EGE ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ DOKTORA TEZ

Transkript

1 EGE ÜNVERSTES FEN BLMLER ENSTTÜSÜ DOKTORA TEZ EEN ÇAYI ( KOCAÇAY) SU KALTESNN FZKSEL, KMYASAL VE BYOLOJK AÇIDAN NCELENMES Bülent YORULMAZ Biyoloji Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunu Tarihi: Tez Danımanı: Doç. Dr. Atakan SUKATAR Bornova ZMR

2 II

3 III Sayın Bülent YORULMAZ tarafından DOKTORA TEZ olarak sunulan Een Çayı ( Kocaçay) Su Kalitesinin Fiziksel, Kimyasal Ve Biyolojik Açıdan ncelenmesi balıklı bu çalıma E.Ü. Lisansüstü Eitim ve Öretim Yönetmelii ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eitim ve Öretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan deerlendirilerek savunmaya deer bulunmu ve 03 / 11 / 2006 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirlii/oyçokluu ile baarılı bulunmutur. Jüri Üyeleri: mza Jüri Bakanı :... Raportör Üye :... Üye :... Üye :... Üye :...

4 IV

5 V ÖZET EEN ÇAYI ( KOCAÇAY) SU KALTESNN FZKSEL, KMYASAL VE BYOLOJK AÇIDAN NCELENMES YORULMAZ, Bülent Doktora Tezi, Biyoloji Anabilim Dalı Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Atakan SUKATAR Ekim 2006, 195 sayfa Bu çalıma, Haziran 2003 ve Haziran 2005 tarihleri arasında, Een Çayı nın (Kocaçay) su kalitesinin, fiziko-kimyasal ve biyolojik özelliklerinin belirlemesi amacıyla yapılmıtır. Bu amaçla seçilen 7 örnekleme noktasında, su örnekleri fiziko-kimyasal açıdan incelenmi ve bentik makroomurgasız örnekleri toplanmıtır. Een Çayı ndan toplanan, bentik makroomurgasızların incelenmesi sonucu, Turbellaria, Gastropoda, Bivalvia, Hirudinea, Crustacea ve Insecta sınıflarına ait 48 i cins, 63 ü tür düzeyinde toplam 111 takson tehis edilmitir. Tehis edilen taksonların % 86,84 ü (96 takson) Insecta sınıfına aittir. Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktalarında Gammarus sp., Ören, Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında Chironomus sp. baskın olduu saptanmıtır. Een Çayı örnekleme noktalarından, Çaygözü ve Yakapark, en yüksek benzerlik oranına sahiptir. En düük benzerlik oranı ise Ovaköy ve Yakapark örnekleme noktalarında belirlenmitir. Örnekleme noktalarından, Kırkpınar, Çaygözü, Ören, Yakapark ve Saklıkent birbirine daha yakın oranlarda benzerlik gösterirken, Alaçat ve Ovaköy ise dier örnekleme

6 VI noktalarından ayrılmı ve birbirlerine yüksek oranda benzerlik göstermilerdir. Bentik makroomurgasızların çeitlilik verilerinin ortalamaları incelendiinde ise en yüksek ortalama deer Ören, en düük ortalama deer ise Ovaköy örnekleme noktasında belirlenmitir. Bentik makroomurgasız çeitlilii ile fiziko-kimyasal parametreler arasında istatistiksel açıdan önemli bir fark bulunamamıtır. Sonuç olarak, Een Çayı nın su kalitesini belirlemek üzere, yedi farklı su kalitesi tayin yöntemi (ikisi fiziko-kimyasal, bei biyolojik) uygulanmı ve hem fiziko-kimyasal hem de biyolojik yöntemlerin sonuçlarının birbirini destekledii görülmütür. Çalıma dönemi boyunca elde edilen sonuçlara göre, en yüksek su kalitesi Saklıkent örnekleme noktasında, en düük su kalitesi ise Alaçat örnekleme noktasında belirlenmitir. Örnekleme noktalarında elde edilen EPT/Chironomus sp. oranları, su kalite sınıfları ile paralellik göstermektedir. Elde edilen bulgulara göre, Een Çayı üzerinde youn bir kirlilik baskısı bulunmadıı gözlemlenmitir. Ancak akarsuyun alt havzalarında bulunan örnekleme noktalarında orta dereceli bir kirlilik söz konusudur. Anahtar Sözcükler: Een Çayı, Su Kalitesi, Bentik makroomurgasızlar, Biyolojik Çeitlilik

7 VII ABSTRACT DETERMINATION OF THE WATER QUALITY OF EEN RIVER (KOCAÇAY) FROM PHYSICAL, CHEMICAL AND BIOLOGICAL VIEWPOINTS YORULMAZ, Bülent PhD in Biology Supervisor: Ass. Prof. Dr. Atakan SUKATAR Ekim 2006, 195 pages This study was carried out to determine the physico-chemical and biological features of the water quality of Een River (Kocaçay) between June 2003 and June For this purpose, seven sampling points were selected and water samples were investigated from the viewpoints of physico-chemical characteristics and the benthic macroinvertebrate were collected. From the investigation of collected benthic macroinvertebrates, a total of 111 taxa, consisting of 48 genera and 63 species, which belong to classes Turbellaria, Gastropoda, Bivalvia, Hirudinea, Crustacea and Insecta were identified. Of these, %86, 84 (96 taxa) belong to Insecta. It was determined that, Gammarus sp.,was dominant on Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark and Saklıkent, while Chironomus sp. was dominant on Ören, Alaçat and Ovaköy. Çaygözü and Yakapark have the highest similarity values while Ovaköy and Yakapark have the lowest similarity values among the sampling points of Een River. Alaçat and Ovaköy were separated from Kırkpınar, Çaygözü, Ören, Yakapark and Saklıkent due to high similarity

8 VIII values. When the mean values of biodiversity of the benthic macroinvertebrates were investigated, the highest mean value belonged to Ören and the lowest mean value to Ovaköy. No significant difference was evident between the biodiversity and physico-chemical parameters. Summarily, to determine the water quality of Een River, seven water quality determination methods (two were physico-chemical and five biological) were performed and it was found that both physico-chemical and biological data were supporting each other. According to our results, the highest water quality was determined at Saklıkent while the lowest was determined at Alaçat sampling points. The EPT/Chironomus sp. ratios, obtained from sampling points, were inaccordance with the water qualities of the sampling points. According to the obtained data, it was evident that there are no intensive pollution pressures on Een River. However, moderate pollution was found on the sampling points of the lower river basin. Key Words: Water Quality, Een River, Benthic Macroinvertebrate, Biodiversity

9 IX TEEKKÜR Öncelikle, bana bu çalımayı gerçekletirme olanaı tanıyan, çalımamın her aamasında desteini esirgemeyen, öneri ve yorumlarıyla bana katkıda bulunan hocam Doç. Dr. Atakan SUKATAR a teekkür ederim. Bu tezi baarı ile gerçekletirmemde büyük emei bulunan, yıllardır edindii bilgisini ve tecrübesini sakınmayan, youn akademik çalımaları arasında deerli vakitlerini esirgemeyen, akademik hayatımda önemli bir yere sahip olan hocam Prof. Dr. Murat BARLAS a teekkür ederim. Deerli fikirleri ve öneri ile bana destek olan, yardımlarını esirgemeyen, çalımalarıma yön veren, tez izleme komitemde yer alarak baarılı olmamda katkıda bulunan hocam Prof. Dr. Abidin BUDAK a teekkürü borç bilirim. Tezimi baarıyla tamamlamada yardım, destek ve ilgisini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Hasan KALYONCU ya da ayrıca teekkür ederim. Tez çalımam sırasında bana yardım ve destekte bulunan Ege Üniversitesi Biyoloji Bölümü Zooloji A.B.D ve Hidrobiyoloji A.B.D. çalıma arkadalarıma teekkür ederim. Her zaman destek ve ilgilerini yanımda hissettiim ve üyesi olmaktan onur duyduum Mula Üniversitesi Biyoloji Bölümü çalıma arkadalarıma teekkür ederim. Arazi ve laboratuar çalımalarımı birlikte gerçekletirdiim arkadalarıma, arazi çalımamız sırasında destek ve ilgilerini gördüüm Gölta Enerji A.. Een II HES çalıanlarına teekkür ederim. Bu çalımayı maddi olarak destekleyen Mula Üniversitesi Bilimsel Aratırma Projeleri Komiyon Bakanlıı na teekkür ederim. Bu çalımamı gerçekletirmemde büyük destek ve özverilerde bulunan, her anımda ilgilerini hissettiim, Ailem e teekkür eder ükranlarımı sunarım.

10 X

11 XI ÇNDEKLER Sayfa ÖZET...V ABSTRACT...VII TEEKKÜR... IX ÇNDEKLER... XI EKLLER DZN...XVII ÇZELGELER DZN...XXII KISALTMALAR DZN...XXVII 1. GR MATERYAL ve YÖNTEM Aratırma Alanı Aratırma Alanının Yapısı Aratırma alanının jeolojik yapısı Aratırma alanının toprak özellikleri Aratırma alanının iklimsel özellikleri Een Çayında akım ölçümleri ve taınan sediment miktarı Örnekleme Noktalarının Seçimi ve Tanıtımı Örnekleme noktalarının tanıtımı Kırkpınar örnekleme noktası Çaygözü örnekleme noktası...31

12 XII ÇNDEKLER (Devamı) Sayfa Ören örnekleme noktası Yakapark örnekleme noktası Saklıkent örnekleme noktası Alaçat örnekleme noktası Ovaköy örnekleme noktası Tali noktaların tanıtımı Boalar Urluca Patlangıç Kemer Örneklerin Alınması ve Saklanması Su örneklerinin alınması ve saklanması Bentik makroomurgasızların toplanması, korunması ve tehisi Fiziko-kimyasal Su Kalitesi Tayin Yöntemleri Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii Klee (1991) ye göre Fizikokimyasal Su kalitesi Deerlendirmesi Biyolojik Su Kalitesi Tayin Yöntemleri Saprobi ndeksi (Saprobi Index) Familya Biyotik ndeks (Family Biotic Index = FBI)... 54

13 XIII ÇNDEKLER (Devamı) Sayfa Biyolojik zleme Çalıma Grubu Skor Sistemi (Biological Monitoring Working Party Score System = BMWP) Her Taksonun Ortalama Deeri (Avarage Score Per Taxon = ASPT) Belçika Biyotik ndeksi (Belgian Biotic Index = BBI) statistiksel Metotlar Baskınlık analizi Sıklık analizi Benzerlik analizi Çeitlilik analizi SPSS Tabanlı statistiksel Analiz Yöntemleri BULGULAR Fiziksel ve Kimyasal Bulgular Atmosfer basıncı (mbar) Su sıcaklıı ( C) Çözünmü oksijen (mgo 2 L -1 ) Biyolojik oksijen ihtiyacı - BOI 5 (mgo 2 L -1 ) ph Elektriksel iletkenlik (µs cm -1 ) Asit balama yetenei (ABY mg L -1 )...69

14 XIV ÇNDEKLER (Devamı) Sayfa Toplam sertlik ( dh), Geçici sertlik ( dh) Kalıcı sertlik ( dh) Klorür iyonu (mg Cl - L -1 ) Magnezyum iyonu (mg Mg +2 L -1 ) Kalsiyum iyonu (mg Ca +2 L -1 ) Amonyum azotu (NH 4 -N mg L -1 ) Nitrat azotu (NO 3 -N mg L -1 ) Nitrit azotu (NO 2 -N mg L -1 ) Ortofosfat fosforu (PO 4 -P mg L -1 ) Askıda katı madde (mg L -1 ) Toplam organik madde ( mg L -1 ) Biyolojik Bulgular Bentik makroomurgasız takımlarının örnekleme noktalarına göre baskınlıı Örnekleme noktalarında bentik makroomurgasızların baskınlıı Örnekleme noktalarında Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera (EPT) takımlarının baskınlıı Ephemeroptra, Plecoptera ve Trichoptera (EPT) / Chironomus sp. oranları Bentik makroomurgasızların örnekleme noktalarına göre sıklık deerleri

15 XV ÇNDEKLER (Devamı) Sayfa Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre benzerlik deerleri Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre çeitlilik deerleri Een Çayı nda Belirtilen Yöntemlere ve Örnekleme Noktalarına Göre Su Kalitesi Bulguları Kırkpınar örnekleme noktası Çaygözü örnekleme noktası Ören örnekleme noktası Yakapark örnekleme noktası Saklıkent örnekleme noktası Alaçat örnekleme noktası Ovaköy örnekleme noktası Een Çayı su kalitesinin belirtilen yöntemlere göre örnekleme noktalarındaki ortalama deerleri Fiziko-kimyasal Parametrelerin Bentik Makroomurgasız Çeitlilii Üzerine Etkileri TARTIMA ve SONUÇLAR KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇM...195

16 XVI

17 XVII EKLLER DZN ekil Sayfa ekil 2.1 Aratırma alanı ve örnekleme noktaları...19 ekil 2.2 Een Çayı nın Karanlık Boaz dan Çıkıı...20 ekil 2.3 Aratırma alanının uydudan görünümü...23 ekil 2.4 Kırkpınar örnekleme noktası...29 ekil 2.5 Kırkpınar örnekleme noktasından sonra Een HES II Baraj Seti...30 ekil 2.6 Een HES II Baraj Seti sonrası kuruyan akarsu yataı...30 ekil 2.7 Çaygözü örnekleme noktası...32 ekil 2.8 Ören örnekleme noktasında alabalık çiftlikleri...33 ekil 2.9 Ören örnekleme noktası...34 ekil 2.10 Yakapark örnekleme noktası...35 ekil 2.11 Saklıkent Kanyonu...36 ekil 2.12 Saklıkent örnekleme noktası üzerinde kurulu olan tesisler...37 ekil 2.13 Saklıkent örnekleme noktası...37 ekil 2.14 Alaçat örnekleme noktası (kum alımından önce)...39 ekil 2.15 Alaçat örnekleme noktası (kum alımından sonra)...40 ekil 2.16 Ovaköy örnekleme noktası...41 ekil 2.17 Boalar örnekleme noktası...42 ekil 2.18 Urluca örnekleme noktası...43 ekil 2.19 Patlangıç örnekleme noktası...45 ekil 2.20 Kemer örnekleme noktası...45

18 XVIII EKLLER DZN (Devamı) ekil Sayfa ekil 3.1 Atmosfer basıncının örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.2 Su sıcaklıının örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.3 Çözünmü oksijenin örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.4 Biyolojik oksijen ihtiyacının örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.5 ph ın örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.6 Elektrik iletkenliinin örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.7 Asit balama yeteneinin örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.8 Toplam sertliin örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.9 Geçici sertliin örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.10 Kalıcı sertliin örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.11 Klorür iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.12 Magnezyum iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.13 Kalsiyum iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi ekil 3.14 Amonyum azotu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi... 77

19 XIX EKLLER DZN (Devamı) ekil Sayfa ekil 3.15 Nitrat azotu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi...78 ekil 3.16 Nitrit azotu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi...79 ekil 3.17 Ortofosfat iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi...81 ekil 3.18 Askıda katı madde miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi...82 ekil 3.19 Toplam organik madde miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi...83 ekil 3.20 Örnekleme noktalarından toplanan bireylerin daılımı...84 ekil 3.21 Tali noktalardan toplanan bireylerin daılımı...85 ekil 3.22 Taksonların takımlara göre daılımı...91 ekil 3.23 Kırkpınar örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı...92 ekil 3.24 Çaygözü örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı...93 ekil 3.25 Ören örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı...94 ekil 3.26 Yakapark örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı...94 ekil 3.27 Saklıkent örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı...95

20 XX EKLLER DZN (Devamı) ekil Sayfa ekil 3.28 Alaçat örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı ekil 3.29 Ovaköy örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı ekil 3.30 Ortalama baskınlık deerlerine göre örnekleme noktalarındaki baskın taksa ekil 3.31 Örnekleme noktalarına göre en yüksek, en düük ve ortalama EPT baskınlıı ekil 3.32 Örnekleme noktalarına göre EPT takımlarının baskınlıı ekil 3.33 Kırkpınar örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları ekil 3.34 Çaygözü örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları ekil 3.35 Ören örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları ekil 3.36 Yakapark örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları ekil 3.37 Saklıkent örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları ekil 3.38 Alaçat örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları ekil 3.39 Ovaköy örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları

21 XXI EKLLER DZN (Devamı) ekil Sayfa ekil 3.40 Hierarchial Cluster analizine göre örnekleme noktaları arasındaki benzerlik eması ekil 3.41 Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre çeitlilik deerlerinin ortalamaları ekil 3.42 Örnekleme noktalarındaki ortalama çeitlilik deerlerinin mevsimlere göre deiimi ekil 4.1 Örnekleme noktalarında en fazla bulunan organizmalar ekil 4.2 Örnekleme noktalarına göre ortalama EPT/ Chironomus sp. Oranları...165

22 XXII

23 XXIII ÇZELGELER DZN Çizelge Sayfa Çizelge 2.1 Aratırma alanındaki aylık toplam yaı miktarı (mm)...24 Çizelge 2.2 Aratırma alanına en yakın ortalama sıcaklık (ºC)...25 Çizelge 2.3 Aratırma alanındaki aylık minimum sıcaklık (ºC)...25 Çizelge 2.4. Een Çayında Akım Ölçümleri ve Taınan Sediment Miktarı...26 Çizelge 2.5 Örnekleme noktaları, koordinatları ve rakımları...27 Çizelge 2.6 Tali noktalar, koordinatları ve rakımları...27 Çizelge 2.7 Kıtaiçi Su Su kaynakları Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri...51 Çizelge 2.8 Farklı kirlenme basamaklarının istatistiki ortalama deerlerine göre kimyasal parametrelerin konsantrasyon daılımı...52 Çizelge 2.9 Saprobi ndeksinde Akarsuların Kalite Sınıfları...53 Çizelge 2.10 Saprobi ndeks de Kullanılan Sıklık Deerleri...54 Çizelge 2.11 Familya biyotik indeksi göre su kalitesini sınıfları...55 Çizelge 2.12 BMWP ye göre Su kalite sınıfları...57 Çizelge 2.13 ASPT ye göre Su kalite sınıfları...58 Çizelge 2.14 BBI da kullanılan sistematik birimlerin düzeyleri...59 Çizelge 2.15 Belçika biyotik indeksine göre Su kalite sınıfları...59 Çizelge 3.1 Een Çayı nda tehis edilen taksa ve örnekleme noktalarına göre daılımları...86 Çizelge 3.2. Bentik Makroomurgasız takımlarının örnekleme noktalarındaki baskınlıı...92

24 XXIV ÇZELGELER DZN (Devamı) Çizelge Sayfa Çizelge 3.3 Ortalama baskınlık deerlerine göre örnekleme noktalarındaki baskın taksa Çizelge 3.4 Örnekleme nokatalarına göre EPT/ Chironomus sp. Oranları Çizelge 3.5 Bentik makroomurgasızların örnekleme noktalarına göre sıklık deerleri (%) Çizelge 3.6 Bentik makroomurgasızlara göre örnekleme noktaları arasındaki benzerlik deerleri Çizelge 3.7 Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre çeitlilik deerleri Çizelge 3.8 Örnekleme noktalarındaki ortalama çeitlilik deerlerinin mevsimlere göre deiimi Çizelge 3.9 Kırkpınar örnekleme noktasında çeitli indekslere göre su kalitesi sınıfları Çizelge 3.10 Çaygözü örnekleme noktasında su kalite sınıfları Çizelge 3.11 Ören örnekleme noktasında su kalite sınıfları Çizelge 3.12 Yakapark örnekleme noktasında su kalite sınıfları Çizelge 3.13 Saklıkent örnekleme noktasında su kalite sınıfları Çizelge 3.14 Alaçat örnekleme noktasında su kalite sınıfları Çizelge 3.15 Ovaköy örnekleme noktasında su kalite sınıfları Çizelge 3.16 Örnekleme noktalarının ortalama su kalitesi Çizelge 3.17 Bentik makroomurgasız çeitlilii ile fizikokimyasal parametrelerin ilikilerinin Multivaryans analiz yöntemlerine göre deerlendirilmesi

25 XXV ÇZELGELER DZN (Devamı) Çizelge Çizelge 3.18 Çizelge 3.19 Çizelge 4.1 Sayfa Bentik makroomurgasız çeitliliine etki eden fiziko-kimyasal parametrelerin Multivaryans analiz yöntemi ile belirlenmesi Fiziko-kimyasal parametrelerin biyolojik çeitlilie etkilerinin Pearson korelasyonu ile deerlendirilmesi Een Çayı örnekleme noktalarının su kalitesi özellikleri...162

26 XXVI

27 XXVII KISALTMALAR DZN µs : Mikrosimens C : Santigrad Derece dh : Deutschland Hardness (Alman Sertlik Derecesi) AB : Atmosfer Basıncı ABY : Asit Balama Yetenei AGT : Austos AKM : Askıda katı madde ARK : Aralık ASPT : Average Score Per Taxon BBI : Belgian Biotic Index BMWP : Biological Monitoring Working Party Score BNBI : Balkan Biotic Index BOI 5 : Biyolojik Oksijen htiyacı Ca : Kalsiyum Cl : Klorür cm : santimetre CPV : Community Pollution Vlaue ÇO :Çözünmü oksijen ÇTLK ; Biyolojik çeitlilik EEA : European Environment Agency EI : Elektriksel iletkenlik EKM : Ekim EPA : Environmental Protection Agency EPT : Ephemeroptera, Plecoptera, Trichoptera

28 XXVIII KISALTMALAR DZN (Devamı) EYL : Eylül FBI : Family Biotic Index GFI : German Fauna Index HES : Hidro Elektrik Santrali HZN : Haziran KS : Karbonat sertlii KSM : Kasım L : Litre LAWA : Länderarbeitsgemeinschaft für Wasser und Abwasser MAY : Mayıs mbar : milibar Mg : Magnezyum mmol : milimol MRT : Mart NBI : Nutrient Biotic Index NSN : Nisan OCK : Ocak PO : Ortofosfat REBECCA : Relationships Between Ecological and Chemical Status of Surface Waters SKKY : Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii SPV : Species Pollution Value SS : Sülfat sertlii BT : ubat TBI : Trend Biotic Index

29 XXIX KISALTMALAR DZN (Devamı) TMZ TOM TS TS 266 WFD WHO : Temmuz : Toplam organik madde : Toplam sertlik : Türkiye çilebilir Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri : Water Framework Directive : Dünya Salık Örgütü

30 1 1. GR Hızla artan dünya nüfusu ve insanolunun daha iyi yaam standartlarını yakalama arzusu, doal kaynaklar üzerinde baskı oluturmaktadır. Oluan bu baskının sonucu olarak, ekolojik denge gün geçtikçe bozulmaktadır. Ekolojik dengenin bozulması ile ortaya çıkan çevresel sorunlar bugünün ve yarınların çözüm bekleyen en önemli konuları arasında yer almaktadır. Canlılar için su, yaamsal aktivitelerin devamı için vazgeçilmez bir öedir. Yeryüzündeki toplam suyun %98 i okyanuslar, tortul kayaçlar ve buzullarda bulunmaktadır. Tatlı su kaynakları ise %2 nin bile altında yer almaktadır. Tüm canlılar için yaamsal önem taıyan su kaynakları sonsuz deildir aksine günümüz olanakları ile kullanılabilen su miktarı oldukça sınırlıdır (Kocata, 1997; Kuleli, 1989). Su kaynakları uzun vadede istikrarlı bir ekilde kullanılması ve korunması gereken doal kaynaklardır. Tatlı su kaynaklarının ekolojik durumlarının ortaya çıkarılması ve yüksek kalitede olanların korunması ve iyi durumda olmayan kaynakların ise iyi duruma yükseltilmesi büyük önem taımaktadır. Günümüzde tatlı su kaynaklarının kullanılması ve korunması küresel ölçekte planlanmakta ve uygulanmaktadır. Ancak ülkelerin bilgi, izleme ve deerlendirme sistemlerinde çok önemli eksiklikler ve boluklar olduu için, su kaynaklarının ekolojik durumları hakkında genel bir fikir elde etmek oldukça zor görünmektedir (EEA, 2003). Dünya devletleri, tüm insanlıın ortak malı olan doal kaynakların doru kullanılmasını ve korunmasını düzenlemek için küresel politikalar

31 2 gelitirmektedir. Yakın bir gelecekte üyesi olmayı umut ettiimiz Avrupa Birlii nin en güncel yönergelerinden birisi de Su Çerçeve Yönergesi dir (WFD). Avrupa Birlii Ülkeleri 1996 ubat ında, AB su politikası ile ilgili yönetmeliin çerçevesi hakkında görü birliine varmılardır. Önümüzdeki yılların en önemli doal kaynaı olan su ile ilgili tüm yönergeleri tek bir yönetmelik altında toplamak düüncesi olumu ve bu düünce Su Çerçeve Yönergesi ile eylemsel hale dönümütür (van Wijk et al., 2003). Bu yönerge, Avrupa genelinde bütünlemi su yönetimine bir yasal çerçeve oluturmak amacı ile 22 Aralık 2000 tarihinde yürürlüe girmitir (WFD, 2000). Temelinde su gibi hayati öneme sahip bir doal kaynaın korunması ve savunulması için gerekli olan politikaları içeren Su Çerçeve Yönergesi, sulak alanların ve sucul ekosistemlerin daha fazla tahribatını önlemeyi hedeflemitir. Bu yönerge aynı zamanda, sucul ekosistemlerin iyiletirilmesini, var olan su kaynaklarının uzun vadeli korunmasını temel alarak sürdürülebilir kullanımı tevik etmeyi ve yeraltı suyu kirliliinin azaltılmasını amaçlamaktadır. Su Çerçeve Yönergesi, hedeflerine 22 Kasım 2015 tarihine kadar ulaılması planlanmaktadır. Avrupa Birlii, bu yönerge temelinde, daha özellikli projeler (REBECCA v.b.) gelitirerek üye ülkelerin su kaynaklarının durumunu net bir ekilde ortaya çıkarmayı ve bu projeleri kullanarak bu yönergenin ilerlik kazanmasına yönelik bilimsel alt yapıyı hazırlamayı amaçlamaktadır (Barlas vd., 2006). Türkiye de yürütülen limnolojik çalımalar, limnofaunanın ortaya çıkarılması, aratırılan ekosistemlerin durumunun belirlenmesi, su kaynakları üzerindeki baskının tanımlanması ve koruma stratejilerinin belirlenmesi gibi çok önemli amaçların yanında, Avrupa Birlii nin

32 3 yönetmeliklerine uyumun salanması ve uygulama stratejilerinin gelitirilmesi açılarından da önem taımaktadır. Ülkemizde, kıta içi su kaynaklarının yönetimi Devlet Su leri, ller Bankası ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüü tarafından yürütülmektedir. Ayrıca Tarım l Müdürlükleri bu kaynaklar üzerinde üretim yapan tesislerin çevreye olan etkilerini denetlemektedir. Türkiye nin yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin her türlü kullanım amacıyla korunmasını, en iyi biçimde kullanımının salanması ve su kirliliinin önlenmesini ekonomik ve sosyal kalkınma hedefleri ile uyumlu bir ekilde gerçekletirmek üzere 2872 sayılı Çevre Kanunu na ek olarak yönetmelik düzenlenmitir. Su kirliliinin kontrolünün esaslarının belirlenmesi için gerekli olan hukuki ve teknik esasları ortaya koymayı hedefleyen Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii, 1988 yılında yürürlülüe girmitir (Resmi Gazete, 1988). Tatlı su kaynakları açısından zengin bir ülke olan Türkiye de 26 nehir havzası ve hektarlık alanı kaplayan 200 doal göl bulunmaktadır. Elektrik enerjisi elde etmek, sulama suyu ihtiyacını karılamak, sel ve takınlardan korunmak amaçlarıyla ina edilmi irili ufaklı 794 baraj bulunmaktadır. Bu barajların rezervuarlarının kapladıı toplam alan hektar, 700 gölcüün kapladıı alan ise 1500 hektardır (Akbulut 2004). Türkiye de limnolojik çalımalar, 20. yüzyılın balarında sucul faunanın belirlenmesi amacıyla balamı ancak yava ilerlemitir. Akbulut (2004), Türkiye deki limnolojik çalımaların, Vavra nın (1905), Sarı gölde Rotifera, Copepoda ve Cladocera faunasını aratırması ve Zederbauer ve Brehm in (1907) Sarı Göl, Acı Göl ve Sultan Sazlıı nda zooplankton

33 4 incelemesi ile baladıını bildirmektedir. Günümüze dein içsularla ilgili çok sayıda yapılmı, göl ekosistemleri ile ilgili çalımalar akarsu ekosistemleri ile ilgili olan çalımalardan daha fazla ilgi uyandırmıtır. Ancak, bu çalımaların çou sistematik çalımalardır. Ülkemizde, iç sularda yapılan su kalitesi belirleme çalımaları genellikle klasik fiziko-kimyasal temellere dayanmaktadır (Kazancı ve Dügel 2000). Bu çalımalar özellikle göller üzerinde baarıyla uygulanmı ve su kirlilii hakkında yeterli veri salamıtır. Ancak akarsuların dinamik yapıları nedeniyle, sadece fiziko-kimyasal temellere dayalı olan su kalitesi belirleme yöntemlerinin kullanılması, yanılgılara sebep olabilir. Akarsularda sadece, fiziko-kimyasal analizler kullanılarak yapılan su kalitesi çalımalarının sürekli ve uzun süreli yapılması gerekmektedir. Çünkü yapılan fiziko-kimyasal analiz akarsuyun o andaki durumunu ifade etmekte ve anlık veriyi sunmaktadır. Akarsulardaki su kalitesini belirlemek amacıyla yapılan çalımalarda fiziko-kimyasal ve biyolojik parametrelerin tümünün göz önüne alınması ideal sonuçlar verecektir (Ilioppoulo- Georgudaki et al., 2003). Biyolojik parametreleri, ortamın durumunu tanımlayan indikatör organizmalar oluturmaktadır. Ellenberg et al., (1991) indikatör organizmaların seçiminde önemli olan kriterleri öyle sıralamıtır; tehislerinin basit olması, organizmaların kolaylıkla toplanabilmesi, organizmaların kozmopolit bir daılıma sahip olması, ekolojik isteklerinin iyi bilinmesi, kirlilik etmeni olan maddeleri biriktirebilmeleri, laboratuar koullarında üretilebilmesi ve kommunitedeki rollerinin bilinmesidir. ndikatör organizma olarak bakteriler, protozoonlar, algler, makroomurgasızlar, makrofitler ve balıklar kullanılabilir (Sladecek 1973).

34 5 Bentik makroomurgasızlar, tüm bu grupların içinde en avantajlı gruptur. Bentik makroomurgasızların habitat istekleri dier gruplara göre daha sınırlıdır. Hareket yetenekleri daha azdır. Olumsuz koullardan etkilendikleri durumlarda yer deitirmezler ve kommunite bileenlerinin deimesi ve duyarlı türlerin yok olması nedeniyle daha kolay izlenebilirler. Tehisleri, toplanmaları ve saklanmaları dier bazı gruplara göre daha kolay olmaktadır. Yılın her döneminde bulunmakta ve hayat döngüleri dier bazı guruplara göre daha uzun sürmektedir (Kazancı vd., 1997). Bu nedenlerden dolayı, bentik makroomurgasızlar indikator organizma olarak dier gruplara göre daha çok kullanılmaktadır. Liebman nın (1947) belirttiine göre, biyolojik su kalitesi tayin yöntemlerinin temeli, Kolenati nin (1848) ve Cohn un (1853), kirli sularda yaayan organizmaların, temiz sularda yaayan organizmalardan farklı olduunu gözlemlemelerine dayanmaktadır. Bu farkı temel alan çalımaları ile Kolkwitz ve Marson (1902), Saprobi ndeksi adını verdikleri sistemi gelitirmilerdir. Liebmann (1947) ve Zelinka ve Marvan (1961) saprobi indeksini gelitirerek, bazı eklemeler yapmılardır. Sladecek (1973) ise, saprobi indeksinde kullanılan indikatör organizmaların bir listesini yayınlayarak, bu sistemi daha da gelitirmitir. Mauch (1976), akarsularda bentik organizmaların kirlilie göre biyolojik analizlerini yapmı, LAWA (1980) ve Klee (1991) ise saprobi indeksine yeni katkılarda bulunmutur. Saprobi indeksi, Orta Avrupa da, özellikle Almanya ve Avusturya da kullanılmaktadır. Sonraki yıllarda ülkeler, hatta sadece nehir sistemleri için bile, birçok biyolojik su kalitesi tayin yöntemi gelitirilmitir. Woodiwiss (1964) ngiltere de bulunan Trent nehri üzerinde Trent Biotic Index isimli yöntemi

35 6 kullanmıtır. skoçya da 1970 yılında Chandler s Biotic Score (Chandler, 1970) ve ngiltere de 1978 yılında Biological Monitoring Working Party Score (BMWP) kullanılmıtır (Hellawell, 1978). Belçika da De Pauw ve Vanhooren (1983) Belgian Biotic Index i (BBI) gelitirmilerdir. ngiltere ve dier bazı Avrupa ülkelerinde kullanılmak üzere Armitage et al., (1983) tarafından BMWP/Average Score Per Taxon (ASPT) indeksi gelitirilmitir. Hilsenhoff (1988) Amerika Birleik Devletleri nde Family Biotic Index ini (FBI) uygulamıtır. Simi ve Simi (1999) bata Sırbistan olmak üzere, Bulgaristan, Yunanistan, Makedonya, Arnavutluk ve Bosna-Hersek gibi balkan ülkelerinde kullanılmak üzere Balkan Biotic Index (BNBI) ni gelitirmitir. Lorenz et al., (2004) Almanya da be akarsu tipinde makroomurgasız faunasını inceleyerek German Fauna Index ini gelitirmitir. Jiang (2006) Çin de Hunan Bölgesi nde Changde ehrinde bulunan akarsu ve göller üzerinde protozoanın tür ve kommunite özelliklerini inceleyerek Species Pollution Value (SPV) ve Community Pollution Vlaue (CPV) indekslerini gelitirmitir. Smith et al., (2006) bentik makroomurgasızların biyolojik izlenmeleri ve nutrientlerle ilikilerini ortaya koymak üzere toplam frosfor (NBI-P) ve nitrat azotu (NBI-N) olmak üzere iki farklı parametrenin kullanılabildii Nutrient Biotic Index (NBI) ni gelitirmitir. Temel biyolojik su kalitesi tayin yöntemleri, birçok ülkedeki limnolojik çalımalarda kullanılmasına karın, Türkiye kendi iç sularının kirliliini belirlemek üzere gelitirilmi bir biyolojik su kalitesi tayin yöntemine sahip deildir. Ülkemizde, son yıllarda biyolojik su kalitesi tayin yöntemlerinin kullanıldıı, limnolojik çalımalarda bir artıın varlıı dikkati çekmektedir.

36 7 Girgin ve Kazancı (1994), Ankara Çayı nda su kalitesini fizikokimyasal ve biyolojik yöntemlerle belirlemitir ve Ankara Çayı ve kollarına atık sularını bırakan sanayi kurulularının akarsu üzerinde oluturdukları kirlilik yükünü saptamılar ve bu çalımada bentik makroomurgasızları cins düzeyinde kullanmılardır. Barlas (1995), akarsu kirlenmesinin biyolojik ve kimyasal açılardan deerlendirilmesini ve bu amaçla ele alınan ölçütleri açıklamıtır. Ayrıca, bu çalımada daha önce Avrupa da kullanılan biyolojik su kalitesi tayin yöntemlerinden biri olan Sabrobi indeksi hakkında da bilgi verilmitir. Dügel, 1995 yılında yapmı olduu çalımada Köyceiz Gölü ne dökülen Yuvarlakçay, Namnam ve dier küçük derelerde fiziksel, kimyasal ve biyolojik verileri kullanarak su kalitesi sınıflarını belirlemitir. Dügel bu çalımasında ayrıca, Yuvarlakçay üzerinde kurulu olan alabalık üretim çiftliinin bentik makroomurgasızların daılımı üzerine etkili olduunu belirtmi ve alabalık üretim çiftliinin akarsu üzerinde kirlilik baskısı oluturduunu gözlemlemitir. Girgin ve Kazancı (1996), Kirmir Çayı nda bentik makroomurgasızların daılımı üzerine bir çalıma yapmı ve sulama suyu sınıflarına göre bu organizmaların daılımını incelemilerdir. Çalıma yapılan dönemde sulama suyu kalite sınıflarına göre dominant cinsleri saptamılardır. Kalyoncu ve Barlas (1997), Isparta Deresi'nde belirlenen epilitik diyatomelerin su kalitesine balı olarak geliimlerini incelemitir. Uygulanan Sabrobi indeksine göre Isparta Dere sinin su kalitesinin

37 8 kaynak bölgesi hariç organik olarak kritik derecede kirlenmi akarsu sınıfına dahil olduunu belirtmitir. Girgin ve Kazancı (1997), Ankara Çayı nda bentik makroomurgasızları ile kirlilik parametreleri arasındaki ilikiyi deerlendirmiler ve bentik makroomurgasız cinslerinin daılımı üzerine etkili olan fiziko-kimyasal parametreleri ortaya koymulardır. Ayrıca istatistik analiz yöntemi kullanarak akarsudaki bentik makroomurgasızların daılımını incelemilerdir. Girgin vd., (1997), Ankara Çayı nı sulama suyu kalitesi açısından incelemi ve akarsu üzerinden seçilen yirmi örnekleme noktasında fiziksel, kimyasal ve biyolojik örnekleme yaparak yetmi dört cinse ait 8918 birey toplamılardır. Bu çalımada, Belçika Biyotik indeksi Türkiye deki bir akarsuda ilk kez uygulanmıtır. Kazancı ve Girgin (1998), sucul ekosistemlerin çevre kalitesi yönünden izlenmesinde kullanılan üç temel biyolojik yöntemi ve bu yöntemlerin kullanılmasını açıklamıtır. Kazancı ve Dügel (2000), Köyceiz-Dalyan özel çevre koruma bölgesinde bulunan Yuvarlakçay ın su kalitesini bentik makroomurgasızları kullanarak belirlemi ve Belçika Biyotik indeksini kullanarak akarsu üzerinde seçilen sekiz örnekleme noktasının su kalitesi sınıflarını ortaya koymulardır. Buna göre akarsuda hem fiziko-kimyasal parametrelere hem de biyolojik verilere göre, akarsuyun orta derecede organik kirlilie maruz kaldıını rapor etmilerdir.

