İNTİHAR BOMBACILARI VE ÖLÜMÜN RASYONELLEŞTİRİLMESİ. Suicide Bombers and Rationalization of Death

Transkript

1 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 67 İNTİHAR BOMBACILARI VE ÖLÜMÜN RASYONELLEŞTİRİLMESİ Suicide Bombers and Rationalization of Death Bilal Sevinç* Özet İntihar saldırıları dünyada birçok terör örgütü tarafından kullanılan bir terör eylemidir. Çok farklı ideolojilere sahip terör örgütlerinin (örneğin, dini motifli, sol ve bölücü örgütler) seçmiş oldukları hedeflerine karşı intihar saldırısı eylemi gerçekleştirdikleri bilinmektedir. İntihar saldırılarının başarıyla neticelenme olasılığının yüksek olması ve hedefe yüksek oranda zayiat verdirilmesi, bu eylemi terör örgütleri açısından cazip hale getirmektedir. Literatür taramasına dayanan bu çalışmada, kimlerin intihar bombacısı olduğu olgusu üzerine yoğunlaşılmıştır. Bu bağlamda, intihar bombacılarının demografik özellikleri incelenmiş ve sonu ölüm olmasına rağmen intihar bombacılarının bunu nasıl rasyonelize ettikleri ve hangi faktörlerin intihar bombacılarını motive ettiği sorularına yanıt aranmıştır. İntihar saldırısı organizatörleri de ayrı bir başlık altında ele alınmıştır. Çalışma sonucunda, intihar bombacılarının ülkelere ve terör örgütlerine genellenebilecek bir profilinin olmadığı; intihar bombacılarını motive eden faktörlerin çok yönlü olabildiği; şehit olma isteği gibi dini beklentilerin yanı sıra ekonomik, psikolojik ve sosyolojik boyutları bulunan diğer birçok unsurun da motive edici olabildiği; süreçte intihar saldırısı organizatörlerinin önemli rol oynadığı görülmüştür. Anahtar Kelimeler: İntihar bombacısı, intihar saldırısı, motivasyon, demografik özellikler, intihar saldırısı organizatörleri. Abstract Suicide attack is an act of terrorism used by many terrorist organizations across the world. It is known that terrorist organizations with very different ideologies (i.e. religiously motivated, left wing, separatist) have conducted suicide attacks against their targets. Higher possibility of success through suicide attacks and * Dr., 4. Sınıf Emniyet Müdürü, Bitlis Emniyet Müdürlüğü, Asayiş Şube Müdürü, bilalsevinc78@hotmail.com

2 68 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) inflicting higher casualties on targets make it attractive to terrorist organizations. This study which is based on literature review focuses on suicide bombers. In this context, demographic characteristics of suicide bombers are examined and answer to the questions of how they rationalize this act ending up with death and what kind of factors motivate them are sought. Organizers of the suicide attacks is another topic examined in the study. Results of the study reveal that there is no profile of suicide bombers generalizable to different countries and terrorist organizations; factors that motivate suicide bombers are very versatile; religious expectations such as desire to be a martyr as well as many other factors which have economic, psychological and sociological dimensions can be motivating, and organizers of suicide attacks play an important role in this process. Keywords: Suicide bomber, suicide attack, motivation, demographic characteristics, organizers of suicide attacks Giriş İnsanların kendi vücudunu bir bomba yaparak ya da içerisinde kendisinin bulunduğu bomba yüklü bir aracı patlatarak hayatına son vermesi o kadar da basit bir iş olmasa gerektir. Gerçekleştirdikleri ses getirici eylemlerle intihar bombacıları sıklıkla dünya gündemindeki yerlerini almakta ve halen birçok ülkenin çözümlenemeyen sorunlar listesinde bulunmaktadır. Peki, kimdir bu intihar bombacıları; belirli bir intihar bombacısı profili bulunmakta mıdır; ne tür faktörler intihar bombacısı olmaya motive etmektedir; intihar saldırısı organizatörlerinin süreçteki rolü nedir? Literatür taramasına dayanan bu çalışmada, spesifik bir örgüt üzerine odaklanmadan genel bir bakış açısıyla literatürde önde gelen çalışmalar incelenerek yukarıda yazılı olan sorulara yanıt bulunmaya çalışılmıştır. İntihar saldırıları en ölümcül ve şiddet yoğunluklu terör eylemlerindendir. Şiddet içerikli terörizm taktikleri; görsel (demonstrative), yıkıcı (destructive) ve intihar terörizmi olarak sınıflanabilir. Görsel terörizmin genel amacı; daha fazla kişinin örgüte katılımının sağlanması ve karşı tarafa baskı unsuru olarak kullanılacak sempatizanların ve üçüncü tarafların kazanılmasıdır. Hedef kitlenin dikkatini çekmek amacıyla teröristler, rehin alma, uçak kaçırma, önceden bildirimi yapılan patlayıcı madde yerleştirme gibi taktikleri kullanırlar. Asıl amaç; insanlara zarar vermekten ziyade, seslerini ve politik hedeflerini mümkün olduğunca çok kişiye duyurmaktır. Yıkıcı terörizm, karşı tarafı baskı altına almak için kullanılan ölümcül bir yöntemdir. Hedef kitleye mümkün olduğunca çok zarar verilmek istenir (Pape, 2005). Rastgele, ayrım gözetmeksizin ve geniş kitlelere yönelik olarak gerçekleştirilen yıkıcı terörizm, genelde tepki çekmekte ve hoş görülmemektedir. Ancak, bazı özel durumlarda eylemi gerçekleştirenlere karşı daha fazla sempati duyulmasına da neden olabilmektedir. Filistinli grupların İsrail e karşı gerçekleştirdiği eylemler bu özel durumlara örnek olarak verilebilir (Kalvas & Cuenca, 2005; ayrıca bkz. Aydın, 2006: 19). Diğer terörizm türleri ile karşılaştırıldığında intihar terörizmi çok daha fazla şiddet içermektedir. Esas fark ise, karşı

