Adıyaman İlinde Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesinin Durum Analizi

Transkript

1 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Adıyaman İlinde Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesinin Durum Analizi Şeyda İPEKÇİOĞLU1 Ahmet ÇIKMAN1 1GAP Toprak - Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Şanlıurfa 2Doğu Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü,Adana, Tali MONİS1 talimonis@hotmail.com Yasemin VURARAK2 yvurarakl@hotmail.com Özet Gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda tarım sektörü bugün ekonominin önemli bir sektörü olma özelliğini korumaktadır. Hatta bu ülkeler için yapılan bazı değerlendirmelerde, bunların ekonomilerinin gelişebilmesinin önemli ölçüde tarım sektörünün gelişmesine bağlı olduğu belirtilmektedir. Tarımsal kalkınmada yeni tarım tekniklerinin doğru kullanımının sağlanarak, kaynakların etkin kullanılarak ve yaygınlaştırılarak tarımsal üretimin arttırılmasında yayım önemli bir etkendir. Buna göre yayım üretim faktörü olarak insan kaynağının gelişimini sağlayarak, yeni teknolojilerin etkin kullanımında çok önemli bir rol oynamaktadır. Dolayısıyla yayım kırsal alan ve tarım sektörüne müdahale etmede kullanılan önemli bir politik araç durumundadır. Bu çalışma, TAR - GEL projesi kapsamında görev alan tarım danışmanlarının projenin amaçlarına ne kadar uygun faaliyette bulunduklarını, kendilerine yüklenen görevleri ne ölçüde yerine getirdiklerini, üreticilerin TAR -GEL projesi hakkındaki görüş ve düşüncelerini ortaya koyabilmek ve TAR - GEL projesinin işlevselliğinin daha da arttırılabilmesi amacıyla görüş ve önerilerde bulunmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmada 13 tarım danışmanı ve danışmanların çalıştıkları merkez köyler ile çalışma bölgesine giren köylerden seçilen 40 üretici ile anket çalışması yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Tarımsal Yayım, Tarım Danışmanları, Durum Analizi. Agricultural Extension Development Project State Analysis in the Adiyaman Province Abstract Today, Agricultural sector in many developing countries continues to be an important sector of the economy. Even in some assessments made for these countries, development of the economies of these countries is significantly linked to the development of the agricultural sector is stated. Publication is an important factor, by ensuring the correct use of new agricultural techniques in agricultural development, using resources effectively and by widespread to increase agricultural production. According to this, publication plays very important role providing human resource development as a factor of production, in effective use of new technologies.thus publication is an important political instrument used to intervene rural areas and agricultural sector. This study is made, agricultural consultants worked Tar-Gel project operate in how much appropriate to objectives of the project to what extent that they perform the tasks imposed upon them, to reveal views and opinions of manufacturers about TAR-GEL project and so that more improve TAR-GEL project of functionality to opinions and make suggestions İn the research,questionnaire was carried out with 40 manufacturers, selected 13 agricultural adviser and consultants working central villages villages within the study site. Keywords: Agricultural Extension, Agricultural Consultants, Situation Analysis 1. Giriş Dünya nüfusunun sürekli olarak