde de satatik elektriklenme olabilmekte ve bunun tehlikeli bir şekilde boşlaması sorunları yaşanabilmektedir. Bu

79 61 risk en belirgin olarak, baca gazından toz toplamada kullanılan kumaş torba filtrelerin uygulamalarında görülmektedir Bunun önlenmesi için sistemin iyi bir şekilde topraklanması gerekir ki bu da ancak filtre yapısının yüksek elektriksel iletkenliğe sahip olmasıyla mümkün olabilir. Bu nedenle, elektrik iletkenliğe sahip anti-statik kumaşlar üründeki statik yüklenmeyi kontrol etmede kullanılmaktadır. Bu anti-statik kumaşların bazılarında kumaş yapısının içinde metal elyaflar bulunurken, diğerlerinde kumaş yapısının üzerinde iletken bir kaplama bulunmaktadır. Ancak tekstil yapısına eklenebilecek özellikte (esneklik, incelik vb.) metal elyaflar oldukça pahalıdır ve bu nedenle maliyeti yüksek olmaktadır. İletken metal ya da polimer kaplamalar ise elektrokimyasal, kimyasal ve oksidatif polimerizasyon ya da mıknatıssal saçtırma gibi yöntemlerle elde edilebilmektedir. Bununla birlikte düzelerden çekilen polimer içerisine nem tutucu kopolimer madde eklenerek statik elektriklenme önlenebilir (Çetin, 2007: 97; Alan ve Tercan, 2011; 46-53) Dönüştürme işlemleri Mamulün tüketicinin eline geçmesinden önce olan dönüştürme işlemi de bitim işlemlerine dâhil edilmektedir. Bu işlemde dokunmamış ürünlerin alıcının istediği ende, boyda kesilmesi, katlanması, dikilmesi, tekrar sarılması, ambalajlanması, gerekirse sterilize edilmesi, bir losyonla işleme tabi tutulması gibi aşamalardan geçerek satışa hazır hale getirilmesi sağlanmaktadır. Bu şekilde kullanıma hazır hale getirilmiş, dokunmamış kumaşlar günlük hayatta birçok alanda karşılaşılmaktadır (Cevahiroğlu, 1994: )

80 Dokusuz Yüzeylerin Kullanım Alanları Dokusuz yüzeyler ömürlerine göre, tek kullanımlık ve uzun ömürlü olarak sınıflandırılabilir. Bu ürünler pazar payları 1995 yılı itibariyle sırasıyla %83 ve %17 dir. Aşağıdaki grafikte dokusuz yüzeylerin 2011 yılındaki kullanım alanları ve kullanım yüzdeleri verilmiştir ( Şekil 30. Dokusuz Yüzeylerin Kullanım Alanları ( ,9 6,4 1,3 31,9 1,1 2,3 2,6 2,6 4,3 5,7 3,2 11,3 10,1 0 Tek kullanımlık ürünler: Tekrar aynı amaçla kullanılmaları olanaksız olan bu ürünleri aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür. Tıbbi ürünler ( sedye örtüleri, önlükler v.b) Hijyen ürünleri (ıslak mendiller, bebek bezleri, kadın pedleri v.b) Giysi ( tek kullanımlık iç çamaşırları vb.) Filtarsyon ( çay poşetleri v.b) Uzun ömürlü ürünler: Birkaç kez veyda daha fazla kullanılabilen uzun ömürlü ürünler aşağıda görüldüğü gib çeşitli kullanım alanlarına sahiptir. Yağmur rüzgâr gibi hava şartlarına ve vücudun ısı kaybına karsı koruma sağlayan giysilerde; su geçirmez nefes alan ürünler

81 63 Katı partiküllerin tekstil sıvı veya gaz ortamından ayrışması ve bazen ayrıştırılan partiküllerin tekrara geri kazanımı için filtrasyon ürünleri Yumuşak zeminlerin güçlendirilmesi için geotekstiller Dekorasyon insanların rahatı ve sağlığı için gerekli olan yüzeylere sıcak yumuşak bir tutum vermekte olan döşemelik kumaşlar ve yataklar Tarım, ağaçlandırma, balıkçılık sektöründe koruma toplama saklama için kullanılan ürünler Giysi astarlarında, ambalajlarda ve deri ürünlerde kullanılan deri altına uygulanan ürünler (Star, 2003: ). Çeşitli üretim basamaklarıyla üretilen ve kullanım özelliklerine göre bitim işlemleri uygulanan dokusuz yüzeyler birçok alanda farklı fonksiyonları yerine getirmektedir. Aşağıda farklı fonsiyonları yerine getiren dokusuz yüzeylerin kullanım alanları açıklanmıştır.

82 Dokusuz Yüzey Filtreler Filtreleme işlemi endüstriyel uygulamalarda yaygın olarak karşılaşılan bir işlemdir. Tekstil esaslı filtreler yapılarından dolayı filtreleme alanında büyük ilgi çeker. Özellikle dokusuz yüzey kumaşlar, kuru hava filtrelemede sıkça tercih edilmektedir.. Dokusuz yüzeyler yüzey filtrelemenin yanında derinlik filtrelemesine izin veren yapıları sebebiyle, hava filtreleme uygulamalarında oldukça avantajlıdır. Dokusuz yüzey yapısındaki bir filtrenin gaz ya da sıvı filtrasyonunda kullanılacağını belirlemekte etkili olan parametreler filtrenin hammaddesi ve elde ediliş şeklidir. Bazı özel kullanım alanları için elde edilen yapıya istenilen özelliği kazandırmak amacıyla farklı bitim işlemleri de uygulanabilir. Filtreleme işlemi otomotiv, yiyecek- içecek, kağıt, elektronik, kimya endüstrilerinde; kentsel ve evsel su filtreleme ile eczacılık sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır. Tüm dünyada çevreye ve üretimde hassasiyete verilen önemin artması ile birlikte araştırmacılar filtreler ve kullanım alanları ile ilgili çalışmalar üzerinde yoğunlaşmışlardır (Değirmenci, 2010: 78-84; Alan ve Tercan,2012: 46-53; Doğan, 2009: 24). Şekil 31. Dokusuz Yüzey Filtreler ( 2012).

83 Otomotivde Kullanılan Dokusuz Yüzeyler Otomobillerin yağ ve benzin filtreleri aracın düzgün çalışmasını sağlamakta olup; bu filtreler dokusuz yüzeylerden yapılmaktadır. Filtrelerin araç içindeki havayı filtre etmek için, kullanımı giderek artmaktadır. Otomobil tekstillerinin yaklaşık 2/3 ü iç kısımda (Tavan, koltuklar, kapılar, halılar), diğerleri ise lastiklerde, hortumlarda, güvenlik tertibatlarında, hava yastıklarında, izolasyonda ve filtre işlemlerinde (Yağ, yakıt, hava) dokusuz yüzeyler kullanılabilinmektedir. Sıradan bir otomobilde koltuklar, tavan kaplamaları, halılar, bagaj kaplamaları, filtreler, kemerler, hortumlar, hava yastıkları, lastikler için yaklaşık m 2 kumaş kullanılmaktadır. Buradan da anlaşıldığı otomobillerde pek çok farklı yerde tekstil malzemesi kullanılmakta bunlar içerisinde de en fazla payı halı ve döşemelikler almaktadır. Döşemelik kumaşlar, otomobillerde hem konfor özellikleri açısından hem de estetik özellikler açısından ele alındığında önemli bir yere sahiptir (Özdizdar,2004:3; Aslankaya, 2011: 4). Şekil 32. Otomotivde Kullanılan Dokusuz Yüzeyler ( 2012).

84 Tıbbi Dokusuz Yüzeyler Ameliyat esnasında cerrahi ekibin kullandığı medikal giysiler kapsamına; ameliyat önlükleri, boneler, maskeler ve galoşlar girmektedir. Cerrahi operasyon sırasında hastanın korunması için ise, hasta örtüleri kullanılmaktadır. Kullanılan tüm bu giysi ve örtüler, çok kullanımlık veya tek kullanımlık özellikte olabilmektedir. Çok kullanımlık cerrahi giysiler, dokuma kumaştan yapılmakta ve tekrarlı kullanımlar arasında yıkama ve sterilizasyon işlemine tabi tutulmaktadırlar. Tek kullanımlık cerrahi giysiler ise, bir defa kullanılmak üzere tasarlanmakta ve yapımlarından dokusuz yüzey kumaşlardan yararlanılmaktadır. Tıbbi alanda kullanılan dokusuz yüzey ürünlerin yapımında pamuk, polyester ve bu iki elyafın karışımları hammaddeler tercih edilirken, üretim tekniği olarak ise spunlace, spunbond ve SMS (spunbond/meltblown/spunbond) teknikleri kullanılmaktadır (Pamuk ve Öndoğan, 2008: ). Şekil 34. Tıbbi Dokusuz Yüzeyler

85 Geotekstiller Geotekstiller; doğal veya sentetik elyaflardan yapılan, elyafın iğneleme yöntemiyle elde edilen, inşaat ve jeoteknik mühendisliği alanlarında toprak altı uygulamalarda kullanılilabilen dokusuz yüzeylerdir. Geotekstil alanında dünya pazarındaki önemli gelişmeler dokusuz yüzeylerin gelişmesiyle olmuştur. Geotekstiller filtre edebilme, destek ve kuvvetlendirme ve ayırma yeteneğine sahip malzemeler olup, bu işlevlerin kombinasyonları için kullanılmaktadırlar. Sıvı çekiciliği, esnekliği, sağlamlığı, istenilen sıkılıkta ve gerginlikte olması, geç tutuşması, filtre ediciliği, bakteri üremesini engellemesi, insan sağlığına zarar vermemesi, ultraviole ışınlarına dayanıklılığı gibi özellikleriyle geotekstillerin kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. (Benek, 2006: 10-12). Şekil 34. Geotekstil Örnekleri

86 Hijyenik Dokusuz Yüzeyler Dokusuz yüzeylerden üretilen tek kullanımlık hijyenik ürünler; çocuk bezleri, bayanlar için hijyen ürünleri, idrarını tutamayan yetişkinler için hasta bezleri, temizlik bezleri, ıslak mendiller olarak sıralanabilir. Bu ürünler; yumuşak düz yüzeyli, dayanıklı, yüksek düzeyde sıvı çekme özelliklerine sahip ürünlerdir. Bebek bezleri ile bayan hijyen ürünlerinde, sıvının emilmesi, dağılması ve absorbe edici taneciklere dönüşerek arka tabakaya transferini sağlamak için yüksek düzeyde sıvı çekme özelliğine sahip dokusuz yüzeyler kullanılır. Tek kullanımlık hijyenik ürünlerin cilde temas eden yerlerde tahrişi önleyebilmek için yumuşak düz yüzeyli ve dayanıklı ürünlerdir(duran,2004: 348; Özken, 2006: 47). Şekil 35. Hijyenik Dokusuz Yüzeyler ( 2012).