3 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 69 tarafa daha çok zarar verilmesi amacıyla saldırıyı gerçekleştirenin kendi hayatını feda etmesi ve bunu yaparken sağlam kalma beklentisi içerisinde olmamasıdır. İntihar saldırıları dünya tarihinde ilk defa savaşlarda (örneğin, Kamikaze olarak bilinen Japon savaş pilotları tarafından) ve suikastlarda (örneğin, Hasan Sabbah ın fedaileri tarafından) kullanılmıştır. Bugün bilinen manadaki intihar saldırıları ise Ortadoğu kökenlidir ve ilk olarak 1983 yılında Lübnan Hizbullahı tarafından kullanılmıştır. Ardından, yine Ortadoğu kökenli olan İslami Cihat ve Hamas gibi dini motifli örgütlerce de kullanıldığı görülmüştür (Alkan, 2006; Lewis, 2003; Nikbay, 2001). Halen Tamil Kaplanları (Liberation Tigers of Tamil Eelam-LTTE) ve El-Kaide terör örgütü gibi gruplar tarafından da kullanılan intihar saldırıları, Türkiye de ilk defa (1996 yılında) PKK terör örgütü tarafından ve daha sonraları ise DHKP/C ve El Kaide terör örgütünün Türkiye unsurları tarafından kullanılmıştır (Alkan, 2011). 1 İntihar saldırıları genel olarak, politik bir amaca ulaşmak için, devlet adamları, önemli şahsiyetler, sembolik değere sahip mekânlar gibi seçilmiş hedeflere ve/veya rastgele olarak sivillere karşı gerçekleştirilen ve eylemcinin saldırıyı gerçekleştirdiğinde öleceğinin farkında olduğu aşırı şiddet içerikli eylemler olarak tanımlanabilir (Alkan, 2011). Diğer terör eylemlerinden farklı olarak intihar saldırısı, intihar bombacısının başarılı bir şekilde kendini öldürmesi üzerine planlanmaktadır (Weinberg, Pedahzur & Canetti-Nisim, 2003). İntihar saldırısı kavramı yerine intihar eylemi, intihar terörizmi, intihar bombalaması, şehitlik operasyonu, intihar operasyonu gibi kavramlar; intihar bombacısı kavramı yerine ise, intihar eylemcisi, intihar teröristi, cinayet bombacısı gibi kavramlar kullanılabilmektedir. Eylemi planlayan örgütler ise intihar bombacısını, intihar komandosu, feda eylemcisi, şehitler gibi kavramlarla tanımlayabilmektedir (Cronin, 2003; Zedalis, 2004). İntihar saldırılarının sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Örneğin 1980 lerde yılda ortalama 3 intihar saldırısı gerçekleştirilmişken, bu rakam 1990 larda yılda ortalama 10 a çıkmıştır ve 2002 yıllarında yıllık 40 tan fazla intihar saldırısı gerçekleşmiş; 2003 yılında ise intihar saldırısı sayısı 50 yi bulmuştur. Bu rakamlar Filistinli grupların İsrail e karşı ve Irak ın Amerika ya karşı intihar saldırıları ile birlikte, Taliban ve El-Kaide bağlantılı terör saldırılarını da içermektedir ve 2003 yılları arasında intihar saldırıları tüm terör eylemlerinin %3 ünü oluşturmasına rağmen vermiş olduğu ölümcül zararlar tüm saldırıların %48 ini oluşturmaktadır. Bu oran intihar saldırılarının diğer terör eylemlerinden 12 kat daha fazla ölümcül olduğunu göstermektedir. Başta Ortadoğu toprakları olmak üzere, yabancı orduların işgali ile işgal altındaki topraklarda artan intihar saldırıları arasında yakın ilişki bulunmaktadır (Pape, 2005). Gambetta ya (2005) göre intihar saldırılarının genellenebilir bazı özellikleri bulunmaktadır. Bunlar: (1) Tüm intihar saldırılarını planlayan ve destekleyen bir örgüt bulunmaktadır, (2) Farklı ideolojik yapılara sahip silahlı örgütler (dini motifli, sol, bölücü, yılları arasında PKK, DHKP/C ve El Kaide nin Türkiye unsurları tarafından 40 intihar saldırısı gerçekleştirilmiştir. Bu intihar saldırılarının 24 ü neticelendirilmiş, 16 sı ise teşebbüs aşamasında kalmıştır. Bu saldırıların 27 si (%67.5) PKK, 9 u (%22.5) DHKP/C ve 4 ü (%10) El- Kaide tarafından gerçekleştirilmiştir. Neticelendirilen 24 intihar saldırısının ise 16 sını (%66.7) PKK, 4 ünü (%16.7) DHKP/C ve 4 ünü de (%16.7) El Kaide nin Türkiye Unsurları yapmıştır (Alkan, 2006).

4 70 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) ulusalcı vb.) intihar saldırılarını bir taktik olarak kullanabilmektedir. Bazı ülkelerde düzenli orduların dahi intihar saldırısı eylemi gerçekleştirdiği bilinmektedir, (3) İntihar saldırısı eylemi gerçekleştiren örgütler, intihar saldırısının yanında farklı terör taktiklerinden de yararlanmaktadır, (4) Genellikle intihar saldırıları çatışmanın zayıf tarafınca gerçekleştirilmektedir, (5) İntihar saldırısı eylemleri, radikal taktikleri savunan ya da toplumda yer edinememiş üyelere sahip olan örgütler tarafından kullanılmaktadır. Pape (2005) ise global bir yaklaşımla intihar saldırılarının genel özelliklerini şu şekilde sıralamaktadır: (1) Hemen hemen tüm intihar saldırıları askeri ve politik faaliyetler gibi organize bir faaliyetin parçasıdır. 2 (2) En çok demokratik ülkeler intihar saldırılarının mağduru olmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, Hindistan, İsrail, Rusya, Sri Lanka ve Türkiye intihar saldırılarının kurbanı olmuşlardır 3, (3) İntihar saldırılarının stratejik bir amacı bulunmaktadır. İntihar saldırılarını planlayan gruplar, üzerinde hak iddia etikleri topraklardan demokratik güçlerin ayrılmasını hedeflemektedir. Buna örnek olarak Lübnan, Sri Lanka ve Keşmir verilebilir. Hatta Amerikan askerlerinin Ortadoğu dan ayrılmasını hedefleyen El-Kaide de bu kapsamda anılabilir. Görünen odur ki, mevcut dünya düzeni içerisinde intihar saldırıları ve intihar bombacısı kavramları sıklıkla gündeme gelecektir. Bu bağlamda, mevcut verilere dayanılarak, intihar saldırılarının ve saldırıların en önemli unsuru olan intihar bombacılarının detaylı olarak incelenmesi ve intihar saldırısı organizatörlerinin rolünün ortaya konulması önem taşımaktadır. Bu çalışmada ayrıca, literatürde önde gelen diğer çalışmalarla birlikte, intihar terörizmi ile ilgili en kapsamlı çalışmalarından olan ve yılları arasındaki intihar saldırılarını analiz ederek konuyu bireysel motivasyondan ziyade global bir yaklaşımla makro düzeyde inceleyen Pape in (2005), Dying to Win: The Strategic Logic of Suicide Terrorism (Kazanmak İçin Ölmek: İntihar Terörizminin Stratejik Mantığı) isimli çalışması detaylı olarak ele alınmıştır. 1. İntihar Saldırıları ve Motive Edici Faktörler Literatürde, intihar terörizminin oluşuma neden olan motivasyonel faktörlerle ilgili çeşitli yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu yaklaşımlardan bazıları bireysel düzeyde motive edicilerin üzerinde dururken, bazıları konuyu toplumun yapısı, terör örgütünün taktiksel yaklaşımı, ülkelerin içinde bulundukları olumsuz koşullar gibi makro düzeydeki bazı motive ediciler açısından ele almaktadır. Bu çerçevede, aşağıda, bireysel ve toplumsal düzeydeki faktörler tartışıldıktan sonra, Pape in (2005) makro düzeydeki teorik yaklaşımı incelenmektedir Bir Kariyer Olarak Şehitlik Olgusu Hayattan herhangi bir beklentisi olmayan kimi şahıslar için, geniş bir kitlenin beğenisini kazanmak, hatırlanmak ve kahraman olarak anılmak için toplum tarafından verilen şehitlik mertebesi oldukça cazip görünebilmektedir. Dünyaya dönük bu beklentilerin yanında, şehit 2 Pape (2005), yaptığı araştırmaya konu 315 intihar saldırısının 301 inin bu nitelikte olduğunu belirtmektedir, 3 Burada, Pape in (2005) araştırmasının yılları arasını kapsadığının hatırlatılması gerekmektedir.

