SAMSUN. Araşt1rmalar1. "Mimari ve Kültürel Miras~ Ejsane1 Dil~ Sanat 1 Edebiyat ve SiyasetN. Prof. Dr. Cevdet YILMAZ. SAMSUN BÜYÜKŞEHiR BELEDiYESi

Transkript

1 SAMSUN BÜYÜKŞEHiR BELEDiYESi KÜLTÜR VE SOSYAL işler DAiRESi BAŞKANLIGI SAMSUN Araşt1rmalar1 Üçüncü Kitap "Mimari ve Kültürel Miras~ Ejsane1 Dil~ Sanat 1 Edebiyat ve SiyasetN Yayına Hazırlayan 1 Editör Prof. Dr. Cevdet YILMAZ 2013 /SAMSUN

2 TÜRKiYE KÜTÜPHANELERiNDE ARA~ÇA YAZMA VE MATBU ESERi OLAN SAMSUNLU ALiMLER... Recep DIK/Cl G iri ş Tarih boyunca birçok medeniyete beşikl i k yapan Samsun, bilhassa Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu'nun kuzeyinde, en büyük ilim ve kültür merkezlerinden biri olmuştur. Bilindiği üzere, 11 Samsun şehri, Anadolu Selçuklu Sultanı ikinci Alparslan zamanında Türk hakimiyetine geçti. ikinci Kılıç Arslan ülkesini 1185 yılında oğulları arasında taksim ettiği zaman Samsun şehri ve yöresi Rukneddin Süleyman Şah'ın hissesine düştü. Bu tarihten sonra şehrin adı, tarihi kaynaklara Sam~un olarak geçmeye başladı. Anadolu'ya yerleşip bu ülkeyi kendilerine vatan yapan Selçuklular sayısız ve azgın haçlı seferine göğüs gererek toprağa sağlam kökler salm ı şlar, yüksek medeniyet eserleri vermişler, Anadolu'nun hristiyan halkını islamiyete ısındırmışlardır. 11 (Tarih Boyunca Samsun ve Samsun Belediyesi, 1977: 24 ). Osmanlı döneminde Samsunlu birçok alim yetişmiştir. Nitekim Tü r-kiye kütüphanelerinde mevcut olan Samsunlu alimierin Arapça yazma ve matbu eserleri, haklı oalarak söz konusu kanaatı doğrulamaktadır. Bu müm-taz şahsiyetler ile kütüphanelerde kayıtlı yazma ve matbu eserlerinin sıra-sıyla tanıtımı da, Samsun'un bilimsel ve kültürel bakımından tarihteki ö-mine k ısmen de olsa katkıda bu l unacaktır: ı. Hasan b. Abdüssamed es-samsuni Osmanlı alimi olan Hasan b. Abdüssamed, Anadolu'da bazı alimler-den okumuş ve Molla Hüsrev'in hizmetinde bulunarak, ondan müsbet ve di-ni ilmleri tahsil etmiştir. Derin bilgi sahiqi olan Hasan b.abdüssamed, Se-man Medresesi'nde görevlendirildi ve Sultan Muhammed Han'a hoca oldu.. Sırasıyla Kazaskerlik, tekrar Sernan Medresesi müderrisliği ve istanbul'da kadılık yapan bu zat, h.891 (m.1476) yılında vefat etti. Hasan b.abdüssamed, yüksek seciyeli ve dini kurallara sıms ı kı sarı- lan bir şahsyetti. Aynı zamanda iyi bir hattat olan bu alim, birçok kitabı ken- di hattıyla yazmıştır. Nitekim onun, Sultan Muhammed Han için kendi hat-tıyla Sıha h ei-cevheri adlı eseri yazm ı ştır. Fıkıh, hadis, kelam ve belagat alimi olan Hasan b. Abdüssamed'in eserleri şunlardır: Haşiye ale'l-mutav-vel li't-tef-tazani, Ta'lika ale't-tavtih fı uscıli'l-fıkh, Prof Dr., Selçuk Üniv., Fen-Edebiyat Fak., Doğu Dilleri ve Edebiyatlan Bölümü. Öğretim Üyesi 295

