VII. ULUSLARARASI BALKAN BÖLGESİ DÜZENLEYİCİ YARGI OTORİTELERİ KONFERANSI MAYIS 2012, İSTANBUL

Transkript

1 VII. ULUSLARARASI BALKAN BÖLGESİ DÜZENLEYİCİ YARGI OTORİTELERİ KONFERANSI MAYIS 2012, İSTANBUL Yeni Teknolojiler ve Bunların Yargıda Uygulanmaları Türkiye Cumhuriyeti Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Tarafından Düzenlenen Konferans İstanbul, 28 ve 29 Mayıs, 2012 SIRBİSTAN SUNUMU

2 YENİ TEKNOLOJİLER VE YARGIDA UYGULAMALARI Dijital devrim kendimizi ve çevremizdeki dünyayı algılayışımızı değiştirmiş durumda. Yaşamımızın her alanında bilgisayarlaştırma olayına tanık olmaktayız bilgi ve iletişim teknolojileri (ICT) her yerde ve çağdaş yaşamın her alanında bu teknolojiler olmadan kişisel, mesleki ya da günlük işlerimizi yapmak ya da iletişime geçmek aklımızdan bile geçmemektedir. Modern zaman insanı teknoloji devrimi ile gelen yenilikleri hemen kabul ederek bu yenilikleri yaşamında uygulamaya başlayabilmektedir. İlk bakışta yargı, teknoloji ile hiç ilgisi olmayan bir alanmış gibi görünmekte. Ancak, yargının kendisi bilgi ile ilgilidir. Yargı için gerekli olan bilgi inanılmaz miktarda ve boyuttadır. Bu bilgiler ancak hızlı, etkin, doğru ve kesin olarak bilgi teknolojileri yardımı ile elde edilebilir. Dijital dünya genellikle elektronik başlığı ile anılmaktadır. E-ticaret, e-banka, e-iletişim, e- öğrenme gibi terimlerle her gün karşılaşmaktayız. E-yargı, yeni küresel bir toplum düzeninde yargıya erişimi garanti altına alan kapsamlı bir elektronik sistem olarak tanımlanmaktadır. Bu terim yargı sistemi içinde farklı alanlarda işlerlik gösteren birçok öğeyi kapsamaktadır rapor yazmaya yardımcı olan yazılım ve e-posta kullanarak iletişime izin veren sistemler (kanıt sağlamak amacı ile kullanılan dijital görüntü teknolojisi gibi). E-yargı ve bu kavramın önemini anlamak için, toplum düzeninde yargının önemini göz önüne almak gereklidir. Yargı modern toplumun temelidir; yargı hakkı temel insan haklarındandır ve herkese hızlı bir şekilde açık olmalıdır. Yargıya erişim, yargının etkinlik düzeyini belirlemektedir. Mayıs 2008 de e-yargı konusunda Avrupa Komisyonu (Avrupa E-Yargı Sistemine yönelik olarak) bir Avrupa stratejisi kabul etti ve iki proje amacı belirledi: var olan yasa araçlarına dayanacak biçimde yargıda işbirliğini güçlendirmek ve Avrupa nın her yanında vatandaşların yargıya erişimini sağlayacak Avrupa e-yargı portalının kurulması. Kapsamlı modern iletişim sistemleri ve genel olarak ICT ile birlikte ortaya çıkan kültürel değişiklikler, modern yaşam biçimi içinde ortaya çıkan sorulara yanıtlar getirerek, yeni konular açarak, yeni zorluklar çıkararak ve değişiklik istekleri ile yargıda da yansımasını bulmaktadır. Bu da, daha etkin bir iş performansının uygulanması ile bütün sistemin daha saydamlaştırılması için alan yaratmakta ve e-yargının kurulması için elektronik bir çevreyi

