F1 Hibrit Sebze Çeşit Geliştirme ve Kamu Özel Sektör İşbirliği Projesi Etki Değerleme Alt Projesi Sonuç Raporu

Transkript

1 F1 Hibrit Sebze Çeşit Geliştirme ve Kamu Özel Sektör İşbirliği Projesi Etki Değerleme Alt Projesi Sonuç Raporu Dr. M. Emin ERGÜN (Koordinatör) Prof. Dr. Süleyman ERKAL Uz. Mustafa ÖZTÜRK Dr. Filiz PEZİKOĞLU Betül SAYIN Ahmet YULAFÇI Mine UÇAR Sevgi MUTLU Bekir DEMİRTAŞ F 1 Hibrit Sebze Çeşit Geliştirme ve Kamu-Özel Sektör İşbirliği Projesi kapsamında etki değerleme çalışması yapılması planlanmış, bu amaçla alt proje yürütülmüştür. Proje başlangıç yılında Ülkemizdeki sebze tohumculuğunun mevcut durumunu belirlemek amacıyla sörvey çalışmaları yapılmış, projenin son yılında ortaya çıkan çeşitlerin etkilerini belirlemek planlanmıştır. Ancak ana projenin başlangıcında yeni çeşit geliştirmek planmış olmasına rağmen, daha sonraki aşamada özel sektörün de ihtiyaçları dikkate alınarak yarı yol materyali geliştirmek ana amaç olarak benimsenmiştir. Yeniden belirlenen proje hedefleri doğrultusunda etki değerleme alt projesinin de hedefleri değişmek zorunda kalmıştır. Zira, elde edilen yarı yol materyallerinden özel sektör tarafından geliştirilecek çeşitlerin piyasaya sunulması ve bunların durumlarının incelenmesi belirli bir zamanı gerektirmektedir. Bu nedenle elde edilen ve edilecek olan çıktıların etki değerlemesinin daha sonraki yıllarda yapılması gerekmektedir. Bu gelişmeler dikkate alınarak etki değerleme alt projesi kapsamında iki çalışma yürütülmüştür. Birinci aşamada ana projede görev alan Araştırma Enstitülerinde proje çerçevesinde araştırıcı personel ve araştırma alt yapısındaki gelişmeler incelenmiş, ikinci aşamada projede görev alan Özel Sektör Tohum Firmaları ile anket çalışması yapılarak projenin katkıları ve devamı halindeki düşünceleri belirlenmeye çalışılmıştır. F 1 Hibrit Sebze Çeşit Geliştirme ve Kamu-Özel Sektör İşbirliği Projesi çerçevesinde Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren ve projede görev alan araştırma enstitüleri ve araştırıcı elemanlara yönelik yürütülen anket çalışmaları sonucu elde edilen veriler aşağıda irdelenmiştir. Projede görev alan araştırmacılara proje süresince elde ettikleri kazanımlarını belirlemek amacıyla yöneltilen sorulara alınan yanıtlar 1-5 skalasına göre değerlendirilmiştir (Çizelge1). Elde edilen verilere göre araştırmacıların; deneyimlerinin arttığı, mesleki bilgi düzeylerinin yükseldiği, özel sektör hakkında daha fazla bilgi sahibi oldukları, özel firmalarla iletişimlerinin arttığı, yeni projeler geliştirdikleri ve enstitülerin çalışma koşullarının iyileştiği belirlenmiştir. Yurt içi eğitim imkanlarından yararlanma ve uluslar arası yayın yapmada orta derecede geliştiklerini ifade etmişler, yurt dışı eğitim olanaklarından yeterince yararlanamadıklarını belirtmişlerdir. Çizelge 1. Projede görev alan araştırmacıların kazanımları Konular 1-5 skalası Özel sektör hakkında bilgi düzeyim arttı 3,8 Özel firmalarla iletişim imkanlarım gelişti 3,6 Mesleki bilgi düzeyim arttı 4,1 Deneyimim arttı 4,1