artması beslenme konusunun geçmişte ve günümüzde olduğu gibi gelecekte de önemli bir sorun olacağını ortaya koymaktadır. Dünya nüfusunun hızlı artışına karşın beslenme kaynaklarının temini açısından stratejik öneme sahip olan tarım sektöründe tarım alanlarının artırılamaması, sektörde sahip olunan kaynakların daha verimli kullanımını zorunlu kılmaktadır. Kaynakların daha verimli bir şekilde kullanılması ise üreticilerin eğitim düzeylerinin artmasına, sorun çözme yeteneklerinin gelişmesine, kullandıkları mevcut tarım teknikleri ve teknolojilerine göre üstünlüğü kanıtlanmış teknikleri ve teknolojileri kullanmalarına bağlıdır (Özçatalbaş, 1999). Bu hedeflere ulaşılabilmesi ise tarımsal bilgi ve iletişim sisteminin en önemli unsurlarından birisi olan tarımsal yayım çalışmalarının etkin bir şekilde gerçekleştirilmesine bağlıdır. Tarımsal Yayım; Kırsal Kalkınmayı sağlayan en önemli bileşenlerden birisidir ve her ülke kendi şartlarına göre değişik tarımsal yayım modelleri geliştirmektedir. Yani, tarımsal yayım her ülkede değişik şekillerde ama mutlaka yürütülen bir hizmettir. Türkiye de de bugüne kadar değişik projelerle değişik tarımsal yayım stratejileri uygulanmıştır. Türkiye de kırsal yerleşimlerin kalkındırılması ve kırsal nüfusun yaşam koşullarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalar, Cumhuriyetin kuruluş yıllarına kadar gitmektedir. Cumhuriyetin kuruluşu ile başlayan modernleşme ve çağdaşlaşma hareketleri tarımda ve kırsal kesimde kalkınma çabalarında da etkisini göstermiştir. Nüfusun çok önemli bir 1150

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma bölümünün köylerde yaşadığı ve ekonominin ağırlıklı olarak tarıma dayandığı bu ortamda, tarımsal ve kırsal kalkınmanın ulusal kalkınmadaki rolü, kalkınma ve çağdaşlaşma çabalarında tarıma ve kırsal nüfusa özel bir önem verilmesini zorunlu kılmıştır. Türkiye de tarımsal yayım çalışmaları ile ilgili olarak mevcut problemleri gidermek üzere değişik dönemlerde uygulamaya konan kırsal kalkınma projeleri ve Tarımsal Yayım ve Uygulamalı Araştırma Projesi (TYUAP),Köy Grup Ziraat Teknisyenliği ile Eğitim ve Ziyaret Yaklaşımı tecrübe edilmiştir. Bu konuda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan projelerden birisi de üç yıl süreli pilot bir uygulama olan Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek ya da kamuoyunda bilinen adıyla 1000 köye 1000 Tarım Gönüllüsüdür. Projenin esası, çiftçiye hizmetin yerinde verilmesi, çiftçinin yerinde bilgilendirilmesi ve böylece çiftçinin gelir düzeyinin yükseltilmesi amacı ile Ziraat Mühendisi ve Veteriner Hekimlerden danışmanlık hizmeti satın alınmasına dayanmaktadır. Ancak 3 yıl süreli pilot bir proje olan Köy-Mer 31 Aralık 2006 tarihinde sona ermiştir. Köy Merkezli Tarımsal Üretime Destek Projesinden elde edilen deneyimler ışığında yayım hizmetlerinin daha aktif ve verimli bir şekilde köy ve beldelerde yürütülmesini sağlamak amacıyla 01 Ocak 2007 tarihi itibariyle Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesi ( Tar-Gel) uygulamaya konmuştur. Tarımsal Yayımı Geliştirme Projesi, Türkiye genelinde tarımsal yayım faaliyetlerini etkinleştirmek ve bilginin doğrudan çiftçiye ulaşabilmesini sağlamak amacını taşımaktadır. TARGEL Projesi kapsamında istihdam edilen sözleşmeli personel köy ve beldelerde hizmet verecek olup, il/ilçe merkezlerinde görevlendirilmeyecektir. Sözleşmeli elemanlar Tarım il/ilçe Müdürlüğü sorumluluğunda, çalımsa bölgeleri içerisinde