5 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 71 olduktan sonra öbür dünyada elde edileceği düşünülen kariyer ve kazanımlar da (cennette arsa, aile fertlerinin cennete gitmesi, cennette en iyi makamda olma vb.) motive edici olabilmektedir (Cronin, 2003; Volkan, 2010). Filistin ve İsrail arasındaki çatışmayı inceleyen Ayhan (2009:108), El-Aksa Şehitleri Tugayı nın intihar saldırıları düzenlemesinde, üyelerinin şehitlik kavramına inancının etkisi olduğunu belirtmektedir. Konuyla ilgili olarak Ricolfi (2005:115); maddi yoksunluklarla birlikte, yoğun bir şekilde İsrail tarafından gerçekleştirilen öldürme, yaralama, tutuklama ve evleri yıkma gibi şiddet içerikli eylemlerin, Filistinlilerin duygusal dünyasında yıkım oluşturduğunu belirtmekte ve sosyal yaşamın tamamen donuklaştığı ve normal mesleki kariyerlerin bulunmadığı bir toplumda, gerçek dünya ve sosyal sistem olarak sadece intifadanın görülmesinin normal olduğunu vurgulamaktadır. Bu tür sosyal bir sistemde, idareci, memur, polis, siyasi lider, militan ya da gönüllüler gibi sınırlı sayıda kariyer bulunmaktadır ve bu kariyerler küçük bir siyasi grubun elindedir. Mevcut kariyerler sınırlı sayıda olduğundan, en yüksek düzeyde manevi ve kutsal bir pozisyonu, prestiji, gururu ve sonsuzluğu temsil eden ve herkesten saygı gören şehitlik olgusu bir kariyer olarak kabul edilmekte ve şehitlik kariyerine ulaşmanın en kestirme yolu olarak intihar bombacısı olma görülmektedir (Ricolfi, 2005) Finansal Faktörler Ekonomik sorunları olan şahısların ailelerine parasal olarak destek olunacağı sözünün verilmesi kimi şahıslar için motive edici bir faktör olabilmektedir. Ekonomik nedenler başlı başına motive edici bir unsur olmasa bile bazı durumlarda şahısların yeterli motivasyona ulaşmasına diğer faktörlerle birlikte katkı sağlayabilmektedir (Hassan, 2005; Ricolfi, 2005; Stern, 2003). Hassan (2005), intihar saldırısını organize eden örgütlerin intihar bombacılarının ailelerine genelde dolar arasında yardımda bulunduğunu bildirirken, Madsen (2004) Irak rejiminin çökmesinden önce Saddam ın Baas Partisinin, İsrail e intihar saldırısı düzenleyen Filistinli intihar eylemcilerinin ailelerine dolar arası para yardımı yaptığını ileri sürmektedir. Post, Sprinzak ve Denny (2003:177), ölen, yaralanan ya da yakalanan teröristlerin ailelerinin, kendilerine yapılan parasal yardımdan ve kendilerine ilgi gösterilmesinden hoşnut olduklarını ve bu durumun intihar saldırılarına olan desteğin artmasına katkı sağladığını ifade etmektedir Kahramanlık Olgusu İntihar bombacılarının toplumda kahramanlar olarak kabul edilmesi ve bu yönde genel bir algının oluşması kimi insanları intihar bombacısı olmaya motive edebilmektedir. Şehit olarak görülen intihar bombacılarının video görüntülerinin medyada sık sık yer alması ve kahramanlıklarına vurgu yapılması diğer insanlar için de cesaretlendirici olabilmektedir. Bunun yanında, intihar bombacılarının sokaklarda panolara asılan resimleri, haklarında duvarlara yapılan yazılamalar, haklarında bestelenen şarkılar, ailelerinin ve bağlı oldukları örgütlerin de katılımı ile düzenlenen anma törenleri, diğer insanların intihar bombacısının evine gelerek

6 72 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) ailesine yaptığı tebrik ziyaretleri kahramanlık olgusunu güçlendirmekte ve intihar bombacısı rolünü çekici hale getirebilmektedir (Hassan, 2005; Post, Sprinzak & Denny, 2003; Stern, 2003) Kin ve İntikam Alma Duygusu Bireyleri intihar bombacısı olmaya motive eden diğer bir faktör de, intihar bombacılarının yakın aile fertlerinden, akrabalarından ya da arkadaşlarından birinin güvenlik güçleri ile girmiş oldukları silahlı çatışmada öldürülmüş olması, yaralanması ya da hapse atılması gibi nedenlerden dolayı kinlenmeleri ve intikam alma duygusu içerisinde bulunmalarıdır. Konuyla ilgili olarak Volkan (2010:5), yukarıda sayılan travmatik olayları ciddi boyutta yaşayanların intihar saldırısı için uygun birer aday olabildiğini vurgulamaktadır. İsrail in uyguladığı şiddet politikası çerçevesinde birçok Filistinlinin öldürülmesi, yaralanması ya da işkence görmesi, kin ve intikam duygusu ile birçok Filistinlinin intihar bombacısı olmasına neden olmuştur. Merari (1990; 2005), incelediği 34 Filistinli intihar bombacısından 12 sinin akraba ya da arkadaşlarından birinin İsrail tarafından öldürülmüş olduğunu, 7 sinin hapiste bir yakınının bulunduğunu, 15 inin İsrail güvenlik güçleri tarafından dövüldüğünü ve 18 inin hapise atıldığını tespit etmiştir. Cronin (2003) özellikle son yıllarda kadınlarda görülen intihar bombacısı olma eğilimini, kocası ya da sevdiği bir yakını öldürülen kadınların kin ve intikam alma duygusuna bağlamaktadır. İnsanların intikam alma hırs ve isteğinden yararlanmasını bilen terör örgütleri, bu tür şahısları kolayca bulabilmekte ve intihar bombacısı olarak istihdam edebilmektedir. Toplumda yaygın olan kin ve intikam duygusu (Filistin ve Çeçenistan örneğinde olduğu gibi), toplumun büyük bir çoğunluğunca intihar saldırılarının meşru ve gerekli görülmesine de zemin hazırlamaktadır. Bu olguyu fikirlerde radikalleşme olarak adlandıran Atran (2003), böylesi toplumlarda şehitlik operasyonları için arz ve talebin artacağını vurgulamaktadır Kendini İspatlama Çabası Örgüt içerisinde saygın bir konum elde etmek amacıyla intihar saldırısı için gönüllü olunabilmektedir (Nikbay, 2001). Örneğin, PKK terör örgütü, başta kadınlar olmak üzere örgüte faydası olmayan örgüt üyeleri üzerinde yoğun bir baskı kurarak işe yaramazlık psikolojisi oluşturmakta ve kendini ispatlaması için intihar saldırısı gerçekleştirme görevi verebilmektedir. İntihar saldırısı sonrasında örgütün, intihar bombacılarını kahraman olarak göstermesi, adına anma törenleri düzenlemesi, web sitelerinde isimlerinin örgütün unutulmayanları arasında anılması işe yaramazlık psikolojisi içindeki kişiler için cazip görünebilmektedir Korku, Tehdit ve Yıldırma Bazı durumlarda korku, tehdit ve yıldırma gibi faktörler ön plana çıkmakta ve bireyleri intihar saldırısı gerçekleştirmek zorunda bırakabilmektedir. Bu uygulama değişik şekillerde olabilmektedir. Örneğin, militanlar örgüt içerisinde ölüm cezası gerektiren bir suç işlediklerinde, öncelikle hain ilan edilerek ölüm cezasına çarptırılmakta, böylece