2 Enstitüdeki çalışma koşulları iyileşti 3,3 Yurt içi eğitim imkanlarından yararlandım 3,0 Yurt dışı eğitim imkanlarından yararlandım 1,3 Yeni projelere adım atmam sağlandı 3,6 Uluslararası yayın yapabilmeme olanak sağladı 2,5 (5) çok iyi; (4) iyi; (3) orta-tarafsız; (2) kötü; (1) çok kötü Projede görev alan araştırıcılardan bazı konulardaki bilgi düzeylerinin proje başlangıcı ve proje sonrası durumlarını 1-5 skalasına göre değerlendirmeleri istenmiştir (Çizelge 2). Projede görev alan araştırıcıların başlangıç düzeyine göre ortalama %33 gelişme gösterdikleri, en fazla gelişmeyi Polen Transferi konusunda sağladıkları belirlenmiştir. Biyotik ve Abiyotik Stres Koşullarına Dayanıklılık ile Hastalık Testleme konusunda da önemli gelişmeler sağlandığı belirlenmiştir. Çizelge 2. Araştırıcıların Bilgi Düzeyindeki Gelişmeler: 1-5 skalası Araştırmacıların Bilgi Düzeyi Proje Başlangıcı Proje Sonrası % değişim Sebze Yetiştiriciliği 3,4 4,2 31 Melezleme 3,0 4,0 33 Moleküler Biyoloji 2,1 2,9 38 Sebze Hastalık ve Zararlıları 3,1 3,9 26 Biyotik ve Abiyotik Dayanıklılık 2,9 4,0 38 Polen Transferi 2,4 3,4 42 Hastalık Testleme 2,7 3,7 37 ORTALAMA 2,8 3,7 32 (5) çok iyi; (4) iyi; (3) orta-tarafsız; (2) kötü; (1) çok kötü Proje süresince değişik zamanlarda farklı yerlerde gerçekleştirilen 13 adet eğitime katılan araştırıcılar bu eğitimlerden oldukça fazla yararlanmışlardır (Çizelge 3). 1-5 skalasına göre yapılan değerlendirmede tüm eğitimlerin genel ortalaması 4 olup, katılımcılar tarafından iyi olarak değerlendirilmektedir. Çizelge 3. Eğitimlerden yararlanma durumu Eğitim Konusu 1-5 skalası Uygulamalı Hibrit Çeşit Islahı Kursu-MERSİN 4,7 Hibrit Çeşit Islahında Biyoteknoloji Kullanımı Kursu-ADANA 4,0 Hibrit Çeşit Islahında Biyoteknoloji Kullanımı Kursu-ANTALYA 3,9 Tohum Teknolojisi Kursu-İZMİR 4,2 Tohum Teknolojisi Kursu-ANKARA 4,0 Uygulamalı Hibrit Çeşit Islahı Kursu- ANTALYA 3,9 Sebze Islahında Moleküler Markırların Kullanımı Uygulama Kursu I-ADANA 4,0 Sebze Islahında Moleküler Markırların Kullanımı Uygulama Kursu I-BURSA 3,0 Sebze Islahında Moleküler Markırların Kullanımı Uygulama Kursu-II ANT. 3,5 Sebze Islahında Genom Analizleri ve Moleküler Haritalama- İZMİR 4,0

3 Uygulamalı Biyotik Dayanıklılık Islahı Kursu-ANTALYA 4,2 Sebze Islahında Biyotik ve Abiyotik Dayanıklılık Islahı Kursu -ANTALYA 4,1 Sebze Islahına Yeni Başlayanlar İçin Uygulamalı Hibrit Çeşit Islahı Kursu ANT. 4,7 (5) çok iyi; (4) iyi; (3) orta-tarafsız; (2) kötü; (1) çok kötü Farklı kuruluşlarda ve çok sayıda araştırıcı tarafından yürütülen projenin koordinasyonuna ilişkin 1-5 skalasına göre yapılan değerlendirmelerde ortalama 2.8 rakamı elde edilmiş olup, bunun koordinasyonda bazı eksiklerin ve aksamaların olduğu şeklinde yorumlanması gerektiği düşünülmektedir (Çizelge 4). Çizelge 4. Proje koordinasyonuna ilişkin görüşleriniz Proje koordinasyonuna ilişkin görüşler 1-5 skalası Genel Koordinasyon sorunsuz işlemektedir 2,6 Genel koordinatör-araştırmacı bilgi alışverişi yeterli düzeydedir 2,5 Teknik koordinasyon sorunsuz işlemektedir 2,8 Proje ortağı firmalar ile işbirliği istenen düzeydedir 2,9 Firmalar kamu ıslah araştırmacıları ile bilgi alışverişinde bulunmaktadır 2,9 Bu proje, proje ortağı firmaların ıslah çalışmalarına katkı sağlamıştır 2,8 Kamu araştırma kurumları arasındaki işbirliği istenen düzeydedir 3,0 Projede yer alan kamu araştırma kurumları ıslah çalışmaları hakkında bilgi alışverişinde bulunmaktadır 3,1 Bu proje, kamu araştırma kurumlarının ıslah çalışmalarına katkı sağlamıştır 2,7 (1) tamamen katılıyorum; (2) katılıyorum; (3) orta-tarafsız; (4) katılmıyorum; (5) hiç katılmıyorum Proje kapsamında ele alınan 8 sebze türünde Araştırma Enstitülerinin Gen Havuzundaki materyal sayısı iken proje sonunda 8,4 kat artarak e ulaşmıştır (Çizelge5). İlerde gerçekleştirilecek ıslah çalışmaları açısından Araştırma Enstitülerinin Gen Havuzundaki Materyal Sayısı bu kadar artmış olması son derece önelidir. Çizelge 5. Araştırma Enstitülerinin Gen Havuzundaki Materyal Sayısı (adet) Türler Proje başlangıcında Proje Bitiminde Artış (kat) Domates ,0 Biber ,6 Patlıcan ,4 Hıyar ,3 Kavun ,9 Karpuz ,0 Kabak ,6 Lahana ,6 TOPLAM ,4

