A New Association for Alliance Quercion ilicis in West Menteşe Mountains (Muğla)

Transkript

1 Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 3 (1): 59-63, 2010 ISSN: , Batı Menteşe Dağları nda (Muğla) Quercion ilicis Alyansı için Yeni Bir Birlik Kerim GÜNEY 1* Osman KETENOĞLU 2 Fatmagül GEVEN 2 Ümit BİNGÖL 2 1 Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Kastamonu, TÜRKİYE 2 Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Tandoğan-Ankara, TÜRKİYE * Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : e-posta: kguney@kastamonu.edu.tr Kabul Tarihi : Özet Araştırma alanı Ege Bölgesinin Güney kesiminde yer almaktadır. Bitki coğrafyası bakımından Akdeniz Bölgesinin Doğu Akdeniz sektöründedir. Bölge yağışlı ve az yağışlı Akdeniz iklimlerinin etkisi altındadır. Araştırma alanının vejetasyonu Braun-Blanquet metoduna dayalı üç boyutlu polar ordinasyon tekniği ile analiz edilerek farklı bitki birlikleri tanımlanmış ve tanımlanan birliklerden bir tanesi sunulmuştur; Sınıf: Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. & O. Bolòs 1950 Ordo: Quercetalia ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Alyans: Quercion ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Birlik: Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova Anahtar Kelimeler: Sintaksonomi, vejetasyon, ordinasyon, Ege bölgesi. A New Association for Alliance Quercion ilicis in West Menteşe Mountains (Muğla) Abstract The study area are located in the southwest part of central Anatolia. From the phytogeographic point of view, it is with in the boundary of the Eastern province of the Mediterranean floristic region. The study area is under the influences of rainy, less rainy and semi-arid type of Mediterranean climate. The vegetation of the area was analyzed by the three dimensional ordination technique based on the Braun-Blanquet approach different associations were described and one of described associations was introduce; Classis: Quercetea ilicis Br.-Bl. ex A. & O. Bolòs 1950 Ordo: Quercetalia ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Alliance: Quercion ilicis Br.-Bl. ex Molinier 1934 em. Rivas-Martínez 1975 Association: Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova Keywords: Syntaxonomy, vegetation, ordination, Eagean region. GİRİŞ Türkiye coğrafi konumu, değişik iklim tiplerinin tesiri altında bulunması, jeomorfolojik yapısı ve farklı toprak tiplerine sahip oluşuyla çok çeşitli vejetasyon tiplerine ve zengin bir floristik yapıya sahiptir. Türkiye coğrafi konumu bakımından üç fitocoğrafik bölgenin karşılaştığı yerde bulunmaktadır. Bunlar Avrupa-Sibirya, İran-Turan ve Akdeniz fitocoğrafik bölgeleridir. Bu üç floristik bölgede farklı yüzey şekillerinin ve çok değişik ekolojik şartların bulunuşu oldukça zengin bir bitki örtüsünün gelişmesine neden olmuştur. Ayrıca bu bölgelerin kesiştikleri geçit alanlarında çok değişik türlerin yanında, dar yayılışa sahip türlerin çok olması ile hayli ilginçtir [1,2]. Bu çalışmada Ege Bölgesi nin güneyinde yer alan (Şekil 1,2) Batı Menteşe Dağları nın vejetasyonu araştırılmış ve tesbit edilen bitki birliklerinin çevre ile olan ilişkileri ortaya konmuştur.

2 60 K. Güney ve ark. / Bibad, 3 (1): 59-63, 2010 Şekil 1.Çalışma Alanının Topoğrafi Haritası MATERYAL VE YÖNTEM Batı Menteşe Dağları nın (Aydın-Muğla) bitki ekolojisi ve bitki sosyolojisi yönünden araştırılması, yılları arasında yapılan arazi çalışmaları ile gerçekleştirilmiştir. Bitkilerin vejetasyon devrelerine rastlayan Nisan-Eylül aylarında periyodik olarak araştırma bölgesine gidilmiştir. Örnekler toplama ve kurutma yöntemine uygun olarak en az ikişer adet olmak üzere, üzerinde çiçek, meyve ve yaprak gibi organlarıyla toplanmıştır. Bitkilerin teşhisinde Flora of Turkey and The East Aegean Islands adlı eserden yararlanılmıştır [3, 4]. Teşhiste ayrıca A.Ü. Fen Şekil 2.Çalışma Alanının Jeoloji Haritası Fakültesi Biyoloji Bölümü Herbaryumundan (ANK) faydalanılmıştır. Araştırma bölgesinin vejetasyonunu Braun-Blanquet metodu ile incelenmiştir. Bitki birlikleri ile çevre arasındaki ilişkiyi tespit etmek amacıyla çeşitli vejetasyon tiplerinden vejetasyonu gerek habitat ve gerekse floristik yönünden temsil edilebilen ve yeterli derecede homojen olan yerlerden 20 adet örneklik alan alınmıştır. Örneklik alanların genişliği en küçük alan metoduyla 1000 m² olark tespit edilmiştir. Örneklik alanların gerçekleştirilmesinden sonra vejetasyonun yorumunu yapmak üzere hazırlanan floristik tablolar değerlendirilmiş ve sosyolojik birimler tespit edilmiştir. Birliğin ayrımında, örneklik alanların Şekil 3. Yeni birliğin karakter türleri; Arbutus andrachne (a) ve Hypericum empetrifolium (b).