38 9 mamolu (2000), Dipsiz-Çine Çayı nda yapmı olduu çalımada Belçika Biotik ndeksi ve Saprobi ndeksini kullanarak akarsuyun su kalitesini belirlemitir. Bu indeksleri uygularken bentik makroomurgasızları kullanmıtır. Hem fiziko-kimyasal hem de biyolojik açıdan Dipsiz-Çine Çayı nın çok az kirlenmi, az kirlenmi ve orta derecede kirlenmi su kalitesi sınıflarına dahil olduunu rapor etmitir. Barlas vd., (2000), tarafından, Köyceiz Gölü ne dökülen önemli bir akarsu olan Yuvarlakçay ın su kalitesi fiziko-kimyasal ve biyolojik parametreler açısından incelenmi ve akarsu, su kalite sınıflarına ayrılarak akarsu üzerinde bulunan alabalık üretim tesisinin etkisi aratırılmıtır. Barlas vd., (2001a), Mula-Milas ta bulunan Sarıçay üzerinde yapmı oldukları çalımada epilitik diyatomeleri kullanarak su kalitesini belirlemilerdir. Bu taksonları kullanarak yapılan su kalitesi tayinine göre akarsu üzerinde seçilen üç örnekleme noktası iki farklı su kalitesi sınıfına ayrılmıtır. Fiziko-kimyasal verilere göre Sarıçay, üç farklı su kalitesi basamaında tespit edilmitir. Barlas vd., (2001b) yılında Mula-Milas ta bulunan Sarıçay ın bentik makroomurgasız faunasını inceleyerek, su kalitesini fiziksel, kimyasal ve biyolojik yönden belirlemilerdir. Fiziko-kimyasal verilerin Klee (1991) e göre ve biyolojik verilerin saprobi indeksine göre deerlendirilmesi sonucunda, seçilen istasyonlarda 3 farklı kirlilik basamaı, BMWP skor sistemine göre ise akarsuda iki farklı su kalite sınıfı belirlenmitir. Tademir ve Göksu (2001) Hatay ilinin, en önemli su kaynaklarından biri olan, Asi Nehri nin bazı su kalite özelliklerini

39 10 incelemiler ve kirlilik baskısını aratırmılardır. Yapmı oldukları çalımada Asi Nehri nin Çevre Bakanlıı nın vermi olduu ölçütlere göre genel olarak az kirli sular sınıfında yer alabileceini ancak kirlenme tehlikesi ile karı karıya kalabileceini rapor etmilerdir. Barlas vd., (2002) Tersakan Çayı nın (Mula-Dalaman) su kalitesini bentik makroomurgasızları kullanarak belirlemilerdir. Çalıma sonucunda Gastropoda, Hirudinea, Oligochaeta, Arachnida, Crustacea ve Insecta sınıflarına ait 73 takson saptanmı ve bu taksonlara ait organizmalar kullanılarak Tersakan Çayı nın su kalitesi belirlenmitir. Yorulmaz vd., (2003) Dalaman Çayı nın su kalitesinin biyolojik parametreler kullanılarak belirlemilerdir. Bu çalımaya göre Dalaman Çayı nda henüz youn bir kirlilik söz konusu olmadıını, bunun sebebinin de akarsu civarında sanayi tesislerinin bulunmaması ve yerleim birimlerinin az olması olduunu belirtmilerdir. Ancak, Yapraklı, Suçatı ve Fevziye örnekleme noktalarında orta derecede bir kirliliin olduunu rapor etmilerdir. Duran vd., (2003), Kelkit Nehri nin biyolojik çeitliliini ve su kalitesini incelemiler ve makroomurgasız ile fitoplankton kommunitelerinin zenginliini aratırmılardır. Ayrıca, biyolojik ve fizikokimyasal parametreleri kullanarak Kelkit Çayı nın su kalitesini belirlemilerdir. Fiziko-kimyasal ve biyolojik su kalitesi tayin yöntemlerinin sonuçlarının birbirini destekler nitelikte olduunu ve Kelkit Çayı nın makroomurgasız ve fitoplankton kommuniteleri açısından zengin olduunu belirtmilerdir.

40 11 Kiri (2003), Mula ve Denizli illerinin önemli bir akarsuyu olan Akçay üzerinde yapmı olduu çalımada akarsuyu fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak incelemitir. Biyolojik parametre olarak bentik makroomurgasızları kullanmı ve üç ayrı yöntem (Sabrobi, FBI ve BBI) uygulamıtır. Yapılan deerlendirmelere göre Akçay ın youn bir kirlilik tehlikesi ile karı karıya olmadıını belirtmitir. Ancak Beyaaç ilçesine ait evsel atıkların dorudan akarsuya verildii örnekleme noktasında bir kirliliin varlıına deinmitir. Kara ve Çömlekçiolu (2004), Karaçay ın kirlilik düzeyini üç örnekleme noktası seçerek aratırmılar ve akarsuyun evsel, endüstriyel ve tarımsal kaynaklı youn bir kirlilik baskısı altında bulunduunu belirtmilerdir. Bunun yanında oluan kirlilikten sucul organizmaların önemli derecede etkilendiini vurgulamılardır. Özellikle akarsu üzerinde seçmi oldukları üçüncü örnekleme noktasında youn bir kirliliin bulunduunu, bu nedenle de sucul organizmaların hemen hemen hiç bulunmadıını ifade etmilerdir. Külköylüolu (2004), Bolu bölgesindeki deiik sucul habitatlarda Ostracoda sınıfının üyelerini indikatör olarak kullanmı ve kirlilik baskısı altında bulunan sucul habitatların çevresel deiimlere duyarlı olan organizmaların kullanılarak izlenebileceini vurgulamıtır. Bu çalımada, ayrıca onsekiz denizel olmayan ostracod türünü tehis etmi, bazı türlerin kozmopolit daılım gösterdiini, bazı türlerinde daha az toleranslı olduunu belirtmitir. Öz ve engörür (2004), Melen Çayı ve kollarının su kalitesini BMWP, TBI ve BBI yöntemlerini kullanarak belirlemilerdir.

41 12 Aratırmacılara göre Melen Çayı bir çok kirletici unsur tarafından etkilenmektedir. Birinci örnekleme noktasının en yüksek ve beinci örnekleme noktasının en düük su kalitesi sınıfına dahil olduunu ifade etmilerdir. Gülboy (2004), yapmı olduu çalımada, Isparta deresi ve bazı yan kollarında su kalitesini biyolojik ve fiziko-kimyasal özelliklerini ele alarak deerlendirmi ve çalıma alanı üzerinde üç farklı su kalitesi basamaı olduunu belirlemitir. Biyolojik su kalitesi tayini için makroomurgasızları kullanarak Sabrobi ndeksi yöntemini kullanmıtır. Sukatar vd., (2004), zmir ili Menemen ilçesinde bulunan Emiralem Deresi ni fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini ele alarak incelemi ve bu tür geçici akarsuların üzerinde yapılan çalımaların önemine deinmilerdir. Aratırmanın sonucuna göre, Emiralem deresi, fizikokimyasal açıdan çok az kirlenmi, az kirlenmi ve orta derecede kirlenmi su kalitesi sınıflarına ayrılmıtır. Saprobi indeksine göre ise az kirlenmi ve orta derecede kirlenmi olarak sınıflandırılmıtır. BBI ya göre ise tüm istasyonlar hafif kirli su kalitesi sınıfına girmektedir. Kalyoncu vd., (2005), Aksu Çayı su kalitesi üzerinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik aratırmalar yapmı ve Aksu Çayı üzerinde seçilen ikinci ve üçüncü örnekleme noktalarının youn bir kirlilik baskısı altında bulunduunu bildirmilerdir. Bunun nedeninin de Isparta ilinin çöp toplama merkezinden sızan atık suların bu örnekleme noktalarında akarsuya karıması olduunu rapor etmilerdir. Uyanık vd., (2005), bentik makroomurgasızları kullanarak Eri Deresi üzerinde üç farklı biyolojik su kalitesi tayin yöntemi uygulamılardır.

42 13 Bunun yanı sıra fiziksel ve kimyasal su kalitesi deerlendirmesi de yapmılardır. Birinci örnekleme noktasının en yüksek su kalitesi sınıfında bulunduunu ve organik maddenin sınırlı olmasından dolayı en düük tür sayısının bu örnekleme noktasında bulunduunu belirtmilerdir. Yeilnacar ve Uyanık (2005), dünyanın en büyük sulama tüneli olan anlıurfa tünel sistemlerinin su kalitesini, Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii ne (SKKY), Türkiye çilebilir Suların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri (TS 266) ve Dünya Salık Örgütü (WHO) ölçütlerine göre deerlendirmitir. Türkiye de akarsu ve göllerde yapılan su kalitesi çalımaları, sistematik çalımaların artması ile daha fazla anlam kazanmaktadır. Türkiye nin limnofaunası ile ilgili tam bir bavuru kaynaı henüz hazırlanamamıtır. Ancak sistematik açıdan oldukça önemli çalımalar yürütülmütür. Bu çalımaların birçou balıklarla ilgili olmasına karın sucul omurgasız faunası ile ilgili çalımalar da bulunmaktadır. Bentik makroomurgasızlar arasında yer alan, Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera takımlarına ait üyeler akarsu bentik faunasında öneme sahiptir. Türkiye de bu takımların taksonomisi üzerine yapılan çalımalar 1980 li yıllarda balamıtır. Kazancı (1982), Plecoptera takımına ait olan, Brachyptera sisli ve Protonemura karabagi türlerini bilim dünyasına yeni tür olarak tanıtmıtır. Bunun yanında Türkiye nin farklı lokalitelerinden 25 yeni kayıt da bu çalımada yer almıtır.

43 14 Kazancı (1983) Brachyptera demirsoyi, Leuctra kurui ve Xanthoperla yerkoyi türlerini tanımlamıtır. Kazancı (1984) yapmı olduu çalımada Ephemeroptera takımına ait 35 tür yayımlamı, bu türlerden 24 ünün Anadolu için yeni kayıt olduunu belirtmitir. Kazancı (1985a) yapmı olduu çalımada, Gümühane, Erzurum, Erzincan, Artvin, Kars illerindeki Ephemeroptera takımına ait nimfleri ve ergin bireyleri sistematik yönden incelemitir. Kazancı (1986a), Ephemeroptera takımına ait 10 türü Türkiye için yeni kayıt olarak vermitir. Ephemeroptera takımına ait, Rhithrogena anatolica (Kazancı, 1985b), Rhithrogena pontica (Sowa et al., 1986), Ecydyonurus hakkaricus (Kazancı, 1986c), Ecdyonurus anatolicus ve Ecdyonurus antalyensis (Kazancı and Braasch, 1986), Ecdyonurus necatii (Kazancı, 1987a), Drunella euphratica (Kazancı, 1987b), Drunella karia (Kazancı 1990) ve Afronurus madli (Kazancı, 1992) türleri Türkiye den ilk kez bilim dünyasına tanıtılmıtır. Plecoptera takımına ait, Leuctra brachyptera (Kazancı, 1985c), Leuctra anatolica (Kazancı, 1986b), Leuctra boluensis (Kazancı, 1999) ve Brachyptera ankara (Kazancı, 2000) Türkiye den ilk kez bilim dünyasına tanıtılan türlerdir. Tanatmı (1993), Sakarya nehir sisteminin Ephemeroptera faunasını incelemi ve 17 cinse ait 25 tür belirlenmitir.

44 15 Mısırlıolu (1995), Porsuk Çayı nda Ephemeroptera faunasının mevsimsel daılıını aratırmıtır. Sipahiler (2000a), Trichoptera takımına ait bilinen endemik türlerinin listesini vermi ve bu türlerin daılılarını rapor etmitir. Türkiye'den belirtilen endemik cins sayısının 2, tür sayısının 123 olduunu bildirmitir. Sipahiler (2000b), Rize ilinde bulunan, Camili Bölgesi'nin Trichoptera faunasını incelemi ve 17 familya ve 35 cinse ait 69 tür tespit etmitir. Çılı (2001), Küçük Menderes Nehri nin Ephemeroptera faunasını incelemi ve 6 familyaya ait 16 tür belirlemitir. Ertorun (2001), Karasu Çayı nın Ephemeroptera faunası üzerine yapmı olduu çalımada 8 familyaya ait 27 tür saptamı ve bu türlerin tümünün bu akarsu için yeni kayıt olduunu belirtmitir. Narin ve Tanatmı (2004), Gönen Çayı ve Biga Çayı nda yapmı oldukları çalımada, Ephemeroptera limnofaunasını incelemiler ve saptanan türleri sabrobi indeksine göre deerlendirerek, Biga Çayı na ait su kalitesi sınıflarını ortaya koymulardır. Su kaynakları bakımından oldukça zengin olan Een Çayı havzası üzerinde corafik ve limnolojik çalımalar yapılmıtır. Een Çayı nın üzerindeki Kemer den Drunella karia (Ephemeroptera-Insecta) türü bilim dünyasına ilk kez tanıtılmıtır (Kazancı, 1990).

45 16 Bozyiit (1991), Een Çayı deltasının jeomorfolojik ve corafik özellikleri belirlenmesi üzerine bir aratırma yapmıtır. Yine Bozyiit (1997), yapmı olduu çalımada Een Çayı havzasının jeomorfolojisini aratırmı ve havzanın farklı jeomorfolojik yapısı ile tektonik, tatbiki jeomorfolojik özelliklerini ortaya koymutur. Onaran (2004), Een Çayı nın balık faunasını incelemi ve 6 familyaya ait 10 tür ve 3 alttür tespit etmitir. Tonguç (2004), Een Çayı nın Ephemeroptera faunasını incelemi, 5 familyaya ait 8 cins ve 19 takson belirlemitir. Tosun (2005), epilitik ve epifitik algleri kullanarak, Een Çayı nın su kalitesini biyolojik ve fiziko-kimyasal açılardan deerlendirmitir. Yapılan bu çalımada, Akdeniz bölgesinde bulunan gerek tarihi, gerek turistik ve gerekse tarımsal açıdan önemli bir konuma sahip olan Een Çayı, fiziko-kimyasal açıdan ve bentik makroomurgasız faunası bakımından incelenmi ve önce örnekleme noktaları bazında, daha sonra da akarsu geneli için su kalitesi sınıfları belirlenmitir. Yapılan fiziko-kimyasal analizler ile akarsuyun var olan durumu ortaya çıkarılırken, biyolojik su kalitesi yöntemleri kullanılarak da akarsuyun orta ve uzun dönemli su kalitesi yorumlanmıtır. Yapılan çalımanın güvenilirliini attırmak amacı ile yedi farklı su kalitesi tayin yöntemi uygulanmıtır. Ayrıca bu çalıma ile Een Çayı nın bentik makroomurgasız faunası da incelenmitir. Akarsuyun sahip olduu bentik makroomurgasız faunasının

46 17 ortaya çıkarılabilmesi amacıyla hem kaynak bölgeleri hem de akarsu yataı üzerindeki farklı ekolojik özellikler taıyan bölgeler taranmıtır. Türkiye nin limnofaunasının henüz tam olarak ortaya çıkarılamadıı göz önüne alınırsa, bu çalımanın önemi daha da artmaktadır. Ülkemizin sahip olduu limnofauna zenginliinin tam olarak tanımlanması, iç sular üzerinde yapılacak ayrıntılı çalımalar ile ortaya çıkarılacaktır. Bu nedenle Een Çayı nın bentik makroomurgasız faunasının belirlenmesinin, Türkiye nin limnofaunasının ortaya çıkarılmasına da katkı salaması umulmaktadır.

47 18 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1. Aratırma Alanı Su kaynakları açısından oldukça zengin bir havzada bulunan Een Çayı sürekli akı gösteren önemli bir akarsudur (ekil 2.1). Een Çayı, Söüt Gölü nün güneyindeki Çaldaı, Kızılcada ve Küçük Çal Daı arasındaki kesimlerden (2500 m) çeitli kollar halinde doar. Seydiler mevkiinden Seki Ovası na girer ve batıya doru km ilerledikten sonra 20km uzunluundaki Karanlık Boaz Kanyonu na ulaır. Karanlık çi adıyla da anılan bu dar vadiden akarak Fethiye lçesine balı olan, Ören Köyü ne Kırkpınar mevkiine ulaır. Boaz giriinde m olan rakım çıkıta 200 m ye kadar iner (ekil 2.2). Ören Köyünden sonra, Kemer Beldesi nin ortasından akarak, Akda ın kuzeybatı, batı ve güney yamaçlarından doup, çeitli kolları bünyesine katarak ilerler ve Fethiye iline balı olan Saklıkent ten doan ve Een Çayı na katılan en önemli kol olan Karaçay ile birleir. Çaykenarı, Een, Kınık, Kumluova ve Ovaköy kasabalarından akarak, Patara sahilinde Çayazı mevkiinden Akdeniz e dökülür (Bozyiit,1997). Een Çayı Karanlık Boaz a kadar Seki Çayı adını almaktadır. Karanlık Boaz dan sonra uradıı Ören Köyü nden itibaren Kocaçay adını almaktadır. Akarsuyun tümüne Een Çayı denmektedir. Een Çayı Mula ve Antalya illeri arasında sınır oluturmaktadır ve toplam 146 km uzunluundadır. Een Çayı havzasında yer alan tarihi yerleim birimleri ise Yakapark (Tlos), Kınık (Xanthos), Kumluova (Letoon) ve Patara dır (Bozyiit, 1991). Een Çayı üzerinde 16,5 MW güce sahip, 12 m 3 /sn debisi olan ve özel

48 19 sektöre ait, Een II Hidro Elektrik Santrali (HES) faaliyetlerini sürdürmektedir (Mula li Çevre Durum Raporu, 1998). Bunun yanında Çaygözü mevkiine Een I HES in kurulması planlanmaktadır. Örnekleme Noktaları Tali Noktalar Yerleim Birimleri ekil 2.1 Aratırma alanı ve örnekleme noktaları

49 20 E en Çayı nın en önemli yan kolu olan Karaçay deresinin do du u Saklıkent, E en çayı nın denize ula tı ı Patara Plajı, Yakapark ta bulunan Tlos antik kenti, Kumuluova da bulunan Letoon ve Kınık ta bulunan Xhantos harabeleri turizm aktiviteleri açısından büyük ekonomik öneme sahiptir. E en Çayı nın üst kısımlarında, Dere Alabalı ı (Salmo trutta macrostigma) ya amaktadır (Geldiay ve Balık, 1988). E en Çayı nın Akadeniz e döküldü ü Patara kumsalı koruma altında bulunan deniz kaplumba ası Caretta caretta için de önemi bir yumurtlama alanıdır. ekil 2.2 E en Çayı nın Karanlık Bo az dan Çıkı ı

50 Aratırma Alanının Yapısı Aratırma alanının jeolojik yapısı Aratırma alanı, Dalık Alanlar, Plato Alanları, Een Çayı Vadi Boyu Ovaları, Een Çayı Vadisi ve Kıyı Bölümü olmak üzere, 5 ayrı jeomorfolojik üniteye ayrılmıtır. Havzanın dou, kuzey, kuzeybatı ve güneybatısında uzanan dalık alanlar en önemli olanlarıdır (Bozyiit 1997). Havzanın dousunda Akda silsilesi bulunmaktadır. Kuzeyde, Een Çayı havzası ile Dalaman Çayı havzasını ayıran Boncuk Daları yer almaktadır. Havzanın kuzeybatısında kuzey-güney dorultulu olarak, Çalda, Rahatda, Haticeana daları bulunmaktadır. Arı Daı, Babada, Avdancık daları ise havzanın güneybatısında yer almakta ve Een Çayı vadi tabanını batıdan sınırlamaktadır. Plato alanları ise alçak platolar ve yüksek platolar olarak iki ana bölüme ayrılmaktadır. Havzanın en yüksek yeri, doudaki Akdalar üzerindeki Uyluk Tepesi (3024 m), en alçak yeri ise güneydeki delta ovası boyunca uzanan kıyı bölgesidir. Havzanın önemli bir bölümü hareketli kumullar tarafından igal edilmitir (Bozyiit 1997) Aratırma alanının toprak özellikleri Aratırma alanındaki toprak yapısı tortul, metamorfik ve ofiolitik kütlelerin ayrıması sonucu olumutur. Aratırma alanında 8 büyük toprak grubu bulunmaktadır. Bunlar; Alüvyal topraklar, kırmızı Akdeniz toprakları, kireçsiz kahverengi orman toprakları, kolüviyal topraklar, kahverengi orman

51 22 toprakları, kırmızı kahverengi Akdeniz toprakları, organik topraklar ve hidromorfik topraklardır (Bozyiit 1997). Alüvyal topraklar Een Çayı nın akı yönünde geni bir yayılıma sahiptir. Bu tip topraklar, Een Çayı tarafından taınan sedimentlerin meydana getirdii genç topraklardır ve taınan sedimente balı olarak katmanlamıtır. Kırmızı Akdeniz toprakları ise Een Çayının yukarı havzasında daılım göstermektedir. Bu tip topraklar genellikle Akdeniz ikliminin etkin olduu bölgelerde kızılçam ormanlarının bozulup, maki örtüsünün gelitii alanlarda bulunmaktadır. Kireçsiz kahverengi orman toprakları ise alçak plato alanlarında görülmektedir. Bu toprakların bulunduu yerlerde eim fazladır ve toprak erozyon ile taınmaktadır. Kolüvyal topraklar, yüzeysel akıla ve yan derelerin kısa mesafelerden toprak taıyarak eimi azalttıı, yamaç eteklerinde bulunmaktadır. Bu tip toprakların bulunduu Seki Ovası, Yayla Esenköy gibi yüksek yerlerde sulu tarım yapılmaktadır. Kahverengi orman toprakları ise vadi tabanındaki Een, Çaykenarı gibi ovalık alanlarda görülmektedir. Kırmızı kahverengi Akdeniz topraklarının ana maddesi çounlukla kalker ve çakıllardan olumutur. Bu tip topraklar havzanın yukarı kısımlarında yer almaktadır. Organik topraklar Ovagöl bataklıının çevresinde bulunmaktadır. Bu tip toprakların organik madde miktarı oldukça yüksektir ve yüksek tuzlulua sahiptir. Hidromorfik topraklar ise aratırma alanının güneydousunda küçük bir alanda bulunmaktadır ve organik madde açısından zengin olup asidik deerleri yüksektir (Bozyiit, 1997). Aratırma alanının uydudan görünümü internet sitesinden yararlanılarak verilmitir (ekil 2.3)

52 23 ekil 2.3 Aratırma alanının uydudan görünümü Aratırma alanının iklimsel özellikleri Een Çayı havzası, Akdeniz Bölgesi sınırları içinde bulunmaktadır. Havzanın alçak kesimlerinde Akdeniz iklimi egemen olmasına ramen, yüksek kesimlerde karasal iklim egemendir. Een Çayı havzasında Fethiye ve Ka meteoroloji istasyonlarından alınan verilere göre iklim özellikleri aaıda verilmitir (Çizelge 2.1.). Een Çayı na en yakın olan meteoroloji istasyonları Fethiye ve Ka istasyonlarıdır. Bu iki istasyon da havzanın alçak kesiminde yer almaktadır. Bu nedenle verilen iklimsel özellikler Akdeniz ikliminin etkisi altındadır (Devlet Meteoroloji leri).

53 24 Çizelge 2.1 Aratırma alanına en yakın Meteoroloji istasyonlarına göre aylık toplam yaı miktarı (mm) stasyon Aylar Yıl OCK BT MRT NSN MAY HZN TMZ AGT EYL EKM KSM ARK ,2 91,8 7, ,8 8,6 200,8 Fethiye ,6 0,3 0, ,6 12,4 264,9 59, ,5 5,3 1, ,6 64,0 157, ,4 55,2 12, ,3 25,9 102,2 268,6 Ka ,5 24,9 1,3 0, ,5 31,3 136,0 298, ,0 116,2 47,1 12,2 2,2 0,3 1,7 0 18,7 102,7 92, Akdeniz ikliminin karakteristik özellii yazları kurak ve sıcak, kıları ise ılık ve yaılı geçmesidir. Fethiye ve Ka meteoroloji istasyonları bu özelliin etkisinde kalmaktadır. Fethiye meteoroloji istasyonu ölçümlerine göre 2003, 2004 ve 2005 yıllarına ait Temmuz ve Austos aylarında hiç yaı olmamıtır. Ka meteoroloji istasyonu ölçümlerine göre ise Fethiye meteoroloji istasyonunun ölçümlerinden farklı olarak sadece Temmuz 2005 de 1,7 mm yaı saptanmı, söz konusu olan üç yıla ait olan Austos ayında yaı kaydedilmemitir. Aratırma dönemi boyunca, en yüksek aylık yaı miktarı, Fethiye istasyonunda 348,4mm ve Ka istasyonunda 469,7 mm olarak Ocak 2004 de ölçülmütür. Aynı dönemde en yüksek aylık ortalama sıcaklık, Fethiye istasyonunda Temmuz 2003 de 29,6 ºC, Ka istasyonunda ise Austos 2003 de 29,1 ºC (Çizelge 2.2) olarak ölçülmütür. Aylık minimum sıcaklık

54 25 ise Fethiye ve Ka istasyonlarında ubat 2004 de (-3,0 ºC; -1,0 ºC) ölçülmütür (Çizelge 2.3). Çizelge 2.2 Aratırma alanına en yakın Meteoroloji istasyonlarına göre aylık ortalama sıcaklık (ºC) stasyonlar Aylar Yıl OCK BT MRT NSN MAY HZN TMZ AGT EYL EKM KSM ARK Fethiye Ka ,8 9,2 12,4 16,2 22,5 26,3 29,6 29,3 24,5 20,9 15,6 21, ,8 11,6 14,4 17,3 20,8 26,0 29,4 28,3 25,5 20,8 15,0 11, ,3 10,2 13,0 16,8 21,4 25,5 28,8 29,0 25,2 18,1 13, ,7 9,5 12,2 16,1 23,4 26,0 29,0 29,1 25,4 22,0 17,9 13, ,2 11,6 14,1 16,1 20,5 24,7 28,8 27,8 25,2 22,3 16,6 13, ,6 10,8 13,7 17,2 20,7 24,8 28,2 28,6 26,1 19,9 15, Çizelge 2.3 Aratırma alanına en yakın Meteoroloji istasyonlarına göre aylık minimum sıcaklık (ºC) stasyonlar Aylar Yıllar OCK BT MRT NSN MAY HZN TMZ AGT EYL EKM KSM ARK ,2 0,2 3,0 5,3 12,6 14,7 20,1 19,4 14,0 7,4 7,0 1,0 Fethiye Ka ,4-3,0 0,9 7,0 11,8 15,1 21,0 20,0 14,9 11,8 1,0 2, ,0-0,5 0,6 4,8 11,0 16,0 20,8 21,0 16,0 8,1 0, ,9 2,1 2,0 8,8 13,5 15,3 21,4 23,6 19,5 11,7 10,2 5, ,0-1,0 5,7 8,8 13,8 15,9 21,9 21,8 18,8 15,0 3,8 5, ,0 2,8 3,3 7,2 13,2 17,0 21,0 22,1 19,2 9,6 4, Een Çayı nda akım ölçümleri ve taınan sediment miktarı Een Çayı Kınık mevkiinde 17 Kasım 1977 ve 8 Eylül 1999 tarihleri arasında Elektrik leri Etüt daresi (EE) tarafından yapılan 278 gözlem

55 26 sonucunda en yüksek akım deeri 11Aralık 1986 ve 9 Ocak 1987 tarihleri arasında ölçülen 398,124 m 3 /sn deeridir (Çizelge 2.4). En düük akım miktarı ise 23 Austos 1994 ve 7 Eylül 1994 tarihleri arasında ölçülen 8,873 m 3 /sn deeridir. Ortalama akım ise 44,546 m 3 /sn dir (EE, 2003). Çizelge 2.4. Een Çayı nda Akım Ölçümleri ve Taınan Sediment Miktarı Deerler AKIM TAINAN SEDMENT (m 3 /sn) (ton/gün) Ortalama 44, ,6 Maksimum 398, ,1 Minimum 8,878 2,9 Een Çayı aktıı bölgelerden önemli miktarda sedimenti Akdeniz e taımaktadır. En az taınan sediment miktarı 25 Temmuz1986 ile 6 Austos 1986 tarihinde ölçülen miktar olup, 2,9 ton/gün dür. EE tarafından, Een Çayı ile taınan ortalama sediment miktarı 6 637,6 ton/gün olarak belirlenmitir (EE, 2003) Örnekleme Noktalarının Seçimi ve Tanıtımı Akdeniz bölgesinin önemli bir akarsuyu olan Een Çayı nın su kalitesini belirlemek üzere 7 örnekleme noktası seçilmi ve koordinatları GPS yardımıyla belirlenmitir(çizelge 2.5). Seçilen 7 örnekleme noktasında her ay örnekleme yapılmaya çalıılmıtır ancak, bazı örnekleme noktalarında akarsuyun yapısı ve çok hızlı akıma sahip olması nedeniyle mümkün olan aylarda örnekleme yapılmıtır. Eylül 2003 de elimizde olmayan nedenlerle arazi çalıması yapılamamıtır. Akarsuyun faunistik özelliklerini ortaya koymak için bu 7 örnekleme noktasına ek olarak 4 tali nokta da periyodik bir takvime balı kalınmadan, deiik tarihlerde

56 27 incelenmitir (Çizelge 2.6). Örnekleme noktalarının seçiminde, kirletici öeler, jeolojik yapı, taban yapısı, akarsuyun debisi, arazi çalımalarında ulaım kolaylılıı ve devamlılıı gibi etmenler göz önüne alınmıtır. Çizelge 2.5 Örnekleme noktaları, koordinatları ve rakımları Örnekleme Noktaları Koordinatları Rakım Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy N E 466 m N 29 o 24 E 281 m 36 o 44 N 29 o 23 E 191 m N E 673 m N E 120 m N E 60 m N E Deniz Düzeyi Çizelge 2.6 Tali noktalar, koordinatları ve rakımları Tali Noktalar Koordinatları Rakım Boalar Urluca Patlangıç Kemer N E N E 36 o 49 N E N E 1177m 1119m 1112m 119m Tali noktalardan, Boalar, Urluca ve Patlangıç noktaları Seki Çayı üzerinde olan örnekleme noktalarıdır. Kemer örnekleme noktası ise Een Çayı üzerinde bulunmaktadır.

57 Örnekleme noktalarının tanıtımı Bu örnekleme noktalarından arazi süresince mümkün olduu kadar devamlılık arz edecek ekilde örneklemeler yapılmıtır. Akarsuyun su kalitesi bu örnekleme noktalarının deerlendirilmesi ile ortaya konmutur Kırkpınar örnekleme noktası Fethiye ilçesi, Ören Köyü nde yer alan Kırkpınar örnekleme noktası, Een Çayı nın üzerinde kurulacak olan ikinci hidroelektrik santrali olan Een I HES nin inasının yapılacaı alandır. Bu örnekleme noktası, Een II HES barajının üst kısmında yer almakta ve Karanlık Boaz ı geçen Een Çayı nın taıt kullanılarak ulaılabilecek olan en uç noktasıdır (ekil 2.2). Dar bir vadi olan Karanlık Boaz dan akan akarsu yüksek bir akı hızına sahiptir. Bu noktada akarsu yataının oldukça derin olması nedeniyle örnekleme, akarsu yataından yapılamamıtır. Bu örnekleme noktası bir kaynak bölgesidir ve su daın yamacından çıkmakta ve aaı doru akarak Een Çayı na karımaktadır. Akarsu bu noktadan itibaren Een Çayı olarak isimlendirilmektedir. Bu örnekleme noktasında, yıl boyu akı görülmektedir. Su sıcaklıı çok fazla deiken olmayan bir yapıdadır. Akarsuyun bu bölgedeki derinlii yaklaık 15 ile 55cm arasında deimektedir (ekil 2.4). Zemin yer yer irili ufaklı talarla ve kumla kaplıdır. Etrafta bulunan yüksek bitkilerin yaprakları, dalları ve kimi zaman yalanan aaçların gövdeleri kaynak bölgesinde suya dümektedir. Akarsu içerisinde sekonder su bitkisi bulunmamaktadır. Akarsu kenarında ise Platanus orientalis, Ficus carica, Pinus brutia, Ceratonia siliqua ve Nerium oleander gibi çok yıllık yüksek bitkiler ve Adianthum

58 29 capillis-veneris, Equisetum hyemale, Thypha latifolia, Cichorium intybus, Iris pseudocorus, Vaccinium myrtillus gibi çok yıllık otsu bitkiler yer almaktadır. Bu örnekleme noktasının çevresinde yerle im ve tarım alanı bulunmamaktadır ( ekil 2.4.). Bu örnekleme noktasını takip eden kısımda E en II HES için akarsu önüne set kurularak, suyun tahliye boruları ile santrale aktarılması sa lanmı tır ( ekil2.5). Özellikle yaz aylarında bu setten sonra belli bir mesafede akarsu yata ı kurumakta ancak daha sonra devam eden vadi içerinde di er küçük kaynaklardan tekrar akarsuya katılım olmaktadır ( ekil 2.6). ekil 2.4 Kırkpınar örnekleme noktası

59 30 ekil 2.5 Kırkpınar örnekleme noktasından sonra E en HES II Baraj Seti ekil 2.6 E en HES II Baraj Seti sonrası kuruyan akarsu yata ı

60 Çaygözü örnekleme noktası Ören Köyü nde bulunan bu örnekleme noktası, Een II HES in merkez binasının bulunduu alanın üst kısmıdır. Çaygözü, ikinci örnekleme noktası olarak seçilmitir. Bu örnekleme noktasından sonra alabalık çiftliklerine su alınmaktadır. Bir önceki örnekleme noktasında baraja aktarılmak üzere önü kesilen akarsu, burada tekrar youn bir akı hızı kazanmıtır. Civar köylerin içme suyu ihtiyacı borularla bu örnekleme noktasından karılanmaktadır. Akarsu yataında su derinlii, mevsim artlarına balı olarak 50 cm ile 2 m arasında deimektedir. Akarsu yataının zemini, kenarda büyük talı, yer yer çakıllı ve kumludur. Akarsu kenarında, Equisetum sp., Cichorium intybus, Plantogo major, Artemisia vulgaris, Vaccinium myrtillus, Rubus sp. gibi tek yıllık bitkiler ve Nerium oleander, Pinus brutia, Platanus orientalis, Ceratonia siliqua gibi çok yıllık bitkiler bulunmaktadır (ekil 2.7). Bu örnekleme alanı yerli ve yabancı turistler ve civar köylerin sakinleri tarafından ziyaret edilmekte ve mesire alanı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bu örnekleme noktasını takiben akarsudan DS regülatörü vasıtası ile tarımsal amaçlı kullanılmak üzere sulama suyu alınmaktadır Ören örnekleme noktası Ören örnekleme noktası, Ören Köyü nü civar köylerle balayan köprünün altından seçilmitir. Bu örnekleme noktası, alabalık çiftliklerinin

61 32 ve akarsu üzerinde hizmet veren restaurantların alt kısmında bulunmaktadır ( ekil 2.8). Bu örnekleme noktası, Ören köyü merkeziden yakla ık 200 metre uzaklıkta ve akarsuyun ana kolu üzerindedir. DS regülatörü ile tarımsal amaçlı su alımı nedeniyle özellikle tarım aktivesinin arttı ı mevsimlerde suyun debisi dü mektedir. Akarsu yata ında büyük kaya parçaları ve suyun önüne köylüler tarafından kurulan setler göze çarpmaktadır ( ekil 2.9). ekil 2.7 Çaygözü örnekleme noktası

62 33 ekil 2.8 Ören örnekleme noktasında alabalık çiftlikleri Çaygözü örnekleme noktasında kı aylarında su düzeyi yaklaık 2 metreyi bulmaktadır. Akarsu yataının genilii yaklaık 10 metredir. Akıntı hızı, yaz aylarında ilk iki örnekleme noktalarına göre daha yava, kı aylarında ise örnekleme yapılamayacak kadar akımlıdır. Suyun rengi kı aylarında bulanık, yaz aylarında ise berraktır. Zemin büyük talarla ve kumla kaplıdır. Su içerisindeki taların üzerinde epilitik algler bulunmaktadır. Kıyı vejetasyonunu ise Platanus orientalis, Salix sp., Ulmus sp. ve Nerium oleander gibi çok yıllık bitkiler ve bazı Equisetum sp., Cichorium intybus ve Plantogo major gibi tek yıllık bitkiler tarafından oluturulmaktadır.