87 Tarım Alanında Kullanılan Dokusuz Yüzeyler Dokusuz yüzeyler tarım alanında tohum, çimlendirme, hazır çim üretiminde, bitkilerin tona, doluya, yağmura ve haşarata karşı korunmasında ve bunlara benzer birçok tarımsal faaliyetlerde kullanılabilmektedir. Örneğin; fide yetiştirme ve üretimde tohumlar oldukça yumuşak ve elastik tülbent tabakalar üzerine serpilir. Seralarda mikro klimanın nem ve sıcaklığı oldukça hassas bir şekilde kontrol edilerek tohumların gelişmesi hızlandırılır. Fideler belli bir büyüklüğe ulaştığında, taşıyıcı dokusuz tülbent üzerinde esas büyüyeceği yere nakledilerek şaşırtma işlemi yerine getirilir. Çim üretiminde ise dokusuz tülbent tabaka üzerinde yetiştirilmiş olan çimler, rulo halinde sarılır ve esas çimlendirilmesi istenen yere nakledilir. Dokusuz yüzeylerin tarım alanından bir diğer kullanım yeri ise meyve ağaçlarının döllenmeden sonra örterek don olayına ve haşerelere karşı korumaktır. Bu tür dokusuz yüzey örtülerin kullanımı çiftçilere turfanda ürün üretimi yapmalarında kolaylık sağlamaktadır (Duran, 2004: 355). Şekil 37. Tarımda Kullanılan Dokusuz Yüzeyler

88 Dokusuz Yüzeyler İle İlgili Gelişmeler Dokusuz yüzey endüstrisi 1920 ve 1930 yıllarında Avrupa ve Amerika da başlamıştır lı yıllarda sentetik elyafın varlığı ve uygunluğu geleneksel tekstil ürünlerine karşı düşük fiyat ve alternatif oluşturması, dokusuz yüzey ürünlerin gelişimini hızlandırmıştır. İğneleme tekniği ile elyafların bağlanması geliştirilen ilk tekniktir yılında dokusuz yüzey ürünlerin miktarı ton iken bu rakam 1998 yılında 2,3 milyon tona ulaşmıştır. Bu büyümenin sebebi dünyanın çeşitli bölgelerinde ortaya çıkan yeni dokusuz yüzey endüstrileridir (Özen, 2001: 2-3; Emek ve Kuyumcu,2008: 3-5). Dokusuz yüzey sektöründe kriz döneminde de devam eden büyümenin önümüzdeki dönemde artarak süreceği öngörülmektedir yılına kadar sektörün yıllık % 6,9 artarak 9,2 milyon ton üretime ulaşması beklenmektedir yılında küresel sektörün üretimi 5,77 milyon ton olarak gerçekleşmiştir yılında küresel kriz döneminde düzgün seyreden dokusuz yüzey talebinin, diğer sektörlerdeki gelişmelere bağlı olarak 2010 sonrasında hızla artmasıyla birlikte bu rakamı rahatlıkla yakalayabileceği belirtilmektedir. Dünyanın en büyük dokusuz yüzey üreticileri arasında bulunan Çin, 2011 yılında 1,8 milyon ton üretim gerçekleştirirken, Çin i Amerika ve Avrupa bölgesi takip etmektedir ( Dünyada dokusuz yüzey üretiminde kullanılan tekniklere bakılacak olursa; Amerika da en çok kullanılan bağlama tekniği sonsuz elyaflı işlem, eriyikten püskürtme ve iğneleme teknikleridir. Avrupa da kuru işlem, ıslak işlem ve sonsuz elyaflı işlem teknikleri kullanılmaktadır. Asya başlangıçta Amerika ve Avrupa dan bu teknikleri ithal etmiş sonrada bu sistemleri geliştirmiş ve günümüzde hala büyük bir gelişme göstermektedir. Şekilde 38 de 2007 yılında dokusuz yüzey üretim teknikleri ve kullanımına göre dağlımı verilmiştir. (Özen, 2001: 2-3).

89 71 Şekil Yılı Dokusuz Yüzeylerin Üretim Tekniklerine Göre Dağılımı (Çinçik, 2010: 46). Tablo 3 te görüldüğü gibi Avrupa dokusuz yüzey endüstrisi (Avrupa, Türkiye ve birkaç önemli Rus üreticinin) 2010 yılında 1,78 milyon ton civarında ürettiği dokusuz yüzeyler, 2009 yılına göre hacim olarak %10,3 büyüme göstermiştir ( Tablo 3. Dünya Dokusuz Yüzey Üretimi ( 2012). Ton ve 09 Asya 1,498,45 1,860,55 2,111,98 2,317,31 2,620,61 2,882,23 %9,98 Kuzey Amerika 1,247,00 1,291,16 1,348,00 1,428,00 1,400,00 1,400,00 %8,57 Avrupa 1,475,41 1,725,73 1,725,73 1,784,70 1,617,81 1,784,70 %10,32 Diğer 321,20 384,00 384,00 519,60 519,60 587,40 %13,05 Toplam 6712, , , , ,82 9,061,74 %7,61

90 72 Tablo 4. Dünya Dokusuz Yüzey Kumaş Tüketim Miktarları ( 2012). Bölgeler 1995 YILLAR % PAYI Amerika 4,288 5,031 5,777 6,821 %3,2 %2,8 %3,4 Avrupa 3,494 4,162 4,773 5,577 %3,6 %2,8 %3,2 Asya 716 6,963 8,504 10,645 %4,0 %4,1 %4,6 Toplam 13,971 16,714 10,645 23,774 %3,7 %3,33 %3,8 Günümüzde önemli bir endüstri haline gelen dokusuz yüzey sektörü bugüne kadar dünyada üç önemli endüstri bölgesinde gelişmiştir. Bunlar Amerika, Avrupa ve Asya ülkeleridir. Her üç bölgede de bu alandaki teknolojik gelişmeler devam etmekte ve yeni kullanım alanları ile büyümektedir. Aşağıda bu bölgelerde ve ülkemizdeki durumdan, meydana gelen gelişmelerden bahsedilmiştir Amerika Dokusuz Yüzey Endüstrisi Hijyen ve teknik uygulamalar başta olmak üzere birçok alandaki gelişmeyle satışı artan dokusuz yüzey sektörünün en önemli noktalarından birisi Amerika kıtasıdır. Gerek dokusuz yüzey gerekse dokusuz yüzey kullanım miktarı öne çıkan bir pazar olarak Amerika küresel pazardaki birçok alana göre daha örgütlü ve daha donanımlı bir tablo çizmektedir. Bu pazarın şekillenmesinde ise INDA nın(nonwoven Kumaşlar Endüstri Birliğ) varlığı önemli bir etken olarak kabul edilmektedir yılından bu yana sürekli gelişerek Amerika da sektörün en üst örgütü haline gelmiştir. Giyim, spor, savunma, tarım, otomotiv, hijyen, medikal, jeo uygulamalar, tek kullanımlık ürünler, filtre ve daha onlarca alanda kullanımı olan dokusuz yüzey ürünlerin Amerika pazarındaki ağırlığının her yıl artmasına paralel olarak üreticiler kapasitelerini sürekli olarak genişletmektedirler (

91 73 Kullanımına göre tek kullanımlık ve uzun ömürlü olarak ikiye ayrılan dokusuz yüzeylerden tek kullanımlık ürünler 1995 yılında Amerika dokusuz yüzey endüstrisinde %63 lük bir paya sahip olmuştur. Amerika dokusuz yüzey endüstrisinin 1995, 2000, 2005 yılları arasındaki üretim miktarları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 5. Amerika ve Latin Amerika Ülkeleri Dokusuz Yüzey Üretimi (Özen, 2001: 14) ton Amerika Brezilya 62, Latin Amerika Ülkeleri Meksika 46, Kolombiya 11, Venezuella 11, Arjantin 5,1 6 7 Şili 4,1 5 7 Tek kullanımlık ürünler içinde en fazla tüketim payına sahip ürün, sıvı emici ürünlerdir. Bu ürünleri sırası ile tıbbi alandaki tek kullanımlık ürünler, temizlik bezleri, endüstriyel koruyucu giysiler, filtrasyon alanında kullanılan kumaşlardır. Uzun ömürlü ürünlerde ise giysilerde kullanılan telalar, laminasyon işlemi görmüş kumaş alt tabakaları, yatak/ev mobilyası kumaşları, geotekstiller, halı ve elektronik ürünlerde kullanılan kumaşlar, tarım ve arazi kumaşlarıdır. Kuru işlem ve sonsuz elyaflı işlem tekniklerinin hepsi tek kullanımlık uygulamalara yönelik kumaş üretirler. İğneleme tekniği ile üretilen kumaşlar ise çoğunlukla uzun ömürlü ürünlerde kullanılmaktadır(star,1995; Özen, 2001). Amerika dokusuz yüzey üreticileri, 12 farklı bölüm için gerçekleştirilen yıllık 1,6 milyon ton üretimle 6 milyar dolar satış gerçekleştirilmektedir. Sektör üretimin %20 sini ihraç edilirken iç pazardaki kullanım ağır basmaktadır (

92 Avrupa Dokusuz Yüzey Endüstrisi Uluslar arası Rayon ve Sentetik Lifler Komitesi CIRFS tarafından teknik tekstiller için 2012 yılına kadar dünya pazarlarının gelişimi konusunda bir araştırma yapılmıştır. Üretimde kullanılan sentetik ve suni elyaflar dikkate alınarak hazırlanan bir rapora göre, önümüzdeki birkaç yıl içerisinde Batı Avrupa ülkelerinde teknik tekstil sanayi, geleneksel tekstil mamullerine yapılan harcamalardan pay kapacak olmakla birlikte, sabit kalacaktır. Aşağıda yılları arasında meydana gelen artış görülebilmektedir (şekil 39) ( 2012). 2 1,5 1 0, Şekil 39. Avrupa Dokusuz Yüzey Endüstrisi ( Batı Avrupa dan tüm tekstil son kullanımlar için, dokusuz yüzey üretimi yıllar itibariyle yükselmektedir. Tıbbi ve hijyenik kullanımlar için selülozik elyaflardan mamul dokusuz yüzey üretimi, 1995 yılından 2005 yılına %370 oranında artış kaydetmiştir yılında bu ülkelerde teknik tekstiller ve dokusuz yüzeyler, iç piyasadaki elyaf tüketiminin %30 undan fazlasına karşılık gelecektir. Endüstriyel dokusuz yüzeyler açısından yılları arasında elyaf tüketimi, çoğu kullanım yeri için artacaktır. Tıbbi ve hijyenik uygulamalar için elyaf tüketiminin 2007 ve 2008 yıllarında yıllık en az % 2 oranında, yılları arasında ise yıllık en az % 4 oranında artması beklenmektedir. Tablo 6 da yılları itibariyle ürünler bazında dokusuz yüzey üretimi gösterilmiştir ( 2012).

93 75 Tablo Yılları İtibariyle Ürün Bazında Dokusuz Yüzey Üretimi ( 2012). Yıllar Kaplama alt tabakaları Hijyenik ürünler içim emici kumaşlar Tıbbi ve hijyenik uygulamal ar Temizlik bezleri İnşşat mühendisl iği ve binalarda ki uygulamal ar Filtrasyon ürünleri Diğer Toplam ,85 159,1 47,9 57,9 128,0 29,2 129,0 589, ,0 213,2 122,2 110, ,5 238,0 152,0 125, ,0 267,5 182,0 140, ,6 284,5 204,7 163, ,0 290,0 220,0 180, ,0 290,0 225,0 185,0 2008* 45,0 290,0 230,0 190, * 45,0 280,0 235,0 190,0 167,0 40,0 203,0 892,4 185,0 42,0 223,7 1,004,2 194,0 43,0 226,6 1,093,1 210,0 48,0 225,7 1,178,0 220,0 50,0 230,0 1,233,0 225,0 50,0 235,0 1,255,0 230,0 52,0 240,0 1,277,0 240,0 55,0 250,0 1,265,0 *tahmin Birim: 1000ton Asya Dokusuz Yüzey Endüstrisi Japonya daki dokusuz yüzey üretimi 1982 de yaklaşık ton iken 1989 yılında yaklaşık tona çıkmıştır. Bu da yıllık olarak %9-10 luk büyüme oranı olduğunu göstermektedir yılında Japonya dokusuz yüzey üretimi tona ulaşmıştır yılı rakamıyla yaklaşık olarak 500 milyon pound değerindeki dokusuz yüzey kumaş Japonya da üretilmiştir. Bu değer dünya dokusuz yüzey hacminin yaklaşık 8 de birine karşılık gelmektedir. Sonsuz elyaflı işlem (spunbond-melt-blown) ve su jeti ile bağlama teknikleri geçen 10 yılda bu pazarda büyük pay kazanmıştır. Polyester elyafı en çok kullanılan elyaftır. Polipropilen elyafı ise her geçen güç Pazar payını arttırmaya devam etmektedir. Tablo 7 de ve Şekil 40 ta Asya da dokusuz yüzey üretiminde kullanılan teknikler ve bu tekniklerin kullanım dereceleri verilmiştir (Özen, 2001:19-21).