3 yaratır. Son zamanlara kadar akıl almaz ve fantastik olarak görünen şeyler artık günlük olarak karşımıza çıkmakta ve herkes tarafından kolayca anlaşılıp kabul görmektedir. Mahkemeler, makul süre içinde dava işlemlerinin adil ve etkin olmasını ve yargıya erişimin kolay kılınmasını sağlamak amacı ile kurulmuştur. Dolayısıyla mahkemelerin görev yaptığı alan yazılım uygulamalarının gelişim ve uygulanması için fırsatlar getirmekte dava yönetimi, duruşmalarda ya da genel olarak bilgi kaydı, arşivleme, istatistiksel bilgi, muhasebe sistemleri, yasal vergi sistemleri ve duruşmalarda görüntü bağlantısı kurulmasına olanak tanıyan sistemler, tarafların ifadelerini kayıt eden sistemler, kanıt sunma araçları, jüri üyelerinin ve uzmanlarının/bilirkişilerinin seçim sistemleri, vb. Bunlar, yapay zeka ve yapay ortamlarla bütünleşen sistemlerin kurulması ile elde etmeye çabaladığımız ortamı ve daha fazlasını umabileceğimiz artık sıradanlaşan birkaç ilginç çözüm yolları arasındadır. Yargıda dijitalleşme işlemindeki bütün çabaların en son amacı olan kâğıtsız mahkeme, etkinliği artırmak ve tasarruf yapmak amacı ile uygulanacak elektronik belge kullanımını amaçlayan bir dizi inisiyatiften oluşmaktadır. Sanal mahkeme yargıya erişimi iyileştirmeyi amaçlayan bir dizi düşünceden yalnızca biri tarafların mahkemede fiziksel olarak bulunmaması fazla radikal görülebilir ama unutmamalıyız ki bu düşünceler ilk başlarda hayali ve uygulanması kabul edilemez görülse de, dijital çağın dayandığı düşüncelerdir. Yargıçların işlerine yardım amacı ile bu gibi bir sistemin kurulması yeni bir düşünce değil modern yargıda bu gibi sistemler zaten var. İlginç olmasına karşın ulusal düzeyde dava hukuku veri tabanlarının ve ulusal ağların kurulmasından sonraki mantıklı bir adım olansa paylaşımlarını sağlanması ve farklı ülkelerle - yargıçlar ve yargı yöneticileri arasında deneyim paylaşımını sağlayan çevrimiçi atölye olarak adlandırılan uluslar üstü yargı işbirliğinin kurulmasıdır. Mahkeme işlemleri hakkında giderek artan toplum ilgisi, modern toplumun en önemli temellerinden biri olan hukukun üstünlüğünün sağlanmasını amaçlayan daha saydam sistemlere olan talepler web portallarının geliştirilmesine yol açmıştır (davaların seyri hakkında bilgi öğrenilecek, mahkemenin e-duyuru sistemi ile bilgiye erişilebilecek ve belirli ölçütler içinde veritabanından bilgi elde edilebilecek internet siteleri). Vatandaşlara sağlanan bu gibi iletişim yöntemleri yargıya olan güveni güçlendirmek, sürecin saydamlığına olan inancı artırmak ve yargı yönetiminin yük ve harcamalarını azaltmak için bir araç olarak görülmektedir. Sistemin işleyişini iyileştirme açısından, yargıya iş açısından bakmak çok önemli yargı örgütleri farklı örgütsel biçimlerde yönetilmektedir. Ancak, ICT sistemlerinin şu konularda