4 Proje kapsamında ele alınan sebze türlerinden Domateste 2007 yılında 332 yarı yol materyali, 2008 yılında 2 saf hat elde edilmiştir. Biberde 2006 yılında 2, 2008 yılında 1 ve 2009 yılında 3 saf hat elde edilmiştir yılında Patlıcanda 1 saf hat, 2008 yılında 205 yarı yol materyali sağlanmıştır yılında Hıyarda 6, 2008 yılında 1 saf hat elde edilmiştir. Kavunda 2005 ve 2006 yıllarında 1 er adet saf hat elde edilmiştir (Çizelge 6). Çizelge 6. Türlere Göre Özel Sektöre Aktarılan Yarıyol Materyali/Saf Hat Sayısı Türler Domates 332 YY 2 SH Biber 2 SH 1 SH 3 SH Patlıcan 1 SH 205 YY Hıyar 6 SH 1 SH Kavun 1 SH 1 SH Karpuz Kabak Lahana Proje kapsamında türlere göre değişmekle beraber toplam 1271 adet polen transferi yapılmıştır (Çizelge7). Çizelge 7. Türlere Göre Özel Sektörle Yapılan Polen Transferi Sayısı Türler TOPLAM Domates Biber Patlıcan Hıyar Kavun Karpuz TOPLAM Yine proje kapsamında ağırlıklı olarak Domates olmak üzere 983 adet hastalık testlemesi gerçekleştirilmiştir (Çizelge 8). Çizelge 8. Türlere Göre Özel Sektörle Yapılan Hastalık Testleme Sayısı Türler TOPLAM

5 Domates Biber Patlıcan TOPLAM Araştırma Enstitüleri ile özel sektör tohum firmaları arasında 2004 yılında domates ve patlıcanda 1 er adet protokollü işbirliği yapılmıştır yılında domateste 1, 2007 yılında domateste 2, biber ve hıyarda 1 er adet protokollü işbirliği gerçekleştirilmiştir yılında domateste 2, biberde 3, karpuzda1, 2009 yılında ise domateste 2, biberde 1, patlıcanda 1, kavunda1 adet olmak üzere toplam 18 adet protokollü işbirliği yapılmıştır (Çizelge 9). Çizelge 9. Türlere Göre Özel Sektörle Yapılan Protokollü İşbirliği Sayısı (adet) Türler Domates Biber Patlıcan 1 1 Hıyar 1 Kavun 1 Karpuz 1 TOPLAM F 1 Hibrit Sebze Çeşit Geliştirme ve Kamu-Özel Sektör İşbirliği Projesinde yer alan 34 özel sektör tohum firması ile teknik konulardan oluşan bir anket çalışması yürütülerek firmaların proje hakkındaki görüş ve düşünceleri, proje uygulamaları, kamu-özel sektör işbirliği ve elde edilen sonuçlara yönelik görüş ve önerileri saptanmaya çalışılmıştır. Ankete katılan 10 firmadan projeyle ilgili elde edilen bilgiler aşağıda verilmiştir: Firmaların Projede görev alma nedenlerinin ilk sırasında hastalıklara dayanıklılık vb. konularda ıslah çalışması yapmak gelmektedir. Biyotik ve abiyotik testlemelerden yararlanmak ikinci neden olarak belirtilmiş, üçüncü sırada ise, ıslah konusunda eğitim almak yer almıştır. Projede görev aldıktan sonra firmada meydana gelen değişiklikler başlığı altına sorulan soruya verilen yanıtlar arasında Ar-Ge harcamalarının artması ilk sırada yer almaktadır. Gen havuzlarındaki materyal sayısının artması ikinci sırada bulunmaktadır. Araştırma Enstitüleri ile yapılan işbirliğinin düzeyin sorulduğunda cevap veren firmaların tamamına yakını işbirliği düzeyini iyi olarak belirtmiştir. Gerçekleştirilen eğitim faaliyetlerinin firmaların ıslah sürecini kısaltmakta etkili olduğu belirtilmektedir. Yapılan eğitimlerin düzeyi ise orta ve üzeri olarak değerlendirilmektedir. Araştırma Enstitülerinde elde edilen yarı yol materyalinin miktar ve kalite yönünden durumu firmalara sorulmuştur. Bu soruya yanıt verenler miktar ve kalite yönünden yarı yol materyalini orta olarak tanımlamıştır.

6