94 76 Tablo 7. Asya Dokusuz Yüzey Üretimi ( 2012). Yıllar Japonya Kore Tayvan Çin Toplam Kimyasal bağlama 19,883 30,173 2,569 98, ,625 Isıl bağlama 36,105 27,943 6,100 94, ,148 İğneleme 75,776 79,479 43, , ,016 Su jeti ile bağlama 32,955 8,086 50, , ,851 Sonsuz elyaf serme 86,690 95,089 95, ,000 1,161,718 Kuru serme 24,176 1,580 19,775 76, ,531 Islak serme 37,835 2, ,000 56,339 Toplam 313, , ,954 1,879,000 2,587,228 31% 0% 9% 7% 12% 13% 28% Kimyasal bağlama Isıl bağlama İğneleme ile bağlama Su jeti ile bağlama sonsuz elyaf serme Kuru serme Şekil 40. Asya da Dokusuz Yüzey Kumaş Üretiminde Kullanılan Üretim Teknolojileri ( 2012). Çin deki dokusuz yüzey hacmi toplam olarak 1997 yılında 1,4 milyar metrekare iken tek kullanımlık ürünler 930 milyon metrekare, uzun ömürlü ürünler 480milyon metrekare hacme sahiptir. Fakat Asya kıtasında teknik tekstiller konusunda büyüme oranları ülkeden ülkeye önemli ölçüde değişmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti nde tüketim düzeylerinde büyük artışlar olacağı tahmin edilmektedir. Sanayi tipi dokusuz yüzeylerde bu oranların temizlik bezleri için yıllık %15 in üzerinde, tıbbi ve hijyenik uygulamalar için ise %14 ün üzerinde olması beklenmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti nde teknik tekstillerin inşaat mühendisliği, filtarsyon ve ayakkabılık kumaşlarda kullanımında da kuvvetli büyüme olacağı tahmin edilmektedir. Şekil 41 ve

95 77 tablo 8 de Asya da dokusuz yüzey üreten ülkeler ve bu ülkelerin üretim kapasiteleri verilmiştir. (Özen,2001; ; ). 65% 6% 5% 11% 8% 5% Hindistan Diğer Japonya Kore Tayvan Çin Şekil 41. Asya Dokusuz Yüzey Üretim Teknikleri ( 2012). Tablo 8. Asya Ülkeleri 2010 Dokusuz Yüzey Üretimi ( Japonya 313,417 Kore 224,854 Tayvan 149,954 Çin 1,879,000 Hindistan 175,000 Diğer 140,000 Toplam 2, Türkiye Dokusuz Yüzey Endüstrisi Türkiye, tekstil üretimi ve ihracatı açısından Dünya nın önde gelen ülkelerindendir. Türk tekstil ve hammaddeleri sektörü, tekstil ihracatındaki %3,5 pay ile dünya nın 8. büyük tekstil ürünleri tedarikçisi ve AB pazarında ise %17,2 lik payı ile Çin nin ardından ikinci büyük tekstil tedarikçisidir. Türkiye de 200 den fazla firma teknik tekstiller ve dokusuz yüzeyler üretmektedir. Aralarında büyük ölçekli ve uluslar arası nitelikli firmalar bulunmakla birlikte, bu üreticilerin bir kısmı da küçük ve orta

96 78 ölçekli firmalardır. Büyük ölçekli firmalar dünya pazarlarında da çok iyi tanınmaktadır yılında, Türkiye nin 500 büyük şirketi arasında teknik tekstil üretimi yapan 9 şirket bulunmaktadır. Büyük ölçekli Türk dokusuz yüzey ve teknik tekstil üretici firmaların çoğu EDANA (European Disposables and Nonwovens Association) üyesidir. Dokusuz yüzey üretiminin en fazla yapıldığı şehirler İstanbul, Gaziantep ve Tekirdağ dır (Özdizdar, 2004: 18-26). Dünyadaki üretim durumu gibi, Türkiye nin dokusuz yüzey üretiminin yüksek bir ivme ile artış gösterdiği belirlenmiştir. Ülkemizin dokusuz kumaş üretiminin 2007 yılı için 93 bin ton olduğu ve bu miktarın dünya üretiminin %1.62 sine tekabül ettiği tespit edilmiştir. Türkiye de dokusuz yüzey üretiminin; yaklaşık olarak yılda 45,000 tonu iğneleme, 32,000 tonu ısıl bağlama, 18,000 tonu sonsuz elyaflı işlem, 15,000 tonu kimyasal işlemler ile üretilir. Üretilen dokusuz yüzeylerin çoğu hijyen ve tıbbi alanda kullanılırken, konfeksiyon, ev tekstili, ziraat, inşaat ile endüstri alanlarında da kullanılmaktadır Türkiye de dokusuz yüzey üreticilerinin üretim teknikleri ve kapasiteleri Tablo 9 da gösterilmektedir (Tülü ve Demirçapar, 2003: 37). Tablo 9. Türkiye de Dokusuz Yüzey Üreticilerinin Üretim Teknikleri ve Kapasiteleri (Tülü ve Demirçapar, 2003: 37). Metot Ton/Yıl İğneleme Isıl bağlama Sonsuz elyaf işlem Kimyasal bağlama Toplam EDANA ya göre Türkiye son iki yılda etkileyici büyüme kaydetmiştir. Dokusuz yüzey ithalatı azalırken Türkiye ihracatı, özellikle Rusya ve Ortadoğu'ya artmıştır. Türk İhracatçılar Birliği ne göre Türkiye de ihracatında büyüme 2011 de oran % 18 e ulaşmıştır. 2000'den 2008'e bu büyüme % 21 olmasına rağmen olumludur. Türkiye'de, 2011 yılı için, hijyen dokusuz yüzey pazarının % 31 temsil etmektedir; mendil% 29; Ev 12%; giyim% 10, inşaat% 5, otomotiv% 3; tıbbi% 2, ve diğer% 8'dir. Türk bebek bezi pazarında yetişkin ve kadın hijyen ve kişisel bakım piyasalarının büyüyeceği öngörülmektedir. Türkiye'de 2010 yılında toplam ton kapasiteye sahip olmuştur.türkiye nin Avrupa'da şu anda en hızlı büyüyen ekonomiye sahip bir

97 79 ülke olarak Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkeleri arasındadır ( Türkiye, gelecekte dünyanın önde gelen dokusuz yüzey üretcilerinden biri olmaya adaydır. Gerekli ön çalışmalar yapılırsa aynı zamanda dokusuz yüzey ürünlerin farklı özelliklere sahip kaplama malzemeleri ile lamine edilerek, farklı kullanım alanlarına yönelik pazara sunulacağı bir merkez olabilir. Yakın dönemde dokusuz yüzey yatırımlarının daha geniş bir alan oluşturması ve başta laminasyon olmak üzere üretim sonrası işlem yatırımlarının yapılmasıyla, pazarda bugüne dek düşünülmeyen birçok yeni ürün Türkiye'de üretilebilecektir( Güleryüz, 2011: 127 ).

98 80 3. İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Dokusuz Yüzey Üretiminin Hammadde Teknik, Kullanım Özellikleri ve Kullanım Alanları Yönünden İncelenmesi adlı çalışmada literatür taraması yapılmış, bulunabilen araştırmalar ve yayınlar tarih sırasına göre özetlenmiştir. Özen (2001) Polyester Esaslı Nanwoven (Dokuma Olmayan) Kumaşların Isı Geçirgenliği Özelliklerinin İncelenmesi adlı Yüksek Lisans Tezinde, genel amaç farklı üretim tekniklerinin yanında farklı makine ve makine parametreleri kullanılarak üretilen kumaşlar arasında ısı transferi olup olmadığının incelenmesidir. Uygulama yapılan işletmede kesikli olarak belirli uzunlukta ve incelikte gelen polyester lifleri temelde iğneleme ve ısı ile bağlama teknikleri kullanılarak kumaş haline getirilmiştir. Üretilen kumaşlar üzerinde, kopma mukavemeti, yırtılma mukavemeti, kalınlık ve hava geçirgenliği testleri uygulanmıştır. Sonuç olarak; iğnelenmiş kumaşlarda orta incelikte polyester liflerinden, yüksek iğneleme hızında üretilen kumaşların daha az hava geçirgenliğine sahip olduğu ve ısıyı daha iyi yalıtma özelliğini taşıdığı sonuçlarına varılmıştır. Doğan (2006) Kuru Hava Filtrasyonunda Kullanılan Dokusuz Yüzeylerin Performansları Üzerine Bir Çalışma adlı yüksek lisans tezinde, takviyesiz veya dokuma kumaş takviyeli olarak kullanılan iğnelenmiş kumaşlar dışında, örme kumaş takviyeli filtre kumaşı tasarlanmış ve dokuma kumaş takviyeli filtrelerin mukavemet çısından yetersizliklerinin giderilmesi amaçlanmıştır. Bu araştırma çalışmasında hammadde olarak yeniden işlenilip tekrar kullanılabilir hale getirilmiş (geri kazanılmış) polyester elyafı kullanılmıştır. Takviye malzemesi hammaddesi olarak akrilik seçilmiştir. İğneleme yoğunluğunun dokusuz yüzey kumaşın özelliklerine etkisinin araştırılabilmesi için kumaşlar iğneleme makinasından farklı pasaj sayılarında geçirilmiştir. Filtre performansını belirleyen yapısal özelliklerden kalınlık ve gramaj, fiziksel özelliklerden kopma, yırtılma, patlama mukavemeti ve hava geçirgenliği ölçülmüştür. Ayrıca bu yapısal ve fiziksel özellikler, filtrenin toz tutma verimi, kapasitesi, basınç düşümü gibi performans özellikleri ile ilişkilendirilmiştir. Son olarak takviye malzemeleriyle ve iğneleme yoğunluğuyla bu özelliklerin değişimi karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

99 81 Baylan (2006) Tıbbi Alanlarda Kullanılan Nonwoven (Dokusuz Yüzey) Tasarımları adlı çalışma yüksek lisans tezinde; kan, distile su, çeşme suyu, serum ve idrar sıvılarının; pamuk linter hamuru ve uzun elyaf hamurundan oluşturulan dokularda ve yün keçesinde yayılım hızı; dokuların farklı sürelerde sıvı emme yeteneği ölçülmüş ve bu sıvıların pamuktaki yayılım hızı ve pamuğun sıvı emme yeteneği ile karşılaştırılmış; sterilizasyona uygunluğu incelenmiştir. Sonuçların istatistiksel değerlendirilmesinde SPSS 12.0 for Windows paket programı kullanılmıştır. Uzun elyaf hamurundan elde edilen doku ile yünün sıvı yayılım hızının ve sıvı emme yeteneğinin yüksek olması, pamuk linterinden elde edilen dokunun yayılım hızının ve sıvı emme yeteneğinin pamuğa yakın olması ve tüm materyallerin sterilizasyona uygunluğu sebebiyle; medikal ve hijyen alanda yara kapatıcı ve tedavi edici ürünlerde, kişisel bakım ürünlerinde, bebek bezlerinde ve koruyucu absorban ürünlerde kullanılabiliniceği sonucuna varılmıştır. Çinçik (2010) İğneleme Yöntemiyle Üretilen Polyester/Viskon Karışımlı Dokusuz Yüzey Özelliklerinin Deneysel ve İstatiksel Analizi adlı doktora tezinde, polyester/viskon karışımından iğnelemeyle üretilen dokusuz yüzeylerin fiziksel ve performans özelliklerinin değerlendirilmesi ve üretime geçilmeden tahmin edilmesine yönelik istatistiksel modellerin kurulması amaçlanmıştır. Beş farklı karışım oranında, dört farklı gramajda hazırlanan tülbentler üç farklı iğneleme yoğunluğunda sabitlenerek 60 adet farklı dokusuz yüzey elde edilmiştir. Elde edilen materyallerin gramaj, kalınlık, yoğunluk, hava geçirgenliği, patlama mukavemeti, aşınma dayanımı, sıvı emme kapasitesi, kuru/ıslak kopma mukavemeti ve kopma uzaması gibi fiziksel ve performans özellikleri standart test yöntemleri ve cihazlarıyla tespit edilmiştir. Testler sonucu elde edilen veriler Design Expert 6.06 paket programı kullanılarak istatistiksel olarak analiz edilmiş, her özellik için istatistiksel modeller kurulmuştur. İstatistiksel modellerin oluşturulmasında Simpleks kafes tasarım uygulanmış karışım X proses çapraz modeller geliştirilmiştir. Modellerden elde edilen regrasyon denklemleriyle dokusuz kumaş özelliklerinin tahmin edilmesi sağlanmıştır.