63 34 ekil 2.9 Ören örnekleme noktası Yakapark örnekleme noktası Bu örnekleme noktası 673 m yükseklikte ve Tlos antik kentinin üst kısmında bulunan bir kaynaktır. Tlos antik kenti yerli ve yabancı turistler açısından oldukça sık ziyaret edilmektedir. Örnekleme yapılan kaynak kesiminde turistik dinlenme tesisi bulunmakta ve bu tesisin gereksinimini kar ılamak üzere küçük çaplı alabalık yeti tiricili i yapılmaktadır. Da dan do an su, kollara ayrılmaktadır. Suyun bir kısmı tesisler tarafından peyzaj amaçlı kullanılmaktadır. Bu kollar birle erek a a ı do ru hızla akmaktadır. Örnekleme noktasındaki suyun akıntı hızı di er örnekleme noktalarına göre yava ve rengi berraktır. Su içerisinde özellikle sonbahar ve

64 35 kı aylarında aaçların yaprakları, dalları ve gövde parçalarından oluan detritus younluu göze çarpmaktadır. ekil 2.10 Yakapark örnekleme noktası Zemin küçük talar ve ince kumlarla kaplıdır. Kıyı vejetasyonu, Ceratonia sliqua, çok yıllık ve Plantago major, Urtica dioica, Cichorium intybus, Smyrnium connatum, Artemisia vulgaris, Vaccinium myrtillus, Rubus fruticasus, Sorghum halepense, Cyperus rotundus, Sium sisarum L. var. lancifolium, Portulaca oleraceae, tek yıllık bitkiler tarafından oluturulmaktadır (ekil 2.10) Saklıkent örnekleme noktası Yerli ve yabancı turistler tarafından youn ilgiyle ziyaret edilen önemli bir turizm merkezi olan Saklıkent, Een Çayı nın en önemli kolu

65 36 olan Karaçay ın da doduu örnekleme noktasıdır. Karaçay bu noktadan yaklaık 20 km sonra Een Çayı ile birlemektedir. Karaçay bir ana ve üç yan kaynaktan domaktadır. Karaçay ın yukarı bölgesine Lengüme adı verilmektedir. Saklıkent kanyon vadisinin uzunluu yaklaık 18 km. yi bulmaktadır (ekil 2.11). Bu kanyon Milli Park alanıdır. Akarsu yataında, suyun derinlii ve akıntı hızı oldukça fazla olup akarsuyun genilii yaklaık metre arasındadır. Yaz aylarında akarsu üzerinde su sporları da yapılmaktadır. Akarsu yataında örnekleme yapılması oldukça zor olduundan, örnekleme noktası olarak küçük kaynaklar seçilmitir. ekil 2.11 Saklıkent Kanyonu

66 37 ekil 2.12 Saklıkent örnekleme noktası üzerinde kurulu olan tesisler ekil 2.13 Saklıkent örnekleme noktası

67 38 Bu kaynaklardan çıkan su üzerinde de restaurantlar bulunmaktadır (ekil 2.12). Peyzaj amaçlı olarak yan kol üzerinde set kurularak suyun derinlii arttırılmıtır. Örnekleme için akarsuyun genilii 2-3 metre, derinlii ise cm arasında olan yan kaynak tercih edilmitir (ekil 2.13). Suyun rengi, özellikle kı ve bahar aylarında bulanıktır. Zemin büyük talarla ve kumlarla kaplıdır. Su içerisinde su bitkisi bulunmamaktadır. Kıyı vejetasyonunu her iki tarafta bulunan Nerium oleander, Pistacia terebinthus, Platanus orientalis, Ceratonia sliqua, Ulmus sp., Tamarix sp., gibi çok yıllık bitkiler ve Plantago major, Plantago lanceolata, Rubus sp., Sium sisarum L.var. lancifolium ve Asparagus acutifolius gibi çalı formları tarafından oluturulmutur Alaçat örnekleme noktası Bu örnekleme noktası, Fethiye Ka karayolundan Saklıkent istikametine giderken Een Çayı üzerinde bulunan Alaçat Köprüsünün altında bulunmaktadır. Akarsu yataının genilii kı aylarında 60 m, yaz aylarında ise yaklaık 20 metredir. Akıntı hızı yaz aylarında yava, kı aylarında ise oldukça hızlıdır. Suyun rengi yıl boyunca bulanık özellik göstermektedir. Zemin kumlu ve küçük talıdır. Su içerisinde ipliksi algler bulunmaktadır. Kıyı vejetasyonunu Sorghum halepense, Equisetum sp., Cichorium intybus, Urtica dioica, Coridathymus capitatus, Plantago lanceolata, Althaea officinalis ve Nerium oleander, Salix sp.,tamarix sp. ve Ulmus sp. gibi çok yıllık bitkiler oluturmaktadır (ekil 2.14).

68 39 Bu örnekleme noktasının yanında bulunan kum ocaı akarsu ekosistemi üzerinde negatif etki oluturmaktadır. Buradan kum alınmakta ve akarsu zeminin demorfe edilmektedir. Öyle ki son iki arazi çalımasında bu noktanın zemininin bozulması ve derinliin artması nedeniyle örnekleme yapılamamıtır (ekil 2.15). Akarsu, zemin üzerindeki bu baskı nedeniyle burada durgunlamakta ve yavalamaktadır. ekil 2.14 Alaçat örnekleme noktası (kum alımından önce)

69 40 ekil 2.15 Alaçat örnekleme noktası (kum alımından sonra) Ovaköy örnekleme noktası Xanthos Harabeleri nin hemen altında bulunan ve eski Fethiye-Ka karayolu üzerindeki Kınık köprüsünün altında bulanan Ovaköy örnekleme noktası youn olarak seracılık yapılan Ovaköy sınırları içindedir. Burada yıl boyu tarımsal faaliyet devam etmektedir. Bu örnekleme noktasından yaklaık 3 km önce ve 2 km sonra kum ocakları bulunmakta ve yöre sakinleri tarafından da kepçe ve traktörlerle kum alımı yapılmaktadır. Akarsu geni bir yatak içerisinde (40 45 m) hızlı bir ekilde akmaktadır. Akarsu zemini kumlu ve killi yapıda çamurumsudur. Kıyı vejetasyonunu Tamarix sp., Vitex agnus-castus, Salix sp., Ulmus sp. ve Platanus orientalis gibi çok yıllık bitkiler ve Typha latifolia, Equisetum sp., Urtica dioica, Coridathymus capitatus, Plantago lanceolata, Rubus sp. ve Cichorium intybus gibi tek yıllık bitkiler oluturmaktadır. Zemin vejetasyonu açısından fakirdir (ekil 2.16).

70 41 ekil 2.16 Ovaköy örnekleme noktası Tali noktaların tanıtımı Akarsu üzerinde bentik makroomurgasız faunasının ortaya çıkarılması ve olaan dıı olabilecek fiziksel ve kimyasal deiimleri ortaya çıkarmak için farklı habitatları da incelemek üzere deiik zaman dilimlerinde inceleme yapılan örnekleme noktalarıdır. Een Çayı nın su kalitesi ile ilgili deerlendirmelerde tali noktalar göz önüne alınmamıtır.

71 Bo alar Seki Yaylası nın üst kesiminde yer almaktadır. Daha yukarılarda küçük dereler olarak do an akarsu Kırkpınar örnekleme noktasına kadar Seki Çayı adını almaktadır. Örnekleme noktasının etrafında herhangi bir yerle im birimi bulunmamaktadır. Bu örnekleme noktasında akarsuyun akıntı hızı yava, derinli i cm, geni li i ise 3-4 metredir. Zemin yapısı kumlu ve ta lıdır. ekil 2.17 Bo alar örnekleme noktası Kıyı vejetasyonunu Salix sp., Quercus sp., Platanus orientalis, Rosa canina ve Populus nigra gibi çok yılık bitkiler ve Plantago lanceolata, Phragmites australis ve Verbascum sp. olu turmaktadır ( ekil 2.17).

72 Urluca Fethiye-Antalya karayolu üzerinde Seki sapa ından hemen sonra, Urluca köprüsünün altında seçilen bir örnekleme noktasıdır. Akarsuyun akı hızı oldukça yava, derinli i cm, geni li i ise 5-6 metre arasındadır. Örnekleme noktasının etrafında kurumsal bir kum oca ı i letmesi bulunmamasına ra men yöre halkı tarafından traktörlerle kum alınmaktadır. Kıyı vejetasyonu açısından fakir olmakla beraber Salix sp., Populus nigra, Platanus orientalis, Rosa canina ve Cupressus sempervirens gibi çok yıllık bitkiler ve Eryngium sp., Verbascum sp., ve Thypha latifolia gibi tek yıllık bitkiler seyrek olarak bulunmaktadır ( ekil 2.18). ekil 2.18 Urluca örnekleme noktası

73 Patlangıç Bu örnekleme noktası, Yayla Patlangıç yerleim yerine giden karayolunun üzerindeki köprünün altındadır. Een Çayı su takınların olduu ve karların eridii dönemler hariç, geni bir yatak içerisinde düük bir akıntı hızı ile akmaktadır. Akarsu zemini, küçük talı, çakıllı ve akarsu yataı metre geniliindedir. Zemin vejetasyonu fakir, kıyı vejetasyonu ise zengindir. Kıyı vejetasyonunu tek yıllık Thypha latifolia, Plantago lanceolata, Artemisia vulgaris ve çok yıllık Platanus orientalis, Rosa canina, Salix sp., Cupressus sempervirens oluturmaktadır (ekil 2.19). Yayla Patlangıç mevkiinden sonra akarsuya Dirmil daından ve Mundan ovasından gelen dier yan kollar katılmaktadır. Akarsu bu katılan yan kollarla beraber Karanlık Boaz dan akarak Örenköy, Kırkpınar mevkiine ulaır Kemer Kemer örnekleme noktası, Kemer kasabasında, Kemer köprüsünün 20 metre üst tarafında bulunmaktadır. Akarsu geni bir yatak içerisinde yaz aylarında yava, kı aylarında ise çok hızlı akmaktadır. Akarsu yataının genilii yaklaık 25 metre, su derinlii yaz aylarında cm, kı aylarında ise 1-2 metredir. Akarsu zemini, kumlu, çakıllı nadiren küçük talıdır. Kıyı vejetasyonunda Iris pseudocarus, Verbascum sp., Sinapis alba, Equisetum sp., Eurhorbia sp., Cichorium intybus, Althaea officinalis, Rubus sp., Plantago major, Urtica dioica ve Typha latifolia gibi tek yıllık ve Nerium oleander, Morus alba, Ficus carica, Tamarix sp., Vitex agnuscastus ve Populus sp. gibi çok yıllık bitkiler bulunmaktadır (ekil 2.20).

74 45 ekil 2.19 Patlangıç örnekleme noktası ekil 2.20 Kemer örnekleme noktası

75 Örneklerin Alınması ve Saklanması Su örneklerinin alınması ve saklanması Polietilen örnek alma kapları kullanılarak, akarsuyun elden geldiince ortasına yakın olan kesiminden, kimyasal analizler için 1 litre su örnei alınmıtır. Örnek alımları Haziran 2003 ve Haziran 2005 tarihleri arasında bütün örnekleme noktalarında mümkün olduunca, her ay ve her örnekleme noktası için aynı saatlerde olacak ekilde gerçekletirilmitir. Eylül 2003 de elimizde olmayan nedenlerden dolayı arazi çalıması yapılamamıtır. Son iki arazi çalımamız mevsimsel, dierleri aylık olmak kaydıyla 20 defa arazi çalıması yapılmıtır. Ancak mevsimsel artlara ve akarsuyun yapısına balı olarak, bazı örnekleme noktalarından her ay örnekleme yapılamamıtır. Alınan su örneklerinin analizlerinden, biyolojik oksijen ihtiyacı (BOI 5 mg O 2 L -1 ), toplam sertlik ( dh), geçici sertlik ( dh), kalıcı serlik ( dh), asit balama yetenei (ABY), klorür iyonu miktarı (Cl - mg L -1 ), amonyum azotu (NH 4 -N mg L -1 ), nitrat azotu (NO 3 -N mg L -1 ), nitrit azotu (NO 2 -N mg L -1 ), orto-fosfat iyonu (PO 4 -P mg L -1 ), kalsiyum iyonu miktarı (Ca +2 ), magnezyum iyonu miktarı (Mg +2 ), askıda katı madde (mg L -1 ) ve toplam organik madde (mg L -1 ) ölçümleri laboratuarda ölçülmütür. Atmosfer basıncı (mbar), su sıcaklıı ( C), çözünmü oksijen (mgo 2 L -1 ), ph deeri ve elektrik iletkenlii (µs cm -1 ), ölçümleri arazide yapılmıtır. Atmosfer basıncı (mbar): GBP 1300 Digital-Barometer WTW marka basınçölçer ile ölçülmütür.

76 47 Su Sıcaklıı( C): Oxi 330i/ SET WTW marka oksijenmetrenin sıcaklık göstergesi ile arazide ölçülmütür. Çözünmü oksijen (mgo 2 L -1 ): oksijenmetre ile arazide ölçülmütür. Oxi 330i/ SET WTW marka Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOI 5 mgo 2 L -1 ): ilifli cam ielere alınan su numuneleri, 20 C de inkübatör kullanılarak karanlık ortamda bekletilip, oksijenmetre ile 5 gün sonra ölçüm yapılmıtır. ph: Hanna HI 8314 marka ph metre ile arazide ölçülmütür. Elektriksel iletkenlik (µs cm -1 ): LF 330/Set WTW marka konduktivimetre kullanılarak arazide ölçülmütür. Asit balama yetenei (ABY mmoll -1 ): Titrimetrik metotla laboratuar ortamında ölçülmütür. Toplam sertlik ( dh): EDTA titrimetrik metotla laboratuar ortamında ölçülmütür, (1 f = 0.56 dh, 1 dh = 1.78 f) ve su sertlii sınıflandırması Klee (1990) a göre yapılmıtır. Geçici sertlik (Karbonat sertlii) ( dh): EDTA titrimetrik metotla laboratuar ortamında ölçülmütür. Kalıcı Sertlik (Sülfat sertlii) ( dh): Toplam sertlik- geçici sertlik eitlilii ile hesaplanmıtır. Klorür iyonu miktarı (Cl - mg L -1 ): Merck metodu ile AgNO 3 kullanılarak laboratuar ortamında ölçülmütür.

77 48 Kalsiyum iyonu miktarı (Ca +2 mg L -1 ): Höll (1979) a göre toplam sertlik derecesinden aaıda verilen deiim faktörüne göre hesaplanmıtır; 1 dh = 7,14 mg Ca +2 L -1 = 10 mg CaO L -1 Magnezyun iyonu miktarı (Mg +2 mg L -1 ): Höll (1979) a göre toplam sertlik derecesinden aaıda verilen deiim faktörüne göre hesaplanmıtır; 1 dh = 4,28 mg Mg +2 L -1 = 10 mg MgO L -1 Amonyum azotu (NH 4 -N mg L -1 ): Nessler reaktifi kullanılarak 405 nm dalga boyunda spektrofotometrik olarak laboratuarda ölçülmütür. Nitrat azotu (NO 3 -N mg L -1 ): 2-6 difenol metodu ile Aqualytic marka kitler kullanılarak speoktrofotometrik olarak laboratuar ortamında ölçülmütür. Nitrit azotu (NO 2 -N mg L -1 ): NED (Naftiletilendiamin) metodu ile Aqualytic marka kitler kullanılarak spektrofotometrik olarak laboratuar ortamında ölçülmütür. Nitrit azotu için analiz Limiti; 0,01 mg L -1 dir. Orto-fosfat iyonu (PO 4 -P mg L -1 ): Phosphomolybten mavisi kompleksi oluturularak, spektrofotometrede kolorometrik olarak 890 nm dalga boyunda laboratuar ortamında ölçülmütür. Orto fosfat için analiz limiti;0,016-0,01 mg L -1 Askıda katı madde (mg L -1 ): Belirli bir miktar suyun direkt olarak 0,45 µ gözenek çaplı süzgeç kaıdı ile süzülüp, tartılması yöntemi ile laboratuar ortamında belirlenmitir (engül ve Türkman, 1991).

78 49 Toplam organik madde (mg L -1 ): Asidik ortamda permanganat kullanmak suretiyle suda bulunan organik maddelerin oksitlenmesi esasına dayanarak geri titrasyonla oksitlenmede harcanan potasyum permanganat miktarının ölçülmesi ile tayin edilmitir (engül ve Türkman, 1991). Toplam organik madde mg L -1 = S x 0,08 x 10 S= harcanan potasyum permanganat miktarı Bentik makroomurgasızların toplanması, korunması ve tehisi Bentik makroomurgasız örnekleri, tabanda bulunan kaya, ta, çakıl parçalarının altının ve sucul bitkilerin arasının, 50x30 ebadında demirden yapılmı ve 500 µm gözenek açıklıı olan tül geçirilmi saplı bentik kepçesi ile yaklaık 20 dakika ve örnekleme noktası çevresinde 100 m lik bir bölümde tarama yapılması ile toplanmıtır. Toplama ilemi yapılırken kepçe akıntının ters yönünde dik olarak suda tutulmu ve bentik kepçesinin önündeki talar yerlerinden oynatılarak veya ayakla karıtırılarak organizmaların akıntı ile beraber kepçede toplanması salanmıtır (Plafkin, et al., 1989). Bir litrelik cam kavanoza aktarılan örnekler, arazide % 70 lik alkolle tespit edilerek en kısa sürede laboratuara taınmıtır. Önce kavanozdaki örnekler bitki artıklarından (yaprak, dal ve dier bitki parçaları) ve dier yabancı maddelerden arındırılmıtır. Bu aamada organizmalar gruplandırılmıtır. Daha sonra gruplandırılan bu organizmalar, en alt taksonomik basamaa kadar tehis edilmeye çalıılmıtır. Tehis için Olympus marka stereo ve aratırma mikroskopları kullanılmıtır. Tehisi yapılan örnekler % 70'lik etil alkolde standart kolleksiyon materyali tipinde

79 50 karanlık ortamda korunmaya alınmıtır ve Mula Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Aratırma Laboratuarında saklanmaktadır. Toplanan bentik makroomurgasızların tehisi için kullanlıan kaynaklardan; Schumacker (1970), Kimmins (1972), Roldon (1980), Belfiore (1983), Tercedor (1983), Kazancı (1985a), Berner and Pescador (1987), Eliot, et. al., (1988), Kazancı (1990), Tercedor (1990), Tanatmı (1993), Haybach (1999), Belfiore et. al. (2000), Haybach and Thomas (2000) sadece Ephemeroptera takımının tehisi için kullanılmıtır. Illies (1955), Hynes (1977) sadece Plecoptera takımının tehisi için kullanılmıtır. Brauer (1909) sedece Coleoptera takımının tehisi için kullanılmıtır. Ulmer (1961), Higler (1978), Jansson and Vuoristo (1979), Brohmer (1979), Edington and Hildrew (1981), Morse (1983), Wallace et. al. (1990) sadece Trichoptera takımının tehisi için kullanılmıtır. Demirsoy (1982), Stobbe (1985) ve Askew (1988) Odonata takımının tehisi için kullanılmıtır. Fitzpatrick (1983) sadece Crustacea sınıfının tehisi için kullanılmıtır. Glöer et. al.(1985) sadece Gastropoda ve Bivalvia sınıflarının tehisi için kullanılmıtır. Eliot and Mann (1979) saedece Hirudinea sınıfının tehisi için kullanılmıtır. Schoenomund (1930), Chu (1946), Chu (1949), Pennak (1952), Edmendson (1976), Macan, (1977), Quigley (1977), Brohmer (1979), Lehmkuhl (1979), Sedlag (1986), Fitter and Manuel (1986), Dierl and Ring (1988), Engelhardt (1989), Harker (1989), Nilsson (1996), Nilsson (1997), Birmingham et. al. (2002), Jessup et. al. (2003) kaynakları tüm sucul fauna öelerinin tehisi için bavurulan kaynaklardır.

80 Fiziko-kimyasal Su Kalitesi Tayin Yöntemleri Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii T.C. Çevre Bakanlıı 2872 sayılı Çevre Kanunu na ek olarak hazırlanan Su Kirlilii Kontrolu Yönetmelii ne göre kıtaiçi su kaynakları fiziko-kimyasal veriler kullanılarak dört kalite sınıfında deerlendirilmektedir (Resmi Gazete 1988). Çizelge 2.7. de, bu çalımada ölçülen parametreler verilmitir (Çizelge 2.7). Çizelge 2.7 Kıtaiçi Su Su kaynakları Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri Su Kalite Sınıfları SU KALTE PARAMETRELER I II III IV Sıcaklık ( o C) > 30 ph 6,5 8,5 6,5 8,5 6,0 9,0 6,0 9,0 dıında Çözünmü oksijen (O2 mg L -1 ) < 3 Klorür iyonu (Cl - mg L -1 ) > 400 Amonyum azotu (NH4-N mg L -1 ) 0,2 1 2 >2 Nitrit azotu (NO - 2-N mg L -1 ) > 0.05 Nitrat azotu (NO - 3-N mg L -1 ) > 20 Biyolojik oksijen ihtiyacı (mg L -1 ) > 20 Su ortamlarının kalite sınıflandırılmasına göre 4 basamaa ayrılan sınıfların anlamları aaıdaki gibidir. Sınıf I: Yüksek kaliteli su Sınıf II: Az kirlenmi su Sınıf III: Kirli su Sınıf IV: Çok kirlenmi su Sınıf I e ait olan yüksek kaliteli sular yalnız dezenfeksiyon ile içme suyu temini, rekreasyonel amaçlar, alabalık üretimi hayvan üretimi ve çiftlik

81 52 suyu ihtiyacı için kullanılır. Sınıf II e ait olan az kirlenmi sular ise ileri ve uygun bir arıtma ile içme suyu temini, rekreasyonel amaçlar, alabalık dıındaki dier balıkların üretimi ve sulama suyu olarak kullanılır. Sınıf III e ait olan kirlenmi sular ise uygun bir arıtmadan sonra, kaliteli su kullanımını gerektirmeyen endüstriyel aktiviteler için kullanılır. Sınıf IV e ait çok kirlenmi sular ise düük kaliteli suları ifade eder ve kullanım alanı yoktur Klee (1991) ye göre Fizikokimyasal Su kalitesi Deerlendirmesi Fiziko-kimyasal verilerin Klee (1991) e göre yapılan su kalitesi deerlendirilmesinde dört ana ve üç ara sınıf olmak üzere yedi sınıf bulunmaktadır (Çizelge 2.8). Çizelge 2.8 Kirlenme Basamakları I I-II II II-III III III-IV IV Farklı kirlenme basamaklarının istatistiki ortalama deerlerine göre kimyasal parametrelerin konsantrasyon daılımı (Klee 1991). Biyolojik Nitrit Nitrat Orto Org. Amonyum Klorit Oksijen NO2-N NO3-N Fosfat Karbon NH4-N Cl - htiyacı PO4-P 1,6 1,3 2,0 1,1 0,7 1,9 0,08 0,06 0,15 0,006 0,003 0,010 1,9 1,8 0,11 0,013 1,4 2,4 1,2 2,8 0,09 0,21 0,008 0,033 2,3 3,2 0,16 0,03 1,8 3,1 2,1 5,8 0,11 0,30 0,018 0,055 2,7 6,2 0,4 0,055 2,1 3,3 4,1 7,8 0,14 0,8 0,025 0,104 3,8 9,9 0,9 0,11 2,8 6,5 5,2 11,6 0,3 2,9 0,056 0,21 5,4 10,8 2,48 0,19 3,5 8,8 6,2 12,3 0,6 5,52 0,092 0,280 9,4 14,2 12,2 0,28 8,7 10,5 7,9 17 2,8 28 0,06 0,45 1,2 0,8 1,8 0,06 0,003 0, ,7 0, ,0 3,9 0,04 0, ,0 0, ,9 4,7 0,09 0, ,9 0,3 34 2,4 6,4 0,09 0, , ,9 7,3 0,48 1, ,0 1,7 57 3,8 12,2 0,72 1, ,6 2, ,5 5,2 1,1 3,

82 Biyolojik Su Kalitesi Tayin Yöntemleri Saprobi ndeksi (Saprobi Index) Su kalitesini bentik makroomurgasızları kullanarak Saprobi indeksine göre belirlenmesinde Zelinka ve Marvan (1961) ve Sladecek (1973) tarafından gelitirilen yöntem uygulanmıtır. Su kalitesi sınıfları LAWA (1980) ya göre deerlendirilmitir (Çizelge 2.9). Çizelge 2.9 Saprobi ndeksinde Akarsuların Kalite Sınıfları (LAWA 1980) Kalite sınıfları Organik kirlenmenin derecesi Saprobitat Saprobi ndeks BOI5 mg L -1 NH4 N mg L -1 O 2 Minimum mg L -1 I Çok az kirlenmi Oligosaprob 1,0 - < 1,4 1 En çok halinde iz > 8 I-II Az kirlenmi Oligosaprob/ Betamesosaprob 1,5 - < 1, ,1 civarında > 8 II II-III Orta derecede kirlenmi Kritik kirlenmi Betamesosaprob 1,8 - < 2, ,3 > 6 - mesasaprobi s ı n ı r ı 2,3 - < 2, > 4 III Çok kirlenmi Alfamesosaprob 2,7 - < 3, ,5 den fazla birkaç mg/l > 2 III-IV Çok kuvvetli kirlenmi Alfamesosaprob / Polisaprob 3,2 - < 3, den fazla < 2 IV iddetli kirlenmi Polisaprob 3,5 - < 4, den fazla < 2

83 54 Bu yöntemde uygulanan formül; S = s.h.g h.g Bu formülde kullanılan öelerin açılımları; S= Saprobi indeksi s= Organizmaların saprobi deeri h= Türün younluu g= ndikasyon aırlıı Makrozoobentik organizmalar için saprobi indeksde kullanılan sıklık deerleri ise aaıda verilmitir (Çizelge 2.10.). Çizelge 2.10 Saprobi ndeks de Kullanılan Sıklık Deerleri Sıklık Deerleri Birey Sayıları 1. Nadir Bulunanlar Az Bulunanlar Orta derecede Bulunanlar Sık Bulunanlar Youn Bulunanlar Çok Youn Bulunanlar En Youn Bulunanlar > Familya Biyotik ndeks (Family Biotic Index = FBI) Familya Biyotik indeksi Saprobi indeksinden farklı olarak familyaların birey sayılarını temel almaktadır. Hilsenhoff (1988) tarafından gelitirilen bu yöntemde hogörü deerleri familyalar için 0 ile

84 55 10 arasında deiiklik göstermektedir ve deerler arttıkça suyun kalitesi dümektedir. ndeks tek bir deer ile bentik arthropod topluluunun çeitli toleranslarını özetlemek için düzenlenmitir. Hilsenhoff (1988) tarafından, Amerika Birleik Devletleri nde yürütülen çalıma sonunda, her bir familyanın hogörü deerleri ve familyaların nispi bolluklarının göz önüne alınarak gelitirilmitir. FBI toksik kirleticiler için de uygulanabilir olmasına karın, genellikle organik kirleticilere özgü bir yöntemdir (Bode et al.,1991). Familya biyotik indeksi u ekilde hesaplanır: FBI = X t i n i Xi= Takson içindeki bireylerin sayısı ti= Taksonun hogörü deeri n= Örneklenen toplam organizma sayısı FBI a göre yedi su kalitesi basmaı bulunmaktadır (Çizelge 2.11.) Çizelge 2.11 Familya biyotik indeksi göre su kalitesini sınıfları (Hilsenhoff, 1988). Familya Biyotik ndeksi Su Kalitesi Sınıfları Organik Kirliliin Derecesi Kirlenmemi I Organik olarak hiç kirlenmemi Çok az kirlenmi I-II Çok az kirlenmi Az kirlenmi II Olası organik kirlilik Kritik derecede kirlenmi II-III Kritik derecede kirlenmi Oldukça kirlenmi III Oldukça kirlenmi Çok kirlenmi III-IV Çok kirlenmi Aırı derecede kirlenmi IV Aırı derecede kirlenmi

85 Biyolojik zleme Çalıma Grubu Skor Sistemi (Biological Monitoring Working Party Score System = BMWP) Bu sistem ngiltere deki akarsuların biyolojik yönden aratırılması amacıyla, 1978 yılında gelitirilmitir. Bu yöntemde taksonomik birliktelii salamak için familya düzeyinde tehisler tercih edilmi bolluk faktörü göz önüne alınmamıtır. Bu sistem sı ve hızlı akıntılı sularda kullanılabilecei gibi derin ve yava akım hızına sahip sulardaki bütün örnekleme noktaları için uygun olup, arazide kolayca uygulanabilir (Metcalfe, 1989). BMWP deeri indeksi ile makroomurgasız familyaları, fizikokimyasal ve çevresel deiimlere gösterdikleri duyarlılıa balı olarak özel deerler verilmektedir. Kirlilie karı toleransı olmayan familyalar yüksek deere sahipken, kirlilie karı toleransı olan familyalar düük deerlere sahiptir. BMWP sistemine göre, örnekleme noktasındaki deerlendirme için örnekleme noktasında toplanan tüm makroomurgasızların familya düzeyinde listesi oluturulur, her bir familya için Metcalfe (1989) in verdii deerler göz önüne alınarak toplam familyaların skor deerleri hesaplanır. Toplam deer, o örnekleme noktasındaki deiik faktörlerin etkisindeki biyolojik durumun göstergesi olup, yüksek bir deer biyolojik çeitlilii göstermektedir (Çizelge 2.12).

86 57 Çizelge 2.12 BMWP ye göre Su kalite sınıfları (Metcalfe, 1989) Kirlilik BMWP deeri Sınıfları Kirlilik Düzeyleri 150'den fazla I Kirlenmemi II Çok Az Kirlenmi III Az Kirlenmi IV Orta derecede Kirlenmi 25'ten az V Kirlenmi Her Taksonun Ortalama Deeri (Avarage Score Per Taxon=ASPT) Her Taksonun Ortalama Deeri (ASPT), toplam BMWP deerinden hesaplanmaktadır. Örnekleme noktasında elde edilen toplam BMWP deeri, örnekleme noktasında elde edilen toplam familya sayısına bölünür. Sonuçta elde edilen sayı ASPT deeridir (Metcalfe, 1989). Toplam t ASPT = n i ti= Taksonların toplam hogörü deerleri (BMWP deeri) n= Taksonların toplam sayısı ASPT ye göre su kalite sınıfları, dört basamaa ayrımaktadır (Çizelge 2.13).

87 58 Çizelge 2.13 ASPT ye göre Su kalite sınıfları, (Metcalfe, 1989) Su kalitesi sınıflar ASPT deerleri Rakamsal Kalite sınıfı > 6 I Kirlenmemi 5-6 II Az kirlenmi 4-5 III Orta Derecede kirlenmi > 4 IV Aırı Derecede kirlenmi Belçika Biyotik ndeksi (Belgian Biotic Index = BBI) Su kirliliinin belirlenmesinde kullanılan bir baka yöntem ise Belçika Biyotik ndeksidir. Bu yöntemde akarsulardan toplanmı makrozoobentik organizmaların familya, cins veya tür düzeyinde tehis edilerek, deerlendirilmesi ile uygulanmaktadır. Ancak organizmalar sayısal olarak indekste deerlendirmeye alınmayıp toplanan materyaldeki kirlilie hassas gruplar ile komponent grupların sayısı indeksin temelini oluturur (De Pauw and Vanhooren, 1983). Bu indekste tehis edilen sistematik birimlerin kullanma düzeyleri farklı taksonomik düzeylerde olmaktadır (Çizelge 2.14). ndeksin sınırları 0 10 arasında deimektedir (Çizelge 2.15). Yüksek indeks deerleri daha duyarlı grup ve sistematik birimlerin varlıını göstermektedir (Kazancı ve vd., 1997).

88 59 Çizelge 2.14 BBI da kullanılan sistematik birimlerin düzeyleri Taksonomik Grup Sistematik Birimlerin Tehis Düzeyi Plathelminthes Cins Oligochaeta Familya Hirudinea Cins Mollusca Cins Crustacea Familya Plecoptera Cins Ephemeroptera Cins Trichoptera Familya Odonata Cins Megaloptera Cins Hemiptera Cins Coleoptera Familya Diptera Familya Chironomidae thummi- plumosus Chironomidae thummi- plumosus dıı Hydracarina Bulunurluk Çizelge 2.15 Sınıf Belçika biyotik indeksine göre Su kalite sınıfları (De Pauw and Vanhooren, 1983) Biyotik ndeks deeri Renk Renklerin Anlamı I 10 9 Mavi Hafif kirlenmi veya deil II 8 7 Yeil Hafif kirlenmi III 6 5 Sarı Orta derecede kirlenmi, kritik durum IV 4-3 Turuncu Youn kirlenmi V 2-0 Kırmızı Çok youn kirlenmi

89 statistiksel Metotlar Baskınlık analizi Bir tür, kommunitenin öteki türleri üzerinde oransal bir denetim yeteneine sahipse bu türe dominant tür veya baskın tür denir. Dominant organizma türü kommunitenin en belirgin organizmasıdır. Baskınlık bir türe ait birey sayısı ile tüm türlere ait toplam birey sayısı arasındaki oranın yüzde (%) anlatımıdır (Kocata, 1997). Baskınlık analizinin formülü: NA Baskınlık = x100 N N NA= A türüne ait birey sayısı NN= Tüm örneklere ait birey sayısı Sıklık analizi Sıklık analizi bir türün aratırma bölgesindeki bulunma yüzdesini ifade etmektedir. Bir alandan alınan örnekler içinde türün bulunduu örnekleme sayısının, toplam örnekleme sayısına oranlanmasıyla sıklık deeri bulunur (Kocata, 1997). Sıklık analizinin formülü; Na Sıklık (F) = x100 N n

90 61 N a = A türünün örnekleme sayısı N n = Tüm örnekleme sayısı incelenir. Bir kommunitede bulunan türler sıklık bakımından 5 kategoride % 1 20: Nadir bulunan türler % 21 40: Seyrek bulunan türler % 41 60: Genellikle bulunan türler %61 80: Çounlukla bulunan türler %81 100: Sürekli bulunan türler Benzerlik analizi Örnekler ve örnekleme noktaları arasındaki tür kompozisyonu sınıflandırılması benzerlik analizi kullanılarak hesaplanmaktadır. Örnekleme noktalarının benzerliklerini tanımlayabilmek için, o örnekleme noktasındaki kommunite yapısını ve kommuniteyi oluturan bireyleri tek tek saymak gerekmektedir. Benzerlik analizi için Sorensen benzerlik indeksi yöntemi kullanılmıtır (Kocata, 1997). Q = 2a 2a + b + c Q=Sorensen benzerlik indeksi a=ki örnekleme noktasındaki ortak tür sayısı b=birinci örnekleme noktasındaki farklı tür sayısı c=kinci örnekleme noktasında birinci örnekleme noktasından farklı tür sayısı

91 Çeitlilik analizi Tür çeitlilii bir kommunitenin veya ekosistemin zenginliini gösterir. Tür çeitliliini evrimsel ve ekolojik zaman, iklimsel denge, yüzeysel heterojenite, üretim, rekabet-avcılık, insan etkisi gibi faktörler belirlemektedir (Margaleff, 1958; McIntosh, 1967). Çeitlilii hesaplamak için en yaygın olarak kullanılan yöntem olan Margalef Çeitlilik indeksi kullanılmıtır. D = S 1 Log N D= Çeitlilik indeksi S= Toplam tür sayısı N= Birey sayısı 2.8. SPSS Tabanlı statistiksel Analiz Yöntemleri Bentik makroomurgasız çeitlilii ile fiziko-kimyasal parametreler arasında istatistiksel açıdan farklılık bulunup bulunmadıı, Multivaryans analizi uygulanarak bulunmutur. Fizikokimyasal parametrelerin makroomurgasızların çeitlilii üzerindeki etkileri Pearson Korelasyon analizi kullanılarak deerlendirilmi ve ilikilerin belirlenmesinde, belirtme katsayısı (R 2 ) ile tahminin standart hatası (Syx) ölçütleri dikkate alınmıtır. Örnekleme noktalarının birbirlerine olan yakınlıı ise Hierarchial Cluster analizi ile ortaya çıkarılmıtır (SPSS INC, 2004).