7 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 73 psikolojik baskı altına alınmakta ve ardından intihar saldırısı gerçekleştirmesi durumunda kahraman olarak anılacağı aksi takdirde hain olarak öleceği vurgulanarak intihar eylemi için zorlanmaktadır (Alkan, 2006; Tavas, 1999). Konuyla ilgili farklı bir uygulamada PKK terör örgütünde görülmektedir. PKK daki birçok kadın intihar bombacısı, intihar saldırısını gönüllü olarak değil, zoraki görevlendirmelerle gerçekleştirmekte, seçilen militanın intihar saldırısını gerçekleştirmeyi reddetmesi durumunda ise yerine seçilen diğer militanın gözleri önünde öldürülebilmektedir. Verilen görevi reddetmesi durumunda sonunun ölüm olacağını gören militan, intihar saldırısını gerçekleştirerek kahraman olarak ölmeyi tercih edebilmektedir (Alkan, 2006; Karademir, 2003). Bununla birlikte, örgüt içerisinde yaşanan zorluklardan, baskılardan ve sefaletten kurtulma ve kaçma isteği de intihar bombacısı olunması için önemli bir motivasyon kaynağı olabilmektedir (Cronin, 2003) Ümitsizlik, Adaletsizlik ve Aşağılanma Duygusu Filistinlilerin yoğun bir şekilde intihar saldırılarının konusu olmasında halkın, özellikle de gençlerin sahip olduğu ümitsizlik, adaletsizlik ve aşağılanma duygusunun belirli düzeyde etkili olduğu ileri sürülmektedir (Atran, 2003; Cronin, 2003; Volkan, 2010). Ümitsizlik ile birlikte kızgınlık ve öfke de önemli bir faktör olarak belirmektedir (Kushner, 1996; Salib, 2003). Bu duygulara sahip kimi şahıslar için intihar saldırıları başvurulacak en son fakat en etkili silah olarak görülmektedir (Cronin, 2003: 6-7). Konuya farklı bir yaklaşım getiren Ongur (2010: 152), Tickner in (2002) 11 Eylül saldırganlarının günlükleri üzerinden yaptığı psikanalitik çalışmasına atıfta bulunarak, saldırıyı gerçekleştiren intihar eylemcilerini motive eden faktörler arasında, Batılı kimliğine kabul edilmemeleri faktörünün de bulunduğunu ifade etmekte ve küresel toplumdan dışlanmışlık duygusu yaşayan ve ekonomik zorluklar içinde bulunan bu şahıslara radikal örgütlerin kucak açmasının, trajik sonuçları da berberinde getirdiğini vurgulamaktadır Teorik Yaklaşım Pape (2005) intihar saldırıları ile ilgili literatürün genelde saldırıyı gerçekleştirenleri ve bireysel düzeyde motive edici faktörleri incelediğini belirterek mevcut çalışmaların yetersizliğine vurgu yapmaktadır. Pape, intihar terörizminin, Filistin örneğinde olduğu gibi, toplumun desteğini kazanmak amacıyla birçok örgütün arasında geçen bir iç çekişmenin ürünü olduğunu belirtmektedir. 4 Pape e göre intihar terörizminin nedenleri, siyasal, sosyal ve bireysel faktörlerin birlikte değerlendirilmesi ile açıklanabilir; sadece bireyleri motive eden faktörlerin üzerinde yoğunlaşılması yeterli değildir. Bu bağlamda intihar terörizminin 3 bileşeni bulunmaktadır: stratejik mantık, sosyal mantık ve bireysel mantık. Stratejik mantığa göre; eğer terörist gruplar, intihar saldırıları yoluyla siyasi hedeflerine ulaşabileceklerine inanmasalardı, onu bir taktik 4 Pape (2005) bu savının aksine olarak ayrıca Somali, Nijerya ve Kolombiya da da, ülke içinde siyasal gücü elde etmek için birbiri ile çatışan birçok şiddet yanlısı örgüt bulunduğunu, fakat bunların intihar saldırılarını bir terör taktiği olarak kullanmadığını; aynı şekilde Tamil Kaplanları ve El-Kaide nin de intihar saldırıları gerçekleştirmekte olduğunu fakat bunu bir iç çekişme sebebi ile yapmadıklarını da vurgulamaktadır.

8 74 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) olarak kullanmazlardı. Sosyal mantığa göre; içinde bulundukları ulusal toplumdan sosyal bir destek olmasa idi teröristler intihar saldırılarını sürdürmezlerdi. Bireysel mantığa göre ise; eğer saldırıları gerçekleştirecek gönüllüler olmasa idi intihar saldırıları bu kadar yaygın olarak kullanılmazdı. Bu bileşenler daha detaylı olarak şu şekilde açıklanmaktadır (Pape, 2005): İntihar Saldırılarının Stratejik Mantığı Belirli politik hedeflerin gerçekleştirilmesi isteği intihar saldırılarının ana nedenidir. Taleplerin karşılanmasını sağlamak için, intihar saldırıları yoluyla karşı taraf baskı altında tutulmaya çalışılır. İntihar saldırılarının stratejik mantığına göre (Pape, 2005); İntihar terörizmi öncelikle milliyetçi karakteristiktedir; dini, özellikle de İslami karakteristiğe sahip değildir. Benzer bir şekilde Cronin (2003), Filistinli grupların arasında dini yönü ağır basmayan milliyetçi nitelikli motivasyonel faktörlerin ağırlıklı olduğunu, özellikle son 20 yılda (2003 itibariyle) intihar saldırılarının büyük bir çoğunluğunun, Tamil Kaplanları ve PKK gibi seküler karakteristikteki örgütlerce gerçekleştirildiğini ifade etmektedir. İşgalci ülkelerin işgal ettiği topraklarda karşılaştığı dirençten dolayı uyguladığı şiddet, intihar saldırılarının artmasına neden olan unsurlardandır. Kısaca, şiddet daha çok şiddeti doğurmaktadır. Diğer yandan, intihar saldırıları daha çok demokratik devletleri hedef almaktadır. Bunun en temel nedeni ise, demokratik ülkelerde bu saldırıların organize edilmesinin kolay olması ve kamuoyuna etkisinin yüksek olmasıdır. İntihar saldırılarının etkili bir yöntem olduğunu teröristler bilmektedir. Bu bilgi ise geçmiş dönemlerde yapılan saldırıların oluşturduğu etkinin gözlemlenmesiyle oluşmaktadır. İntihar terörizmi bir taktik olarak kullanılmaya başlanana kadar, PKK, Lübnan Hizbullahı, Hamas ve El-Kaide gibi hemen hemen tüm örgütler, diğer şiddet yöntemlerini ve terör taktiklerini kullanmışlardır. İntihar saldırısı gerçekleştirmeye başladıklarında ise hedef kitledeki etkisini görmüşlerdir. Örneğin, gerçekleştirilen 13 saldırıdan 7 si hedef devlette önemli politika değişikliği ile neticelenmiştir te Güney Lübnan dan İsrail güçlerinin çekilmesi, 1994 ve 2001 de Sri Lanka hükümetinin Tamil Kaplanları ile müzakeresi intihar saldırılarının örgüt açısından başarısına örnektir. Bu konuyla ilgili olarak Elster (2005), intihar saldırılarının düşman üzerinde maddi ve psikolojik etkisinin olduğunu ve bu stratejinin Amerika, Fransa ve İsrail e karşı Lübnan ve Sri Lanka da işlediğini dile getirmiştir. Bir terörist grubun başarısı diğerini de etkilemektedir. Bu ayrıca terörist grupların birbirlerinden öğrendiğini de göstermektedir. Lübnan Hizbullahı nın İsrail, Fransa ve Amerika ya karşı intihar saldırılarındaki başarısı, 1980 lerin başlarında bu ülkelerin Lübnan dan çekilmesi ile neticelenmiş ve bunu gören Tamil Kaplanları ve El-Kaide gibi grupları motive etmiştir. Benzer bir yaklaşımla Özeren ve Voorde (2006:80), Hizbullah ın başarısının Lübnan sınırları dışında bile gözlemlenebildiğini ve birçok terörist grubun bundan esinlendiğini vurgulamıştır İntihar Saldırılarının Sosyal Mantığı İntihar saldırılarının sosyal mantığı neden bazı yabancı işgalleri intihar terörizmi ile neticelenirken (Tamil Kaplanları örneğinde olduğu gibi), bazıları bu sonucu vermez (ETA