tarımsal yayım hizmetlerini yürüteceklerdir. Bu çalışma, TAR - GEL projesi kapsamında görev alan tarım danışmanlarının projenin amaçlarına ne kadar uygun faaliyette bulunduklarını, kendilerine yüklenen görevleri ne ölçüde yerine getirdiklerini, üreticilerin TAR -GEL projesi hakkındaki görüş ve düşüncelerini ortaya koyabilmek ve TAR - GEL projesinin işlevselliğinin daha da arttırılabilmesi amacıyla görüş ve önerilerde bulunmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmada Adıyaman iline bağlı 13 tarım danışmanı ve danışmanların çalıştıkları merkez köyler ile çalışma bölgesine giren köylerden seçilen 40 üretici ile anket çalışması yapılmıştır. Araştırmada, anket uygulanması suretiyle veri sağlanmış ve bu veriler istatistikî değerlendirme yöntemleriyle değerlendirilmiştir yılı Haziran-Aralık döneminde yürütülen çalışmada sözleşmeli elemanların kendileri ile ve çiftçilerle olmak üzere iki ayrı grup anket uygulanmış ve her biri ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Anketle alınan tüm verilerin değerlendirilmesiyle, TARGEL projesinin bundan sonraki sürecinde proje etkinliğinin artırılması çalışmalarında yararlanılabilecek önemli bulgular olduğu düşünülmektedir. 2. Materyal ve Metot Çalışmada kullanılan materyali anketle toplanan veriler oluşturmuştur. Sözleşmeli mühendis/veterinerlerin performanslarının ve uygulamadan kaynaklanan problemlerin tespiti için: sözleşmeli mühendis/veterinerlerin görev yaptığı köy/beldedeki çiftçiler ve sözleşmeli mühendis/veterinerler ile görüşme yapılmıştır. Çalışmanın materyali, bu hedef grupların her biri için ayrı olarak hazırlanmış çiftçi anketi, ve sözleşmeli mühendis/veteriner anketi olmak üzere iki ayrı anketle toplanmıştır. Çalışmanın örnek büyüklüğü belirlenirken sözleşmeli mühendis/veterinerlerin görev yaptığı köy sayısının en az 1/5 inde anket yapılması esas alınmıştır. Bu kapsamda araştırmada 13 tarım danışmanı ve danışmanların çalıştıkları merkez köyler ile çalışma bölgesine giren köylerden seçilen 40 üretici ile anket çalışması yapılmıştır. Araştırma kapsamında yer alan işletmelerdeki üreticiler için doldurulan anket formları tek tek incelenmiş, gerekli kontrol, tamamlama ve düzenleme işlemleri yapıldıktan sonra, yaygın olarak kullanılan istatistik paket programlarından birinde veri tabanı oluşturulmuştur. Oluşturulan veri tabanına anket verileri kontrollü bir şekilde girilmiştir. Hazırlanan veri tabanına göre tablolar oluşturulmuştur. Uygulanan anketlerden elde edilen yatay kesit veriler, SAS paket program ile değerlendirmeye tabi tutulmuştur. 3. Bulgular 3.1 Sözleşmeli Mühendis/Veterinere ilişkin Genel Bilgiler Sözleşmeli mühendis/veterinerlerin 57 sinin erkek, 43 ünün kadın olduğu, personelin 57 sinın evli, 43 ünün da bekâr olduğu belirlenmiştir. Personelin 100 ü Ziraat Mühendisi olduğu belirlenmiştir. Personelden, köyde/beldede nerede ikamet ettikleri hakkında bilgiler de alınmış ve verdikleri cevaplara göre dağılımları çizelge 3.1 de verilmiştir. Çizelge 3.1. Sözleşmeli Personelin Köy/Beldede ikamet Ettiği Yer İkamet Ettiği Yer Yüzde () Köy evi 7.14 Köy Tarım Merkezi Lojmanı Sağlık Bakanlığı Lojmanı Milli Eğitim Bakanlığı Lojmanı Kira Günübirlik gidip geliyorum