92 63 3. BULGULAR 3.1. Fiziksel ve Kimyasal Bulgular Atmosfer basıncı Arazi çalımaları süresince elde edilen atmosfer basıncı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.1 de sunulmutur Basınç m bar minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.1 Atmosfer basıncının örnekleme noktalarına göre deiimi Arazi çalıması boyunca en düük atmosfer basıncı 932 mbar ile Temmuz 2004 de Yakapark örnekleme noktasında ölçülmütür. En yüksek atmosfer basıncı ise Kasım 2004 de Ovaköy örnekleme noktasında 1023 olarak belirlenmitir. Örnekleme noktaları arasında en yüksek ortalama atmosfer basıncı deeri Ovaköy örnekleme noktasında 1009,5 mbar, en

93 64 düük ortalama atmosfer basıncı ise 952,5 mbar olarak Yakapark örnekleme noktasında ölçülmütür (ekil 3.1) Su sıcaklıı Arazi çalımaları süresince elde edilen su sıcaklıı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.2 de verilmitir o C minimum ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.2 Su sıcaklıının örnekleme noktalarına göre deiimi Een Çayı üzerinde, Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark, Saklıkent örnekleme noktalarında, arazi çalıması boyunca su sıcaklıı çok fazla deiim göstermemi ve mevsimsel artlardan çok fazla etkilenmemitir. Yeraltı suları çok fazla deiim göstermemektedir. En düük su sıcaklıı Aralık 2004 de Yakapark örnekleme noktasında 9,9 o C olarak, en yüksek su sıcaklıı ise Nisan 2004 de 25,8 o C olarak Alaçat örnekleme noktasında saptanmıtır. En yüksek ortalama sıcaklık deeri ise 19,75 o C ile Ovaköy

94 65 örnekleme noktasında ölçülmütür. En düük ortalama su sıcaklıı deeri ise Yakapark örnekleme noktasında 10,48 o C olarak saptanmıtır (ekil 3.2) Çözünmü oksijen (mgo 2 L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen çözünmü oksijen miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.3 de sunulmutur mgo2 L minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.3 Çözünmü oksijenin örnekleme noktalarına göre deiimi Arazi çalıması süresince, en düük çözünmü oksijen miktarı Saklıkent örnekleme noktasında 4,7 mg L -1 olarak Nisan 2004 de ölçülmütür. En yüksek çözünmü oksijen miktarı ise Aralık 2004 de 13,8 mg L -1 olarak Ören örnekleme noktasında ölçülmütür. Çalıma dönemini kapsayan Haziran 2003 ve Haziran 2005 tarihleri arasında, en yüksek çözünmü oksijen miktarı ortalaması ise Ören

95 66 örnekleme noktasında 9,1 mg L -1 olarak saptanmıtır. En düük ortalama çözünmü oksijen miktarı ise Saklıkent örnekleme noktasında 6,09 mg L -1 olarak saptanmıtır (ekil 3.3). Saklıkent örnekleme noktasında su yava ve tembel akmaktadır Biyolojik oksijen ihtiyacı - BOI 5 (mgo 2 L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen biyolojik oksijen ihtiyacı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.4 de verilmitir. 6 5 mgo2 L minimum ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.4 Biyolojik oksijen ihtiyacının örnekleme noktalarına göre deiimi En düük BOI 5 miktarı Haziran 2005 deki arazi çalımasında Ören örnekleme noktasında (0,33 mg L -1 ) saptanmıtır. En yüksek biyolojik oksijen ihtiyacı deerine ise Austos 2004 de Alaçat örnekleme noktasında (5,04 mg L -1 ) ulaılmıtır.

96 67 Arazi dönemi boyunca en yüksek ortalama BOI 5 deerine alabalık üretim tesislerinden sonra seçilmi olan, Ören örnekleme noktasında (2,67 mg L -1 ) rastlanmıtır. Ortalama en düük BOI 5 deeri ise bir kaynak bölgesi olan ve kaynaktan doan suyun yava ve yava aktıı Saklıkent örnekleme noktasında 1,36 mg L -1 olarak belirlenmitir (ekil 3.4) ph Arazi çalımaları süresince elde edilen ph miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.5 de sunulmutur. ph minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.5 ph ın örnekleme noktalarına göre deiimi En düük ph deeri Haziran 2005 de 7,05 ile Saklıkent örnekleme noktasında, en yüksek deer ise 8,64 ile Haziran 2004 de Kıkpınar örnekleme noktalarında ölçülmütür. Yaz ve sonbahar mevsimlerinde ph deeri artı

97 68 göstermektedir. Kı ve ilkbahar mevsimlerinde ise ph azalmaktadır. Ancak bu artı ve azlılar çok önemli aralıklarda olmamaktadır. Ortalama ph deerleri tüm örnekleme noktalarında birbirine yakın olmakla beraber, en yüksek 7,88 ile Ören örnekleme noktasında ve 7,86 ile Ovaköy örnekleme noktalarında saptanmıtır. En düük ortalama ph miktarı ise 7,45 ile Saklıkent örnekleme noktasında ölçülmütür(ekil 3.5) Elektriksel iletkenlik (µs cm -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen elektriksel iletkenlik verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.6 da verilmitir ms cm minimum ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.6 Elektrik iletkenliinin örnekleme noktalarına göre deiimi Elektriksel iletkenlik deeri tüm örnekleme noktalarında 145 µscm -1 ile 622 µs cm -1 arasında deimektedir. Saklıkent örnekleme noktası hariç

98 69 dier kaynak bölgesi olan örnekleme noktalarında daha düük elektriksel iletkenlik deerlerine ve ortalamalarına rastlanmaktadır. En düük deer Ocak 2004 de Kırkpınar örnekleme noktasında, en yüksek deer ise Ekim 2003 de Ovaköy örnekleme noktasında (622 µscm -1 ) ölçülmütür. Arazi boyunca ortalama deerlere bakıldıında ise en yüksek deer 487 µscm -1 ile Alaçat örnekleme noktasında ölçülmütür. En düük ortalama deer ise 235 µscm -1 ile Yakapark örnekleme noktasında belirlenmitir (ekil 3.6) Asit balama yetenei (ABY mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen asit balama yetenei verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.7 de sunulmutur. Asit balama yetenei mg L minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.7 Asit balama yeteneinin örnekleme noktalarına göre deiimi Asit balama yetenei Kırkpınar, Çaygözü, Ören Yakapark örnekleme noktalarında dier üç örnekleme noktasına göre daha düük

99 70 ortalamalar göstermitir. En düük ABY deeri Mart 2004 ve Mayıs 2004 tarihli arazi çalımalarında 2,1 mg L -1 ile Yakapark örnekleme noktasında, en yüksek deer ise Nisan 2005 tarihli arazi çalımasında 4,8 mg L -1 ile Ovaköy örnekleme noktasında saptanmıtır. En yüksek ortalama asit balama yetenei deeri, 3,71 mg L -1 ile akarsuyun alt havzasında yer alan Alaçat örnekleme noktasında analiz edilmitir. En düük ortalama asit balama yetenei deeri ise 2,5 mg L -1 ile Een Çayı nın kaynak bölgelerinden biri olan, Yakapark örnekleme noktasında belirlenmitir (ekil 3.7) Toplam sertlik ( dh), Arazi çalımaları süresince elde edilen toplam su sertlii verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.8 de verilmitir Toplam Sertlik o dh minimum ortalama maksimum 2 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.8 Toplam sertliin örnekleme noktalarına göre deiimi

100 71 Toplam sertlik deeri en düük Mart 2004 de Yakapark örnekleme noktasında 6,6 dh olarak ölçülmütür. Bu örnekleme noktası arazi süresince yapılan ölçümlerin çounda orta sert su sınıfındadır. En yüksek toplam sertlik deeri olarak da Haziran 2005 de Saklıkent örnekleme noktasında 15,6 dh saptanmıtır. Saklıkent örnekleme noktasında en düük toplam sertlik deeri Ocak 2004 tarihinde 9,6 dh ölçülmütür. Arazi çalıması boyunca en yüksek ortalama toplam su sertlii deerlerine sırasıyla, Alaçat örnekleme noktası (12,41 dh) ve Saklıkent örnekleme noktası (12,08 dh) sahiptir. En düük ortalama toplam su sertliine ise 8,12 dh ile Yakapark örnekleme noktası sahiptir (ekil 3.8) Geçici sertlik ( dh) Arazi çalımaları süresince elde edilen geçici sertlik verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.9 da sunulmutur. Karbonat Sertlii o dh Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy minimum ortalama maksimum ekil 3.9 Geçici sertliin örnekleme noktalarına göre deiimi

101 72 Geçici sertlik toplam sertlikten daha düük deere sahiptir. Geçici sertlik deerleri asit balama yetenei deerleri ile paralellik göstermektedir. En düük geçici sertlik deeri 5,88 dh ile Yakapark örnekleme noktasında Mayıs 2004 tarihinde saptanmıtır. En yüksek geçici sertlik deeri de 13,44 dh ile Nisan 2005 tarihli arazi çalımasında Ovaköy örnekleme noktasında saptanmıtır. Arazi çalıması süresince elde edilen deerlerin ortalamalarına bakıldıında, en yüksek ortalama geçici sertlik ise 10,37 dh ile Alaçat örnekleme noktasında ölçülmütür. En düük ortalama geçici sertlik ise 7,003 dh ile Yakapark örnekleme noktasında saptanmıtır (ekil 3.9) Kalıcı Sertlik ( dh) Arazi çalımaları süresince elde edilen kalıcı sertlik verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.10 da verilmitir. Sülfat sertlii o dh minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.10 Kalıcı sertliin örnekleme noktalarına göre deiimi

102 73 Kalıcı sertlik (sülfat sertlii), geçici sertlik ile beraber toplam sertlii oluturmaktadır. Kalıcı sertlik, en düük Nisan 2004 de 0,02 dh ile Kırkpınar örnekleme noktasında saptanmıtır. En yüksek kalıcı srtlik deerine, Haziran 2005 de Saklıkent örnekleme noktasında (6,08 dh) rastlanmıtır. Kalıcı sertlik bakımından Saklıkent ve Alaçat örnekleme noktaları dier örnekleme noktalarından farklılık göstermektedir. Bu iki örnekleme noktasında daha yüksek kalıcı sertlik deerleri görülmektedir. Arazi dönemi boyunca en yüksek ortalama kalıcı sertlik deeri 2,5 dh ile Saklıkent örnekleme noktasında, en düük ortalama kalıcı sertlik deeri ise 0,844 dh ile Kırkpınar örnekleme noktasında ölçülmütür (ekil 3.10) Klorür iyonu (Cl - mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen klorür iyonu miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.11 de sunulmutur. En düük klorür iyonu miktarı (Cl - mg L -1 ) ubat 2004 tarihinde, 0,15 mg L -1 olarak, Yakapark örnekleme noktasında saptanmıtır. En yüksek klorür iyonu deeri ise Temmuz 2004 tarihinde Alaçat örnekleme noktasında 6 mg L -1 olarak belirlenmitir. Klorür iyonu miktarı mevsimlere göre çok fazla deiimler göstermemektedir.

103 74 Cl - mg L minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.11 Klorür iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi En yüksek deer Alaçat örnekleme noktasında, en yüksek ortalama deerde Ovaköy örnekleme noktalarında belirlenmitir. Ancak Saklıkent örnekleme noktası da yüksek deerlere sahiptir. Saklıkent örnekleme noktasının yüksek deeri jeomorfolojik yapıdan kaynaklanmaktadır. En yüksek ortalama klorür iyonu miktarı Ovaköy örnekleme noktasında 2,65 mg L -1 olarak saptanmıtır. En düük ortalama klorür iyonu miktarı, 1.54 mg L -1 olarak Yakapark örnekleme noktasında saptanmıtır (ekil 3.11) Magnezyum iyonu (Mg +2 mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen magnezyum iyonu miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.12 de verilmitir.

104 75 Mg +2 mg L minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.12 Magnezyum iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi Magnezyum iyonu, en düük Mart 2004 tarihinde Yakapark örnekleme noktasında, 28,24 mg L -1 olarak saptanmıtır. En yüksek magnezyum iyonu deeri ise 91,48 mg L -1 olarak Aralık 2003 tarihinde Alaçat örnekleme noktasında ölçülmütür. Magnezyum iyonu miktarındaki deiimler toplam sertlik deeri ile paralellik göstermektedir. Arazi yapılan süre içinde en yüksek ortalama magnezyum iyonu miktarı ise 55,44 mg L -1 olarak Alaçat örnekleme noktasında belirlenmitir. En düük ortalama Magnezyum iyonu miktarı ise 35, 73 mg L -1 olarak Yakapark örnekleme noktasında saptanmıtır (ekil 3.12).

105 Kalsiyum iyonu (Ca +2 mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen kalsiyum iyonu miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.13 de sunulmutur Ca +2 mg L minimum ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.13 Kalsiyum iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi Kalsiyum iyonu, en düük Mart 2004 tarihinde Yakapark örnekleme noktasında, 47,12 mg L -1 olarak belirlenmitir. En yüksek kalsiyum iyonu deeri ise, 111,4 mg L -1 olarak Haziran 2005 tarihinde Saklıkent örnekleme noktasında saptanmıtır. Saklıkent örnekleme noktasında belirlenen bu yüksek kalsiyum iyonu miktarı jeolojik yapı kaynaklıdır. Arazi yapılan süre içinde en yüksek ortalama kalsiyum iyonu miktarı ise 86,27 mg L -1 olarak Alaçat örnekleme noktasında saptanmıtır.

106 77 En düük ortalama kalsiyum iyonu miktarı ise 67,93 mg L -1 olarak Kırkpınar örnekleme noktasında saptanmıtır (ekil 3.13) Amonyum azotu (NH 4 -N mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen amonyum azotu miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.14 de verilmitir. NH4 + -N mg L minimum ortalama maksimum Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.14 Amonyum azotu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi Amonyum azotu Kırkpınar da Temmuz 2003, Ocak 2004, ubat 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 de, Çaygözü örnekleme noktasında Temmuz 2003 de, Ören örnekleme noktasında Ocak 2004 ve Haziran 2005 de, Yakapark da Temmuz 2003, Ocak 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 de, Saklıkent örnekleme noktasında Tewmmuz 2003, Ocak 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihlerinde Ovaköy de ise Temmuz 2003, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihlerinde analiz limitlerinin altında

107 78 ölçülmütür. Alaçat örnekleme noktasında ölçüm yapılan her arazi çalımasında belirlenmi ve en düük 0,17 mg L -1 olarak Kasım 2004 de ölçülmütür. En yüksek amonyum azotu miktarı Austos 2003 tarihinde Ovaköy örnekleme noktasında saptanmıtır. En yüksek ortalama amonyum azotu 1,73 mg L -1 olarak Alaçat örnekleme noktasında, en düük ortalama amonyum azotu ise 0,56 mg L -1 olarak Kırkpınar örnekleme noktasında ölçülmütür (ekil 3.14) Nitrat azotu (NO 3 -N mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen nitrat azotu miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.15 de sunulmutur NO3 - mg L minimum ortalama maksimum 2 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.15 Nitrat azotu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi Nitrat azotu Alaçat örnekleme noktası hariç dier örnekleme noktalarında farklı tarihlerde analiz limitlerinin altında saptanmıtır. Alaçat

108 79 örnekleme noktasında ise Kasım 2004 tarihinde 0,62 mg L -1 ile en düük deerde saptanmıtır. En yüksek nitrat azotu miktarı ise Austos 2003 tarihli arazi çalımasında Ovaköy örnekleme noktasında 15 mg L -1 olarak belirlenmitir. Bu deeri 12,5 mg L -1 ile Temmuz 2004 tarihli arazi çalıması ile Alaçat örnekleme noktası izlemektedir. En yüksek ortalama nitrat azotu miktarı 5,97 mg L -1 olarak Alaçat örnekleme noktasında, en düük ortalama nitrat azotu miktarı ise 1,90 mg L -1 olarak Saklıkent örnekleme noktasında saptanmıtır (ekil 3.15). Kırkpınar örnekleme noktasında en yüksek 8,75 mg L -1, Çaygözü nde 7,97 mg L -1, Ören de 8,75 mg L -1, Yakapark da 7,5 mg L -1, Saklıkent te 8,75 mg L -1 ve Alaçat ta 12,5 mg L -1 olark saptanmıtır Nitrit azotu (NO 2 -N mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen nitrit azotu miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.16 da sunulmutur NO2 - mg L ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.16 Nitrit azotu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi

109 80 Nitrit azotu, çou zaman, analiz limitlerinin altında bulunmutur. En yüksek deerler Kasım 2004 de ve Aralık 2004 de Ören örnekleme noktasında ve Aralık 2004 de Alaçat örnekleme noktasında 0,0329 mg L -1 olarak belirlenmitir. Nisan 2005 de Ovaköy örnekleme noktasında 0,02 mg L -1 nitrit azotu saptanmıtır. Bunun yanında ubat 2004 de Kırkpınar örnekleme noktasında Austos 2004 de, Nisan 2005 ve Haziran 2005 de Ören örnekleme noktasında, Haziran 2004 ve Kasım 2004 de Alaçat örnekleme noktasında ve Haziran 2004 de Ovaköy örnekleme noktasında 0,01 mg L -1 nitrit azotu analiz edilmitir. En yüksek ortalama nitrit azotu 0,006 mg L -1 olarak Ören örnekleme noktasında belirlenmitir. Saklıkent örnekleme noktasında nitrit azotu arazi çalıması süresince saptanamamıtır (ekil 3.16) Ortofosfat fosforu (PO 4 -P mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen ortofosfat miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.17 de verilmitir.

110 PO4-3 -P mg L ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.17 Ortofosfor iyonu miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi En yüksek ortofosfat miktarı Nisan 2005 de Ören örnekleme noktasında 2,32 mg L -1 olarak ölçülmütür. Örnekleme noktalarındaki en yüksek deer, Kırkpınar örnekleme noktasında 0,34 mg L -1, Çaygözü örnekleme noktasında 0,014 mg L -1, Yakapark örnekleme noktasında 0,4 mg L -1, Saklıkent örnekleme noktasında 0,69 mg L -1, Alaçat örnekleme noktasında 0,77 mg L -1, Ovaköy de 0,04 mg L -1 olarak saptanmıtır. En düük olarak da farklı tarihlerde, tüm örnekleme noktalarında analiz limitlerinin altında ölçülmütür. En yüksek ortalama ortofosfat miktarı 0,145 mg L -1 ile Ören köy merkezinde bulunan Ören örnekleme noktasında, en düük ortalama ortofosfat miktarı ise, yerleimin olmadıı ancak mesire alanı olarak kullanılan Çaygözü örnekleme noktasında 0,001 mg L -1 olarak saptanmıtır (ekil 3.17).

111 Askıda katı madde (mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen askıda katı madde miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.18 de sunulmutur. Askıda katı madde miktarı en düük, 0,2 mg L -1 olarak Kırkpınar (Ekim 2004, Kasım 2004, Aralık 2004, Nisan 2005), Çaygözü (Aralık 2003, Ekim 2004, Kasım 2004, Aralık 2004, Haziran 2005), Ören (Aralık 2003, Kasım 2004, Nisan 2005, Haziran 2005), Yakapark (Aralık 2003, Kasım 2004), Saklıkent (Aralık 2003, Ekim 2004, Kasım 2004), ve Ovaköy (Kasım 2004, Aralık 2004, Nisan 2005) örnekleme noktalarında ölçülmütür. 450 Askıda katı madde mg L minimum ortalama maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.18 Askıda katı madde miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi En yüksek deer ise 381,4 mg L -1 olarak Haziran 2003 de Saklıkent örnekleme noktasında belirlenmitir. En yüksek ortalama deerler ise, her ikisi de akarsuyun alt havzasında ve akarsu yataı üzerinde bulunan,

112 83 Ovaköy örnekleme noktasında (51,41 mg L -1 ) ve noktasında (51,32 mg L -1 ) saptanmıtır (ekil 3.18). Alaçat örnekleme Toplam organik madde (mg L -1 ) Arazi çalımaları süresince elde edilen toplam organik madde miktarı verilerinin, en düük, ortalama ve en yüksek deerleri ekil 3.19 da verilmitir. Toplam organik madde mg L Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy minimum ortalama maksimum ekil 3.19 Toplam organik madde miktarının örnekleme noktalarına göre deiimi Kırkpınar (Nisan 2005), Ören (Kasım 2004, Aralık 2004), Yakapark (Kasım 2004) örnekleme noktalarında toplam organik madde miktarı (0,08 mg L -1 ) en düük miktarda ölçülmütür. En yüksek olarak ise 5,2 mg L -1 olarak Alaçat örnekleme noktasında Ekim 2004 de belirlenmitir. Arazi çalıması boyunca en yüksek ortalama toplam organik madde miktarı ise 2,28 mg L -1 olarak Ovaköy örnekleme noktasında ölçülmütür.

113 84 En düük ortalama toplam organik madde deeri ise 1,39 mg L -1 olarak Çaygözü örnekleme noktasında saptanmıtır (ekil 3.19). 3.2 Biyolojik Bulgular Haziran 2003 ve Haziran 2005 tarihleri arasında yapılan bu çalımada, toplam birey incelenmitir birey örnekleme noktalarından, birey ise tali noktalardan toplanmıtır. Örnekleme noktaları arasında en fazla birey toplanan Kırkpınar (4841 birey) olup, en az birey toplanan Ovaköy (500 birey) olmutur (ekil 3.20) Birey Sayısı Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.20 Örnekleme noktalarından toplanan bireylerin daılımı Periyodik olarak örnekleme yapılmayan ancak bentik makroomurgasız kommunitesindeki farklılıkları ortaya çıkarmak için incelenen, tali noktalar arasında en fazla birey Urluca (557) da, en az birey ise Kemer (84) de toplanmıtır (ekil 3.21).

114 85 Örnekleme noktalarından toplanan bireyler Turbellaria, Gastropoda, Bivalvia, Hirudinea, Crustacea ve Insecta, sınıflarına aittir. Bu çalımada, Turbellaria sınıfına ait cins düzeyinde 1 takson, Gastropoda sınıfına ait 6 sı cins, 4 ü tür düzeyinde 10 takson, Bivalvia sınıfına ait cins düzeyinde 1 takson, Hirudinea sınıfına ait cins düzeyinde 1 takson, Crustacea sınıfına ait cins düzeyinde 2 takson,, Insecta sınıfına ait 37 si cins, 59 u tür düzeyinde olmak üzere 96 takson, toplam 111 takson tehis edilmitir (Çizelge 3.1) Birey Sayısı Bolar Urluca Patlangıç Kemer ekil 3.21 Tali noktalardan toplanan bireylerin daılımı Örnekleme noktalarından tehis edilen 111 taksona ek olarak tali noktalarda da 3 takson tehis edilmitir. Insecta sınıfından Ephemeroptera takımına ait Heptagenia sulphurea (Müller, 1776), Odonata takımına ait Ischnura sp.ve Diptera takımına ait Bezzia sp. örnekleme noktalarında bulunmayan ancak tali noktalarda bulunanlardır. Heptagenia sulphurea, Urluca dan Austos 2004 de, Bezzia sp., Temmuz 2004 de ve Ischnura sp., Austos 2004 de Boalar dan tehis edilmitir.

115 86 Çizelge 3.1 Een Çayı nda tehis edilen taksonlar ve örnekleme noktalarına göre daılımları TURBELLARIA Tricladida Dugesia sp GASTROPODA Archaegastropoda Theodoxus danubialis (C. Pfeiffer, 1828) Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758) Theodoxus sp Basommatophora Ancylus fluviatilis O.F. Müller, Physa sp. + Physella sp. + Gyraulus sp Planorbis sp. + + Planorbis planorbis (Linnaeus, 1758) Radix sp. + BIVALVIA Veneroida Pisidium sp. + HIRUDINEA Arhynchobdellida Erpobdella sp. + + CRUSTACEA Isopoda Asellus sp. + Amphipoda Gammarus sp

116 87 Çizelge 3.1 Een Çayı nda tehis edilen taksonlar ve örnekleme noktalarına göre daılımları (Devamı) INSECTA Ephemeroptera Baetis alpinus (Pictet, 1843) Baetis buceratus Eaton, Baetis digitatus Bengtsson, Baetis fuscatus (Linnaeus, 1761) Baetis lutheri Müller-Liebenau, Baetis muticus (Linnaeus, 1758) Baetis pavidus Grandi, Baetis rhodani (Pictet, 1843) Baetis scambus Eaton, Baetis melanonyx (Pictet, 1843) Baetis tricolor Tshernova, Baetis vernus Curtis, Centroptilum pennulatum Eaton, Caenis luctuosa (Burmeister, 1839) Caenis sp. + Ecdyonurus venosus (Fabricius, 1775) Epeorus alpicola (Eaton, 1871) Rhitrogena semicolorata (Curtis, 1834) Ephemerella ignita (Poda 1761) Habrophlebia lauta Eaton, Plecoptera Leuctra geniculata Stephens, Leuctra hippopus Kempny, Leuctra nigra (Olivier,1811) Leuctra sp Nemoura erratica Claassen, Nemoura picteti Klapalek,

117 88 Çizelge 3.1 Een Çayı nda tehis edilen taksonlar ve örnekleme noktalarına göre daılımları (Devamı) Protonemura sp. + Protonemura intracata (Ris, 1902) Protonemura montana Kimmins, Protonemura praecox (Morton, 1894) Dinocras cephalotes (Curtis, 1827) Perla marginata (Panzer, 1799) Perla sp. + Perlodes microcephala (Pictet, 1833) + Isoperla grammatica (Poda, 1761) Odonata Calopteryx sp. + Anax sp. + + Aeshna sp Cordulegaster sp. + Onychogomphus forcipatus (Linnaeus,1758) Coleoptera Dryops sp Agabus sp. + + Elmis sp Esolus sp. + + Limnius sp Stenelmis sp. + + Gyrinus sp Hydraena sp Hydrobius sp Elodes marginata Fabricius,

118 89 Çizelge 3.1 Een Çayı nda tehis edilen taksonlar ve örnekleme noktalarına göre daılımları (Devamı) Trichoptera Agapetus delicatus McLachlan, Agapetus fuscipes Curtis, Glossoma sp Hydropsyche sp Hydropsyche angustipennis (Curtis, 1834) Hydropsyche contubernalis McLachlan, Hydropsyche fulvipes Curtis, Hydropsyche instabilis (Curtis, 1834) Hydropsyche pelludicula (Curtis, 1834) Hydropsyche siltalai Doehler, Hydroptila sp Odontocerum albicorne (Scopoli, 1763) Philopotamus montanus (Donovan, 1813) Wormaldia sp. + + Holocentropus dubius (Rambur, 1842) Plectrocnemia geniculata McLachlan, Polycentropus flavomaculatus (Pictet, 1834) + Polycentropus kingi McLachlan, Rhyacophila dorsalis (Curtis, 1834) Rhyacophila munda McLachlan, Rhyacophila obliterata McLachlan, Rhyacophila septentrionis McLachlan, Rhyacophila sp. + Sericostoma personatum (Kirby&Spence,1826) Lepidostoma hirtum (Fabricius, 1775) + Crunoecia irrorata (Curtis, 1834) + + +

119 90 Çizelge 3.1 Een Çayı nda tehis edilen taksonlar ve örnekleme noktalarına göre daılımları (Devamı) Diptera Ibisia marginata (Fabricius, 1781) Liponeura sp Chaoborus sp. + + Chironomus sp Dixa sp. + + Wiedemannia sp Rhypholophus sp Limnophora riparia (Fallén, 1824) Limnophora sp. + + Pedicia sp Berdeniella unispinosa (Tonnoir, 1919) Chrysopilus erythrophthalmus Loew, Simulium sp Oplodontha sp. + + Oxycera pardalina Meigen, Chrysops sp. + Hybomitra sp Tabanus sp Dicronata sp. + + Tipula sp Örnekleme noktalarında teshis edilen taksonların 96 sı Insecta sınıfına aittir. Tüm taksonlar içersinde Insecta sınıfından Trichoptera takımına ait taksonlar en fazladır (26 takson). Bu takımı aynı sınıftan Ephemeroptera takımı 20 takson ile izlemektedir (ekil 3.22).

120 91 Takson saysı Tricladida Isopoda Amphipoda Arhynchobdellida Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Archaegastropoda Basommatophora Veneroida ekil 3.22 Taksonların takımlara göre daılımı Bentik makroomurgasız takımlarının örnekleme noktalarına göre baskınlıı Fiziko-kimyasal özellikleri ve taban yapısı itibarı, benzerlik taıyan örnekleme noktalarında aynı takımların baskın olduu belirlenmitir. Een Çayı nda bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı Çizelge 3.2 de verilmitir.

121 92 Çizelge 3.2.Bentik Makroomurgasız takımlarının örnekleme noktalarındaki baskınlıı Takım Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Tricladidae Isopoda 0.02 Amphipoda Arhynchobdellida Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Archaegastropoda Basommatophora Veneroida 0.02 Tricladida Isopoda Amphipoda Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Archaegastropoda Basommatophora ekil 3.23 Kırkpınar örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı

122 93 Yapılan baskınlık analizi sonucunda, Een Çayı nın kaynaklarından olan Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları benzer bentik makroomurgasız kommunite yapıları göstermektedir. Een Çayı nın aaı havzasında bulunan Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları da kommunite yapısı itibariyle birbirine benzemektedir. Kırkpınar örnekleme noktasında en baskın takım %56,8 ile Amphipodadır. Bu takımı Ephemeroptera takımı %22,1 ile izlemektedir. En baskın üçüncü takım ise %7,6 ile Trichoptera takımıdır. Dier sekiz takımın baskınlıı ise %13,5 dir (ekil 3.23). Kırkıpınar örnekleme noktasındaki bentik kommunite toplam 11 takım ile temsil edilmektedir. Çaygözü örnekleme noktasında da en baskın takım Amphipoda olarak saptanmıtır (%38,24). Ephemeroptera takımı %32,79 ile en baskın ikinci takım olmutur (ekil 3.24). En baskın üçüncü takım ise % 7,1 ile Trichoptera takımı olurken, Diptera takımı %7,03 ile bu takıma oldukça yakın bir baskınlık deerine sahiptir. Tricladida Amphipoda Arhynchobdellida Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Archaegastropoda Basommatophora ekil 3.24 Çaygözü örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı

123 94 Tricladida Amphipoda Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Basommatophora ekil 3.25 Ören örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı Ören örnekleme noktasında en baskın takım Diptera olarak saptanmıtır. Diptera takımının bu örnekleme noktasındaki baskınlıı %44,03 dür. Bu örnekleme noktasında %35,1 ile Ephemeroptera takımı en baskın ikinci takımdır. (ekil 3.25). Tricladida Amphipoda Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Archaegastropoda Basommatophora ekil 3.26 Yakapark örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı

124 95 Yakapark örnekleme noktasında, Ephemeroptera takımı en baskın takımdır (%34,2). Bu takımı Amphipoda (%20,5) ve Diptera (%21,8) takımları izlemektedir. Archaegastropoda takımı tüm örnekleme noktaları içinde en fazla (%6,18) burada baskındır (ekil 3.26). Saklıkent örnekleme noktasında en baskın takım %40,1 ile Ephemeroptera takımı olup, bu takımı %30,3 ile Amphipoda izlemektedir. Bu örnekleme noktasındaki en baskın üçüncü takım ise %12,56 ile Trichoptera takımıdır (ekil 3.27). Tricladida Amphipoda Arhynchobdellida Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera Archaegastropoda Basommatophora ekil 3.27 Saklıkent örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı Alaçat örnekleme noktasında Diptera takımı %46,4 ile en baskın takım olmutur. En baskın ikinci takım ise %43,2 ile Ephemeroptera takımı olmutur. Bu iki takım %89,6 baskınlık ile dier takımlardan ayrılmaktadır. Bu örnekleme noktasında, Een Çayı örnekleme noktalarında bulunan 13 takımdan 6 sına ait üyeler bulunmaktadır. (ekil 3.28).

125 96 Ephemeroptera Odonata Plecoptera Coleoptera Trichoptera Diptera ekil 3.28 Alaçat örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı Ovaköy örnekleme noktasında Diptera takımı %36 ile en baskın takımdır. Bu takımı %34,6 ile Ephemeroptera ve %24,2 ile Trichoptera takımları izlemektedir. Bu örnekleme noktası, örnekleme noktaları arasında en az takım sayısını bünyesinde barındıran örnekleme noktasıdır. Bu örnekleme noktasında sadece Insecta sınıfına ait takımlar bentik kommuniteyi oluturmaktadır (ekil 3.29). Ephemeroptera Odonata Coleoptera Trichoptera Diptera ekil 3.29 Ovaköy örnekleme noktasında bentik makroomurgasız takımlarının baskınlıı

126 Örnekleme noktalarında bentik makroomurgasızların baskınlıı Kırkpınar örnekleme noktasında, Gammarus sp., Austos 2003 ve Kasım 2004 hariç tüm örnekleme tarihlerinde en baskın takson olarak saptanmıtır. Austos 2003 de en baskın takson olan Baetis rhodani %43,4 baskınlık deerine sahipken bu taksonu Baetis lutheri %9,1 ile izlemektedir. Kasım 2004 de Epeorus alpicola %31,5 baskınken, Gammarus sp. %31,1baskındır. Temmuz 2004 tarihinde Gammarus sp. %81,3 baskınlık deeri ile tüm örneklemeler arasında en yüksek deere ulamıtır. Çaygözü örnekleme noktasında, Haziran 2003 de Simulium sp. (%31,5) Temmuz 2003 de Agabus sp. (%24,08), Ocak 2004 de E. alpicola (%30,72) Haziran 2004 de Baetis rhodani (%21,66), Temmuz 2004 de Hydropsyche fulvipes (%27,26), Austos 2004 de Baetis melanonyx (%58.24), Nisan 2005 de Epeorus alpicola (%21,09) ve Haziran 2005 de Baetis rhodani (%21,62) en baskın taksonlar olmulardır. Dier örnekleme tarihlerinde Gammarus sp. en baskın taksondur. Ören örnekleme noktasında Ekim 2003 de Epeorus alpicola (%24,48), Kasım 2003 de Hybomitra sp. (%19), Aralık 2003 de Simulium sp. (%27,88), Mayıs 2004 ve Haziran 2004 de Baetis rhodani (%37,51; %20,01), Temmuz 2004 ve Ekim 2004 de Simulium sp. (%65,52; %24), Nisan 2005 de Hydropsyche fulvipes (%29,12), Eylül 2004, Kasım 2004, Aralık 2004 ve Haziran 2005 de Baetis rhodani (%42; %52,9; %38,8; %50,31), dier örnekleme tarihlerinde ise Chironomus sp., en baskın taksondur.

127 98 Yakapark örnekleme noktasında ise Haziran 2003 de (%26,23), Temmuz 2003 de (%28,71), Ekim 2003 de (%57) Simulium sp. en baskın taksondur. Austos 2003 (%27,52) ve ubat 2004 de (%32,56) Baetis rhodani en baskın taksondur. Kasım 2003 (%41,4), Mart 2004 (%33,06), Mayıs 2004 (%43), Temmuz 2004 (%39,6), Kasım 2004 (%64,78), Aralık 2004 (%51,27), Nisan 2005 (%35,64) Haziran 2005 (%35,67) örneklemelerinde Gammarus sp., en baskın takson olmutur. Nisan 2004 (%25,16) ve Haziran 2004 de (%31,5) ise Epeorus alpicola en baskın taksondur. Austos 2004 (%51,06) Baetis melanonyx en baskın takson olarak saptanmıtır. Dier örneklemelerde ise Chironomus sp. en baskın takson olmutur. Saklıkent örnekleme noktasında Haziran 2003 (%21,63), Temmuz 2003 (%31,49) ve Eylül 2004 (%43,2), tarihli örneklemelerde Baetis rhodani en baskın taksondur. Austos 2004 (%72,5), Nisan 2005 (%36,25) ve Haziran 2005 (%34,72) de ise Baetis melanonyx en baskın takson olarak saptanmıtır. Temmuz 2004 de ise Agapetus fuscipes (%35,84) en baskın taksondur. Nisan 2004 de ise Ibisia marginata (%27,06) en baskın taksondur. Dier örnekleme tarihlerinde ise Gammarus sp.,en baskın taksondur. Alaçat örnekleme noktasında Baetis buceratus (%48) Aralık 2004 de, Baetis rhodani Austos 2003 de (%52,8) ve Haziran 2004 de (%29,4) en baskın taksonlardır. Baetis scambus Kasım 2004 de %36,36 ile en baskın taksondur. Caenis luctuosa Kasım 2003 de (%46,2) ve Aralık 2003 de (%56,32) en baskın taksondur. Mayıs 2004 de ise Hydropsyche angustipennis (%42,85) en baskın taksondur. Haziran 2003 (%77,28) ve

128 99 Eylül 2004 de (%52,36) Simulium sp. en baskın taksondur. Dier örnekleme tarihlerinde ise Chironomus sp.,en baskın taksondur. Ovaköy örnekleme noktasında Temmuz 2003 de Hydropsyche contubernalis (%39,96) en baskın taksondur. Austos 2003 de Baetis rhodani, Hydropsyche contubernalis ve Chironomus sp., %22,2 ile en baskın taksonlardır. Kasım 2003 de Simulium sp. %55,2 ile en baskın takson olmutur. Haziran 2004 de Baetis vernus %40,32 ile en baskın taksondur. Eylül 2004 de Baetis scambus %28,8, Ekim 2004 de Baetis rhodani %44,3, Kasım 2004 ve Aralık 2004 de Hydropsyche pelludicula %34,5; %48,62 ile en baskın taksonlardır. Nisan 2005 de Baetis rhodani ve Chironomus sp., %30 ile en baskın taksonlardır. Haziran 2005 de ise Baetis fuscatus ve Chironomus sp., %37,5 ile en baskın taksonlardır. Dier örnekleme tarihlerinde Chironomus sp., en baskın taksondur. Tüm arazi alımaları göz önüne alındıında, Kırkpınar örnekleme noktasında en baskın takson Gammarus sp. (%56,9) olarak saptanmıtır (Çizelge 3.3). Bu örenkleme noktasındaki dier baskın taksonlar E. alpicola (%12,1) ve B.rhodani (%4,8) dir. Çaygözü örnekleme noktasında, Gammarus sp. (%38,2) en baskın taksonken, bunu B. rhodani (%10,4) ve E. alpicola (%8,8) izlemektedir. Ören örnekleme noktasında, en baskın takson Diptera takımına ait olan Chironomus sp. (%22,4) olarak saptanırken bu taksonu yine aynı takımdan Simulium sp.(%20,3) ve Ephemeroptera takımına ait olan B.rhodani (%14,3) izlemektedir.