9 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 75 örneğinde olduğu gibi)? sorusuna yanıt aramaktadır. Pape e göre intihar terörizminin ana sebebini kişisel yabancılaşma, işsizlik, sosyal olarak aşağılanma, dini bağnazlık gibi faktörlerden ziyade milliyetçilik olgusu oluşturmaktadır. Paylaşılan etnik değerleri, ortak dili, tarihsel bağları içeren milliyetçilik, ulusal toprakların kontrolünü ele almak için yabancı güçlere karşı bir direnç oluşturur. İşgal edilen topraklarda yaşayanların dinleri ile işgalci güçlerin dinleri arasındaki farklılık milliyetçiliği beslemektedir, ancak ana sebep bu değildir. İntihar terörizminin başarılı olabilmesi için sosyal destek vazgeçilemez bir unsurdur. Çünkü sosyal destek yeni üyelerin kazanılmasını sağlar, intihar bombacılarının tespit edilmesini engeller, şehitlik olgusunun yerleşmesine ve buna inanılmasına zemin hazırlar. Bazı toplumlarda intihar bombacıları ülkesini yabancı işgalinden kurtarmak için kendini feda eden kahramanlar olarak görülür. Başka bir deyişle şehitlik olgusu toplum tarafından şekillendirilir. İntihar bombacıları için gerçekleştirilen yüksek profilli cenaze törenleri, anma törenleri, şehidin video görüntüleri, isimlerinin duvarlara yazılması ve resimlerinin her yerde sergilenmesi şehitlik algısını ve olgusunu güçlendiren faktörlerdir. Pape in be saptamaları onun İntihar Terörizmi Milliyetçi Teorisini (Nationalist Theory of Suicide Terrorism) oluşturmasını sağlamıştır (Pape, 2005). İntihar Terörizmi Milliyetçi Teorisi esas olarak intihar terörizminin nedenleri ile ilgilidir. Teoriye göre, demokratik bir devlet, bir toplumu işgal ettiği zaman, o toplumda milliyetçi duygular kabarır ve şehitlik için toplum desteğinin de artması neticesinde intihar terörizmi ile sonuçlanır. İşgalci devlet ile lokal toplum arasındaki dini farklılık, kimlik farklılaşmasına da neden olur ve bu durum intihar terörizminin şiddetlenmesinde etkilidir. Diğer bir deyişle, intihar terörizmi ulusal kurtuluş stratejisinin bir parçasıdır. 5 İşgalci devlet ile lokal toplumun kimliklerinin farklı olması milliyetçi duyguların kabarmasını sağlar. Aynı şekilde toplumsal isyan ve intihar terörizminin daha önceden zayıf olan ya da hiç olmayan ulusal kimliği güçlendirmesi olasılığı da bulunmaktadır (Pape, 2005) İntihar Saldırılarının Bireysel Mantığı İntihar saldırılarının bireysel mantığı diğer mantıksal yaklaşımlardan farklıdır. Pape e (2005) göre birçok intihar bombacısının durumu, Emile Durkheim ın intiharlarla ilgili elcil yani 5 Gambetta (2005) bu teoriye aykırı bazı istisnaları dile getirmektedir. Örneğin, Irak ta Müslüman intihar bombacıları yine Müslümanları öldürmektedir; Kürtleri de barındıran PKK aynı inanca sahip kişileri hedef alabilmektedir. 6 Durkheim (1951) toplumsal nedenlere göre intiharları; bencil/egoistik (egoistic) intiharlar, elcil (altruistic) intiharlar ve anomik (anomic) intiharlar olarak sınıflamaktadır. Bencil intiharlar, toplumsal bağların zayıflaması ya da kopması nedeni ile kişinin kendini yalnız hissetmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Yalnızlığı sonucunda kişi için hayat anlamsızlaşmakta ve intihar etme bir kurtuluş yolu olarak görülmektedir. Anomik intiharlar, toplumsal bunalımlar sonucunda toplumun yapısında meydana gelen değişikliklerin ve çözülen normların bireyin yaşamını olumsuz etkilemesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Ekonomik kriz ya da aile yaşamında meydana gelen istenmeyen değişiklikler (eşlerden birinin ölmesi gibi) sonucunda yaşam koşullarının alt-üst olması sonucu oluşan intiharlar buna örnektir. Bir diğer intihar türü de, anomik intiharların zıddı olan fatalist/kaderci intihardır. Toplumdaki kuralların katılığından kaynaklanmaktadır (Durkheim buna örnek olarak köleleri vermektedir) (Durkheim, 1951).

10 76 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) başkaları için kendini feda etme (altruistic suicide) açıklaması kapsamında analiz edilebilir. 6 Elcil intiharlar bencil intiharın tersidir ve içinde bulunulan topluma aşırı bağlılığın intihara neden olduğu tezine dayanmaktadır. Bu intihar türünde toplumsal bir sorumluluğun yerine getirildiği düşünülür; yerine getirmeme durumunda ise onursuzlukla suçlanılır ve dinsel nitelikli cezalar uygulanabilir. Elcil intiharda kişi kendi hayatından daha üstün gördüğü bir değer uğruna hayatını feda eder ve bu eylemden dolayı mükâfat göreceğini düşünür. Yerine getiremediği bir görev sonucunda onurunu korumak için kişinin kendini öldürmesi ya da savaşta insanların kendini feda etmesi bu intihar türüne örnek olarak verilebilir (Durkheim, 1951). Elcil intihar yaklaşımından hareketle, yüksek düzeydeki sosyal bütünleşme ve toplum değerlerine saygının, normal insanları bile intihar saldırısına sevk edebileceği öne sürülmektedir. İntihar bombacılarının; çılgın suçlular olduğu, toplumda sürekli kaybedenler sınıfında yer aldığı ve sorunlu kişiler olduğu algısının aksine Pape (2005: 173), bu kişilerin herhangi bir psikolojik ve ekonomik sorununun olmadığını, çok kuvvetli sosyal bağları bulunduğunu ve içinde yaşadıkları toplumun bir parçası olduklarını, kendi milletlerinin faydası için ve yabancı işgalini sona erdirmek amacıyla kendilerini feda etmeye razı olduklarını ifade etmektedir. İşgalci güçler ve işgal edilen topraklarda yaşayanlar arasındaki güç dengesizliğinden dolayı şehitlik operasyonu olarak da adlandırılan intihar saldırılarının gerekli olduğuna inanılmaktadır. Diğer bir ifadeyle, intihar bombacısı olma görevi, bir savaş esnasında kendini feda etmeye hazır bir asker anlayışı ile kabul edilmektedir. Benzer bir yaklaşımla Gambetta (2005), intihar bombacılarının kendi hayatlarından vazgeçerek toplum adına faydalı bir iş yaptıklarına inandıklarını ve davalarının devamı için bunu yapmaya kendilerini zorunlu hissettiklerini vurgulamaktadır. Aşırı düzeydeki politik ve ekonomik baskının ve ayrıca içinde bulundukları grubun devamı yönündeki endişelerin, intihar saldırılarının meşru görülmesinde etkili olduğunu dile getirmektedir. 2. Kalyvas and Cuenca nın (2005) Yaklaşımı Kalvas ve Cuenca (2005) intihar terörizmine farklı bir yaklaşım getirmektedir. Çok az sayıda terörist grubun intihar terörizmini bir terörizm taktiği olarak kullandığını göz önünde bulundurarak, neden diğer birçoğunun bu taktiği kullanmadığı sorusuna yanıt aramaktadır. Bu bağlamda intihar terörizminin kullanılmama nedeni olarak muhtemel 5 sebep üzerinde durmaktadırlar: Bilişsel erişilebilirlik (cognitive accessibility), normatif tercihler (normative preferences), amaca aykırı etkiler (counter-productive effects), potansiyel taraftar maliyeti (constituency costs) ve teknolojik maliyet (technological cost). Bilişsel erişilebilirlik açıklamasına göre, çoğu terör örgütünün intihar terörizmini taktik olarak kullanmama sebebi, bu konuya yeterince vakıf olmamasıdır. Normatif tercihler açıklaması ise, terör örgütlerinin, bir terör taktiği olarak intihar terörizminin farkında olduğunu, ancak örgütün bunu ahlaki değerler ve ideolojik açıdan uygun görmemesi nedeniyle tamamen reddettiğini vurgular. Amaca aykırı etkiler açıklaması ise, intihar saldırılarının ayrım gözetmeksizin siviller de dahil birçok kişiye zarar vermesi sebebi ile etkili bir yöntem olmadığını belirtmektedir. Sivillere verilen zararın; örgütün imajını olumsuz etkilemesi, yeni elemanlar kazanmasını zorlaştırması, sempatizanların örgüte verdiği desteği azaltması ve