3 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Personelin 93 ü muhtarlıkta/belediyede bir oda tahsis edildiğini, 7 si köydeki evinde hizmet verdiğini ifade etmiştir. Çizelge 3.2 Sözleşmeli Personelin Büro olarak kullandığı yer Büro olarak kullandığı yer Yüzde() Köy evi 7.14 Muhtarlıkta / Belediyede bir oda tahsis edildi Köy Tarım Merkezi binası Personelin 93 ü muhtarlıkta/belediyede bir oda tahsis edildiğini, 7 si köydeki evinde hizmet verdiğini ifade etmiştir. Sözleşmeli personele, kullandıkları büroda telefon imkânlarının olup olmadığı, telefon imkânı varsa çeşidi ve internet imkânlarının olup olmadığı da sorulmuştur. Personelin 100 ü telefon imkânının olduğunu ifade etmiştir. Telefon imkânına sahip olan personelin 43 ü sabit telefon, 57 si mobil telefon kullandığını belirtmiştir. Ayrıca kullandıkları büroda internet imkânının olup olmadığı da personele sorulmuş, 36 sı evet, 64 ü hayır cevabını vermiştir. Sözleşmeli personele, maaşları haricinde ek ödeme alıp almadıkları ve aldıkları araştırılmış, 21 inin ek ödeme aldığı, 79 unun ise ek ödeme almadığını belirlenmiştir. Ek ödeme aldığını belirten kişilerin ulaşım harcamaları aldıklarını belirtmişlerdir. Personelin, göreve başladığı dönemde konut sorunu yasayıp yasamama durumları da araştırma kapsamında incelenmiş olup, 86 sı evet, 14 ü hayır cevabını vermişlerdir (Çizelge 3.3). Çizelge 3.3 Sözleşmeli Personelin Çalışma alanıyla ilgili görüşü Görev alanınız dışındaki çevre köylerden de çiftçi talebi gelme durumu Evet () Hayır () Mesleğiniz dışında ilave olarak üstlendiğiniz görevler var mı? Kullandığınız büroda telefon imkanı var mı? Büronuzda internet erişiminiz var mı? Maaşınız haricinde ek ödeme yapılıyor mu? Göreve başladığınızda köyde/beldede konut sorunu yaşadınız mı? Personele Hizmet bölgenizle ilgili olarak size göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur sorusu yöneltilmiştir. Personelin 43 ü Bir köy/belde ile sınırlı olmalı, diğer 43 ü görev yeri sadece beldeler olmalı ve 14 ü ise hizmet alanımız birden fazla köy/beldeyi içine almalı cevabını vermiştir(çizelge 3.4). Çizelge 3.4 Sözleşmeli Personelin hizmet bölgesi görüşü Hizmet bölgesi görüşü Yüzde () Bir köy/belde ile sınırlı olmalı Görev yeri sadece beldeler olmalı Hizmet alanımız birden fazla köy/beldeyi içine almalı Sözleşmeli Mühendis/Veterinerin Çiftçilerle Olan ilişkileri Sözleşmeli mühendis/veterinere, görev alanında ikamet ettiği köy/beldelerde yasayan çiftçilerden herhangi bir talep gelip gelmediği sorusuna, 94,4 ü talep geldiği, 5,6 sı ise talep gelmediği seklinde cevap vermiştir. Çiftçilerin sözleşmeli personelden talep ettiği konular araştırılmış, belirtilen konular içerisinde en fazla bitkisel üretim ve zirai mücadele, konularında olmuştur. Personel Köy muhtarı/belediye Başkanı ile olan ilişki durumları incelendiğinde büyük çoğunluğunu Çizelge 3.5. Sözleşmeli Personelin Köy muhtarı/belediye Başkanı ile olan iliksileri İlişki durumu Göreve başlanan zamanda () Şu anda () Yok Zayıf İyi Çok iyi Çiftçilerin Genel Durumu Çiftçilerin yaş durumu Ankete katılan üreticilerin 4,9, yas arasında, 29,3 oranla yas arasında, 34,1 oranla yas arasında, 26,8 oranla yas arasında 4,9 oranla 61 ve yukarısı yas arasında olduğu belirlenmiştir. Ankete katılanların büyük çoğunluğunu orta yas grubu bireyler oluşturmaktadır. 1152