3 Haşiye ala Şerhi'I-Adud li Münte-ha fı ilmeyi'l-usqi ve'l-cedel, Havaş ala Şerhi'I Muhtasar li's-seyyid eş-şe-rif 1 Hasan b. Abdüssamed es-samsun/'nin Türkiye kütüphanelerindeka-yıtli eserleri: yazma - cevab ala bahsi'l-cihet, Kelam, ta'lik, (Süleymaniye Kütüphanesi, H.Hüsnü Paşa Bölümü, no: 600). - Haşiye ala Şerh Muhtasar ei-munteha, Fıkıh, nesih, (Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, no: 194; Süleymaniye Kü-tüphanesi, Kasidecizade, 475; Serez, 3818; Damad ihrahim Paşa, 784; Erzincan, 159; Giresun il Halk Kütüphanesi, 1238/2; Isparta Halil Ha mit Paşa Küt., 2045; Adana il Halk K., 189;. Amasya Beyazıt K., 988, 1777; Tire K., 196; Bayezit Devlet K., 1739; Atıf Efendi K., 681, Kütahya Vahit Paşa il Halk K., 199). - Haşiye ala Haşiyeti's-Seyy id eş-şerif, Fıkıh, ta'lik, (Millet K., 597; Fatih, 1291; Nuruosmaniye, 1361; Beyazıt Devlet K., 697). - Haşiye ala Muhtasari'I-Adud li'i-curcani, Fıkıh Usulü, nesih, müstensih Abdullah Ankaravi, i'stinsah tarihi h.1079 (istanbul Merkez K., 2130). - Haşiye ale'i-mukaddimati'l-erbaa mine't-tavzih, Kelam, ta'lik, 7 (Bağdatlı Vehbi Efendi, 2027; Şebit Ali Paşa, 2844; Laleli, 714; Esad Efendi, 1279). 623). - Haşiye ala Şerhi't-Telvih, Kelam (Marmara ilahiyat Fak., 343; Samsun Gazi K., - Risaletu'l-ittisat, Hadis, ta'lik, (Carullah, 1188). 2. Muhyiddin Muhammed b.hasan b. Abdüssamed es-samsuni Osmanlı alimi olan Muhyiddin Muhammed, önce babasından, sonra Alaeddin Ali ei-arabi'den okudu. Daha sonra o, sırasıyla Bursa'da Molla Hüsrev Medresesi'ne, Edirne'de Haceriyye Medresesi'ne, istanbul'da Mah-mut Paşa Medresesi'ne, iznik'te Orhan Gazi Medresesi'ne, Edirne'de bir Medrese'ye ve Sernan Medresesi'ne müderris oldu. Her gün 80 dirhem ma-aşla tekaüd olan Muhyiddin Muhammed Efendi, bilahere Sultan Selim Han tarafından Edirne kadılığına tayin edildi. Bu zat, Edirne'de kadılık görevini yürütürken h. 919 (m. 1513) yılında vefat etti. 1 Hayatı ve eserleri hakkında bk. ibn el-imad, Şezerôt ez-zeheb (tarihsiz), Beyrut, Dar ihya etturas el-arabi', 8/4; Taşköprlzade Ahmed Efendi, eş-şekôik en-nu'môniyye ft devleti'l:osmaniyye (1975), Beyrut, ed-dar el-kitab el-arabl, 96; ei-laknevi', e/-fevôid el-behiyye ft teracim el-hanefiyye (1906 ), Kahire, 61; Ömer Rıza Kahhale, Mu' cem el-muellifin (tarihsiz). Beyrut, Dar ihya et-turas el-arabl, 3/236; Kat ip Çelebi, Keşf ez-zun D n (1971),istanbul, Milli Eğitim Basımevi, 486, 499, 1856,

4 Gece gündüz ilimle meşgul olan Muhyiddln Muhammed Efendi, dünya malına kıymet vermez ve daima fakirleri doyururdu. Aynı zamanda bu alim tasawufta da yüksek m~rtebelere erişmişti. Çok yönlü bir alim olan bu zatın eserleri şunlardır : Havaş ala Şerhi's-Seyyid li Miftahi'l-ulum li's-sekkakl, Havaş ala Haşiye Şerhi't-Tecrld li's-seyyid eş-şerif, Havaş ala Telvlh li't-teftazanl fı usuli'l-fıkh 2 Muhyiddfn Muhammed Efendi'nin Türkiye kütüphiinelerinde kay1tlt yazma eserleri: - Haşiye ala Şerhi'I-Miftah li's-seyyid, Arap Edebiyatı, (Süleymaniye Kütüphanesi, Damad ibrahim Paşa, 1016). - Ta'lika ala Haşiyeti't-Tecrld fı ihtisas sureti'l-ihlas, Kelam, Hat Reyhanl, (Amasya Beyazıt K., 1849). - Haşiye ale't-telvlh ila Keşf gavamizi't-tenklh, Fıkıh usulü, ta'lik, 110 (Süi.,K., Şehzade Mehmet, 22). - Haşiye ala Envari't-tenzll ve esrari't-te'vil, Tefslr, 199 (Sül. K., Ayasofya, 322). 3. Abdüssamed es-samsuni Hakkında kaynaklarda bilgiye rastlanılamayan bu alimin, kelama dair Haşiye kubra ale'l-husn ve'l-kubh adlı yazma eseri, Murad Molla K., 706; Koca Ragıp Paşa K., 1459' da kayıtlıdır. 4. Yahya es-samsuni Hakkında kaynaklarda malumat bulunamayan bu alimin Ris le fı Ta'liki't-talak adlı yazma eseri, Sül. K., Esad Efendi Bölümü, 952'dedir. s. Behçet Abdullah b. Hasan es-samsuni Bu alim hakkında kaynaklarda malumata rastlanılamadı. Onun ahlaka dair Osmanlıca Behçetu'l-ahlak adlı matbu eseri (istanbul, 1896), istanbul Kütüphanesi, ibnüi-emln Bölümü 454'te bulunmaktadır. 6. Halil es-samsuni Hayatı ve eserleri hakkında kitaplarda bilgi kaydedilmemiş olan Halil es-samsunl'nin m urakkata dair icazetname adlı yazma eseri, istanbul Merkez Kütüphanesi, 6307' de kayıtlı dır. 2 İbn el-imad, Şezerôt ez-zeheb, 94; Taşköprlzade, eş-şekaik en -nu'maniyye, ; Kahhal e, Mu'cem el-muellifln, 9/196; Sursalı Mehmet Tahir, Osmanli Müellifleri ( 1975 ), istanbul, Meral Yayınları, 1/388; Katip Çelebi, Keşf ez-zunun, 347, 497,

5 7. Ömer Azmi es-samsuni Hakkında kaynaklarda malumata rastlanılamayan bu zatın, Osmanlıca fıkıha dair izahu'l-cinayet fı ahbari'l - kısas ve'd-diyet adlı matbu eseri ( istanbul, 1813 ), Atıf Efendi Kütüphanesi, 32'de kayıtlıdır. 298