11 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 77 dünya kamuoyunda örgüte yönelik olumsuz bir algı oluşturması ihtimallerinden dolayı terör örgütlerinin bu taktiği kullanmadığını belirtmektedir. Potansiyel taraftar maliyeti; örgütün varlığı için vazgeçilemez bir unsur olan toplum desteğinin kaybedilme ihtimalinden dolayı örgütlerin intihar terörizmini kullanmadığı açıklamasını içermektedir. Teknolojik maliyet açıklaması ise; intihar saldırısı dışındaki diğer terör eylemlerinin de, daha düşük maliyetle aynı ya da daha fazla etkiyi yapabilmesi sebebiyle, intihar saldırısına gerek olmadığını vurgulamaktadır. Tartışılan bu 5 faktörle birlikte, intihar saldırısı gerçekleştirecek gönüllü şahısları bulmadaki zorluğun da önemli bir etken olduğu ifade edilmektedir (Kalyvas & Cuenca, 2005). Kalyvas ve Cuenca (2005) ayrıca, ölümden sonraki hayat inancının intihar saldırısı gerçekleştirmek için yeterli bir motivasyon kaynağı olamayacağını savunmaktadır. Ancak bunun, dini inançların intihar saldırısı gerçekleştirmede etkisi olmadığı anlamına gelmeyeceğinin de altını çizmektedir. Diğer yandan, dini inançların hepsinin ölümden sonra bir hayat vaat etme özelliği de bulunmamaktadır. Üstelik şehitlik olgusu sadece dini bir kavram olmayıp, dini reddeden sol örgütler, anarşist hareketler gibi bir çok terörist yapılanmalar dahi bu kavramı kullanabilmektedir (Örneğin, Marksist-Leninist örgütlerin devrim şehidi kavramını kullanması). Bunun yanında Kalyvas ve Cuenca (2005), bireysel düzeyde şahısların tecrübe ettikleri politik baskıların ve ekonomik yoksunlukların intihar saldırısı gibi aşırı şiddet eylemlerinin sebebi olamayacağını savunmakta ve insanları bu tür aşırı eylemler yapmaya zorlayan asıl nedenin, toplumdaki bunaltıcı ve ümitsiz yaşam koşulları olduğunu ileri sürmektedir. Diğer bir deyimle, bireysel düzeyden ziyade, eğer bir toplumda genel olarak büyük bir baskı ve ekonomik bunalım varsa, bu durumun intihar saldırısı gerçekleştirmek için gerekli motivasyonu sağlama olasılığının yüksek olacağı savunulmaktadır. İntihar saldırısını gerçekleştirenler bireyler olsa bile, bireylerin gerisinde daima, bu eylemi planlayan bir örgütsel yapının bulunduğu da vurgulanmaktadır. 3. İntihar Terörizmi Organizatörleri İntihar terörizmi ile ilgili olarak çoğu intihar saldırısının gerisinde bulunan organizatörlerden de bahsedilmesi gerekmektedir. Gerçekleştirilmiş olan intihar saldırılarının geçmişine bakıldığında, genelde, intihar saldırılarının planlanması, intihar bombacılarının seçimi, patlayıcı temini, hedefin belirlenmesi ve eylemin neticelendirilmesi gibi faaliyetlerin gerisinde bir örgütün olduğu görülmektedir (Cronin, 2003; Gambetta, 2005). İntihar saldırılarında aslında bireyden ziyade örgüt ön plana çıkmaktadır, çünkü çoğu intihar bombacısı tüm benliği ve kimliğiyle kendini örgüte teslim etmektedir. İntihar saldırılarını organize edenler, talepleri karşılanana kadar düşman olarak gördükleri güçler üzerinde baskı kurmaya çalışırlar. Bu baskıyı oluşturmak için askeri hedeflere, sivillerden önde gelenlere ve/veya rastgele bir şekilde toplumun geneline yönelik olarak saldırılar planlarlar. Bu bağlamda; PKK, Filistin kökenli örgütler ve El-Kaide önceden belirledikleri resmi hedeflere karşı düzenledikleri intihar saldırıları kadar, ayrım gözetmeksizin toplumun tüm kesimlerine karşı düzenledikleri intihar eylemleri ile de gündeme gelmiştir (Elster, 2005).