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 3.6. Çiftçilerin yaş durumu Yaş aralığı Yüzde () Eğitim durumu Ankete katılanlara öğrenim durumunuz nedir diye sorulduğunda 2 oranla okuma-yazma bilmiyor, 12 oranla okur-yazar, 56 oranla ilkokul, 17 oranla ortaokul, 10 oranla lise, 2oranla üniversite olarak belirlenmiştir. Çizelge 3.7. Çiftçilerin öğrenim durumu Çiftçinin öğrenim durumu Yüzde () Okur-yazar değil 2.44 Okur-yazar İlkokul Ortaokul =Lise =Üniversite Çiftçilerin Sözleşmeli Mühendis/Veterinerler İle Olan İlişkileri Yayım elemanlarının mesleki yönden yeterli olmamalarının üreticiler üzerinde güven duygusu yaratamamalarına neden olduğu 1989 yılında (Gürgen) yapılan çalışmada ortaya konmuştur. Üreticilere memnuniyet düzeyleri ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Üreticileri i günün her saatinde danışmanlara ulaşabildiklerini belirtmişlerdir i sözleşmeli mühendis/veterinerin vermiş olduğu bilgiyi karşılayamadıklarını, si üç yılın sonunda sözleşmeli mühendis/veterinerin köyünde hizmet vermeye devam etmesini istemektedir, si sözleşmeli mühendis/veteriner tarafından tarım bakanlığı desteklemeleri konusunda bilgi aktarıldığını ve sı bu desteklemelerden yararlandığını belirtmiştir. Üreticilerin si sözleşmeli mühendis/veteriner göreve başladıktan sonra toprak analizi yaptırmadığını, u tarım kredileri konusunda sözleşmeli tarım elemanının çalışmasının olmadığını, si hayvan hastalık ve zararlıları ile ilgili sorunlarında danışmanın zamanında müdahale etmediğini belirtmektedir. Üreticilerin u diğer kurum ve kuruluşlarla olan sorunlarının çözümünde sözleşmeli mühendis/veteriner kendilerine yardımcı olmadığını, sı ise sözleşmeli mühendis/veteriner tarafından ev ekonomisi çalışmaları yapılmadığını belirtmiştir (Çizelge 3.8). Yayım elemanlarının mesleki yeterliliklerini ortaya koyan önemli bir unsur, yayım elemanlarının üreticilerin öncelikli olarak önem verdikleri konulara uygun yayım faaliyetleri gerçekleştirme konusundaki yeterlilikleridir (Oakley ve Garforth), Çiftçilere sözleşmeli teknik personel sisteminden önce ve sonra köyünüzde/beldenizde tarımsal açıdan değişimler olma durumu ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Çiftçilerin si ürün çeşitliliğinin artmadığını, si toprak analizi sayısının artmadığını, ü sertifikalı tohum, fide kullanımının, nu tarımsal kredi kullanımı ve desteklemelerden faydalanan çiftçi sayısının artmadığını, sı çiftçi organizasyonlarının oluşturulmadığını, u ise depolama, ambalajlama konularında bilinçlenme olmadığını belirtmiştir (Çizelge 3.9). Yayım elemanlarının geniş bir bölgede görev yaptıkları durumlarda özellikle yayım elemanlarının sayılarının yetersiz oluşu, ulaşım ve konaklama imkanlarının sınırlı oluşu, sistematik çalışma programlarının eksik oluşu gibi unsurlar yayım elemanları ve çiftçiler arasında yakın ve düzenli ilişkilerin kurulmasını engellemektedir (Benor ve ark., 1984). 1153

5 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 3.8. Çiftçilerin Sözleşmeli Mühendis/Veterinerler İle Olan İlişki düzeyi Çiftçilerin Sözleşmeli Mühendis/Veterinerler İle Olan İlişki düzeyi Evet Hayır Sözleşmeli mühendis/veterinere günün her saatinde bilgi almak için ulaşabiliyor musunuz? Sözleşmeli mühendis/veterinerin size vermiş olduğu bilgiyi tarımsal mühendis/ veterinerin karşılayamadığınız oldu mu? Üç yılın sonunda sözleşmeli mühendis/veterinerin köyünüzde hizmet vermeye devam etmesini ister misiniz? Tarım Bakanlığı desteklemeleri konusunda sözleşmeli mühendis/veteriner tarafından bilgi verildi mi? Tarım Bakan. Çiftçilere sağladığı desteklemelerden yararlandınız mı? Sözleşmeli mühendis/veteriner köyünüz/beldenizde göreve başladıktan sonra toprak analizi yaptırdınız mı? Tarım Kredileri konusunda sözleşmeli tarım elemanının çalışması oldu mu? Hayvan hastalık ve zararlıları ile ilgili sorunlarınızda