129 100 Çizelge 3.3 Ortalama baskınlık deerlerine göre örnekleme noktalarındaki baskın taksonlar Örnekleme noktaları/ Baskın taksonlar (%) Kırkpınar Çaygözü Ören Gammarus sp. 56,9 38,2 20,6 30,3 B. rhodani 4,8 10,4 14,3 12,3 18,1 14,6 10 B.melanonyx 12,9 E.alpicola 12,1 8,8 C.luctuosa 12,7 H.pelludicula 8,2 Chironomus sp. 22,4 33,4 28,4 Simulium sp. 20,3 13,4 Yakapark örnekleme noktasında Gammarus sp. (%20,6) en baskın taksonken, bunu Simulium sp.(%13,4) ve B.rhodani (%12,3) izlemektedir. Saklıkent örnekleme noktasında Gammarus sp. (%30,3) en baskın taksonken, bu taksonu Ephemeroptera takımına ait olan B.rhodani (%18,1) ve B. melanonyx (%12,9) izlemektedir. Alaçat örnekleme noktasında Chironomus sp. (%33,4) en baskın takson olarak saptanırken, bu taksonu B. rhodani (%14,6) ve C. luctuosa (%12,7) izlemektedir. Ovaköy örnekleme noktasında en baskın takson Chironomus sp. (%28,4), iken bu taksondan sonra B. rhodani (%10) ve Trichoptera takımına ait olan H. pelludicula (%8,2) en baskın taksondur (ekil 3.30). Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy

130 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Gammarus B. rhodani Chironomus E.alpicola Simulium sp. B.melanonyx C.luctuosa H.pelludicula ekil 3.30 Ortalama baskınlık deerlerine göre örnekleme noktalarındaki baskın taksonlar Örnekleme noktalarında Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera (EPT) takımlarının baskınlıı Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera takımları Insecta sınıfı içerisinde yer alan ve bentik kommunitenin su kalitesi ile ilgili olarak kullanılan üç önemli öesidir. En yüksek EPT baskınlıı Austos 2003 tarihinde Alaçat örnekleme noktasında % 100 olarak belirlenmitir. Bu arazi çalımasında, Alaçat örnekleme noktasında, Baetis rhodani (% 52,8), Baetis pavidus (%39,6) ve Rhitrogena semicolorata (%6,6) tespit edilmi, dier bentik makroomurgasızlara rastlanamamıtır. En düük EPT baskınlıına ise yine Alaçat örnekleme noktasında Austos 2004 tarihli arazi çalımasında rastlanmı ve bu arazi çalımasında EPT takımlarına ait hiçbir üye tespit edilememitir. Bu tarihte yapılan örneklemede Coleoptera ve Diptera takımlarına ait üyeler belirlenmitir. En yüksek ortalama EPT baskınlıı %

131 102 53,29 ile Saklıkent örnekleme noktasında, en düük ortalama EPT baskınlıı ise % 31,01 ile Kırkpınar örnekleme noktasında belirlenmitir (ekil 3.31) % Minimum Ortalama Maksimum 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.31 Örnekleme noktalarına göre en yüksek, en düük ve ortalama EPT baskınlıı EPT takımları içerinde en baskın takım Ephemeroptera takımıdır. Tüm örnekleme noktalarında bu takım en baskın guruptur. Ancak, Ovaköy örnekleme noktasında Ephemeroptera baskınlıı % 26,51 iken Trichoptera baskınlıı % 26,18 olarak bulunmutur. Bu örnekleme noktasında bu iki takımın ortalama baskınlıı birbirine oldukça yakındır. Dier örnekleme noktalarında ise Ephemeroptera takımı baskın olarak görülmütür (ekil 3.32).

132 % Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera ekil 3.32 Örnekleme noktalarına göre EPT takımlarının baskınlıı Kırkpınar örnekleme noktasında en yüksek baskınlık deeri % 62,68 ile Ephemeroptera takımına aittir. ubat 2004, Mart 2004 ve Nisan 2005 tarihli arazi çalımalarında Plecoptera takımına ait hiçbir takson bulunamamıtır. Kasım 2004 de ise Trichoptera takımına ait birey bulunamamıtır (ekil 3.33). Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera % HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 ekil 3.33 Kırkpınar örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları

133 104 Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 % ekil 3.34 Çaygözü örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları Çaygözü örnekleme noktasında Aralık 2004 de Ephemeroptera takımı % 58,28 ile en baskın takımdır. Bu örnekleme noktasında sekiz arazi çalımasında Plecoptera takımına ait takson bulunmamaktadır. Ekim 2004 de ise Trichoptera takımına ait takson bulunamamıtır (ekil 3.34). Ören örnekleme noktasında Ephemeroptera takımı dier iki takıma göre daha baskındır. Mart 2004 ve Ekim 2004 de Ephemeroptera takımına ait takson bulunamamıtır. Haziran 2003 ve Aralık 2004 de ise Plecoptera takımına ait takson bulunmamaktadır. Her arazi çalımasında Trichoptera takımına ait takson bulunmutur (ekil 3.35).

134 105 Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera % HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 ekil 3.35 Ören örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları Yakapark örnekleme noktasında tüm arazi çalımalarında Ephemeroptera ve Trichoptera takımlarına ait taksonlar bulunmutur. ubat 2004, Haziran 2004, Aralık 2004 ve Nisan 2005 tarihli arazi çalımalarında Plecoptera takımına ait bireyler bulunmamaktadır. ubat 2004 de Ephemeroptera takımı % 65,44 ile en baskın takımdır (ekil 3.36). Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera % HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 ekil 3.36 Yakapark örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları

135 106 Saklıkent örnekleme noktasında Temmuz 2004 de Trichoptera takımı baskındır (%67,79), Austos 2004 de ise Ephemeroptera takımı daha baskındır (%80,75). Dier örnekleme tarihlerinde de Ephemeroptera takımının baskınlıı söz konusudur (ekil 3.37). Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera % HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 ekil 3.37 Saklıkent örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera % HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 ekil 3.38 Alaçat örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları

136 107 Alaçat örnekleme noktasında da Ephemeroptera takımının baskın olduu saptanmıtır. Ancak Mart 2004 tarihli arazi çalımasında Trichoptera takımı % 57,14 ile en baskın takımdır (ekil 3.38) Ephemeroptera Plecoptera Trichoptera HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 % HZN 05 ekil 3.39 Ovaköy örnekleme noktasında EPT takımlarının baskınlıkları Ovaköy örnekleme noktasında Aralık 2004 tarihli arazi çalımasında Trichoptera takımı %71,43 ile tüm örneklemeler arasında en baskın takımdır. Bu örnekleme noktasında Plecoptera takımına ait takson bulunmamıtır (ekil 3.39) Ephemeroptera, Plecoptera ve Trichoptera (EPT) / Chironomus sp. oranları EPT/ Chironomus sp. oranlarına bakıldıında en yüksek oran 352 ile Austos 2004 tarihinde Saklıkent örnekleme noktasında saptanmıtır. Bu örnekleme tarihindede EPT takımlarına ait 352 birey belirlenmiken 1

137 108 Chironomus sp. tehi edilmitir. Kırkpınar örnekleme noktasında en yüksek EPT/ Chironomus sp. oranı 60,7 ile Haziran 2004 tarihinde saptanmıtır. Çaygözü örnekleme noktasında en yüksek oran (%93) Ocak 2004 tarihinde, Ören örnekleme noktasında en yüksek oran (%35,4) ise Haziran 2005 tarihinde saptanmıtır. Alaçat örnekleme noktasında en yüksek oran %16.6 olarak Kasım 2003 tarihinde belirlenmitir. Ovaköy örnekleme noktasında ise en yüksek oran Aralık 2004 de %28 dir. En düük EPT/ Chironomus sp. oranı ise farklı tarihlerde, farklı örnekleme noktalarında bulunan sıfır (0) deeridir. Bu deerin elde edildii tarihlerde ya EPT takımına ait hiçbir üye ya da Chironomus sp. taksonu saptanamamıtır. Kırkpınar örnekleme noktasında Kasım 2003, Aostos 2004, Eylül 2004 ve Aralık 2004 tarihlerinde en düük oran saptanmıtır. Çaygözü örnekleme noktasında Aostos 2004, Eylül 2004 ve Kasım 2004 tarihlerinde en düük oran belirlenmitir. Ören örnekleme noktasında Kasım 2003 tarihinde, Yakapark örnekleme noktasında Kasım 2003, Haziran 2004, Temmuz 2004 ve Haziran 2005 tarihlerinde en düük oran saptanmıtır. Saklıkent örnekleme noktasında Haziran 2003, Austos 2003, Kasım 2003 tarihlerinde en düük orana ulaılmıtır. Alaçat Örnekleme noktasında Austos 2004 tarihinde, Ovaköy örnekleme noktasında ise Temmuz 2003 tarihinde en düük deere rastlanmıtır (Çizelge 3.4)

138 109 Çizelge 3.4 Örnekleme nokatalarına göre EPT/ Chironomus sp. Oranları Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy HZN TMZ AGT EKM KSM ARK OCK BT MRT NSN MAY HZN TMZ AGT EYL EKM KSM ARK NSN HZN EPT/ Chironomus sp. oranlarının ortalamaları ele alındıında, en yüksek ortalamaya Saklıkent örnekleme noktasının (58,0) sahip olduu görülmektedir. Bu örnekleme noktasını, Çaygözü (25,4), Yakapark (24,0), Kırkpınar (22,6) örnekleme noktaları izlemektedir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarının ortalamaları dier örnekleme noktalarına göre oldukça düüktür. Ovaköy örnekleme noktasında ortalama EPT/ Chironomus sp. oranı 5,3 iken Alaçat örnekleme noktasında 3,3 deerindedir. Alaçat örnekleme noktası en düük EPT/ Chironomus sp. oranına sahiptir.

139 Bentik makroomurgasızların örnekleme noktalarına göre sıklık deerleri Materyal ve Yöntem de verilen sıklık analiz formülü uygulanarak bentik makroomurgasızların örnekleme noktalarına göre sıklık deerleri belirlenmi ve sıklık kategorilerine göre sınıflandırılmıtır. lk dört örnekleme noktası için Gammarus sp. en sık bulunan taksondur. Gammarus sp. Kırkpınar, Çaygözü ve Saklıkent örnekleme noktalarında %100 sıklıkta, Yakapark örnekleme noktasında %95 sıklıkta, Ören örnekleme noktasında ise %64,7 sıklıkta saptanmıtır. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında ise Gammarus sp. ye rastlanmamıtır (Çizelge 3.5). Kırkpınar örnekleme noktasında Gammarus sp. ve Eporus alpicola sürekli bulunan taksonlardır. B. rhodani, Elmis sp., Chironomus sp. ve A. fluviatilis çounlukla bulunan taksonlardır. B. melanonyx, Aeshna sp., P. intricata, P. montana, P. praecox, A. delicatus ve A. fuscipes genellikle bulunan taksonlardır. Limnius sp., Hydraena sp., H. angustipennis, H. fulvipes, R. munda, L. riparia, Simulium sp. ve Oxycera pardalina seyrek bulunan taksonlardır. Bu örnekleme noktasında bulunan Dugesia sp., Asellus sp. B. alpinus, B. buceratus, B. fuscatus, B. lutheri, B. pavidus, B. scambus, B. vernus, R. semicolorata, O. forcipatus, Leuctra sp., N. picteti, D. cephalotes, P. marginata, Dryops sp., Esolus sp., Glossoma sp., Hydropsyche sp., H. contubernalis, H. instabilis, H. pelludicula, Hydroptila sp., O. albicorne, Wormaldia sp., H. dubius, R. dorsalis, R. septentrionis, S. personatum, I. marginata, Liponeura sp., Wiedemannia sp., Pedicia sp., C. erythrophthalmus, Oplodontha sp., Chrysops sp., Hybomitra sp., T. danubialis, T. fluviatilis ve Theodoxus sp. nadir bulunan taksonlardır.

140 111 Çizelge 3.5 Bentik makroomurgasızların örnekleme noktalarına göre sıklık deerleri (%) Takım Takson Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Tricladidae Dugesia sp T. danubialis Archaegastropoda T. fluviatilis Theodoxus sp A. fluviatilis Physa sp. 5 Physella sp. 10 Basommatophora Gyraulus sp Planorbis sp P. planorbis Radix sp. 5.9 Veneroida Pisidium sp. 5 Arhynchobdellida Erpobdella sp Isopoda Asellus sp. 5.6 Amphipoda Gammarus sp B. alpinus B. buceratus B. digitatus B. fuscatus B. lutheri B. muticus B. pavidus B. rhodani B. scambus Ephemeroptera B. melanonyx B. tricolor B. vernus C. pennulatum 7.7 C. luctuosa Caenis sp. 5.9 E. venosus E. alpicola R. semicolorata E. ignita H. lauta 5 Calopteryx sp. 5 Anax sp. 5 5 Odonata Aeshna sp Cordulegaster sp. 5 O. forcipatus

141 112 Çizelge 3.5 Bentik makroomurgasızların örnekleme noktalarına göre sıklık deerleri (%) (Devamı) Takım Takson Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Plecoptera Coleoptera Trichoptera L. geniculata L. hippopus L. nigra Leuctra sp N. Erratica 5 N. picteti Protonemura sp. 10 P. intracata P. montana P. praecox D. cephalotes P. marginata Perla sp P. microcephala 5 I. grammatica Dryops sp Agabus sp Elmis sp Esolus sp Limnius sp Stenelmis sp Gyrinus sp Hydraena sp Hydrobius sp E.marginata A. delicatus A. fuscipes Glossoma sp Hydropsyche sp H. angustipennis H. contubernalis H. fulvipes H. instabilis H. pelludicula H.siltalai Hydroptila sp O. albicorne P.montanus Wormaldia sp

142 113 Çizelge 3.5 Bentik Makroomurgasızların Örnekleme Noktalarına Göre Sıklık Deerleri (%) (Devamı) Takım Takson Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Trichoptera Diptera H. dubius P. geniculata 11.8 P.flavomaculatus 11.8 P. kingi R.dorsalis R.munda R. obliterata 10 5 R.septentrionis Rhyacophila sp. 5.6 S. personatum L. hirtum 5 C. irrorata I. marginata Liponeura sp Chaoborus sp Chironomus sp Dixa sp Wiedemannia sp Rhypholophus sp L. riparia Limnophora sp Pedicia sp B.unispinosa C. erythrophthalmus Simulium sp Oplodontha sp O. pardalina Chrysops sp Hybomitra sp Tabanus sp Dicronata sp Tipula sp

143 114 Çaygözü örnekleme noktasında Gammarus sp., Eporus alpicola, Elmis sp., Chironomus sp. ve A. fluviatilis sürekli bulunan taksonlardır. B. pavidus, B. rhodani ve E. ignita çounlukla bulunan taksonlardır. B. lutheri, B. melanonyx, Aeshna sp., A. delicatus, A. fuscipes, H. fulvipes, H. instabilis ve Simulium sp. genellikle bulunan taksonlardır. P. Praecox, Limnius sp., H. angustipennis, R. munda, R. septentrionis L., riparia ve Theodoxus sp. seyrek bulunan taksonlardır. Dugesia sp., Erpobdella sp., B. alpinus, B. digitatus, B. muticus, B. vernus, R. semicolorata, Anax sp., Cordulegaster sp., O. forcipatus, L. nigra, Leuctra sp., P. intracata, P. montana, P. marginata, I. grammatica, Dryops sp., Agabus sp., Stenelmis sp., Hydraena sp., E. marginata, Glossoma sp., Hydropsyche sp., H. contubernalis, H. pelludicula, H. siltalai, P. montanus, H. dubius, R. dorsalis, R. obliterata, S. personatum, C. irrorata, I. marginata, Wiedemannia sp., Rhypholophus sp., Limnophora sp., B. unispinosa, C. erythrophthalmus, Oplodontha sp., O. pardalina, Hybomitra sp., Tabanus sp., Tipula sp., T. danubialis, T. fluviatilis ve Pisidium sp. nadir bulunan taksonlardır. Ören örnekleme noktasında, Chironomus sp. ve Simulium sp. sürekli bulunan taksonlardır. Gammarus sp., B. lutheri, B. rhodani, E. ignita, Elmis sp., H. angustipennis, H. fulvipes, H. instabili ve, H. pelludicula çounlukla bulunan taksonlardır. B. pavidus, E. Alpicola ve D. cephalotes genellikle bulunan taksonlardır. Dugesia sp., B. melanonyx, Aeshna sp., P. marginata, Perla sp., I. grammatica, Gyrinus sp., Hydraena sp., H. contubernalis, H. instabilis, R. dorsalis ve R. septentrionis seyrek bulunan taksonlardır. B. alpinus, B. buceratus B. fuscatus, B. muticus, B. vernus, C. luctuosa, Caenis sp. E. venosus, R. semicolorata, O. forcipatus,

144 115 L. geniculata, L. hippopus, L. nigra, Leuctra sp, P. intracata, P. praecox, Dryops sp., Limnius sp., Stenelmis sp., E. marginata, A. delicatus, Hydropsyche sp., Hydroptila sp., P. montanus, H. dubius, P. geniculata, P. flavomaculatus, P. kingi, R. munda, S. personatum, I. marginata, Liponeura sp., Wiedemannia sp., L. riparia, Pedicia sp., C. erythrophthalmus, Hybomitra sp., Tabanus sp., Dicronata sp., Tipula sp., A. fluviatilis, Gyraulus sp., P. planorbis ve Radix sp. nadir bulunan taksonlardır. Yakapark örnekleme noktasında, Gammarus sp., B. rhodani, E. alpicola ve Simulium sp. sürekli bulunan taksonlardır. B. alpinus, Chironomus sp. ve A. fluviatilis çounlukla bulunan taksonlardır. B. pavidus, Aeshna sp., P. intracata, P. praecox, H. angustipennis, H. fulvipes, H. instabilis ve H. siltalai genellikle bulunan taksonlardır. B. lutheri,r. semicolorata, P. montana, H. pelludicula, R. dorsalis, Pedicia sp., T. fluviatilis ve Theodoxus sp. seyrek bulunan taksonlardır. Dugesia sp., B. buceratus B. fuscatus, B. muticus B. melanonyx B. vernus E. ignita O. forcipatus, L. geniculata, L. hippopus, L. nigra, N. erratica, N. picteti, Protonemura sp., D. cephalotes, P. marginata, P. microcephala, I. grammatica, Elmis sp., Esolus sp., Limnius sp., Gyrinus sp., Hydraena sp. Hydrobius sp., E. marginata, A. delicatus, A. fuscipes, Glossoma sp., Hydropsyche sp., H. contubernalis, O. albicorne, P. montanus, Wormaldia sp,. P. kingi, R. dorsalis, R. septentrionis, S. personatum, C. irrorata, I. marginata, Chaoborus sp., Wiedemannia sp., L. riparia, Limnophora sp., B. unispinosa, O. pardalina, Hybomitra sp., Tabanus sp., Dicronata sp., Tipula sp., T. danubialis, Physella sp., Gyraulus sp., Planorbis sp. ve P. planorbis nadir bulunan taksonlardır.

145 116 Saklıkent örnekleme noktasında, Gammarus sp., B. rhodani, ve R. semicolorata sürekli bulunan taksonlardır. A. delicatus, Chironomus sp.,ve T. danubialis çounlukla bulunan taksonlardır. B. melanonyx, E. ignita, P. intracata, P. montana, P. praecox, Hydraena sp., A. fuscipes, H. fulvipes ve H. pelludicula genellikle bulunan türlerdir. B. lutheri, B. pavidus, B. vernus, Aeshna sp., Elmis sp., H. instabilis, H.siltalai, S. personatum, Liponeura sp., T. fluviatilis ve P. planorbis seyrek bulunan taksonlardır. Dugessia sp., Erpobdella sp., B. buceratus, B. fuscatus, B. scambus, C. luctuosa, E. venosus, H. lauta, Calopteryx sp., Anax sp., L. nigra, Leuctra sp., N. picteti, I. grammatica, Limnius sp., Glossoma sp., Hydropsyche sp., H. angustipennis, H. contubernalis, Hydroptila sp., O. albicorne, R. dorsalis, R. obliterata, R. septentrionis, L. hirtum, C. irrorata, I. marginata, Rhypholophus sp., L. riparia, B. unispinosa, C. erythrophthalmus, Simulium sp., Hybomitra sp., Tabanus sp., Tipula sp., Theodoxus sp., A. fluviatilis, Physa sp., Gyraulus sp.ve Planorbis sp. nadir bulunan taksonlardır. Alaçat örnekleme noktasında, Chironomus sp. sürekli bulunan tek taksondur. Simulium sp., çounlukla bulunan tek taksondur. B. rhodani, B. scambus ve B. vernus genellikle bulunan taksonlardır. B. buceratus, B. fuscatus, C. luctuosa, O. forcipatus, Dryops sp., Elmis sp., H. angustipennis, H. fulvipes, H. instabilis, H. pelludicula ve Tabanus sp. seyrek bulunan taksonlardır. B. digitatus, B. lutheri, B. muticus, B. pavidus, B. tricolor, E. venosus, R. semicolorata, E. ignita, L. nigra, P. intracata, I. grammatica, Gyrinus sp., Hydraena sp., Hydrobius sp., H. contubernalis, H. siltalai, Hydroptila sp., R. dorsalis, R. septentrionis, Wiedemannia sp., Rhypholophus sp., L. riparia, B. unispinosa, C. erythrophthalmus, O. pardalina, Hybomitra sp. ve Tipula sp. Alaçat örnekleme noktasında nadir bulunan taksonlardır.

146 117 Ovaköy örnekleme noktasında, Chironomus sp. sürekli bulunan tek taksondur. Bu örnekleme noktasında çounlukla bulunan taksonlar sınıfına giren organizma bulunamamıtır. B. rhodani, O. forcipatus, H. contubernalis ve Simulium sp., genellikle bulunan taksonlardır. B. buceratus, E. ignita, H. pelludicula, Hydroptila sp. ve Hybomitra sp. seyrek bulunan taksonlardır. B. digitatus, B. fuscatus, B. muticus, B. pavidus, B. scambus, B. tricolor, B. vernus, C. pennulatum, Aeshna sp. Dryops sp., Agabus sp., A. delicatus, H. angustipennis, H. instabilis, H.siltalai, Chaoborus sp., Dixa sp., Tabanus sp. ve Tipula sp. nadir bulunan taksonlardır Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre benzerlik deerleri Örnekleme noktaları arasındaki benzerlik deerleri, bentik makroomurgasız kommnunitelerinin farkının, Sorensen benzerlik indeksine göre deerlendirilmesiyle ortaya çıkartılmıtır (Çizelge 3.6). Çizelge 3.6 Bentik makroomurgasızlara göre örnekleme noktaları arasındaki benzerlik deerleri Örnekleme Noktaları Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Kırkpınar 1 0,70 0,66 0,72 0,67 0,51 0,44 Çaygözü 1 0,72 0,76 0,71 0,56 0,43 Ören 1 0,74 0,66 0,61 0,50 Yakapark 1 0,70 0,54 0,42 Saklıkent 1 0,57 0,45 Alaçat 1 0,68 Ovaköy 1

147 118 En yüksek benzerlik deeri Çaygözü ve Yakapark örnekleme noktaları arasında elde edilmitir. Her iki örnekleme noktası da kaynak bölgesidir. Dier bir kaynak bölgesi olan Kırkpınar örnekleme noktasına ile en fazla benzerlik gösteren örnekleme noktası yine Yakapark örnekleme noktasıdır. Saklıkent örnekleme noktasına en benzer olan örnekleme noktası, Ören örnekleme noktasıdır. En düük benzerlik deeri Ovaköy örnekleme noktası ile Yakapark örnekleme noktası arasında belirlenmitir. Ovaköy örnekleme noktası en fazla Alaçat örnekleme noktası ile benzerlik taımaktadır. Her iki örnekleme noktası da akarsuyun alt havzasında bulunan ve kumlu ve çakıllı bir zemin yapısına sahip olan örnekleme noktalarıdır. Alaçat örnekleme noktası en düük benzerlii Kırkpınar örnekleme noktası ile göstermektedir. Akarsu geneline bakıldıında Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları dier örnekleme noktalarına daha az benzerlik göstermekte, kendi aralarında ise yüksek benzerlik taımaktadır. Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark örnekleme noktaları kendi aralarında yüksek benzerlik oranı taımaktadır (ekil 3.40). KIRKPINAR ÇAYGÖZÜ YAKAPARK ÖREN SAKLIKENT ALAÇAT OVAKÖY 0,30 0,35 0,40 0,45 0,50 0,55 0,60 0,65 0,70 Linkage Distance ekil 3.40 Hierarchial Cluster analizine göre örnekleme noktaları arasındaki benzerlik eması

148 Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre çeitlilik deerleri Bentik makroomurgasızların çeitlilik deerleri, uygulanan Margaleff çeitlilik indeksine göre örnekleme noktalarına arasında farklılık göstermektedir (Çizelge 3.7). En yüksek çeitlilik deeri Ekim 2004 de Ören örnekleme noktasında 11,01 ile Temmuz 2003 tarihinde belirlenmitir. En düük çeitlilik deeri ise Austos 2003 ve Mayıs 2004 de Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında belirlenmitir. Çalıma süresince yapılan örneklemelerin ortalama çeitlilik deerleri alındıında, en düük ortalama çeitlilik Ovaköy örnekleme noktasında 3,81 olarak belirlenmitir. En yüksek ortalama çeitlilik ise Ören örnekleme noktasında 7,66 olarak saptanmıtır. Bu örnekleme noktasını 7,12 ile Yakapark, 7,03 ile Çaygözü, 6,71 ile Saklıkent, 5,38 ile Kırkpınar ve 4,21 ile Alaçat örnekleme noktaları izlemektedir (ekil 3.41) minimum ortalama maksimum 2 0 Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.41 Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre çeitlilik deerlerinin ortalamaları

149 120 Çizelge 3.7 Örnekleme noktalarının bentik makroomurgasızlara göre çeitlilik deerleri Ö. Noktası Ö. Tarihi Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy HZN 03 5,18 7,1 7,23 6,06 3,91 TMZ 03 11,01 10,48 10,77 4,76 AGT 03 7,44 7,75 6,22 8,89 7,45 1,7 4,8 EKM 03 6,25 9,62 5,6 4,36 7,92 4,86 KSM 03 5,63 6,69 10,89 7,77 4,78 7,1 1,75 ARK 03 4,48 6,97 9,24 9, ,82 OCK 04 5,85 4,1 7,14 2,43 BT 04 4,96 8,15 7,51 4,22 MRT 04 4,98 6,56 10,74 9,91 6,6 3,03 NSN 04 3,24 5,07 8,24 8,09 8,4 4,6 MAY 04 4,37 6,19 8,37 3,91 7,82 4,76 1,7 HZN 04 4,88 10,37 9,2 4,62 6,41 7,9 2,57 TMZ 04 4,14 9,86 4,57 5,64 6,25 2,58 AGT 04 5,08 6,82 5,37 6,1 5,38 2,72 5,95 EYL 04 6,02 3,84 4,5 6,25 8,19 3,89 5,23 EKM 04 6,19 3,71 11,05 5,79 9,001 3,22 4,89 KSM 04 5,06 7,23 7,69 6,99 7,46 2,23 3,42 ARK 04 4,36 3,73 6,46 6,84 7,14 2,15 4,54 NSN 05 6,98 8,48 7,35 7,97 4,37 4 HZN 05 6,93 9,18 7,62 7,89 3,55 3,33 Mevsimlere göre örnekleme noktalarındaki ortalama çeitlilik deeri göz önüne alındıında ise örnekleme noktalarındaki çeitilik deerlerinin mevsimsel artlara farklı tepkiler verdii görülmektedir (Çizelge 3.8)

150 121 Çizelge 3.8 Örnekleme noktalarındaki ortalama çeitlilik deerlerinin mevsimlere göre deiimi Mevsimler/ Örnekleme Yaz Sonbahar Kı lkbahar noktaları Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy Kırkpınar ve Çaygözü örnekleme noktalarında ortalama mevsimsel çeitlilik deerinin kı aylarında dütüü, yaz aylarında ise arttıı görülmektedir. Saklıkent ve Alaçat örnekleme noktalarında en düük mevsimsel ortalama deerin yaz mevsiminde olduu belirlenmitir. deerin, Saklıkent örnekleme noktasında en yüksek mevsimsel ortalama sonbahar mevsiminde, Alaçat örnekleme noktasında ise kı mevsiminde olduu saptanmıtır. Ören ve Yakapark örnekleme noktalarında en yüksek mevsimsel ortalama deerin yaz mevsiminde olduu belirlenmitir. Ören örnekleme noktasında en düük mevsimsel ortalama çeitlilik deerinin yaz mevsiminde, Yakapark örnekleme noktasında ise sonbahar mevsiminde olduu belirlenmitir. Ovaköy örnekleme noktasında en düük mevsimsel ortalama çeitlilik deeri ilkbaharda, en yüksek deer ise kı mevsiminde saptanmıtır (ekil 3.42).

151 YAZ SBHR KI LBHR Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 3.42 Örnekleme noktalarındaki ortalama çeitlilik deerlerinin mevsimlere göre deiimi 3.3. Een Çayı nda Belirtilen Yöntemlere ve Örnekleme Noktalarına Göre Su Kalitesi Bulguları Kırkpınar örnekleme noktası Kırkpınar örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.9 da verilmitir. Kırkpınar örnekleme noktasında su kalitesi, SKKY ne göre Austos 2003 ve Austos 2004 tarihlerinde az kirlenmi (II) sınıfa dahil iken dier aylarda yüksek kaliteli su (I) sınıfındadır.

152 123 Çizelge 3.9 Kırkpınar örnekleme noktasında çeitli indekslere göre su kalitesi sınıfları SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Aylar Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 2 II III 1,72 I-II 4,75 1 I I-II 1,62 I-II 3,31 1 I I 1,2 I 5,57 1 I I-II 1,05 I 4,95 1 I I 1,75 I-II 4,62 1 I I 1,69 I-II 5,57 1 I I-II 2,09 II 4,79 1 I I-II 1,29 I 4,79 1 I I-II 1,51 I-II 5,12 1 I I 1,68 I-II 4,95 1 I I 1,71 I-II 5,5 2 II II 1,6 I-II 5,05 1 I I 1,53 I-II 4,86 1 I I 1,56 I-II 4,88 1 I I 1,62 I-II 4,56 1 I I-II 1,92 II 4,96 1 I I 1,45 I-II 5,2 1 I I 2,15 II 4,9 II I II-III II II II-III II II II-III II II-III II-III II II II II II-III II 59 III 6,6 I 8 II 60 III 7 I 6 III 58 III 7,25 I 7 II 63 III 7 I 7 II 63 III 6,3 I 8 II 45 IV 5 II 7 II 58 III 6,4 I 7 II 58 III 6,4 I 9 I 59 III 6,5 I 8 II 58 III 6,4 I 9 I 63 III 7 I 9 I 66 III 7,3 I 8 II 80 III 7,17 I 9 I 66 III 6,6 I 9 I 67 III 6,7 I 8 II 56 III 7 I 8 II 59 III 6,5 I 8 II 57 III 6,3 I 9 I Kırkpınar örnekleme noktasında, Klee (1991) kullanılarak yapılan fiziko-kimyasal deerlendirme sonucunda ise, Austos 2003 de çok kirlenmi (III) kalite sınıfına dahildir. Bu örnekleme noktasında su kalitesi, Austos 2004 de orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfına, Ekim 2003, Aralık 2003, Mart 2004, Nisan 2004, Mayıs 2004 ve Aralık 2004 tarihlerinde az kirlenmi (I-II), dier örneklemelerde ise çok az kirlenmi (I) kalite sınıfına girmektedir.

153 124 Bentik makroomurgasızlar kullanılarak uygulanan Saprobi indekse göre bu örnekleme noktası, Kasım 2003 ve Aralık 2003, Nisan 2004 tarihlerinde çok az kirlenmi (I) kalite sınıfında, Mart 2004, Aralık 2004 ve Haziran 2005 tarihlerinde orta derecede kirlenmi(ii) dier örneklemelerde ise az kirlenmi (I-II) kalite sınıfında olduu belirlenmitir. Kırkpınar örnekleme noktası, FBI a göre Ekim 2003 de kirlenmemi Austos 2003, Aralık 2003, Ocak 2004, Mart 2004, Nisan 2004, Haziran 2004, Eylül 2004, Ekim 2004, Kasım 2004, Aralık 2004 ve Haziran 2005 tarihlerinde az kirlenmi (II) su kalite sınıfına, dier aylarda ise kritik derecede kirlenmi (II-III) kalite sınıfına dahildir. Kırkpınar örnekleme noktası, BMWP e göre ubat 2004 de orta derecede kirlenmi (IV) dier aylarda ise az kirlenmi (III) su kalite sınıfındadır. ASPT e göre bu örnekleme noktası, ubat 2004 te az kirlenmi (II) dier aylarda kirlenmemi (I) kalite sınıfına girmektedir. BBI a göre Kırkpınar örnekleme noktası, Ekim 2003 de orta derecede kirli (III), Austos 2003, Kasım 2003, Aralık 2003, Ocak 2004, ubat 2004, Mart 2004, Mayıs 2004, Austos 2004, Kasım 2004, Aralık 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde hafif kirli (II) kalite sınıfına, dier aylarda ise hafif kirli veya deil (I) kalite sınıfına dahildir Çaygözü örnekleme noktası Çaygözü örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.10 da verilmitir.

154 125 Çizelge 3.10 Çaygözü örnekleme noktasında su kalite sınıfları Aylar SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 1 I I-II 1,81 II 4,68 II 52 III 6,5 I 8 II TMZ 03 1 I I 1,39 I 4,09 I-II 63 III 7 I 10 I AGT 03 2 I I-II 1,38 I 5,04 II-III 61 III 6,1 I 9 I EKM 03 1 I I-II 1,48 I-II 4,82 II 102 II 6,8 I 10 I KSM 03 1 I I-II 1,43 I-II 5,31 II-III 58 III 8,28 I 9 I ARK 03 1 I I-II 1,36 I 4,28 II 47 IV 6,7 I 9 I OCK 04 1 I I-II 1,3 I 4,46 II 43 IV 7,16 I 8 II BT 04 1 I I-II 1,77 I-II 5,21 II-III 42 IV 6 II 8 II MRT 04 1 I I-II 1,77 I-II 5,45 II-III 51 III 6,37 I 8 II NSN 04 1 I I-II 1,42 I-II 4,32 II 56 III 6,2 I 7 II MAY 04 1 I I-II 1,55 I-II 5,29 II-III 52 III 6,5 I 9 I HZN 04 1 I I 1,69 I-II 4,33 II 58 III 6,4 I 9 I TMZ 04 1 I I-II 1,87 II 4,29 II 57 III 7,12 I 9 I AGT 04 2 II II 1,52 I-II 4,75 II 64 III 7,1 I 8 II EYL 04 1 I I 1,42 I-II 5,39 II-III 75 III 7,5 I 7 II EKM 04 1 I I 1,73 I-II 5,6 II-III 71 III 6,45 I 7 II KSM 04 1 I I 2,35 II-III 5,09 II-III 57 III 6,3 I 9 I ARK 04 1 I I-II 1,62 I-II 5,09 II-III 54 III 7,7 I 7 II NSN 05 1 I I-II 1,89 II 4,28 II 62 III 6,8 I 8 II HZN 05 1 I I-II 1,56 I-II 3,86 I-II 72 III 6,6 I 9 I Çaygözü örnekleme noktası su kalitesi, SKKY ne göre Austos 2004 te az kirlenmi (II) kalite sınıfına dier örneklemelerde ise yüksek kaliteli su sınıfına (I) girmektedir. Klee (1991) ye göre Çaygözü örnekleme noktasında su kalitesi, Austos 2004 te orta derecede kirlenmi (II), Temmuz 2003, Haziran 2004, Eylül 2004, Ekim 2004 ve Kasım 2004 tarihli örneklemelerde çok az kirlenmi (I), dier örneklemelerde ise az kirlenmi (I-II) kalite sınıfına dahildir. Saprobi

155 126 indeksine göre ise Çaygözü örnekleme noktası, Kasım 2004 te kritik kirlenmi (II-III), Haziran 2003, Temmuz 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfındandır. Çaygözü örnekleme noktası, bentik makroomurgasızlara göre Temmuz 2003, Austos 2003, Aralık 2003, Ocak 2004 tarihlerinde çok az kirlenmi (I), dier örneklemelerde ise az kirlenmi (I-II) kalite sınıfına girmektedir. FBI a göre Çaygözü örnekleme noktası, Temmuz 2003 ve Haziran 2005 tarihlerinde çok az kirlenmi (I-II), Haziran 2003, Ekim 2003, Aralık 2003, Ocak 2004, Nisan 2004, Haziran 2004, Temmuz 2004, Austos 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde ise kritik derecede kirlenmi (II-III) kalite sınıfına dahildir. BMWP e göre bu örnekleme noktası, Ekim 2003 te çok az kirlenmi (II), Aralık 2003, Ocak 2004 ve ubat 2004 tarihlerinde orta derecede kirlenmi (IV), dier örneklemelerde ise az kirlenmi (III) kalite sınıfındadır. Çaygözü örnekleme noktası, ASPT e göre ubat 2004 te az kirlenmi dier örneklemelerde ise kirlenmemi (I) kalite sınıfına girmektedir. BBI a göre bu örnekleme noktası, Haziran 2003, Ocak 2004, ubat 2004, Mart 2004, Nisan 2004, Austos 2004, Eylül 2004, Ekim 2004, Aralık 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde hafif kirli (II), dier örneklemelerde ise hafif kirli veya deil (I) kalite sınıfına dahildir Ören örnekleme noktası Ören örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.11 de verilmitir.