100 82 Kalabek (2010) Değişik Yöntemlerle Elde Edilmiş Dokunmamış Kumaşların (Nanwoven) Aşınma-Sürtünme ve Yüzey Özelliklerinin İncelenmesi yüsek lisans tezinde, sürtünme kuvvetinin ve sürtünme katsayısını hesaplayabilmek için henüz standart bir deney aparatının ya da test cihazının mevcut olmadığından ve sürtünme değerlerinin araştırılmadığından alanda literatüre katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Çukurova Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü İplik Laboratuarı nda bulunan Titan Universal Mukavemet Test Cihazı nda yapılması gereken değişiklikler belirlenmiştir. Yapılması gereken değişikliklerin teknik çizimleri tamamlanarak, gerekli aksam ve ünitelerin imalatı yaptırılmıştır. Bu ekipmanların mukavemet test cihazı üzerine montajı yapıldıktan sonra, gerekli düzeltmeler yapılarak dokunmamış kumaş endüstrisinde çok kullanılan kumaşlara sürtünme testleri gerçekleştirilmiştir. Yatay platform prensiplerine göre çalışan sistemin tasarımı yapılmış ve prototip imalatı gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında tekstilde son yıllarda hızlı bir gelişim gösteren dokunmamış kumaş numunelerinin sürtünme davranışları incelenmiştir. Gramaj, lif cinsi, ve bitim işlemlerine göre gruplandırılmış dokunmamış kumaş numunelerine farklı sürtünme yüzeyleri esas alınarak deneysel çalışmalar yürütülmüştür. Sürtünme özellikleri incelenen dokunmamış kumaşların sürtünme davranışları ile aşınma durumu ve yüzey özellikleri arasındaki ilişkiler incelemeye çalışılmıştır. Elde edilen veriler kullanılarak Design Expert paket programı yardımıyla istatistiksel analizleri gerçekleştirilmiştir.

101 83 4. YÖNTEM Bu bölümde, araştırmanın modeli, evren örneklem, verilerin toplanması ve verilerin analizi hakkında bilgiler verilmiştir Araştırma Modeli Bu araştırmada; tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli; geçmişte ve halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan yaklaşımlardır 1.2. Evren ve Örneklem Yapılan incelemeler sonucunda farklı bölgelerdeki dokusuz yüzey üretim yapan işletmeler tespit edilmiştir. Yapılan ön görüşmeler sonucunda anketleri cevaplamayı kabul eden işletmelerden Marmara bölgesinden Salvin Tekstil ve Dinarsu, Güneydoğu Anadolu Bölgesinden Baytesk işletmeleri (Tablo 10) araştırmanın evreninin oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise bu işletmelerde çalışan 20 birey oluşturmaktadır. Bu işletmelerde üretilen ürünlerin özellikleri ile ilgili veriler doğrultusunda 14 bilgi formu oluşturulmuştur Verilerin Toplanması Bu araştırmada veri toplamak için kütüphanelerde bulunan dokusuz yüzeyler ile ilgili literatür taraması yapılarak dergi, makale ve diğer kaynaklar incelenmiştir. Veri toplama aşamasında en önemli konulardan biri de araştırmanın gerçekleştirilmesini sağlayacak araçların geliştirilmesidir. Bu düşünceden yola çıkarak kaynak taramada elde edilen bilgiler doğrultusunda ve aynı zamanda alt amaçlar ile ilişkilendirilerek 13 kapalı uçlu, 16 açık uçlu toplam 29 sorudan oluşan anket formu (Ek 1) hazırlanmıştır. Hazırlanan anket formu danışman görüşüne sunulmuştur. Görüşler ve eleştiriler dikkate alınarak son şeklini alan anket formu araştırma örneklemini oluşturan ve farklı teknikler kullanan 3 işletmeden idari, teknik bölümlerde çalışmakta olan 20 bireye uygulanmıştır. İşletmelerde yapılan incelemeler sırasında dokusuz yüzeylerin üretimde kullanılan hammaddeler, teknikler üretim süreci v.b. bilgiler bu işletmelerde çalışan kişilerden görüşmeler sonucunda elde edilmiştir. İşletmelerdeki dokusuz yüzeylerin özelliklerini saptamak amacıyla araştırmacı tarafından bilgi formu hazırlanmış, danışmana inceletilerek uygulanacak duruma getirilmiştir (Ek 2). Hazırlanan bilgi formu

102 84 doğrultusunda ürünlerin fotoğrafları çekilerek, elde edilen veriler bilgi formlarına kaydedilmiştir Veri Analizi Literatür taraması sonucunda elde edilen kaynaklardan doğrudan ve dolaylı alıntılar yapılarak ve araştırmanın çeşitli bölümlerinde kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemini oluşturan bireylere uygulanan anketlerden elde edilen veriler ve bilgi formlarından elde edilen veriler çetelenmiş, tablolar oluşturulmuş ve yüzde dağılımları yapılmıştır. Hazırlanan tabloların yorumu yapılmış ve konu ile ilgili kaynaklar ile karşılaştırılmıştır. İşletmelerde çekilen dokusuz yüzey ürünlerin fotoğrafları ile birlikte bilgi formları düzenlenmiştir. Elde edilen tüm veriler Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü yazım kılavuzu doğrultusunda rapor haline getirilmiştir.

103 85 2. BULGULAR VE YORUMLAR Bu bölümde araştırmanın örneklemini oluşturan işletmelerden elde edilen verilerin analizi sonunda elde edilen bulgular, araştırmanın amacında yer alan sorular doğrultusunda tablolar haline getirilip yorumlanmıştır Anketlerden Elde Edilen Bulgular İşletmelerin Özellikleri Örneklem olarak alınan işletmelerin özellikleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları tablo 10 da sunulmuştur. Tablo 10. İşletme Özelikleri Dağılımı İşletmenin Adı Bulunduğu Bulunduğu Faaliyet Faaliyet Ticari Bölge Şehir Alanı Yılı Ünvanı Salvin Marmara Tekirdağ/ Dokusuz 10 yıl Anonim Teksti Bölgesi Çorlu yüzey şirket Marmara Tekirdağ/ Dokusuz 37 yıl Anonim Dinarsu Bölgesi Çerkezköy yüzey, şirket tufting halı Güneydoğu Gaziantep Dokusuz 9 yıl Anonim Bayteks Anadolu Bölgesi yüzey kumaş, bfc şirket İplik Tablo 10 da yer alan ve örneklem grubunu oluşturan işletmelerden; Salvin Tekstil A.Ş. nin Marmara Bölgesinde Tekirdağ ın Çorlu ilçesinde m²'si kapalı alan olmak üzere toplam m²'lik bir alan üzerine kuruludur. 10 yıldır faaliyet gösteren işletme mekanik serme, su jeti ile bağlama, kimyasal ve ısıl bağlama teknikleri ile Yatak, mobilya, ev tekstili, konfeksiyon, otomotiv, yalıtım, inşaat, filtre, suni deri

104 86 altı, halı altı, ayakkabı, hijyen ve medikal alanlarına yönelik aylık 2500 ton kapasite ile dokusuz yüzey ürünler üretmektedir. Dinarsu A.Ş. Tekirdağ ın Çerkezköy ilçesinde m2 alan üzerinde, m2 kapalı alanda m2 toplam m2/yıl kapasiteyle faaliyetlerini 37 yıldır sürdürmektedir. Sonsuz elyaf serme ve iğneleme tekniklerini kullanan işletme duvardan duvara halı konusunda tufting halı, nonwoven halı ve çim halı üretimi yapmaktadır. Bayteks A.Ş Gaziantep ilinde 20 yıldır faaliyet gösteren işletme bünyesinde 1200 ton/ ay üretim kapasiteli polipropilen halı ipliği üretim tesisi ve 750 ton/ay üretim kapasiteli dokusuz (nonwoven) kumaş üretim tesisine sahiptir. Sonsuz elyaf serme ve spunnbond üretim tekniklerini kullanan firma yatak-mobilya, ayakkabı ve çanta astarları, ambalaj, tarım ve seracılık, hijyen gibi sektörlerde kullanılabilen dokusuz(nonwoven) kumaşlar üretmektedir.

105 Bireysel Özellikler İşletmelerde çalışan bireylerin görev dağılımları ile ilgili veriler değerlendirilerek tablo 11 de sunulmuştur. Tablo 11. Görev Dağılımı İşletmedeki Görev f % Üst düzey yönetici 2 10,00 Bölüm sorumlusu 5 25,00 Vardiya amiri 8 40,00 İşçi 5 25,00 Toplam N=20 Tablo 11 incelendiğinde işletmelerde çalışan bireylerin en yüksek değerle % 40 vardiya amirlerinin bulunduğu ve bunu sırasıyla bölüm sorumlusu, işçiler ve üst düzey yöneticilerin izlediği görülmektedir. Bu sayıların örneklem grup seçimiyle ilişkili bir dağılım göstermektedir. İşletmelerde en çok işçi düzeyinde eleman olmakla birlikte, ankette ele alınacak cevapların objektifliği açısından çoğunlukla üst düzey yönetici, bölüm sorumlusu ve vardiya amirlerine anket uygulanmıştır.

106 88 İşletmelerde çalışan bireylerin eğitim düzeyleri incelenerek elde edilen veriler değerlendirilerek tablo 12 de sunulmuştur. Tablo 12. Eğitim Düzeyleri Dağılımı Eğitim Düzeyi f % Ortaokul 2 10,00 Lise 4 20,00 Meslek lisesi 5 25,00 Ön lisans 2 10,00 Lisans 7 35,00 Toplam N=20 Tablo 12 incelendiğinde bireylerin en yüksek değere sahip %35 ile lisans eğitimi almış oldukları, en düşük değere sahip bireylerin ise %10 ile ortaokul ve ön lisans eğitimi almış oldukları görülmektedir. İşletmelerden alınan verilere göre; üst düzey yönetici ve bölüm sorumlusu bireylerin lisans ve ön lisans, vardiya amiri ve işçilerin ise ortaokul, lise ve meslek lisesi eğitimi aldıkları tespit edilmiştir. Buna göre örneklem gruptaki bireylerin çoğunluğu yönetici ve amir düzeyinde olduğundan eğitim düzeyinin yüksek olduğu tespit edilmiştir.

107 89 Bireylerin işletmelerdeki çalışma yılları ile ilgili elde edilen veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 13 te sunulmuştur. Tablo 13. Çalışma Yılları Dağılımı Çalışma Yılı F % 0-3 yıl 5 25,00 4-7yıl 4 20, yıl 3 15, yıl 3 15, yıl 3 15, yıl 2 10,00 Toplam N=20 Tablo 13 incelendiğinde; %25 ile 0-3 yıl aralığında çalışan bireylerin en yüksek değere sahip olduğu görülmektedir yıl aralığında çalışan bireyler ise en düşük değere sahip olduğu görülmektedir. Bireylerin çalışma yılları 0-7 yıl arasında olanların %45 ini oluşturmaktadır. Buna göre bireylerin çoğunluğunun işletmelerde 0-7 yıl arasında çalıştığı söylenebilmektedir.

108 Hammadde Özellikleri Tablo 14. Hammadde Dağılımı İşletmelerde üretilen ürünlerde kullanılan hammadde çeşitleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 14 te sunulmuştur. Ürün Hammade Viskon Polipropilen Pamuk Yün Polyester PP Granürleri Toplam f % f % f % f % f % f % f % Ambalaj 2 33, ,67 6 2,94 Astar ,94 Filtre ,86 Halı 2 28, ,43 7 3,43 Hijyen 7 20, , , , , ,66 İnşaat/ İzolasyon 7 25, , , , ,23 Keçe ,19 Medikal ,86 Otomotiv ,86 Suni Deri Taşıyıcı ,86 Tarım/ Seracılık 2 3, ,67 6 2,94 Tela ,86 Yatak/ Mobilya 7 53, , ,37 Toplam 28 13, , , , , Tablo 14 işletmelerde keçe 17,19 ile üretiminde en çok çeşit hammadde kullanılan üründür. Keçeyi sırası ile hijyen, inşaat/izolasyon, aynı değerle filtre, medikal, otomotiv, suni deri taşıyıcı, tela, yatak/mobilya, halı, yine aynı değerle ambalaj, astar, tarım/seracılık ürünleri takip etmektedir. Keçe yapımında kullanılan hammaddeler; %20 ile eşit değere sahip viskon, polipropilen, pamuk, yün ve polyesterdir.

