Uzm. Dr. Ragýp GÜNEY. Saðlýkta Buluþma Noktanýz. Bebek Beslenme Rehberi. w w w. s e l e n a y t i p m e r k e z i. c o m

Transkript

1 Uzm. Dr. Ragýp GÜNEY Saðlýkta Buluþma Noktanýz w w w. s e l e n a y t i p m e r k e z i. c o m Bebek Beslenme Rehberi

2

3 Bebeðinizin ilk altý ayý, geliþmesinin en önemli dönemidir. Bu ilk 6 ay boyunca vermeniz gereken tek gýda anne sütüdür. Yalnýzca anne sütü vermekle bebeðinizin geliþimine en üst düzeyde katký saðladýðýnýzý unutmayýnýz. Anne sütü bebeðinizi pek çok enfeksiyondan korumanýza yardýmcý olacaktýr. Kolayca ve en ideal oranlarda beslenmeyi bebeðinizi sýk emzirmekle hiç hesap kitap yapmadan saðlamýþ olacaksýnýz. Yine anne sütü sayesinde bebeðiniz kabýzlýktan korunacak ve yaþamý boyunca alerjik hastalýk, damar sertliði, obezite riskinde de azalma olacaktýr. Bebeðinizi emzirirken, emzirme sýklýðýnýzý bebeðinizin isteðine göre belirleyebilirsiniz. Yaklaþýk bir bebek günde 6 ile 8 kez arasýnda emmekle yeterli beslenmiþ olur. (Çok küçük prematüre bebekler hariç) Ama eðer daha sýk beslenme konusunda bebek istekli ise ve bu durum sizde tedirginlik yaratmýyorsa daha sýk emzirebilirsiniz. Bebekler yaklaþýk 7-10 dakika emerlerse göðsünüzde ki sütün tamamýna yakýnýný emerler. Bu nedenle her bir göðsünüzü 7-10 dakika kadar emzirmeniz yeterlidir. Emzirme esnasýnda bebeðinizin diþlerinin çýkacaðý kýsýmlarýn göðsünüzün uç kýsmýna onun yerine bebeðin çýkacaðý kýsmýnýn göðüs ucu kenarýndaki kahverengi bölgeye gelecek þekilde ve meme ucunu tamamen aðzýnýn içine alacak þekilde emzirmeye dikkat ediniz. Bebeðinizin burnunun týkanmasýný önlemek amacý ile baþ parmaðýnýz ile göðsünüze bastýrmanýz, göðsün uç kýsmýnýn yukarý kalkmasýna ve bu da göðüs ucunda tahriþ ve acýya neden olur. 1

4 Sütünüzün kývamý emzirmenin baþýnda ve sonunda farklý olacaktýr. Ayrýca bebek büyüdükçe de sütün kývamý bebeðinizin gereksinimine göre kendiliðinden deðiþecektir. Hatta prematüre bebeklerin sütü de prematürelere uygun bir þekilde annede üretilir. Bu nedenle bebeðin kendi annesinin sütü yalnýzca o bebek gereksinimine özel üretilmiþ dünyadaki tek süttür. Hiçbir süt annenin kendi sütü kadar uygun oranlarda ve o bebeðe özel gýda içermez. Anne sütü ile inek sütü arasýnda büyük farklýlýklar vardýr ve "anne sütü bebek için, inek sütü buzaðý içindir" deyiþine her zaman güvenmelisiniz. Bir yaþýna kadar inek sütü vermeniz bebeðinizdeki alerji riskini arttýracaðý gibi beslenme açýsýndan yeterince kaliteli içerikte olmadýðýndan bebeðinize geliþme problemleri ortaya çýkacaktýr. Bu nedenle ilk bir yýl bebeðinize inek sütü verilmesi önerilmez. Fakat ülkemizin ekonomik koþullarý nedeniyle anne sütünü çeþitli nedenlerle vermeyen anneler, bebeklerine formül ek besin verememekte ve bunun yerine sulu pirinç unu vermektedirler. Oysa bu tür bir beslenme inek sütünden daha kötüdür ve eðer ikisi arasýnda bir seçim yapýlacaksa inek sütü tercih edilebilir. (4. Aya kadar su ile karýþtýrýlýp verilen inek sütü daha sonra su katýlmadan verilebilir.) Anne sütü (ikiz bebeklerde bile) genelde her zaman tek baþýna yeterlidir. Sadece emzirme tekniði hatalarý, annenin özel hastalýklarý gibi nadir durumlarda eksiklik olur. Anne sütüne ilave gýda vermeye doktorunuz önermediði sürece baþlamayýnýz. Ailelerde genelde bebeklerin aðlama, huzursuzluk gibi þikayetleri anne sütü azlýðýna baðlama eðilimi görülmektedir. 2