156 127 Çizelge 3.11 Ören örnekleme noktasında su kalite sınıfları SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Aylar Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 1 I II 2,05 II 4,79 II 76 III 7,6 I 8 II TMZ 03 AGT 03 1 I I-II 0,57 I 4,87 II 50 IV 8,3 I 8 II EKM 03 1 I I-II 2,15 II 4,12 II 50 IV 8,3 I 8 II KSM 03 1 I I-II 1,56 I-II 3,69 I 105 II 7,15 I 10 II ARK 03 1 I I-II 1,7 I-II 4,8 II 56 III 7 I 9 II OCK 04 BT 04 MRT 04 1 I I-II 1,98 II 5,48 II-III 53 III 6,62 I 7 II NSN 04 1 I I-II 1,64 I-II 5,36 II-III 87 III 6,69 I 8 II MAY 04 1 I I-II 1,59 I-II 4,3 II 62 III 6,2 I 8 II HZN 04 2 II II 1,72 I-II 4,17 II 71 III 6,45 I 8 II TMZ 04 2 II II 2,07 II 5,55 II-III 57 III 5,8 II 8 II AGT 04 2 II II 2,1 II 5,32 II-III 62 III 6,8 I 9 I EYL 04 1 I I 2,43 II-III 3,42 I 38 IV 6,3 I 7 II EKM 04 1 I I 1,68 I-II 4,17 II 71 III 6,45 I 10 I KSM 04 1 I I-II 2,08 II 4,67 II 71 III 6,45 I 9 I ARK 04 1 I II 1,91 II 5,24 II-III 52 III 5,7 II 7 II NSN 05 1 I II 1,82 II 5,8 III 57 III 6,3 I 9 I HZN 05 1 I I 1,68 I-II 4,49 II 54 III 6 II 8 II Ören örnekleme noktası, SKKY ne göre Haziran 2004, Temmuz 2004 ve Austos 2004 te az kirlenmi (II) kalite sınıfına, dier örneklemelerde ise yüksek kaliteli su (I) sınıfına dahildir. Klee (1991) ye göre Ören örnekleme noktası, Haziran 2003 te orta derecede kirlenmi (II) Austos 2003, Ekim 2003, Kasım 2003, Aralık 2003, Mart 2004, Nisan 2004, Mayıs 2004 ve Kasım 2004 tarihli örneklemelerde az

157 128 kirlenmi (I-II), dier örneklemelerde ise çok az kirlenmi (I) kalite sınıfına dahildir. Ören örnekleme noktası, Saprobi indeksine göre Austos 2003 te çok az kirlenmi (I), Haziran 2003, Ekim 2003, Mart 2004, Temmuz 2004, Austos 2004, Kasım 2004, Aralık 2004 ve Nisan 2004 tarihli örneklemelerde orta derecede kirlenmi (II), Eylül 2004 te kritik kirlenmi (II-III), Kasım 2003, Aralık 2003, Nisan 2004,Mayıs 2004, Haziran 2004, Ekim 2004 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde ise az kirlenmi (I-II) kalite sınıfına dahildir. FBI a göre Ören örnekleme noktası, Kasım 2003 ve Eylül 2004 tarihli örneklemelerde kirlenmemi (I) su kalite sınıfına girmektedir. Haziran 2003, Austos 2003, Ekim 2003, Aralık 2003, Mayıs 2004, Haziran 2004, Ekim 2004, Kasım 2004 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (II) kalite sınıfına dahildir. Mart 2004, Nisan 2004, Temmuz 2004, Austos 2004 ve Aralık 2004 tarihli örneklemelerde kritik düzeyde kirlenmi (II-III) su kalitesi sınıfına dahildir. Ören örnekleme noktası, BMWP e göre Kasım 2003 tarihli örneklemede çok az kirlenmi (II) su kalitesi sınıfına dahildir. Haziran 2003, Aralık 2003, Mart 2004, Nisan 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Temmuz 2004, Austos 2004, Ekim 2004, Kasım 2004, Aralık 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde ise az kirlenmi (III) su kalitesi sınıfına dahildir. Austos 2003, Ekim 2003 ve Eylül 2004 tarihli örneklerde ise orta derecede kirlenmi (IV) su kalitesine sahiptir. ASPT e göre Ören örnekleme noktası, Haziran 2003, Austos 2003, Ekim 2003, Kasım 2003, Aralık 2003, Mart 2004, Nisan 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Austos 2004, Eylül 2004, Ekim 2004, Kasım 2004 ve Nisan 2005 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (I) su kalitesi sınıfına dahildir. Ören örnekleme noktası, BBI a göre Austos 2004, Ekim 2004, Kasım 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde hafif kirli veya deil (I), dier örneklemelerde ise hafif kirli (II) sınıfına dahildir.

158 Yakapark örnekleme noktası Yakapark örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.12 de verilmitir. Çizelge 3.12 Yakapark örnekleme noktasında su kalite sınıfları Aylar SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 1 I I-II 1,17 I 4,65 II 67 III 6,7 I 8 II TMZ 03 1 I I 1,44 I-II 4,94 II 62 III 5,63 II 9 I AGT 03 2 II II 1,12 I 4,42 II 72 III 6,54 I 9 I EKM 03 1 I I-II 1,59 I-II 5,15 II-III 69 III 6,27 I 8 II KSM 03 1 I I-II 1,43 I-II 4,73 II 62 III 6,2 I 9 I ARK 03 1 I I-II 1,46 I-II 5,1 II-III 65 III 5,9 II 9 I OCK 04 1 I I 1,86 II 5,69 II-III 57 III 5,7 II 9 I BT 04 1 I I-II 1,85 II 5,59 II-III 50 IV 5,5 II 8 II MRT 04 1 I I-II 1,58 I-II 4,64 II 63 III 6,3 I 9 I NSN 04 1 I II 1,14 I 4,19 II 63 III 6,3 I 9 I MAY 04 1 I II 1,24 I 5,01 II-III 48 IV 6 II 7 II HZN 04 2 II II 1,2 I 4,58 II 53 III 5,9 II 7 II TMZ 04 2 II II 1,04 I 5,09 II-III 69 III 6,9 I 10 I AGT 04 1 I I-II 1,57 I-II 4,88 II 58 III 5,8 II 8 II EYL 04 1 I II 1,87 II 5,49 II-III 59 III 5,36 II 9 I EKM 04 1 I I 1,59 I-II 4,84 II 57 III 5,7 II 9 I KSM 04 1 I I 1,28 I 5,12 II-III 75 III 6,25 I 9 I ARK 04 1 I I 1,71 I-II 5,44 II-III 61 III 6,1 I 8 II NSN 05 1 I I-II 1,43 I-II 4,98 II 72 III 6,17 I 8 II HZN 05 1 I I 1,44 I-II 4,88 II 67 III 6,7 I 9 I

159 130 Yakapark örnekleme noktası, SKKY ne göre Austos 2003, Haziran 2004 ve Temmuz 2004 tarihlerinde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde ise yüksek kaliteli su (I) sınıfına girmektedir. Yakapark örnekleme noktası, Klee (1991) ye göre Temmuz 2003, Ocak 2004, Ekim 2004, Kasım 2004, Aralık 2004 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde çok az kirlenmi (I) olarak bulunmutur. Yakapark örnekleme noktası, Austos 2003, Nisan 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Temmuz 2004 ve Eylül 2004 tarihlerinde orta derecede kirlenmi (II), dier tarihlerde ise az kirlenmi (I-II) olarak belirlenmitir. Saprobi indeksine göre, Yakapark örnekleme noktası Haziran 2003, Austos 2003, Nisan 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Temmuz 2004 ve Kasım 2004 tarihli örneklemelerde çok az kirlenmi (I) sınıfına dahildir. Yakapark örnekleme noktası, Temmuz 2003, Ekim 2003, Kasım 2003, Aralık 2003, Mart 2004, Austos 2004, Ekim 2004, Aralık 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihlerinde ise bu örnekleme noktası az kirlenmi (I-II), dier örneklemelerde ise orta derecede kirlenmi olarak saptanmıtır. Yakapark örnekleme noktası, FBI a göre, Haziran 2003, Temmuz 2003, Austos 2003, Kasım 2003, Mart 2004, Nisan 2004, Haziran 2004, Austos 2004, Ekim 2004,Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde ise kritik derecede kirlenmi (II-III) olarak belirlenmitir. BMWP e göre Yakapark örnekleme noktası ubat 2004 ve Mayıs 2004 tarihli çalımada orta derecede kirlenmi (IV), dier örneklemelerde ise az kirlenmi (III) olarak saptanmıtır. Yakapark örnekleme noktası, ASPT e göre Temmuz 2003, Aralık 2003, Ocak 2004, ubat 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Austos 2004, Eylül 2004 ve Ekim 2004 tarihlerinde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde kirlenmemi (I) kalite sınıfına dahildir.

160 131 BBI e göre, Yakapark örnekleme noktası, Haziran 2003, Ekim 2003, ubat 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Austos 2004, Aralık 2004 ve Nisan 2005 tarihli örneklemelerde hafif kirli (II), dier örneklemelerde ise hafif kirli veya deil (I) sınıfındadır (Çizelge 3.12) Saklıkent örnekleme noktası Saklıkent örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.13 de verilmitir. Saklıkent örnekleme noktası, SKKY ne göre Austos 2003 te az kirlenmi (II), dier örneklemelerde yüksek kaliteli su (I) sınıfına girmitir. Klee (1991) ye göre Saklıkent örnekleme noktası, Temmuz 2003, Ocak 2004, Nisan 2004, Haziran 2004, Ekim 2004, Kasım 2004, Aralık 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde çok az kirlenmi (I) kalite sınıfındadır. Bu örnekleme noktası, Haziran 2003, Ekim 2003, Kasım 2003, Aralık 2003, ubat 2004, Mart 2004, Mayıs 2004, Temmuz 2004, Austos 2004 ve Eylül 2004 tarihli örneklemelerde ise az kirlenmi (I-II) su kalitesi deerlerine, Austos 2003 tarihli örneklemede ise orta derecede kirlenmi (II) su kalitesine sahiptir. Saprobi indekse göre, Saklıkent, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihlerinde orta derecede kirli (II), Ekim 2003, Ocak 2004, ubat 2004 ve Ekim 2004 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (I-II), dier örneklemelerde ise çok az kirlenmi (I) kalite sınıflarına dahildir.

161 132 Çizelge 3.13 Saklıkent örnekleme noktasında su kalite sınıfları SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Aylar Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 1 I I-II 1,25 I 4,16 II 68 III 6,8 I 9 I TMZ 03 1 I I 1,16 I 4,18 II 104 II 6,9 I 10 I AGT 03 2 II II 1,18 I 4,47 II 14 V 7 I 7 II EKM 03 1 I I-II 1,54 I-II 4,7 II 69 III 6,27 I 8 II KSM 03 1 I I-II 1,2 I 4,72 II 45 IV 6,43 I 7 II ARK 03 1 I I-II 1,36 I 5,43 II-III 81 III 6,23 I 8 II OCK 04 1 I I 1,48 I-II 5,55 II-III 12 V 4 III 6 III BT 04 1 I I-II 1,56 I-II 5,34 II-III 34 IV 5,7 II 6 III MRT 04 1 I I-II 1,4 I 4,32 II 63 III 6,3 I 8 II NSN 04 1 I I 1,08 I 2,98 I 57 III 5,7 II 8 II MAY 04 1 I I-II 1,12 I 3,77 I-II 59 III 5,9 II 8 II HZN 04 1 I I 1,03 I 4,04 I-II 81 III 6,75 I 8 II TMZ 04 1 I I-II 1,37 I 3,19 I 39 IV 5,57 II 7 II AGT 04 1 I I-II 1,08 I 4,53 II 60 III 6 II 8 II EYL 04 1 I I-II 1,32 I 4,21 II 66 III 6,6 I 8 II EKM 04 1 I I 1,42 I-II 4,74 II 74 III 6,72 I 10 I KSM 04 1 I I 1,81 II 5,24 II-III 67 III 6,09 I 9 I ARK 04 1 I I 1,82 II 5,62 II-III 56 III 6,2 I 8 II NSN 05 1 I I 0,9 I 4,35 II 48 IV 6,85 I 8 II HZN 05 1 I I 0.95 I 4.53 II 57 III 8.14 I 8 II Saklıkent örnekleme noktası, FBI a göre Nisan 2004 ve Temmuz 2004 tarihlerinde kirlenmemi (I) Mayıs 2004 ve Haziran 2004 tarihli örneklemelerde çok az kirlenmi (I-II), Aralık 2003, Ocak 2004, ubat 2004, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihli örneklemelerde kritik derecede kirlenmi (II-III) sınıflarına dahildir. Bu örnekleme noktası, dier

162 133 örneklemelerde ise az kirlenmi (II) kalite sınıfındadır. BMWP e göre ise Austos 2003 ve Ocak 2004 tarihli örneklemelerde Saklıkent örnekleme noktası, kirlenmi (V) sınıfa dahildir. Kasım 2003, ubat 2004, Temmuz 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde bu örnekleme noktası, orta derecede kirlenmi (IV) sınıfına girmektedir. Bu örnekleme noktası, Temmuz 2003 tarihinde çok az kirlenmi (II), dier örneklemelerde az kirlenmi kalite sınıfına (III) dahildir. ASPT ye göre bu örnekleme noktası Ocak 2004 te orta derecede kirlenmi (III), ubat 2004, Nisan 2004, Mayıs 2004, Temmuz 2004 ve Austos 2004 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde kirlenmemi kalite sınıfındadır. Saklıkent örnekleme noktası, BBI ya göre, Ocak 2004 ve ubat 2004 orta derecede kirlenmi (III) kalite sınıfındadır. Bu örnekleme noktası, Austos 2003, Ekim 2003, Kasım 2003, Aralık 2003, Mart 2004, Nisan 2004, Mayıs 2004, Haziran 2004, Temmuz 2004, Austos 2004, Eylül 2004, Aralık 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihlerinde hafif kirli (II) sınıfında olup, dier örneklemelerde hafif kirli veya deil (I) kalite sınıfına dahildir (Çizelge 3.13) Alaçat örnekleme noktası Alaçat örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.14 de verilmitir.

163 134 Çizelge 3.14 Alaçat örnekleme noktasında su kalite sınıfları SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Aylar Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 2 II II 2,17 II 5,77 III 34 IV 5,66 II 6 III TMZ 03 AGT 03 3 III II 0,55 II 5,32 II-III 21 V 5,25 II 7 II EKM 03 2 II II 2,09 II 5,39 II-III 11 V 3,7 IV 6 III KSM 03 2 II II 2,1 II 5,35 II-III 56 III 6,2 I 9 I ARK 03 1 I II 2,18 II 5,5 II-III 44 IV 6,28 I 7 II OCK 04 BT 04 MRT 04 1 I II 2,46 II-III 5,33 II-III 19 V 4,75 III 6 III NSN 04 1 I II 2,15 II 5,66 II-III 23 V 4,6 III 7 II MAY 04 2 II II 2,02 II 4 I-II 17 V 5,7 II 6 III HZN 04 2 II II 2,32 II-III 5,06 II-III 43 IV 6,4 I 8 II TMZ 04 AGT 04 2 II I-II 2,5 II-III 5,33 II-III 7 V 3,5 IV 2 V EYL 04 3 III II 2,39 II-III 5,46 II-III 21 V 4,2 III 5 III EKM 04 1 I I-II 2,29 II-III 5,6 II-III 16 V 4 III 5 III KSM 04 1 I I 2,87 III 5,36 II-III 11 V 3,7 IV 4 IV ARK 04 1 I I-II 2,16 II 5,24 II-III 11 V 3,7 IV 4 IV NSN 05 HZN 05 Alaçat örnekleme noktası, SKKY ne göre Austos 2003 ve Eylül 2004 tarihlerinde kirli (III), Haziran 2003, Ekim 2003, Mayıs 2004, Haziran 2004 ve Austos 2004 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde yüksek kaliteli sular (I) sınıflarına dahildir. Klee (1991) ye göre bu örnekleme noktası Kasım 2004 tarihinde çok az kirlenmi (I), Austos 2004, Ekim 2004 ve Aralık 2004 tarihlerinde az kirlenmi (I-II),

164 135 dier örneklemelerde orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıflarına dahildir. Saprobi indeksine göre bu örnekleme noktası, Kasım 2004 tarihinde çok kirlenmi (III) kalite sınıfında, Mart 2004, Haziran 2004, Austos 2004 ve Eylül 2004 ve Ekim 2004 tarihlerinde ise kritik kirlenmi (II-III) sınıfındadır. Bu örnekleme noktası dier örneklemelerde orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfındadır. FBI a göre Alaçat örnekleme noktası, Haziran 2003 tarihinde oldukça kirlenmi (III) kalite sınıfında olup, Mayıs 2004 tarihinde çok az kirlenmi (I-II), dier örneklemelerde ise kritik derecede kirlenmi (II-III) sınıfındadır. BMWP ye göre Alaçat örnekleme noktası, Kasım 2003 tarihinde az kirlenmi (III), Haziran 2003, Aralık 2003 ve Haziran 2004 tarihli örneklemelerde orta derecede kirlenmi (IV), dier örneklemelerde ise kirlenmi (V) kalite sınıfına dahildir. Alaçat örnekleme noktası, ASPT ye göre, Kasım 2003, Aralık 2003 ve Haziran 2004 tarihli örneklemelerde kirlenmemi (I), Haziran 2003, Austos 2003 ve Mayıs 2004 tarihli örneklenmelerde az kirlenmi (II) kalite sınıfındadır. Alaçat örnekleme noktası Mart 2004, Nisan 2004, Eylül 2004 ve Ekim 2004 tarihlerinde orta derecede kirlenmi (III) kalite sınıfına dahildir. Alaçat örnekleme noktası, Ekim 2003, Austos 2004, Kasım 2004 ve Aralık tarihlerinde ise ASPT ye göre aırı derecede kirlenmi (IV) kalite sınıfındadır. BBI ya göre Alaçat örnekleme noktası, Kasım 2003 tarihinde hafif kirli veya deil (I), Austos 2003, Aralık 2003, Nisan 2004 ve Haziran 2004 tarihlerinde hafif kirli (II) kalite sınıfına dahildir. Haziran 2003, Ekim 2003, Ekim 2003, Mart 2004, Mayıs 2004, Eylül 2004 ve Ekim 2004 tarihli örneklemelerde Alaçat örnekleme noktası, orta derecede kirli (III) kalite sınıfındadır. Bu örnekleme noktası, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihlerinde youn kirli (IV), Austos 2004 tarihinde çok youn kirli (V) kalite sınıfındadır (Çizelge 3.14).

165 Ovaköy örnekleme noktası Ovaköy örnekleme noktasında, kullanılan yöntemlere göre belirlenen su kalitesi sınıfları Çizelge 3.15 de verilmitir. Çizelge 3.15 Ovaköy örnekleme noktasında su kalite sınıfları SKKY Klee (1991) Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Aylar Deer Kalite Sınıfı Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı Deer Kalite Sınıfı HZN 03 TMZ 03 AGT 03 EKM 03 KSM 03 ARK 03 OCK 04 BT 04 MRT 04 NSN 04 MAY 04 HZN 04 TMZ 04 AGT 04 EYL 04 EKM 04 KSM 04 ARK 04 NSN 05 HZN 05 1 I I 1,86 II 4,03 I-II 17 V 5,66 II 5 III 3 III II 2,24 II 5 II 21 V 5,25 II 6 III 2 II II 2,17 II 5,48 II-III 20 V 5 II 5 III 2 II II 2,84 III 5,6 II-III 14 V 4,66 III 4 IV 2 II II 2,48 II-III 5,22 II-III 11 V 3,66 IV 5 III 1 I II 3,14 III 5,83 III 6 V 3 IV 4 IV 1 I II 2,38 II-III 5,66 II-III 44 IV 6,28 I 7 II 1 I I-II 1,94 II 4,92 II 44 IV 6,28 I 7 II 1 I I-II 2,05 II 4,73 II 44 IV 6,28 I 7 II 1 I I-II 1,98 II 4,1 I-II 32 IV 6,4 I 6 III 1 I I-II 1,96 II 4,03 I-II 29 IV 5,8 II 6 III 1 I I 2,36 II-III 5,1 II-III 14 V 4,66 III 4 IV 1 I I 2,95 III 5,5 II-III 11 V 3,66 IV 4 IV

166 137 Ovaköy örnekleme noktası, SKKY ne göre Austos 2003 tarihinde kirli (III), Kasım 2003, Mayıs 2004 ve Haziran 2004 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (II), dier örneklemelerde yüksek kaliteli sular (I) sınıfındadır. Ovakaöy örnekleme noktası, Klee (1991) ye göre, Temmuz 2003, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihlerinde çok az kirlenmi (I), Eylül 2004, Ekim 2004, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihli örneklemelerde az kirlenmi (I-II) kalite sınıfında, dier tarihlerde orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfında saptanmıtır. Saprobi indekse göre Mayıs 2004, Temmuz 2004 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde çok kirlenmi (III), Haziran 2004, Austos 2004 ve Nisan 2005 tarihli örneklemelerde ise kritik kirlenmi (II-III), dier örneklemelerde ise orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfına dahildir. FBI ya göre Ovaköy örnekleme noktası, Temmuz 2003, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihli çalımalarda çok az kirlenmi (I-II), Austos 2003, Eylül 2004 ve Ekim 2004 tarihlerinde az kirlenmi (II) kalite sınıfında, Temmuz 2004 tarihinde oldukça kirlenmi (III), dier örneklemelerde ise kritik derecede kirlenmi (II-III) kalite sınıfındadır. BMWP ye göre Ovaköy örnekleme noktası, Austos 2004, Eylül 2004, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihli örneklemelerde orta derecede kirlenmi (IV), dier örneklemelerde ise kirlenmi (V) sınıfa dahildir. ASPT ye göre Ovaköy örnekleme noktası, Mayıs 2004 ve Nisan 2005 tarihlerinde orta derecede kirlenmi (III), Temmuz 2004, Haziran 2004 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde aırı derecede kirlenmi (IV), Temmuz 2003, Austos 2003, Kasım 2003 ve Aralık 2004 tarihlerinde az kirlenmi (II) kalite sınıfındadır. Dier örneklemelerde Ovaköy örnekleme noktası,

167 138 kirlenmemi (I) kalite sınıfında belirlenmitir. BBI a göre Ovaköy örnekleme noktası Mayıs 2004, Temmuz 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihli örneklemelerde youn kirli (IV), Austos 2004, Eylül 2004 ve Ekim 2004 tarihlerinde hafif kirli (II) kalite sınıfında, dier örneklemelerde ise orta derecede kirli (III) olarak saptanmıtır (3.15) Een Çayı su kalitesinin belirtilen yöntemlere göre örnekleme noktalarındaki ortalama deerleri Örnekleme noktalarının su kalite sınıfının ortaya çıkarılması için uygulanan fiziko-kimyasal ve biyolojik su kalitesi tayin yöntemleri, Een Çayı nın su kalitesini ortaya koymaktadır. SKKY ye göre Kırkpınar, Çaygözü Ören, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları yüksek kaliteli su (I) sınıfına dahildir. Alaçat örnekleme noktasında negatif yönde bir basamak farklılama olmu ve bu örnekleme noktası az kirlenmi (II) kalite sınıfında belirlenmitir. Ovaköy örnekleme noktasında ise, iyileme görülmü ve bu örnekleme noktasında akarsu SKKY ye göre tekrar yüksek kaliteli su (I) sınıfına dahil olmutur. Klee (1991) ye göre, Kırkpınar, Çaygözü, Ören, ve Yakapark örnekleme noktaları az kirlenmi (I-II) kalite sınıfında belirlenmitir. Saklıkent örnekleme noktası ise bu indekse göre çok az kirlenmi (I) sınıfındadır. Alaçat örnekleme noktasında ise fiziko-kimyasal verilere göre iki basamak kötüleme olmu ve bu örnekleme noktası orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfında saptanmıtır. Ovaköy örnekleme noktasında ise bir basamak iyileme olmu ve akarsuyun su kalitesi tekrar az kirlenmi (I-II) kalite sınıfına yükselmitir.

168 139 Saprobi indeksine göre Kırkpınar ve Çaygözü örnekleme noktaları, Klee (1991) e göre yapılan su kalitesi sınıflandırlması ile paralellik göstermekte ve az kirlenmi (I-II) kalite sınıfına girmektedir. Ören örnekleme noktası ise biyolojik sonuçlara göre bir basamak negatif yönde kaymakta ve orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıfına dahil olmaktadır. Yakapark, Saklıkent ve Alaçat örnekleme noktaları yine Klee (1991) göre elde edilen su kalitesi sınıfları ile paralellik göstermektedir. Yakapark örnekleme noktası az kirlenmi (I-II), Saklıkent örnekleme noktası çok az kirlenmi (I) ve Alaçat örnekleme noktası orta derecede kirlenmi (II) kalite sınıflarına girmektedirler. Ovaköy örnekleme noktası ise Saprobi indeksi su kalitesi sınıfları ve Klee (1991) e göre elde elden su kalitesi sınıfları arasında farklılık göstermekte ve kritik kirlenmi (II-III) kalite sınıfında belirlenmitir. FBI a göre Kırkpınar Çaygözü, Ören, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları az kirlenmi (II) kalite sınıfında iken, Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları kritik derece de kirlenmi (II-III) kalite sınıfında olduu görülmütür. BMWP ye göre elde edilen sonuçlar, FBI ile benzerlik taımakta ve Kırkpınar Çaygözü, Ören, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları az kirlenmi (III) kalite sınıfında belirlenmitir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları ise BMWP ye göre kirlenmi (V) kalite sınıfında olduu saptanmıtır. ASPT ye göre Kırkpınar Çaygözü, Ören, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları kirlenmemi (I) su kalitesi sınıfındadır. Alaçat örnekleme noktası ASPT ye göre iki basamak negatif yönde deimi ve

169 140 orta derecede kirlenmi (III) kalite sınıfına ilerlemitir. Ovaköy örnekleme noktasında ASPT ye göre iyileme görülmü ve akarsu bu örnekleme noktasında az kirlenmi (II) kalite sınıfına yükselmitir. BBI ya göre Kırkpınar Çaygözü, Ören, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları hafif kirli (II) sınıfında iken, Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları bir basamak negatif yönde deimi ve orta derecede kirli (III) sınıfına girmitir (3.16). Çizelge 3.16 Örnekleme noktalarının ortalama su kalitesi Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy SKKY I I I I I II I Klee (1991) I-II I-II I-II I-II I II I-II Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI I-II I-II II I-II I II II-III ,015 II II II II II II-III II-III III III III III III V V I I I I I III II II II II II II III III

170 Fiziko-kimyasal Parametrelerin Bentik Makroomurgasız Çeitlilii Üzerine Etkileri Bentik makroomurgasız çeitlilii üzerinde etkili olan fizikokimyasal parametreleri belirlemek amacıyla multivaryans analizleri uygulanmıtır. Bunun sonucunda biyolojik çeitlilikle fiziko-kimyasal parametreler arasında istatistiksel açıdan önemli bir farklılık bulunamamıtır (Çizelge 3.17). Çizelge 3.17 Bentik makroomurgasız çeitlilii ile fiziko-kimyasal parametrelerin ilikilerinin Multivaryans analiz yöntemlerine göre deerlendirilmesi Çeitlilik Analizler Deer F Serbestlik Derecesi Önem Pillai's Trace 1,959 1, ,226 Wilks Lambda 0,096 1, ,254 Hotelling's Trace 2,858 1, ,295 Bununla birlikte, fiziko-kimyasal parametrelerin bentik makroomurgasız çeitliliine etkileri tek tek incelendiinde, atmosfer basıncının en etkili parametre olduu görülmektedir (p>0,05). Ayrıca, istatistiksel açıdan önemli bir fark olmamasına ramen sıcaklık, biyolojik oksijen ihtiyacı ve toplam organik madde parametreleri, bentik makroomurgasız çeitliliine etkili olan dier parametrelerdir. Asit balama yetenei ve klor iyonu parametreleri ise bentik makroomurgasız çeitliliine etkisi en az olan parametrelerdir (Çizelge 3.18).

171 142 Çizelge 3.18 Bentik makroomurgasız çeitliliine etki eden fiziko-kimyasal parametrelerin Multivaryans analiz yöntemi ile belirlenmesi Parametreler Serbestlik derecesi F deeri Önem AKM 9 0,748 0,664 TOM 9 1,810 0,080 PO4 9 0,952 0,486 Nitrit 9 1,228 0,291 Nitrat 9 0,772 0,643 CA 9 1,455 0,180 CL 9 0,551 0,832 MG 9 0,711 0,697 KS 9 0,672 0,731 SS 9 0,710 0,698 ABY 9 0,692 0,714 TS 9 0,923 0,510 BO 9 2,002 0,051 PH 9 1,546 0,148 E 9 0,806 0,612 ÇO 9 1,430 0,191 AB 9 2,244 0,028* Sıcaklık 9 2,002 0,051 * P<0,05 Pearson korelasyonu sonucunda BOI, elektriksel iletkenlik, kalıcı sertlik, klor, magnezyum, nitrat, nitrit iyonları, askıda katı madde ve toplam organik madde parametreleri ile bentik makroomurgasız çeitlilii negatif yönde korelasyon göstermektedir.

172 143 Çizelge 3.19 Fiziko-kimyasal parametrelerin biyolojik çeitlilie etkilerinin Pearson korelasyonu ile deerlendirilmesi ATMOSFER BA SICAKLK ÇÖZÜNMÜ O 2 BO 5 ph ELEKTRKSEL ABY TOPLAM SERT KARBONAT SE SÜLFAT SERT KLOR YONU MAGNEZYUM KALSYUM NTRAT AZOTU NTRTAZOTU ORTOFOSFAT ASKIDA K M TOPLAM O M ÇETLLK A B Pear. Corr. 1,000,617 -,172 -,062 -,073,643,577,579,571,262,291,436,517,142,212,014,235,081 -,240 Önem,,000,074,520,437,000,000,000,000,005,005,000,000,129,023,880,011,404,010 SCKLK Pear. Corr.,617 1,000 -,145 -,045,251,642,472,420,469,111,459,276,407,441,069 -,053,345,180 -,286 Önem,000,,134,643,008,000,000,000,000,250,000,004,000,000,473,586,000,070,003 ÇO Pear. Corr. -,172 -,145 1,000,685,063 -,401 -,195 -,384 -,182 -,417,035 -,281 -,350 -,004,273 -,063 -,219 -,064 -,190 Önem,074,134,,000,514,000,042,000,058,000,741,003,000,968,004,513,022,524,048 BO Pear. Corr. -,062 -,045,685 1,000 -,009 -,195 -,198 -,316 -,192 -,290,152 -,395 -,189,028,064 -,133 -,115,216 -,175 Önem,520,643,000,,929,042,039,001,045,002,147,000,049,772,508,167,233,029,069 PH Pear. Corr. -,073,251,063 -,009 1,000,028 -,166 -,173 -,174 -,075,051 -,118 -,163,223,074 -,047,185,068,025 Önem,437,008,514,929,,768,077,064,063,426,630,208,081,017,431,618,047,484,789 E Pear. Corr.,643,642 -,401 -,195,028 1,000,435,544,427,383,266,457,467,426 -,063 -,107,433,190 -,116 Önem,000,000,000,042,768,,000,000,000,000,010,000,000,000,506,256,000,049,216 ABY Pear. Corr.,577,472 -,195 -,198 -,166,435 1,000,812,999,118,321,687,692,108,197,109,086 -,017 -,223 Önem,000,000,042,039,077,000,,000,000,211,002,000,000,253,034,244,359,862,017 TS Pear. Corr.,579,420 -,384 -,316 -,173,544,812 1,000,810,673,324,786,900,114,065,045,207 -,016 -,250 Önem,000,000,000,001,064,000,000,,000,000,002,000,000,223,488,636,026,870,007 KS Pear. Corr.,571,469 -,182 -,192 -,174,427,999,810 1,000,111,329,687,689,104,199,111,075 -,018 -,223 Önem,000,000,058,045,063,000,000,000,,237,001,000,000,269,033,237,426,857,017 SS Pear. Corr.,262,111 -,417 -,290 -,075,383,118,673,111 1,000,113,465,656,062 -,140 -,064,256 -,004 -,144 Önem,005,250,000,002,426,000,211,000,237,,281,000,000,509,136,494,006,963,126 Cl Pear. Corr.,291,459,035,152,051,266,321,324,329,113 1,000,235,279,076 -,128 -,069,077,218 -,171 Önem,005,000,741,147,630,010,002,002,001,281,,024,007,473,223,514,464,045,103 Mg Pear. Corr.,436,276 -,281 -,395 -,118,457,687,786,687,465,235 1,000,449,177,011,011,131 -,146 -,092 Önem,000,004,003,000,208,000,000,000,000,000,024,,000,059,908,909,164,132,

173 Çizelge 3.19 Fiziko-kimyasal parametrelerin biyolojik çeitlilie etkilerinin Pearson korelasyonu ile deerlendirilmesi (Devamı) ATMOSFER BA SICAKLK ÇÖZÜNMÜ O 2 BO 5 ph ELEKTRKSEL ABY TOPLAM SERT KARBONAT SE SÜLFAT SERT KLOR YONU MAGNEZYUM KALSYUM NTRAT AZOTU NTRTAZOTU ORTOFOSFAT ASKIDA K M TOPLAM O M ÇETLLK Ca Pear. Corr.,517,407 -,350 -,189 -,163,467,692,900,689,656,279,449 1,000,051,088,056,213,067 -,290 Önem,000,000,000,049,081,000,000,000,000,000,007,000,,587,348,550,022,488,002 NRAT Pear. Corr.,142,441 -,004,028,223,426,108,114,104,062,076,177,051 1,000 -,075 -,078,299 -,034 -,100 Önem,129,000,968,772,017,000,253,223,269,509,473,059,587,,423,409,001,731,289 NTRT Pear. Corr.,212,069,273,064,074 -,063,197,065,199 -,140 -,128,011,088 -,075 1,000,110 -,065 -,163 -,108 Önem,023,473,004,508,431,506,034,488,033,136,223,908,348,423,,241,493,092,249 PO4 Pear. Corr.,014 -,053 -,063 -,133 -,047 -,107,109,045,111 -,064 -,069,011,056 -,078,110 1,000 -,037 -,189,051 Önem,880,586,513,167,618,256,244,636,237,494,514,909,550,409,241,,692,050,592 AKM Pear. Corr.,235,345 -,219 -,115,185,433,086,207,075,256,077,131,213,299 -,065 -,037 1,000,038 -,171 Önem,011,000,022,233,047,000,359,026,426,006,464,164,022,001,493,692,,694,067 TOM Pear. Corr.,081,180 -,064,216,068,190 -,017 -,016 -,018 -,004,218 -,146,067 -,034 -,163 -,189,038 1,000 -,065 Önem,404,070,524,029,484,049,862,870,857,963,045,132,488,731,092,050,694,,502 ÇTLK Pear. Corr. -,240 -,286 -,190 -,175,025 -,116 -,223 -,250 -,223 -,144 -,171 -,092 -,290 -,100 -,108,051 -,171 -,065 1,000 Önem,010,003,048,069,789,216,017,007,017,126,103,330,002,289,249,592,067,502, ** Korelasyon P=0,01 seviyesinde önemlidir. * Korelasyon P=0,05 seviyesinde önemlidir.