danışman zamanında müdahale ediyor mu? Diğer kurum ve kuruluşlarla olan sorunlarınızın çözümünde Sözleşmeli mühendis/ veteriner sizlere yardımcı oldu mu? ( Eğitim, Sağlık, Yol, Su, Elektrik, Telefon vs) Sözleşmeli mühendis/veteriner tarafından ev ekonomisi çalışmaları yapılmakta mıdır? Çizelge 3.9. Çiftçilerin Sözleşmeli Mühendis/Veterinerler İle ilgili görüşleri Sözleşmeli teknik personel sisteminden önce ve sonra köyünüzde/beldenizde tarımsal açıdan değişimler oldu mu? Evet Hayır Ürün çeşitliliği arttı Toprak analizi sayısı arttı Sertifikalı tohum, fide kullanımı arttı Bilinçli tarımsal ilaçlama yapılmaya başlandı Sulama yöntemleri ile ilgili bilinçlenme oldu Tarımsal kredi kullanımı arttı Desteklemelerden faydalanan çiftçi sayısı arttı Çiftçi organizasyonları oluşturuldu Depolama, ambalajlama konularında bilinçlenme oldu Diğer Bilmiyorum 4. Sonuç ve Öneriler Köy/beldelerde görevlendirilen TARGEL personelinin çoğunluğunun ev ve çalışma bürosuna, lojman, telefon, internet bağlantısı, bilgisayar ve diğer teknolojik araç-gereçlere sahip olmadığı belirlenmiştir. Projenin sağlıklı yürütülmesi açısından söz konusu ihtiyaçların tamamlanmasına yönelik çalışmaların ivedilikle ve etkin şekilde yapılmasının yarar sağlayacağı görülmektedir. Köyde ikamet etme zorunluluğunun uygulamada sorun yarattığı ve projenin verimliliğine katkısının olmadığı görülmektedir. Bu gerekçe ile köyde ikamet zorunluluğunun mesai saatleri ile sınırlı tutulmasının yeterli olacağı anlaşılmakta ve değerlendirilmesi gerektiğine inanılmaktadır. TARGEL personelinin meslek dalı itibarı ile bazı konularda (tedavi-ilaç, fide, fidan, tohum vb. temini) yetki sınırlaması olması nedeni ile çiftçinin personelden yararlanma düzeyi de düşük kalmaktadır. Tarım Müdürlükleri koordinasyonunda tarımsal girdi temini ve dağıtımı konularında yetkilendirilmeleri önem taşımaktadır. Çiftçi eğitim ve yayım amaçlı proje ve demonstrasyonlarda gerekli kaynağın temin edilmesi projenin etkinliği açısından yarar sağlayacaktır. TARGEL personelinin ilçe tarım müdürlüklerinin bazı çalışmalarında istihdam edilmeleri (ÇKS, kuraklık, asılama vb.) nedeni ile personelin kendisinin yürütmesi gereken eğitim-yayım faaliyetlerinde bazı aksaklıklar olmaktadır. Özellikle ilçe müdürlüklerinin yapısal eksiklikleri de göz önüne alınarak ortaya çıkan bu olumsuz durumun giderilmesi gereği bulunmaktadır. Bazı illerde yöneticilerle personel arasında bazen sorunlar yaşanabildiği, sözleşmelilik durumunun zaman zaman tehdit 1154

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma unsuru olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu tarz yaklaşımlar TARGEL personelinde motivasyon eksikliği yaratmakta ve is etkinliğinde azalma oluşturabilmektedir. TARGEL personelinin eğitim ihtiyacı, çalıştığı bölgenin tarımsal yapısına ve çiftçi taleplerine göre tanımlanarak karşılanmalıdır. Göreve başlamadan önce atandığı bölgenin tarımsal özelliklerine göre temel eğitime tabi tutulmalarının yarar sağlayacağı düşünülmektedir. Kaynaklar BENOR, D., J.Q. HARRISON, M. BAXTER, Agricultural Extension: The Training and Visit System, The World Bank, Washington, D.C. GÜRGEN, Y., 1989, Aşağı Seyhan Sulama Proje Alanı na Götürülen Yayım Hizmetlerinde Öncelik Verilen Konular, Başlıca Sorunlar ve Nedenleri, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi Cilt:4, Sayı:4, OAKLEY, P., C. GARFORTH, Guide to Extension Training, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. 1155