5 Oysa pratikte anne sütü eksikliðinde çok nadiren karþýlaþýlýr, ve bu yalnýzca bebeðin aðlamasýna ya da ilave gýda verdiðinde yemesi ile anlaþýlamaz. Anne sütü gerekirse buzdolabýnda 24 saat bekletilebilir. (Derin dondurucuda ise 6 ay saklanabilir.) Eðer çalýþan anne iseniz iþ yerinizde sütünüzü saðýp buzdolabýnda saklayýp sonrasýnda bebeðinize verebilirsiniz. Anne sütü miktarýný bebeðin kendisi belirlemektedir. Bebeðinizin göðsünüze emme esansýndaki temasý sütünüzün daha sonraki emmede daha çok aksamasýna neden olur. Eðer bebeðiniz o andaki sütünüzü az bulursa daha uzun süre emecek ve bu ise daha sonraki süt miktarýnýn artmasýna neden olacaktýr. Anne sütünü en az bir yaþýna kadar vermeye devam etmeniz gerektiðini unutmayýnýz. Anne sütü dýþýndaki ek gýdalara 6. aydan önce baþlamayýnýz. Bebeðinizin tüm ömrü boyunca yiyebileceði sebze ya da meyve gibi yiyecekleri vermede acele ederek, yalnýz 1-2 yýl emebileceði, son derece anne sütünden yeterince yararlanmasýný engellemeyiniz. Ek gýdalar erken baþlamakla bebeðinizin astým, saman nezlesi gibi alerjik hastalýklara yakalanma riskini arttýrýrsýnýz ve bebeðinizin henüz tam olgunlaþmamýþ böbreðini zorlamýþ olursunuz. Bebeðinize ek gýda vermeye baþlamadan önce mutlaka ellerinizi sabunla yýkayýnýz ve bebeði sandalyesinde ya da kucaðýnýza rahat hareket edebileceði pozisyonda oturtunuz. 3

6 Bebeðinizi beslerken onunla rahat ve yumuþak bir tonda konuþmanýz hem aranýzdaki duygusal baðý güçlendirir hem de bebeðinizin daha sonraki beslenmelerinde daha kolay beslenmenize yardýmcý olur. Bebeðinize ek gýda vermeye baþladýðýnýzda su vermeye de baþlamalýsýnýz. Anne sütü ya da formül mama ile beslenen bebeklere, anne sütü ve formül mama içinde var olan su yeterlidir. Bu nedenle ek gýda vermeye baþlayana kadar su vermenize gerek yoktur. Bebeðinize ek gýda baþlarken ilk önce kaþýkla bir iki kez anne sütü verip sonra ek gýda vermeniz, bebeðinizin ek gýdayý daha kolay kabullenmesine yardýmcý olur. ilk kaþýkla beslenme denemelerinizde standart mama kaþýklarý ile daha küçük kaþýklar kullanmanýz baþarý þansýnýzý attýrýr. Bebeðiniz ek gýdalara baþlarken direnç gösterebilir. Bu durumda bir hafta kadar bu yeni gýdaya baþlamayý ertelemesiniz. Ek gýdaya baþlarken bebeðinizin tok ya da çok fazla aç olmamasýna dikkat ediniz. Son emzirmeden 3,5-4 saat sonra ek gýda denemek iyi bir zamanlama olabilir. Bebeðiniz bazen gýdalarý dilinin istemsiz hareketleri nedeniyle geri itiyor görünebilir bu gýdanýn sevilmemesinden kaynaklanmaz bebeðin büyümesi ile bu durum düzelecektir. ilk 6-9 ay arasý dönemde anne sütü asýl gýda olmaya devam edecektir. Bu nedenle anne sütü vermeyi ihmal etmeyiniz. Anne sütüne hak ettiði deðeri veriniz. 4