109 91 Hijyen ürünlerinde kullanılan hammaddeler; %20,59 ile aynı değerlerde viskon, polipropilen, pamuk, polyesterdir. En düşük değere sahip hammadde ise pp granülleridir. İnşaat/izolasyon ürünlerinde kullanılan hammaddeler; % 25,92 ile aynı değerlerde viskon, yün, polyesterdir. En düşük değere sahip hammadde %22,22 ile pp granülleridir. Filtre, otomotiv, suni deri taşıyıcı ve tela ürünlerinde kullanılan hammaddeler; aynı değerlere sahip %50 ile polipropilen ve polyesterdir. Medikal ürünlerinde kullanılan hammaddeler; %50 ile aynı değerlere sahip viskon ve pamuktur. Yatak/mobilya ürünlerinde kullanılan hammaddeler %53 ile en yüksek değere sahip polyester elyafıdır. Bu hammaddeyi pp granülleri takip etmektedir. Halı üretiminde kullanılan hammaddeler; en yüksek değerle % 71,43 ile pp granülleridir. Bunu polipropilen takip etmektedir. etmektedir. Ambalaj ürünlerinde; %66,67 ile pp granülleridir. Bunu polirpopilen takip Astar ürünlerinde aynı değerlere sahip %50 ile poliproplilen ve pp granülleridir. Tarım/seracılık ürünlerinde kullanılan hammaddeler en yüksek değer ile %46,25 pp granülleridir. Bunu %33,33 ile polipropilen takip etmektedir. İşletmelerde üretilen tüm ürünlerde kullanılan hammaddeler genel olarak incelendiğinde en yüksek değerle %27,47 polyester ilk sıradadır. Bunu sırasıyla polipropilen, pp granülleri, viskon ve %6,66 ile aynı ve en düşük değere sahip pamuk ve yün elyafı takip etmektedir. Kullanılan hammaddelerin özellikleri incelendiğinde; 69,08 ile sentetik elyaflar en çok kullanılan hammaddelerdir. Bunu sırası ile rejenere elyaflar, doğal elyaflar takip etmektedir. İşletmelerde kullanılan hammaddelerin temin edildiği yerler ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 15 te sunulmuştur.

110 92 Tablo 15. Hammaddelerin Temini Yurtiçi Yurtdışı Hammaddeler f % f % Pamuk 7 33, Polipropilen 7 33, Polyester 7 33, Viskon 7 35 Toplam Tablo 15 te aynı değerlere sahip %33, 33 ile pamuk, polipropilen, polyesterin yurt içinden temin edildiği tespit edilmiştir. Yurt dışından ise %65 ile en çok polipropilen temin edilirken bunu viskon takip etmektedir. Pamuk elyafı ve polyester sadece yurt içinden temin edilirken, viskon elyafı da sadece yurt dışından temin edilmektedir. Polipropilen ise ham yurt içi hem yurtdışından temin edilmektedir. Örneklem gruptaki bireyler tarafından açıklanan bilgilere göre; yurtiçinde pamuğun Özyılmaz, polyester ise Advansa Sasa ve Kapodokya firmalarından temin edildiği tespit edilmiştir. Polipropilen yurt dışında Danimarka, İsrail, Sudi Arabistan ve Avrupa ülkelerinden (İngiltere, Polonya, Çek), viskonun ise yurtdışında Avrupa (İspanya) ülkelerinden sağlanmaktadır.

111 93 İşletmelerde kullanılan hammaddelerin özellikleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 16 da sunulmuştur. Tablo 16. Hammadde Özellikleri Viskon Polipropilen Pamuk Polyester PP Granürleri Toplam f % f % f % f % f % f % Yüksek fiske dayanımı Isı ile fiske dayanımı Tüylenmeye Dayanıklılık 4 28, , , , ,71 6 9, , , , , ,91 Kolay bağlanma 5 35,71 6 9, , ,98 Düşük fiyat 6 9, , ,83 İyi elastikiyet 14 21, , ,18 Kimyasal maddelere direnç 6 9,09 6 4,05 Toplam

112 94 Tablo 16 incelendiğinde hammadde özelliklerinden %20,98 kolay bağlanma özelliği en yüksek değere sahiptir. Bu özelliği tüylenmeye dayanıklılık, yüksek fiske dayanımı, iyi elastikiyet, düşük fiyat, ısı ile fiske dayanımı, kimyasal maddelere karşı direnç özellikleri takip etmektedir. Pamuk elyafı ve PP Granüllerinin sahip olduğu özelliklerinin hangileri olduğu tespit edilmiştir.. Bunlar %50 ile Tüylenmeye karşı dayanıklılık ve kolay bağlanma özellikleridir. Viskon elyafı için sadece 3 özelliğin önemli olduğu tespit edilmiştir. Bunlar yüksek fikse dayanımı, ısı ile fikse dayanımı ve kolay bağlanmadır. Bu özellikler içinde en yüksek değere sahip aynı değerle% 35,71 ısı ile fikse dayanımı ve kolay bağlanma özellikleridir. Polyester elyafı için sadece 6 özelliğin önemli olduğu tespit edilmiştir. Bunlar; yüksek fikse dayanımı, ısı ile fikse dayanımı, tüylenmeye karşı dayanıklılık, kolay bağlanma, düşük fiyat, iyi elastikiyettir. Bu özellikler % 16,66 ile aynı değerlere sahiptirler. Polyester elyafı için tüm özelliklerin önemli olduğu tespit edilmiştir. Bu özelliklerin içinde en yüksek değere sahip aynı değerlerde %21,21 ile yüksek fikse dayanımı, tüylenmeye karşı dayanıklılık, iyi elastikiyet özellikleridir. Polipropilen elyafı %44,59 ile en çok özelliği bünyesinde bulunduran hammaddedir. Bu hammaddeyi polyester, aynı değere sahip viskon ve pamuk ve %8,10 ile en düşük değere sahip pp granürleridir. Kullanılan hammaddelere içinde en çok özelliği bünyesinde bulunduran elyaf polipropilen elyafıdır. Bunu sırasıyla polyester, viskon, pamuk ve PP granülleri takip etmektedir Kullanılan Araçlar ve Özellikleri İşletmelerde kullanılan araçlara ve özellikleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçlar aşağıda sunulmuştur. Araçların üretilen ürün ve tekniklere göre farklılıklar göstermektedir.

113 95 İşletmelerde kullanılan araçlar; elyaf üretim, doku oluşturma, doku bağlama, bitim işlemleri olarak gruplandırılabilir Elyaf Üretiminde Kullanılan Araçlar Elyaf üretim; elyaf granüllerinden (cipslerinden) elyaf üretimi yapılmaktadır. Bu makine çeşitli bölümlerden oluşmaktadır. Dozajlama (şekil 42) ünitesinde boya ve hammadde istenilen oranlarda karıştırılmaktadır. Hammadde buradan extrudere (şekil 43) sevk edilip yabancı maddeler temizlenip ısı yardımı ile eriyik haline getirilip, pompalar (şekil 44) yardımı ile düzelere itilmektedir Şekil 42. Dozajlama Şekil 43. Ekstruder Şekil 44. Eriyik pompası

114 96 Düzelerden (şekil 45) flament halinde püskürtülerek serim işlemi yapılmaktadır. Şekil 4 5. Düzeler İsteğe göre ve tekniğin gerektirdiğine göre elyaf makinesinden çıkan flamente jetler (şekil 46) veya silindirler yardımı (şekil 47) ile çekim işlemi uygulanır. Şekil 46. Çekim Yapılan Jetler Şekil 47. Çekim Silindirleri

115 97 Tekniğin gerektirdiğine göre kıvrım verilip bıçaklar (şekil 48) yardımıyla kesilerek kesikli hale getirilip baylanabilir. Buradan harman hallaç makinesine sevk edilebilir. Şekil 48. Elyafların Kesildiği Bıçaklar Doku Oluşturmada Kullanılan Araçlar Harman Hallaç: elyaflar balyalar halinde bu bölüme gelirler ve burada istenilen gramajlarda tartılıp, istenilen karışım oluşturulur. Şekil 49. Harman Hallaç Makinesi

116 Tarak: Harman hallaç makinesinden sonra depoda biriktirilen elyaflar tarak makinesine sevk edilir. Burada taranıp istenmeyen maddeler temizlendikten sonra paralel halde tülbent formunda serilir. Şekil 50. Tarak Makinesi Doku Bağlamada Kullanılan Araçlar İğneleme Makinesi: Bant üzerine paralel olarak kat kat serilen tülbent yüzeyin iğneler yardımı ile sabitleştirilmesi (keçeleştirilmesinde) kullanılan bir araçtır. Şekil 51. İğneleme Makinesi

117 Su Jeti: Bant üzerine paralel şekilde kat kat serilen tülbent yüzeyin su basıncı ile sabitleştirilmesinde keçeleştirilmesinde kullanılan bir araçtır. Şekil 52. Su Jeti Makinesi Flaps: sonsuz elyaf serme (spunbond) tekniğinde jetler yardımı ile çekim uygulanan filament sağa sola hareket eden flaps yardımı ile püskürtülerek elyaf serim işlemi gerçekleştirilir. Şekil 53. Flaps

118 Kalender: Tülbent formda serimi yapılan filamentler kalender yardımı ile sabitleştirilir. İsteğe göre filamentler alt ve üst (baskı silindirleri) kalenderlerde ısı ile sıkıştırılarak desenlendirilebilir. Şekil 54. Kalender Bitim İşlemlerinde Kullanılan Araçlar Sarım Silindirleri (Winder ve Rewinder) : sabitleme işlemi gerçekleştirilen kumaş winder (sarıcı) silindirlere sarılır. İstenilen boylarda kesilmek üzere rewindere (silindire) aktarılır. Şekil 55. Winder Şekil 56. Rewinder

119 Apre makinesi: dokusuz yüzey halıların sırtına apre makinesinde ısı yardımıyla lateks madde uygulanır, soğutulur, kesim işlemi uygulanarak, sarılır. Şekil 57. Apre makinesi (Lateks işlemi)

120 Teknik Özellikler İşletmelerde üretilen ürünlerde kullanılan doku oluşturma teknikleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 17 de sunulmuştur Tablo 17. Doku Oluşturma Teknikleri Ürün Mekanik Serme Sonsuz Elyaf Serme f % f % Ambalaj 6 12,21 Astar ,21 Filtre 7 10 Halı 7 14,53 Hijyen ,21 İnşaat/İzolasyon ,21 Keçe 7 10 Medikal ,21 Otomotiv 7 10 Suni Deri Taşıyıcı 7 10 Tarım/ Seracılık 6 12,21 Tela 7 10 Yatak/Mobilya ,21 Toplam Tablo 17 de mekanik serme işlemi ile astar, filtre, hijyen, inşaat/izolasyon, keçe, medikal, otomotiv, suni deri taşıyıcı, tela, yatak/mobilya ürünleri üretildiği tespit edilmiştir. Sonsuz elyaf serme tekniği ile ise ambalaj astar, halı, hijyen, inşat/izolasyon, medikal, tarım/seracılık ve yatak/mobilya ürünleri üretilmektedir. Bazı ürünlerin her iki teknikle üretimi mümkünken, ambalaj ürünleri, halı ve tarım/ seracılık ürünleri üretiminde sadece sonsuz elyaf serme tekniği kullanılmaktadır. Filtre, keçe, otomotiv, suni deri taşıyıcı ve tela üretiminde ise sadece mekanik serme tekniği kullanılmaktadır. Genel toplamda örneklem grubunu oluşturan işletmelerde mekanik serme işlemi ile daha çok ürün çeşidi üretilebildiği tespit edilmiştir.

121 103 İşletmelerde üretilen ürünlerde kullanılan doku bağlama teknikleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 18 de sunulmuştur Tablo 18. Doku Bağlama Teknikleri Ürün İğneleme Su Jeti ile Bağlama Sıcak Silindirle ile Bağlama f % f % f % Ambalaj 6 14,28 Astar ,28 Filtre 7 10 Halı Hijyen ,28 İnşaat/İzolasyon ,28 Keçe 7 10 Medikal ,28 Otomotiv 7 10 Suni Deri Taşıyıcı 7 10 Tarım/ Seracılık 6 14,28 Tela 7 10 Yatak/Mobilya ,28 Toplam Tablo 18 de iğneleme tekniği ile halı üretimi yapıldığı tespit edilmiştir. Su jeti ile bağlama tekniği ile ise astar, filtre, hijyen, inşaat/izolasyon, keçe, medikal, otomotiv, suni deri taşıyıcı, tela ve yatak/mobilya ürünleri üretilmektedir. Sıcak silindirler ile bağlama tekniği ile ise; ambalaj, astar, hijyen, medikal, tarım/seracılık ve yatak/mobilya ürünleri üretilmektedir. Üretilen ürünlerden bazıları her iki teknik ile de üretimi mümkündür. Fakat halı üretiminde sadece halı iğneleme tekniği kullanılmaktadır. Filtre, keçe, otomotiv, suni deri taşıyıcı ve tela üretimi ise sadece su jeti ile bağlama tekniği kullanılmaktadır. Ambalaj, tarım/seracılık ürünleri üretiminde ise sıcak silindirler ile bağlama tekniği kullanılmaktadır. Genel toplamda örneklem grubunu oluşturan işletmelerde, doku bağlama tekniklerinden su jeti ile bağlama tekniği kullanılarak üretilen ürün çeşitlerinin daha fazla olduğu tespit edilmiştir.