3 K. Güney ve ark. / Bibad, 3 (1): 59-63, gruplandırılmasında Bray Curtis in üç boyutlu ordinasyon tekniği uygulanmıştır (Şekil 5,6). Bu işlemler bilgisayar programı FG-ORD kullanılarak yapılmıştır [5]. BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırma Bölgesinin Ekolojik Özellikleri ve Vejetasyonu Araştırma bölgesi coğrafik konum, anakaya ve toprak yapısı özellikleriyle değişken bir bitki örtüsüne sahiptir. Araştırma alanının kuzey kısmının ormanları Aydın İşletme Müdürlüğüne, güney kısmının ormanları Milas İşletme Müdürlüğüne bağlıdır. Anakayanın yanında antropojen etkilerin sürekliliği bölgede çeşitliliğin dinamik bir yapı göstermesine sebeb olmaktadır. Araştırma alanının büyük bir kısmının gnays olması toprağında genel olarak kumlu ve geçirgen olmasına sebep olmaktadır bu özelliklere kuraklıklığın ilavesi floristik fakirliğin sebebini ortaya koymaktadır. Bölge yağışlı ve az yağışlı Akdeniz iklimlerinin etkisi altındadır (Çizelge 2). Düşük rakımlarda vejetasyon nerdeyse korunan alanlar dışında tamamen tahribe uğramış olup yerini zeytinin kültüre alındığı alanlara devretmiştir [6]. Araştırma alanında hakim bitki topluluğu tüm bölgede olduğu gibi Pinus brutia dır. Zeytinin kültüre alındığı yükseklikten sonra hakim duruma geçen ve toleransı yüksek olan bu tür m.ye kadar, kimi zaman saf kimi zamanda Pinus pinea ile karışık orman toplulukları oluşturur. 750 m. ye kadar çıktığı görülen Pinus pinea en geniş yayılışını m.ler arasında yapmaktadır. Özellikle denizsel rüzgârlara açık alanlarda yayılma gösterir. Degrade bölgelerde zeytinler arasında yer yer Quercus coccifera nın yayılmaktadır ancak yoğun topluluklar olarak ortaya çıkmazlar (750 m. ye kadar çıkar). 500 m.den sonra maki alanlarında, P. brutia ormanlarının açıklıklarında, topluluk haline gelmemiş Quercus infectoria ve Quercus pubescens e rastlanır. Ayrıca toprağın ve nemin yeterli olduğu yerlerde yine Pinus brutia açıklıklarında Quercus cerris lere rastlanmaktadır [7,8]. Araştırma bölgesi maki üyeleri açısından oldukça zengindir. P. brutia nın yangınla tahrip olduğu alanlarda Cistus creticus toplulukları oluşur, bu tür ise yerini ancak toprağın daha çok bozulduğu, daha zor yetişme koşullarında Erica manipuliflora ya bırakır. Akdeniz bölgesinde maki elemanlarının yangın sonrasındaki bu sık gelişimleri; geniş bir kök sistemine sahip olmalarından ve yangınla ölmeyen bu köklerden sık sürgünlerin çıkmasından kaynaklanır. Yangının önemli etkilerinden biride alanın faunasında meydana getirdiği değişikliktir. Özellikle yangın alanında toplanan kuşlar, meyvesini çok sevdikleri Rubus ve Arbutus gibi bitkilerin tohumlarını taşıyarak yangın sonunda bölgede, bu bitkilerden ibaret toplulukların gelişimini sağlar [9]. Orman yangınlarından sonra ortama genellikle otsu türler hakim olur. Tesbit ettiğimiz Hyperico-Arbutosetum andrachnii birliğinin ortaya çıkışını buna bağlamaktayız (Şekil 3,4). Şekil 4. Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova yayılış alanı. Çizelge 1. Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova Örnek Alan No: Yükseklik(m): Yön: N NW E N NW E N E NW N E E N NW E N E NW N E Eğim(%): Alan(m 2 ): B u l u n m a Anakaya: K K K K K K K K GN K K GN GN K K K K K GN GN