7 Ek besinlere baþlarken en önemli özelliði ek gýdalara baþlamaya acele etmemeniz gerektiði olduðunu unutmayýnýz. Hýzla baþlanan yeni bir gýdanýn alerjiye davetiye çýkartmak olduðunu unutmayýnýz. Ek gýdalara baþlarken ayný günde birden fazla yeni gýdaya baþlama malýsýnýz. Her baþladýðýnýz ek gýdayý önce çok az miktarlarda vermelisiniz ve bu miktarý her gün bir miktar arttýrarak bebeði alýþtýrmalýsýnýz. Yeni bir ek gýda için ise en az 3-4 gün geçmesini beklemelisiniz. Ek beslemede en saðlýklý yöntem buharda piþirme, fýrýnlama ya da mikrodalga fýrýnda piþirmedir. Bebeðinizin ek gýdalarýna tuz ilavesi gerekmez. Üstelik tuz alýþkanlýðý eriþkinde de alýþkanlýk olarak bebeðinizin geleceðine de zarar verecek bir alýþkanlýktýr. Aldýðý gýdalarýn içinde zaten var olan tuz içeriði bebeðinize yeterli tuzu saðlar. Hazýrladýðýnýz püre, meyve ve sebzelerinizi, üstü kapalý bir kapta 24 saat kadar buzdolabýnda saklayabilirsiniz ama bebeðinizi beslediðiniz kaþýðýn deðdiði besinleri saklamayýnýz. Bu nedenle bebeðinizin yiyebileceðini düþündüðünüz miktar kadarýný bir tabakta, diðer kýsmýný ise saklama kabýnda olacak þekilde iki ayrý kap hazýrlayýnýz. Pancar, havuç, þalgam ve ýspanak gibi yiyecekler bekletildiðinde içindeki nitrat miktarý artar ve bu nedenle bu gýdalarýn bekletilmeden tüketilmesi gerekir. Artan kýsým ise atýlmalýdýr. 5

8 Bakla, patlýcan, domates, yumurta beyazý; bebek bir yaþýna gelene kadar verilmemelidir. Çok fazla meyve suyu midenin asitliðini arttýrýr. Çocukta karýn aðrýsý ve huzursuzluk yapabilir ve ayrýca piþik de yapabilir. Bu nedenle vitamin olsun denilip verilen meyve miktarýný abartmak gerektiðini unutmayýnýz. Çayda bulunan bir madde vücudun demir emilimini engeller ve demir eksikliðine baðlý kansýzlýk yapabilir ve bu nedenle çay verilmemelidir. Katý gýdalara baþlayan bebeðin kaka kývamý deðiþir, rengi ve kokusu deðiþir. Þeker ve yað kakanýn kokusunu kötüleþtirir. Fasulye gibi yeþil gýdalar yeþil, pancar ve þalgam ise kýrmýzý kakaya neden olur. Anne sütüne ilave olarak ilk baþlayacaðýnýz gýda meyve suyu (elma ya da þeftali suyu veya püresi) olabilir. Bu gýdalara alýþtýktan sonra ise muhallebiye baþlayabilirsiniz, (muhallebi, meyve suyu ve püresi hazýrlanýþý ileriki sayfalarda anlatýlmýþtýr.) Muhallebi yerine hazýr satýlan pirinç unlu mamalarda kullanýlabilir. Yukarýdaki mamalardan yaklaþýk 15 gün sonra ise sebze mamalarý vermeye baþlayabilirsiniz. (Sebze mamalarý hazýrlanýþý ileriki sayfalarda anlatýlmýþtýr.) Ayrýca farklý firmalarýn hazýrladýðý sebze mamalarý da kullanýlabilir.? 6

9 yapýlmalýdýr. Tahýllarda ilk baþlanmasý gereken pirinçtir. Alerji riski nedeni ile sonrasýnda sýrasý ile yulaf ezmesi, arpa ve en son olarak da buðday içeren mamalar verilebilir. Fakat yeni tahýllara geçiþ de acele etmeden Yoðurt verilmesine ise sebzelerden 15 gün sonra baþlanmalýdýr. Fakat 1 yaþýna kadar inek sütü (Pastörize süt de inek sütüdür.) verilmemesi gerektiðinden yoðurdun formül mamalar ile yapýlmasý ve taze olarak verilmesi gereklidir, (yoðurt yapýlmasý ileriki sayfalarda anlatýlmýþtýr.) Yumurtaya ise yoðurda baþladýktan 15 gün kadar sonra baþlanýr. Önce yumurtanýn sarýsý iyice piþirilip nohut tanesi kadar verilir ve sonrasýnda ise bu miktar 15 gün içinde tam yumurta sarýsý olacak þekilde arttýrýlýr. Yumurta beyazý ise 1 yaþýndan sonra verilmelidir. Yumurta ile ayný dönemlerde beyaz peynir, reçel, ekmek, bisküvi, baþlanýr. Bal ise 1 yaþýna kadar verilmez. Bu dönemin hemen sonrasýnda et yedirmeye baþlayabilirsiniz. Bebeðiniz 7 aylýkken eline bisküvi verip aðzýna götürmesini deneyebilirsiniz. Ama bu sýrada bebeðinizin oturur pozisyonda olmasýna ve yanýndan ayrýlmamaya dikkat ediniz. 9 aylýk bebeðe ise eline kaþýk verip kendi kendine beslenme denemesi yaptýrabilirsiniz. Bu dönemde bebeðiniz beslenirken siz daima yanýnda olmalýsýnýz Kaþýðý daima siz uygun miktarda kendiniz doldurmalýsýnýz. 7