122 104 İşletmelerde üretilen dokusuz yüzey üretimindeki tercih sebepleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 19 da sunulmuştur. Tablo 19. Dokusuz yüzey üretiminin tercih sebepleri Dokusuz Yüzeylerin tercih sebepleri f % Üretimin hızlı olması 8 19,04 Ekonomik olması 13 30,09 Kolay çalışılabilir olması 8 19,04 Halı üretimine uygun olması 7 16,66 Kullanılan hammaddeye uygun olması 6 14,22 Toplam Tablo 19 da Dokusuz yüzey üretiminde tercih sebepleri incelendiğinde %30,9 ile ekonomik oluşunun en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. Bunu takiben ile üretimin hızlı olması ve kolay çalışabilir bir teknik olması, halı üretimine uygun olması ve %14,2 ile kullanılan hammaddeye uygunluğunun en az paya sahip olduğu tespit edilmiştir. İşletmelerden elde edilen veriler dokusuz yüzey üretiminin ekonomik oluşu en önemli tercih sebebidir İşletmelerde Dokusuz Yüzey Üretim Süreci Örneklem olarak alınan 3 işletmede farklı teknikler uygulandığından üretim süreçlerinde farklılıklar görülmektedir. Bu yüzden üretim süreçleri ayrı ayrı ele alınmıştır Dinarsu İşletmesinde üretim süreci; elyaf üretme- doku oluşturma- doku sabitleme- bitim işlemleri aşamalarından oluşmaktadır. İş 1: Elyaf Üretme İşlem 1. Tasarım yapmak İşlem Basamakları 1. Yapılacak elyafın renklerini belirleyiniz. 2. Renklerin birbirine birleşimini belirleyeniz.

123 105 İşlem 2. Hammaddeyi hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Kullanılacak hammadde türlerini belirleyiniz. 2. Elyaf özelliğine göre hammadde miktarını belirleyiniz. 3. Belirlenen miktarlarda hammaddeyi hazırlayınız. İşlem 3. Makineyi hazırlamak İşlem Basmakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Makine ayarlarını yapınız. 3. Makine ısısını belirleyiniz ( C) 4. Makineyi çalıştırınız. İşlem 4. Hammaddeyi eritip filament elyaf elde etmek İşlem Basamakları: 1. Hammaddeyi belirlenen miktarda ekstrudere koyunuz. 2. Ekstruderden pompalara, pompalardan düzelere giden hammaddeyi izleyiniz. 3. Düzelerden çıkan hammaddeyi kontrol ediniz. 4. Düzelerden yağlama silindirlerine giden hammaddeyi izleyiniz. İşlem 5. Filamente çekim uygulamak İşlem Basamakları: 1. Çekim silindirlerini kontrol ediniz. 2. Çekim silindirlerinin ısı ayarlarını yapınız. 3. Fırını kontrol ediniz. 4. Fırın ısı ayarını yapınız (130 C) 5. Yağlama silindirlerinden çekim silindirlerine gelen, buradan fırına geçen hammaddeyi izleyiniz.

124 Fırından çıkıp soğuk çekim silindirlerine gelen hammaddeyi izleyiniz. İşlem 6. Filamente kıvrım vermek. İşlem Basamakları: 1. Kıvrım makinesinin kontrolünü yapınız. 2. Kıvrım miktarını belirleyiniz (1cm de 2,4 adet). 3. Çekim silindirlerinden kıvrım makinesine gelen hammaddeyi izleyiniz. 4. Kıvrım verilen hammaddeye istenilen kıvrım verilip verilmediğini kontrol ediniz. İşlem 7. Kıvrım verilen filamenti fiske etmek. İşlem Basamakları: 1. Fiske yapılacak sobayı kontrol ediniz. 2. Makinenin ısı ayarını yapınız ( 130 C) 3. Kıvrım makinesinden sobaya geçen hammaddeyi izleyiniz. İşlem 8. Filament haldeki elyafı kesmek İşlem Basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Kesilecek hammaddenin hangi boylarda kesileceğini belirleyiniz. 3. Kesilen hammaddenin istenilen boylarda kesilip kesilmediğini kontrol ediniz. İşlem 9. Elyafı balyalamak İşlem Basamakları: 1. Kesim makinesinden gelip biriktirilen hammaddenin hangi miktarlarda balyalanacağını belirleyiniz. 2. İstenilen miktarda biriktirilen hammaddeyi balyalayınız. 3. Balyalanan elyafları depoya sevk ediniz.

125 107 İşlem 1. Tasarım yapmak İşlem Basamakları: 1. Oluşturulacak dokunun renklerini belirleyiniz. 2. Renklerin birleşim oranlarını belirleyiniz. İşlem 2. Elyafları hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Kullanılacak hammaddeyi belirleyiniz. 2. Kullanılacak hammadde miktarını belirleyiniz. İşlem 3. Harman hallaç makinesini hazırlayınız. İşlem basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Makine ayarlarını yapınız. 3. Makineyi çalıştırınız. İşlem 4. Elyafları harmanlamak İşlem Basamakları: 1. İstenilen miktarda elyafı makineye sevk ediniz. 2. Makineye sevk edilip açıcı silindirler yardımıyla açılan elyaf balyalarını izleyiniz. 3. Statik elektriklenmeyi önlemek için yapılan yağlama işleminin yağlama miktarını belirleyiniz (%6,5). 4. Yağlanan elyafların istenildiği şekilde yağlanıp yağlanmadığını kontrol ediniz. 5. İstenilen harman işleminin yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz. 6. Harmanlanan elyafları harman odasına sevk edilirken izleyiniz.

126 108 İşlem 5. Tarak makinesinde elyafları tülbent haline getirmek İşlem Basamakları: 1. Tarak makinesini kontrol ediniz. 2. Makine ayarlarını yapınız. 3. Harman odasından hava akımı ile tarak makinesine gelen elyafları izleyiniz. 4. Taranan elyafların yabancı maddelerden temizlenip temizlenmediğini kontrol ediniz. 5. Taranıp tülbent haline getirilen dokunun homojen dağılıp dağılmadığını kontrol ediniz. İş 3. Doku Bağlama İşlem 1. Tasarım yapmak İşlem Basamakları: 1. Oluşturulacak dokunun renklerini belirleyiniz. 2. Oluşturulacak dokunun desenini belirleyiniz. İşlem 2. Makineyi hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Tasarımı yapılan desene göre iğne sayısını belirleyiniz. 3. Tasarımı yapılan desene göre iğne dizilişini ayarlayınız. 4. Makineyi çalıştırınız. İşlem 3. Dokuyu bağlamak İşlem Basamakları: 1. Tarak makinesinden kat kat serilmiş gelen tülbent dokunun ilk iğneleme için geldiği 1. İğneleme ünitesinde iğnelenme işlemi yapılırken izleyiniz.

127 İğneleme ünitesinde iğneler yardımı ile birbirine dolaştırılan tülbentin 2. İğneleme ünitesinde iğneleme işlemi yapılırken izleyiniz. 3. İğnelenerek oluşturulan dokunun 3. İğneleme ünitesinde desen verilirken izleyiniz. 4. İstenilen desenin verilip verilmediğini kontrol ediniz. İşlem 4. Halıyı rulo haline getirmek İşlem Basamakları: 1. İğneleme makinesinden gelen halıyı kontrol ediniz. 2. Halını sarılacağı silindiri kontrol ediniz. 3. Rulo haline gelen halıyı düzgün sarılıp sarılmadığını kontrol ediniz. İş 4. Apre yapma İşlem 1. Makineyi hazırlayınız. İşlem Basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Lateks maddenin miktarını belirleyiniz. 3. Makine ısısını ayarlayınız. İşlem 2. Lateks maddeyi uygulamak İşlem Basamakları: 1. Rulo haline gelen halıyı açınız. 2. Isı yardımı ile halının arkasına lateks madde uygulanırken izleyiniz. 3. Lateks madde uygulanan halı soğutulurken maddenin istenilen miktarda uygulanıp uygulanmadığını kontrol ediniz.

128 110 İşlem 3. Dokuyu istenilen boylarda kesmek İşlem Basmakları: 1. Dokunu kesileceği boyutları belirleyiniz. 2. Lateks uygulandıktan sonra soğutulup kesilen halıyı izleyiniz. İşlem 4. Elde edilen halıyı rulo yapmak İşlem Basamakları: 1. Kesimi yapılan ürünün hangi boyda sarılacağını belirleyiniz. 2. Sarım boyu belirlenen ürünün sarılacağı silindiri kontrol ediniz. 3. Silindire sarılıp rulo haline gelen halıyı kontrol ediniz. İşlem 5. Barkot hazırlayıp halıyı paketlemek İşlem Basamakları: 1. Rulo haline getirilen ürünün özelliklerini bilgisayarda kontrol ediniz. 2. Bilgileri kontrol edilen barkotları basınız. 3. Ürün paketlenirken izleyiniz. 4. Paketlenen ürünün barkodunu yapıştırınız. 5. Ürünü depoya sevk ediniz. Salvin işletmesinde elyaf üretim yapılmamakta elyaflar balyalar halinde kullanılmak üzere hazır alınmaktadır. Üretim süreci doku oluşturma- doku bağlama- bitim işlemleri olarak devam etmektedir. Bu süreç aşağıdaki gibidir; İş 1: Elyafı Hazırlama İşlem 1. Tasarım yapmak İşlem Basamakları 1. Üretilecek ürünün renklerini belirleyiniz. 2. Renklerin birbirine birleşimini belirleyeniz.

129 111 İşlem 2. Hammaddeyi hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Kullanılacak hammadde türlerini belirleyiniz. 2. Ürün özelliğine göre hammadde miktarını belirleyiniz. 3. Belirlenen miktarlarda hammaddeyi hazırlayınız. İşlem 3. Makineyi hazırlamak İşlem Basmakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Makine ayarlarını yapınız. 3. Makineyi çalıştırınız. İş 2. Doku Oluşturma İşlem 1. Elyafları harmanlamak İşlem Basamakları: 1. Balya halinde gelen hammaddeler kantarlarda tartarak harman ünitesine taşıyınız. 2. Hammaddelerin karışım oranlarını ayarlayınız 3. Makineye sevk edilip balya açıcı silindirler yardımıyla açılan elyaf balyalarını izleyiniz. 4. İstenilen harman işleminin yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz. 5. Açılan ve harmanlanan elyafların tarak makinesine geçişini izleyiniz. İşlem 5. Tarak makinesinde elyafları tülbent haline getirmek İşlem Basamakları: 1. Tarak makinesini kontrol ediniz. 2. Makine ayarlarını yapınız. 3. Harman hallaçtan hava akımı ile tarak makinesine gelen elyafları izleyiniz.

130 Taranan elyafların yabancı maddelerden temizlenip temizlenmediğini kontrol ediniz. 5. Taranıp tülbent haline getirilen dokunun homojen dağılıp dağılmadığını kontrol ediniz. İş 3. Doku Bağlama İşlem 1. Makineyi hazırlamak. İşlem Basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Makine su basıncını ayarlayınız. 3. Makineyi çalıştırınız. İşlem 2. Dokuyu bağlamak İşlem Basamakları: 1. Tarak makinesinden kat kat serilerek su jeti ünitesine gelen tülbenti izleyiniz. 2. Tülbente su basıncı uygulanırken izleyiniz. 3. Su basıncı sonucu keçeleşmiş ürünü kontrol ediniz. 4. Su jeti ünitesinden kullanımın ardından kalan su vakumlanırken izleyiniz. 5. Tekrar kullanılmak üzere filtre işlemine tabi tutulan suyu kontrol ediniz. 6. Su jeti ünitesinde çıkan ürün kurutulmak için fırına girerken izleyiniz. 7. Fırından çıkan ürünün kuruyup kurumadığını kontrol ediniz. İşlem 3. Elde edilen ürünü rulo yapmak İşlem Basamakları: 1. Fırından çıkan ürün sarım yapılırken kenarlardan kesilmesiniz izleyiniz. 2. Kesimi yapılan ürünün hangi boyda sarılacağını belirleyiniz. 3. Sarım boyu belirlenen ürünün sarılacağı silindiri kontrol ediniz. 4. Silindire sarılıp rulo haline gelen halıyı kontrol ediniz.