4 yardımcı olması gerekmektedir: temel planlama, bütçe, ödemeler, demirbaş kayıtları, malvarlığı yönetimi, insan kaynakları ve yönetimi, halka açık bilginin sağlanması ve bu yayınlanması. ICT sistemleri, yönetim sistemlerinin iyileştirilmesi ve bilgi merkezlerinin kurulması konusunda fırsatlar sunmaktadır. İletişim alanındaki gelişmeleri göz önünde bulundurarak, bölgesel ya da küresel düzeyde işbirliği yolları kurmak olanaklıdır (farklı veritabanlarının ya da bilgi ve deneyim aktarımı için yeni elektronik yolların kurulması). Bilgi ve iletişim teknolojileri alanındaki gelişmeler çok büyüktür. Yargı kurumlarının karşılaştığı en önemli zorluklardan birisi ise, aynı anda hem toplumun yeni eğilimlerini ve bilgiye kesintisiz erişimi sağlarken hem de yeni teknoloji ve iletişim yollarının nasıl en iyi biçimde uygulamaya konulacağıdır. Yargı çok uzun zamandır değişikliklere kapalı ve tutucu olarak görülse de, teknoloji yargı kurumlarındaki değişimin ardındaki asıl güç olarak kabul görmeye başladı. Ancak bu teknolojik başarılarının uygulanmasındaki asıl amacın bilgi teknolojilerinin olmaması çok önemlidir. Bilgi işlem çözümlerinin değeri ve yargı sisteminin dijitalleştirilmesi ICT çözümlerinin uygulanabilirliği ve günlük iş ve etkinliklerde yardım sağlama amacı ile kapasitelerinin artırılabilirliği ile bağlantılı. Asıl sorun, yargının daha çok erişilebilir, saydam ve etkin olabilmesi için yeni teknolojilerin sağladığı fırsatlar değil, teknolojik yeniliklerin nasıl en iyi biçimde uygulanabileceğidir. Modern yargı şu konularda çok şiddetli isteklerle karşı karşıyadır: saydamlık, temel haklara erişim, makul zamanda mahkeme işlemlerinin bitmesi, etkinliğin artırılması. Çünkü yalnızca bağımsız, saydam, etkin ve sorumlu yargı ayrım yapmaksızın vatandaşlarının haklarının korunmasında eşitlik sağlayabilir. Birçok proje kapsamında Sırp yargısının amacı yargı kurumlarının çalışma koşullarını iyileştirmek, işlerindeki saydamlığı artırmak, yargıya erişimi ve yargının etkinliğini artırmak ve gerçekten reformlaşan bir yargı sistemi kurmaktır. Yüksek Yargı Kurulu şu konularda yazılım çözümleri sunmaya çalışmaktadır: bütçe ofisi, yargıçlara karşı yapılan şikayetlere bakan yazılım sistemi ve Yargı Yüksek Kurulunun yönetim bürolarını işlerine yardım edecek bir sistem. Mahkeme performansını iyileştirmek için, Sırbistan Yargıtay ve Temyiz Mahkemelerine iş süreç standardizasyonu, süreç ve raporlama standardizasyonu yolu ile bilgi işlem desteği sunmayı amaçlayan modern çevre ile ilgili SAPS projesi yapıldı. Modern teknoloji platform

5 ve çözümleri kullanarak, SAPS genişletilebilecek ve e-imza uygulaması, dijital dosya yaratımı ve dijital arşivleme ile mahkeme işlerinin dijitalleşmesi amacıyla yargı sisteminin gereksinimlerine, güncellenebilecek ve yaklaşan Avrupa e-yargı sistemine hazır olacak. AVP sisteminden (Sırbistan da ilk olarak yüksek ve iş mahkemelerinde kullanılmaya başlanan otomatik dava yönetim sisteminden) daha modern SAPS sistemine geçiş projesi, yakında gerekli donanım, kaynak ve yetkin personelin test ve değerlendirmesi aşamasına girecek. Yargıda etkin bir ICT sistemini sağlamak amacıyla, yargı için kapsamlı bir ICT stratejisi geliştirmeyi amaçlayan bir proje başlatıldı (yargı reformuna destek verecek ve hedeflenen sonuç ve amaçları yükseltecek ama aynı zamanda böyle bir sistemin oluşturulması için kapsamlı bir teknolojik çevreye gereken alanı açabilecek bir proje). İşlemlerin karmaşıklığı, ICT stratejilerinin uygulamaların, veritabanlarını, ağların ve var olan bilgisayar ekipmanın geliştirilmesini kapsayan uygulanacağı karmaşık bir çevre gerektirmektedir. Bu stratejinin, ICT planlarının, altyapısının, uygulama sistemlerinin gelişim ve uygulanmasında bir klavuz olması ve yeni bilgi işlem çözümleri için gerekli olan profesyonel personelin gelişim yönünü göstermesi beklenmektedir.