10 Bebeðinizin aile sofrasýna oturulup bazý gýdalarý yemesine ise 10. aydan sonra baþlayýnýz. Bebeðinizi kendi sofranýza oturttuðunuzda beslenme alýþkanlýklarýnýn olmasýný istediðiniz gibi olmasý için gýdalarda tuz olmamasýna, aþýrý yaðlý ve katý yað içeren gýdalarý içermemesine dikkat ediniz. Gelecekte bebeðinizin kilolu, yüksek tansiyonlu, damar sertliðine maruz bir birey olmasýna izin vermeyiniz. Bebeðinize konserve balýk verebilirsiniz. Yine de mümkünse taze olanýný tercih ediniz. Eðer konserve vereceksiniz sulu olanýný seçiniz. Ýstakoz gibi kabuklu deniz ürünleri ise 1,5 yaþýndan evvel vermeyiniz. Balýðý folyo kaðýdýna sarýlý olarak 20 dakikada piþirebilir ya da ýzgara yapabilirsiniz ama kýzarma balýk vermemeye dikkat ediniz. Beslenme kaplarýnýzý eðer bulaþýk makinesi ile yýkýyorsanýz ek sterilizasyon gerekmez. Eðer makineniz yok ise kaynar suda 25 dakika kadar bekletmelisiniz. EK BESÝNLERÝN HAZIRLANMASI MEYVELER Meyveler yýkanýr, sonra kaynar sudan geçirilir, soyulur. Cam rende, tülbent ya da makine yardýmý ile suyu ve püresi hazýrlanýp yedirilir. Meyve sularýna þeker ilave edilmemelidir. MUHALLEBÝ 8 Bir su bardaðý su içine 3 çay kaþýðý pirinç unu ilave edilip 15 dakika piþirilerek yapýlýr. Piþirme iþleminin sonlarýna doðru 2 çay kaþýðý þeker ilavesi yapýlýr. Ateþten aldýktan sonra 6 ölçek kadar hazýr mama katýlýr. Muhallebinin kývamý bebeðin ayýnýn artýþýna baðlý olarak (pirinç unu miktarý arttýrýlarak) arttýrýlabilir.

11 Eðer ailenin ekonomik durumu mama almaya elveriþli deðil ise 1 yaþýna kadar kullanmayý tercih etmediðimiz inek sütü ile muhallebi hazýrlanýr. Bu durumda tarifi ise: 1 su bardaðý inek sütü ile 3 çay kaþýðý pirinç unu 15 dakika kadar piþirilip ve bu dönemin sonlarýna doðru 2 çay kaþýðý þeker ilave edilir. YOÐURT 1 su bardaðý ýlýk formül mama içine 1 küçük tatlý kaþýðý kadar yoðurt eklenip karýþtýrýlýr ve ýlýklýðý korunacak bir yerde 4 saat kadar bekletilir. (1 yaþýna kadar inek sütü içeren ürün vermemek için inek sütü yerine formül mama kullanýlýr.) SEBZE MAMASI 1.Hafta 3 bardak su, 2 orta boy havuç, 1 orta boy patates dakika aðzý kapalý kapta piþirilir. Düdüklü tencere kullanýlýyorsa 1 bardak su ile piþirilmesi yeterlidir. Tel süzgeçten aktarýlýp hiç ezilmeden sebzelerin suyu 1 kaba alýnýr, 1 çay kaþýðý irmik ilave edilir. 5 dakika kaynatýlýr. 2.Hafta Yukarýdaki gibi piþirildikten sonra tel süzgeç ya da makineden geçirilip sebzeler püre þekline getirilir. Bu pürenin içine irmik ilave edilir. 3.Hafta 3 çay fincaný su, 2 orta boy havuç, 1 orta boy patatese ilaveten 1 çay kaþýðý pirinç ve her gün yeni bir sebze ilave edilerek deðiþik mevsimlik sebzeler ilave edilir. (Örneðin : ilk önce 3-4 yaprak maydanoz, ertesi gün bu karýþýma bir kaç yaprak ýspanak sonraki gün ise 1/4 oranýnda enginar ve daha sonraki gün ise bir baþka sebze ilave edilerek karýþým hazýrlanýr. 9