131 113 İşlem 5. Etiket hazırlayıp halıyı paketlemek İşlem Basamakları: 1. Rulo haline getirilen ürünün özelliklerini bilgisayarda kontrol ediniz. 2. Bilgileri kontrol edilen etiketlerini basınız. 3. Ürün paketlenirken izleyiniz. 4. Paketlenen ürünün barkodunu yapıştırınız. 5. Ürünü depoya sevk ediniz. Bayteks işletmesinde üretim süreci; elyaf üretim ve doku oluşturma aynı anda gerçekleşmektedir. Bu süreci doku bağlama ve bitim işlemleri takip etmektedir. Bu süreç aşağıda olduğu gibidir. İş 1: Elyaf Üretme ve Doku Oluşturma İşlem 1. Tasarım yapmak İşlem Basamakları 1. Üretilecek ürünün hammadde türünü belirleyiniz. 2. Üretilecek ürünün renklerini belirleyiniz. İşlem 2. Hammaddeyi hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Ürün özelliğine göre hammadde ve boya miktarını belirleyiniz 2. Kullanılacak hammadde ve boyanım birbirlerine birleşim oranlarını belirleyiniz( 1375kg pp granül, 25 kg masterbatch boya). 3. Belirlenen miktarlarda hammadde ve boyayı makineye sevk etmek üzere hazırlayınız.

132 114 İşlem 3. Makineyi hazırlamak İşlem Basmakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Makine ayarlarını yapınız. 3. Makineyi çalıştırınız. 4. Makineyi (ekstruder) ısıtınız (250 C). İşlem 4. Hammaddeyi eritip filament elde etme İşlem Basamakları: 1. Hammadde belirlenen miktarda silo ile beslenip, vakumlama sistemi ile dozajlama ünitesine sevk edilirken izleyiniz. 2. Volumetrik oranda karıştırılan hammadde ve boyanın önceden ısıtılmış extrudere sevk edilirken izleyiniz. 3. Eriyen hammaddenin yüksek basınçla ölçüm bölgesine itilirken izleyiniz. (260 C). 4. Ekstruderdeki filtre yardımı ile hammadde ve boya içindeki cisimler temizlenirken izleyiniz. 5. Hammadde ve boya içindeki yabancı cisimlerin temizlenip temizlenmediğini kontrol ediniz. 6. Belirlenen birim ölçüde hammadde pompalar ile düzelere itilirken izleyiniz. 7. Üzerinde 1072 adet delik bulunan kalıplardan filamen halini alan hammaddeyi izleyiniz. İşlem 5. Filamente çekim uygulamak İşlem Basamakları: 1. Filament halini alan hammadde Quaench adı verilen soğutucu ünitede birbirine yapışmadan inebilmesi için soğutulurken izleyiniz. 2. Filamentlerin birbirine yapışıp yapışmadığını kontrol ediniz. 3. Jetler sayesinde çekim uygulanan filmentler incelirken izleyiniz (120mbar)

133 115 İşlem 6.Filamenti serip doku oluşturmak İşlem Basamakları: 1. İnceltilen filamentler flepse gelirken izleyiniz. 2. Flepsin sağa ve sola hareket etmesi ile belte püskürtülen flamanetleri izleyiniz. 3. Belt e püskürtülen filamentlerin homojen olup olmadığını kontrol ediniz. 4. Belt in birim ölçüdeki emiş gücü (hava emiş) ile Belt e serilen filamentleri izleyiniz. İş 2. Dokuyu bağlama ve baskı yapma İşlem 1.Tasarım yapmak İşlem Basamakları: 1. Baskı yapılacak dokunun desenini belirleyiniz 2. Baskı çeşidini belirleyiniz. 3. Baskı renklerini belirleyiniz. İşlem 2. Makineyi hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Doku bağlamak için kullanılan kalenderlerin ısısını ayarlayınız. İşlem 3. Dokuyu Bağlamak ve baskı uygulamak İşlem Basamakları 1. Belirlenen ölçüde homojen olarak serilen Belt ten filamentler kalenderlere gelirken izleyiniz. 2. Filamentler üst ve alt kalenderlerde (baskı silindiri) belirlenen ve birim oranda uygulanan sıcaklık ile sıkıştırılarak hem bağlanana hem de bitim işlemi (baskı) uygulanan kumaşı izleyiniz.

134 Dokunu bağlanıp bağlanmadığını kontrol ediniz. 4. Uygulanan baskıyı kontrol ediniz. 5. Kalenderlerde desenlendirilen kumaş soğutma rolunden geçerken izleyiniz (8 C) İş 3. Bitim İşlemleri ve Paketleme İşlem 1. Makineyi hazırlamak İşlem Basamakları: 1. Makineyi kontrol ediniz. 2. Kullanılacak bitim işlemi maddesini belirleyiniz. 3. Kullanılacak maddeyi hazırlayınız. İşlem 2. Bitim İşlemi Yapmak (Hidrofilik kimyasal madde uygulamak). İşlem Basmakları: 1. Püskürtme aparatlarını kontrol ediniz. 2. Kumaşa hidrofilik madde püskürtülürken izleyiniz. 3. Kumaş Winder de (sarıcı) sarılırken izleyniz. İşlem 3. Kumaşı kesip rulo halinde sarıp paketlemek İşlem Basamakları: 1. Kumaşın hangi boy ve enlerde kesileceğini belirleyiniz. 2. Winder e sarılan kumaşı kesilmek üzere rewindere aktarılırken izleyiniz. 3. Paketlenirken kontrol ediniz 4. Paketlendikten sonra ambara sevk ediniz.

135 Ürün Özellikleri Örneklem olarak alınan 3 işletmede farklı teknikler uygulandığından üretim süreçlerinde farklılıklar görülmete ve çeşitli ürünler üretilmektedir. Bazı ürünlerin üretimi birden fazla teknikle mümkün olsa da ürünler farklı özelliklere sahip olmaktadırlar. İşletmelerde üretilen ürün çeşitleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 20 da sunulmuştur. Tablo 11. Ürün Dağılımı Üretilen ürünler F % Astar 6 13,04 Halı 7 15,21 Hijyen 13 28,27 Medikal 13 28,27 Suni deri taşıyıcı 7 15,21 Toplam ,00 N=20 Tablo 20 de işletmelerde üretilen ürünlerin dağılımına bakıldığında işletmelerde en çok üretilen ürünler; aynı değerle %28 hijyen ve medikal ürünleridir. Bunu halı ve suni taşıyıcılar takip etmektedir. En düşük değere sahip ürün ise astarlardır. Hijyenik ürünler içerisinde makyaj pamuklar, hasta bezileri, kadın pedleri ve çocuk bezleri, ağda bezleri, ıslak mendil ve temizlik bezleri olmak üzere çeşitli ürünler bulunmaktadır. Örneklem grubunu oluşturan işletmeler dışında dünyada ve Türkiye de bu ürünlerin yanı sıra tıbbı ve hijyen ve inşaat sektörlerinde kullanılan ürünler üretim ve tüketim açısından ön plandadırlar.

136 118 Tablo 21 de işletmelerde üretilen ürünlerin özellikleri incelenmiştir. Tablo 21. Ürün özellikleri dağılımı Ürünler Gramaj Emicilik Filtre Özelliği Nefes Alabilirlik Yoğunluk Pürüzlülük/ Pürüzsüzlük Sterilizasyon Gözeneklilik Su İticilik İklim Şartlarına Dayanım Antistatik Mukavemet Uzama/ Elastikiyet Güç Tutuşurluk Isıya Dayanıklılık Antimikrobi yel Toplam Ambalaj Astar Filtre Halı Hijyen İnşaat/İzolasy on Keçe Medikal Otomotiv S.DeriTaşıyıc ı Tarım/Seracıl ık f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % f % ,66 5 8,33 5 8, , ,33 5 8, ,90 5 7,81 5 7, ,94 5 7, , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,2 10 9, , , , , , ,92 6 9,23 5 7, ,46 3 4, , , , , ,82 9 7, , ,13 7 5,69 3 2, ,38 2 2,89 5 7, ,14 5 7,24 3 4,34 5 7, ,53 4 7,69 2 3,84 6 9, ,63 2 4, ,88 2 4,25 3 6, ,63 3 6, , , , ,56 7 5, , , , , , , , , , ,94 3 2,43 4 7,69 5 9, ,46 7 3, , , , , ,5 5 10,41 3 6, , ,5 6 12,5 6 12,5 4 8, , ,52 Tela 7 14, , , ,89 4 8,51 3 6, ,63 4 8, , ,40 Yatak/Mobily a 13 14, ,77 7 7,95 7 7, , , , , ,12 Toplam , , , , , , , , , , , , , , ,

137 119 Tablo 21 de işletmelerde üretilen ürünler içerisinde en çok özelliği bünyesinde bulunduran ürün %14,22 ile medikal ürünleridir. Bu ürünü sırası ile hijyen, yatak/mobilya, otomotiv, inşat/izolasyon, filtre, astar, suni deri taşıyıcı, ambalaj, tarım/seracılık, tela, keçe ve halı takip etmektedir. Medikal ürünleri; en yüksek değerle 11,38 ile sterlizasyon özelliğine sahiptirler. Bu özelliği sırası ile antimikrobiyel, emicilik, güç tutuşurluk, antisatatik, nefes alabilirlik, su iticilik, gramaj, yoğunluk, uzama / elastikiyet ve pürüzlük / pürüzsüzlük özelliklerine sahiptir. Hijyen ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %11,82 ile emicilik, nefese alabilirlik, yoğunluk, sterilazyon, gözeneklilik, antimikrobiyel özellikleri en yüksek ve aynı değere sahiptirler. Bu özellikleri sırası ile gramaj, pürüzlülük/pürüzsüzlük, mukavemet özellikleri takip etmektedir. Yatak/ mobilya ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %14,77 ile gramaj, nefes alabilirlik, güç tutuşurluk özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri sırası ile mukavemet, uzama/elastikiyet, su iticilik ve antistatik özellikler takip etmektedir. Otomotiv ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %10,14 ile nefes alabilirlik, iklim şartlarına dayanım, su iticilik, antistatik, mukavemet, güç tutuşurluk, antimikrobiyel özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri sırası ile yoğunluk, gözeneklilik, filtre özelliği, sterilizasyon ve gramaj özellikleri takip etmektedir. İnşaat/izolasyon ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %20 ile mukavemet en yüksek değere sahip özelliktir. Bu özelliği sırası ile iklim şartlarına dayanım, gramaj, ısıya dayanıklılık, nefes alabilirlik, yoğunluk, güç tutuşurluk, antistatik özellikleri takip etmektedir. Filtre ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %10,94 ile filtre özelliği, sterilazyon, gözeneklilik, iklim şartlarına dayanım, mukavemet, güç tutuşurluk, antimikrobiyel özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özelliği sırası ile gramaj ve emicilik özellikleri takip etmektedir.