174 145 statistiksel açıdan önem taıyan, atmosfer basıncı, sıcaklık, toplam sertlik, kalsiyum iyonu parametreleri (P<0,01), çözünmü oksijen, asit balama yetenei ve geçici sertlik parametreleri (P<0,05) negatif yönde korelasyon göstermektedir. Ancak, ph ve ortofosfat parametreleri istatistiksel açıdan önemli olmamakla beraber pozitif yönde korelasyon göstermektedir (Çizelge 3.19).

175 TARTIMA ve SONUÇLAR Bu çalıma, Een Çayı nın su kalitesini fiziksel, kimyasal ve biyolojik açıdan incelemek amacı ile Haziran 2003 ve Haziran 2005 tarihleri arasında gerçekletirilmitir. Bu amaçla Een Çayı üzerinde yedi örnekleme noktası seçilmi, bu örnekleme noktalarında fiziko-kimyasal analizler yapılmı ve bentik makroomurgasız örnekleri toplanmıtır. Een Çayı nın kaynakları olan Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktalarında su sıcaklıı, arazi çalıması boyunca mevsimsel artlardan çok fazla etkilenmemitir. Tanyolaç (2000) a göre kaynak bölgelerindeki su sıcaklıı çok fazla deiim göstermemektedir. Akarsu yataı üzerinde seçilen dier örnekleme noktalarında ise su sıcaklıı mevsimsel artlara ve akarsu akımına balı olarak deimektedir. Arazi çalıması süresince en yüksek ortalama su sıcaklıı Alaçat örnekleme noktasında 19,75 C olarak saptanmıtır (ekil 3.2). Akarsularda su sıcaklıının, kaynak bölgelerinden nehir azına doru, su akımının yavalaması ve akarsu yataının genilemesi ile daha yüksek deerlere ulaması beklenmektedir (Tanyolaç 2000). Bu çalımada, en yüksek ortalama su sıcaklıı beklenildii üzere Ovaköy örnekleme noktasında deil, Alaçat örnekleme noktasında elde edilmitir. Bunun sebebi Alaçat örnekleme noktasından sonra, Saklıkent den doan Karaçay ın Een Çayı na karımasıdır. Bu nedenle, Ovaköy örnekleme noktasında ortalama su sıcaklıı Alaçat örnekleme noktasından daha düük düzeylerde ölçülmütür.

176 147 Een Çayı çözünmü oksijen miktarı açısından zengin bir akarsudur. Akarsu genelinde çözünmü O 2 miktarı 4,7 mg L -1 ile 13,8 mg L -1 arasında deimektedir. En düük çözünmü oksijen miktarının belirlendii örnekleme noktası Saklıkent örnekleme noktasıdır (ekil 3.3). Bu örnekleme noktası aynı zamanda en düük yıllık ortalama çözünmü oksijen miktarının da ölçüldüü lokalitedir. Tanyolaç (2000) yeraltı suyundan veya sızıntılardan salanan suların, çözünmü oksijen miktarı açısından anaerobik noktasına yakın derece fakir olduunu, ancak bu suların yüzeye çıktıktan sonra çalayarak akması sonucunda zenginleeceini belirtmitir. Aynı ekilde hızla akan akarsularda oksijen zenginlii, yava akan akarsularda ise fakirlii söz konusudur. En yüksek çözünmü oksijen miktarı Ören örnekleme noktasında ölçülmütür (13,8 mg L -1 ). Ören örnekleme noktası, akarsu yataı üzerinde kaynaklara yakın bir bölgede bulunması ve akarsuyun çalayarak akması nedeniyle en yüksek çözünmü oksijen miktarına sahiptir Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark örnekleme noktalarında da kaynaktan doan su, kot farkından dolayı akarsuya doru çalayarak akmaktadır. Böylece havada bulunan oksijen ile temas etmekte ve oksijen bakımından zenginlemektedir. Saklıkent örnekleme noktasında ise, bir kaynak bölgesi olmasına karın suyun çalayarak akması söz konusu deildir. Bu örnekleme noktasında su yava akmaktadır. Bu nedenle, çözünmü oksijen miktarı açısından bir fakirlik söz konusudur. Kazancı ve Dügel (2000), Yuvarlakçay üzerinde yapmı olduu çalımada ve Kalyoncu ve ark. (2005), Aksu Çayı üzerindeki aratırmasında çözünmü oksijen miktarın bakımından paralel sonuçlar elde etmi ve kaynak bölgelerinden çalayarak akan akarsu bölümlerinde yüksek çözünmü oksijen deerlerini belirlemilerdir. Barlas (1995), mamolu (2000) ve Kiri (2003)

177 148 aratırdıkları akarsular üzerinde benzer sonuçlara ulamılardır. Sonuç olarak Een Çayı, çözünmü oksijen açısından zengin bir akarsudur. Aerobik artlar altında suda bulunan mikroorganizmalar tarafından organik maddelerin parçalanmasında kullanılmak üzere gerekli olan oksijen miktarı olarak tanımlanan Biyolojik oksijen ihtiyacı (BO 5 ), suyun kimyasal ekolojisinde organik kirlenmenin bir ölçüsüdür (Egemen ve Sunlu 1996). Een Çayı nda en yüksek BO 5 deeri Eylül 2004 tarihinde Alaçat örnekleme noktasında ölçülmütür. Eylül 2004 de 0,6 mm toplam yaı ölçülmütür (Çizelge 2.1) ve bu yaı yava ve tembel akan akarsuyun debisini etkilememitir. Çözünmü oksijen miktarının düük olduu, yava akan akarsu kısımlarında yüksek sıcaklıkla birlikte daha yüksek BO 5 deerleri belirlenmitir. Arazi çalıması ortalamasına göre ise en yüksek BO 5 deeri Ören örnekleme noktasında 2,67 mg L -1 olarak belirlenmitir (ekil 3.4). Ören örnekleme noktasından önce akarsu üzerinde kurulu olan alabalık üretim çiftliklerinin etkisinden dolayı bu noktada yüksek BO 5 deeri bulunmaktadır. Barlas vd., (2000) Yuvarlakçay üzerinde yapmı oldukları çalımada alabalık çiftliklerinden sonraki örnekleme noktasında en yüksek ortalama BO 5 deerini bulmulardır ve elde ettikleri sonuçlarla Een Çayı üzerinde elde edilen sonuçlar paralellik göstermektedir. Een Çayı nda ph, akarsu genelinde çok büyük deiimler göstermemektedir. Tüm aylarda yapılan ölçümlere bakıldıında, en düük ph deeri (7.05) Haziran 2005 de Saklıkent örnekleme noktasında, en yüksek deer (8.64) ise Haziran 2004 de Kırkpınar örnekleme noktasında görülmütür (ekil 3.5). Arazi süresince elde edilen ortalama deerlere göre en yüksek ortalama deer 7,9 ile Ovaköy örnekleme noktasında belirlenmitir. Een Çayı genelinde ph, nötrün biraz üzerinde saptanmıtır.

178 149 Sularda bulunan çözünmü mineral maddelerin ve çözünmü tuzların etkisi ile oluan elektriksel iletkenlik Een Çayı üzerinde en düük ortalama deeri Yakapark örnekleme noktasında sergilemektedir (ekil 3.6). En yüksek ortalama elektriksel iletkenlik deeri ise Alaçat örnekleme noktasında (487 µscm -1 ) belirlenmitir. Alaçat örnekleme noktasında yüksek ortalama deerin saptanmasının nedeni bu örnekleme noktasındaki orta dereceli su kirliliinin bulunmasıdır. Kalyoncu (2005) da Aksu Çayı üzerinde yapmı olduu çalımada en yüksek ortalama elektriksel iletkenlik deerlerini çok kirlenmi su kalite sınıfına dahil ettii örnekleme noktalarında saptamılardır. Tademir ve Göksu (2001), elektriksel iletkenlik deerinin, çözünmü olarak bulunan toplam madde miktarı konusunda bilgi verdiini ve kirlenme için bir gösterge olarak ele alınabileceini belirtmilerdir. Een Çayı ndan elde ettiimiz bulgular, Tademir ve Göksu nun (2001) sonuçlarını destekler niteliktedir. Ancak, bu çalımada, en yüksek ikinci ortalama elektriksel iletkenlik deeri Saklıkent örnekleme noktasında belirlenmitir. Bu yüksek deer kirlilik baskısı nedeniyle ortaya çıkmamı, tamamen jeolojik yapıdan kaynaklanmıtır. Sonuç olarak, elektriksel iletkenlii ile kirlilik arasında bir ba kurabilmek için, kirlilik parametreleri kadar jeolojik yapının da bilinmesi gerekmektedir. Bir suyun sertlii, o suyun temas ettii topraktaki minarelerin çözünmesiyle ilikilidir (Egemen ve Sunlu 1996). Sularda sertlik, toprak alkali iyonlardan kaynaklanmaktadır (Barlas 1995). Su sertliinde önemli olan iyonlar kalsiyum ve magnezyum iyonlarıdır, nadiren de stronsiyum ve baryum iyonları etkili olabilmektedir (Egemen ve Sunlu 1996). Höll (1979), insan salıı için en uygun içme suyu sertlii 5 15 dh arasında olduunu vurgulamıtır. Een çayı örnekleme noktalarında analiz edilen su örnekleri,

179 150 Klee (1990) ye göre su sertlii bakımından sınıflandırıldıında, Een Çayı orta sert su sınıfına girmektedir ve bu deer Höll (1979) tarafından içme suyu için önerilen sertlik sınıfına dahildir. Kırkpınar (9,73 dh), Çaygözü (10,63 dh), Ören (10,02 dh), Yakapark (8,12 dh) ve Ovaköy (11,29 dh) örnekleme noktaları orta sert su sınıfına sahiptir (ekil 3.8). Saklıkent (12,075 dh) ve Alaçat (12,41 dh) örnekleme noktaları az bir farkla, oldukça sert su sınıfına sahiptir. Toplam sertlik deeri, elektriksel iletkenlik deerinde de olduu gibi tek baına kirlilik göstergesi deildir. Ancak, dier fiziko-kimyasal parametreler ve jeolojik yapı ile beraber ele alındıında, Alaçat örnekleme noktasında saptanan yüksek toplam sertlik deerinin kirlilik baskısı ile olutuu, Saklıkent örnekleme noktasında ise jeolojik yapıdan kaynaklandıı ortaya çıkmaktadır. Geçici sertlik, karbonat (CO -2 3 ), hidrojen karbonat (HCO - 3) ve hidroliz sonucu oluan hidroksit iyonunun toprak alkalileri ile bileik yapması sonucu ortaya çıkar ve geçici sertlik olarak tanımlanır (Barlas 1995). Bu çalımada, geçici sertlik tüm örnekleme noktaları birbirine yakın deerlerde iken, en yüksek ortalama geçici sertlik deeri Alaçat örnekleme noktasında 10,37 dh olarak belirlenmitir (ekil 3.9). Kalıcı sertlik olarak adlandırılan sülfat sertlii, geçici sertlik olarak adlandırılan karbonat sertlii ile beraber toplam sertlii oluturmaktadır. Een Çayı üzerinde en yüksek kalıcı sertlik ortalaması, Saklıkent örnekleme noktasında (2,5 dh) belirlenmi, bu örnekleme noktasını ise Alaçat örnekleme noktası (2,04) izlemitir (ekil 3.10). Kalsiyum (Ca +2 ) ve magnezyum (Mg +2 ) iyonları, toplam sertliin olumasında en fazla önem taıyan elementlerdir. Bu nedenle bu iyonların deerleri, toplam sertlik deeri ile paralellik göstermektedir. Tatlı sularda kalsiyum ile metabolik

180 151 ilikisi olmayan organizma yok gibidir (Egemen ve Sunlu 1996). En yüksek ortalama kalsiyum (86,27 mg L -1 ) ve magnezyum (55,44 mg L -1 ) deerleri Alaçat örnekleme noktasında belirlenirken, Saklıkent örnekleme noktasındaki deerler de bu örnekleme noktasındaki deerlere oldukça yakındır (ekil 3.13; 3.12). Sucul ortamlardaki besleyici elementler olan azot, fosfor ve silisyum organizmaların yaamında önemli role sahiptir. Ancak bu elementlerin belirli sınırlar üzerinde bulunması kirlilie neden olmaktadır. Egemen ve Sunlu ya (1996) göre, sudaki amonyum, organik maddenin bozulması, tarımsal amaçlı kullanılan organik veya inorganik amonyum kaynaklı kimyasal gübrelerin yüzey suları yoluyla akarsulara karıması, evsel ve endüstriyel kaynaklı karıım, youn akuakültür uygulamalarından kaynaklanabilir. Een Çayı üzerinde yapılan bu çalımada, en yüksek ortalama amonyum azotu miktarı Alaçat örnekleme noktasında belirlenmitir (ekil 3.14). Bu örnekleme noktasını ise Ovaköy örnekleme noktası izlemektedir. Tanyolaç (2000), temiz sularda amonyum azotunun genellikle 1 mg L -1 miktarının altında bulunduunu belirtmektedir. Egemen ve Sunlu (1996) 0,4 2,5 mg L -1 arasındaki iyonize olmamı amonyumun birçok balık türünde olumsuz etki göstereceini hatta 3,4 mg L -1 konsantrasyonunda öldürücü olabileceini belirtmilerdir. Austos 2003 tarihinde Ovaköy örnekleme noktasında amonyum azotu miktarı 4,35 mg L - 1 olarak ölçülmütür. Çalıma dönemi boyunca ortalama amonyum azotu miktarı en yüksek Alaçat örnekleme noktasında ve bu örnekleme noktasını takiben Ovaköy örnekleme noktasında belirlenmitir. Her iki örnekleme noktasında da ortalama amonyum azotu deeri 1 mg L -1 nin üzerindedir. Kouimtzs vd.,

181 152 (1994), Aliakmon nehri üzerinde yapmı oldukları çalımada amonyum azotu miktarının tarımsal aktivitelerle ilikili olduunu belirtmilerdir. Een Çayı nda da tarımsal aktivitenin en youn olduu yaz aylarında daha yüksek amonyum azotu miktarı ölçülmütür. Dügel (1995) Yuvarlakçay da, alabalık çiftliinden önce amonyum azotuna rastlamamı ancak, alabalık çiftliinden sonra 0,412 mg L -1 amonyum azotu ölçmütür. Een Çayı üzerinde kurulu olan alabalık çiftliklerini izleyen örnekleme noktası Ören örnekleme noktasıdır ve bu örnekleme noktasında ortalama amonyum azotu miktarı 0,82 mg L -1 olarak belirlenmitir. Bu örnekleme noktasında en yüksek amonyum azotu miktarı da 2,53 mg L -1 olarak Haziran 2004 tarihinde ölçülmütür. Girgin ve Kazancı ya (1994) göre nitrit azotu temiz sularda bulunmaz veya eser düzeyde bulunur. Kararsız bir bileik olan nitrit azotunun sürekli olarak bulunması evsel veya endüstriyel bir atık su karıımının göstergesidir. Çaygözü, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktalarında nitrit azotuna hiç rastlanmamıtır. Kırkpınar örnekleme noktasında ise sadece ubat 2004 tarihli arazi çalımasında 0,01 mg L -1 olarak ölçülmütür. En yüksek ortalama nitrit azotuna Ören örnekleme noktasında rastlanmıtır. Ören örnekleme noktasında Austos 2004, Nisan 2005 ve Haziran 2005 tarihlerinde 0,01 mg L -1 ölçülürken, Kasım 2004 ve Aralık 2004 tarihlerinde 0,033 mg L -1 ölçülmütür (ekil 3.16). Ancak bu örnekleme noktasında da sürekli olarak bir nitrit azotu varlıı söz konusu deildir. Stevens ve Laughlin (1994) a göre nitrit azotu sucul canlılar için toksik etkiye sahiptir ve sularda sürekli bulunması sucul organizmalar için sakıncalıdır. SKKY e (1998) göre nitrit azotu 0,05 mg L -1 üzerinde ise su çok kirlenmi kabul edilmektedir. Een Çayı üzerinde tüm örnekleme noktalarında nitrit azotu hiçbir zaman bu deerin üzerine çıkmamıtır.

182 153 Egemen ve Sunlu ya (1996) göre nitrifikasyonun son ürünü nitrat azotudur ve Dünya Salık Tekilatı na göre 10 mg L -1 miktarına kadar olan nitrat azotu miktarı, içme sularında kabul edilebilir sınırlar içerisindedir. Een Çayı nda bu sınır deerler Austos 2003 tarihli arazi çalımasında Alaçat örnekleme noktasında (11,25 mg L -1 ) ve Ovaköy örnekleme noktasında (15 mg L -1 ), Haziran 2004 tarihinde Ovaköy örnekleme noktasında (10 mg L -1 ), Temmuz 2004 tarihinde Alaçat örnekleme noktasında (12,5 mg L -1 ) aılmıtır (ekil 3.15). En yüksek ortalama nitrat azotu miktarı 5,97 mg L -1 olarak Alaçat örnekleme noktasında saptanmıtır. Bir besin elementi olan fosfor, çözünmü halde iken ortofosfat olarak bulunur (Egemen ve Sunlu 1996). Een Çayı nda en yüksek ortofosfat miktarı Nisan 2005 de Ören örnekleme noktasında 2,32 mg L -1 olarak ölçülmütür. Bu yüksek rakam, anlık bir evsel atık karıımını ifade etmektedir. Arazi çalıması boyunca elde edilen verilere göre en yüksek ortalama ortofosfat deeri de Ören örnekleme noktasında (0,145 mg L -1 ) olarak ölçülmütür (ekil 3.17). Askıda katı maddeler, erozyon, pollusyon ve kayaların doal yollarla çözünerek alıcı ortam olan akarsuya taınması ile oluabilir (Egemen ve Sunlu 1996). Askıda maddenin suya taınması yaıla ve yüzeysel akıla ilgili olduu bilinmektedir. Bununla beraber akarsu akımındaki deiiklilikler de askıda katı maddenin artıına neden olabilir. Een Çayı nda en yüksek askıda katı madde deeri, Haziran 2003 de Saklıkent örnekleme noktasında 381,4 mg L -1 olarak belirlenmitir. Devlet Meteoroloji leri verilerine bakıldıında 2003 yılı Haziran ayı toplamında 7,2mm yaı belirlenmitir (Çizelge 2.1). Bu yaıın etkisi ile bu yüksek deere ulaılması söz konusudur. EPA (1979) tarafından, mg L -1 arasındaki

183 154 askıda katı madde miktarının normal olduu, 80 mg L -1 üstündeki askıda katı madde miktarının ise organizmalar için olumsuz etki oluturacaı belirtilmitir. En yüksek ortalama deerler ise Ovaköy ve Alaçat örnekleme noktalarında saptanmıtır (ekil 3.18). Tademir ve Göksu (2001) Asi nehrinde yapmı oldukları çalımada, askıda katı madde miktarında ani artı ve azalılar belirlemi ve bu ani deiimlerin iklimsel koullara balı olduunu bildirmitir. Arazi çalıması boyunca en yüksek ortalama toplam organik madde miktarı ise Ovaköy örnekleme noktasında ölçülmütür (ekil 3.19). Bunun sebebi bu örnekleme noktasının akarsuyun, nehir azına doru son kısmında yer almasıdır. Een Çayı nın bentik makroomurgasız yapısını ortaya çıkarmak için birey incelenmitir. Bu bireyler Turbellaria, Gastropoda, Bivalvia, Hirudinea, Crustacea ve Insecta sınıflarına aittir. Toplam 111 taksonun, 48 i cins düzeyinde, 63 ü ise tür düzeyine kadar tehis edilmitir. Tehis edilen taksonların % 86,84 ü (96 takson) Insecta sınıfına aittir. Girgin (1994), Ankara Çayı ve kollarında, Dügel (1995) Yuvarlakçay da, Zamora-Munoz ve Tercedor (1996) spanya da organik olarak kirlenmi bir akarsuda yaptıkları çalımada en fazla takson ile temsil edilen sınıfın Insecta olduunu bildirmitir. mamolu (2000) Dipsiz-Çine Çayı nda, Yorulmaz (2003) Dalaman Çayı nda, Kalyoncu (2005) Aksu Çayı nda ve Kiri (2003) Akçay da yapmı oldukları çalımalarda bentik makroomurgasızlar içinde en fazla takson ile temsil edilen sınıfın Insecta olduunu saptamılardır. Gammarus sp. Een Çayı nda en fazla sayıda toplanan bentik makroomurgasız taksonudur. Kırkpınar örnekleme noktasında 2757,

184 155 Çaygözü örnekleme noktasında 1826, Yakapark örnekleme noktasında 878 ve Saklıkent örnekleme noktasında 1022 bireyle temsil edilmektedir. Bunun yanında Ören örnekleme noktasında da 64 bireyle temsil edilmitir. Een Çayı üzerindeki örnekleme noktalarından toplam 6547 Gammarus sp. toplanmıtır. Ören örnekleme noktasından Chironomus sp. 781 birey ile en fazla toplanan taksondur. Chironomus sp., Alaçat örnekleme noktasında da 292 birey ile, Ovaköy örnekleme noktasında ise 142 birey ile yine en fazla birey sayısı ile temsil edilen takson olmutur (ekil 4.1) Gammarus sp. Chironomus sp Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 4.1 Örnekleme noktalarında en fazla bulunan organizmalar Een Çayı nda en fazla takson ile temsil edilen takım Trichoptera takımıdır. Bu sonuca ulamamızda, bu takıma ait bireylerin daha çok tür düzeyinde tehis edilmi olması da etkili olmutur. Kırkpınar örnekleme noktasında ve Çaygözü örnekleme noktasında, Amphipoda takımı en baskın takımdır. Ören örnekleme noktasında bentik

185 156 makroomurgasız yapısı deimektedir. Bu örnekleme noktasında Diptera takımı (%44,03) ve Ephemeroptera takımı (%35,1) baskın takımlar olarak belirlenmitir. Fiziko-kimyasal verilere bakıldıında da Ören örnekleme noktasının Kırkpınar ve Çaygözü örnekleme noktalarına göre farklı fizikokimyasal özelliklere sahip olduu görülmektedir. En yüksek ortalama çözünmü oksijen miktarı Ören örnekleme noktasında ölçülmütür bununla beraber besin elementleri bakımından da zengindir. Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktalarında en baskın takımlar Ephemeroptera ve Amphipoda olmulardır. Yakapark örnekleme noktasında bu takımları Diptera takımı izlerken, Saklıkent örnekleme noktasında Trichoptera takımı izlemektedir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında ise en baskın takım Diptera olurken bu takımı, Ephemeroptera takımı izlemitir. Kazancı (1990), tarafından Een Çayı üzerinde Kemer örnekleme noktasından ve Mula ilindeki dier bazı akarsulardan kayıt verilen Drunella karia türüne rastlanamamıtır. Een Çayı üzerindeki örnekleme noktalarında saptanan bentik makroomurgasızların bulunma sıklıkları incelendiinde, Kırkpınar örnekleme noktasında sadece Gammarus sp. ve Eporus alpicola sürekli bulunan taksonlardır. Çaygözü örnekleme noktasında ise Gammarus sp., Eporus alpicola, Elmis sp., Chironomus sp. ve A. fluviatilis sürekli bulunan taksonlardır. Ören örnekleme noktasında, Chironomus sp. ve Simulium sp. sürekli bulunan taksonlardır. Yakapark örnekleme noktasında, Gammarus sp., B. rhodani, E. alpicola ve Simulium sp., Saklıkent örnekleme noktasında ise Gammarus sp., B. rhodani, ve R. semicolorata sürekli bulunan

186 157 taksonlardır. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında Chironomus sp. sürekli bulunan tek taksondur. Örnekleme noktaları bentik makroomurgasız kompozisyonları bakımından incelendiinde, en yüksek benzerlik oranı (%76) Çaygözü ve Yakapark örnekleme noktaları arasındadır. Kırkpınar, Çaygözü, Ören ve Saklıkent örnekleme noktaları birbirine % 60 ın üzerinde benzerlik gösterirken, Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarına birbirlerine %68 benzemektedir. Bu örnekleme noktalarını, kendi aralarında benzerlik yönünden karılatırdıımızda, Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark örnekleme noktaları hem zemin yapısı hem de fiziko-kimyasal özellikler bakımından da birbirlerine benzemektedir. Bu örnekleme noktaları kaynak bölgeleri olup, zeminleri kayalık, büyük talıdır. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları ise akarsuyun aaı havzasında ve akarsu yataı üzerinde yer almaktadır. Bu örnekleme noktalarının zemin yapısı çakıllı ve kumludur ve her iki örnekleme noktasından kum alınmaktadır. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları yüksek su akımına sahiptir ve bentik kompozisyon açısından dier örnekleme noktalarına göre fakirdir. Örnekleme noktalarındaki çeitlilik deerleri incelendiinde, en yüksek ortalama çeitlilik deeri Ören örnekleme noktasında (7,66) belirlenmitir. Bu örnekleme noktasını Yakapark (7,12), Çaygözü (7,03), Saklıkent (6,71), Kırkpınar (5,38) ve Alaçat (4,21) örnekleme noktaları izlemi, Ovaköy örnekleme noktası ise en düük ortalama çeitlilik deerinin (3,81) belirlendii örnekleme noktası olmutur.

187 158 Kırkpınar örnekleme noktası Een Çayı nın ilk örnekleme noktasıdır. Burada akarsu dar bir alanda akmaktadır. Ayrıca besin elementleri açısından da dier kaynak bölgelerine göre daha fakirdir. Kırkpınar kaynak bölgesinde dier kaynak bölgelerine göre daha düük çeitlilik deeri bulunmaktadır. Kazancı ve Dügel (2000), Yuvarlakçay ın kaynak bölgesinde daha düük çeitlilik deeri belirlemiler ve bunun nedenini, akarsuyun üst kısımlarından, bu örnekleme noktasına detritus transferinin olmaması olarak izah etmilerdir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları akarsuyun alt havzasında ve akarsu yataı üzerinde bulunmalarından dolayı, yüksek su akımından etkilenmektedirler. Akarsulardaki su akımının yüksek olması bentik populasyonun azalmasına yol açmaktadır. Gray ve Fisher (1981) yapmı oldukları çalımada, akarsuyun su akımının yüksek olduu aaı havzalarında Insecta sınıfına ait sucul organizmaların tür kompozisyonunun olumsuz etkilendiini bildirmilerdir. Sager (1986), Scrimgeour ve Winterborne (1989) ve Cobbe vd., (1992) çalımalarında benzer sonuçlara ulamılardır. Habit et al., (1998), Itata nehri üzerinde yapmı oldukları çalımada en düük omurgasız çeitliliini tabanı çamurumsu olan örnekleme noktasında saptamılardır. Bu çalımada deerlendirilen Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları benzer bentik yapıya sahiptir ve Habit et al., ın (1998) Itata nehrinde elde ettikleri veriler ile paralellik göstermektedir. Ayrıca bu örnekleme noktalarından yapılan kum alımı bentik yapıya zarar vermekte ve biyolojik çeitlilik deerini olumsuz etkilemektedir. Kırkpınar ve Çaygözü örnekleme noktalarında suyun debisinin ve su akımının daha yava olduu yaz aylarında daha yüksek çeitlilik deeri

188 159 belirlenmitir. Yakapark örnekleme noktasında, ilkbahar ve yaz aylarındaki çeitlilik deeri ortalaması birbirine çok yakındır. Saklıkent örnekleme noktasında sonbaharda en yüksek ortalama çeitlilik deeri belirlenmitir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında ise en yüksek çeitlilik deerleri ortalamaları kı aylarında rastanmıtır. Ören örnekleme noktasında ise en yüksek çeitlilik deerleri, sonbahar ve ilkbaharda belirlenirken kı aylarındaki örnekleme ortalaması da bu deerlere oldukça yakındır. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında kı aylarında en yüksek ortalama çeitlilik deerinin saptanmasının nedeni yüksek su akımı ile birlikte organizmaların sürüklenmesidir. Çünkü bu iki örnekleme noktasının zemin yapısı bentik makroomurgasızların geliimi açısından elverisizdir. Bunun yanında yıl boyu yüksek su akımı olması da bentik makroomurgasızların geliimi açısından uygun olmayan bir durumdur. Ören örnekleme noktasında ise en düük çeitlilik deeri ortalaması yaz aylarında belirlenmitir. Bunun nedeni ise bu aylarda yukarı bölgelerden detritus taınması ve akarsuyun bu mevsimlerde oksijen ve besin elementleri açısından zenginlemesi olabilir. Bentik makroomurgasız çeitlilii ile fiziko-kimyasal parametrelerin ilikisini ortaya koymak için uygulanan multivaryans analizi sonucunda, bu iki parametrenin arasında önemli bir fark bulunamamıtır. Ancak fizikokimyasal parametreler tek tek incelendiinde bentik makroomurgasız çeitlilii üzerinde en etkili olan parametrenin atmosfer basıncı olduu görülmektedir. Atmosfer basıncı bentik makroomurgasız çeitlilii ile negatif korelasyon göstermektedir. Een Çayı üzerindeki örnekleme noktaları incelendiinde atmosfer basıncının daha düük olduu yüksek rakımlı bölgeler olan kaynak bölgelerinin daha yüksek çeitlilik oranına sahip olduu görülmektedir. Atmosfer basıncının daha yüksek olduu

189 160 bölgeler olan Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında ise daha düük çeitlilik oranı görülmektedir. Atmosfer basıncı bentik makroomurgasız çeitlilii ile direk ilgili olmasa da lokalitelerin özelliini yansıtması açısından önemlidir. Atmosfer basıncından sonra, bentik makroomurgasız çeitlilii üzerine en önemli faktörler sıcaklık, toplam sertlik ve kalsiyum iyonu parametreleridir. Bu parametreleri çözünmü oksijen, asit balama yetenei ve geçici sertlik parametreleri izlemektedir. Tüm bu parametrelerle bentik makroomurgasız çeitlilii negatif korelasyon göstermektedir. Ortofosfat ve ph deerleri ise istatistiksel açıdan önemli olmamakla birlikte bentik makroomurgasız çeitlilii ile pozitif korelasyon göstermektedir. Bu çalımadaki bulgulara paralel olarak, Miltner ve Edward (1998), balıca nutrientlerin, akarsulardaki biyolojik bütünlük ile ilikilerini aratırdıkları çalımalarında, küçük ve orta büyüklükteki akarsulardaki biyolojik bütünlüün, nutrintlerle negatif korelasyon gösterdiini rapor etmilerdir. Ometo et al., (2000) Brezilya daki Pracicaba nehir havasındaki iki farklı akarsudaki bentik makroomurgasızların ve su kimyasının üzerinde toprak kullanımının etkilerini aratırdıkları çalımalarında, nitrat azotu ile bentik makroomurgasız çeitlilii arasında bir iliki belirlemiler ancak korelasyon katsayısının hem nitrat azotu hem de dier parametreler için önem taımadıını belirtmilerdir. Girgin ve Kazancı (1997), Ankara Çayı nda bentik makroomurgasızlar ile kirlilik parametreleri arasındaki ilikiyi deerlendirmiler ve bentik makroomurgasız cinslerinin daılımında nitrit azotunun (%21), amonyum azotunun (%20) ve ortofosfat miktarının (%28) etkili olduunu belirtmilerdir. Duran vd., (2003) Kelkit Çayı

190 161 üzerindeki çalımalarında iyi su kalitesi sınıfına dahil olan örnekleme noktalarında en yüksek çeitlilik deerlerine ulamılardır. Een Çayı üzerinde yapılan bu çalımada örnekleme noktalarının su kalitesi sınıfları fiziko-kimyasal ve biyolojik verilere göre belirlenmitir. Uygulanan su kalitesi tayin yöntemleri örnekleme noktalarının su kalitesi hakkında birbirlerini desteklemektedir (Çizelge 4.1). Ancak akarsu zeminin tahrip edilmesi ve bentik makroomurgasız faunasının rahatsız edilmesi de biyolojik su kalitesi tayin yöntemlerinin sonuçlarını olumsuz etkilemektedir. Kırkpınar, Çaygözü, Yakapark ve Saklıkent örnekleme noktaları hem fiziko-kimyasal veriler, hem de biyolojik veriler göz önüne alınarak deerlendirildiinde yüksek su kalitesine sahip olduu görülmektedir. Bu örnekleme noktalarında bulunan bentik makroomurgasız kommuniteleri incelendiinde de aynı sonuca ulaılmaktadır. Meyer (1987) e göre Amphipoda takımına ait olan Gammarus sp., az kirlenmi akarsu kesimlerinde youn olarak bulunmaktadır. Bentik makroomurgasız takımlarının örnekleme noktalarına göre baskınlıına bakıldıında (ekil 3.23; 3.24; 3.26 ve 3.27) Amphipoda takımının baskın olduu görülmektedir. Een Çayı nda Amphipoda takımı sadece Gammarus sp. ile temsil edilmektedir.

191 162 SKKY Çizelge 4.1 Een Çayı örnekleme noktalarının su kalitesi özellikleri Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy I I I I I II I Yüksek kaliteli Klee (1991) Az kirlenmi Saprobi. FBI BMWP ASPT BBI Yüksek kaliteli Yüksek kaliteli Yüksek kaliteli Yüksek kaliteli Az kirlenmi Yüksek kaliteli I-II I-II I-II I-II I II I-II Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Çok az kirlenmi Orta derecede kirlenmi Az kirlenmi I-II I-II II I-II I II II-III Az kirlenmi Orta derecede kirlenmi Orta derecede kirlenmi Az kirlenmi Çok az kirlenmi Orta derecede kirlenmi Kritik kirlenmi II II II II II II-III II-III Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Kritik kirlenmi Kritik kirlenmi III III III III III V V Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Az kirlenmi Kirlenmi Kirlenmi I I I I I III II Kirlenme mi Kirlenmem i Kirlenme mi Kirlenme mi Kirlenme mi Orta derecede kirlenmi Az Kirlenmi II II II II II III III Hafif Kirli Hafif Kirli Hafif Kirli Hafif Kirli Hafif Kirli Orta derecede kirlenmi Orta derecede kirlenmi Bu çalımada Gammarus sp ile ilgili elde edilen bulgularımız dier aratırmacıların bulguları ile aynı sonuca ulamaktadır. Barlas vd., (2000) ve Kazancı ve Dügel (2000), yaptıkları aratırmalarda, Yuvarlakçay üzerinde kurulu olan alabalık çiftlikliinin akarsuyun su kalitesini olumsuz etkilediini rapor etmilerdir. Bu nedenle, Een Çayı üzerinde, balık çiftliklerinden sonraki örnekleme noktası olan ve kirlilik etkisinde olması beklenen Ören örnekleme noktasının, arazi çalıması süresince elde edilen verilere göre, su kirlililii taımaması önemli bir sonuçtur. Een Çayı üzerinde Tosun (2005) tarafından Ekim 2003 ve Ekim 2004 tarihleri arasında yapılan çalımada Een Çayı su kalitesi fiziko-kimyasal

192 163 parametrelere ve epilitik alglere göre deerlendirilmitir. Tosun (2005), en yüksek saprobi deerini Alaçat örnekleme noktasında belirlenmitir. Tosun un (2005) Een Çayı üzerinde yapmı olduu çalımada elde ettii su kalitesi verileri, bu çalımada elde edilen verilerle paralelik göstermekte olup birbirini destekler niteliktedir. Ören örnekleme noktasında, Plecoptera takımı gibi, kirlilie hassas organizmaların bulunması bu sonucu desteklemektedir. Plafkin et al., (1989), Metcalfe (1989), Meyer (1987), Bode et al. (1991) gibi birçok bilim adamı Plecoptera takımına ait üyelerin kirlilie karı hassas olduklarını rapor etmilerdir. Tüm veriler göz önüne alındıında Ören örnekleme noktasında nutrientler açısından zenginleme olduu ancak bu zenginliin bentik makroomurgasız faunası üzerinde negatif bir baskı oluturmadıı sonucuna varılabilir. En yüksek bentik makroomurgasız çeitliliinin de bu örnekleme noktasında belirlenmi olması bu sonucu desteklemektedir. Tosun (2005) saprobi indeksini epilitik algleri kullanarak yaptıı çalımasında, bu örnekleme noktasını az kirlenmi su kalitesi sınıfına dahil etmitir. Jazdzweska (1995) ve Mısırlıolu (1995) Ephemeroptera takımı üyelerinin kaynak bölgelerine yakın yerlerde youn olarak bulunduklarını belirtmilerdir. Tercedor et al., (1995), Ephemerotera takımı içerinde Baetidae ve Caenide familyalarının en toleranslı familyalar olduklarını rapor etmilerdir. Yapılan bu çalımada yukarıdaki familyalar tüm örnekleme noktalarında rastlanmı ve kirlilie karı toleranslı olduu belirlenmitir. Een Çayı üzerinde Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları dier örnekleme noktalarına göre, daha düük su kalitesine sahiptir. Bu iki örnekleme noktasında özellikle Baetidae familyasına ait bireyler daha

193 164 youndur. Bu iki örnekleme noktasında youn olarak bulunan dier bir takım da Diptera takımıdır. Stribling et al., (1998) Diptera takımına ait taksonların özellikle Chrinomidae familyasına ait bireylerin kozmopolit bir daılıma sahip olduunu, temiz sulardan kirli sulara kadar, her türlü ortamda bulunabileceini belirtmilerdir. Diptera takımına ait üyeler Een Çayı üzerindeki tüm örnekleme noktalarında bulunmaktadır ancak, Ören, Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarında daha fazla bulunması, bu takımın üyelerinin düük su kalitesine karı olan toleransından ileri gelmektedir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktalarının yüksek debili akarsu bölgesi olması nedeniyle bentik makroomurgasız faunası etkilenmektedir. Gray ve Fisher, (1981) ve Sager, (1986) akarsulardaki su debisinin yükseklii bentik faunayı olumsuz etkilediini belirtmilerdir ve bu sonuçlar Een Çayı üzerindeki bu çalımayı destekler niteliktedir. Bu nedenle bu iki örnekleme noktasında, fiziko-kimyasal su kalitesi sınıfları ve biyolojik su kalitesi sınıfları karılatırıldıında, fiziko-kimyasal yöntemlerin sonuçlarının bir-iki basamak daha iyi su kalitesini iaret ettii görülmektedir. Bu sonucun ortaya çıkmasında, bu örnekleme noktalarının kentsel oluum için kum alımına maruz kalması etkili olmutur. Kum alımı nedeniyle bozulan akarsu zemini bentik makroomurgasızların yaamını negatif yönde etkilemitir. Örnekleme noktalarındaki EPT/ Chironomus sp. oranları, örnekleme noktalarının su kaliteleri ile birebir uyum içerisindedir. EPT takım üyeleri kirlilie duyarlı taksonlar olup, kirlilik derecesi attıında, sayıları ve tür çeitlilikleri de azalmaktadır. Chironomus sp. taksonu ise EPT takımlarına göre ters bir artı sergilemektedir (Plafkin et al., 1989). Ortalama EPT/ Chironomus sp. oranlarına bakıldıında en yüksek oranın, Saklıkent örnekleme noktasında saptandıı görülmektedir. Bu örnekleme noktasını Çaygözü, Yakapark, Kırkpınar örnekleme noktaları izlemektedir. En düük

194 165 EPT/ Chironomus sp. oranı Alaçat örnekleme noktasında belirlenmitir. Ovaköy örnekleme noktasında ise biraz iyileme olmakla birlikte, en düük ikinci ortalama deer belirlenmitir (ekil 4.1) Kırkpınar Çaygözü Ören Yakapark Saklıkent Alaçat Ovaköy ekil 4.2 Örnekleme noktalarına göre ortalama EPT/ Chironomus sp. Oranları Een Çayı örnekleme noktalarının su kalitesi incelendiinde, Saklıkent örnekleme noktasının, en iyi su kalitesine sahip olduu görülmektedir. Kırkpınar, Çaygözü, Ören ve Yakapark örnekleme noktaları az kirlenmi su kalitesi sınıfına girmektedir. Alaçat ve Ovaköy örnekleme noktaları orta derecede bir kirlilik taımaktadır. Saklıkent ten doan ve Alaçat örnekleme noktasından sonra Een Çayı na katılan Karaçay Deresi nin Een Çayı nın su kalitesinde iyiletirme etkisi göstermekte ve Ovaköy örnekleme noktasının Alaçat örnekleme noktasına göre daha iyi bir su kalitesi sınıfına dahil olmasına neden olmaktadır. Sonuç olarak, çalıma süresince elde edilen deerlere bakıldıında, Een Çayı nın youn bir kirlilik baskısı altında bulunmadıı belirlenmitir.