4 62 K. Güney ve ark. / Bibad, 3 (1): 59-63, 2010 Çizelge in 1 Devamı. Hyperico-Arbutesotum andrachnii birliğinin ayırtedici ve karakter türleri Arbutus andrachne V Hypericum empetrifolium IV Quercion ilicis karakteristikleri Phillyrea latifolia III Pyrus amygdaliformis III Quercus ilex III Sparteum junceum II Quercetalia ve Quercetea ilicis karakteristikleri Calycotome villosa II Pistacio-Rhamnetea ve Rhamnetalia karakteristikleri Quercus cocciferae IV Pistacia lentiscus IV Pistacia terebinthus ssp. terebinthus III Rubia peregrina III Asparagus acutifolius III Pinus brutia III Piptatherum miliaceum ssp. thomasii II Osyris alba I Cisto-Micromerietalia ve Micromerietea nın karakteristikleri Cistus creticus IV Anthyllis hermanniae III Cistus salviifolius III Colutea cilicica III Teucrium divaricatum III Psoralea bituminosa II Sarcopoterium spinosum II Salvia fruticosa II Melica minuta II Genista acanthoclada II Helichrysum stoechas ssp. barrelieri II Origanum laevigatum I Micromeria myrtifolia I Dianthus lydius I Querco-Fagea karakteristikleri Olea europae var. sylvestris III Smilax aspera III Geranium purpureum II İştirakçi türler Brachypodium retusum IV Tamus communis III Ferulago humilis II Gladiolus italicus II Cyclamen repandum II Lonicera caprifolium I Salvia pomifera I Coronilla emerus ssp. emeroides I Asphodeus aestivus I Scandix pecten-veneris I Anagyris foetida I Crupina crupinastrum I Poa bulbosa I Vicia cracca I

5 K. Güney ve ark. / Bibad, 3 (1): 59-63, Çizelge 2. Biyoiklimsel Sentez Yükseklik (m) P PE S Yağış Rejimi M M Q Biyoiklim Katı/Tipi Söke ,9 15,9 0,5 KSIY 31,6 5,9 120,5 Milas ,6 KSIY 35,1 4,2 73,1 Çine ,4 28,2 0,7 KSIY 36,3 4,5 67,1 Yağışlı/Alt/Yumuşak Az/Yağışlı/Ilık Az/Yağışlı/Yumuşak Hyperico-Arbutosetum andrachnii ass. Nova (Çizelge 1.) Birliğin Karakter ve Ayırt Edici Türleri: Arbutus andrachne ve Hypericum empetrifolium (Şekil 3), Örnek Alan sayısı 20. Habitat ve strüktürel Özellikler: Birlik kalkerli taşlı topraklarda yayılış gösterir. Örtü durumu %70 ile %80 arasında değişir. Birlik araştırma alanında m. ler arasında yayılış göstermektedir. Fizyonomi ve Sintaksonomi: Arbutus andrahne ve Hypericum empetrifolium birliğin genel görünümüne hakimdir ve Quercion ilicis alyansına bağlanmıştır. Ayrıca Pistacio-Rhamnetea ve Cisto-Micromerietea karakteristikleri birlik içinde varlıklarını göstermektedir. Birlik Milas-yatağan arasında görülür ve geniş alanlar kaplar. İklim verileri Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden alınmıştır [10]. P: Ortalama yıllık yağış toplamı (mm); M: En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması ( o C); m: En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması ( o C); PE: Yaz yağışı toplamı (mm); Q: Yağış-Sıcaklık emsali (Q=2000.P/M 2 -m 2 ); S: Kuraklık indisi (S=PE/M) KAYNAKLAR [1] Akman, Y., Barbero, M., Quezel, P. (1979) Contribution a l etüde de la vegetation forestiere d Anatolie mediterraneenne Phytocoenologia, 5 (1), I, 79. [2] Akman,Y., Barbero,M., Quezel, P. (1979) Contribution a l etüde de la vegetation forestiene d Anatolie mediterranenne Phytocoenologia 5 (3), [3] Davis P.H, Flora of Turkey and the Easth Aegean Islands: Vol I-IX, Edinburg Univ. Press. [4] Davis P. H, 1988 Flora of Turkey and the Easth Aegean Islands: Vol X (Supplement), Edinburg Univ. Press. [5] Geven F, Bingöl Ü, Güney K, Ketenoğlu O, 2008 Vejetasyon Analizinde Polar Ordinasyon a Dayalı Yeni Bir Bilgisayar Programı (FG-ORD,Versiyon 0.2) Kastamonu Ü.O. Fak.Der. 8 (1): [6] Seçmen, Ö., Gemici, Y., Bekat, L., Görk, G. (1986) İzmir yöresi frigana vejetasyonunun bitki sosyolojisi yönünden araştırılması, Doğa T. Bot., 10, 2, Ankara. [7] Gemici, Y., Seçmen, Ö. (1983) Etude Phytoecologique Phyto-sociologique de la montagne Yamanlar, E.Ü, Fac. Of Sci. J., B, 6,1. [8] Uslu, T. (1981), Aydının batısında Küçük ve Büyük Menderes Nehirleri arasında kalan bölge vejetasyonunun bitki ekolojisi ve bitki sosyolojisi yönüden araştırılması, Ank. Üniv., Fen Fak. Doçentlik Tezi, Ankara. [9] Quezel, P., Barbero, M., Akman, Y. (1980) Contribution a l etüde de la vegetation forestiere d Anatolie septentrionale Phytocoenologia, 8(314), , Stuttgart. [10] Tarım, Orman ve Köy işleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Bülteni, , Ankara.