138 120 Astar ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %10 ile gramaj, nefes alabilirlik, su iticilik, mukavemet, antimikrobiyel özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özelliği sırası ile sterilazyon, gözeneklilik, uzama/elastikiyet, güç tutuşurluk, yoğunluk, iklim şartlarına uygunluk, antistatik özellikleri takip etmektedir. Suni deri taşıyıcı ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %13,46 ile mukavemet, uzama/elastikiyet, güç tutuşurluk, antimikrobiyel özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özelikleri sırası ile gramaj, antistatik, iklim şartlarına dayanım, nefes alabilirlik, su iticilik ve gramaj özellikleri takip etmektedir. Ambalaj ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %12 ile sterilazyon, su iticilik, iklim şartlarına dayanım, mukavemet, güç tutuşurluk, ısıya dayanıklılık, antimikrobiyel özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri gramaj ve yoğunluk özellikleri takip etmektedir. Tarım/seracılık ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden %12,5 ile nefes alabilirlik, mukavemet, uzama/elastikiyet, güç tutuşurluk özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri gramaj, sterilazyon, antistatik, gözeneklilik, iklim şartlarına dayanım özellikleri takip etmektedir. Tela ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden % 14,89 ile gramaj, yoğunluk, iklim şartlarına dayanım özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri su iticilik, uzama/elastikiyet, antimikrobiyel, güç tutuşurluk, antistatik, mukavemet özellikleri takip etmektedir. Keçe ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden % 14,82 ile gramaj, yoğunluk, mukavemet özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri su iticilik, iklim şartlarına dayanım, güç tutuşurluk, antimikrobiyel, antisatatik, uzama/elastikiyet özellikleri takip etmektedir. Halı ürünlerinin sahip olduğu özelliklerden % 15,22 ile gramaj, su iticilik, iklim şartlarına dayanım, antistatik, güç tutuşurluk özellikleri en yüksek ve aynı değere sahip özelliklerdir. Bu özellikleri antimikrobiyel, ve nefes alabilirlik özellikleri takip etmektedir. Örneklem grubu oluşturan işletmelerde üretilen ürünlerin özelliklerinin genel dağılımı incelendiğinde ürünlerde en çok bulunan % 11,39 ile mukavemet özelliği en

139 121 yüksek değere sahiptir. Bu özelliği gramaj, antimikrobiyel, güç tutuşurluk, nefes alabilirlik, iklim şartlarına dayanım, yoğunluk, su iticilik, sterilizasyon, antistatik, uzama/elastikiyet, gözeneklilik, emicilik, ısıya dayanıklılık, pürüzlülük/pürüzsüzlük özellikleridir. En düşük değere sahip özellik ise %1,38 ile filtre özelliğidir Boyama ve Baskı Özellikleri İşletmelerde hangi işletmelerde boyama yapıldığı ile ilgili veriler incelendiğinde; Bayteks ve Dinarsu işletmelerinde boyama işlemi uygulandığı, Salvin işletmesinde ise bazen boyama işlemi uygulandığı saptanmıştır. Boyama yapılan işletmelerde; elyaf üretim aşamasında hammadde, boyarmadde ile extruder içerisinde eriyik halde iken renklendirilmektedir. İşletmelerde üretilen ürünlere uygulanan boyama işleminde kullanılan boyarmadde çeşitleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 22 de sunulmuştur Tablo 22. Boyarmadde dağılımı Boyarmaddeler f % Reaktif boyarmaddeler 3 13,04 Masterbatch boyalar 13 56,22 Su bazlı boyalar 7 30,43 Toplam N=20 Tablo 22 de boyama işlemi yapılan işletmelerde 3 farklı boyarmaddenin kullanıldığı tespit edilmiştir. En çok kullanılan boyarmadde % 56 ile masterbatch boyalardır. Bunu sırası ile su bazlı boyalar ve reaktif boyarmaddeler takip etmektedir. Masterbatch boyalar; elyafların, eritip şekillendirme aşamasında plastik ham maddeye katılan, granül biçimindeki boyalardır. Masterbatch ve su bazlı boyalar sentetik elyafların boyanmasında tercih edilmektedirler. Reaktif boyalar genelde doğal elyafların boyanmasında tercih edilen boyalardır. Ayrıca Masterbatch boyalar elyaf üretim

140 122 sırasında uygulanırken, su bazlı ve reaktif boyarmaddeler baskı işlemleri sırasına kullanılan boyarmaddelerdir. İşletmelerde hangi işletmelerde baskı tekniği ile ilgili veriler incelendiğinde Bayteks işletmesinde üretilen ürünlere baskı işlemi uygulandığı, Salvin işletmesinde bazen baskı işlemi uygulandığı tespit edilmiştir. Dinarsu işletmesinde ise baskı işlemi uygulanmadığı saptanmıştır. İşletmelerde üretilen ürünlere uygulanan baskı işleminde kullanılan teknikler ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 23 te sunulmuştur. Tablo 23. Baskı teknikleri Baskı teknikleri f % Baskı silindirleri 7 36,86 Serigrafi baskı 6 31,57 Flesko baskı 6 31,57 Toplam N=20 Tablo 23 teki veriler incelendiğinde işletmelerde uygulanan baskı tekniklerinin %36,8 oranında Salvin işletmesinde baskı işlemi, baskı silindirleri ile yapılmaktadır ve çiçek, zig-zag, yol desenli baskı desenleri kullanılmaktadır. Baytesk işletmesinde ise %31,5 ile serigrafi baskı ve %31,5 oranında flesko baskı teknikleri uygulandığı tespit edilmiştir. İşletmelerde serigrafi baskılarda reaktif boyarmaddeler ile baskı yapılmaktadır. Kumaş üzerine pigment bazlı mürekkepler ile yapılan baskı işleminin ardından, kumaş cinsine ve istenen haslık özelliklerine göre o C arasında fiksaj-sabitleme işlemi uygulanmaktadır. Baskı silindirleri uygulanan baskı işlemi ürün kalanderlerde iken uygulanan bir baskı tekniğidir.

141 Bitim İşlemeleri İşletmelerde üretilen ürünlere uygulanan bitim işlemleri ile ilgili veriler değerlendirilerek sonuçları Tablo 24 da sunulmuştur. Tablo 24. Bitim işlemleri Bitim İşlemleri f % Antistatik 5 6,49 Su ve kir iticilik 11 14,28 Güç tutuşurluk 12 15,58 Antimikrobiyel 7 9,09 Laminasyon 12 15,58 Kalandırlama 6 7,79 Yakma 3 3,89 Tüylendirme 3 3,89 Delme 3 3,89 Çekmezlik 15 19,48 Toplam Tablo 24 da İşletmelerde uygulanan bitim işlemleri ile ilgili elde edilen veriler doğrultusunda en başta %19,48 ile çekmezlik işlemi uygulanmaktadır. Bu işlemi laminasyon, güç tutuşurluk, su ve kir iticilik, antimikrobiyel, kalandırlama, antistatik bitim işlemleri takip etmektedir. En az uygulanan bitim işlemleri ise yakma, tüylendirme ve delme bitim işlemleridir. Uygulanan bu bitim işlemleri üretilen ürün özelliklerine göre farklılıklar göstermektedir.

142 Dokusuz Yüzeyler İle İlgili Görüşler İşletmelerde çalışan bireylerin dokusuz yüzeyler ile ilgili görüşleri değerlendirilerek sonuçları Tablo 25 de sunulmuştur Tablo 25. Dokusuz Yüzey Ürünler İle İlgili Görüşler Ürünler f % Çocuk bezi 10 16,66 Filtre 8 13,33 Islak mendil 16 26,68 Medikal 12 20,00 Temizlik bezi 14 23,33 Toplam ,00 Örneklem grubu oluşturan işletmelerde çalışan bireylerin dokusuz yüzeyler ile ilgili görüşleri dokusuz yüzey halı üretiminde büyük oranda azalma olduğu yönündedir. Bu azalmanın aksine çeşitli alanlarda gün geçtikçe büyük oranlarda artış meydana geldiği söylenmektedir. Dokusuz yüzey üretiminde %26,68 ile ıslak mendil, %23,33 temizlik bezi, %20 medikal, %16,66 çocuk bezi, %13,33 filtre ürünlerinde artış olduğu ve bu ürünlerde gelecekte yüksek oranda büyüme beklendiği bildirilmiştir.

143 Bilgi Formları Bilgi Formu 1. Örnek No: 1 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Salvin Tekstil Ürünün Cinsi: Ağda Bezi Ürünün Boyutları: 82gr/ m² Kullanılan Hammaddeler: % 80 polyester - % 20 polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Mekanik serme Doku Bağlama Tekniği: Su jeti ünitesi Bitim İşlemleri: Fiskeleme, kurutma Kullanım Alanı: Medikal Hijyen

144 126 Bilgi Formu 2. Örnek No: 2 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Salvin Tekstil Ürünün Cinsi: Islak mendil bezi Ürünün Boyutları: 45gr/ m² Kullanılan Hammaddeler: %30 viskon- %70 polyester Doku Oluşturma Tekniği: Mekanik serme Doku Bağlama Tekniği: Su jeti üntesi Bitim İşlemleri: Baskı- Kurutma- Fiske Kullanım Alanı: Hijyen

145 127 Bilgi Formu 3. Örnek No: 3 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Salvin Tekstil Ürünün Cinsi: Suni deri altı taşıyıcı Ürünün Boyutları: 100gr/ m² Kullanılan Hammaddeler: % 100 polyester Doku Oluşturma Tekniği: Mekanik serme Doku Bağlama Tekniği: Su jeti ünitesi Bitim İşlemleri: Kurutma- Fiskeleme Kullanım Alanı: Deri Ürünler

146 128 Bilgi Formu 4. Örnek No: 4 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Salvin Tekstil Ürünün Cinsi: Çok amaçlı (spunlace) bez Ürünün Boyutları: 70 gr/ m² Kullanılan Hammaddeler: % 100 polyester Doku Oluşturma Tekniği: Mekanik serme Doku Bağlama Tekniği: Su jeti ünitesi Bitim İşlemleri: Baskı Kurutma Fikseleme Kullanım Alanı: Çeşitli örtü Kaplama Battaniye

147 129 Bilgi Formu 5. Örnek No: 5 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Salvin Tekstil Ürünün Cinsi: Temizlik bezi Ürünün Boyutları: 70 gr/ m² Kullanılan Hammaddeler: % 80 Vikson- % 20 Polyester Doku Oluşturma Tekniği: Mekanik serme Doku Bağlama Tekniği: Su jeti ünitesi Bitim İşlemleri: Baskı - Kurutma- Fikseleme Kullanım Alanı: Temizlik Ürünü

148 130 Bilgi Formu 6. Örnek No: 6 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Dinarsu Ürünün Cinsi: Zemin halı Ürünün Boyutları: 650 g/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: İğneleme Bitim İşlemleri: Sırt kaplama (Lateks) Soğutma Kullanım Alanı: Konut alanları

149 131 Bilgi Formu 7. Örnek No: 7 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Dinarsu Ürünün Cinsi: Zemin halı Ürünün Boyutları: 650 g/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: İğneleme Bitim İşlemleri: Sırt kaplama (Lateks) Soğutma Kullanım Alanı: Konut alanları

150 132 Bilgi Formu 8. Örnek No: 8 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Dinarsu Ürünün Cinsi: Zemin halı Ürünün Boyutları: 1800 g/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: İğneleme Bitim İşlemleri: Sırt kaplama (Lateks) Lastik Kaplama - Soğutma Kullanım Alanı: Konut ve Otomotiv

151 133 Bilgi Formu 9. Örnek No: 9 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Dinarsu Ürünün Cinsi: Zemin halı Ürünün Boyutları: 2400 g/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: İğneleme Bitim İşlemleri: Sırt kaplama (Lateks) Lastik Kaplama - Soğutma Kullanım Alanı: Otomotiv

152 134 Bilgi Formu 10. Örnek No: 10 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Dinarsu Ürünün Cinsi: Zemin halı Ürünün Boyutları: 1800 g/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: İğneleme Bitim işlemleri: Sırt kaplama (Lateks) - Soğutma Kullanım Alanı: Konut alanları

153 135 Bilgi Formu 11. Örnek No: 11 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Bayteks Ürünün Cinsi: Çok amaçlı kumaş Ürünün Boyutları: 65 g/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: Sıcak Silindirler ile Bağlama Bitim işlemleri: Kalender Kullanım Alanı: Yatak sektörü- Çanta Elbise Kılıfı

154 136 Bilgi Formu 12. Örnek No: 12 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Bayteks Ürünün Cinsi: Çok amaçlı baskılı kumaş Ürünün Boyutları: 80 gr/ m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: Sıcak silindirler ile bağlama Bitim işlemleri: Kalander, baskı Kullanım Alanı: Yatak sektörü- Çanta Elbise Kılıfı

155 137 Bilgi Formu 13. Örnek No: 13 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Bayteks Ürünün Cinsi: Çok amaçlı baskılı kumaş Ürünün Boyutları: 80 gr/m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku oluşturma tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: Sıcak silindirler ile bağlama Bitim İşlemleri: Kalander, baskı Kullanım Alanı: Yatak sektörü- Çanta Elbise Kılıfı

156 138 Bilgi Formu 14. Örnek No: 14 İncelenme Tarihi: Üretim Yeri: Bayteks Ürünün Cinsi: sıvı emici kumaş Ürünün Boyutları: 13g/ m² Kullanılan Hammaddeler: Polipropilen Doku Oluşturma Tekniği: Sonsuz elyaf serme Doku Bağlama Tekniği: Sıcak silindirler ile bağlama Bitim İşlemleri: hidrofillik Kullanım Alanı: çocuk bezi, bayan hijyen