12 Piþirme sonrasý tel süzgeçten geçirilen ya da makineden geçirilip elde edilen püreye yine 1 çay kaþýðý irmik ilave edilip 5 dakika daha piþirilir.) 4. Hafta Yukarýdaki þekilde hazýrlanan püreye 1 çay kaþýðý zeytinyaðlý ilave edilir. Bir süre sonra ise bu karýþýma yaðsýz kýyma ilavesi yapýlýr. Sebze çorbalarý bir gün bekletilebilir fakat içinde yeþil yapraklý sebzeler var ise hemen tüketilmelidir. Bunlarý bekletmek bebeðinize zarar verebilir. Yumurta Katýlaþana kadar piþirilip sarý kýsmýndan çok az verilir ve hergün bir miktar arttýrýlýr Karaciðer Dana ya da kuzu ciðeri yýkanýr. Üzerindeki zarý çýkarýlýr, haþlanýr, rendelenerek ya da makinede püre haline getirilir. Sebze çorbasý içine karýþtýrýlarak verilir, ilk baþlangýçta çok az baþlanýp miktar giderek arttýrýlýr. Köfte Yaðsýz ve siniri çýkarýlmýþ dana kýymasýndan çok az ekmek ufalanmasý ile hazýrlanýr, içine baharat katýlmaz yaðsýz tavada ya da fýrýnda piþirilir. Balýk ya da Tavuk Et verilirken etin yerine balýk da verilmelidir. Alüminyum folyo kaðýda sarýlýp fýrýnda piþirilebilir yada buðulama yapýlabilir. Bebeðinize güvenilir bir markanýn pet þiþe sularýndan verebilirsiniz. Lütfen suyu kaynatmadan veriniz. 10

13 SEKÝZ AYLIK BÝR BEBEKTE ÖRNEK BÝR BESLENME GÜNÜ: Sabah Bir tane yumurta sarýsý (içine ekmek içi eklenebilir.) Reçel ya da pekmez Meyve püresi Anne sütü eðer yok ise formül mama Ara Öðünü Muz ya da bisküvi ve elma suyu Öðle Öðün Karýþýk sebze mamasý * Anne sütü eðer yok ise formül mama Ýkindi Öðünü * Yoðurt Meyve suyu Akþam Öðünü Muhallebi ya da formül unlu mama * Anne sütü Gece Uyanýrsa : * Anne sütü ON AYLIK BÝR BEBEKTE ÖRNEK BÝR BESLENME GÜNÜ : Sabah 1/4-1/2 bardak pirinç unu ya da yumurta sarýsý * 1/2 bardak meyve suyu püresi * Anne sütü ya da mama Öðle Öðünü 1/2 bardak yoðurt * 1/4-1/2 bardak sebze çorbasý * 1/2 bardak pirinç * Anne sütü ya da mama Akþam Öðünü 1/2 bardak et, tavuk ya da balýk * 1/2 bardak þehriye ya da patates * Anne sütü ya da mama Akþam Üstü Öðünü 1/2 bardak elma suyu * bisküvi ya da kraker 11

14 NOTLAR 12

15

16 ADLÝYE YEÞÝL ÇAYIR CAD. LÝSESÝ ÝMAM-HATÝP ADNAN MENDERES BULVARI HUZUR EVÝ Zade Emin Sk. Dr. Ahmet Ufuk Tokcan Sk. Çimen Camii VEREM DÝSPANSER ÝSHAKPAÞA Ý.Ö.OKULU ESKÝ DEVLET HASTANESÝ HÜKÜMET KONAÐI ATATÜRK BULVARI HEYKEL ÇAY BAHÇESÝ HASTANE CD. PARK CAD. w w w. s e l e n a y t i p m e r k e z i. c o m Kemalpaþa Mh. Adnan Menderes Bulvarý No:32 ÝNEGÖL Tel. Fax. (0.224)