12 78 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) Terör örgütlerinin intihar eylemlerine başvurmalarına neden olan çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler arasında; terör örgütlerinin küçülme kompleksine girmesi, faaliyet kanallarının tıkandığını düşünmesi, kitle desteğini kaybetme korkusu, muhatap alınmamaktan doğan panik ve tedirginlik, demoralize olunması, kendi kadrolarına psikolojik baskı uygulamak istemesi ve/veya masum görüntü oluşturup kamuoyu desteğinin alınmak istenmesi sayılabilir. Bu faktörler aslında örgütün sancılı bir dönem geçirdiğinin ve çaresizlik içinde bulunduğunun bir göstergesidir (Alkan, 1997). Bunların yanında, intihar saldırıları yoluyla terör örgütleri; toplumda güçlü bir korku ve tedirginlik hissi oluşturabilmekte, tüm dikkatler örgüte çekilerek örgütsel propaganda yapılabilmekte, örgütün istediği doğrultuda gündem değiştirilebilmekte, belirlenen hedefler planlandığı şekilde başarıyla yok edilebilmekte ve 11 Eylül örneğinde olduğu gibi çok düşük bir maliyetle çok büyük ekonomik kayıplar oluşturulabilmektedir. Örgütlerin intihar saldırısı yöntemini tercih etmelerinin diğer bir nedeni de, saldırı sonrasında intihar bombacılarının ölmesidir. Böylece eylemcinin yakalanma ve örgütsel bilgileri güvenlik güçlerine aktarma riski ortadan kalkmaktadır (Zedalis, 2004). Organizatörlerin intihar terörizmine başvurma nedenleri, örgütün amacı, hedefi, stratejisi, ideolojisi, gücü gibi değişik faktörlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin Elster (2005), Filistin ile İsrail arasındaki çatışmada organizatörlerin öngördüğü dört çeşit intihar mekanizması olduğunu ileri sürmektedir. İntihar saldırıları yoluyla; (1) İsrail ve Filistinli yetkililer arasında devam eden müzakerelerin kesilmesi istenmektedir, (2) Diğer örgütler ve Filistin halkı etki altında bırakılmaya çalışılmaktadır, (3) İntikam olgusu ön plana çıkarılarak, intihar saldırıları yoluyla içsel sadakat ve bağlılık sağlanmak istenmektedir (İsrail de intikam amacı ile şiddet içerikli metodları kullanmaktadır), (4) Dünya kamuoyunun bakış açısını etkilemek amacıyla karşı tarafta aşırı bir reaksiyon oluşturulmaya çalışılmaktadır. Alkan (1997), terör örgütü PKK nın, küçüklük kompleksine girdiği, yok oluş psikolojisine kapıldığı, taban desteğini tamamen kaybetme korkusunu yaşadığı, legal ve illegal çalışmalarında istediği sonuçlara ulaşamadığı dönemlerde kitle tabanını büyütmek, taraftarlarını politize etmek ve PKK yı muhatap almayan devletin politik inadını kırmak amacıyla intihar saldırısı eylemleri organize ettiğini ifade etmektedir. İntihar bombacısı olma bir süreci gerektirmektedir. Bu süreçte organizatörlerin önemli bir rolü bulunmaktadır. Hassan (2005), intihar saldırısı için uygun adayı seçmenin yeterli olmadığını; seçim sonrasının kapsamlı bir hazırlık gerektirdiğini vurgulamaktadır. Müslümanlıkla ilgili dini olguların ön plana çıkarılarak sürecin etkin bir şekilde işletildiğine işaret eden Hassan, bu çerçevede; gönüllü adayların bireysel disiplininin kontrol altında bulundurulduğunu, arkadaşları arasındaki tutumunun gözlemlendiğini, ibadeti sırasındaki samimiyetinin izlendiğini, planlanan intihar saldırısından bir hafta önce şehit adayı ile sürekli birlikte olmak üzere iki kişinin görevlendirildiğini, görevlendirilen bu kişilerin şüpheli tüm hareketleri rapor ettiğini, vazgeçeceğine yönelik herhangi bir izlenim edindiklerinde dini söylemlerde bulunarak ikna etmek üzere yetkin bir kişinin görevlendirildiğini, her gün iki ile dört saat arasında dini eğitim verildiğini, şehit adayının sürekli oruç tuttuğunu ve gecelerini ibadetle geçirdiğini, borçlarını ödemesinin sağlandığını ve işlemiş olduğu kusurlardan dolayı çevresinden helallik istediğini, kendisine sürekli olarak daha önce şehit olanların video

13 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 79 görüntülerinin izletildiğini, bu videoların ölümle yüzleşmesine ve korkusunun azalarak cesaret kazanmasına yardımcı olduğunu ifade etmektedir (Hassan, 2005). Bu konuyla bağlantılı olarak Stern (2003), organizatörler tarafından potansiyel intihar bombacılarının kolayca tespit edilerek, intihar saldırılarında kullanılmak üzere kazanılmaya çalışıldığını belirtmektedir. Bu kazanım sürecinde ise çeşitli taktikler kullanılır. Örneğin, bu tür şahıslara, öbür dünyadaki ödüllerden bahsederler; ailelerinin kazanacağı onurun ve duyacakları gururun önemini anlatırlar; şehitlik olgusu üzerine vurgu yaparlar; ekonomik olarak ailelerine yardım edeceklerine söz verirler. İntihar saldırısından önce belirledikleri şahısları eğitirler ve fikir değiştirmelerini engellemek amacıyla operasyondan 48 saat önce uzak bir yere götürüp kontrol altında bulundururlar. Benzer bir yaklaşımla Elster (2005), intihar saldırıları gerçekleştirmek üzere intihar etme eğilimi olanların seçildiğini, intihar saldırısı için seçilenlerle intihar saldırısı için gönüllü olanların farklı kişiler olduğunu belirtmektedir. Konuyla ilgili olarak Özeren (2007), intihar saldırısı için seçilen militanlara, intihar saldırısının gerçekleştiriliş şekli (patlayıcıların vücuda sarılması, çantada taşınması ya da araç kullanılması gibi) konusunda eğitim verildiğini, deşifre olmayı engellemek amacıyla genelde patlayıcıları hazırlayanlar ile naklini sağlayanların farklı kişiler arasından seçildiğini, eğitimlerde başarısızlık ve deşifre olma durumunda neler yapılması gerektiğinin de öğretildiğini ifade etmektedir. Kısaca intihar bombacısı bir anda olunmamakta, bu oluşum bir süreç gerektirmekte ve sürecin gerisinde ise organizatörler bulunmaktadır. 4. İntihar Nitelikli Diğer Eylemler Terör eylemlerindeki şiddet her zaman diğer şahıslara zarar vermez; bazı durumlarda örgütün ideolojisi ve hedefleri doğrultusunda bireyler sadece kendilerine zarar verirler. Yakarak kendini kurban etme ve açlık grevleri siyasi nitelikli diğer intihar eylemlerine örnektir ve bu eylemler intihar saldırılarından daha geniş kapsamlıdır. Yakarak kendini kurban etme, kişinin içinde bulunduğu grubun gütmüş olduğu davaya olan inanç düzeyinin bir göstergesi olmakla birlikte, güdülen davaya dikkatleri çekmenin de etkili bir yoludur (Biggs, 2005; Gambetta, 2005). Örneğin, Budist keşişler, Katolik Vietnam hükümetinin Budizme karşı uyguladığı ayrımcılığı protesto etmek için 1960 larda bu taktiği kullanmışlardır. PKK terör örgütünün lideri Abdullah Öcalan ın Türk güvenlik güçleri tarafından yakalanmasından sonra bazı destekçileri de bunu protesto etmek için kendilerini yakmışlardır (Elster, 2005). Gambetta (2005) kendini yakma eyleminin bir terör eylemi olmadığını, terör eyleminin oluşması için, kişilerin kendini öldürürken başkalarının da ölmesine neden olması gerektiğini vurgulamaktadır. Bir diğer siyasi motifli strateji ise açlık grevleridir. Cezaevleri açlık grevlerinin en sık görüldüğü yerdir. Hindistan da, Gandi ve takipçileri tarafından da açlık grevi eylemleri gerçekleştirilmiştir. Açlık grevlerinin; bazı avantajlar elde etmek için (cezaevinde bulundukları hücrenin değiştirilmesi gibi) gerçekleştirilen fakat sağlık yönünden bir riski olmayan yemek yemeyi reddetme eylemleri ile depresyonda olunması sebebi ile yemek yemeyi bırakma davranışlarından ayırt edilmesi gerekmektedir. İntihar saldırılarında, açlık grevlerinde ve