195 166 Arazi çalımamız süresince elde ettiimiz fiziko-kimyasal bulgulara göre Ören örnekleme noktasında bulunan ve yörede önemli bir ekonomik aktivitesi olan alabalık çiftliklerinden kaynaklanan bir kirlilik belirlenememitir. Tarımsal amaçlı kullanılan kimyasal gübrelerin ve nadiren de olsa karıan evsel atıkların oluturduu kirlilik dier tüm akarsularda olduu gibi Een Çayı üzerinde de baskı oluturmaktadır. Ancak Een Çayı üzerindeki bu baskı akarsuyun kendini temizleme özellii nedeniyle imdilik geçici olmaktadır. Ancak tarımsal amaçlı kullanılan kimyasal gübrelerin, pestisistlerin ve akarsuya karıan evsel atıkların izlenmesi ve bu maddelerin akarsuya karımasının önlenmesi gerekmektedir. Een Çayı üzerinde kurulu olan hidroelektrik santralinin akarsu yataındaki tüm suyu kullanması ve böylece akarsu yataının kuruyarak akarsu faunasının ve florasının olumsuz etkilenmesi önlenmelidir. Een Çayı üzerinde kurulması planlanan ikinci barajın aktif hale geçmesiyle Karanlık Boaz daki suyun azalması veya tümüyle kesilmesi sonucu oluabilecek ekolojik kayıplar ve Geldiay ve Balık (1988) tarafından Een Çayı nın yukarı havzasında yaadıı bildirilen Dere Alabalıı nın (Salmo trutta macrostigma) durumu yakından izlenmelidir. Een Çayı nı tehdit eden dier bir önemli faktör ise, akarsu yataından bilinçsizce yapılan kum alımıdır. Een Çayı üzerindeki kum ocaklarının yetkilileri ve çalıanları, akarsu ekosisteminin önemi ve biyo-çeitlilik konularında eitilmeli ve bilinçlendirilmelidir. Kum ocaklarının yasalara uygun olarak kum alımı yapılması salanmalıdır.

196 167 Een Çayı nın ekolojik, turistik, tarihi ve ekonomik önemi göz önüne alınarak, iyi su kalitesi sınıfının mutlaka korunmasına çalıılmalıdır. Bu amaçla, yöre halkı ve Een Çayı ile dorudan veya dolaylı olarak iliki içinde bulunan tüm ticari kurum ve kurulular bilinçlendirilmelidir. Ayrıca, Sivil Toplum Örgütleri ve Kamu Kurumları Een Çayı nın korunmasına katkı salamalıdırlar. Een Çayı, havza bazında deerlendirilmeli ve havza yönetim planı bir an önce oluturulmalıdır. Een Çayı nın ve dier tüm kıta içi su kaynaklarımızın biyolojik zenginlii ortaya çıkarılması, Türkiye limnofaunasının belirlenmesine ıık tutacak önemli çalımalardır.

197 168 KAYNAKLAR Akbulut, N., 2004, Limnology in Turkey, Limnology in Developing Countries, Gopal, B., Wetzel, R.G.,(Eds.), International Scientific Publications (Publicatiion Wing of the Science and Environmental Education Society) V: 4, New Delhi, India, 243 p. Armitage, P. D., D. Moss, J. F. Wright and M. T. Furse., 1983, The Performance of A New Biological Water Quality Score System Based on Macroinvertebrates Over a Wide Range of Unpolluted Running Water Sites. Water Res. 17: Askew, R. R., 1988, The Dragonflies of Europe, Harley,Colchester- England, 291 p. Avrupa Çevre Ajansı (European Environment Agency = EEA), 2003, Avrupa nın Su Kaynakları; Göstergeler Bazında Hazırlanan Deerlendirme Özeti, Avrupa Toplulukları Resmi Yayın Bürosu, Lüksemburg 24 p. Barlas, M., 1995, Akarsu Kirlenmesinin Biyolojik ve Kimyasal yönden Deerlendirilmesi ve Kriterleri, Dou Anadolu Bölgesi I. ve II. Su Ürünleri Sempozyumu, Erzurum, Barlas, M., mamolu, Ö., Yorulmaz, B., 2002, Tersakan Çayı nın (Mula-Dalaman) Su Kalitesinin ncelenmesi, XVI. Ulusal Biyoloji Kongresi, Malatya.

198 169 KAYNAKLAR (Devamı) Barlas, M., mamolu, Ö., Yorulmaz, B., ve Kiri, E., 2001b, Sarıçay (Mula-Milas) ın Su Kalitesinin ve Makrozoobentik Faunasının ncelenmesi, IV. Ulusal Çevre ve Ekoloji Kongresi, Bodrum. Barlas, M., Kalyoncu, H. ve Yorulmaz, B., 2006, Avrupa Yüzey Sularının Ekolojik ve Kimyasal Statüleri Arasındaki likiler (Rebecca Projesi) [REBECCA Relationships Between Ecological and Chemical Status of Surface Waters], XVIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Haziran, Kuadası,Aydın Barlas, M., Mumcu, F., Dirican, S., ve Solak, C.N. 2001a, Sarıçay (Mula-Milas) da Yaayan Epilitik Diatomların Su Kalitesine Balı Olarak ncelenmesi. IV. Ulusal Çevre ve Ekoloji Kongresi, Bodrum, Barlas, M., Yılmaz, F., mamolu, Ö., ve Akboyun, Ö., 2000, Yuvarlakçay (Köyceiz- Mula) ın Fiziko-Kimyasal ve Biyolojik Yönden ncelenmesi, I. Su Ürünleri Sempozyumu, Sinop, Belfiore, C., 1983, Efemerottori, Promozione Della Qualita Dell ambiante, AQ/ 1 / 201, Italy, 119 p. Belfiore, C., Tanatmı, M., and Kazancı, N., 2000, Taxonomy of Electrogena antalyensis (Kazancı and Braasch, 1986) (Ephemeroptera, Heptageniidae). Aquatic Insects, 22 (4):

199 170 KAYNAKLAR (Devamı) Berner, L. and Pescador, L. M., 1987, The Mayflies of Florida, University Press of Florida, Florida, 217 p. Birmingham, M., Gautsch, J., Heimdal, D., Hubbard, T., Krier, K., Leopold, R., Luzier, J., Soenen, B. and Wilton, T., 2002, Benthic Macroinvertebrate Key, 25 p. Bode, R. W., Novak, A. M. and Abele, L. E., 1991, Methods for Rapid Biological Assessment of Streams. NYS, Depertment of Environmental Conservation, Albany, NY. 57 p. Bozyiit, R., 1991, Eençay (Kocaçay) Deltası nın Jeomorfolojisi ve Corafik Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 65 s. (Yayımlanmamı). Bozyiit, R., 1997, Een Çayı Havzası nın Jeomorfolojisi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Corafya Eitimi Anabilim Dalı, 145 s. (Yayımlanmamı). Brauer, A., 1909, Die Süsswasserfauna Deutschland (Coleoptera), Verlang von Gustav Fischer Jena, Berlin, 235 p. Brohmer, P., 1979, Fauna von Deutschland, Heidelberg, 581 p.

200 171 KAYNAKLAR (Devamı) Chandler, J. R., 1970, A Biological Approach to Water Quality Management, Water Pollution Control, 69, Chu, F. H., 1946, How to Know the Immature Insects, W. M. C. Brown Company Publishers, Iowa, 84 p. Chu,. F. H., 1949, How to Know the Immature Insects(2 nd W.M.C. Brown Company Publishers, Iowa, 134 p. Ed.), Cobbe, D. G., Galloway, T. D. and Flannagan, J. F., 1992, Effects of Discharge and Substrate Stablity on Density and Species Composition of Stream Insects, Can. J. Fish. Aquat. Sci. 49: Çılı, G., 2001, Küçük Menderes Nehri nin Ephemeroptera (Insecta) Limnofaunası, Yüksek lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,, 85 s. (Yayımlanmamı). De Pauw, N., and Vanhooren, G., 1983, Method for Biological Quality Assesment of Watercourses in Belgium, Hydrobiologia 100, p. Demirsoy, A., 1982, Türkiye Faunası (Odonata), Türkiye Bilimsel ve Teknik Aratırma Kurumu (TÜBTAK), TBAG Seri No:28, Tübitak yayınları No:508, Ankara, 154s. Dierl, W. and Ring, W., 1988, Insekten Mitteleuräpaische Arten Merkmale Vorkommen, Biologie, Germany, 238 p.

201 172 KAYNAKLAR (Devamı) Duran, M., Tüzen, M., ve Kayım, M., 2003, Exploration of Biological Richness and Water Quality of Stream Kelkit, Tokat-Turkey, Fresenius Environmental Bulletin, Vol. 12, No.4, Dügel, M., 1995, Köyceiz Gölüne Dökülen Akarsuların Su Kalitesinin Fiziko-kimyasal ve Biyolojik Parametrelerle Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 87s. Edington, J. M. and Hildrew, A. G., 1981, Caseless Caddis Larvae of the British Isles, London, 92 p. Edmondson, W. T., 1976, Freshwater Biology, John Wiley and Sons. Inc. New York, 1248 p. Egemen, Ö. ve Sunlu, U.,1996, Su Kalitesi, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayın No: 14, E.Ü. Basımevi, zmir153 s. Elektrik leri Etüt daresi Genel Müdürlüü (EE), 2003, Türkiye Akarsularında Su Kalitesi Gözlemleri, Ankara Ellenberg, H., Arndt, U., Bretthauer, R., Ruthsatz, B., and Steubing, L., 1991, Biological Monitoring; signals from the environment. Friaedr. Viewegand Sohn Verlagsgesellschaft mbh, Braunschweig, 318 p. Elliot, J. M. and Mann, K.H., 1979, A Key To British Freshwater Leeches, with Notes On Their Life Cycles and Ecology, Freshwater Biological Association Scientific Publication No:40, 72 p.

202 173 KAYNAKLAR (Devamı) Elliot, J. M., Humpesch, U. M., and Macan, T. T., 1988, Larvae of the British Ephemeroptera: A Key With Ecological Notes, Freshwater Biological Association, London, 49: 145 p. Engelhardt, W., 1989, Was Lebt in Tümpel, Bach und Weiher? Stuttgart, 270 p. Environmental Protection Agency (EPA), 1979, AQ Review of the EPA Red Book Quality Criteria for Water, USA, 311 p. Ertorun, N., 2001, Karasu Çayı (Sinop) nın Ephemeroptera (Insecta) Limnofaunası, Yüksek lisans Tezi,Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 117 s..(yayımlanmamı). Fitter, R. and Manuel, R., 1986, Field Guide to the Freshwater Life of Britain and North-West Europe, Collins, 382 p. Fitzpatrick, J., 1983, Freshwater Crustacea, USA, 220p. Geldiay, R. ve Balık, S., 1988, Türkiye Tatlısu Balıkları (Ders Kitabı II. Baskı), Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, zmir, No; s. Girgin, S. ve Kazancı, N., 1994, Ankara Çay ında Su Kalitesinin Fizikokimyasal ve Biyolojik Yöntemlerle Belirlenmesi, Türkiye iç Suları Aratırma Dizisi I, Özyurt Matbaası, Ankara, 184 s.

203 174 KAYNAKLAR (Devamı) Girgin, S. ve Kazancı, N., 1996, Kirmir Çayı nda Taban Büyük Omurgasızlarının Daılımı Üzerine Bir Aratırma, XIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Hidrobiyoloji Seksiyonu, stanbul, Girgin, S., Kazancı, N. ve Doan, O., 1997, A new approch to the Irrigation Water Quality Ciriteria in Turkey: Ankara stream, Int Conf. On Water Managemant Salinty and Pollution Control towards Sustaniable Irrigation in the Mediterranean Region, Bari, Vol 2, Water Quality and Pollution Control, Girgin, S., ve Kazancı, N., 1997, Ankara Çayı nda Taban Büyük Omurgasızları ile Kirlilik Parametreleri Arasındaki likinin Deerlendirilmesi, SKKD Cilt 7, Sayı 1, Glöer, P., Brook, C. M. and Ostermann, O., 1985, Süsswassermollusken, ein Bestimmungsschlüssel Für die Bundesrepublik Deuschland, Hamburg, 81 p. Gray, L. J. and Fisher, S. G., 1981, Species Composition and Life Histories of Aquatic Insects in a Lowland Sonoran Desert Stream. Am. Midl. Nat. 106:

204 175 KAYNAKLAR (Devamı) Gülboy, H., 2004, Isparta Deresi ve Bazı Yan Kollarında (Erim ve Darıören) Su Kirliliinin Biyolojik ve Fizikokimyasal Yönden Belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 106 s. (Yayımlanmamı). Habit, E., Bertrán, C., Arévalo, S. and Victoriano, P., 1998, Benthonic Fauna of the Itata River and Irrigation Canals (Chile), Irrig. Sci. 18: Harker, J., 1989, Naturalists Handbooks 13. Richmond Publishing Co. Ltd., England, 56 p. Haybach, A. and Thomas, A., 2000, Ecdyonurus belfiorei nov. sp. from Italy, With a Note on E. aurantiacus androsianus Braasch, 1983, (Ephemeroptera: Heptageniidae). Ephemera, 2 (2): Haybach, A., 1999, Beitrag zur Larval taxonomie der Ecdyonurus venosus- Gruppe in Deutschland. Lauterbornia, 37: Hellawell, J. M., 1978, Biological Surveillance of Rivers, water search Center, Stevenage, England, 322 p. Higler, L. W. G., 1978, Observations on Caddis Larvae in Stratiotes Vegation. In. Proc.2. Int. Symp. Trichoptera,

205 176 KAYNAKLAR (Devamı) Hilsenhoff, W. L., 1988, Rapid field assessment of organic pollution with a family-level biotic index. J. N. Am. Benthol. Soc. 7(1): Höll, K., 1979, Wasser (Untersuchung, Beurteilung, Aufbereitung, Chemie, Bakteriologie, Virologie, Biologie) 6. Auflage de Gruyter, Berlin, 586 p. Hynes, H. B. N., 1977, A Key to the Adults and Nymps of British Stone Flies, Freshwater Biological Association Scientific Publication No: 17, Ontario, 90 p. Iliopoulo-Georgudaki, J., Kantzaris, V., Katharios, P., Georgiadis, Th. and Montesantou, B., 2003, An Application of Different Bioindicators for Assesing Water Quality; A Case Study n The Rivers Alfeios and Pineios (Peloponnisos, Greece), Ecological Indicators, Vol:2, Illies, J., 1955, Die Tierwelt Deutschlands Plecoptera, Germany, 150 p. mamolu, Ö., 2000, Dipsiz ve Çine (Mula-Aydın) Çay ının Fiziko- Kimyasal ve Biyolojik (Bentik Makroinvertebrat) Yönden ncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Mula Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 125 s (Yayımlanmamı).

206 177 KAYNAKLAR (Devamı) Jansson, A. and Vuoristo, T., 1979, Significance of Stridulation in Larval Hydropsychidae (Trichoptera) Anim. Behav., 71, Jazdzewska, T., 1995, Comparison of the Ephemeropteran Fauna of the Swietokrzyskie Mountains and Roztocze Upland, Current Directions in Research on Ephemeroptera, Jessup, K. B., Markovitz, A., Stribling, B. J., Friedman, E., LaBelle, and Dziepak, N., 2003, Family-Level Key to Stream Invertebrates in Maryland and Surronding Areas. 98 p. Jiang, J. G., 2006, Development of a New Biotic Index to Assess Freshwater Pollution, Environmental Pollution 139, Kalyoncu, H. ve Barlas, M., 1997, Isparta deresinde tespit edilen istasyonlarda youn olarak belirlenen Epilitik diyatomların su kalitesine balı olarak mevsimsel geliimleri, IX. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Eirdir-Isparta, 1, Kalyoncu, H., Barlas, M., Ertan, Ö.O., ve Çavuolu, K., 2005, Aksu Çayı nın Su Kalitesi deiimi Üzerine Bir Aratırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9-1, Kara, C., ve Çömlekciolu, U., 2004, Karaçay (Kahramanmara) ın Kirliliinin Biyolojik ve Fiziko-kimyasal Parametrelerle ncelenmesi, KSU Fen ve Mühendislik Dergisi, 7 (1)

207 178 KAYNAKLAR (Devamı) Kazancı, N. ve Girgin, S., 1998, Sucul Ekosistemlerin Çevre Kalitesi Yönünden Deerlendirilmesi ve zlenmesinde Üç Temel Biyolojik Yaklaım, Dou Anadolu Bölgesi III. Su Ürünleri Sempozyumu, Erzurum Kazancı, N., Girgin, S., Dügel, M., ve Ouzkurt, D., 1997, Akarsuların Çevre Kalitesi Yönünden Deerlendirilmesinde ve zlenmesinde Biyotik ndeks Yöntemi, Ankara, 100 s. Kazancı, N., 1982, Plecoptera (Insecta) species from Middle Anatolia, Entomol. Mitt. Zool. Mus. Hamburg Bd. 7 Nr. 115, Kazancı, N., 1983, Plecoptera (Insecta) from Anatolia, Aqutic Insects, Vol. 5, No. 3, Kazancı, N., 1984, New Ephemeroptera (Insecta) Records from Turkey, Aqutic Insects, Vol. 6, No. 4, Kazancı, N., 1985a, Gümühane, Erzurum, Erzincan, Artvin, Kars illerinde Ephemeroptera (insecta) Takımı Nimflerin ve Erginlerin Sistematik Yönden ncelenmesi, Doktora Tezi,Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 80 s. Kazancı, N., 1985b, Rhitrogena anatolica sp.n. (Ephemeroptera: Heptageniidae) from Turkey, Mitteilungen der Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft, Vol. 58,

208 179 KAYNAKLAR (Devamı) Kazancı, N., 1985c, Leuctra brachyptera, a new stonefly from Turkey (Plecoptera:Leuctridae), Aquatic Insects, Vol. 7, No.1, Kazancı, N., 1986a, New Ephemeroptera Records from Turkey, Zoology in the Middle East, Max Kasparek Verlag, Vol.1, Kazancı, N., 1986b, Leuctra anatolica, A new Plecoptera (Leuctridae) species from Turkey, Aquatic Insects Vol. 8, No.3, Kazancı, N., 1986c, A new Ephemeroptera(Heptageniidae) species from Anatolia, Doa Bilim Dergisi, Seri A2, Vol. 10, No.3, Kazancı, N., 1987a, Ecdyonurus necatii, a New Ephemeroptera (Heptageniidae) species from Turkey, Aquatic Insects Vol. 9, No.1, Kazancı, N., 1987b, New Drunella (Ephemeroptera, Ephemerelliidae) species from Turkey, Mitt. Schweiz. Entom.Ges. Vol. 60, Kazancı, N., 1990, Drunella karia n.sp, A second species of the genus Drunella (Ephemeroptera: Ephemerellidae) from Turkey, Hydrobiologia Vol. 199, Kazancı, N., 1992, On Heptageniidae (Ephemeroptera). Fauna of Turkey I: A new species of the genus Afronurus Lestage,1924, Mitt. Schweiz.Entom.Ges. Vol. 65, 1 4.

209 180 KAYNAKLAR (Devamı) Kazancı, N., 1999, A new Apterous Leuctra (Plecoptera) species from Turkey, Aquatic Insects, Vol.21, No.2, Kazancı, N., 2000, On the Taeniopterygidae (Plecoptera) fauna of Turkey, Aquatic Insects, Vol. 22, No. 3, Kazancı, N., 2000, On the Taeniopterygidae (Plecoptera) fauna of Turkey, Aquatic Insects, Vol. 22, No. 3, Kazancı, N., and Braasch D., 1986, Zwei neue Heptageniidae (Ephemeroptera) aus Anatolien.- Mitt. Schweiz. Entomol. Ges. Vol. 59, Kazancı, N., and Dügel, M., 2000, An Evulation of Water Quality of Yuvarlakçay Stream in the Köyceiz - Dalyan Protected Area, SW Turkey, Tr. J. of Zoology, 24, Kimmins, D. E., 1972, A Revised Key to the Adults of The British Species of Ephemeroptera with Notes on Their Ecology, Westmorland, 76 p. Kiri, E., 2003, Akçay (Mula-Denizli) ın Fiziko-Kimyasal ve Bentik Makroinvertebrata Yönünden ncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Mula Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 100 s. (Yayımlanmamı). Klee, O., Wasseruntersuchen. Biologische Arbeitsbücher. Quelle & Meyer, Heidelberg, 230 p.

210 181 KAYNAKLAR (Devamı) Klee, O., Angewandte Hydrobiologie.- G. Theieme Verlag, 2. neubearbeitete und erweiterte Auflage, Stuttgart-New York, 272 p. Kocata, A., 1997, Ekoloji ve Çevre Biyolojisi, Ege Üniversitesi Basımevi Bornova- zmir, 564 s. Kolkwitz, R. and Marsson, M., 1902, Grundsätze für die biologische Beurteilung des Wassers nach seiner Flora und Fauna. Mitt. Prüfungsanst. Wasserversorgung. Abwasserreing. 1, Kouimtzis, Th., Samara, C., Voutsa, D., and Zachariadis, G., 1994, Evaluation of Chemical Parameters in Aliakmon River, Northern Greece, Part I: Quality Charecteristics and Nutrients, J. Environ. Sci. Health, A 29 (10), Kuleli, S., 1989, T.C Bayındırlık ve skan Bakanlıı Devlet Su leri Genel Müdürlüü Su Kalitesi Gözlem ve Denetim Semineri, çme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi, Ankara Külköylüolu, O., 2004, On the Usage of Ostrocods (Crustacea) as Bioindicator Species in Different Aquatic Habitats in the Bolu Region, Turkey, Ecological Indicators, 4, LAWA, 1980, Die Gewässergüte Karte der Bundesrepublik Deutshland, Stuttgart Lehmkuhl, M. D., 1979, How to Know the Aquatic Insects. W. M. C. Brown Company Publisher, Iowa, 168 p.

211 182 KAYNAKLAR (Devamı) Liebman, H., 1947, Die Notwendigkeit einer Revision des saprobiensystems und deren Bedeutung für die Wasserbeurteilung. Ges. ng. 68, Lorenz, A., Hering, D., Feld, C. K., and Rolauffs, P., 2004, A New Method For Assesing The mpact of Hydromorphological Degradation on The Macroinvertebrate Fauna Of Five German Stream Types, Hydrobiologia, 516: Macan, T. T., 1977, A Guide To Freshwater Invertebrate Animals, 13. Impression, Logman House,118 p. Margaleff, D.R., 1958, Information Theory in Ecology, Yearbook of the Society, for General Systems Research, Vol Mauch, E., 1976, Leitformen der Saprobität für die Biologische Gewässeranalyse.-Cour. Forsch. Inst. Senckenberg Frankfurt / Main 21, 1-5 McIntosh, R. P., 1967, An Index of Diversity and the Relation of Certain Concepts of Diversity, Ecological Society of America, Ecology, Vol. 48, No.3, Metcalfe, J. L., 1989, Biological Water Quality Assessment of Running Waters Based on Macroinvertebrate Communities: History and Present Status in Europe, Environmental Pollution., 60,

212 183 KAYNAKLAR (Devamı) Meyer, D., 1987, Makroskopisch- Biologische Feldmethoden zur Wassergütebeurteilung von Fliegewässern, 3. Auflage, A.L.G., 6, 3000, Hannover, 140 p. Mısırlıolu,. M., 1995, Porsuk Çayı nda Ephemeroptera Faunasının Mevsimsel Daılıı, Yüksek Lisans Tezi,Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 30s.(Yayımlanmamı). Miltner, R. J. and Edward, T. R., 1998, Primary Nutrients and the Biotic Integrity of Rivers and Streams, Freshwater Biology, 40: Morse, J. C., 1983, Proceedings of the Fourth International Symposium on Trichoptera, South Carolina, Junk Publishers.486 p. Mula li Çevre Durum Raporu, 1998, Mula l Valilii, l Çevre Müdürlüü, Hamle Matbaası, Mula, 268 s. Narin, Ö. N., ve Tanatmı, M., 2004, Gönen (Balıkesir) ve Biga (Çanakkale) Çayları nın Ephemeroptera (Insecta) Limnofaunası, BAÜ Fen Bil. Enst. Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, Nilsson, A., 1996, Aquatic Insects of North Europe (A Taxonomic Handbook) Volume I, Apollo Books, Stensrup, Denmark, 274p. Nilsson, A., 1997, Aquatic Insects of North Europe (A Taxonomic Handbook) Volume II, Apollo Books, Stensrup, Denmark, 440p.

213 184 KAYNAKLAR (Devamı) Ometo, J. P. H. B., Martinelli, L. A., Ballester, M. V., gessner, A., Krusche, A. V., Victoria, R. L. and Williams, M., 2000, Effects of Land Use on Water Chemistry and Macroinvertebrates in two streams of the Piracicaba River Basin, South-East Brazil, Freswater Biology, 44: Onaran, M. A., 2004, Een Çayı (Fethiye-Mula) Balık Faunasının Aratırılması, Yüksek Lisans Tezi,Mula Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 76 s. (Yayımlanmamı). Öz, N., and Sengörür, B., 2004, The Determining of Water Quality with Biotic Indices in the Melen River and its Tributaries, Fresenius Environmental Bulletin, Vol. 13, No 1, Pennak, W. R., 1952, Freshwater Invertebrates of USA, New York, 709 p. Plafkin, J. L., Barbour, K. D., Gross, S. K. and Hughes, R. M., 1989, Rapid Bioassesment Protocols for use in Streams and Rivers, Benthic Macroinvertebrates and Fish, EPA/444/ , Office of Water Regulations and Standards, U.S. Environmental Protection Agency, Washington, D.C. Quigley, M., 1977, Invertebrates of Streams of Rivers. A Key to dentification. Edward Arnold Publisher, London, 84 p. Resmi Gazete, 1988, Su Kirlilii Kontrolü Yönetmelii (SKKY), Sayı: 19919, Ankara.

214 185 KAYNAKLAR (Devamı) Roldon, G., 1980, Limnological Studies of Four Different Neotropical Ecosystems with Special Reference to their Ephemeroptera Fauna, Kassel, 120 p. Sager, P. M., 1986, The Effects of Floods on the Invertebrate Fauna of a Large Unstable Braided River, N. Z. J. Mar. Freshwat. Res. 20: Schoenemund, E., 1930, Die Tierwelt Deutschlands, Jena Verlag von Gustav Fischer, Deutschland, 108 p. Schrimgeour, G. J. and Winterbourn, M. J., 1989, Effects of Floods on Epiliton and Benthic Macroinvertebrate Populations in an Unstable New Zealand River, Hydrobiologia, 171: Schumacker, H., 1970, Die Tierwelt Deutschlands Ephemeroptera, Germany,180 p. Sedlag, U.,1986, nsekten Mitteleuropas, Stuttgart,408 p. Simi, V. and Simi, S., 1999, Use of the River Macrozoobenthos of Serbia to Formulate a Biotic Index, Hydrobiologia 416: 51-64, Sipahiler, F., 2000a, Türkiye Trichoptera (Insecta) Faunasının Özellikleri ve Endemik Türlerin Listesi, Kırsal Çevre Yıllıı, Ankara, s. Sipahiler, F., 2000b, Camili Bölgesinin Faunistik Özelliklerinin ncelenmesi: Trichoptera (Insecta), Kırsal Çevre Yıllıı, Ankara, s.

215 186 KAYNAKLAR (Devamı) Sladecek, V., 1973, System of Water Quality from the Biological point of View.- Arch. Hydrobiol. Beih. Ergebn. Limnol. 7, Smith, A., Bode, R. W. and Kleppel, G. S., 2006, Biological Indicators, Elsiver Publications, (Article in Pres) Sowa, R., Soldan T., and Kazancı N., 1986, Rhithrogena pontica sp.n. (Ephemeroptera:Heptageniidae) from Turkey, Aquatic Insects, Vol. 8, No.2, SPSS INC, 2004, SPSS Proffessional Statistics 13.0 SPSSINC, Chicago Stevens, R. J. and Laughlin R. J., 1994, Determining Nitrogen-15 in Nitrite or Nitrate by Product Nitrous Oxide, Soil. Sci. Am. J., 58: Stobbe, H., 1985, Bestimmungsschüssel für Libellen Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtung, Hamburg, 50 p. Stribling, J.B., Jessup, B.K., White, J.S., Boward, D., Hurd, M., 1998, Development of a Benthic Index of Biotic Integrity for Maryland Streams, Report no. CBWP-EA-98-3, 62 p. Sukatar, A., Yorulmaz, B. Ayaz, D., ve Barlas, M., 2004, Emiralem Deresinin (zmir-menemen) Bazı Fiziko-Kimyasal ve Biyolojik Özelliklerinin ncelenmesi Ulusal Su Günleri Sempozyumu, zmir

216 187 KAYNAKLAR (Devamı) engül, F., ve Türkman, A., 1991, Su ve Atıksu Analizleri, Dokuzeylül Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Çevre Mühendislii Bölümü, zmir, 157 s. Tanatmı, M., 1993, Sakarya Nehir Sistemi Ephemeroptera Limnofaunasının Tespiti ve Yayılıları, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 136 s..(yayımlanmamı). Tanyolaç, J., 2000, Limnoloji (2. Baskı), Hatipolu Yayınevi, Ankara, 237 s. Tademir, M., ve Göksu, Z. L., 2001, Asi Nehri nin (Hatay, Türkiye) Bazı Su Kalite Özellikleri, E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt 18, Sayı(1-2): Tercedor, A. J., Picaso-Munoz, J., Zamora-Munoz, C., 1995, Relationships Between the Distribution of Mayfly Nymphs and Water Quality in the Guadalquivir River Basin(Southern Spain), Current Directions in Research on Ephemeroptera, 4 : Tercedor, J. A., 1983, Ephemerella (Chitonophora) ikonomovi nevadensis n. ssp. de Sierra Nevada, Espana (Ephemeroptera: Ephemerellidae). Bolletin Asoc. Esp. Entom., 6 (2): Tercedor, J. A., 1990, Life Cycle and Ecology of Mayflies From Sierra Nevada (Spain), IV. Bolletin Asoc. Esp. Entom.,

217 188 KAYNAKLAR (Devamı) Tonguç, A., 2004, Een Çayı (Kocaçay-Mula) nın Fiziko-kimyasal Özellikleri ile Ephemeroptera (Insecta) Faunasının ncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Mula Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 133 s. (Yayımlanmamı). Tosun, S., 2005, Een Çayı (Kocaçay-Mula) nın Su Kalitesinin Fizikokimyasal ve Biyolojik Yönden ncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Mula Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 163 s. (Yayımlanmamı). Ulmer, G., 1961, Die Süsswasserfauna Deutschlands, Trichoptera, Berlin, 201 p. Uyanık, S., Yılmaz, G., Yesilnacar, M. I., Aslan, M., and Demir, Ö., 2005, Rapid Assesment of River Water Quality in Turkey using Benthic Macroinvertebrates, Fresenius Environmental Bulletin, Vol 14, No 4, Van Wijk, F. S., De la Haye M. A.A., Hehenkamp, M. J., Velde, I. A., de Bruin E. F. L. M. and Schelleman F.J.M., 2003, Uygulama El Kitabı; Su Çerçeve Yönergesi nin Türkiye de Uygulanması, Project Number: , Gronmij Advies & Techniek bv, Vestiging Utrecht Houten, 32 p. Wallace, I. D., Wallace, B. and Philipson, G. N., 1990, A Key to the Case- Bearing Caddish Larvae of Britain and Ireland, Freshwater Biological Association, No. 51, 237 p.

218 189 KAYNAKLAR (Devamı) Water Framework Directive (WFD), 2000, Directive of the European Parliament and of the Council (establishing a framework for Community action in the field of water policy), Official Journal of the European Communities, 327/1, 72 p. Woodiwiss, F.S., 1964, the Biological System of Stream Classification used by the Trent River Board, Chemy. Indust., 11, Yeilnacar, M. I., and Uyanık, S., 2005, Investigation of Water Quality of the World s Largest Irrigation Tunnel System, The Sanlıurfa Tunnels in Turkey, Fresenius Environmental Bulletin, Vol. 14, No 4, Yorulmaz, B., Barlas, M., Özdemir, N., ve Yılmaz, F., 2003, Dalaman Çayı (Mula) Su kalitesinin Biyolojik Olarak Deerlendirilmesi, XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Elazı. Zamora-Munoz, C. and Tercedor, A. J., 1996, Bioassessment of Organically Polluted Spanish Rivers, Using a Biotic Index and Multivariate Methods, J. N. Am. Benthol. Soc., 15(3) Zelinka, M. and Marvan, P., 1961, Zur Präzisierung der biologischen Klassifikation der Reinheit flieender Gewässer.- Arch. Hydrobiol. 57:

219 190 EKLER Dugesia sp. Theodoxus danubialis (C. Pfeiffer, 1828) Ancylus fluviatilis O.F. Müller, 1774 kabuu Gammarus sp.

220 191 Baetis alpinus (Pictet, 1843) Baetis melanonyx (Pictet, 1843) Baetis rhodani (Pictet, 1843) Perla marginata (Panzer, 1799) Protonemura intracata (Ris, 1902

221 192 Elmis sp. Hydropsyche contubernalis McLachlan, 1865 Hydropsyche siltalai Doehler, 1963 Hydroptila sp. yuvası. Crunoecia irrorata (Curtis, 1834) yuvası

222 193 Lepidostoma hirtum (Fabricius, 1775) ve yuvası Rhyacophila septentrionis McLachlan, 1865 Limnophora sp. Chironomus sp. Chrysopilus erythrophthalmus Loew, 1840 Oxycera pardalina Meigen, 1822

223 194 Tabanus sp. Tipula sp. Simulium sp.