14 80 Uluslararası Güvenlik ve Terörizm Dergisi Cilt: 3 (1) kendini yakma eylemlerinde hedeflenen amaca ulaşmak için ölme arzusu bulunmaktadır (Elster, 2005). Türkiye de PKK ve DHKP/C terör örgütleri, intihar saldırısı, açlık grevi ve kendini yakma eylemlerinin tümünü kullanmışlardır. 5. İntihar Bombacılarının Demografik Yapıları İntihar bombacılarının demografik yapıları ile ilgili literatür çelişkili bulguları içermektedir. Literatürde yer alan mevcut bulgulardan yararlanılarak genel geçer bir intihar bombacısı profili oluşturmak olanaklı görülmemektedir. Nitekim intihar bombacılarının demografik yapıları zamana ve mekana göre de değişebilmektedir (Stern, 2003; Lester, Yang ve Lindsay, 2004). Bir görüşe göre intihar bombacıları genel olarak; fakir, sosyal olarak toplumdan uzak, eğitimsiz, ümitsiz, hayattan beklentisiz, dini olarak fanatik, ruhsal bunalımları olan ve aklen sorunlu kişilerdir. Merari (1990), intihar saldırılarının, grup eyleminden ziyade bireysel eylemler olduğunu ve kişisel nedenlerle ölmek isteyen insanlar tarafından gerçekleştirildiğini ifade etmektedir. Robins and Post (1997) ise intihar saldırılarının bir paranoya ürünü olduğunu ve psikolojik temelleri bulunduğunu vurgulamaktadır. Lester, Yang ve Lindsay (2004) ise intihar riskini artıran risk faktörleri dikkate alınarak, intihar bombacılarının bazı karakteristik özelliklerinin ve psikolojik profillerinin çıkarılabileceğini ileri sürmektedir. Filistinli intihar bombacılarını inceleyen Stern in (2003) bulguları yukarıda yazılı ifadeleri destekler nitelikte olup intihar bombacılarının sorunlu kişiler olduğunu ortaya koymaktadır. Stern e (2003) göre intihar bombacıları genel olarak; genç, akıl olarak olgunlaşmamış, bir işte çalışması yönünde baskı altında tutulan, iş bulamayan, sosyal güvenliği olmayan, kız arkadaşı bulunmayan, eğlence merkezlerine gidecek parası bulunmayan, hayattan zevk almasını sağlayacak herhangi bir şeye sahip olmayan, hayatı sadece bir eziyet olarak gören, ekonomik sorunlarından dolayı evlenemeyen ve her şeyini kaybetmiş olduğunu düşünen kişilerdir. Tek kurtuluş yolunu bir intihar saldırısı görevi alarak kendini kurban etmede bulmaktadırlar. Orta Doğu daki intihar bombacılarını inceleyen Volkan (2010:4), bu bulguların ve tartışmaların aksine, intihar bombacılarının psikotik olmadığı, intihar bombacılarının kimliğinin dış gerçeklik ile tamamen örtüştüğü ve dış çevre tarafından onaylandığı bulgusuna ulaşmıştır. Benzer şekilde bir çok araştırma da (Cronin 2003; Gambetta, 2005; Pape, 2005), intihar bombacılarının akli sorunlarının bulunmadığını, belirli bir işlerinin bulunduğunu, yeterli düzeyde eğitim aldıklarını, gençliğin verdiği heyecanın ve kişisel tatminin motive edici faktörler olmadığını, topluma uyum sağlayabildiklerini, iyi bir gelecek beklentisi için tüm yeterliklere sahip olduklarını, içinde bulundukları toplumun sıradan üyeleri olduklarını, intihar saldırısından önce toplumda, öğrenci, ev hanımı ya da otobüs şoförü gibi toplum içerisinde normal kişiler olarak yer aldıklarını gösteren rollere sahip olduklarını ifade etmektedir. Bu tartışma ile uyumlu olarak Pape (2005) de, intihar bombacılarının; üniversite düzeyi eğitimli ya da eğitimsiz, evli ya da bekar, kadın ya da erkek, toplum içinde ya da toplumdan uzak kişiler olduklarını, yaşlarının 15 ile 52 arasında değiştiğini belirtmektedir. Kısaca intihar bombacılarının toplumun her kesiminden gelebildiğini belirtmektedir.

15 İntihar Bombacıları ve Ölümün Rasyonelleştirilmesi 81 Bazı araştırmacılar tarafından, fakirlik ve ekonomik zorluklar intihar bombacısı olunması hususunda ön plana çıkan sebepler olarak vurgulansa da (Alkan, 1997; Stern, 2003), Pape e (2005) göre, intihar saldırılarının yaygın olduğu ülkelerin ekonomik koşullarının kötü olmaması, hatta bazılarının orta düzey ekonomiye sahip olması sebebi ile fakirlik olgusu yetersiz bir açıklamadır. Ancak, Pape in açıklamasının da bireysel düzeydeki fakirlik olgusunu göz ardı etmesi sebebi ile dayanaksız olduğu düşünülmektedir. Ortadoğu kökenli intihar bombacılarının ezici bir çoğunluğu erkeklerden oluşmaktadır (Weinberg, Pedahzur ve Canetti-Nisim, 2003). Ancak, intihar saldırılarına kadınların da katılımı azımsanmayacak düzeydedir ve bir çok örgütte kadınlar bu rolü üstlenmektedir (Gambetta, 2005). Pape in (2005) araştırmasına konu olan 381 intihar bombacısının %15 i kadındır; ancak bu oran terör örgütlerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Özellikle Sri Lanka ve Çeçenistan da kadın intihar bombacılarının yoğun olarak intihar saldırılarında rol alması dikkat çekmekte olup, Oliverio and Lauderdale (2005) bu oluşumun temel sebeplerinden birinin yerel ve bölgesel çatışmalar olduğunu vurgulamaktadır. Hudson (1999) ise güdülen davaya adanmışlığın ve sahip olunan motivasyonun düzeyine bağlı olarak kadınların daha profesyonelce hareket edebildiğini ifade etmektedir. Alkan (2000, 2011), PKK terör örgütünün, intihar bombacısı olarak daha çok kadınları seçtiğini belirtmektedir. PKK terör örgütünde intihar saldırısı gerçekleştirenlerin yaklaşık %60 ı kadın %40 ı ise erkektir. Bunun sebebi olarak ise; erkeklere karşı kadınların kendilerini ispat etme arayışı içerisinde olması, kadınların erkeklere göre Abdullah Öcalan a daha çok bağlı olmaları, kadın militanlara karşı örgüt içerisinde geliştirilen işe yaramazlık psikolojisinin intihar eylemleri yoluyla aşılmak istenmesi, gelenek ve göreneklerden kaynaklanan nedenlerle güvenlik güçlerinin kadınlara aramalarda müsamaha gösterdiğinin farkında olunması, hamile görüntüsü verilerek kadınların üzerinde bombaların gizlenebilmesi, erkeklere göre kadınların daha duygusal olmalarından dolayı şartlandırılmaya açık olmaları gösterilmektedir. DHKP/C terör örgütünce gerçekleştirilen intihar saldırılarında kullanılan intihar bombacılarının ise yaklaşık üçte birini kadınlar oluşturmaktadır (Alkan, 2000, 2011). Alkan (2011) PKK, DHKP/C ve Türkiye nin El-Kaide unsurları tarafından Türkiye de gerçekleştirilen intihar saldırıları için seçilen intihar bombacılarının %50 sinin yaş, %40 nın ise yaş grubunda yer aldığını bulmuştur. İntihar bombacılarının yaş ortalaması ise 24.8 dir. Alkan gençlerin intihar bombacısı olarak seçilmesini gençlik döneminin özelliklerine bağlamaktadır. Bu dönemde gençlerde cesaretin, macera isteğinin ve duyguların ön plana çıktığını, gençlerin coşkulu, hayalci ve idealist olduklarını, haksızlık ve adaletsizliğe karşı acımasız bir tutum takınarak toplum düzeninin birden değişmesini istediklerini ileri sürmekte ve gençlerin bu özelliklerinden terör örgütlerinin yararlandığını vurgulamaktadır. Kendi çalışmasında benzer bir sonuca ulaşan Pape (2005), intihar bombacılarının yaşlarının 15 ve 52 arasında değişebildiğini, ortalama yaşlarının ise 22.7 olduğunu, yaş dağılımının ise örgütlere göre değişiklik gösterebildiğini ifade etmektedir. Hamas, Filistin İslami Cihat ve Lübnan daki diğer örgütler bünyesine görev alan intihar bombacılarını inceleyen Merari (2005), intihar bombacılarının yaşlarının arasında değiştiğini ve yaş ortalamasının 21 olduğunu bulmuştur. Voorde ye (2005) atıfta bulunan Ekici, Sözer ve Atak (2010: 41-42) ise,